Amatör Gökbilimcinin El Kitabı by Samanyolu Ekspresi

Amatör

GÖKBİLİMCİNİN EL KİTABI

Hepimiz bataklıkta yaşıyoruz ama bazılarımız yıldızlara bakıyor…

Başlarken Böyle bir kitapçık fikri, yıllar önce satın aldığım bir Bilim Çocuk dergisindeki Amatör

Bitkiblimcinin El Ktabı ekiyle oluştu. Derginin verdiği bu eki görünce, neden bir Amatör Gökbilimcinin El Kitabı olmasın ? diye düşündüm. Nihayetinde yanda bir fotoğrafını gördüğünüz kendi kitapçığımı hazırladım. Uzun zamandan beridir bu kitapçığın dijital bir halini tasarlama düşüncem vardı. Sonrasında bu kitapçık ortaya çıktı. Çocukken elimle yaptığım kitapçıktan daha zengin içerikli, daha renkli ve düzenli bir kitapçık. Belki elinizdeki bu kitapçık size daha iyillerini yapmak adına esin kaynağı olur. Bilgi düzeyi açısından daha çok çocuklara ve gençlere göre hazırlanmış bu kitapçığı her yaştan gökbilim sever kullanabilir. Faydalı olması dileğiyle. 14 Eylül 2017

Annem Hatice Bağış’a ve Cumhuriyetin en önemli gökbilim değerlerinden Hatice Nüzhet Gökdoğan’a ...

Kitapçık Hakkında Kitapçığın bundan sonraki sayfalarında bazı notlar göreceksiniz. Bunlar temel bilimler ve astronomide çok kullanılan önemli notlardır. Hemen sonrasından ana içerikler geliyor. Güneş Sistemi, Kepler Kanunları, Tutulmalar, Elektromanyetik Spektrum gibi başlıklar var. Ayrıca kitapçık içerisinde gözlem sırasında dinleyebileceğiniz müzikler, önemli bazı kitap önerileri gibi eğlenceli bilgilerle karşılaşacaksınız. Kitaçık sonunda bazı takımyıldızlarına yer verilmiştir. Kullanıcıdan bu takımyıldızlarını tanıdıkça isimlerini yazması beklenmektedir. Devam eden sayfalarda gözlem sırasında gözlemlerinizi kaydedebileceğiniz not sayfalarına yer verildi. Ayrıca kitapçık içerisinde çeşitli kaynak önerileri ile karşılaşacaksınız. Kitapçık oldukça sade bir şekilde tasarlanmış olmasının yanında canlı içerikler kullanılmasına özen gösterilmiştir. Eğer bu kitapçığa elektronik olarak sahipseniz ve basılı hale getirmek isterseniz 60. saydaki önerilere göre basınız. Bu kitapçık içerisinden alıntı yapabilir, bilgileri kaynak göstermek koşuluyla kullanabilirsiniz.

NOTLAR

Sıvı Hacminin Ölçülmesi

1 litre; • 0.001 metreküp (m³) • 1 desimetreküp (dm³) • 1000 santimetreküp (cm³)

Sık Kullanılan Mikro Ölçekler

1 mikron (μ) = 1 μm= 1/1 000 000 m 1 Angström (Å)

1 fermi (fm)

= 0.1 nm = 1/ 10 000 000 000 m = 1 × 10−10 m

= 1 fm = 1/ 1 000 000 000 000 000 m

Gökbilimde Kullanılan Uzunluk Birimleri

1 Astronomik Birim (AB) = 1.495 978 706 60× 10^11 m 1 Işıkyılı (ly) = 9.460 730 473 × 10^15 m 1 Parsek (pc) = 3.085 677 580 7 × 10^16 m 1 Hubble Uzunluğu = ~1.2 × 10^26 m

Yer ile İlgili Bazı Notlar

Yaşı 4,54 milyar yıl (4,54×109 yıl)

Hacim

1.08321×1012 km³

Kütle 5.9736×1024 kg Ortalama yoğunluk 5.515 g/cm³ Ekvatoral yerçekimi 9.780327 m/s² 0.99732 g Aphelion 152.098.232 km 1.01671388 AB Perihelion 147.098,290 km 0.98329134 AB

Ocak

Temmuz

Bilimde Sıkça Kullanılar Rakamlar

Fizikte Sıkça Kullanılan Terimler

Matematikte Yaygın Kullanılan Semboller artı , toplama

açı

negatif,çıkarma

diklik

çarpma

derece

bölme

üçgen

eşittir

yaklaşık

eşit değildir

benzerlik

küçüktür

paralel

büyüktür

tanımsız

küçük eşit

pi, sabit sayı,3.14159...

büyük eşit

yaklaşık olarak eşit

(

)

yuvarlak parentez

bundan dolayı

[

]

köşeli parantez

kök

{

}

küme

dik açı

mutlak değer

elemanıdır elemanı değildirf

faktöriyel

toplam e

e,sabit sayı 2.71828

alt küme

AB doğrusu

alt küme değildir

AB doğru parçası

birleşim

kesişim

|AB| AB doğru parçasının uzunluğu

AB ışını

Doğada Yön Bulma 

Güneş ve Sopa Yardımıyla

Ağaçların yosunlu tarafları KUZEY yönündedir. Karıncalar yuva yaparken çıkardıkları toprağı yuvanın KUZEY yönüne yığarlar. En son kuzeye bakan taraftaki karlar erir. Ağaç dalları genelde güneye doğru gelişir. Yamaçların güney tarafında bitki örtüsü daha zengin olur, meyveler önce olgunlaşır.



