Ik
bamboe 200912126121201003
1
07bamboe22-03.indd 1
24/06/10 15:11
Bamboe
Een korte inleiding Bamboe behoort tot de grassen (Gramineae). Bamboe komt vooral voor in de tropische en subtropische gebieden op aarde. Enkele soorten komen ook voor in gebieden waar het 's winters behoorlijk koud kan zijn. Temperaturen van -20 °C zijn geen uitzondering. In het begin van de 19e eeuw zijn de eerste bamboeplanten naar het Westen gebracht. De plant is dus al lange tijd bekend bij de botanici maar in de tuin wordt bamboe pas de laatste jaren toegepast. Waarom is niet geheel duidelijk maar waarschijnlijk heeft het te maken met het exotische karakter van de plant. Veel mensen hebben nog vaak twijfels over de winterhardheid van bamboe in onze soms strenge winters. De tropische soorten kunnen uiteraard absoluut niet tegen enige vorst. Er zijn echter meer dan 150 soorten die onze gemiddelde winters goed kunnen verdragen. En er zijn zelfs soorten die met gemak onze strengste winters goed doorstaan. Deze zeer winterharde soorten (B.v. het geslacht Fargesia) komen uit streken waar het 's winters streng kan vriezen. Dat maakt ze gelukkig
geschikt voor ons klimaat. De hoogte van de bamboeplant loopt sterk uiteen. De laagste soorten worden niet hoger dan 10 a 20 cm. De hoogste kunnen wel 35 m worden. In Nederland is de hoogste bamboe nu ongeveer 8 m. Er zijn nieuwe soorten geĂŻntroduceerd die waarschijnlijk wel 10 tot 12 m hoog zullen worden. In Frankijk worden de hoogste bamboeplanten ruim 20 meter of zelfs iets hoger.
2
07bamboe22-03.indd 2
24/06/10 15:11
De variatie in stengeldiameter is ook enorm. De soorten met de dunste stengels zijn maar ongeveer 1 mm dik en de soorten met de dikste stengels kunnen wel een doorsnede hebben van ruim 25 cm. In Nederland is de verwachting dat de dikste stengels een doorsnede zullen bereiken van ongeveer 10 cm. De tijd zal leren of dit werkelijkheid gaat worden. De stengel kan diverse kleuren hebben. Groen en geel komen veelvuldig voor. Zwart komt minder vaak voor. In de tropen is feloranje of rood niet ongewoon. Er zijn diverse soorten waarbij verticaal gekleurde strepen over de stengel lopen. Een prachtig voorbeeld is Phyllostachys vivax 'Aureocaulis'. Deze plant heeft een gele stengel met groene lengtestrepen. Gevlekte stengels komen ook voor zoals bruine vlekken op een groene stengel bij b.v. Phyllostachys nigra 'Boryana'. Bladeren van bamboe kunnen forse afmetingen bereiken. De bladeren van de Indocalamus tesselatus behoren tot de grootste. De bladeren kunnen 45 cm lang en 9 cm breed worden. De plant zelf is echter maar 1 m hoog ! De bladeren van de Pleioblastus pygmaeus 'Minimus' behoren zonder meer tot de kleinste. De plant zelf wordt niet hoger dan 10 cm. De bladeren kunnen diverse kleuren aannemen. Groen in verschillende gradaties is het meest voorkomend. Geel komt echter ook voor. Bladeren kunnen ook strepen vertonen in de lengterichting.
3 07bamboe22-03.indd 3
24/06/10 15:11
Bekende verschijningsvormen zijn gele of witte strepen op een groen blad. Soms zijn de strepen zo breed dat men meer kan spreken van b.v. een wit of geel blad met groene strepen Het is niet ongewoon dat aan een plant zowel gestreepte als egaal gekleurde bladeren voorkomen. Het wortelstelsel van de bamboeplanten is grofweg te onderscheiden in 2 groepen. De tropische soorten behoren meestal tot de polvormende groep. De meer winterharde soorten behoren tot de groep die makkelijk lange uitlopers maakt en daardoor aan de wandel gaan. Er zijn natuurlijk weer enkele uitzonderingen zoals het zeer winterharde geslacht Fargesia dat mooie pollen vormt. Enorme woekeraars zijn te vinden in het geslacht Sasa, Sasaella en Pleioblastus. Planten uit die geslachten zijn ongeschikt om zonder wortelbegrenzer in een kleine tuin aan te planten.Bamboe bloeit niet vaak tot zelden. Sommige soorten bloeien maar 1 maal in de 120 jaar ! Gaat de bamboe bloeien dan breekt er een moeilijke tijd voor de plant aan. Vaak gaat de plant dood.
