w hołdzie bohaterom spod Grunwaldu
Antoni Wiwulski
1877–1919
Antoni Wiwulski
1877–1919
Lublin 2020
Uczniowie ZSP im C. K. Norwida w Lublinie oraz Gimnazjum im. J. I. Kraszewskiego w Wilnie wraz opiekunami w Szydłowie (lit. Šiluva), gdzie znajduje się zaprojektowana przez Antoniego Wiwulskiego kaplica. Na zdjęciu grupa przed kościołem pw. Narodzenia NMP (w tle kaplica)
Widok na kaplicę projektu Antoniego Wiwulskiego – od strony kościoła pw. Narodzenia NMP
Prezent od ZSP w Lublinie dla Gimnazjum w Wilnie odbiera Pani Dyrektor Helena Juchniewicz – z rąk Mai Myszkowiak, Przewodniczącej Rady Samorządu Uczniowskiego przy ZSP w Lublinie
Fragmenty pomnika grunwaldzkiego w Krakowie, zaprojektowanego przez Antoniego Wiwulskiego
Młodzież z Polski i Litwy na wspólnych zajęciach
Artyści w hołdzie bohaterom Refleksja na temat własnej przeszłości towarzyszy człowiekowi od tysiącleci i nie była obca pokoleniu naszych przodków w ostatnich stuleciach, czego egzemplifikacją zdają się być pomniki zlokalizowane w przestrzeni publicznej naszych miast. W okresie zaborów, szczególnie od połowy XIX w. istniało społeczne zapotrzebowanie na sztukę zaangażowaną, która dzięki odniesieniom do historii, kultury i wiary miała budować zbiorową świadomość i pamięć przeszłości. Taka sztuka docierała do serc i umysłów milionów Polaków. Wielu twórców podejmowało próbę sprostania tym oczekiwaniom. W poszczególnych zaborach warunki do realizacji projektowanych dzieł, zwłaszcza pomników w przestrzeni publicznej były bardzo różne i zmieniały się na podstawie decyzji politycznych. W zaborze rosyjskim tuż po powstaniu listopadowym pomniki polskich bohaterów nie miały racji bytu. Przykładem może tu być pomnik księcia Józefa Poniatowskiego dłuta Bertela Thorvaldsena (1829) wywieziony przez Rosjan do siedziby Paskiewiczów w Homlu (zwrócony w 1922 r w ramach rewindykacji dóbr kultury na mocy traktatu ryskiego). Po powstaniu styczniowym, kiedy depolonizacja została zakrojona na szeroką skalę, uzyskanie zgody na budowę nowego pomnika było bardzo trudne. Nie tylko usunięto język polski ze szkół, administracji, ale nawet z szyldów i ksiąg kupieckich. Ponadto zlikwidowano czytelnie polskie i wprowadzono zakaz mówienia po polsku w restauracjach i sklepach. Mimo tej długiej listy zakazów, istnienia cenzury i dekretowanej przez cara polityki kulturalnej, zdarzały się chlubne wyjątki. Szczególne były okoliczności powstania pomnika Adama Mickiewicza dłuta Cypriana Godebskiego w Warszawie odsłoniętego w 1898 r. w setną rocznicę urodzin poety. Pozytywną decyzję w tej sprawie wydał ówczesny generał-gubernator warszawski (1897–1901) książę Aleksander Imeretyński wywodzący się z arystokratycznego rodu gruzińskiego, który w młodości przyjaźnił się ze swoim korepetytorem pochodzącym z Wilna porucznikiem Józefem Kalinowskim (późniejszym o. Rafałem, kanonizowanym w 1991 r.). Pomimo pewnej życzliwości generał-gubernatora wobec Polaków, na krótką uroczystość odsłonięcia pomnika zorganizowaną w obecności policji i wojska dopuszczono niewielką liczbę osób według wcześniej ustalonej listy, nie wyrażając zgody na przemówienia. Jedynie w zaborze austriackim w okresie tzw. autonomii galicyjskiej można było liczyć na względną swobodę. Na dużą skalę organizowano uroczystości patriotyczne np. z okazji 300-lecia Unii Lubelskiej, 200-lecia Odsieczy Wiedeńskiej, 100 rocznicy Konstytucji 3 Maja. We Lwowie, Krakowie i innych miastach fundowano pomniki osób zasłużonych dla Polski. Dzięki takim obiektom zlokalizowanym w przestrzeni publicznej – nawet w warunkach