MET A E RESPECT! Samen werken aan sociale veiligheid
progra a
VOORWOORD inhoud
Beste deelnemer,
Veel scholen maken werk van sociale veiligheid en nemen hierin hun verantwoordelijkheid. Toch voelt niet iedere leerling zich veilig op school en komt pesten, discriminatie, homonegatief gedrag en seksuele grensoverschrijding nog steeds voor. Voor veel scholen is het een zoekproces. Er is vaak wel een veiligheidsplan, een protocol bij incidenten, een vertrouwenspersoon en er zijn gedragsregels. Maar soms blijft het veiligheidsplan een papieren tijger, ontbreekt het
Programma & Sprekers
3
Overzicht werksessies
4
Werksessies (ronde 1)
6
Werksessies (ronde 2)
10
Partners
14
Actieplan sociale veiligheid op school
15
Colofon
16
aan een school-brede visie of er is geen duidelijke sturing.
Daarnaast groeien leerlingen op in een pluriforme samenleving waar zij leerlingen ontmoeten met andere waarden, normen of omgangsvormen. Soms botsen waarden
programma & sprekers
en normen en blijkt het voor leraren lastig gevoelige thema’s bespreekbaar te maken. Het is niet voor iedereen altijd duidelijk welk gedrag wel of niet acceptabel is, en wat of hoe je hier iets aan kunt doen. Sociale veiligheid gaat niet alleen over
08:30 - 09:30
Registratie en inloop
het signaleren van en optreden tegen sociaal onveilig gedrag. Het raakt ook de
09:30 - 10:30
pedagogische ruimte van leerlingen om te mogen ontdekken, fouten te maken en
Opening door dagvoorzitter Tarik Yousif, journalist/presentator bij de NPO
verantwoordelijkheid te nemen.
Sociale Veiligheid in beeld In gesprek met Sander Dekker, staatsecretaris van OCW
Professionals in de school hebben niet alleen een belangrijke rol in het signaleren,
Situaties onder de loep onder leiding van Tarik Yousif
begrenzen en aanpakken van grensoverschrijdend gedrag maar ook in het bevorderen van een respectvolle omgang met elkaar. Tijdens de onderwijsconferentie ‘Met Alle
Rol van de school? door Hein van Asseldonk, vice-voorzitter VO-raad
Respect! staan we stil bij verschillende dilemma’s, lastige situaties en uitdagingen in 10:30 - 11:00
Pauze koffie en thee
11:00 - 12:30
Werksessies ronde 1
wensen we u een inspirerende dag!
12:30 - 13:45
Pauze lunch en informatiemarkt
Met vriendelijke groet,
13:45 - 15:15
Werksessies ronde 2
15:15 - 15:45
Pauze koffie en thee
15:45 - 16:30
Korte impressie van de dag met een blik vooruit met Jet Bussemaker, minister van OCW o.l.v. Tarik Yousif
16:30 - 17:30
Borrel
de praktijk rondom sociale veiligheid. We werken vanuit de pijlers van een schoolbrede aanpak, een gedeelde visie en pedagogisch vakmanschap. We laten zien hoe u met alle respect, hierin samen kunt werken. Namens alle organiserende partners
Ineke van der Vlugt, Rutgers WPF Mede namens Stichting School en Veiligheid, EduDivers, Soa Aids Nederland, de PO-Raad en VO-raad.
2
#AlleRespect
3
overzicht Werksessies ETAGE
5 6 7 8 9 4
#AlleRespect
WERKSESSIE RONDE 1
ZAAL
WERKSESSIE RONDE 2
ZAAL
Seksueel gedrag van jonge kinderen
Ruimte 5.05
Juf, Titia ligt op het toilet
Ruimte 5.05
Hoezo moeten homo’s dood?
Cloud five
Horen, Zien en Handelen
Cloud five
Samen verantwoordelijk
Plein 5
Respectvol gedrag kun je leren
Plein 5
Maak een verbale slag bij asociaal gedrag
Pandora foyer
Omgaan met idealen en radicalisering
Pandora foyer
Sociale veiligheid 2.0 (a)
Punt plein 6
En een prettig weekend!
