Reisverslag Samenhuizenreis 2018 Duitsland & Frankrijk
Inhoudsopgave (klik op de titel om direct naar de juiste pagina te gaan) 1. Beginenhof - Köln Widdersdorf
p. 3
2. Sülzer Freunde - Köln
3. Eco-Logis - Strasbourg
p. 7
p. 9
4. Melting Pôtes - Strasbourg
p. 5
5. Pharied - Strasbourg 6. Collectif E-Zero/Quatr’O Danube - Strasbourg
p. 10
p. 11
7. Eco-Terra - Strasbourg
p. 12
8. Vaubanaise - Freiburg
p. 13
9. WOGE-Arche Sonnenhof - Freiburg 10. Tempelhof - Kressberg 11. Atrium Wohnungen - Offenau 12. Wir vom Gut - Düsseldorf
p. 15
p. 17
p. 21 p. 22
1. Beginenhof – Köln Widdersdorf De oorsprong van dit project ligt bij een aantal geëngageerde vrouwen (gescheiden, kinderen zijn reeds het huis uit, gepensioneerd) die zich groepeerden in een vereniging. De Begijnenvereniging van Keulen, geïnspireerd op het eeuwenoude gedachtegoed van de begijnenbeweging in Europa, bestaat ondertussen 25 jaar. Van de 120 leden wonen er 27 in het project (leeftijd tussen 57 en 80 jaar), waarvoor de vereniging een Genossenschaft (coöperatie) heeft opgericht. Het project heeft als doel de bevordering van de zelfbeschikking van vrouwen, via o.a. de organisatie van veilige leef- en woonruimte binnen een context van sociaal en ecologisch verantwoord handelen in een waarde-georiënteerde samenleving. De coöperatie zorgt voor de technische mogelijkheden (kwalitatief en betaalbaar wonen), zodat de vrouwen zich kunnen focussen op het eigenlijke samenleven en hun opdracht daarin: werken voor het welzijn en de ontwikkeling van vrouw en kinderen en aan de gendergelijkheid. In 2011 waren er de eerste ideeën en plannen, in 2013 kwam het tot realisatie van dit project. De bouwfase duurde slechts twee jaar. Feminisme, spiritualiteit en sociaal engagement zijn de drie belangrijkste drijfveren van de vereniging. Feminisme: Enkel vrouwen (en kinderen) zijn toegelaten. Het zijn sterke vrouwen die op hun eigen benen staan. Dat vertaalt zich ook in de architectuur: iedere vrouw heeft haar eigen woning met terras, waar autonoom wordt gewoond zoals zij zelf wil (“Individualiteit in gemeenschap” zei men). Spiritualiteit: Alle religies zijn welkom. Zingeving is belangrijk. Daarom is er een stilteruimte ingericht, die door 10 vrouwen intensief wordt gebruikt. De huur van de stilteruimte bedraagt €700/maand die door de 10 vrouwen wordt betaald. In de tuin verwacht men dat het stil is. Er zijn een aantal spirituele symbolen in verwerkt. Het grondplan van het gebouw is een E, wat staat voor oneindigheid. Sociaal engagement: In het gebouw is een vrij grote gemeenschapsruimte geïntegreerd. Deze wordt niet enkel als ontmoetingsruimte voor de bewoners gebruikt, maar staat ook open voor de buurt. Elk weekend worden er activiteiten georganiseerd (begeleiding van vluchtelingen, taallessen enz.). Er zijn 27 barrièrevrije woningen van 45 tot 90m² met balkon of terras, gemeenschappelijke ruimte (130m²), een stiltekamer en atelier (samen 85m²), een groene binnentuin. In de gemeenschappelijke ruimte loopt continu een programma met activiteiten die wekelijks, zelfs meerdere keren per week doorgaan.