4
07bamboe22-03.indd 4
24/06/10 15:11
Bamboe in je tuin De beste keus in Bamboe Steeds vaker krijgt bamboe een plaats in onze tuin. Toch roept deze plant nog steeds veel vragen op: Welke bamboes woekeren? Wat is de beste groeiplaats en hoe zit het met de mysterieuze bloei? Met de hier volgende tips wordt de toepassing van bamboe in de tuin een stuk makkelijker. Ook passeren zeventien belangrijke en goed verkrijgbare soorten de revue.
vers is dit type de beste keuze. Bij alle andere bamboes die in ons klimaat winterhard zijn, moet rekening worden gehouden met een min of meer grote, ondergrondse uitbreidingsdrang. Tot deze groep behoren alle bamboes met dikke halmen. (Phyllostachys, Semiarundinaria), alle soorten met grote bladeren ((Indocalamus, Pseudosasa, Sasa, Sasaella) en alle lagere typen (Pleioblastus, Sasa).
Wie een bamboe koopt, wil meestal in de eerste plaats weten of de plant van zijn keuze woekert, want dat kan erg hinderlijk zijn. Lang niet alle bamboes hebben echter last van uitbreidingsdrang. Er zijn twee groeitypen: woekerend en niet-woekerend. Niet-woekerend bam boe blijft goed op zijn, vormt nooit ondergrondse uitlopers en is daarom geen bedreiging voor folievijvers, bestrating of buren.
WOEKEREN Een volwassen bamboe met kleurige, dikke halmen is een imposante plant, die mensen weet te verleiden om er zelfs in een kleine tuin een plaatsje voor te reserveren. Dan dient zich al gauw een probleem aan, want hoe houd je zo’n woekerende bamboe op zijn plaats? Voor een antwoord op deze vraag moet je eerst weten hoe bamboe groeit. Een boom wordt elk jaar hoger aan de top en dikker door nieuwe jaarringen. Maar een nieuwe bamboehalm groeit in twee tot drie maanden uit tot zijn uiteindelijke hoogte en dikte. De halmen houden dit formaat voor de rest van hun leven. Daarna zorgen de nieuwe scheuten van het volgende groeiseizoen weer voor nog hogere en dikkere halmen.
Bij winterharde bamboes, die ook in wat strengere winters groen blijven, vindt je dit groeitype alleen bij het geslacht Fargesia (vroeger: Arundinaria of Sinarundinaria). Deze bamboe uit de bergen van Midden-China is te herkennen aan de vrij dunne halmen en het fijne blad. De nieuwe halmen komen steeds dicht bij oorspronkelijke plant uit de grond. In kleine tuinen, voor wintergroene hagen en bij folievij-
5 07bamboe22-03.indd 5
24/06/10 15:11
De hoogste, polsdikke halmen van de imposante bamboe Phyllostachys vivax bijvoorbeeld, zijn dus niet de oudste, maar juist de jongste van de plant. Ze hebben in amper acht weken tijd hun indrukwekkende formaat bereikt.Voor een hogere bamboe moet je minimaal 1 m² humusrijke grond reserveren. De echt hoge hebben het drie- tot vijfvoudige nodig.
Hieromheen moet een wortelbegrenzer ofwel rhizoom-barrière van 50 tot 60 centimeter diep worden ingegraven. Dit kunnen golfplaten of ander hard materiaal zijn, maar het gemakkelijst in gebruik is de kunststof polyethyleen. Dit materiaal is ondoordringbaar voor de uitlopers en tegelijkertijd soepel, dun en weerbestendig. Deze goed werkende barrière is op dit moment alleen verkrijgbaar bij de meeste in bamboe gespecialiseerde kwekers. Vaak wordt anti-worteldoek aangeraden, maar dit materiaal is voor dit doel absoluut onbetrouwbaar!
