Rutgers WPF magazine 2011

RUTGERS WPF MAGAZINE2011

Populair: training Girls’ Talk Dieuwertje Blok: “daarom ben ik ambassadeur” Nieuw: toolkit voor mannen BERT KOENDERS: “elke dag ontmoet ik mannen en Vrouwen die behoefte hebben aan voorbehoedsmiddelen.”

le sue Sek lichting t h r c i o vo erpl olen v ch s op

INHOUD 6

12 14

Nieuwe voorzitter Rutgers WPF

Bert Koenders op de bres voor seksuele gezondheid en rechten

De oogst van 2011 Een greep uit de nieuwe materialen

Seksuele voorlichting voortaan verlicht op Nederlandse scholen Zijn scholen er klaar voor?

16 18 19

Pleitbezorging bij Rutgers WPF Wat zijn de opbrengsten van 2011?

Een interview met Yvonne Bogaarts

taboetaal Column van Yuri Ohlrichs

14

Doorbreek de vicieuze cirkel van seksueel en huiselijk geweld!

Toolkit voor mannen

22 24

Interview met seksexpert Sanderijn van der Doef over grensverleggend werk

Zo werkt een leerstraf voor jonge daders Trainer aan het woord

27

Meisjes hebben last van dubbele moraal Bijzonder hoogleraar Ine Vanwesenbeeck

28

33

Daarom steunt de Nationale Postcode Loterij Rutgers WPF Marieke Van Schaik, directeur Nationale Postcode Loterij

33 2

Beschuit met muisjes Column van Dieuwertje Blok

RUTGERSWPFmagazine 2011

En verder: • Nieuws in 2011 • Opinie en debat in 2011 • 2011 in tweets • Top 5 trainingen • Test & win • Een kijkje achter de schermen • Dank aan onze donoren en opdrachtgevers • Enkele feiten en cijfers uit 2011 • Financieel overzicht 2011 •

Als het om seks gaat, geven we de hete aardappel liever door

6

“Praat jij dan makkelijk over seks?” Ik stel die vraag wel eens als mensen verbaasd zijn over mijn job. De seksuele revolutie is toch allang voorbij? Ja, op het oog lijkt het alsof we in Nederland heel gemakkelijk over seksualiteit praten. De media staan er immers vol van. Maar thuis, in ons privéleven, is het vaak een hete aardappel die we liever doorgeven aan een ander. Seksualiteit is en blijft een heel intiem onderwerp.

Teveel ouders denken nog: ‘Seksuele voorlichting? Dat moeten ze op school maar doen’. Op school zeggen ze: “Het is de verantwoordelijkheid van de ouders. Of van een arts.” En uiteindelijk horen kinderen in het slechtste geval over seks op straat of via pornosites. En we weten allemaal dat die informatie op z’n zachtst gezegd gebrekkig is.

16 ONS! belangrijk? STEUN Vindt u ons werk den. he ijk gel mo te naar de Kijk op onze websi

wpf.nl/DONEER www.rutgersten t: direct met uw gif jec Of steun onze pro recht.

Rutgers WPF te Ut ING bank 254 t.n.v.

Colofon © Rutgers WPF, mei 2012 Postbus 9022 / 3506 GA Utrecht Bezoekadres: Oudenoord 176-178 / 3513 EV Utrecht / T (030) 231 34 31 / F (030) 231 93 87 / office@rutgerswpf.nl / www.rutgerswpf.nl Fotografie: Roy Beusker / Noor Bloem / Floor Godefroy / Hendrik-Jan Grievink (infographics) / Hollandse Hoogte, Cynthia Boll / Fleur Koning / Leonie van de Mortel / Annet Neijmeijer / Eveline Renaud / Peter de Ruiter / Guus Schoonewille / Thierry Schut / Marieke van der Velden Vormgeving: Ontwerp aan de Winkel Rutgers WPF is eind 2010 ontstaan uit een fusie tussen Rutgers Nisso Groep en World Population Foundation (WPF). U leest nu de publieksversie van het jaaroverzicht 2011 van Rutgers WPF. Wilt u het volledige en formele Engelstalige jaarverslag lezen?

Stuur dan een e-mail naar office@rutgerswpf.nl.

“Je bent de president van je lichaam”, zegt Dieuwertje Blok in dit magazine. Dertig jaar terug zeiden we: baas in eigen buik. Het klinkt misschien wat gedateerd, maar voor mij is deze boodschap nog steeds actueel, één van de redenen dat ik werk bij Rutgers WPF. Je bent de baas over je eigen seksualiteit. Ik merk het ook bij collega’s. De oprechte blijdschap als seksuele voorlichting eindelijk verplichte kost wordt op basis- en middelbare scholen. De opgetogenheid als staatssecretaris Knapen seksuele en reproductieve gezondheid en rechten tot prioriteit benoemt in ontwikkelingssamenwerking. En ook de trots dat de jaarlijkse Moedernacht daar zeker toe heeft bijgedragen. De vele positieve reacties via Twitter en Facebook als we op treinstations aandacht vragen voor de zeven miljardste wereldburger en de snelgroeiende bevolking in veel ontwikkelingslanden. Maar ook de schok als we de uitkomsten van een onderzoek van ons veldkantoor in Pakistan horen, waarbij blijkt dat zestig procent van de vrouwen het afgelopen jaar te maken heeft gehad met seksueel geweld door hun echtgenoot.

Elk mens heeft recht op gewenste, veilige en prettige seks. All over the world. Dit is een boodschap die ik tot in mijn tenen voel. Rutgers WPF streeft naar een wereld waarin we allemaal baas zijn over onze eigen seksualiteit en vrij kunnen beslissen of en hoeveel kinderen we willen. We zijn er nog niet. Maar wat mij betreft is die wereld een stukje dichterbij als we niet meer bang zijn voor die hete aardappel.

Als we thuis, in ons eigen privéleven, makkelijk praten over seks. ● Dianda Veldman is directeur van Rutgers WPF Reageren op dit magazine?

Stuur een e-mail naar d.veldman@rutgerswpf.nl of tweet naar @diandaveldman

RUTGERSwpfmagazine 2011

3

in het nieuws a l i t y E d uc

W i nner 1 f r om t o f t he

io

xu Se th al

01 n2

1

& I nn o v a t i o ce S e x u al H n i n en for e n

a r d for E A w d A s s o c x c el e at i l r h o l o W

at Campagne

Campagne

Pleitbezorging

Internationale waardering

Sign of Life

Maak seks lekker duidelijk

Huiselijk geweld strafbaar in Pakistan

Rutgers WPF wint prestigieuze prijs

‘Maak seks letter duidelijk’ is een campagne waarmee Rutgers WPF en Soa Aids Nederland jongeren weerbaar maken tegen ongewenst seksueel gedrag. De campagne is gebaseerd op onderzoek onder jongeren en bestaat uit spellen, magazines en materialen voor jongeren. Nieuw in 2011 is www.huneerstekeer.nl waar het wel en wee van de eerste keer van acht jongeren vier weken lang kan worden gevolgd. De live filmpjes en dagboekfragmenten laten zien wat er allemaal kan gebeuren tijdens zo’n eerste keer. Het concept spreekt aan: in een maand tijd worden de filmpjes 237.000 keer bekeken. Meer dan drieduizend jongeren zijn inmiddels fan van één van de acht personages.

TNS NIPO gaat de campagne in 2012 evalueren. De acht jongeren die meedoen aan Hun Eerste Keer zijn overigens acteurs.

Eind 2011 neemt het parlement van Pakistan een wet aan die Pakistaanse vrouwen beschermt tegen huiselijk geweld. Een pittig pleitbezorgingstraject vanuit het veldkantoor van Rutgers WPF in Pakistan gaat hieraan vooraf.

Verminking met zuur is één van de vormen van geweld tegen vrouwen die in Pakistan vaak voorkomt. Dankzij de nieuwe wet levert zo’n zuuraanval nu een gevangenisstraf van minimaal 14 jaar en een boete van 8500 euro op. Ook andere vormen zijn strafbaar, zoals opsluiting, het onthouden van geld en uithuwelijking van jonge meisjes om stammengeschillen te beslechten. De wet beschermt zowel vrouwen en kinderen tegen geweld als ook werknemers en huisgenoten. Het nieuws over de nieuwe wet is bij Rutgers WPF met grote vreugde ontvangen.

Trots? Jazeker! Op 12 juni 2011 krijgt Rutgers WPF de Award for Excellence & Innovation in Sexuality Education 2011 uitgereikt. Dat gebeurt tijdens de openingsceremonie van het 20e World Congress van de World Association for Sexual Health in Glasgow. We krijgen de prijs vanwege onze ‘sterke programma’s op het gebied van seksuele en relationele vorming en het baanbrekende werk in het ondersteunen van organisaties in ontwikkelingslanden’.

Op wereldvrouwendag 8 maart 2011 lanceert Rutgers WPF de campagne ‘Sign of Life’. De campagne vraagt aandacht voor het hoge moedersterftecijfer, de gebrekkige gezondheidszorg en vrouwenrechten in Afrika.

Boodschap: geef Afrikaanse meisjes voorlichting, pil en condooms en doorbreek de armoedespiraal.

De campagne wordt via social media en ludieke acties gevoerd.

Succesvol onderdeel van de campagne: www.hieperdepiepgeenhoera.nl naar aanleiding van de geboorte van de zeven miljardste wereldburger. Kijk voor meer op www.signoflife.nl, Facebook en Twitter.

4

RUTGERSwpfmagazine 2011

SRGR Alliantie

Unite for Body Rights Meer anticonceptiegebruik, minder moedersterfte en minder aids.

Dat zijn de doelen van het vijfjarig internationaal programma ‘Unite for Body Rights’ in negen landen in Afrika en Azië. Het programma start in 2011 vanuit de SRGR Alliantie, een samenwerkingsverband van vijf organisaties waarvan Rutgers WPF er één is. Het ministerie van Buitenlandse Zaken stelt 44 miljoen euro beschikbaar voor de periode 2011 tot 2015.

Daarmee kan de SRGR Alliantie circa 2,5 miljoen mensen bereiken in negen Afrikaanse en Aziatische landen.

korte berichten

Johannes Rutgers Lezing

Wedstrijd

Leerwerktraject Indonesië

Prevention, pleasure and protection

Leidt de Arabische revolutie tot een seksuele revolutie?

You are totally sexy

Samen sterk

Op 9 november 2011 krijgen negen scholieren van VSO de Piramide in Den Haag een ‘Oscar’ uitgereikt. Ze ontvangen de prijs voor een film over hoe je als jongere met een beperking lekker in je vel kunt zitten. De film die op dat moment in première gaat, is onderdeel van de wedstrijd You are Totally Sexy. Met deze ideeën-wedstrijd nodigt Rutgers WPF jongeren met een beperking uit om zelf initiatief te nemen en een projectvoorstel te maken over relaties en seksualiteit. De inzendingen variëren van een modeshow tot een disco speciaal voor jongeren met een beperking. De wedstrijd maakt deel uit van een breder project van Rutgers WPF. In 2012 verschijnen e-books over relaties en seksualiteit met een ziekte of beperking. Er komt een versie voor ouders, voor professionals en een voor jongeren zelf.

Hoe kunnen we de SRGRbeweging van Rutgers WPF en haar partners verder opbouwen en versterken? Over die vraag spreken 35 partners tijdens een Regional Learning Forum in Indonesië van 15 tot 19 oktober 2011. SRGR staat voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Rutgers WPF en haar partners stellen samen het ‘hart’ van de SRGR-beweging vast.

“Menselijkheid vormt het hart van onze SRGR beweging. We streven naar een wereld waarin mensen gelukkige en gezonde interacties met elkaar hebben op basis van onderliggende waarden zoals connectie, solidariteit, empathie en respect voor diversiteit, passie en inspiratie.” De bijeenkomst wordt georganiseerd in het kader van het leerwerktraject van Vereniging PSO.

Internationaal congres over vrouwencondooms

Op 12 september 2011 vindt in Den Haag de eerste Johannes Rutgers Lezing plaats. Arabiste Petra Stienen en islamdeskundige Mohammed Cheppih verzorgen de aftrap. Niet alleen de westerse wereld heeft een negatief beeld van hoe in de Arabische wereld met seksualiteit wordt omgegaan, vertelt Stienen. Ook omgekeerd kijkt de Arabische wereld met verbazing hoe in Nederland ‘vrouwen respectloos in de etalage worden gezet’. Waarop Cheppih zich afvraagt: “Is onze wens dat de Arabische revolutie leidt tot een seksuele revolutie wel dezelfde wens in de Arabische wereld?”