Punt plein 6
Sociale veiligheid 2.0 (b)
Hertz
Geef leerlingen zelf een stem
Hertz
Veiligheid & seksualiteit in de klas
Ruimte 7.03
Kerndoelen over seksualiteit & seksuele diversiteit
Ruimte 7.03
Anders in de klas!
Pandora
Seksuele vorming in een multiculturele klas
Pandora
Hoe maak ik mijn leerlingen seksueel weerbaar?
Pandora bar
Werkbare elementen anti-pestprogramma
Pandora bar
In gesprek met scholen
Cloud nine arena
Daar heb je hem weer!
Cloud nine arena
Sleutels voor effectief veiligheidsplan
Cloud nine
Maak kennis met Gedragen Gedrag
Cloud nine
Goed toegeruste professional
Club nine
In gesprek met scholen
Club nine
5
werksessies - ronde 1
Maak een verbale slag bij asociaal gedrag!
Seksueel gedrag van jonge kinderen
Hinder van lastig, brutaal en asociaal gedrag van leerlingen? Wilt u zelf weerbaar worden
Seksueel gedrag van jonge kinderen maakt soms veel los op school. Terwijl niet al het gedrag
en psychisch en fysiek minder kwetsbaar zijn? In deze werksessie oefent u met alledaagse
direct grensoverschrijdend of schadelijk hoeft te zijn. Als leraar kunt u te maken krijgen
situaties en leert u hier effectief mee om te gaan. U krijgt technieken en tips om zowel
met heftige reacties van ouders en collega’s. Wanneer moet je seksueel gedrag verbieden,
leerlingen als ouders hierop aan te spreken. Zo ontwikkelt u een professionele en
bespreken of negeren? In deze werksessie krijgt u tips en technieken om adequaat te
zelfbewuste grondhouding en ontdekt u hoe u zelfs in heftige conflict- en agressiesituaties
handelen. Na de werksessieweet u wat gezond seksueel gedrag van jonge kinderen is. Ook
het hoofd koel houdt.
kent u manieren om om te gaan met verschillende partijen in en om de school. Door Door
Roderik Sommerdijk, trainer FiAC Opleidingen & Trainingen
Sector Primair en voortgezet onderwijs
Robert van der Gaag, gezondheidsbevorderaar GGD Hollands Midden Met bijdrage van Dorien van Doeveren, directeur Antoniusschool in Voorhout
Sociale veiligheid 2.0
Sector Primair onderwijs
Hoe zorg je dat leerlingen sociale media positief gebruiken en niemand duperen? Hoe kun je tijdig signaleren en hierop voorbereid zijn? In deze werksessie leert u op de juiste
Hoezo moeten homo’s dood?
wijze in te spelen op online pestgedrag, whatsapp-ruzies en sexting zonder als school te
Leerlingen die de Holocaust ontkennen, die vinden dat homo’s gedood moeten worden, die
verlammen. Aan de hand van voorbeelden en ervaringen uit het onderwijs ziet u hoe dit
moslims naar hun ‘thuisland’ willen sturen… In deze werksessie leert u de basisvaardigheden
de school kan raken. De werksessie sluit af met handvatten om als school effectief te
om om te gaan met heftige emoties, agressie en houdingen over seksuele diversiteit. U leert
reageren als het toch mis gaat.
te kijken naar de samenhang met mechanismen van angst, machismo en vooroordelen. Na afloop weet u hoe u kunt werken aan insluiting en wederzijds respect op school.