Kol saati yardımıyla

Saatin akrebini Güneş’e çevirin. Saatin üzerindeki 12 rakamı ile akrebin oluşturduğu açının açı ortayı Güney –Kuzey doğrultusudur. Güneş’in olduğu yön ise Güney (S) yönüdür. 

Polaris (Kutup Yıldızı) yardımıyla

Açık bir gecede eğer Büyük Ayı takımyıldızını bulabilirseniz –ki oldukça belirgindir – Polaris’i ve Kuzey yönünü bulabilirsiniz. Büyük Ayı genellikle cezveye benzetilir şekil olarak. Cezvenin kulpundan ilerleyip son iki yıldızını bulun. Bu yıldızların isimleri Merak ve Dubhe’dir. Bu iki yıldız arasındaki uzaklığı göz kararı ölçün.

Küçük Ayı

Büyük Ayı

Aynı doğrultuda ölçtüğünüz bu uzaklığın 5 (beş) katı kadar uzağa hayali bir yol çizin. Polaris karşınızda!

Periyodik Cetveldeki İlk 20 Element

Element Sembolleri

Kütle Numarası

Atom Numarası

Sembolik Gösterimi

Sistemin kütle merkezinde yer alan yıldız (Güneş) ve onun çevresinde dolanan 8 gezegen, bu gezegenlerin çok sayıda doğal uydusu, cüce gezegenler, asteroitler, Kuiper ve Oort Kuşağı gökcisimleri ile içerisinde yaşam barındırdığı bilinen tek sistem. Güneş’e uzaklık sırasıyla, Merkür, Venüs, Dünya, Mars Kayasal Gezegenler, ardından Sistemin en büyük gezegeni Jupiter sonra Satürn, Uranüs ve Neptün gelir. Bu gezegenler kayasal bir yapıya sahip değildir. Gaz ve Buz bir yapıdan ve yüksek basınçla sıvılaşmış çekirdekten oluşurlar. Özellikle Uranüs ve Neptün buzla kaplı yüzeye sahip olduklarından Buz Devleri olarak da adlandırılır. Gökbilim, insanlar için oldukça eski bir ilgi konusudur . Gelişen teknoloji ile Güneş Sistemi her yönüyle araştırdık. Bugüne kadar onlarca misyon ile yüzlerce uzay aracı Güneş’i, gezegenleri ve doğal uyduları ziyaret edip araştırdı. Henüz insanlık Yer dışında sadece doğal uydumuz Ay’a ayak bastı. Yakın zamana kadar gezegenler içerisinde Venüs özel bir konuma sahipti ve çok sayıda araştırmanın odağındaydı. Ancak olası bir yaşam alternatifi için oldukça kötü koşullara sahip olan Venüs popülerliğini Mars’a bıraktı. Gelecekte üstelik çok uzak olmayan bir gelecekte Mars’a giden ilk insanları canlı izlleyebiliriz. Bunun yanında yakında zamanda cücegezegen Plüton’u keşfettik, bir göktaşına uzay aracı indirdik ve Dış Güneş Sistemi’ni yakından gözlemledik.

Güneş Sistemi

GÜNEŞ Büyük oranda Hidrojen ve Hellyumdan oluşan dev bir gaz kütlesidir. Sistemdeki toplam kütlenin büyük kısmını oluşturur. Güneş Hidrojeni Helyuma dönüştüren bir takım kimyasal olaylar dizisi ile enerji üretir. Bu enerji yeryüzünde yaşamın var olmasını ve devamlılığını sağlar. Güneş orta –küçük büyüklükte tipik bir yıldızdır. Ekvatordaki dönme süresi: 26,8 gün Kutuplardaki dönme süresi: 36 gün Yarıçap: 695.500 km (109 dünya yarıçapı) Kütle: 333.000 dünya kütlesi | Hacim: 1.300.000 dünya hacmi Merkezindeki Sıcaklık: 15.000.000°C | Yüzey Sıcaklığı: 5504 °C Bileşimi: % 92,1 hidrojen, % 7,8 helyum % 1 Metaller | Yaş: 4,6 milyar yıl

MERKÜR Sistemin en küçük gezegeni olan Merkür Güneş’in kütleçekimine giren gök taşlarına hedef olduğundan Ay’a benzer kraterli bir yapısı vardır. Yüzeyi oldukça kurudur. Güneş’e uzaklık: 57.909.175 km (0,39 AB) | Dolanma süresi: 87,97 gün Dönme süresi: 58,65 gün | Yarıçap: 2439,7 km Kütle: 0,055 dünya kütlesi Hacim: 0,054 dünya hacmi | Yoğunluk: 5,427 g/cm3 Yüzey sıcaklığı: -173/427 °C | Yüzeyindeki kütleçekimi: 3,7 m/s2

VENÜS Boyut olarak Dünya’ya benzeyen Venüs oldukça yoğun atmosferinden dolayı sistemdeki en zorlu koşullara sahip gezegendir. Atmosferindeki Karbondioksit güçlü sera etkisine neden olur.

Güneş’e uzaklık: 108.208.930 km (0,72 AB) | Dolanma süresi: 224,7 gün Dönme süresi: -243 gün (ters) | Yarıçap: 6051,8 km (0,72 dünya yarıçapı) Kütle: 0,82 dünya kütlesi | Hacim: 0,88 dünya hacmi Yoğunluk: 5,24 g/cm3 Yüzey sıcaklığı: 462 °C | Yüzeyindeki kütleçekimi: 3,7 m/s2 | Atmosfer bileşenleri: CO2 , N2

YER En büyük ve en yoğun kayasal gezegendir. Sıvı halde su, uygun bir atmosfere sahiptir.