Van de lezing is een filmpje gemaakt dat te bekijken is via Youtube en www.rutgerswpf.nl.

Op 17 en 18 november 2011 vindt in Den Haag de internationale conferentie ‘Prevention, Pleasure and Protection’ plaats.

Tijdens deze conferentie praten belangrijke spelers over het wereldwijd beschikbaar maken van vrouwencondooms, variërend van politici, producenten, gezondheidswerkers, donoren tot voorlichters. Onderdeel van het congres is de presentatie van de implementatiegids om vrouwencondoomprogramma’s wereldwijd en op grote schaal te faciliteren.

Kijk voor meer informatie op www.condoms4all.org

RUTGERSwpfmagazine 2011

5

interview

“ Veel landen hebben schreeuwend behoefte aan een actieve bevolkingspolitiek, gebaseerd op vrije keuze en mensenrechten.

Rutgers WPF motiveert mij om daar verder aan te werken.”

5 vragen aan

Bert Koenders 1. Eerst minister, nu Rutgers WPF? 2. Wat doet u voor “Jazeker! Ik heb na mijn ministerschap met volle overtuiging gekozen voor het voorzitterschap van de Raad van Toezicht van Rutgers WPF. Ik zie Rutgers WPF als een organisatie die nationaal en internationaal investeert in seksuele en reproductieve rechten en let op concrete resultaten. Ik vind het mooi mee te werken aan een organisatie die kan bogen op een lange Nederlandse traditie van zorg en voorlichting op het terrein van seksualiteit. Met een staf die elke keer weer met zijn tijd meegaat en creatief inspeelt op nieuwe generaties en seksueel kwetsbare groepen.”

6

RUTGERSwpfmagazine 2011

Rutgers WPF?

“Als voorzitter leid ik een Raad van Toezicht die bestaat uit een imponerende groep mensen uit binnen- en buitenland die hun sporen hebben verdiend op het terrein van seksuele gezondheid, wetenschap en bestuur. We genereren ideeën, helpen soms mee met de uitvoering, zijn klankbord en houden toezicht zonder op de stoel van de directie en het personeel te gaan zitten. Zo moet volgens mij toezichthouderschap worden ingevuld.”

INTERVIEW Bert Koenders is sinds februari 2011 voorzitter van de Raad van Toezicht van Rutgers WPF. Hij werkt bij de VN en leidt een vredesoperatie in West-Afrika.

Veel mensen kennen hem als voormalig minister van Ontwikkelingssamenwerking.

3. Waar is Rutgers WPF

goed in?

“Rutgers WPF heeft prachtige programma’s op scholen in Nederland maar bijvoorbeeld ook in Pakistan. Het is een club die gewone taal gebruikt, voor elke jongere te begrijpen, altijd aangepast aan de samenleving en de cultuur waar ze wonen.

Ik vind het ook een professionele organisatie die research en actie verbindt en de resultaten evalueert. Die nieuwe seksuele problemen in Nederland signaleert en ontwikkelingssamenwerking op een moderne manier invult. Ze werken daarbij samen met alliantiepartners als dance4life. Iedere organisatie in de alliantie draagt bij waar die het beste in is. Zo gaat Rutgers WPF de versnippering tegen en maken we een vuist voor seksuele rechten.”

4. Heeft u in uw huidige werk

te maken met seksualiteit?

“Ik werk nu als ondersecretaris-generaal van de VN en leidt een grote vredesoperatie in West-Afrika. Elke dag ontmoet ik mannen en vrouwen die behoefte hebben aan voorbehoedsmiddelen, maar die middelen zijn niet beschikbaar. Er gaat geen dag voorbij of je wordt geconfronteerd met volstrekt onnodige moedersterfte. Veel landen hebben schreeuwend behoefte aan een actieve bevolkingspolitiek, gebaseerd op vrije keuze en mensenrechten. Rutgers WPF motiveert mij om daar verder aan te werken.”

“Elke dag ontmoet ik mannen en vrouwen die behoefte hebben aan voorbehoedsmiddelen.” t Koe”

“nders is sinds februari 2011 voorzitter van de Raad van Toezicht van Rutgers WPF. Hij werkt bij de VN en leidt een vredesoperatie in West Afrika. Veel mensen kennen hem als voormalig minister van Ontwikkelingssamenwe

5. Waar maakt u zich zorgen om?

“Ik maak me druk om de groei van de bevolking wereldwijd en dat zou iedereen zorgen moeten baren. Onze milieugebruiksruimte is eindig en voor veel landen is de babyboom minder een kans dan een risico. Conflicten liggen op de loer.

Ik ben geen Malthusiaan, maar ik maak me wel zorgen over het gebrek aan aandacht voor het verband tussen bevolkingsgroei, gezinsplanning en een activistische benadering van seksuele rechten. Conservatisme van diverse pluimage beperkt de rechten van vrouwen en is passief als het gaat om het geweld tegen vrouwen. Dat schreeuwt om een antwoord.

Rutgers WPF doet dat beredeneerd, actief, in Nederland maar ook daarbuiten. Dat vind ik mooi.” ●

RUTGERSwpfmagazine 2011

7

Top 5

trainingen

In 2011 verzorgt Rutgers WPF honderden trainingen in binnen- en buitenland. De vijf meest populaire trainingen in Nederland zijn: Training Girls’ Talk Met stip op één: de tweedaagse training Girls’ Talk. Girls’ Talk is een programma voor meisjes tussen de 14 en 18 jaar. Deze training is voor begeleiders. In acht groepsbijeenkomsten leren zij de meiden om te praten over alle belangrijke aspecten van seksualiteit en relaties. Deelnemers krijgen tijdens de cursus actuele informatie over het seksuele gedrag en seksuele risico’s van meisjes. Ook krijgen ze informatie over de gender- en cultuurspecifieke invalshoek.

Training seksuele vorming aan justitiële jeugdinrichtingen Op verzoek van de Dienst Justitiële Inrichtingen verzorgt Rutgers WPF 35 trainingen voor medewerkers van justitiële jeugdinrichtingen. Doel: seksualiteit bespreekbaar maken en leren wat een normale seksuele ontwikkeling is. In totaal doen bijna 450 deelnemers mee aan deze trainingen.

Training Opvoedingsondersteuning Training van één dag voor begeleiders van ouders. De training geeft in vogelvlucht de ‘normale’ seksuele en relationele ontwikkeling van kinderen en jongeren tussen de 0 en 18 jaar. Deelnemers leren meer over seksuele opvoeding en de rol van ouders daarin.

Verder krijgen zij inzicht in de eigen rol en mogelijkheden bij het ondersteunen van zowel allochtone als autochtone ouders.

Train de trainer voor instellingen van mensen met een beperking Basistraining over de relationele en seksuele ontwikkeling bij kinderen met lichamelijke beperkingen. Er wordt een vertaalslag gemaakt naar relevante diagnoses in de kinderrevalidatie. In subgroepjes wordt geoefend met hoe een gesprek te beginnen. Ook wordt besproken wat de rol van de verschillende teamleden kan zijn ten aanzien van seksuele en relationele vorming.

Masterclass Week van de Lentekriebels Rutgers WPF biedt alle deelnemende GGD’en voorafgaand aan de Week van de Lentekriebels een masterclass aan. In deze tweedaagse masterclass wordt inhoudelijk dieper op het onderwerp relationele en seksuele vorming van kinderen ingegaan. De masterclass brengt theorie en praktijk bij elkaar en stelt de GGDmedewerkers in staat om zelf een workshop over relationele en seksuele vorming voor leerkrachten te verzorgen.

8

RUTGERSwpfmagazine 2011

Opinie en debat in 2011 de seksuele en reproductieve gezondheid van jonge mensen wordt structureel onderbediend Hoezo abortusgrens omlaag?

In februari 2011 maakt Rutgers WPF duidelijk dat zij tegen de verlaging van de abortusgrens op sociale indicatie is. Hiermee reageren we op de uitspraak van hoogleraar Verloskunde Hans Vandenbussche van het UMC St. Radboud in de Volkskrant. Volgens de hoogleraar kan de termijn voor een abortus om sociale redenen verlaagd worden van 24 naar 18 weken.

Rutgers WPF stelt dat de grens van levensvatbaarheid nog altijd een goed uitgangspunt is voor de abortustermijn. En vrouwen zelf moeten een zorgvuldige afweging kunnen maken om een zwangerschap al dan niet door te zetten. Ook laat in de zwangerschap kunnen vrouwen legitieme redenen hebben om een zwangerschap af te breken.

Meer kennis absolute noodzaak Als er één terrein is waarvoor een krachtenbundeling, coördinatie en intensivering van kennisproductie en kennisdeling opportuun is, dan is het wel SRGR. Oftewel seksuele en reproductieve gezondheid en rechten.

Dat stelt Ine Vanwesenbeeck op 9 november 2011 in het online magazine The Broker. SRGR is sterk verweven met grote ontwikkelingsthema’s als bevolkingsgroei en mensenrechten. Vooruitgang op het terrein van sekseverhoudingen, seksualiteit en reproductie is essentieel in sociale en economische ontwikkeling. De aandacht voor SRGR lijkt de laatste decennia echter eerder af- dan toegenomen. Tussen 1994 en 2008 daalt het aandeel van SRGR in het wereldwijde ontwikkelingsbudget voor gezondheid van 30 naar 12 procent, terwijl nu de grootste generatie jonge mensen ooit ter wereld in toenemende mate buiten het huwelijk seksueel actief wordt.

Kortom, de seksuele en reproductieve gezondheid van jonge mensen wordt structureel onderbediend.

Vanwesenbeeck pleit voor een kennisplatform SRGR.

Hieperdepiep... geen hoera In het artikel ‘7 miljard inwoners , nu op naar de 8’ in NRC Handelsb lad van 29 en 30 oktober 2011 bagatelliseren de auteurs de gevolgen van de groeiende were ldbevolking voor veiligheid, klimaat en voedsel. Dat vrouwen in bijvoorbeeld Oeganda gemidde ld zeven kinderen krijgen en dat daarmee de totale bevolking in dat land de komende 20 jaar verdubbelt, lijkt dus niet zo erg te zijn. Met voedseltechno logie kan de wereld dat wel aan.

De auteurs tonen zich hiermee blind voor de menselijke gevolgen van de snelle bevolkingsgroei: arm oede in gezinnen, geen toekomstperspectief voor de kind eren en een slechte gezondheid van de moeders.

Terwijl de oplossing voor de hoge fertiliteit zo simpel is. Onderzoek heeft uitgewezen dat vrouwen zelf kiezen voor kleinere gezinnen als ze maar anticonceptie kunnen krijgen. Het is dan ook niet vreemd dat de bevolkingsgroei het grootst is in arme landen. Daar kunnen vrouwen nog steeds niet zelf bepalen hoeveel kinderen ze willen en met welke tussenpos es. Het is bekend dat wereldwijd 215 miljoen vrouwen anticonce ptie zouden willen gebruiken, maa r dat ze er geen toegang toe hebben.

Ik wil dan ook stellen dat goede toegang tot voorbehoedsmiddelen een mes is dat aan meer kanten snijdt: overmatige bevolking sgroei neemt af, vrouwen zijn niet meer uitgewoond door teveel bevallingen, de welvaart in gezinnen gaat omhoog en kinde ren krijg en meer kansen.

Het is bovendien relatief goedkoop en kosteffectief: voldoen aan de onvervulde vraag naar voorbehoedsmiddelen kan wereldwij d een CO2 reductie opleveren van 15% en kost net zoveel als het stoppen van alle ontbossing of een veertigvoudige groei van de capaciteit aan windenergie.

Volgens de auteurs in NRC is de bevo lkingsgroei zo erg nog niet. Maar zo lang vrouwen en mannen niet zelf hun gezinnen kunnen plan nen en overheden wereldwijd niet investeren in seksuele voorlichting, anticonceptie en goed e zorg, verwelkomen wij de zeve n miljardste inwoner van onze aarde met Hieperdepiep‌. geen hoera!

Dianda Veldman, directeur Rutgers WPF

(ingezonden brief)

RUTGERSwpfmagazine 2011

9

IN BEELD

In het najaar van 2011 ben ik in het kader van een studietour met Rutgers WPF naar Malawi gereisd. We bezochten verschillende projecten die betrekking hebben op de seksuele gezondheid van vrouwen. Ik zag hoe belangrijk het is dat Rutgers WPF juist de lokale, kleinschalige initiatieven steunt.

Dankzij deze projecten worden veel vrouwen en kinderen bereikt die anders buiten het zicht van de zorg zouden zijn gebleven.