Door
a) Solange Jacobsen, projectleider Online Veiligheid Bureau Jeugd & Media b) Jacqueline Kleijer, projectleider Online Veiligheid Bureau Jeugd & Media
Door
Sector Primair en voortgezet onderwijs
Peter Dankmeijer, trainer EduDivers
Sector Voortgezet onderwijs en lerarenopleidingen
Veiligheid & seksualiteit in de klas Hoe organiseert u een veilig klimaat in de klas, zodat er serieus gepraat kan worden
Samen verantwoordelijk
over seksualiteit en seksuele diversiteit? Dat ontdekt u in deze workshop. Aan de hand
Preventief ingrijpen bij onveilige situaties is niet altijd vanzelfsprekend. Loyaliteit aan de school,
van filmbeelden en interviews met leraren leert u meer over pedagogisch en didactisch
collegialiteit en/of schoolcultuur kunnen effectief handelen in de weg staan. Aan de hand
handelen bij lastige situaties en lesgeven over seksualiteit. Hoe reageert u bijvoorbeeld
van praktijksituaties die op scholen voor onveiligheid hebben gezorgd, gaan we op zoek naar
adequaat als een leerling provocerende opmerkingen maakt, u een persoonlijke vraag stelt
schoolkaders en naar professionele basishoudingen die het ‘samen verantwoordelijk zijn voor de
of grensoverschrijdend gedrag vertoont? Tevens krijgt u antwoord op de vraag: hoe blijft
schoolveiligheid’ positief beïnvloeden.
die veilige sfeer het hele jaar bewaard in de klas?
Door
Door
Giti Bán, trainer Stichting School en Veiligheid
Sector Primair en voortgezet onderwijs
Suzanne Meijer, beleidsmedewerker programma jongeren Soa Aids Nederland Lisette Schutte medewerker programma jongeren Soa Aids Nederland Yuri Ohlrichs, senior consultant Rutgers WPF en seksuoloog NVVS
6
#AlleRespect
Sector Voortgezet onderwijs en lerarenopleidingen
7
werksessies - ronde 1
Sleutels voor effectief veiligheidsplan
Anders in de klas!
In deze werksessie maakt u kennis met een model voor een veiligheidsplan voor uw
Anders in de klas! gaat over het werken aan de sociale veiligheid van lesbische,
school. U leert waar een plan wettelijk aan moet voldoen en welke factoren ervoor
homoseksuele, biseksuele en transgender leerlingen op school. U krijgt de aanpakken van
zorgen dat sociale veiligheid gaat leven in de hoofden en het handelen van iedereen in uw
zes vertegenwoordigers uit het basisonderwijs en voortgezet onderwijs te zien. Zij delen hun
school. Aan de hand van een model veiligheidsplan verkent u zes bouwstenen en wisselt u
ervaringen en laten zien waar nog uitdagingen liggen. De opbrengst voor u? Inspirerende input
ervaringen uit. Voor alle schoolleiders!
gebaseerd op ervaringen van verschillende scholen. Door Door
Dimph Rubbens, Saskia Mulder & Monica Robijns, trainers APS
Klaas Hiemstra, directeur Stichting School en Veiligheid Jans Haandrikman, inspecteur voortgezet onderwijs Onderwijsinspectie
Sector Primair en voortgezet onderwijs, pabo en lerarenopleidingen
Sector Primair onderwijs en voortgezet onderwijs
Hoe maak ik mijn leerlingen seksueel weerbaar? Flirten en daten hoort bij de seksuele ontwikkeling van pubers. Grenzen worden verkend
Goed toegeruste professionals
en soms overschreden. Verbieden of straffen heeft geen zin, opvoeden wel. Na deze
Wat vraagt sociale veiligheid op school van leraren? Welke kennis, houding en
interactieve sessie begrijpt u wat seksuele weerbaarheid inhoudt en wat dit betekent voor de
vaardigheden hebben zij nodig om hun bijdrage te leveren aan een sociaal veilige school?
communicatie. U krijgt tips en tools om leerlingen te ondersteunen bij seksuele weerbaarheid
Wat kunnen lerarenopleidingen en scholen doen om dit te ondersteunen en verder te
en bij veilig en respectvol gedrag.
ontwikkelen? In deze werksessie gaat u het gesprek hierover aan. Na afloop van deze werksessie bent u als leerkracht, lerarenopleider, directeur en bestuurder beter in staat de
Door
Marianne Cense, senior onderzoeker Rutgers WPF
benodigde competenties te benoemen.