Güneş’e uzaklık: 149.597.890 km | Dolanma süresi: 1 yıl (365,24 gün) Dönme süresi: 23,93 saat | Yarıçap: 6.378,14 km | Kütle: 5,97 x 1024 kg Hacim: 1,08 x 1012 km3 | Yoğunluk: 5,52 g/cm3

Yüzey sıcaklığı: -88/58 °C | Yüzeyindeki kütleçekimi: 9,77 m/s2 Atmosfer bileşenleri: N2 , O2

MARS Bir zamanlar üzerinde sıvı halde su bulundurduğuna dair ciddi bulgular vardır. Güneş Sistemindeki en büyük yanardağI SA Mars’ta yer alır.

Güneş’e uzaklık: 227.936.640 km (1,52 AB) | Dolanma süresi: 1,88 yıl Dönme süresi: 1,03 gün | Yarıçap: 3.397 km (0,53 dünya yarıçapı) Kütle: 0,11 dünya kütlesi | Hacim: 0,88 dünya hacmi | Yoğunluk: 3,94 g/cm3 Yüzey sıcaklığı: -87/-5 °C | Yüzeyindeki kütleçekimi: 3,693 m/s2

Atmosfer bileşenleri: CO2 , N2 , Ar

JÜPİTER Sistemin en büyük gezegeni Jüpiter, öteki tüm gezegenlerin toplam kütlesinin 2,5 katında kütleye sahiptir. Güneş’e uzaklık: 778.412.020 km (5,2 AB) | Dolanma süresi: 11,86 yıl Dönme süresi: 9,93 saat | Yarıçap: 71,49 km (11,21 dünya yarıçapı) Kütle: 317,82 dünya kütlesi | Hacim: 1316 dünya hacmi Yoğunluk: 1,33 g/cm3 | Yüzey sıcaklığı: -148 °C Yüzeyindeki kütleçekimi: 9,766 m/s2

SATÜRN Halkası olan tek gezegen olmasa da en belirgin halka yapısına sahiptir. Ayrıc yoğunluğu oldukça düşüktür, sudan bile! Güneş’e uzaklık: 1.426.725.400 km (9,54 AB) | Dolanma süresi: 29,4 yıl Dönme süresi: 10,66 saat | Yarıçap: 60,27 km (9,45 dünya yarıçapı) Kütle: 95,16 dünya kütlesi | Hacim: 763,6 dünya hacmi | Yoğunluk: 0,70 g/cm3 | Yüzey sıcaklığı: -178 °C

Yüzeyindeki kütleçekimi: 10,4 m/s2

ÜRANÜS Katı bir çekirdeği saran donmuş ve gaz halindeki maddelerden oluşur. Atmosferi büyük oranda hidrojen ve ondan daha az miktarda helyum içerir. Atmosferinde az miktarda bulunan metan, gezegene mavi-yeşil rengini verir.

Güneş’e uzaklık: 2.870.972.200 km (19,19 AB) | Dolanma süresi: 84,02 yıl Dönme süresi: -17,24 saat | Yarıçap: 25,56 km 4.01 (dünya yarıçapı) Kütle: 14,37 dünya kütlesi | Hacim: 63,1 dünya hacmi | Yoğunluk: 1,30 g/cm3 |Yüzey sıcaklığı: -216 °C Yüzeyindeki kütleçekimi: 8,43 m/s2

NEPTÜN Küçük ve kayalık bir çekirdeği saran buz ve gaz katmanlarından oluşur. Gezegenin mavi-yeşil atmosferinde belirgin birkaç fırtına sistemi dikkati çeker.

Güneş’e uzaklık: 4.498.252.900 km (30,07 AB) | Dolanma süresi: 164,79 yıl Dönme süresi: 16,11 saat | Yarıçap: 24,76 km (3,88 dünya yarıçapı) Kütle: 17,15 dünya kütlesi | Hacim: 57,7 dünya hacmi | Yoğunluk: 1,76 g/ cm3 Yüzey sıcaklığı: -214 °C | Yüzeyindeki kütleçekimi: 8,43 m/s2

Hacim 2,1958×1010 km³ (0,020 x Dünya) Kütle 7,3477×1022 kg (0,0123 x Dünya) Ortalama Yoğunluk 3.346,4 kg/m³

AY Dolanma Süresi 27,321582 gün (27 gün 7 saat 43.1 dakika) Kavuşum Süresi 29,530588 gün (29 gün 12 saat 44.0 dakika)

Ekvatorda Yerçekimi 1,622 m/s² (0,1654 g) Yüzey Sıcaklığı

En düşük 40 Kelvin

En yüksek 396 Kelvin

CÜCE GEZEGENLER Üluslararası Astronomi Birliği (ÜAB) 24 Ağustos 2006 tarihinde ğezeğen ifadesini yeniden tanımladı. Bu kararla keşfedildiği ğunden bu yana bir ğezeğen olarak bilinen Pluton bundan boyle Cuce Gezeğen sınıfında bir ğok cismidir. Bir Cuce Gezeğen; 

Guneş çevresindeki bir yorunğede dolaşır.



Sabit bir şekle sahip olmasına enğel olabilecek ğuçleri alt edebilecek yeterlilikte bir kutleçekimine sahip olmasını sağlayacak bir kutle ve bundan oturu hidrostatik denğe şekline sahip olmalıdır.



Yorunğesinin civarını temizlememiş olmalıdır.



Bir ğezeğenin veya başka bir yıldız harici cismin uydusu durumunda bulunmamalıdır.

ASTEROİD KÜŞAGİ OBJELERİ Mars ve Jupiter arasında yoğun şekilde bulunan kayalık ğok cisimleridir. Çok kuçuk boyutlardan bir kaç kilometre çapına kadar sayısız uzay taşından oluşur.