Frouke Tamsma Plaatsvervangend chef verslaggeving GPD (Geassocieerde Persdiensten)

10

RUTGERSwpfmagazine 2011

in beeld

RUTGERSwpfmagazine 2011

11

Nieuwe materialen

De oogst van 2011 Pubergidsen

Welke anticonceptie past jou?

Anticonceptievoorjou.nl is een handige website voor meisjes die anticonceptie willen maar daarbij niet automatisch aan de pil denken. De site bestaat uit een test met een tiental eenvoudige vragen en stellingen zoals: ‘Ik wil niet dat een dokter mijn anticonceptie inbrengt in mijn baarmoeder’ en ‘Ik wil dat niemand erachter kan komen dat ik anticonceptie gebruik’. De site is speciaal voor laagopgeleide en allochtone meisjes, als voorbereiding op een bezoek aan de huisarts of Senseverpleegkundige. Online sinds 2011: www.anticonceptievoorjou.nl.

In 2011 brengt Rutgers WPF drie pubergidsen uit. ‘Wat je als jongen wilt weten over de puberteit’ is voor jongens in groep 7 en 8. Meisjes halen informatie uit: ‘Wat je als meisje wilt weten over de puberteit’. Voor beginnende pubers tussen de 12 en 14 jaar is er de pubergids ‘Just4boys/ Just4girls’. Het pakket is compleet met een nieuwe opvoedbrochure voor ouders: ‘Puber in huis!’. Bestellen of downloaden via http://shop.rutgerswpf.nl.

Richtlijn seksuele vorming Wat is normaal seksueel gedrag op welke leeftijd? Voor een antwoord op deze vraag stelt Rutgers WPF in 2011 de ‘richtlijn seksuele vorming’ op. De richtlijn bevat een raamwerk voor iedereen die kinderen ondersteunt bij een goede seksuele gezondheid. Het is een bewerking van de Europese richtlijn van de wereldgezondheidsorganisatie WHO. Bestellen of downloaden via http://shop.rutgerswpf.nl

es en ook een beetje voor meisj

Hulp bij seksuele problemen en seksueel geweld Wanneer zetten mensen de stap naar hulpverlening? En bij wie zoeken mensen hulp als ze te maken krijgen met seksuele problemen of seksueel geweld? Deze en andere vragen worden beantwoord in ‘Is er hulp bij seksuele problemen?’. Dit boekje biedt een overzicht van alle informatie die anno 2011 beschikbaar is over de professionele hulpverlening aan mensen met seksuele problemen of slachtoffers van seksueel geweld. Handig voor beleidsmakers en professionals in de seksuele gezondheidszorg die op zoek zijn naar actuele cijfers en feiten.

Gratis downloaden via www.rutgerswpf.nl.

12

RUTGERSWPFmagazine 2011

PUBLICATIES

Are you on the right track?

‘Are you on the right track?’ is een praktisch werkboek dat in zes stappen beschrijft hoe je de effecten kan meten van jouw activiteiten op het gebied van seksuele voorlichting aan jongeren. Het boek is samengesteld door Rutgers WPF en Stop Aids Now en is bedoeld voor gebruik in ontwikkelingslanden. Gratis downloaden in Engels of Frans via www.rutgerswpf.nl.

Website maakt seksleven leuker

Anticonceptiekoffer In 2011 verschijnt een nieuwe oplage van de anticonceptiekoffer. Deze koffer is geschikt om te gebruiken in de voorlichting aan jongeren over anticonceptie.

Alle in Nederland verkrijgbare anticonceptiemiddelen zitten er in, inclusief glijmiddel en een zwangerschapstest.

De koffer bevat ook een brochure voor de docent/voorlichter, met uitgebreide informatie over de verschillende anticonceptiemiddelen. Voor de jongeren bevat de koffer een flyer met foto’s van de middelen, de voor- en nadelen, de risico’s en de plekken waar je de middelen kunt krijgen. Bestellen via http://shop.rutgerswpf.nl.

Seksueel probleem? De helft van de mensen zoekt eerst op internet naar een oplossing. Eén van de meest populaire websites is www.seksualiteit.nl. Voor Rutgers WPF, die deze site sinds 2007 maakt, is dit aanleiding om de website in 2011 uit te breiden met informatie, specifiek gericht op mensen met een chronische ziekte en lichamelijke beperking. Dat zij hier baat bij hebben, blijkt uit een test onder 94 websitebezoekers met een ziekte of beperking.

Na het bezoeken van de website hebben ze het idee dat zij hun seksleven leuk kunnen maken ondanks hun ziekte of beperking. Ook weten zij beter waar zij hulp bij seksuele problemen kunnen vinden.

Jongens zijn anders dan meisjes Lastig item voor jongens: seks.

Aan de ene kant hebben ze grote behoefte aan betrouwbare informatie, aan de andere kant ‘moeten ze alles al weten’. Hoe speel je daar op een goede manier op in als docent, jongerenwerker of ouder? Een antwoord staat in de brochure ‘Jongens en seks’ die Rutgers WPF in 2011 uitbrengt. De brochure bevat drie delen: feiten en cijfers, specifieke adviezen & tips en tien relevante thema’s, zoals lichamelijke veranderingen, internetgebruik en veilige seks. Bestellen of downloaden via http://shop.rutgerswpf.nl.

Lespakket voor basisscholen Rutgers WPF brengt in 2011 het geheel vernieuwde lespakket Relaties & Seksualiteit op de markt. Met dit pakket heeft het basisonderwijs een uitgebalanceerd instrument in handen om aan de nieuwe kerndoelen te voldoen. Het pakket bevat lessen voor de onderbouw, middenbouw en bovenbouw van het basisonderwijs. Er is aandacht voor de lichamelijke, emotionele en sociale ontwikkeling van kinderen en voor seksualiteit en gezondheid. Voor multiculturele klassen is er een apart katern. Een aantal lessen is digitaal beschikbaar. Het lespakket is te bestellen via http://shop.rutgerswpf.nl. Bekijk ook het filmpje over relaties en seksualiteit in het basisonderwijs.

RUTGERSwpfmagazine 2011

13

ONDERWIJS

Seksuele voorlichting voortaan verplicht op Nederlandse scholen Op 16 november 2011 hakt minister Van Bijsterveldt van Onderwijs de knoop door. Voorlichting over seksualiteit en seksuele diversiteit wordt verplichte kost op school.

Jarenlange inspanning van onder andere Rutgers WPF heeft daarmee effect. Maar zijn de scholen er klaar voor?

Wat is normaal?

Wat is normaal seksueel gedrag op welke leeftijd? Voor een antwoord op deze en andere vragen stelt Rutgers WPF in 2011 de ‘richtlijn seksuele vorming’ op. De richtlijn bevat een raamwerk voor iedereen die kinderen ondersteunt bij een goede seksuele gezondheid. Het is een bewerking van de Europese richtlijn van de wereldgezondheidsorganisatie WHO.

14

RUTGERSwpfmagazine 2011

E

igenlijk wilde ze het niet, scholen belasten met verplichte maatschappelijke items zoals seksualiteit. Maar op aandringen van de Tweede Kamer gaat minister Van Bijsterveldt in 2011 uiteindelijk toch overstag. Een belangrijke reden is dat de helft van de homoseksuele jongens en meisjes op school niet uit de kast durft te komen, met alle gevolgen van dien. Ook zijn er nog steeds scholen in basis- en voortgezet onderwijs die niet of beperkt aandacht besteden aan relaties en seksualiteit.

Thema’s Op school zijn anticonceptie, soa en voortplanting veel besproken thema’s. Maar onderwerpen zoals homoseksualiteit, maagdelijkheid,

het aangeven van wensen en grenzen en seks in de media blijven vaak onderbelicht. Hopelijk komt daar nu verandering in!

seksuele diversiteit. De minister laat het aan de scholen zelf over om er een goede vorm voor te vinden. Rutgers WPF roept scholen

Rutgers WPF roept scholen op om leerlingen ook vaardigheden te leren om wensen en grenzen aan te geven op seksueel gebied.

Kerndoelen Van Bijsterveldt gaat de kerndoelen aanpassen. Dat houdt in dat alle basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs waarschijnlijk al vanaf schooljaar 2012/2013 verplicht aandacht moeten besteden aan seksualiteit en

op het niet bij puur technische en biologische informatie te houden, maar leerlingen ook vaardigheden te leren om wensen en grenzen aan te geven op seksueel gebied.●

Over seks gesproken

Week van de Lentekriebels

De ‘Week van de Lentekriebels’ blijkt voor het basisonderwijs een aanstekelijke manier om vriendschap, relaties en seksualiteit op school breed aan te kaarten. In 2011 doen 311 basisscholen mee. In deze projectweek krijgen leerlingen van groep 1 tot en met 8 elke dag les over kriebels in je buik, verschillen tussen jongens en meisjes en de vraag: waar komen de baby’s vandaan? De ‘Week van de Lentekriebels’ is voor twee derde van de deelnemende basisscholen het zetje om voortaan structureel aandacht te besteden aan relaties en seksualiteit, zo blijkt uit de evaluatie.

Veel docenten vinden het lastig om in de klas te praten over seksualiteit. Er is sprake van handelingsverlegenheid en gebrek aan kennis. Dit is voor Rutgers WPF aanleiding om in 2011 ‘Over seks gesproken’ uit te brengen, een handleiding met lessuggesties voor de lerarenopleidingen Biologie en Gezondheidszorg & Welzijn. De handleiding gaat in op de seksuele gezondheid van jongeren en het belang van seksuele vorming in het voortgezet onderwijs.

Seksuele voorlichting in Afrika en Azië

Jongeren in Afrika en Azië hebben grote behoefte aan goede informatie over seksuele gezondheid. Daarmee kunnen ze eigen keuzes maken en ongewenste zwangerschappen en aids voorkomen. Met het computerprogramma ‘The World Starts With Me’ lukt het Rutgers WPF om een grote groep jongeren voor te lichten over seksualiteit. In 2011 draait het programma middels CD-roms op scholen in Vietnam, Kenia, Oeganda, Indonesië en Thailand. Circa 45.000 jongeren krijgen op deze manier betrouwbare informatie waarmee ze hun eigen keuzes kunnen maken in relaties en seksualiteit. Ook vermeldenswaardig: het programma draait in 2011 ook in sloppenwijken in Kenia en in jeugdgevangenissen in Indonesië. Verder starten in 2011 de voorbereidingen voor invoering van het programma in Pakistan en Ethiopië vanaf 2012.

RUTGERSwpfmagazine 2011

15

interview

Yvonne Bogaarts

De pleitbezorger Rutgers WPF zet zich wereldwijd in voor de verbetering van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Yvonne Bogaarts trekt de kar bij ‘advocacy’ oftewel pleitbezorging.

Wat zijn de opbrengsten van 2011?

Waar ben jij trots op?

“Dat het gelukt is om in 2011 een geplande bezuiniging van 35 miljoen euro op seksuele en reproductieve gezondheid en rechten te schrappen. Dat was het plan van staatssecretaris Knapen van Ontwikkelingssamenwerking. Via druk op de Tweede Kamer hebben we het bezuinigingsvoorstel terug kunnen draaien. In plaats daarvan hebben we er zelfs acht miljoen euro bij gekregen.”

16

RUTGERSWPFmagazine 2011

INTERVIEW

Met de Moedernacht herinneren we Nederlandse politici aan hun verantwoordelijkheden.

Oefenen jullie vaak druk uit op de Tweede Kamer?

“Reken maar! Terugkijkend denk ik dat de Moedernachtcampagne cruciaal is geweest. Elk jaar vragen we met die campagne aandacht voor de wereldwijde moedersterfte. In 2011 hadden we een foto-expositie over moedersterfte in de Tweede Kamer en op 16 mei een evenement op Het Plein. Daar hebben we Knapen de uitspraak kunnen ontlokken dat hij meer zal doen voor de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten. Dat heeft hij later in de Tweede Kamer herhaald.”

Waarom de Moedernacht?

“Wereldwijd sterft er elke anderhalve minuut een vrouw aan de complicaties van zwangerschap en bevalling. 99 Procent van deze vrouwen leeft in een ontwikkelingsland. Met de Moedernacht herinneren we Nederlandse politici aan hun verantwoordelijkheden. We willen dat Nederland haar internationale voortrekkersrol behoudt in het realiseren van seksuele voorlichting en seksuele en reproductieve gezondheid voor vrouwen in ontwikkelingslanden.”

waarom ze het vrouwencondoom belangrijk vinden. In 2012 gaan we proberen het Guinness Book of World Records te halen met deze campagne.”

Hoe hebben jullie ingespeeld op de geboorte van de zeven miljardste wereldburger?