Het is van belang dat de rhizoom-barrière ongeveer 2 centimeter boven de grond uitsteekt. Anders kunnen de net onder de oppervlakte groeiende uitlopers alsnog ongezien ontsnappen. Ook bij de lagere woekerende soorten is dit een betrouwbare methode. halmen te controleren. In het vroege voorjaar kan er met een organische meststof (bijvoorbeeld Culterra) worden bijgemest.
6
07bamboe22-03.indd 6
24/06/10 15:11
DE SNOEI
De nieuwe zaailingen zorgen voor een nieuwe generatie die, na honderd jaar, eveneens zal gaan bloeien. Woekerende soorten sterven niet af na de bloei. Weliswaar breekt er een moeilijke tijd aan voor deze bamboes, maar meestal weten ze zich weer te herstellen.
De eerste paar jaar neemt een hogere bamboe genoegen met z’n begrensde plek. Ingrijpen is `nog niet nodig. Het is zelfs beter om de plant zoveel mogelijk met rust te laten. Daarna moet de plant door snoei onder controle worden gehouden. Op een klein oppervlak kunnen nu eenmaal geen honderd halmen staan en het effect van acht tot vijftien mooie en gezonde halmen is minstens zo groot. Elk jaar moet het groen dat boven de grond uitsteekt in evenwicht worden gebracht met de wortels. De snoei bestaat uit twee fasen. In het late voorjaar, wanneer de nieuwe scheuten ruim 50 centimeter boven de grond staan, laat je de tien of vijftien mooiste en dikste scheuten doorgroeien. De rest wordt tot de grond toe terug gesnoeid. In de late herfst of het vroege voorjaar snoei je de tien tot vijftien oudste en lelijkste halmen en de dunne nagroei weg. Zo blijft het aantal halmen in evenwicht en verjongt de bamboe zich. Ook in de kleine tuinen van japan is dit de manier om bamboe met dikke halmen te controleren. In het vroege voorjaar kan er met een organische meststof (bijvoorbeeld Culterra) worden bijgemest.
WINTERHARD Niet alle bamboes zijn even winterhard. Er worden vier categorieën onderscheiden: niet winterhard, matig winterhard, goed winterhard, en zeer winterhard. De in dit artikel beschreven soorten behoren tot de laatste twee categorieën. Een ‘goed winterharde’ bamboe verdraagt bovengronds -15 tot -20 °C. Bladschade kan optreden vanaf -13 °C, afhankelijk van wind en zon. Bij ‘zeer winterharde’ soorten overleven de bladknoppen aan de uitgerijpte takken temperaturen tussen -20 en -23 °C. Het blad zelf is is meestal niet tegen zulke lage temperaturen opgewassen.
DE BLOEI Soms bloeit bamboe. De kans daarop is niet groot: de bloei van de niet-woekerende Fargesia’s vindt plaats om de honderd tot honderdtwintig jaar. Per soort bloeien ze allemaal en overal tegelijk. Daarna sterven ze af.
7 07bamboe22-03.indd 7
24/06/10 15:11
Bamboe
het nieuwe duurzame materiaal Bamboe heeft de laatste jaren sterk aan populariteit gewonnen. Dankzij de hoge groeisnelheid en de goede eigenschappen is bamboe een milieuvriendelijk materiaal voor allerlei producten. Bamboe wordt tegenwoordig steeds meer in allerlei producten gebruikt. De veel voorkomende producten zijn:
hetkleding nieuweinterieur duurzame speelgoed materiaal
8
07bamboe22-03.indd 8
24/06/10 15:11
accesoires
meubels
muziekinstrument
Bamboe is milieuvriendelijk Bamboe is geheel afbreekbaar en dus niet milieuverontreinigend. Omdat bamboe een snel groeiende grassoort is en vaker geoogst kan worden is het een ecologisch verantwoord product. Ieder jaar maakt worden nieuwe stammen door de moederplant aangemaakt die in korte tijd tot volwassen hoogte uitgroeien.
Bamboe: Hip en eigentijds De tijd dat bamboe een goedkoop en slecht imago heeft is voorbij. Gammele tafels en stoelen behoren tot het verleden. Door het toenemende milieubewustzijn wordt bamboe in de wereld van ontwerpers steeds meer omarmd. Moderne owerpen geven bamboe niet alleen een luxe, maar ook een natuurlijke uitstraling. Bamboe wordt steeds meer trendy!