KÜYRÜKLÜ YİLDİZLAR (KOMET) Yan taraftaki ğorsel Lovejoy kuyrukluyıldızına ait. Bu yapılar ğenellikle Guneş Sisteminin dış bolğesinde yer alan Kuiper Kuşağı’ndan ğelen kirli buz ve toz karışımı taşlardır. En unlusu Halley’dir. Bu taşlar Guneş’in ve buyuk kutleli ğezeğenlerin etkisiyle Guneş sisteminin içlerine doğru yonelirler. Tıpkı ğezeğenler ğibi bir yorunğeye ğirerler, Guneş’in etrafında. Guneş’e yaklaştıkça ısınırlar, yapılarındaki buz erimeye başlar, arkasında uzun, eriyik bir toz buz karışımı bir kuyruk benzeri yapı oluştururlar. Bir yıldızdan çok farklı olan bu ğokcisminin ismi ğeçmişten ğelen yanlış bir adlandırmadır aslında.

Kuiper Kuşağı

Oort Kuşağı

Kuyrukluyıldızlar ilerlerken ğeride eriyik bir toz bulutu bırakırlar doğal olarak. Bazen bu toz bulutu Yer’in yorunğesi ile çakışır. Dunya Guneş çevresinde dolanırken bu toz bulutunun içinden ğeçer. İşte o zaman ğorsel bir şolen başlar ve bildiğimiz Meteor Yağmuru olayı ğerçekleşir.

Meteor Yağmurları YAĞMUR ADI

EN İYİ GÖZLEM ZAMANI

Yö n/ Do ğru ltu

Quadrantid

Gündoğum Öncesi

4 Ocak

—

Lyrid

Gündoğum Öncesi

22 Nisan

Thatcher

Eta Aquarid

Gündoğum Öncesi

4 Mayıs

Halley

Delta Aquarid

Gündoğum Öncesi

30 Temmuz

—

Perseid

Gündoğum Öncesi

NE 11 –13 Ağustos 50

Swift-Tuttle

Draconid

Gece Yarısı

N W

9 Ekim

GiacobiniZinner

Orionid

Gündoğum Öncesi

21-22 Ekim

Halley

Taurid

Gece Yarısı

9 Kasım

Encke

Leonid

Gündoğum Öncesi

17-18 Kasım

Tempel-Tuttle

Andromedid

Gece Yarısı

25-27 Kasım

Biela

Gemini

Tüm Gece

NE 13-14 Aralık

—

Ursid

Gündoğum Öncesi

Tuttle

EN İYİ GÖZLENME TARİHİ

SAATTE GÖZLENME SAYISI (ORTALAMA)

KUYRUKLU YILDIZ / KOMET

22 Aralık

Ay’ın evresi ve konumu önemlidir. Yukarıda belirtilen günler 1-2 gün değişebilir. Kalın = En belirgin

Meteor Yağmurları periyodik olarak her yıl ğerçekleşir. Ama kuyrukluyıldızların kendilerini nadiren ğozlemleriz. Çunku çok buyuk yonğelerde dolaşırlar. Halley 76 yıllık bir yorunğeye sahiptir ve onu tekrar dunyanın yakınından ğormemiz için 2062 yılını beklememiz ğerekecek. Çok az insan bu ğokcismini hayatında 2 kez ğozleme şansına sahip olabilir. Halley tekrar bizi ziyaret ettiğinde siz kaç yaşında olacaksınız?

Bir kuyrukluyıldız zamanının çoğunu Guneş Sisteminin dışında ğeçirir.

Basık ve buyuk yorunğe.

Kuyrukluyıldız Guneş’e yaklaştıkça yapısı değişir.

Yanda bir fotoğrafını ğorduğunuz Aldebaran, Guneş ve karanlık bir ğokyuzunde sayabileceğiniz binlerce yıldız , enerji ureten sıcak plazmadan oluşan yapılardır. Bir başka deyişle çok yuksek sıcaklara sahip olan ğaz toplarıdır. Eğer dikkatli incelerseniz tum yıldızların ışıklarının aynı renklerde olmadığını ğoreceksiniz.

Bazıları kırmızı bazıları beyaz ve bir ihtimal mavimsi renktedirler. Bir kaç bin ışık yılı uzaklıktaki bir yıldızda yaşayan meraklı bir canlı olsaydınız acaba Guneş’i nasıl ğorurdunuz? En iyi ihtimalle çok kuçuk soluk bir nokta olarak zorlukla ğorunen bir yıldız olurdu. Peki farklı renklerde ğorunmesinin altında ne yatıyor; sıcaklık. Tum yıldızlar elbette çok sıcaktır ama birbirleriyle kıyaslandığında arada milyonlarca derece farklar ğozlenir. Bir yıldız ne kadar sıcaksa o kadar yuksek enerji ile ışık yayınlar. Nispeten daha soğuk yıldızlar (Guneş ğibi ve daha soğukları) kırmızı renkte ğorunurler. Eğer mavi renkte bir yıldızdan bahsediyorsak bu oldukça sıcak bir yıldızdır. Çunku ğorunen ışıkta mavi en enerjik, kırmızı en az enerjik olanıdır. Evrendeki en buyuk yapılardan birisi de Galaksilerdir. Galaksiler (ya da Gokadalar) milyarlarca yıldızı içerisnde barındıran kozmik yapılardır. Samanyolu Galaksisinde 200 –400 milyar yıldız olduğu duşunuluyor. Gece ğokyuzunde ğorduklerimiz bunların kuçuk bir kısmı.