“We hebben beschuit met muisjes uitgedeeld op vijf treinstations in Nederland tijdens de spits, samen met onze ambassadeur Dieuwertje Blok. We vroegen de mensen of de geboorte van de zeven miljardste wereldburger eigenlijk wel reden was tot een feestje. Dat was een statement: je viert de geboorte van een baby maar je laat mensen ook zien dat er een keerzijde aan die medaille zit. Dat staat ook in het wereldbevolkingsrapport van het VN Bevolkingsfonds dat we in 2011 hebben gepresenteerd. Als we wereldwijd niet zorgen voor goede seksuele voorlichting en anticonceptie groeit de wereldbevolking van 7 miljard in 2011 naar 11 miljard in 2050. Met alle gevolgen van dien voor bijvoorbeeld het milieu en de armoede.”

Hoe kan Nederland deze vrouwen helpen?

Tevreden over de beschuitjescampagne?

“Met goede anticonceptie natuurlijk! Wereldwijd willen 215 miljoen vrouwen niets liever dan anticonceptie gebruiken. Daarom doen we veel aan pleitbezorging op dit thema. Daarnaast hebben we een specifiek programma voor het vrouwencondoom. Vaak hoor ik mensen zeggen: wie wil er nou een vrouwencondoom? Maar dit is het enige middel dat vrouwen zelf kunnen gebruiken om zich te beschermen tegen zwangerschap én hiv. Daarom kun je het ook niet vergelijken met een mannencondoom, dat kunnen vrouwen niet zelf gebruiken!”

“Ik ben tevreden over de aandacht die het genereerde in Nederland, maar op wereldniveau is men nog niet doordrongen van het feit dat een groeiende wereldbevolking invloed heeft op heel veel zaken. En dat er dus tegelijkertijd heel veel vrouwen en meisjes zijn die graag anticonceptie willen gebruiken. Als je daarin kunt voorzien, kom je tegemoet aan hún wensen en draag je bij aan een oplossing voor problemen als milieu en armoede. Daar gaan we in 2012 dus mee door.”

Willen vrouwen wel een vrouwencondoom?

“Ik was afgelopen jaar op werkbezoek in Kameroen en zag hoe een vrouw bij de kapper een vrouwencondoom kocht. Het idee voor dit programma over het vrouwencondoom heb ik zelf bedacht. Als je in de praktijk ziet dat het werkt dan is dat echt geweldig!” ●

“Jazeker en dat hebben we in 2011 zichtbaar gemaakt met de Paper Doll Campaign. Ook iets waar ik trots op ben. Op 16 november hebben we vijfduizend papieren poppetjes in de Tweede Kamer opgehangen.

Op die poppetjes hebben mensen uit de hele wereld geschreven

Welk moment uit 2011 vergeet jij niet snel?

RUTGERSwpfmagazine 2011

17

Column Yuri ohlrichs

“ Niemand merkt op dat dokterspelletjes een normale uiting zijn van pre-seksuele ontwikkeling van kinderen.”

Taboetaal I

n 2011 bericht de actualiteitenrubriek Één Vandaag over een ‘zedenzaak op een basisschool’ in het oosten van het land. Een jongetje van rond de zes heeft andere jongens in hun piemel geknepen en zijn vinger tussen hun billen gestopt. Daarbij heeft de jonge ‘zedendader’ ernstige, verbale bedreigingen geuit tegenover zijn slachtoffertjes.

Het jochie en de zaak zijn grondig onderzocht door (zeden-)politie en Raad voor de Kinderbescherming. De massaal aanwezige pers belaagt ouders met de vraag of zij hun kind nog wel naar “die school” willen laten gaan. Een aantal ouders houdt hun kroost thuis, de meerderheid besluit gelukkig anders en loopt met kind aan de hand de school binnen.

normale uiting zijn van pre-seksuele ontwikkeling van kinderen, maar dat juist de dwang, bedreiging en het geweld dat het dadertje daarbij heeft gebruikt zo zorgelijk zijn.

Naast deze eenzijdige berichtgeving, is ook de aankondiging van dit item door de presentator van Een Vandaag voor mij zeer verontrustend.

De goede man waarschuwt kijkende ouders dat al te jonge kijkers “geschokt kunnen zijn door het taalgebruik en de in het nieuwsitem beschreven seksuele handelingen”. Waardoor ik (en andere jonkies!) natuurlijk nieuwsgierig aan de buis blijven hangen. En ik teleurgesteld – of is het beroepsgedeformeerd? – moet constateren dat het seksueel jargon niets meer of minder is dan de woorden die ik in deze tekst gebruik…

“Juist de dwang, bedreiging en het geweld zijn zo zorgelijk”

Niemand stelt de vraag hoe het mogelijk is dat kinderen tijdens schooltijd een uit de hand gelopen variant op het aloude ‘doktertje/vadertje en moedertje’ spelen kunnen. En of de docenten wel voldoende toezicht houden. En de in de studio aanwezige deskundige bespreekt het incident enkel vanuit problematisch perspectief; hoe komt het toch dat zulke jonge kinderen al met seks bezig zijn?! Niemand merkt op dat dokterspelletjes een

18

RUTGERSWPFmagazine 2011

Zolang het praten over seks door overdreven waarschuwingen wordt voorafgegaan, blijven zelfs de meest neutrale woorden taboetaal. ● Yuri Ohlrichs is seksuoloog en consultant bij Rutgers WPF. Hij schrijft regelmatig blogs voor docenten en jongerenwerkers.

toolkit voor mannen

Wie huiselijk en seksueel geweld tegen vrouwen wil stoppen, moet investeren in mannen. Dat is de gedachte achter het programma ‘Toolkit for men’.

Op 7 september 2011 wordt dit hulpverleningsprogramma gelanceerd in Kaapstad. Uniek: daders van huiselijk geweld gaan zelf aan de slag met hun gewelddadige gedrag en doorbreken daarmee de vicieuze cirkel van geweld.

De toolkit komt tot stand na intensieve samenwerking tussen Rutgers WPF en lokale organisaties in Zuid-Afrika (Mosaic) en Indonesië (Rifka Annisa en WCC Bengkulu).

Zuid-Afrika Zuid-Afrika is een van de meest gewelddadige landen ter wereld. Bij Mosaic – Training, Service and Healing Centre for Women – in Kaapstad komen elk jaar 18.000 meldingen binnen van vrouwen die misbruikt zijn. En dat is slechts het topje van de ijsberg.

Elke zes uur wordt er een vrouw vermoord door haar partner en een op de drie Zuid-Afrikaanse vrouwen wordt ooit in haar leven verkracht. Mosaic heeft jarenlange ervaring met het opvangen van deze slachtoffers.

Indonesië Huiselijk geweld komt ook in Indonesië veel voor: 64 procent van de vrouwen op het platteland en 71 procent van de vrouwen in de stad heeft ermee te maken gehad. Opvallend: slachtoffers van geweld vragen niet alleen hulp voor zichzelf maar ook voor hun man. Ze willen dat het geweld stopt, niet dat de relatie stopt. Dit is een belangrijke reden voor Rutgers WPF om mannen te helpen om hun gedrag te veranderen.

Zo werkt het

Helena Choi van de Hewlett Foundation: “Ik ben trots dat we Rutgers WPF kunnen helpen. Dit is een organisatie die zich inzet voor de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten van vrouwen en meisjes in ontwikkelingslanden. De kracht van Rutgers WPF is dat zij werkt aan onderwerpen die in veel samenlevingen gevoelig liggen, zoals huiselijk en seksueel geweld tegen vrouwen.”

De ‘Toolkit for men’ is een uniek én effectief counselingsprogramma voor daders van huiselijk geweld. Rutgers WPF ontving zelfs in 2010 de PSO Innovatieprijs voor het programma.

De methode wordt nu succesvol toegepast op kleine schaal. In twaalf sessies krijgen de mannen inzicht in hun gewelddadige gedrag en leren ze om respectvol met hun vrouw en kinderen om te gaan. De sessies worden begeleid door getrainde psychologen en hulpverleners van lokale vrouwenorganisaties. “We behandelen mannen met respect terwijl wij hen ook confronteren met hun gedrag. Het gaat om de juiste mix van compassie en confrontatie om mannen echt tot verandering aan te zetten”, aldus één van de hulpverleners. ●

Wilt u dit programma ook steunen? Kijk voor meer informatie op www.rutgerswpf.nl/doneer RUTGERSwpfmagazine 2011

19

Achter de schermen Nieuwe organisatie, nieuwe website Op 6 januari 2011 klinkt Rutgers WPF met haar relaties op de fusie tussen Rutgers Nisso Groep en WPF. De nieuwe website www.rutgerswpf.nl laat zien dat Rutgers WPF zich zowel nationaal als internationaal sterk maakt voor veilige, prettige en gewenste seks. Rutgers WPF profileert zich als actief en activistisch kenniscentrum dat seksuele en reproductieve gezondheid wereldwijd wil verbeteren via onderzoek, beleidsbeïnvloeding, producten en diensten. www.rutgerswpf.nl.

ISO op zak Kwaliteit is voor Rutgers WPF belangrijk. We willen producten en diensten leveren waar klanten tevreden over zijn. Dat dit lukt, blijkt uit het ISO certificaat dat in februari 2011 wordt behaald. Het certificaat geldt voor het kwaliteitsmanagementsysteem van Rutgers WPF.

Kantoren Rutgers WPF werkt in Nederland in 2011 met een team van 94 mensen (77 fte): 69 vrouwen en 13 mannen.

Het verzuimpercentage is gedurende het jaar gedaald van 6,5% in januari naar 5,6 % in december. De veldkantoren omvatten in totaal 39,6 fte: Pakistan 21 fte, Indonesië 11 fte en Vietnam 7,6 fte.

20

RUTGERSWPFmagazine 2011

In dienst 2011 geheel jaar jan dec - man - vrouw - tijdelijke contra - vaste contractenct en In dienst Uit dienst stagiaires BHV-ers Veldkantoren (fte Indonesië 11 ) Pa kistan

aantal 94 86 82 13 69 26 56 11 12 9 6 21

fte 77.14 71.2 68.8

Vietnam

7.6

Samenstelling Raad van Toezicht 2011 Bert Koenders, voorzitter (sinds februari 2011).

Hoofd van the Vredesmissie van de Verenigde Naties in Ivoorkust. Voormalig Minister van Ontwikkelingssamenwerking.

Mohamed Baba, vice voorzitter.

Directeur van Mex-it, organisatie voor integratie en diversiteit.

Roy Brown. oprichter van WPF. Voormalig voorzitter van International Humanist and Ethical Union.

Walter Everaerd. Emeritus hoogleraar Klinische Psychologie aan de Universiteit van Amsterdam (lid t/m februari 2011).

Inge Hutter Hoogleraar demografie aan de Rijksuniversiteit Groningen (lid t/m februari 2011).

Pinar Ilkkaracan. Directeur van Women for Women’s Human Rights in Turkije (lid sinds februari 2011).

Sybren Kalkman. Gepensioneerd accountant.

Cees van Lede. Voormalig voorzitter Raad van Bestuur Akzo Nobel. Voormalig voorzitter Verbond van Nederlandse Ondernemingen (VNO).

Marjolijne Lewis. Directeur van MEE Rotterdam (lid sinds februari 2011).

Wouter Meijer. Voormalig directeur van WPF. Voormalig medewerker van de Wereldbank.

Sara Seims. Senior adviseur bij de Packard Foundation in Londen (lid sinds september 2011).

Koos van der Velden. Professor Public Health aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Erik-Thijs Wedershoven. Junior adviseur Operations Strategy Group, KPMG.

RUTGERSwpfmagazine 2011

21

interview

Werken over de grens

Interview met seksexpert Sanderijn van der Doef

Seksuoloog Sanderijn van der Doef ondersteunt namens Rutgers WPF scholen en lokale organisaties in landen als Ethiopië, Oeganda, Pakistan, Bangladesh en Indonesië bij het opzetten van voorlichtingsprogramma’s over seksualiteit.

Concreet? “Ik train deze mensen zodat zij zelf een programma op school kunnen geven. Het doel is dat we onszelf overbodig maken, maar zover is het nog niet. Er is nog heel veel werk te doen!”

Champagne 16 november 2011 is een dag die Sanderijn van der Doef niet snel zal vergeten. “Ik kreeg een sms’je dat het ministerie van Onderwijs voorlichting over seksualiteit in Nederland voortaan verplicht stelt op school. ‘Daar zal je wel blij mee zijn’, stond erin en reken maar dat ik dat was. Die avond ging er een fles champagne open. Meer dan twintig jaar heb ik me hiervoor ingezet. Alle kinderen horen op school seksuele vorming te krijgen, te beginnen bij de basisschool. Dat zeg ik ook als ik in ontwikkelingslanden ben. Seksualiteit hoort bij de ontwikkeling van elk kind.”