Filippo Zimbile, programmaleider jongeren Soa Aids Nederland Sector Voortgezet onderwijs en lerarenopleidingen
Door
Fleur Nollet, beleidsmedewerker Stichting School en Veiligheid Met bijdrage van professionals uit de praktijk.
In gesprek met scholen
Sector Primair en voortgezet onderwijs
Als een school veilig is hoef je minder te investeren. Het is een van de stellingen die tijdens een rondetafelgesprek wordt besproken. U hoort bestuurders, schoolleiders en leraren uit het voortgezet onderwijs over hun dilemma’s, uitdagingen en aanpak van sociale veiligheid op school. Als deelnemers kunt u vragen stellen, uw eigen kwesties voorleggen of zelf aan de ronde tafel plaatsnemen.
Door
Gespreksleider Tarik Yousif Met: o.a. Thieu van Ekkendonk, Zorgcoördinator Stedelijk College Eindhoven, Adriaan Verkade, afdelingsmanager Altra College, Angelica van Houten docent kunst en cultuur Wellant College en Tamim Karim leerling en bestuurslid LAKS.
Sector Voortgezet onderwijs
8
#AlleRespect
9
werksessies - ronde 2
Omgaan met idealen en radicalisering
Juf, Titia ligt op het toilet!
Scholen worden soms geconfronteerd met radicalisering van leerlingen. Wat houdt
Vaak zie je incidenten op school niet aankomen: ineens wordt je als leerkracht of
radicalisering precies in? Hoe verhoudt het zich tot de identiteitsvorming en idealen van
bestuurder ermee geconfronteerd en moet je in actie komen. Waar kun je dan op
jongeren? En hoe weet u als leraar wat nog onder pubergedrag valt en wanneer en hoe
terugvallen? In deze werksessie wordt de casus van Titia in spelvorm uitgebouwd. Bij elke
kunt u pedagogisch ingrijpen? Na een introductie wordt met een trainingsacteur geoefend
stap worden deelnemers uitgedaagd een beslissing te nemen en oplossingen aan te dragen.
hoe met verschillende situaties om te gaan.
Na afloop heeft u alle leerpunten op een rij en weet u hoe u die morgen op uw school kunt inzetten.
Door
Jessa Wegman, Expertise-unit Sociale Stabiliteit ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid
Door
Ine Spee, crisis-adviseur IVP
Sector Voortgezet onderwijs
Sector Primair en voortgezet onderwijs
Horen, Zien en Handelen
En een prettig weekend!
Pesten, uitsluiting of discriminatie zijn signalen van sociale onveiligheid. Deze signalen
In een interactieve theaterscène wordt voelbaar en zichtbaar gemaakt hoe om te gaan
zijn niet altijd even zichtbaar en worden soms (onbedoeld) genegeerd of gebagatelliseerd.
met sociale onveiligheid en seksuele diversiteit in het voortgezet onderwijs. Leraren,
In deze werksessie leert u signalen van sociale onveiligheid te herkennen. U oefent het
schoolleiding en andere betrokkenen van de school worden uitgedaagd tips te geven hoe
oppakken van deze signalen en u krijgt tips voor het pedagogisch handelen.
hiermee om te gaan en hoe dit bespreekbaar te maken. Na afloop van een scène maakt u met elkaar een bredere vertaling naar sociale veiligheid op school.