TİTUS-BODE YASASI Johann Daniel Titius ve Johann Elert Bode Güneş Siteminde gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarında matematiksel bir düzen olduğunu öngördüler. Her gezegenin Güneş’e olan uzaklığı kendinden öncekinin iki katı olması gerekiyordu bu düşünceye göre. Tititus-Bode ‘Yasası’ Güneş Sistemindeki gezegenlere uygulandığında küçük uzaklık hataları dışında oldukça uyumluydu. Fakat Neptün ve özellikle Plüton’un keşfiyle

beraber bu iki gök cismi için oldukça hatalı sonuçlar verdi. Oysa bilimsel yasalar aynı koşullar altında aynı sonucu vermeli. Aşağıdaki formül bu yasanın matematiksel bir ifadesi. ‘n’ değeri 1, 2, 3 .... Tamsayılardır ve sistemdeki gezegenlerin sırasını yazarak (Örrneğin Mars için n = 4) yan taraftaki tablodan kontrol edebilir, gerçek uzaklıklarla karşılaştırmalar yapabilirsiniz.

D(n) = ( 3 x 2n + 4 ) / 10 AB

5.2

10.0

19.6 38.8

5.20

9.55

19.2

upiter

Saturn

Uranus

Neptune 30.1

2.8

228

150

108

1500 2940 5820

2875 4505

Uranüs Neptün

780 1429

778

420

240

150

105

Satürn

Jüpiter

Asteroidler 390

Mars

Yer

Venüs

1.6

1.52

Mars

???

Merkür

1.0

1.00

Earth

0.7

0.4

0.723

0.387

km (milyon) km

Adı (milyon)

Formül

Uzaklık

Gezegen

Formül

Venus

Mercury

Gezegen Uzaklık

TUTULMALAR ve TRANSİT Güneş ve Ay tutulmaları her zaman insanoğlunun dikkatini çekmiş gök olaylarındandır. Güneş, Yer ve Ay’ın konumlarına göre Güneş ve Ay Parçalı ya da Tam olarak tutulur. Bu olayı gözlemlenmesinde yeryüzünde bulunduğumuz konum da oldukça önemlidir.

Eğer ustteki ğorseldeki ğibi bir durum soz konusu ise buna transit denir, ya da ğezeğen ğeçişi. Bazen Venus ya da Merkur ğezeğenleri Guneş ve Dunya ile aynı doğrultu uzerinde yer alır. Doğal olarak bu olay yalnızca Guneş’in ğokyuzunde olduğu ğunduz vaktinde ğozlenir. Peki ya Mars ğezeğeninde yaşasaydık? Tutulmalar ve Transit (Geçiş) olayları nasıl ğerçekleşirdi? Belki bir ğun Mars’tan Yer’in Guneş’in onunden ğeçişini izleme şansına erişebiliriz.

Elektromanyetik Spektrum Newton ışığı prizma bir camdan geçirdiğinde ışığın kırıldıktan sonra renklere ayrıldığını fark etti. Işık biliminsanlarının halen tam olarak anlayamadığı bir gizem. Bazen bir parçacık gibi bazen bir dalga gibi davranıyor ve bu sebeple ışığın her iki karakteride taşıdığı biliniyor. Newton’un bunu farketmesi, Fraunhofer’in ayrıntılardaki detayları keşfetmesiyle beraber ışık hakkında inanılmaz bilgilere eriştik. Ve tüm bu bilgileri birer ışık kaynağı olan yıldızlara uyarladığımızda hayal bile edemediğimiz uzaklıktaki yıldızlar hakkında hayal edemeyeceğiniz kadar bilgi elde ettik. Dalgaboyu ile frekans ters orantılıdır. Benzer şekilde bir dalganın frekansı ne kadar fazla ise enerjisi de o kadar fazladır diyebiliriz. O zaman dalgaboyu artarsa enerji azalır! Yan sayfada sola doğru dalgaboyu uzar, enerji ve frekans düşer. Bir düşünün, yıldızdan gelen ışığı bir prizmadan geçirdiğimizde aslında bir yıldızın ışığını dolayısıyla yıldızın kendisini analiz etmiş oluruz. İnsan gözü 400 -700 nanomtre dalgaboyu aralığındaki ışıkları görebilir. Ne kadar küçük bir aralık değil mi? Göremediğimiz koskoca bir dalgaboyu aralığı var, dolayısıyla göremediğimiz koskoca bir evren....

Büyük Patlama Anı Zaman dahil her şey Big Bang ile oluştu.

İlk Galaksiler Big Bang anından

1000 000 000 yıl sonra

Güneş Sisteminin Oluşumu Big Bang’den 87.000 000 000 yıl sonra

Big Bang anından 400 000 000 yıl sonra

Evrenin Oluşumundan bugüne 13. 700 000 000 yıl

TÜNELİ

Şimdi

ZAMAN

Galaksiler evrenin ilk zamanlaında oluşmuş yıaşlı yıldızları ve yeni genç yıldızları içinde barındırı.

EVRENİN

İlk Yıldızlar

Kepler Yasaları Kepler Güneş Sisteminde yer alan gezegenlerin hareketlerini matematiksel olarak açıklamıştır.

1. Yasa Her gezegen, odak noktalarının birinde güneşin bulunduğu bir elips yörünge üzerinde hareket eder.

2. Yasa Bir gezegeni güneşe bağlayan çizgi eşit zaman aralıklarında eşit alanlar tarar.

3. Yasa Bir gezegenin yörüngesel periyodunun karesi, dolandığı elipsin ana eksen uzunluğunun küpü ile doğru orantılıdır.

Gökbilim & Astronom Gökbilim insanlığın merakı kadar eskidir. Başımızı kaldırğımızda gördüğümüz, üzerinde düşündüğümüz her şey, her olay bizleri düşünmeye, sorular sorup yanıtlar aramaya itmiştir. Bu eylemler bize gezegenimizi, yıldızımız Güneş’i, Güneş Sistemini , öteki yıldızları, galaksileri ve nihayetinde evrenle beraber kendimizi tanıma fırsatını vermiştir. Bu sebeple astronomlar evrendeki gökcisimlerini, bunların özelliklerini, hareketlerini, birbirleriyle olan ilişkisini inceleyen bir bilim dalıdır. Gökbilim bize ayrıca uçsuz bucaksız evrene küçücük gezegenimizden bu küçücük bedenlerimizle seslenme fırsatı vermiştir. Eğer birileri varsa ve evrene biz buradayız diye seslenmişse bu mesajı alabilecek belki okuyabileceğiz. Gökbilim evren gibi büyük bir laboratuvara sahiptir ve insana inanılmaz bir ufuk kazandırır.