In de vingers Zo’n twee weken per maand werkt Sanderijn van der Doef namens Rutgers WPF in Azië

22

RUTGERSWPFmagazine 2011

en Afrika. “Ik train mensen van scholen en lokale organisaties bij het opzetten van een voorlichtingsprogramma op school. Dat zijn intensieve trainingen van vijf dagen waarin alle aspecten aan bod komen: vriendschap, gevoelens, relaties, seksualiteit, reproductie, seksueel geweld. We maken onder meer gebruik van het voorlichtingspakket ‘The World Starts With Me’ dat per land wordt aangepast. Zo’n groep zie ik twee jaar lang ongeveer drie keer per jaar. Tot ze het programma in de vingers hebben en het zelf kunnen geven. En tot ze voldoende kennis hebben om lastige vragen van ouders, leerlingen of collega-leerkrachten te beantwoorden of door te verwijzen. Uit die groep selecteren we bovendien mastertrainers die het stokje van ons overnemen.”

Cocktailpositie Ze is net terug uit China waar ze in drie verschillende steden een week training gaf over hoe je seksuele voorlichting geeft op de kleuterschool en basisschool. Lachend: “Van tevoren ga ik altijd even in de trainingszaal kijken. Die was als collegezaal ingericht met stoelen in rijen. Dit moet helemaal anders, riep ik. Ik heb het liefst een visgraatopstelling met tafeltjes in cocktailpositie, lekker open.

Maar China heeft een kenniscultuur. De eerste ochtend zitten ze met een schrift, een pen en een recorder klaar om van mij te horen hoe het zit. Nee, zo werk ik niet.”

Beetje kinderachtig Sanderijn begint een training altijd met de basisbegrippen. “Ik vraag: wat is seks?

INTERVIEW

“Ik wil dat wereldwijd alle kinderen en jongeren goede informatie krijgen over seksualiteit.

Dan kunnen ze zich beschermen als ze eraan toe zijn.”

Als ik een vraag stel, zeggen ze: “mevrouw, dat willen we van u horen.”

Iedereen mag iets roepen. In de training in China gebeurde er in het begin niet veel. Ze vinden zo’n aanpak een beetje kinderachtig, ze doen hun mond niet open. Als ik een vraag stel, zeggen ze: ‘dat willen we van u horen’.

Maar na een tijdje zie je ze opener worden en krijgen ze er lol in. Dat gaat snel hoor, de tweede dag verheugen ze zich er al op om in

groepjes te werken en te praten. Ze gaan ook vaker hun mening geven, ze komen zelfs met kritiek op wat ik zeg. Dat is toch geweldig?”

zelf een programma, aangepast aan de leeftijd van de kinderen waar zij mee werken.”

Compliment

Sanderijn is als een vis in het water tijdens de training. “Ik geniet al als ik in het vliegtuig zit.

Misschien komt dat omdat ik me helemaal kan focussen. Dat is heel anders dan toen ik nog in Nederland werkte en tien bordjes tegelijk in de lucht moest houden.” Afgelopen jaren heeft ze ruim vijfhonderd sleutelfiguren getraind. “Het doel is dat we onszelf overbodig maken, maar zover is het nog niet. Er is nog heel veel werk te doen. Ik wil dat wereldwijd alle kinderen en jongeren goede informatie krijgen over seksualiteit. Dan kunnen ze zich beschermen als ze eraan toe zijn. En dan weten ze dat seksualiteit normaal is en bij het leven hoort.” ●

“Aan het eind van de training zei een deelnemer: ‘Je geeft weinig kennis, maar je weet hoe je ons van gedachten kan laten veranderen.’ Dat vind ik een groot compliment. Natuurlijk bied ik kennis, maar op een heel andere manier dan zij gewend zijn. Ik laat ze eerst zelf nadenken en hun ideeën onderling uitwisselen. Elk onderdeel sluit ik vervolgens af met een definitie of met onderzoeksgegevens. Dat is mijn manier om niet alleen kennis over te dragen maar vooral ook aan hun attitude te werken.

Verder geef ik ze de principes van een goed voorlichtingsprogramma. Daarmee maken ze

Bordjes in de lucht

RUTGERSwpfmagazine 2011

23

interview Gerard Poorthuis voert al bijna tien jaar leerstraffen seksualiteit uit namens Rutgers WPF. “In 2011 heb ik meerdere jongens met een laag IQ getraind.

Wat opvalt in 2011 is een toename van de digitale seksdelicten.

Er worden bijvoorbeeld jongens veroordeeld voor seksueel grensoverschrijdend gedrag zonder dat ze het betreffende meisje in levende lijve hebben gezien.�

Zo werkt een leerstraf voor jonge daders 24

RUTGERSWPFmagazine 2011

INTERVIEW

“Als een meisje van 15 jaar een seksfilmpje of foto van zichzelf uit eigen beweging naar een vriendje stuurt en die laat het aan een ander vriendje zien, dan hebben de twee vriendjes mogelijk een juridisch probleem.”

D

aar doe ik het voor, denkt Gerard Poorthuis als één van de jongens een eindpresentatie geeft over zijn leerstraf. Bij de presentatie - in stripvorm vanwege een lichte verstandelijke beperking - zitten de Raad voor de Kinderbescherming en de opvoeders van de jongen. Een familielid pakt de boodschap tijdens die presentatie goed op. Gerard: “Ineens zag ze waarom deze jongen de grens over gaat. Bijvoorbeeld doordat een deel van de familie hem altijd de hand boven het hoofd houdt en doordat er in zijn familie geen acceptatie is dat hij een licht verstandelijke beperking heeft. Nu die boodschap bij de familie helder is, betekent dit dat de opvoeders hem beter in de gaten gaan houden.”

Leren omgaan met digitale media Er is nog een reden waarom Gerard blij is met de presentatie van de jongen. “De week ervoor was hij nog enorm ‘pissed’. Hij had mij op zijn mobiel foto’s en een filmpje met expliciete seksuele handelingen laten zien. Normaal is de afspraak dat alles wat binnen de leerstraf wordt besproken, binnenskamers blijft. Maar als er sprake is van een risicovolle situatie, dus mogelijk grensoverschrijdend gedrag, dan moet ik van deze regel afwijken.

Ik heb het incident in het verslag gezet en daar was hij erg boos over. Hij had blijkbaar alleen het eerste deel van onze afspraak onthouden. Een ander familielid haakte er tijdens de eindpresentatie ook meteen op in. “Dan pakken we zijn mobiel toch af”. Maar dat is geen oplossing. Hij moet leren omgaan met digitale

media, ook als het gaat om het onderwerp seksualiteit. Ik heb geadviseerd om ervoor te zorgen dat deze jongen een buddy krijgt zodat hij iemand heeft om mee te overleggen in nieuwe situaties. Want dat is vaak het lastige.

Ze weten wat ze fout hebben gedaan en hoe het anders moet. Maar ze kunnen het nog niet altijd toepassen op nieuwe situaties. Dan kan een buddy helpen om niet terug te vallen.”

Hoe herken je de grenzen van een meisje?

Een leerstraf wordt opgelegd door de officier van justitie of kinderrechter als jongeren voor een zedendelict zijn veroordeeld. “Dat kan gaan om aanranding of verkrachting, maar ook

“Ineens zag ze waarom deze jongen de grens over gaat.” bijvoorbeeld om ontucht met iemand die wilsonbekwaam is.” Gerard heeft tien tot vijftien sessies met een dader, wekelijks gemiddeld anderhalf uur. Uitgangspunt van de leerstraf is het delict: hoe kan de dader het criminele gedrag veranderen om herhaling te voorkomen?

“Ik ga aan de slag met concrete leerdoelen”,

vertelt Gerard. “Bijvoorbeeld: hoe maak je contact met een meisje op een respectvolle manier? Hoe herken je de grenzen van een meisje? Een deel van de training bestaat uit het oefenen van alternatief gedrag en uit heel veel herhalen bij moeilijk lerende jongens. Een ander deel kan uit kennisoverdracht bestaan.

Er ontbreekt bij deze jongens feitelijke informatie over seksualiteit. Na afloop zeggen ze het zelf ook: ‘Ik heb héél veel geleerd over seks’ en ‘Mijn nieuwe vriendinnetje zegt dat ik zo voorzichtig ben, anders dan andere jongens’.”

Geen ‘verklaring omtrent gedrag’ Het valt Gerard op dat veel seksueel contact, en daarmee ook seksueel grensoverschrijdend gedrag, tegenwoordig digitaal start. “Ja, dat is de afgelopen jaren beslist veranderd. De wet is daarin echter ook veranderd. Als een meisje van 15 jaar een seksfilmpje of foto van zichzelf uit eigen beweging naar een vriendje stuurt en die laat het aan een ander vriendje zien, dan hebben de twee vriendjes mogelijk een juridisch probleem. Dat meisje is nog geen 16 jaar en dan heb je het in juridische zin over het verspreiden van kinderpornografie. Die jongen zal zeggen: ‘Waar heb je het over?’ Maar als hij veroordeeld wordt, krijgt hij mogelijk geen ‘verklaring omtrent gedrag’ en zal daarmee bepaalde banen dus nooit kunnen krijgen. In de training behandel ik altijd de digitale aspecten van seksualiteit in de sociale media en hoe daarmee om te gaan zonder een grens te overschrijden. Ik denk dat dit in de toekomst alleen maar belangrijker gaat worden.” ●

RUTGERSwpfmagazine 2011

25

onderzoek

Wetenschap in de spotlight Internationaal onderzoek

Seksuele agressie onder jongeren Nederland vindt het belangrijk om seksuele agressie onder jongeren aan te pakken.

Maar geldt dat ook voor andere Europese landen? “Bij overheden zeker niet overal, maar onder professionals op het terrein absoluut”, stelt Ine Vanwesenbeeck van Rutgers WPF. “Dat blijkt alleen al uit het feit dat we sinds 2011 een Europees netwerk hebben met experts op dit terrein. Praktisch alle Europese landen doen mee.”

De experts werken aan een Europees strategisch actieplan om seksueel geweld onder jongeren tegen te gaan. Ze doen dit in het kader van het project ‘Youth Sexual Aggression and Victimization’ (YSAV) dat op initiatief van Rutgers WPF in 2010 is gestart. Vanwesenbeeck legt uit: “Als het om jongeren en seksuele agressie gaat, is er veel te weinig uitwisseling tussen landen in Europa. In de noordelijke landen wordt veel gedaan, maar we leren nog weinig van elkaars aanpak.” En dus hebben de 27 landen de koppen bij elkaar gestoken en allereerst de stand van zaken per land in kaart gebracht. Want wat voor onderzoek wordt er in die landen al gedaan naar seksuele agressie onder jongeren? Wat is de wettelijke situatie? En welke organisaties zijn er per land bij betrokken? In september 2012 worden deze landenrapporten gepubliceerd. Het strategisch actieplan zal in 2013 klaar zijn.

Onderzoek

Beperkt weerbaar Mensen met een verstandelijke beperking zijn vaker slachtoffer van seksueel geweld dan mensen zonder beperking. Ook is het seksueel geweld ernstiger en zijn de plegers meestal bekenden van het slachtoffer. Dit zijn een paar resultaten van het onderzoek ‘Beperkt weerbaar’ van Rutgers WPF en MOVISIE. Ruim 1800 mensen hebben meegedaan aan het onderzoek. Bijzonder: voor het eerst is aan mensen met een beperking zelf gevraagd of zij ervaring hebben met seksueel geweld. Vooral verkrachting komt vaker voor onder vrouwen én mannen. Opmerkelijk: de omgeving is vaak niet op de hoogte. Plegers zijn meestal mannen en vaak bekenden van het slachtoffer, zoals (ex)partners, familie of een kennis.

Slechts bij een kleine groep gaat het om hulpverleners. Projectleider en senior-onderzoeker Willy van Berlo van Rutgers WPF heeft deze cijfers op basis van internationaal onderzoek wel verwacht: “Dit is een groep die door een stapeling van risicofactoren extra kwetsbaar is. Dat is zorgelijk. Preventie is van groot belang.” Lees het volledige onderzoeksrapport op www.rutgerswpf.nl.