9 07bamboe22-03.indd 9
24/06/10 15:11
+
De voordelen van bamboe op een rij De belangrijkste voordelen van bamboe zijn:
+Bamboe heeft een
+In kleding is bamboe
lange levensduur, is hard, slijtvast en duurzaam
luchtig en koel: “airco kleding”
+Door de compacte ve-
+Bamboe gedijt goed
zelstructuur is bamboe harder dan menig andere houtsoort
onder zowel vochtige als droge condities
+Is heel stabiel, door
+Bamboe bevat geen
weinig krimping/uitzetting
giftige stoffen en veroorzaakt geen allergieën
10
07bamboe22-03.indd 10
24/06/10 15:11
Culinair ontdekt:
Bamboescheuten Bambuseae Houdbaarheid : in blik: langere tijd Soorten : 1 soort Groente Is in te vriezen : ja Gebruik van Bamboescheuten
De ingeblikte zijn voor sommige gerechten namelijk weer minder goed te gebruiken.
Algemene informatie over Bamboescheuten Bamboescheuten zijn eetbare delen van de bamboeplant. Het zijn de jonge uitlopers van de plant. Bamboe is één van de snelst groeiende planten. Het is een grassoort. De wortels van de bamboe worden in de grond opgeslagen en als de omstandigheden goed zijn, hebben ze al snel uitlopers boven de grond. De plant doet het eigenlijk overal wel goed, zowel in koude berggebieden als in hete, tropische gebieden. Het woord “bamboe” komt uit het Maleis en is bekend over de hele wereld.Van bamboe worden de jonge uitlopers gebruikt om te consumeren. Verder wordt de bamboeplant gebruikt voor het maken van meubels, hengels, muziekinstrumenten en andere zaken. De jonge roomkleurige bamboescheuten hebben een frisse, zoetige en knapperige smaak. Bamboescheuten worden veel gebruikt in de Aziatische keuken, in het bijzonder in de Chinese en Indonesische. In Nederland wordt de groente niet veel gebruikt, tenzij voor het bereiden van buitenlandse of exotische maaltijden.Vers zijn ze hier haast niet verkrijgbaar.
Ingeblikte bamboescheuten kun je uit het blik direct gebruiken, bijvoorbeeld als ingrediënt in een koude salade. Ze worden veel in groentegerechten en roerbakgerechten gebruikt. Bamboescheuten smaken prima in gerechten waarin ook fruit als ananas is verwerkt. Je kunt deze groente gebruiken in een zoetzuur. Bamboescheuten blijven knapperig als je ze aan het einde van de kooktijd slechts even mee verwarmd. Ze hoeven niet altijd gecombineerd te worden met andere groenten. Je kunt ze ook als bijgerecht opdienen: gesmoord, of (gegratineerd) met een kaassaus. Verse bamboescheuten kun je ook frituren, wat je maar beter niet met de ingeblikte doet. Let daarom bij het recept altijd op de vermelding of er verse scheuten bedoeld worden.
11 07bamboe22-03.indd 11
24/06/10 15:11
Verse bamboescheuten moeten lange tijd gekookt worden. Het is daarom wel zo praktisch om ze in blik te kopen. Ingeblikt zijn ze verkrijgbaar in de goed gesorteerde supermarkt, de Aziatische winkel of bij de toko. Deze bamboescheuten worden eerst gekookt en in plakjes gesneden voordat ze in blik worden bewaard. Je kunt ze direct uit het blik gebruiken. De Aziatische winkel verkoopt ze ook wel eens voorgekookt in zakken in de diepvries. In het Indonesisch heten bamboescheuten reboeng. Deze benaming wordt ook veel in Indonesische gerechten gebruikt. De ingeblikte bamboescheuten zijn in het ongeopende blik zeer lang houdbaar.