Door
Laura Mol, projectmanager Stichting School en Veiligheid Marije van de Sande, projectmanager Stichting School en Veiligheid
Door
Sector Primair en voortgezet onderwijs. PABO
Theater AanZ (onder begeleiding van Jolanda de Groot)
Sector Voortgezet onderwijs en lerarenopleidingen
Seksuele vorming in een multiculturele klas In een klas kunnen de meningen uiteenlopen over maagdelijkheid, seks voor het huwelijk,
Geef leerlingen zelf een stem
homoseksualiteit, anticonceptie en abortus en waarden en normen met elkaar botsen. Dit
In deze werksessie leert u hoe leerlingen zelf kunnen werken aan sociale veiligheid. De
leidt soms tot onnodige polarisaties, verwijten en onbegrip. In deze werksessie krijgt u
focus ligt op seksuele diversiteit en seksuele weerbaarheid. Aan de hand van initiatieven
tips om in een multiculturele groep te praten over relaties en seksualiteit. U leert hoe een
van jongerenorganisaties ontdekt u hoe u leerlingen in de school een rol kunt geven
veilige en respectvolle sfeer tijdens de lessen seksuele vorming gewaarborgd blijft.
en kunt stimuleren om zelf met oplossingen te komen. U gaat naar huis met tips om leerlingen een stem te geven bij het werken aan sociale veiligheid en dit te borgen in de
Door
Yuri Ohlrichs, consultant Rutgers WPF en seksuoloog NVVS
school.
Suzanne Meijer, beleidsmedewerker programma jongeren Soa Aids Nederland Lisette Schutte medewerker programma jongeren Soa Aids Nederland
Door
Sector Voortgezet onderwijs en lerarenopleidingen
Jos Poelman, beleidsmedewerker programma Jongeren Soa Aids Nederland Marianne Cense, senior onderzoeker Rutgers WPF Met bijdragen van Gay Straight Alliance, COC, WE CAN Young en Movisie
Sector Voortgezet onderwijs en lerarenopleidingen
10
#AlleRespect
11
werksessies - ronde 2
Daar heb je hem weer!
Kerndoelen over seksualiteit & seksuele diversiteit
Voelt u zich alleen staan in de school als het gaat om aandacht voor respectvolle omgang
De kerndoelen over seksualiteit, diversiteit en seksuele diversiteit zijn aangepast. Als
en sociale veiligheid? Lukt het maar niet om het team mee te krijgen? In deze werksessie
school bent u vrij om hier zelf invulling aan te geven. Hoe doet u dat? En hoe houdt u
ontdekt u hoe u erachter komt wat de ander wil en hoe u de impasse doorbreekt. Aan de
rekening met de identiteit en leerlingenpopulatie van uw school? Het leerplanvoorstel
hand van veelvoorkomende situaties oefent u verschillende technieken om collega’s en
seksualiteit en seksuele diversiteit van OC&W is bedoeld als handreiking voor docenten,
schoolleiding mee te krijgen.
scholen en educatieve uitgevers. Het geeft richting en biedt inspiratie. Na afloop van deze werksessie heeft u meer houvast bij gesprekken en lessen over deze onderwerpen en kunt u
Door
werkvormen doelgerichter inzetten.
Sector Primair en voortgezet onderwijs
Door
Rusz Bisecker Vacca & Harriet Kollen, trainers Vuur&Vlam
Marinus Schouten, trainer EduDivers Jeroen Bron SLO
Maak kennis met Gedragen Gedrag
Nilufer Gurses, consultant Rutgers WPF
Docenten hebben een voorbeeldfunctie, maar welk gedrag leeft u voor? En doet uw
Sector Primair en voortgezet onderwijs
collega hetzelfde? In deze werksessie ziet u hoe u met het hele team kunt werken aan een gedragen visie met duidelijke gedragsregels. U maakt kennis met Gedragen Gedrag, een
Respectvol gedrag kun je leren
hulpmiddel voor onderwijsteams om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen.
Waarden zoals respect, veiligheid en verantwoordelijkheid concreet maken voor leerlingen? U ontdekt het in deze werksessie aan de hand van praktijkvoorbeelden. U leert hoe u
Door
gewenst gedrag kunt aanleren en stimuleren. En hoe dat bij kan dragen aan een veilig schoolklimaat.