26

RUTGERSWPFmagazine 2011

Jongerenonderzoek

Seks onder je 25e Hoe is het anno 2011 gesteld met de seksuele gezondheid van jongeren tussen de 12 en 25 jaar in Nederland? Waarin verschillen jongens en meisjes? En is er iets veranderd sinds het gelijknamige onderzoek in 2005? Een antwoord op deze vragen geeft het onderzoek ‘Seks onder je 25e 2011’. Bijna 8000 jongeren vullen in 2011 een digitale vragenlijst in. De vragen gaan over zaken als verliefdheid en relaties, de eerste seksuele ervaringen, opvattingen over seks, aniconceptie- en condoomgebruik, ervaringen met grensoverschrijding, homoseksualiteit en de rol van ouders, vrienden en de media. ‘Seks onder je 25e’ is een gezamenlijk project van Rutgers WPF en Soa Aids Nederland. De resultaten van het onderzoek komen in 2012 naar buiten.

onderzoek Jongerenonderzoek

Leukste seks ooit De leukste seks ooit? Dat is volgens veel jongeren een seksuele ervaring gebaseerd op sensatie en lust. Dit blijkt uit onderzoek van Rutgers WPF en de Universiteit Utrecht onder jongeren. In het onderzoek is allereerst gekeken of jongeren die seksuele risico’s nemen, zoals wisselende partners, inderdaad kwetsbaar zijn, zoals vaak wordt gedacht.

Nee dus. Deze jongeren blijken vaak een positief zelfbeeld te hebben, ze gaan bewust op zoek naar leuke en opwindende seks en kunnen hun grenzen prima aangeven.

Verder is in het onderzoek aan jongeren gevraagd naar positieve seksuele ervaringen. Veel jongeren noemen een seksuele ervaring die gebaseerd is op sensatie en lust als hun allerleukste seksuele ervaring ooit. Het vaakst ging het daarbij om seks met de eigen vaste partner. Lees het onderzoeksrapport ‘Positieve kanten van seks’ op www.rutgerswpf.nl

Internationaal onderzoek

Jonge onderzoekers in Bangladesh en Malawi In 2011 gaat Rutgers WPF door met het onderzoeksproject ‘Do they match?’. Voor dit project zijn in 2010 jonge mensen in Bangladesh en Malawi getraind, zodat zij in hun eigen land onderzoek kunnen doen onder leeftijdsgenoten.

De jonge onderzoekers inventariseren de problemen die jongeren ervaren met betrekking tot seksualiteit en relaties. En met betrekking tot de beschikbare informatie en voorzieningen op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheidszorg. Deze onderzoeken vormen de basis voor aanbevelingen aan lokale partnerorganisaties en beleidsmakers. In 2011 zijn voor ‘Do they match?’ diverse onderzoeksrapporten en een handboek gemaakt. Ook is gestart met de ontwikkeling van een toolkit die in 2012 verschijnt. Tot slot Research Training zijn een training Text Book voor trainers en Training for young people to conduct qualitative research on young people’s sexuality and youth een actieplan ontfriendly SRH services wikkeld die in 2012 worden uitgevoerd.

Meisjes hebben last van een dubbele moraal

Ine Vanwesenbeeck benoemd tot bijzonder hoogleraar

In 2011 gaat Ine Vanwesenbeeck van Rutgers WPF aan de slag als bijzonder hoogleraar Seksuele ontwikkeling, diversiteit en gezondheid aan de Universiteit Utrecht. In november trekt haar oratie over de moderne dubbele seksuele moraal de aandacht.

Vanwesenbeeck stelt dat meisjes nog steeds lijden onder een heteroseksuele dubbele moraal. Een jongen is ‘seksueel’, een meisje is ‘sexy’. Ze waarschuwt voor de invloed van deze dubbele moraal op de seksuele ontwikkeling van jongeren. “Vooral meisjes kunnen de dupe worden van deze tweeslachtige houding ten opzichte van seks. Ze worden hierdoor geremd als ze hun eigen identiteit en verlangen naar intimiteit ontdekken. Daardoor leren meisjes niet om hun eigen wensen en ambities na te streven.”

Assertief Maar ook jongens ondervinden nadelen als ze zich veel gelegen laten liggen aan de dubbele moraal. De mannelijkheidsnorm beperkt de ontwikkeling van emotionaliteit, openheid en responsiviteit. De dubbele moraal ten aanzien van vrouwelijke en mannelijke seksualiteit sluit volgens Vanwesenbeeck aan bij heersende opvattingen over hoe mannen en vrouwen zich moeten gedragen: “mannen horen assertief en prestatiegericht te zijn, vrouwen bescheiden en zorgzaam.”

Oratie Lees de volledige oratie ‘Diverse verlangens. Seksuele ontwikkeling onder moderne dubbele moraal’ op www.rutgerswpf.nl.

De leerstoel aan de Universiteit Utrecht is van de Hennie Verhagen Stichting en wordt gefinancierd door het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Seksualiteit en GGZ Eindhoven.

RUTGERSwpfmagazine 2011

27

interview

Daarom steunt de Nationale Postcode Loterij Rutgers WPF!

Interview met Marieke van Schaik, directeur van de Nationale Postcode Loterij Wat vindt u persoonlijk belangrijk aan het werk van Rutgers WPF? Zoals Rutgers WPF zelf ook aangeeft maken seksualiteit en relaties onderdeel uit van ieders leven. Duidelijke en betrouwbare informatie over seksualiteit helpt om weloverwogen keuzes te maken. Dat de aandacht bij Rutgers WPF juist uitgaat naar jongeren, vrouwen en kwetsbare groepen, zoals mensen met een ziekte of beperking vind ik erg belangrijk.

Is dat ook de reden dat de Nationale Postcode Loterij Rutgers WPF ondersteunt of zijn er nog andere redenen?

De loterij wil bijdragen aan een groene en rechtvaardige wereld.

Seksuele rechten en seksuele gezondheid zijn absoluut noodzakelijk in die rechtvaardige wereld, waarin iedereen de kans heeft zichzelf te ontwikkelen en mee te doen in de maatschappij.

ben ik moeder van drie zonen en ik vind het belangrijk dat zij goede informatie krijgen over seksualiteit; ook met jonge kinderen kun je daarover praten. Ik hoop dat ze op deze manier de juiste keuzes kunnen maken en respectvol met anderen zullen omgaan.

Ondersteunt de Nationale Postcode Loterij nog meer initiatieven op het gebied van seksuele gezondheid en rechten?

De Postcode Loterij steunt inmiddels 85 organisaties die zich richten op natuur en milieu, het versterken van de sociale cohesie in Nederland, ontwikkelingssamenwerking en mensenrechten. Er zijn binnen deze groep beneficiënten verschillende organisaties die zich, door middel van kleinere en grotere projecten, richten op seksuele gezondheid en rechten. Rutgers WPF duidelijke focus in deze is daarin wel uniek.

Wat was voor ú het hoogtepunt van 2011?

Op welke manier hebben seksuele rechten en seksuele gezondheid een rol gespeeld in uw persoonlijke leven?

Voor mij persoonlijk is het niet voor te stellen dat je geen informatie of zeggenschap hebt over je eigen lichaam, hoeveel kinderen je krijgt en wanneer. Ook is het voor mij heel normaal om toegang te hebben tot goede zorg. Ik wens dit alle vrouwen en mannen in de wereld toe. Zelf

28

RUTGERSWPFmagazine 2011

In relatie tot ons partnerschap met Rutgers WPF ben ik trots op het feit dat wij uit onze opbrengst van 2011 het project ‘De LoveBuzz’ hebben kunnen toekennen. Door dit project wordt vanaf najaar 2012 op originele en interactieve wijze seksualiteit bespreekbaar op 300 VMBO scholen in Nederland. ●

Dank aan onze donoren Speciale dank gaat uit naar al onze donoren en opdrachtgevers.

Met hun genereuze bijdragen werken wij aan de verbetering van seksuele en reproductieve gezondheid in Nederland en wereldwijd.

• Aids Fonds • Cordaid • Dance4Life • The David and Lucile Packard Foundation • Edukans/Educaids • Europese Commissie • Fonds Wetenschappelijk Onderzoek Seksualiteit • The Ford Foundation

• Global Fund for Tuberculosis, Aids and Malaria • ‘s HeerenLoo • Innovatiefonds Zorgverzekeraars • International Planned Parenthood Federation (IPPF) • JP van den Bent Stichting • Ministerie van Buitenlandse Zaken • Ministerie van Justitie • Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport • Nationale Postcode Loterij • NCDO • Oxfam Novib • Parnassia Bavo Groep • Raad voor de Kinderbescherming

• RIVM Centrum voor Bevolkingsonderzoek • Stichting De Westberg • Stichting DoCare • Stichting Kinderpostzegels Nederland • Stop Aids Now! • United Nations Population Fund (UNFPA) • Vereniging PSO • The William and Flora Hewlett Foundation • The World Bank • ZonMW En veel dank aan al onze andere donateurs.

RUTGERSwpfmagazine 2011

29

@RutgersWPF #2011intweets

8 februari: Relationele en seksuele vorming op jonge leeftijd zinvol. #persbericht

1 maart: Rutgers WPF tegen verlaging abortusgrens op sociale indicatie. #persbericht

8 maart: Rutgers WPF lanceert Europese campagne ‘Sign of Life’. Aandacht voor het lot van Afrikaanse tienermeisjes. #persbericht#Womeninparadise

28 maart: Porno geen onderdeel lesmateriaal Rutgers WPF. Geknoeid met een filmpje Week van de Lentekriebels: #reactie #dumpert.

11 april: De 44ste sessie van de Commission for Population and Development is begonnen! UNFPA chief spreekt zich uit over jongeren en SRGR.

7 maart: Nieuwe #blog van collega & seksuoloog Yuri Ohlrichs online. Lees over zijn ervaringen op de ‘drama’sutra-beurs.

15 maart: Onze voorzitter, Bert Koenders, is geëerd door ‘Women Deliver’.

Hij is een European Champion. http://bit.ly/heiX5B

12 april: UNFPA directeur Babatunde Osotimehin: we moeten overheden pushen meer te doen voor jongeren.

12 april: Rutgers WPF heeft zojuist gesproken in de VN, over jongeren, seksuele en reproductieve gezondheid

15 maart: Volgende week start de Week van de Lentekriebels.

Scholen en ouders zijn positief. #persbericht

12 april: Parlementariër uit Europa vraagt VN lidstaten zich aan te sluiten bij Moedernacht!

14 april: Net gesprekje gehad met nieuwe UNFPA directeur, Dr. Babatunde Osotimehin.

Hij komt in het najaar naar Nederland.

Rutgers WPF is erbij.

en rechten, en seksuele voorlichting!

31 mei: Mensen zoeken online hulp bij seksuele problemen #persbericht #seksualiteit #rutgerswpf http://perssupport.nl/r/55252

14 juli: Nieuw onderzoek: Leukste seks vaak gebaseerd op lust. #persbericht

30

RUTGERSWPFmagazine 2011

8 juni: De bronzen Esprix is binnen! Van harte voor alle collega’s die hun steentje hebben bijgedragen. http://lockerz. com/s/108863883

16 april: VN Resolutie aangenomen: erkent seksuele voorlichting, recht op anticonceptie, veilige abortus. Complimenten aan Nederlandse delegatie!

8 juni: Op 12 juni krijgen we de Award for Excellence & Innovation in Sexuality Education!

Test & win Rutgers WPF verloot mooie prijzen! De hoofdprijs is een exemplaar van het ‘Lespakket Relaties en Seksualiteit’.

De tweede prijs is de DVD en handleiding ‘Let’s Talk’.

Derde prijs is een compleet pakket puberfolders.

6 september: Time-out voor ZuidAfrikaanse geweldplegers! #persbericht

1.

4 oktober: Stelling: Op VO scholen wordt te weinig gesproken over #homoseksualiteit, #tienermoeders, #loverboys. Schande! Twitter mee! #RutgersWPF #JAA!

12 september: We zijn begonnen.

De eerste Johannes Rutgerslezing is een feit.

Directeur @diandaveldman opent de lezing. http://twitpic.com/6jvzug

12 november: Nieuw in onze webwinkel en te downloaden onderzoek ‘Beperkt weerbaar’. #beperktweerbaar #onderzoek

15 december: Na maanden van hard werken is eindelijk onze nieuwe website online! Neem een kijkje op www.rutgerswpf.nl

2.

Hoe groot is de kans voor een Afrikaanse vrouw om te overlijden als gevolg van zwangerschap of bevalling? (een kans van één op….)

3.

4 oktober: RutgersWPF op #JAA! Headlines Jongerendebat. Eens horen wat A’damse jeugd vindt van de #SeksueleVoorlichting in het voortgezet onderwijs.