Bilimsel Çalışma Basamakları



Problem Tespiti



Veri Toplama



Hipotez kurma



Hipoteze dayalı tahminler yapma



Kontrollü Deneyler Yapma



Teori (Teorem)



Kanun (Yasa , Prensip)

Gökbilimde diğer temel bilimlerden farklı olarak üzerinde çalışılan olaya müdahele etme şansı yoktur. Bir astronom ortamın üzerinde çalıştığı cismin sıcaklık ve basınç gibi değerleriyle oynamayamaz. Neyse ki evrende sayısız cisim var ve her farklı koşuldaki yapıları ayrı ayrı inceleyebiliyor, karşılaştırmalar yapabiliyoruz. Görsel: Pasteur

Uzak Yıldızlara Nasıl Ulaştık?

Biz o toz taneciğinde yaşayan ufak yaratıklar olarak, Samanyolu’ndaki yıldızlara uzay araçları gönderebilmeyi nasıl öğrendik? Araştırmacı nesillerin çalışmaları ve 5 basit kuraldan şaşmamaları sayesinde,

Sorgulayın Ben dahil, herhangi biri öyle dedi diye hiç bir fikir doğru olmaz.

Kendiniz düşünün. Kendiniz sorgulayın, kendinizi sorgulayın. Bir şeye sırf inanmak istediğiniz için inanmayın. Bir şeye inanmak onu doğru kılmaz.

Gözlem ve deneylerden elde edilen delillerle fikirleri sorgulayın. Deliller sizi nereye götürüyorsa oraya gidin. Deliliniz yoksa hüküm vermeyin.

Beğenilen bir fikir iyi tasarlanmış bir testi geçemiyorsa yanlış demektir. Bunu kabullenin.

Ve belki de en önemli kural şu, unutmayın yanılıyor olabilirsiniz. En iyi bilim adamları bile bazı konularda yanılmıştır. Cosmos A Space Odyysess belgeselinden alınmıştır.

Gökyüzü Gözlemi

Şezlong

Teleskop

Sıcak Giysiler Gök Atlası & Gök Olayları

El Feneri

Dürbün

Gökyüzü gözlemciliği amatör bir gökbilimcinin yaptığı en önemli işlerden birisidir, belkide en önemlisi. Yan sayfada yer alan gözlem malzemelerinizle olabildiğince karanlık (aynı zamanda güvenli) bir konumda gözlem yapabilirsiniz. Şehir ışıklarından uzak bir ortamda çıplak gözle görülebilecek oldukça fazla gökcismi var. Bir teleskoptan önce iyi bir gökyüzü bilgisine sahip olmanız gerekir. Karanlık bir yerde gökyüzünde binlerce yıldız bir anda başınızı döndürüp sizi şaşırtabilir ama gökyüzünde referans noktaları seçerseniz gökyüzünü hızlıca tanırsınız. Bir gezegenle bir yıldızı çıplak gözle ayırt eder, belirgin takımyıldızlarından birkaçını bilirseniz gökyüzü sizin için daha eğlenceli olur ve gözlemleriniz daha verimli olur. Takımyıldızlarını, gökyüzünü tanımaz demek Andromeda Galaksisi’ni ya da Orion Bulutsusu’nu gözlemek için hangi yöne, nereye yönelmenizi biliyor olmanız demektir. Gözlem yaptıkça tanıyacak, tanıdıkça daha derinleri gözlemlemek isteyeceksiniz. Bu durumda daha büyük bir teleskop alma isteği uyanacak. Gökbilim tutkunlarının en sevmedikleri durum bulutlu, kapalı bir hava. Çünkü bunun için bir çözüm yok. Eğer bir Güneş Filtreniz varsa gündüz Güneş gözlemi de yapabilirsiniz. Gökyüzü gözlemi için belki de bilinmesi gereken ilk bilgi Güneş’e çıplak gözle veya teleskopla asla bakılmaması gerektiği. Bunu bilmeden yapan Galileo maalesef bir gözünü kaybetmiştir. Çünkü teleskop ile Güneş’e bakmak birkaç saniyede gözü kör eder. Yandaki kitapçık gökyüzü gözlemciliğine başlamak isteyenler için Türkçe yazılmış en iyi kaynaklardan biridir. Bu kitapçıkla bir başlangıç yapabilirsiniz.

Gökyüzü Gözlemciliği TÜBİTAK Popüler Bilim Yayınları

Parlaklık Sistemi Milattan Önce 2. yüzyılda Hipparchus gökyüzünde gördüğü cisimleri parlaklıklarına göre sınıflandırdı.