Door
Lynn Louwe, Stichting School en Veiligheid Fleur Nollet, beleidsmedewerker Stichting School en Veiligheid
Sector Primair en voortgezet onderwijs
Judith Koster, intern begeleider zml/ specialist passend onderwijs Dynamica XL
In gesprek met scholen
Sector Primair onderwijs en pabo
Als een school veilig is, hoef je minder te investeren. Het is een van de stellingen die
Werkbare elementen anti-pestprogramma’s
tijdens een rondetafelgesprek wordt besproken. U hoort bestuurders, schoolleiders en
Niet alle anti-pestprogramma’s blijken effectief. Dat zegt de commissie Anti-pestprogramma’s
leraren uit het basisonderwijs over hun dilemma’s, lastigheden, uitdagingen en aanpak van
na het beoordelen van 61 programma’s. In deze werksessie hoort u wat werkbare elementen
sociale (-on)veiligheid op school. Als deelnemers kunt u vragen stellen, uw eigen kwesties
zijn in effectief beoordeelde programma’s en wat de randvoorwaarden zijn voor de invoering
voorleggen of zelf aan de ronde tafel plaatsnemen.
van een programma. Deelnemers wisselen uit wat hiermee de ervaringen zijn, welke keuze ze maken en welke uitdagingen ze tegenkomen bij de invoering.
Door
Gespreksleider Klaas Hiemstra, directeur Stichting School en Veiligheid Met: o.a. Marijke van Amersfoort directeur, Basisschool Samenspel en
Door
Inge Anthonijsz, senior adviseur Programma Veilig Opgroeien Nederlands
Basisschool Knotwilg, Sytske Feenstra directeur VPCO De Basis,
Jeugdinstituut
Jacqueline van der Plaat, hoofd facilitaire dienst en veiligheidscoördinator,
Sector Primair en voortgezet onderwijs
Loket Zwijndrechtse Waard, school voor beroepsgericht onderwijs Sector Primair en voortgezet onderwijs
12
#AlleRespect
13
partners Actieplan sociale veiligheid op school
De onderwijsconferentie is een initiatief van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en wordt georganiseerd door:
De PO-Raad en VO-raad vinden een sociaal veilige omgeving op scholen een voorwaarde voor leerlingen om te kunnen leren en voor onderwijspersoneel om goed te kunnen functioneren. Scholen nemen hun verantwoordelijkheid om maatschappelijke problemen, zoals (cyber)pesten, geweld, seksuele grensoverschrijding, homonegatief gedrag, discriminatie, radicalisering en agressie aan te pakken, en werken hard aan een (sociaal) veilige omgeving voor leerlingen en personeel.
Daarvoor is samenwerking echt noodzakelijk, onder andere met andere ouders, leerlingen, sportverenigingen, jeugdzorg en gemeenten. Alle partijen hebben elkaar nodig om de gedeelde verantwoordelijkheden waar te maken en elkaar te versterken voor die veilige omgeving voor kinderen en jongeren.
In lijn met het wetsvoorstel sociale veiligheid, dat nu door de Kamer wordt behandeld, werken de PO-Raad en VO-raad met Stichting School en Veiligheid aan het “Actieplan sociale veiligheid op school� om scholen te ondersteunen bij het werken aan een sociaal veilig klimaat. Het plan omvat twee lijnen:
1. Instrumenten ontwikkelen, zoals een model veiligheidsplan, monitoring via Venster VO en PO, en een portal voor interventies op het gebied van sociale veiligheid;
2. Kennisdeling door regionale bijeenkomsten, deze landelijke onderwijsconferentie, nieuwsbrieven, een digitale handreiking, professionalisering in netwerken en ambassadeurs die scholen helpen.
Meer algemene informatie en nieuws over activiteiten van dit Actieplan sociale veiligheid op school kunt u vinden op:
www.schoolenveiligheid.nl
14
#AlleRespect
15
www.allerespect.nl Een initiatief van: Ministerie van OCW, Rutgers WPF, Stichting School en Veiligheid, EduDivers, Soa Aids Nederland, PO-Raad en VO-raad.
Ontwerp: www.robross.nl