4 oktober: Concl. #JAA! Debat: Jongeren willen meer seksuele voorlicht; ze weten te weinig over seks, relaties en keuzes.

Tip: www.sense.info #RutgersWPF

27 oktober : ’Investeer in seksuele voorlichting en toegang tot voorbehoedsmiddelen’. #persbericht #7Miljard #UNFPA

Wanneer vond de eerste Johannes Rutgers Lezing plaats?

Wie kan een leerstraf opleggen als jongeren voor een zedendelict zijn veroordeeld?

4.

In welke twee landen wordt op dit moment met de Tookit for Men gewerkt?

5.

31 oktober: Vandaag delen we beschuit met muisjes uit op 5 stations in NL. Waarom? Kijk op www.hieperdepiepgeenhoera.nl #signoflifenl #7miljard

Welk anticonceptiemiddel is te koop bij de kapper in Kameroen?

6.

Op hoeveel treinstations in Nederland deelde Rutgers WPF beschuit met muisjes uit?

7.

15 november: Om 11.45 u op radio1 onze directeur @diandaveldman in debat met de CU over de overheid en het seksleven van tieners.

23 november: #Knapen herstelt het budget voor SRGR. Mooi! Dank aan @WassilaHachchi @EwoutIrrgang en @ SjoeraDikkers.

Hoe heet de voorzitter van de Raad van Toezicht van Rutgers WPF?

8.

Voor welke doelgroep is de masterclass Week van de Lentekriebels?

9.

Aan welke universiteit is Ine Vanwesenbeeck benoemd tot bijzonder hoogleraar?

10.

Wat is de naam van de handleiding die Rutgers WPF maakte voor aankomende docenten biologie en verzorging op de lerarenopleiding?

Stuur het antwoord op de tien bovenstaande vragen voor 1 september 2012 naar prijsvraag@rutgerswpf.nl.

Vermeld daarbij uw naam en adresgegevens. Alle prijswinnaars krijgen automatisch bericht voor 15 september 2012. Over de uitslag kan niet worden gecorrespondeerd!

RUTGERSwpfmagazine 2011

31

Enkele cijfers uit 2011 Seksueel geweld & beperking

61 procent van de vrouwen en 23 procent van de mannen met een verstandelijke beperking heeft een vorm van seksueel geweld meegemaakt, variërend van op een kwetsende manier aangeraakt worden tot verkrachting. Dit is hoger dan in de algemene bevolking. Bij vrouwen met een lichamelijke beperking is dit cijfer 35 procent en bij mannen 15 procent. Die percentages worden hoger als er naar specifieke vormen van seksueel geweld wordt gevraagd. Een aanzienlijk deel van het seksueel geweld heeft zich in de jeugd afgespeeld, met name bij mensen met een lichamelijke of zintuiglijke beperking. Ook mannen met een lichamelijke of visuele beperking bleken met name op jonge leeftijd vaker seksueel geweld te hebben meegemaakt dan mannen zonder beperking.

Bron: Beperkt Weerbaar: een onderzoek naar seksueel geweld bij mensen met een lichamelijke, zintuigelijke of verstandelijke beperking. Utrecht: Rutgers WPF/Movisie.

61%

van de vrouwen en 23 procent van de mannen met een verstandelijke beperking heeft een vorm van seksueel geweld meegemaakt

75%

van de nieuwe hiv/aids-infecties bij jongeren in Afrika treft meisjes

Tienermoeders in Afrika

In 2011 is meer dan 33 procent van Afrikaanse tienermeisjes moeder.

Tienermeisjes sterven twee tot vijf keer zo vaak aan complicaties tijdens de zwangerschap of bevalling als vrouwen ouder dan twintig. 67 procent van Afrikaanse meisjes en vrouwen wil anticonceptie gebruiken, maar heeft er geen toegang toe, kan die niet betalen of mag die niet gebruiken van haar partner. 75 procent van de nieuwe hiv/aids-infecties bij jongeren treft meisjes. 42 procent van de meisjes in Afrika ten zuiden van de Sahara trouwt voor haar 18e jaar. Zij krijgen meer te maken met seksueel geweld dan ongehuwde en volwassen vrouwen. Het risico voor een vrouw om te overlijden als gevolg van zwangerschap of bevalling is in Afrika één op 36. Voor meisjes is dit nog hoger. In West-Europa is dat één op 11.000. Bron: www.signoflife.nl.

33%

van de Afrikaanse tienermeisjes is moeder

42%

van de meisjes in Afrika ten zuiden van de Sahara trouwt voor haar 18e jaar

Abortus in Nederland

In 2010 werden in Nederland ruim 32.000 abortussen verricht. Dit is lager dan in voorgaande jaren. Het aantal abortussen per 1000 in Nederland wonende vrouwen in de leeftijdsgroep 15-44 jaar was in 2010 8,7. Nederland behoort daarmee wereldwijd tot de landen met een van de laagste abortuscijfers. De abortuscijfers over 2011 worden bekend in de loop van 2012.

Bron: www.igz.nl.

1/36

zwangere vrouwen in Afrika loopt het risico op overlijden.

In West-Europa is dat 1 op de 11.000.

32

RUTGERSWPFmagazine 2011

column dieuwertje blok

Beschuit met muisjes M

ag ik u een beschuitje met muisjes aanbieden? Met die openingszin deel ik op 31 oktober 2011 beschuitjes uit op het station van Haarlem. We vieren de geboorte van de zeven miljardste wereldburger en willen aandacht vragen voor de andere kant van de medaille. Dat de geboorte van een baby niet voor iedereen een feestje is. Zeker niet voor tienermeisjes in Afrika.

Zwangerschap en bevalling zijn voor meisjes daar nog steeds doodsoorzaak nr.1, terwijl ze vaak niet eens zwanger willen zijn. De helft van hen kan geen voorbehoedsmiddelen betalen of vinden. Als we zo doorgaan hebben we in 2050 een wereldbevolking van 11 miljard!

president van je eigen lichaam. Alleen jij beslist met wie je seks hebt en of je zwanger wilt worden. Dat geldt voor zowel jongens als meisjes, maar in de praktijk laten meisjes zich vaker intimideren. Daarom vind ik het zo belangrijk dat meisjes en jongens goede seksuele vorming krijgen en maak ik mij sterk voor Rutgers WPF en al die goede projecten. Ook in Nederland. Helpt u ook mee?

Dieuwertje Blok is ambassadeur van Rutgers WPF

Dat is onze boodschap en het valt me mee hoe leuk mensen daarop reageren. Op een station hangt toch een sfeer van druk, druk, druk. Maar vrijwel iedereen neemt het beschuitje aan en wil ook de andere kant van het verhaal horen. Wat goed dat daar aandacht voor is, zeggen veel treinreizigers. Persoonlijk denk ik dat er nog veel meer moet worden gedaan.

Zeggenschap over je eigen lichaam vind ik een grondrecht. Je bent de

RUTGERSwpfmagazine 2011

33

financieel jaaroverzicht Resultaat Rutgers WPF heeft financieel gezien een goed jaar achter de rug. We eindigden 2011 met een positief resultaat van € 62.079, terwijl we in de begroting hadden gerekend met een verlies van ruim € 48.000.

Inkomsten In vergelijking met 2010 lijken de inkomsten in 2011 sterk te zijn gestegen: van 12,7 miljoen naar 16,2 miljoen euro. Dit is echter schijn.

Het heeft te maken met het feit dat Rutgers WPF penvoerder is van de SRGR alliantie die wordt gefinancierd uit het MFS II programma van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Volgens de regels van het ministerie moet de penvoerder de totale subsidie van de alliantie meenemen in de financiële administratie. De subsidie die naar de andere partners (Amref Flying doctors, Simavi, dance4life en Choice) gaat wordt daarom verantwoord in de staat van baten en lasten van Rutgers WPF. Dit heeft geen effect op het netto resultaat, omdat de subsidies bestemd voor de overige partners direct worden doorgegeven.

Wordt de subsidie naar de alliantieleden buiten beschouwing gelaten, dan behaalde Rutgers WPF zelfstandig een resultaat van ruim 12 miljoen euro, bijna 5% meer dan begroot. Het resultaat is echter wel 4% lager dan dat van 2010.

De daling van inkomsten ten opzichte van 2010 wordt voornamelijk veroorzaakt door minder inkomsten uit eigen fondsenwerving. Dit heeft vooral te maken met het aflopen van projecten die in 2010 nog veel inkomsten opleverden. Het effect van de financiële crisis was voor vermogensfondsen duidelijk voelbaar, waardoor zij minder genereus waren in het toekennen van projecten.

Vergelijken we het resultaat van 2011 met de begroting, dan zien we een positief verschil van ruim € 850.000. Deze stijging wordt voornamelijk veroorzaakt door meer baten uit acties van derden (€ 437.291) en meer subsidies van overheden (€ 316.428) dan gebudgetteerd.

Deze bestaan onder andere uit de niet gebudgetteerde verlenging van de voorlichtingscampagne ‘Maak Seks Lekker Duidelijk’ en diverse door ZonMW toegekende projecten.

Direct besteed aan doelstellingen Van de totale bestedingen van 16,2 miljoen euro is 15 miljoen (93 % van de totale inkomsten) direct besteed aan de drie doelstellingen van Rutgers WPF: het nationale programma, het internationale programma en het beleidsbeïnvloedings- en communicatieprogramma. In 2010 was dit 89%.

Nationaal programma In het financieel overzicht worden drie inkomstenstromen onderscheiden: • eigen fondsenwerving: dit zijn fondsen die Rutgers WPF zelf genereert bij donateurs, bij vermogensfondsen in Nederland en bijvoorbeeld de Verenigde Staten (zoals de Hewlett Foundation) en inkomsten uit advies, training en verkoop van materiaal.

• gezamenlijke fondsenwerving: inkomsten die we samen met Oxfam Novib en i+solutions ontvingen voor het project ‘Universal Access to Female Condoms’.

• acties van derden: geld dat partijen die zelf fondsen werven toekennen aan Rutgers WPF. Denk aan bijvoorbeeld de Nationale Postcodeloterij, het Kinderpostzegelfonds en Stop Aids Now!. Ook ons deel van de subsidie die penvoerder Soa Aids Nederland ontving van het Ministerie van VWS voor de campagne ‘Maak Seks Lekker Duidelijk’ is verantwoord onder deze inkomstenstroom.

• overheidssubsidies: alle inkomsten van overheden of aan overheden gerelateerde organisaties, zoals bijvoorbeeld ZonMW, worden verantwoord onder deze noemer. Het gaat daarbij vooral om de Nederlandse overheid, maar Rutgers WPF ontving voor haar internationale werk ook subsidie van VN-organisatie UNFPA en de Wereldbank.

34

RUTGERSWPFmagazine 2011

Het grootste gedeelte van de nationale activiteiten wordt door eigen medewerkers uitgevoerd. Over de activiteiten die worden uitgevoerd met de instellingssubsidie wordt aan het ministerie van VWS uitgebreid verslag gedaan. De bestedingen voor nationale activiteiten in 2011 bedroegen 3,7 miljoen euro, dit is 31% van de totale inkomsten (exclusief MFS II subsidie aan alliantiepartners). Dit percentage is hoger dan in 2010 (26%) en hoger dan gebudgetteerd (25%).

Internationaal programma Het grootste gedeelte van deze activiteiten wordt uitgevoerd door lokale partnerorganisaties in Afrika en Azië en de drie veldkantoren in Indonesië, Vietnam en Pakistan. Daarnaast zijn in de projectuitgaven kosten opgenomen die door medewerkers van Rutgers WPF in Nederland worden uitgevoerd: begeleiding, inhoudelijke ondersteuning en monitoring & evaluatie.

De kosten van de drie veldkantoren in Azië maken deel uit van de landenportefeuilles. Deze landenportefeuilles zijn gefinancierd door Rutgers WPF, de EU, het Ministerie van Buitenlandse Zaken en uit lokaal geworven inkomsten.

De totale bestedingen aan internationale activiteiten waren in 2011 bijna 10 miljoen euro. Hiervan bestond 4,2 miljoen euro uit subsidie die rechtstreeks werd doorgegeven aan de MFS II alliantiepartners. Rutgers WPF zelf besteedde 4,8 miljoen euro, dat is 40% van haar totale inkomsten. Dit is lager dan in 2010 (55%) en iets lager dan begroot (49%).

Programma beïnvloeding beleid / publieke opinie Het grootste gedeelte van de activiteiten wordt door eigen medewerkers uitgevoerd. De bestedingen zijn in 2011 1,2 miljoen euro, dat is 10% van de totale inkomsten (exclusief MFS II subsidie aan alliantiepartners).