Enkele gebruiksvormen van Bamboescheuten Ze worden in plakjes gesneden voordat ze in blik worden bewaard. Je kunt ze direct uit het blik gebruiken. De Aziatische winkel verkoopt ze ook wel eens voorgekookt in zakken in de diepvries. In het Indonesisch heten bamboescheuten reboeng. Deze benaming wordt ook veel in Indonesische gerechten gebruikt. De ingeblikte bamboescheuten zijn in het ongeopende blik zeer lang houdbaar. Recepten
12
07bamboe22-03.indd 12
24/06/10 15:11
Recepten Land van herkomstThailand Ingrediënten van Groene curry 400 gram rundvlees 2 eetlepels groene curry pasta 1 blik kokosmelk 1 aubergine ½ blik bamboescheuten 2 thaise aubergines 1 rode paprika 3 lemonblaadjes basilicum vers 2 eetlepel palmsuiker / rietsuiker 1 ½ eetlepel vissaus ½ blokje runderbouillon 3 eetlepels olie
Bereidingswijze van Groene curry Olie in de pan en groene curry erbij. Lemonblaadjes erbij (gescheurd) en de kokosmelk toevoegen. Klein beetje zout. Alles goed laten inkoken. Als alles goed is ingekookt bouillon en palmsuiker erbij. Dan het vlees (in hele dunnen plakjesgesneden) erbij. Hier bovenop alle gesneden groenten. Dit geheel laten koken totdat het vlees gaar is. Niet roeren alleen af en toe wat aandrukken. Als laatste de basilicum erbij. Lekker met rijst.
13 07bamboe22-03.indd 13
24/06/10 15:11
Land van herkomstIndonesie IngrediĂŤnten van Bami soep 300 gram mie 250 gram mager varkensvlees 5 teentjes knoflook 1 ui olie 1 theelepel djahe 1 prei 150 gram tauge 1 blikje bamboescheuten 0,5 bosje selderij 1 ei 2 eetlepels ketjap manis zout peper Bereidingswijze van Bami soep Kook de mie zoals is aangegeven op de verpakking. Snijd het vlees in blokjes en zet het met wat water op. Laat het aan de kook komen en zet het vuur daarna op laag. Laat het vlees gedurende 1 uur gaar worden. Snijd de ui klein en pers de knoflook uit. Verhit nu wat olie en doe hierin de ui, knoflook en de djahe, dit gedurende 3 minuten. Maak de prei schoon en snijd deze in ringen. Was de tauge, laat de bamboescheuten uitlekken en snijd deze klein. Was de selderij en snijd deze klein. Voeg al deze groenten toe aan het uienmengsel en laat deze even meefruiten. Roer het ei los met wat water en roer dit door het groenten mengsel. Voeg nu het vlees, bouillon en gare bami toe. Laat dit alles even doorkoken en maak het op smaak met peper, zout en ketjap.
14
07bamboe22-03.indd 14
24/06/10 15:11
Ik
bamboe
15 07bamboe22-03.indd 15
24/06/10 15:11
Bamboe kunst
Beeldend kunstenaar Antoon Versteegde geniet zijn artistieke vrijheid vooral buiten de gevestigde instellingen en tentoonstellingsruimten, in de openbare ruimte die voor iedereen vrij toegankelijk is. Daar bedenkt hij levensgrote constructies, ontwerpt er tijdelijke installaties en bouwt ze vervolgens samen met de plaatselijke bevolking van ongekunsteld materiaal als bamboe en elastiek. De door hem ontwikkelde bouwtechniek 'bamboestiek' waarbij bamboestokken met elastiekjes aan elkaar worden geknoopt, is makkelijk aan te leren door iedereen die wil meedoen. Spontane interactie vormt namelijk een wezenlijk onderdeel van de hele gebeurtenis. Doordat de kunstenaar een ruimtelijke avontuur organiseert wat hij samen met zijn toeschouwers beleeft wordt het publiek daadwerkelijk betrokken bij zijn kunstproject. Versteegde heeft inmiddels veel ervaring met interactieve bouwprojecten waarbij betrokkenen in korte tijd enthousiast raken en zo ook weer enig vertrouwen krijgen in de hedendaagse kunst. Het uiteindelijke resultaat van deze samenwerking verschijnt slechts om weer te kunnen verdwijnen, om achteraf een emotioneel nabeeld te geven aan kunstenaar, participanten en kijkers. Terwijl het feitelijke kunstwerk al na een paar dagen, weken of maanden voorbij is, wordt de gezamenlijke belevenis gaandeweg toegevoegd aan het collectieve geheugen. Behalve de herinnering aan elkaar en het project resteren verschillende verhalen en foto's, zoals op de website www.versteegde.nl
16
07bamboe22-03.indd 16
24/06/10 15:11
17 07bamboe22-03.indd 17
24/06/10 15:11
Verantwoordelijke uitgever Saar Claes nummer 1 januari 2010 niet op de openbare weg gooien! 18
07bamboe22-03.indd 18
24/06/10 15:11