Er zijn drie type woningen: Goedkope woningen: €6,50/m²/maand, worden financieel ondersteund door de stad Normale huurwoningen Eigendomswoningen via erfpacht. Kosten: Maandelijkse huur (wat met vaste kosten: energie, water etc.) Lidgeld van de vereniging: €60/maand Lidgeld van de Genossenschaft: €2000 Instap Genossenschaft: €600/m² 3
Voorwaarden om er te kunnen wonen: • Vrouw zijn • Zelfstandig kunnen wonen (geen zorgbehoefte hebben) • De huur kunnen betalen • Instappen in de Genossenschaft (1 aandeel per m² die je bewoont, instap varieert tussen €20.000 en €40.000, voor een woning van 50m² bedraagt de instap €30.000, 1 aandeel bedraagt aldus €600). De bewoners plannen activiteiten voor jong en oud : • Lezingen en evenementen i.v.m. culturele, geestelijke, vrouw-specifieke onderwerpen • Beheer van persoonlijke ontwikkeling en leven, taallessen voor anderstaligen • Gespreks- en zanggroepen, lezen, muziek en spel Ze voorzien ook aanwezig te zijn in het straatbeeld bij diverse ontmoetingen op markten, festivals en bijeenkomsten in de openbare ruimte. Er is een “Begijnenvenster” in het centrum, ze nemen deel aan de Kerstmarkt, etc. Er wordt niet dagelijks samen gegeten. Mannen kunnen geen permanente huur aangaan, LAT-relaties en vrouwen met kinderen worden wel toegelaten. Die laatste categorie hebben ze tot nu toe nog niet kunnen bereiken. Als er een woning vrij komt, zijn het de bewoners die de eerste keuze krijgen. Daarna pas wordt extern een kandidaat geselecteerd. Van de toekomstige bewoners verwachten ze een actieve betrokkenheid in de ontwikkeling van het project via deelname aan comités (bouw, handel, financiën, contracten, buurt, PR) en in het praktisch werk in o.a. de tuin en moestuin. Stof tot nadenken bij dit project, de verslaggever schrijft: “Ik vond het een mooi, evenwichtig project: goede architectuur, doordachte circulatie, mooie extensief beheerde tuin enz. De relatie met het achterliggend park had wel beter gekund. Daar hebben ze jammer genoeg een aantal kansen gemist. Ik heb wel wat moeite met het exclusieve karakter van het project/de vereniging. Hoe open ben je als vereniging als je ongeveer de helft van de wereldbevolking expliciet uitsluit? Ik dacht dat het feminisme net (overigens zeer terecht) het onderscheid tussen man en vrouw wilde wegwerken. Staat de exclusiviteit die gelijkheid niet net in de weg? Los daarvan had ik stiekem gehoopt dat architectuur voor vrouwen er helemaal anders zou uitzien, dat je aan het gebouw zou zien dat het een gebouw van en voor vrouwen is. Maar het gebouw is op het vlak van architectuur niet veel anders dan andere gebouwen. Op dat vlak zijn vrouwen en mannen dan toch niet zo verschillend.” Meer info op http://beginenhof-koeln.de/
4
2. Sülzer Freunde – Köln Het tweede project van de eerste reisdag was Sülzer Freu(n)de in Keulen. We worden ontvangen door architect Klaus Zeller van een bureau uit Keulen, gespecialiseerd in Baugruppen. Hun motto is ‘Monolitisch en warm’. Zowel de Groenen als een groep van architecten brachten leven in de cohousinggedachte in Keulen. Op de Clouth-site, een voormalig industrieel terrein werd door de stad Köln een masterplan opgesteld, waarin 4 van de kavels (10% van de site) werden aangeboden aan bouwgroepen via een gestructureerde gunningsprocedure (projectoproep onder wedstrijdvorm) en met omkadering door het HDAK (Haus der Architektur Köln). Er dienden zich 24 kandidaat-groepen aan die een project voorstelden. In 2009 kwam een deel van deze stedelijke site – een voormalig kindertehuis - dankzij de inspanningen van individuele actoren en gunstige randvoorwaarden in handen van een particuliere bouwgroep. Op een totale oppervlakte van 6 ha bouwden 6 verschillende bouwheren, waaronder Sülzer Freunde op 1/3 van de grond. Er is een ondergrondse, gemeenschappelijke garage die onder de verschillende gebouwen op de site doorloopt. Er zijn ook gemeenschappelijke gastenappartementen, tuin, ateliers en common house. Daardoor kon de oppervlakte per woning sterk dalen. Nu zijn er op de site in totaal zes cohousings. Tussen de gebouwen is er een open plein en zijn er smalle straatjes. Het project liep in aanvangsfase vertraging op omdat de stad geen ervaring had met het verkopen van land in een legale structuur aan een bouwgroep. 8 kandidaten kregen slechts enkele weken de tijd om hun voorstel voor de site te formuleren.