In 2010 was dit 8,8% en het budget 2011 rekende met een percentage van 8%.

continuïteit van de organisatie te waarborgen en risico’s op te vangen.

Op de langere termijn streven we naar een vrij besteedbaar vermogen van acht maanden vaste kosten, om bij een substantiële inkomstendaling de organisatie in een afgeslankte vorm twaalf maanden te kunnen laten voortbestaan. Het vormen van een dergelijke reserve is in overeenstemming met de Richtlijn Reserves Goede Doelen van het VFI en het reglement CBF-Keur, waar een maximum van anderhalf jaar van de jaarlijkse kosten wordt aangegeven.

Vanwege afloop van het huurcontract voor ons kantoor aan de Oudenoord reserveerden we in 2011 alvast € 30.000 voor in 2014 of 2015 te verwachten verhuis- en inrichtingskosten. Uit een eerdere reservering van de instellingssubsidie van VWS onttrokken we € 9.850.

Kosten van eigen fondsenwerving De kosten van eigen fondsenwerving bestaan in 2011 voornamelijk uit de personeelskosten van de fondsenwerver en wat additionele kosten.

In 2011 bedroegen deze € 100.526. Dit is 8,2% van de inkomsten uit eigen fondsenwerving. In 2010 was dit 2,8% en in het budget 2011 was dit 7,5%.

Beheer- en administratiekosten De beheer- en administratiekosten bedragen 5,5% van de totale kosten (in 2010: 8%). Dit ligt onder de door ons gehanteerde norm van negen procent. Deze norm is afgeleid van het gemiddelde percentage binnen de benchmark (middelgrote organisaties 9,6%; gepubliceerd in Transparant Prijs 2009) Het percentage beheer- en administratie-kosten is lager dan 2010 en lager dan gebudgetteerd. Worden de kosten van de MFS II mede indieners buiten beschouwing gelaten dan komt het percentage uit op 7,4%.

Ook troffen we een voorziening in verband met stroomlijning van de organisatie vanwege verwachte terugloop in inkomsten vanaf 2012.

Daarnaast is er een voorziening getroffen voor de verwachte sluiting van het veldkantoor in Vietnam.

2012 en verder Rutgers WPF eindigde 2011 met een positief resultaat. In 2012 verwachten we 11,3 miljoen euro aan inkomsten en een neutraal eindresultaat. Deze inkomsten zijn exclusief de MFS II subsidie voor de alliantiepartners.

Vanaf 2012 krijgt Rutgers WPF te maken met een ingrijpende bezuiniging op de instellingssubsidie van het Ministerie van VWS. Ook de economische crisis zal naar verwachting zowel op nationaal als internationaal niveau tot een teruggang in inkomsten leiden. We doen dan ook ons uiterste best om nieuwe bronnen van financiering aan te boren.

Liquiditeit De liquiditeit is eind 2011 ruim 3,8 miljoen euro. Dit is ruim voldoende om aan de verplichtingen te voldoen.

Rutgers WPF doet niet aan beleggingen. We brengen een eventueel surplus aan liquiditeit onder in deposito’s op rekeningen van Nederlandse banken met een AAA-rating.

Reserveringen Van het financieel resultaat van € 62.079 wordt een kleine € 42.000 toegevoegd aan de continuïteitsreserve. Deze reserve is bedoeld om de

RUTGERSwpfmagazine 2011

35

Rutgers WPF Balans per 31 december 2011 (bedragen in euro’s) 31/12/2011

31/12/2010

Activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa

111.575

93.525

222.854

319.015 334.428

Voorraden

41.939

412.540 110.784

Vorderingen en overlopende activa

2.679.358

2.298.567

Liquide middelen

3.810.536

3.855.172

Totaal

6.531.834

6.264.523

6.866.262

6.677.063

Passiva

Reserves en fondsen Reserves • Continuiteitsreserve •B estemmingsreserve NPL besteding aan de doelstelling • Bestemmingsreserve verhuizing • Risicofonds VWS

1.444.888

1.402.959

500.000

500.000

30.000 72.923

82.773 2.047.811

1.985.732

Voorzieningen 347.136

225.000

Voorziening jubilea personeel

Voorziening reorganisatie

47.785

47.365

Voorziening veldkantoor

50.000

0 444.921

272.365

Kortlopende schulden

4.373.530

4.418.966

Totaal

6.866.262

6.677.063

Deze cijfers zijn gebaseerd op de volledige jaarrekening van 2011, waarvoor goedkeuring is verkregen van Dubois & Co Registeraccountants.

De volledige jaarrekening en de accountantsverklaring zijn op verzoek beschikbaar.

36

RUTGERSWPFmagazine 2011

Staat van baten en lasten over 2011 (bedragen in euro’s) Werkelijk 2011

Begroot 2011

Werkelijk 2010

BATEN Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit gezamenlijke acties Baten uit acties van derden Subsidies van overheden Baten uit rente en koersresultaat

1,223.168

1.234.145

1.949.041

312.470

312.532

212.477

1.669.523

1.232.232

12.920.515

8.425.858

1.626.178 8.877.994

108.748

0

32.236

Som der baten Som der baten exclusief mede-indieners MFS II

16.234.425

11.204.767

12.697.926

12.056.196

11.204.767

12.697.926

31/12/2011

31/12/2011

31/12/2010

Lasten Direct besteed aan doelstellingen Programmabestedingen: Nationaal

3.720.992

3.115.255

3.259.073

Internationaal

9.991.947

5.552.827

6.927.861

Beïnvloeding beleid / publieke opinie

1.268.608

1.248.220

1.119.341

Som der lasten Som der lasten exclusief mede-indieners MFS II

14.981.548

9.916.301

11.306.275

10.803.319

9.916.301

11.306.275

Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties derden Kosten subsidies

100.061

54.548

64.361

92.890 51.052

138.130

108.923

116.726

11.022

302.552

252.865

182.296

888.245

1.083.837

1.009.007

16.172.345

11.253.003

12.497.578

11.994.116

11.253.003

12.497.578

62.079

-48.237

200.348

• Continuiteitsreserve

41.929

-48.237

205.406

• Bestemmingsreserve verhuizing

30.000

• Risicofonds VWS

-9.850

Resultaat 2011

62.079

Beheer en administratie Kosten beheer en administratie Som der lasten Som der lasten exclusief mede-indieners MFS II Resultaat Resultaatbestemming

-5.058 -48.237

200.348

RUTGERSwpfmagazine 2011

37

TOELICHTING LASTENVERDELING Specificatie en verdeling van kosten naar bestemming (bedragen in euro’s) Bestemming

Lasten

Programmabestedingen

Doelstelling

Nationaal

Internationaal

Beïnvloeding beleid/ publieke opinie

1.098.664

7.220.682

469.844

Subsidies en bijdragen Publiciteit en communicatie Personeelskosten

Werving baten

Eigen fondsenwerving

1.219.896 119.597 2.055.102

1.324.876

615.619

77.527

Huisvestingskosten

150.184

77.802

36.152

4.553

Kantoor- en algemene kosten

223.884

101.268

124.959

15.206

73.561

47.423

22.036

2.775

3.720.992

9.991.947

1.268.608

100.061

Afschrijving Totaal

Bezoldiging Algemeen directeur (bedragen in euro’s) Dienstverband Aard (bepaald,onbepaald,contract, beëindigd) Uren (voltijds werkweek) Parttime percentage Periode

onbepaald 36 100% maand

Bezoldiging ( in euro's) Jaarinkomen Bruto loon/salaris

99.273

Vakantiegeld

7.129

Eindejaarsuitkering, 13e / 14e mnd

6.210

Variabel jaarinkomen

—

Totaal jaarinkomen

112.612

Het totaal bruto jaarinkomen à € 112.612 (2010: € 110.266) blijft onder de DG-norm (€ 124.073) SV lasten (werkgeversdeel) Belastbare vergoedingen/bijtellingen Pensioenlasten ( werkgeversdeel)

38

RUTGERSWPFmagazine 2011

7.163

— 11,932

Beheer en

Totaal 2011

Begroot 2011

Totaal 2010

8.789.190

3.017.036

2.672.703

1.219.896

2.142.411

2.998.812

administratie Acties derden

Subsidies

119.597

337.551

54.696

117.387

754.859

5.000.067

5.066.836

5.053.963

3.212

6.893

44.329

323.125

324.450

360.682

4.495

9.647

62.038

541.498

516.108

902.303

1.958

4.202

27.020

178.973

186.162

171.566

64.361

138.130

888.245

16.172.345

11.253.003

12.497.580

RUTGERSwpfmagazine 2011

39

Bijvoorbeeld: Sharons dochter weet straks beter Bijvoorbeeld: Sharons dochter weet straks beter

De Keniaanse Sharon wist niets over seks en hoe je zwanger kon raken. Ze is op haar 18de al moeder van een zoon en een dochter. Maar ze gaat weer naar school en heeft daar dankzij Sharon Rutgerswist WPF alsnog seksuele voorlichting De Keniaanse niets over seks en hoe je zwanger gekregen. sterk en vastberaden: kon raken. Sharon Ze is opishaar 18de al moeder vanhaar eeneigen zoon dochter wordt geen hulpeloze tienermoeder, veroordeeld en een dochter.

Maar ze gaat weer naar school en heeft tot een armoedig bestaan. daar dankzij Rutgers WPF alsnog seksuele voorlichting

hoe ze weerbaarder kunnen worden tegenover opdringerige mannen. Tot nu toe zijn zo’n 700.000 jongeren op duizenden scholen heel veel wijzer geworden.

gekregen. Sharon is sterk en vastberaden: haar eigen Wijzer worden dochter wordt geen hulpeloze tienermoeder, veroordeeld Samen partnerorganisaties geeft Rutgers WPF voortot een met armoedig bestaan. lichting op scholen in Afrika en Azië. Jongeren komen zo alles teworden weten over het gebruik van anticonceptie en Wijzer bescherming tegen hiv-infectie. geeft Meisjes leren bovendien Samen met partnerorganisaties Rutgers WPF voor-

hoe ze weerbaarder kunnen worden tegenover opdringSign of life erige mannen.

Tot nu toe zijn zo’n 700.000 jongeren op Sharon heeft trouwens geluk gehad.

In ontwikkelingsduizenden scholen heel veel wijzer geworden. landen sterven jaarlijks ruim 350.000 jonge vrouwen aan complicaties Sign of life tijdens de zwangerschap of de bevalling.

Het is deheeft grootste doodsoorzaak onder meisjes tussen Sharon trouwens geluk gehad.

In ontwikkelings15 en 19sterven jaar. Daarom Rutgers WPFjonge ook partner de landen jaarlijksisruim 350.000 vrouweninaan campagne Sign of Life.

De campagneofwijst publiek complicaties tijdens de zwangerschap de bevalling. en politiek op het doodsoorzaak belang van onder andere seksuele Het is de grootste onder meisjes tussen voorlichting Afrikaanse meisjes.

15 en 19 jaar.voor Daarom is Rutgers WPF ook partner in de

lichting op scholen in Afrika en Azië. Jongeren komen zo alles te weten over het gebruik van anticonceptie en bescherming tegen hiv-infectie. Meisjes leren bovendien

campagne Sign of Life. De campagne wijst publiek en politiek op het belang van onder andere seksuele voorlichting voor Afrikaanse meisjes.

40

Foto: Nancy Durrell McKenna Foto: Nancy Durrell McKenna

Rutgers WPF en Rutgers WPF en de Postcode Loterij. de Postcode Loterij.

Dankzij u...

Rutgers WPF ontvangt sinds 2002 een bijdrage van de Postcode Loterij. Dankzij alle loterijdeelnemers heeft Rutgers WPF in totaal 6,2u... miljoen euro aan verschillende projecten kunnen Dankzij besteden. meesinds te spelen met de Postcode Loterij Rutgers WPFDoor ontvangt 2002 een bijdrage van de Postcode steunt uDankzij met 50% uw inleg het werk van Rutgers WPF Loterij. allevan loterijdeelnemers heeft Rutgers WPF in en 80 andere goede doelen.

Kijk op www.postcodeloterij.nl totaal 6,2 miljoen euro aan verschillende projecten kunnen besteden. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u met 50% van uw inleg het werk van Rutgers WPF en 80 andere goede doelen. Kijk op www.postcodeloterij.nl

Samen maken we het verschil.

Samen maken we het verschil.

Elke week leest u in deze krant over het belangrijke werk van één van de 81 goede doelen die de Postcode Loterij steunt.

Meer achtergrondinformatie kunt u vinden op www.postcodeloterij.nl