braku niepodległego państwa – coraz więcej osób mogło się czuć w tej części kraju u siebie. Nie przypadkiem obchody 500-lecia bitwy pod Grunwaldem zaplanowano w Krakowie. Głównym punktem programu uroczystości w dniu 15 lipca 1910 r. było odsłonięcie pomnika z rzeźbami dłuta Antoniego Wiwulskiego. Na szczycie granitowego cokołu umieszczono konny posąg króla Władysława Jagiełły, poniżej figurę wielkiego księcia litewskiego Witolda, u którego stóp spoczywa ciało wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego – Ulricha von Jungingen. Po bokach umieszczono rycerza polskiego z giermkiem i litewskiego ze spętanym jeńcem krzyżackim. Inicjatorem wzniesienia i zarazem fundatorem pomnika był wybitny pianista i kompozytor – Ignacy Jan Paderewski. W uroczystości wzięło udział ok. 150 tys. osób, w tym delegacje z trzech zaborów. Istnienie pomnika przypominającego o zwycięstwie wojsk polsko-litewskich nad Zakonem Krzyżackim miało swoich przeciwników. W listopadzie 1939 r. Niemcy przystąpili do zniszczenia Pomnika Grunwaldzkiego. Przez kilka miesięcy części odlewów z brązu leżały na placu strzeżonym przez Niemców, jednak grupie konspiratorów udało się przekupić wartownika i wykraść kilka fragmentów: trzy tarcze herbowe, miecz i buławę.
Rekonstrukcja pomnika i ponowne odsłonięcie miało miejsce w 1976 r. Podobny los spotkał wiele innych pomników w Polsce (np. w Warszawie Niemcy zniszczyli m.in. pomniki Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Ks. Józefa Poniatowskiego, które po wojnie zostały zrekonstruowane). Antoni Wiwulski (1877–1919) począwszy od miejsca urodzenia w północnej części Rosji, poprzez edukację szkolną w Mitawie na Łotwie, Chyrowie pod Lwowem, studia w Wiedniu i Paryżu, podróże po Europie, działalność artystyczną w Krakowie i Zakopanem, przeszedł długą drogę nie tylko w sensie geograficznym, by w 1914 r. zamieszkać w Wilnie. Docierając pod koniec swojego życia na Litwę powrócił w rodzinne strony swoich przodków wywodzących się z drobnej polskiej szlachty. Jednym z najbardziej znanych dzieł artysty jest Pomnik Trzech Krzyży w Wilnie wykonany z żelazobetonu w 1916 r. Trzy Krzyże stanowiły mocną dominantę w panoramie stolicy Litwy, co po wojnie było trudne do zaakceptowania przez władzę radziecką. W dniu 30 maja 1950 r pod pretekstem spodziewanej wizyty ówczesnego ministra spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesława Mołotowa na Litwie komuniści postanowili wysadzić monument w powietrze. W 1989 r. pomnik ten został zrekonstruowany. Antoni Wiwulski jest autorem wielu innych rzeźb i kompozycji figuralnych, m.in. tablicy pamiątkowej poświęconej Tadeuszowi Kościuszce w kościele św. Jana w Winie. 70 prac (głównie z okresu paryskiego) znajduje się w Litewskim Muzeum Sztuki w Wilnie. Spośród licznych projektów architektonicznych zachowała się jedynie kaplica w Szydłowie na Żmudzi wzniesiona w latach 1912–24. Prawdziwie wizjonerski charakter miał projekt kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Wilnie. Budowę rozpoczęto w 1913 r i nie ukończono przed wybuchem II wojny światowej. W 1964 r. kościół został przebudowany na Pałac Kultury Budowlanych. W dniu 10 stycznia 2019 r. w 100-rocznicę śmierci artysty, w Wilnie na ścianie domu (dawna ul. Zarzeczna 5), przy którym trzymał wartę, został odsłonięty symboliczny pomnik odlany z brązu w formie wiszącego płaszcza. Obecnie obce są nam wyżej opisane trudności i przeciwieństwa z jakimi zmagały się pokolenia naszych przodków i zdarza się, że obszarem sporu jest interpretacja przeszłości, zwłaszcza w