Eerste bouwgroep Het eerste bezochte gebouw van het terrein was vroeger een weeshuis. Er werd gekozen om energiebewust te bouwen wat leidde tot de keuze voor passief-huizen. In plaats van houtskeletbouw of bouwen met witte celbetonstenen, werd gekozen voor massieve ecologische muren met Ziegel-blokken (noot van Willem: vergelijkbaar met Poroton), wat de muren ca 50cm dik maakt (passief). Het project kaderde in een wedstrijd waarvoor ze uiteindelijk de Deutscher Sieglerpreis 2015 kregen. De gemiddelde bewoonbare oppervlakte is 39m²/persoon. Er zijn 16 woningen in 2 appartementen. De meeste woningen hebben ofwel directe toegang tot de tuin of het dakterras en een toegang van aan de straatzijde. Het project bestaat uit twee parallelle bouwvolumes met aan de ene kant een inrit naar de ondergrondse garage en aan de andere kant een doorgang die het project scheidt van de volgende bouwgroep (die in het verlengde ligt). Aan de doorgang biedt een poortje toegang tot de centraal gelegen gemeenschappelijke tuin. Ze kozen voor een eerder conservatieve architectuur met aandacht voor details. Ze wilden vooral geen gevoel van hi-tech oproepen, maar vertrekken van het oude gebouw. Dat is mooi te zien in de keuze voor de Zuid-Franse luiken, die zo weinig mogelijk plaats in beslag nemen. De privéterrassen worden subtiel afgebakend door plantenbakken en door een box met berging en zitnis. De privétuinen lopen op die manier naadloos over in de gemeenschapstuin. De inrichting van de gemeenschappelijke tuin was een moeilijke opdracht voor de groep. Uiteindelijk lieten ze drie ontwerpen maken en kozen daar één uit. Er is een minimum aan balkon of terras per unit om je toch ook terug te kunnen trekken. De gemeenschapstuin en -ruimte werd als vertrekpunt genomen in het ontwerp. Daarna 5
werden pas de units als een Tetrispuzzel in elkaar gepast in functie van de bewonersvraag. De hoop bestaat dat ook toekomstige bewoners zich hierin zullen kunnen vinden. De gemeenschapsruimte ligt centraal en is 40 m² groot. Ze wordt vaak gebruikt voor koor, yoga, film… nooit voor privéfeestjes. Aansluitend is er een gastenflat die online gereserveerd kan worden, 60% van de tijd is ze in gebruik. De m²-prijs ligt beduidend lager dan het gemiddelde in Duitsland: 2500€/m², inclusief de grondprijs. Er werd één lift voorzien i.f.v. toegankelijkheid. Er is ook een ventilatie¬systeem dat de warmte uit de keuken en de living naar o.a. de slaapkamers voert. Vandaag wonen er ongeveer 50 bewoners (op de totale site van 6 ha 270 bewoners), waarvan 40% kinderen. Het gemiddelde huishouden telt er 3,2 personen. Dat ligt boven de gemiddelden in Keulen en laat zien dat er een familievriendelijke, kinderrijke en stedelijke woonwijk is ontstaan. Ze kiezen voor consensus bij het nemen van beslissingen, handopsteking tijdens het proces geeft een stand van zaken. Tweede bouwgroep Het vroegere weeshuis had maar één ingang naar de binnenkoer. Voor het tweede gebouw werden, in analogie met het eerste gebouw, dezelfde stenen gebruikt. Ze passen dus bij elkaar. De groep startte met slechts vier deelnemers. Op een zondag organiseerden ze een namiddag om hun verhaal te brengen waarop vooral vrienden van vrienden werden uitgenodigd. Bij de volgende bijeenkomst waren er al 20 geïnteresseerden waarvan er 15 mee in zee gingen. Het groeiproces ging heel vlot. Verloop: 1. Samen de site bezoeken en een eerste rondvraag 2. Workshop met modellen en schetsen. Waar wil je wonen (voorlopig)? 