Hipparchus gök cisimlerini gördüğü parlaklıklara göre 1. Kadir en parlak, 6. Kadir en sönük cisimler olmak üzere sınıflara ayırdı. Bugün benzer ama daha modern bir şekilde cisimlerin görünen parlaklıklarını belirliyoruz. Cisim ne kadar parlak ise kadir değeri sayısal o kadar küçük olur. Gökyüzünde görebileceğimiz en parlak cisim Güneş, Venüs ise Ay ve Güneş’ten sonra en parlak gök cismidir. Polaris (Kutup Yıldızı) sanılanın aksine en parlak yıldız değildir ki bunu yan tarafta görmek mümkün. Sirius gece gökyüzündeki en parlak yıldızdır. İnsan gözünün bir görme sınırı vardır, çok sönük cisimleri göremeyiz. Yaklaşık 6 Kadir ve daha sönük cisimler insan gözüyle görülemez. Ancak şehir merkezlerinde yapay ışıkların yarattığı ışık kirliliğinden dolayı bu sınır daha da düşer. Teleskoplar insan gözüne göre daha fazla ışık toplayabildiği için daha sönük nesneleri görmemiz mümkün. Hubble Uzay Teleskobu’nun görme kabiliyeti çok iyidir bu yüzden.

Huble Uzay Teleskobu

Çıplak Gözle Limit Polaris Sirius Venüs

Dolunay Asteroidler

Güneş

Gözlem Müzikleri 

David Bowie-Starman



Owl City - Fireflies



Owl City - Beautiful Times ft. Lindsey Stirling



The Chainsmokers & Coldplay - Something Just Like This



David Bowie - Space Oddity



Coldplay - A Sky Full Of Stars



Coldplay - The Scientist



HammerFall-Titan



We Are All Made Of Stars - Moby



Looking for astronauts - The National



Saime Sinan - Yıldızlı Semâlardaki Haşmet Ne Güzel Şey



Patti Smith - Space Monkey



Pink Floyd - Eclipse - Dark Side Of The Moon



The Galaxy Song- Eric Idle/Monty Python



Frank Sinatra - "Fly Me To The Moon"



Drops of Jupiter -Train



All of the Stars - Ed Sheeran



Starlight - Muse



Zeki Müren - Yıldızların Altında



Walking on the Moon - Cas Haley



Twinkle Twinkle Little Star



Queen - Flash

Daha Fazla Gökbilim Daha fazla Gökbilim kaynağı için aşağıdaki internet adresini ziyaret edip Faydalı Gökbilim Linkleri sayfasına göz atabilirsiniz.

http://samanyoluekspresi.blogspot.com.tr

GERÇEĞE OLAN TUTKU Richard Feynman, Bilim kendi kendimizi aldatmamanın bir yoludur, der. Merak, eden araştıran neslimiz çok eskilere dayansa da akla ve mantığa uymayan işlerle uğraşlarımız da bir o kadar eski. Bilim nesnel çalışma basamaklarını takip edip bir sonuca varırken bazen bilimin testlerinden geçmemiş ve elle tutulur kanıtlardan yoksun söylentiler gerçekmiş gibi topluma yayılır. Buna sahtebilim (pseudoscience) diyoruz. Gazete sayfalarındaki burç yorumları, her Güneş tutulmasında gündeme gelen deprem söylentileri, Parapiskoloji, Apollo 11 misyonu komplodur söylentileri, her gün bizi ziyaret eden ama bir türlü net bir fotoğrafı çekilmeyen ve alakasız konumlara inen uzaylılar hemen hepimizin duyduğu sahtebilim örneklerinden sadece birkaç tanesi.

Üstelik bu iddialar her zaman yazılı ve görsel medyada geniş yer bulmayı başarırlar. Çünkü, Bugün Ay Tutulması var! gibi bir başlık Son 500 yılın en önemli Ay Tutulması, bir sonraki 2090 yılında! şeklindeki başlık kadar ilgi çekici olmayacaktır. Bu ilgi çekici başlık altında deprem olasılığı, koç ve yay burçlarının ruh hali analiz edilir.

Doğru kaynaklardan araştıran bir insan bu başlıklardaki kalitesizliği hemen fark eder. Bazen bu bilgiler gerçekte var olmayan bir amerikan uzay kurumuna dayandırılır. Eğer Amerikan’ın Ay’a gitmediğini iddia ediyorsanız bunu ciddi temellere dayandırmalısınız. Oysa NASA’nın sitesinde, tüm iddialara karşın net açıklamalar var. Önemli olan nedir?, daha fazla tıklanıp okunmak mı yoksa gerçeğin kendisi mi? Bugün bilim ve teknolojide alınan müthiş yol evrensel ilkelerle kat edildi. Bu yüzden bilim yaparken bu ilkelere sadık olmak önemlidir. Bilim, bir insanın hayatı boyunca zaman harcayacağı en güzel uğraşlardan birisidir. Hayatı boyunca bilimin ışığını takip etmiş astronom Carl Sagan belki de en güzel örneklerden birisidir. Carl, her yönüyle gerçek bir biliminsanıydı. Belki de bu sebeple Tyson Cosmos belgeselinden ondan söz ederken ,’’Biliminsanı olmak istediğimi zaten biliyordum, ama o gün Carl’dan nasıl bir insan olmam gerektiğini öğrendim.’’ sözlerini söylemiştir. Bilime ışığı hep sizinle olsun...