kwestii właściwego odczytania pozostawionych przez czas znaków. Wielu twórców ulega pokusie „swobodnej kreacji”, dla której kontekst kulturowy i historyczny traktowany jest jako zbędny „balast przeszłości”. Tak stosowana ortodoksja kulturowa, polegająca na równoczesnej apoteozie wszystkiego co jest zaprzeczeniem „starego” sprawia, że współczesne pokolenie kreatorów kultury często nie dostrzega znaczenia dziedzictwa przeszłości, zarówno dla przetrwania każdego narodu, jak i rozwoju naszej cywilizacji. Wychodząc naprzeciw potrzebom czasu, Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” Oddział w Lublinie realizuje projekty edukacyjne, które mają odniesienia do historii Polski. Jednym z takich przedsięwzięć jest współpraca Zespołu Szkół Plastycznych im. C. K. Norwida w Lublinie i Gimnazjum im. I. J. Kraszewskiego w Wilnie w ramach projektu „Razem dla Edukacji”. Należy podkreślić godne uznania zaangażowanie grona pedagogicznego i uczniów, czego efektem jest niniejszy komiks stworzony przez wybitnie uzdolnionych uczniów pod opieką p. Roberta Wojniusza przy wsparciu dyrektorów obu placówek – p. Krzysztofa Dąbka z Lublina i p. Heleny Juchniewicz z Wilna oraz pozostałych pedagogów: p. wicedyrektora Andrzeja Mazusia, p. dr Małgorzaty Kierczuk-Macieszko, p. Tadeusza Kliczki, s. Rity Gvazdaityte, p. Reginy Paszuta. Rezultatem tego przedsięwzięcia jest niniejszy komiks (z rysunkami Moniki Dąbskiej i Klaudii Szymanek), na którego wysoką ocenę wpływa zgodna ze scenariuszem narracja obrazkowa i tekstowa oraz duża biegłość warsztatowa w stosowaniu środków wyrazu. Dariusz Śladecki Prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” Oddział w Lublinie
Rysunki Monika Dąbska Klaudia Szymanek Fotoedycja i tekst Maja Myszkowiak Paulina Tokarczyk Opieka artystyczna Robert Wojniusz Zdjęcia Małgorzata Kierczuk-Macieszko Anna Węgiel Scenariusz Estera Kazana Amelia Kozak Aleksandra Łobacz Katarzyna Pieczyńska Izabela Porzeżyńska We współpracy z uczniami Gimnazjum im. J. I. Kraszewskiego w Wilnie
Organizatorzy Ministerstwo Edukacji Narodowej Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” Oddział w Lublinie Zespół Szkół Plastycznych im. Cypriana Kamila Norwida w Lublinie Gimnazjum im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Wilnie Partnerzy projektu Instytut Pamięci Narodowej oddział w Lublinie Stowarzyszenie Lubelski Plastyk Skład Robert Wojniusz Druk Standruk, Lublin
Projekt jest finansowany ze środków otrzymanych od MEN na realizację zadania: „Rodzina polonijna”. Współpraca szkół funkcjonujących w systemach oświaty innych państw oraz organizacji społecznych za granicą prowadzących nauczanie języka polskiego, historii, geografii, kultury polskiej oraz innych przedmiotów nauczanych w języku polskim ze szkołami w Polsce.
Razem dla Edukacji Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”
Moduł IV.I. Projekt „Razem dla edukacji” w ramach konkursu „Rodzina polonijna” na lata 2019-2020, sfinansowano z dotacji MEN zgodnie z umową nr MEN/2019/DWM/597 Działanie I. Projekt edukacyjny. Ignacy Paderewski i Antoni Wiwulski w hołdzie bohaterom spod Grunwaldu
S T O W A R Z Y S Z E N I E
„WSPÓLNOTA POLSKA
ODDZIAŁ W LUBLINIE
ZESPÓŁ SZKÓŁ PLASTYCZNYCH IM. CYPRIANA KAMILA NORWIDA W LUBLINIE
Gimnazjum im. Józefa Ignacego Kraszewskiego
J uze fo I gna ci ja us K r a ˇse vs k i o gi mna zi ja
J uze fo I gna ci ja us K r a ˇs e vs k i o gi mna zi ja
Gimnazjum im. Józefa Ignacego Kraszewskiego
Gimnazjum im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Wilnie
Partnerzy projektu:
Oddział w Lublinie