3. Nieuw voorstel 4. Luisteren naar individuele voorstellen ter optimalisatie 5. Constructiefase met opnieuw de vorige 4 fases voor afstemmen qua kleur e.d. Een tweede lift ging uiteindelijk niet door. Er kwam een open trappengang die zorgt voor communicatie tussen de buren en het spel van de kinderen. Naar de luiken in aluminium was zoveel vraag, dat ze een eigen productielijn opgestart zijn. In het tweede gebouw is er geen gemeenschapsruimte of -tuin voorzien. Derde bouwgroep Hier is wel een gemeenschapsruimte en een gemeenschappelijke keuken. Het was de bedoeling om ook een gemeenschappelijke badkamer te voorzien, maar die bleek bij nader inzien te duur. Eén gezin heeft zelfs de eigen living geschrapt in de unit omdat ze daarvoor de gemeenschapsruimte gebruiken. Vierde bouwgroep Dit gebouw heeft een uitstekende dakrand in navolging van de oude industriële bouw in dit gebied. De stenen werden bewust omgekeerd gemetseld om wat structuur in de wand te verkrijgen. Er werd gekozen voor kortere luiken voor wie nog bloembakken voor het venster wil zetten. De oude trapleuning werd behouden omdat herstellen of veranderen veel te duur was. Het project voldoet in veel opzichten aan hoge kwaliteitsnormen: vraaggestuurd bouwen in een sprekende architectuur, openheid naar de buurt, een doorgedreven ecologische bouwwijze (passiefhuis standaard) en een goede toegankelijkheid. Stof tot nadenken: Een bouwgroep is niet hetzelfde als een cohousing. De intentie om facetten van het samenleven ook samen te organiseren ontbreekt (soms) bij aanvang. Zo was er discussie rond de gemeenschappelijke tuin. De appartementen op het gelijkvloers kregen een privé tuin dat aansluit op de gemeenschappelijke binnentuin. De meeste gezinnen wilden ook graag een appartement dat toegang gaf tot een dakterras. Om het teveel aan kandidaten voor de “hoge” appartementen te verminderen hebben ze de prijs voor die ligging verhoogd met 10% en tegelijkertijd de kostprijs van de gelijkvloers appartementen verminderd met 10%. Het feit dat de bewoners fysiek een ruimte delen en er door de bouwwijze veel sociale interactie is, zorgt er wel voor dat de gemeenschappelijkheid toeneemt met de jaren. Tip: interessante architect: Buro Bienefeld. Meer info op http://www.baukunst-nrw.de/objekte/Wohnbebauung-Suelzer-Freunde--2840.htm 6
3. Eco-Logis – Strasbourg Na 1968 startte een eerste golf van Habitat Participatif (HP) in Frankrijk. Vanaf 2010 kreeg de HP een nieuw elan, deze keer met veel aandacht voor participatie en wederzijdse zorg. De HP werd aangepast aan de hedendaagse noden. In 2014 kwam er de Loi Allure die HP een wettelijk statuut geeft. De eco-quartiers van Strasbourg zijn ontstaan vanuit een aantal vaststellingen: er zijn grenzen aan de uitbreiding van de stad, we evolueren naar een kleinere gezinsgrootte en er is een daling van de capaciteit om vastgoed aan te kopen. 3,8 miljoen Fransen zijn slecht gehuisvest. In een HP organiseren burgers zichzelf. Groepsbegeleiders, die zelf geen professionals zijn, vormen een interessante tussenschakel. De lokale besturen geloven in deze formule. Ze stellen sites voor, meestal in de vorm van een wedstrijd waarbij ze ook voorzien om kosten te vergoeden aan initiatiefgroepen die het niet gehaald hebben. Soms wordt in een grotere stadsontwikkeling ruimte voorzien voor een Habitat Groupé. De sociale huisvesting en de projectontwikkelaars tonen interesse. Omwille van de (on)betaalbaarheid valt soms de gemeenschappelijke ruimte weg op projectniveau. Strasbourg telt ondertussen 15 projecten (nog niet allemaal voltooid), ze streven naar 5%. Aanvankelijk werd het idee van een eco-quartier in Strasbourg afgeschoten. De stad ging akkoord met één project: Eco-Logis. Het is het eerste gemeenschappelijk wonen project in zelfontwikkeling (Habitat Participatif en autopromotion). Het werd mogelijk gemaakt door de eerste van verschillende projectoproepen gemeenschappelijk wonen door de Stad in 2009, in samenwerking met de vereniging ‘Eco-Quartier Strasbourg’. Als voorloper heeft Eco-logis als voorbeeld en inspiratie gediend en de weg geëffend voor volgende projectinitiatieven.