Gökyüzü Kitaplığı

Gökbilim ve Sanat Ekmek dizimde Yıldızlar uzakta tâ uzakta Ekmek yiyorum yıldızlara bakarak Öyle dalmışım ki sormayın

Bazen şaşırıp ekmek yerine Yıldız yiyorum Oktay RIFAT

Mimas’tan Satürn , Chesley Bonestell

Tak覺my覺ld覺z Kartlar覺

Gözlem Notlarım

Tarih:

Konum: ————————————————————————— ————————————————————————— ————————————————————————— ————————————————————————— ————————————————————————— ————————————————————————— ————————————————————————— ————————————————————————— ————————————————————————— —————————————————————————

Gözlem Notlarım

Tarih:

Konum: ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ————————————————————————

Gözlem Notlarım

Tarih:

Gözlem Notlarım

Tarih:

Konum: ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ————————————————————————

Gözlem Notlarım

Tarih:

Gözlem Notlarım

Tarih:

Konum: ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ————————————————————————

Gözlem Notlarım

Tarih:

Gözlem Notlarım

Tarih:

Konum: ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ———————————————————————— ————————————————————————

Soluk Mavi Nokta

Carl Sagan, uzayın derinliklerine doğru yol alan Voyager 1 uzay aracının son bir kez arkasına bakıp Yer’în fotoğrafını çekmesini önerdi. 14 Şubat 1990'da çekilen yukarıdaki görüntüdenesinlenerek aşağıdakileri kaleme almıştır.

Uzayın derinliğinden bu resmi çekmeyi başardık. Eğer bu resme dikkatlice bakarsanız, orada bir nokta göreceksiniz. O noktaya tekrar bakın. İşte o nokta burası; evimiz... O nokta biziz. Sevdiğiniz herkes, tüm tanıdıklarınız, adını duyduklarınız, gelmiş geçmiş tüm insanlar hayatlarını o noktanın üzerinde geçirdiler. Türümüzün tarihindeki tüm sevinçlerimiz ve acılarımız, kendinden emin bin çeşit inancımız, ideolojimiz ve ekonomik öğretimiz; her avcı ve her yağmacı, her kahraman ve her korkak, uygarlığımızın mimarları ve tahripçileri, her kral ve her köylü, birbirine aşık olan her genç çift, her anne ve her baba, umutları olan her çocuk, her mucit ve her kâşif, ahlak değerlerini öğreten her öğretmen, yozlaşmış her politikacı, her bir "yıldız", her bir "yüce önder", her aziz ve her günâhkar işte orada yaşadı; bir güneş ışınında asılı duran o toz zerreciğinde.

Dünya, dev bir evrensel arenada yer alan çok küçük bir sahnedir. Bütün o komutan ve imparatorların akıttıkları kan göllerini düşünün... Şan ve şöhret içerisinde, bu noktanın küçük bir parçasında kısa bir süre için efendi olabildiler. Bu noktanın bir köşesinde yaşayanların, başka bir köşesinde yaşayan ve kendilerinden zar zor ayırt edilebilen diğerleri üzerinde uyguladıkları zulmü düşünün... Anlaşmazlıkları ne kadar sık, birbirlerini öldürmeye ne kadar istekliler, nefretleri ne kadar yoğun! Bu soluk ışık noktası, bütün o kasılmalarımıza, kendi kendimize atfettiğimiz öneme ve evrende öncelikli bir konuma sahip olduğumuz yolundaki yanlış inancımıza meydan okuyor. Gezegenimiz, çevremizi saran o büyük evrensel karanlığın içerisinde yalnız başına duran bir toz zerreciğidir. İçinde yaşadığımız bilinmezlik ve bütün bu enginliğin içerisinde, başka bir yerden bir yardımın gelip bizi bizden kurtaracağına dair hiçbir ipucu yoktur. Dünya... Şu ana kadar, yaşam barındırdığı bilinen tek gezegen. En azından yakın gelecekte, türümüzün göçebileceği başka hiçbir yer yok. Evet, ziyaret ediyoruz. Ama henüz yerleşemiyoruz. Beğensek de beğenmesek de, Dünya şu an için yaşadığımız yegâne yer. Gökbiliminin alçakgönüllü ve kişiliği geliştiren bir uğraşı olduğu söyleniyor. Bana kalırsa, insan kibrinin akıl dışılığını, küçük Dünyamızın uzaktan çekilmiş bu görüntüsünden daha iyi gösterebilecek bir şey yoktur. Bu görüntü, bildiğimiz tek evimiz olan bu soluk mavi noktayı daha içten paylaşmamız ve koruyup şefkat göstermemiz gerektiği konusundaki sorumluluğumuzun altını çiziyor.

Carl Sagan, Soluk Mavi Nokta (Pale Blue Dot), 1994

Yazdırma Önerileri En iyi verim için kitapçık boyutunda bastırınız. 1 tane A4 sayfasında 4 sayfa yer alacak şekilde yazdırmanız önerilir.

29,7 cm

21 cm

AMATÖR GÖKBİLİMCİNİ EL KİTABI Hazırlayan Halil Bağış Eylül 2017

Kitapçık içerisinde herhangi bir eksiklik, yanlış bilgi olduğunu düşünüyorsanız veya genel olarak öneri ve eleştrileriniz için lütfen astronom.hb@gmail.com elektronik posta adresinden iletişime geçin.

Kar Amacı Gütmez. Lütfen bu kitapçığı ticari amaçla kullanmayınız. Kullanımı için izin alınmasına gerek yoktur.

Ön Kapak Söz; Oscar Wilde, Arka kapa; N. Tyson Bu kitapçığın hikayesini ve ayrıntılı bilgileri Samanyolu Ekspresi bloğundan okuyabilirsiniz. http://samanyoluekspresi.blogspot.com.tr Bu kitapçık hazırlanırken TÜBİTAK Bilim Teknik Dergisi ve Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü web sitelerinden faydalanılmıştır. DOĞAYI KORUYUN! Lütfen sadece gerekli olduğunu düşünüyorsanız bu kitapçığı basılı hale getirin. Basılı olan kitapçıkları çöp kutuları yerine lütfen geri dönüşüm kutularına bırakınız.

Hepimiz birbirimize biyolojik olarak, Dünya'ya kimyasal olarak, Evren'e atomik olarak bağlıyız. Evrenin içerisindeyiz,

Evren de bizim içimizde.