In 2007 vonden geïnteresseerden het terrein in L’Ilôt Lombardie, een stadsuitbreidingsgebied. Na 6 jaar voorbereiding en een bouwfase van slechts één jaar, verhuizen in 2010 de families naar de nieuwbouw met een bewoonbare oppervlakte van 1294m², het gebouw heeft een gelijkvloers en 3 verdiepingen, een kelderverdieping en en zolderruimte De 11 appartementen in het gebouw, dat een volledige houtconstructie heeft, hebben een verschillende grootte. De bouwprijs was oorspronkelijk 3000€/m², maar met subsidies hebben ze dat op 2800m² kunnen brengen. Dat is goedkoper dan bij gelijkaardige projecten. De energiefacturen zijn 2/3 goedkoper dan doorgaans. Er zijn slechts 5 parkeerplaatsen om fietsgebruik aan te moedigen. Er is een ruime fietsenstalling met groendak, er staan bijenkorven op het groendak. Gedeelde ruimtes op het gelijkvloers zijn een gemeenschapsruimte (35m²), een speelkamer, een werkatelier, een wasruimte en een gastenkamer, die ook extern verhuurd wordt. Verder zijn de tuin en de moestuin gemeenschappelijk. De gemeenschappelijke ruimte van het project doet ook dienst als ontmoetingsruimte voor nieuwe initiatieven in de buurt. Op die manier geeft het project een voedingsbodem aan meer nieuwigheden. De zaal wordt verhuurd aan 3€/dagdeel. De groep vergadert maandelijks, elke 3 maanden verandert de voorzitter van de vergadering. De bewoners die gebruik willen maken van de wasmachine betalen er een maandelijkse bijdrage voor. 7
Er wonen 10 gezinnen, ongeveer 20 volwassenen en een 12-tal kinderen. Ze hebben een verschillende socio-professionele achtergrond, de leeftijd schommelt tussen 30 en 70 jaar. De ecologische waarde is hetgeen hen bindt. Meer info op http://www.ecoquartier-strasbourg.fr/
8
4. Melting Pôtes – Strasbourg Melting Pôtes ontstond dankzij de tweede golf van oproep tot gemeenschappelijk wonen in zelfbeheer, “projets en autopromotion”, van de stad Strasbourg. De bewoners hebben bijna 4 jaar gewerkt aan de verwezenlijking van hun project. Ze werden bijgestaan door een afgevaardigde van de Stad, een AMO (assistant à maîtrise d’ouvrage = assistent bouwheer) en een architect (in Frankrijk slechts verplicht van ontwerp tot vergunning). Het gebouw is een rijhuis met 4 niveaus dat in harmonie is met de gebouwen in de buurt. De dichtheid van bebouwing ligt er hoog. De structuur is uit beton, de gevel is van hout. De kostprijs is gemiddeld 3.300 €/ m2 (gedeelde ruimtes niet inbegrepen). De ecologische standaarden zijn hoog. Er is gekozen voor hoge isolatie, er is een collectieve verwarming op hout, in combinatie met zonnepanelen. Er staan mousseurs (beluchters) op de kranen en regenwater wordt gerecupereerd. Er wordt afval gesorteerd en compost gemaakt. Het project werd opgestart in 2012, door 4 gezinnen. In 2015 verhuisden ze. Ze liepen 6 maanden vertraging op. Een haalbaarheidsstudie werd voorgesteld aan verschillende architecten. Ze geven als tip mee dat een tussenpersoon tussen groep en architect een goed idee is en dat je de bouwfase nauwgezet moet blijven opvolgen. Ze hadden een afspraak gemaakt met de architect: als de groep snel kan betalen, betalen ze minder. Een belangrijk potentieel obstakel is financiering: de bank moet vertrouwen hebben, een juridische structuur is bepalend om een lening te verkrijgen.
De ambitie van de groep was vooral sociaal, ze wilden beter samen wonen. Er wonen 7 volwassenen, 6 kinderen en 3 katten. De oudste is 70 jaar, de jongste bijna 1 jaar. De gelijkvloers is volledig gemeenschappelijk: er is een atelier, een wasruimte, een gemeenschappelijke ruimte voor vergaderingen en samenkomsten met vrienden en een gedeelde tuin. Het èchte verhaal begint pas als je daadwerkelijk gaat samenwonen. Er is veel spontane uitwisseling. Nu ze samen wonen voelt het meer gedesorganiseerd aan. Het hoofdstuk kinderen is soms moeilijk. Zij stellen zich immers spontane vragen “Waarom is het bij hen zo? En bij ons zo?” Dan moet je je als ouder verantwoorden. Een visie is erg belangrijk en een werkwijze (hoe gaan we samenwonen, beslissen, etc.) Een groep is immers een levend organisme. Iedereen moet akkoord zijn bij het nemen van beslissingen. Als dat niet het geval is, wordt het opnieuw besproken tot er een voor iedereen aanvaardbaar resultaat is bekomen. In het geval er “vlugge beslissingen” nodig zijn wordt dit systeem aangepast. Bijvoorbeeld was dat het geval bij de beslissing rond de sneeuwsmelter op het dak.
9
5. Pharied – Strasbourg Ook dit project (in wording), aan de rand van het water, is het resultaat van een projectoproep in 2012. De initiatiefgroep heeft zich gevormd rond 3 basiswaarden, namelijk: wonen in de stad, ijveren voor diversiteit en solidariteit en respect voor het leefmilieu. In de eerste plaats is Pharied een project gemeenschappelijk wonen, daarnaast is het een project met hoge duurzaamheidsambities en een overvloed aan innovatieve technieken. Er is bij de bouw gekozen voor bioecologische grondstoffen, zoals strobalen, leembezetting, hout. De ontwikkeling heeft ernstige vertraging opgelopen doordat onderhandelingen met een nabijgelegen gebouw over het maken van raamopeningen aan die zijde mislukt zijn. Daardoor moest het ontwerp terug naar de tekentafel en diende het traject van een bouwaanvraag opnieuw te worden doorlopen. Het gebouw is ontworpen als een “vuurtoren” en heeft een oppervlakte van 12 X 12m, is 25m hoog en bevat 12 wooneenheden over 7 niveaus: 6 in eigendom en 6 in, vooral sociale, huur. Een vzw heeft 6 woningen (en de commerciële gelijkvloers) aangekocht en richt zich vooral op het aanbieden van woongelegenheid aan jonge werkenden. Pharied heeft een totale bewoonbare oppervlakte van 900m². Het groendak/de tuin en een wasruimte zijn het enige gemeenschappelijke. Elk appartement is open naar 3 windrichtingen. De buitenkant is van beton. Kostprijs bedraagt 3000 à 3800€/m². Het is geen passiefhuis maar heeft wel een hoge ecologische performantie. Het gebouw is aangesloten op een wijkbiomassasysteem, daar betaalt elke bewoner een bijdrage voor. Er is vloerverwarming op lage temperatuur. Er is een parking op wijkniveau, er werd 0,5 autostaanplaats/ appartement voorzien. Iedereen betaalt daar verplicht aan mee, als een tax. Een bewoner die een parkingplaats nodig heeft, moet die huren. De (toekomstige) bewoners zijn een vriendengroep. Meer info op https://www.facebook.com/Pharied-161309447588061/
10
6. Collectif E-Zero/Quatr’O Danube – Strasbourg Het Collectif E-Zero was één van de kandidaten bij de project-oproep uit 2012 voor zelfontwikkelende groepswoonprojecten (habitat participatif en autopromotion) in de Eco-wijk Quartier Danube. Het ligt in een stadsuitbreidingsgebied. Het project telt 4 wooneenheden. Elke bewoner heeft zijn private woning met balkon of terras en in het geval van een gelijkvloerse woning: een tuintje. Gemeenschappelijk zijn het werkatelier, de fietsgarage, een moestuin en groot dakterras. Deze ruimtes zijn zo ontworpen dat ze ook voor mensen met een beperking toegankelijk zijn. De bewonersgroep hechtte van bij het begin zeer veel belang aan de ecologische aspecten van bouwen en wonen. Dit heeft haar plaats in het Charter van Collectif E-Zero, naast samenwerking, wederzijds respect, diversiteit van leeftijden, cultuur en inkomens, is er aandacht voor inclusie en toegankelijkheid (mensen met beperking), openheid naar de buurt, etc.
De groep neemt beslissingen bij eenparigheid. Bij urgente beslissingen wordt een meerderheid van 75% verwacht (één stem per huishouden over de punten betreffende het gebouw, één stem per bewoner voor agendapunten over het dagelijks (samen)leven). Eén van de bewoners is aangesteld als syndicus. Duurzaamheid bij ontwerp en bouw zit hem in de keuze voor een urbane omgeving, de keuze van materialen en technieken, beperking van de energieperformantie van het gebouw, gedeelde ruimtes en voorzieningen, recyclage, etc. Duurzaamheid uit zich in het dagelijks leven in de keuzes m.b.t. hernieuwbare energie, energiezuinigheid, mobiliteit, nabije en korte consumptieketens, waterbeheer. Meer info op http://www.collectif-e-zero.org/
11
7. Eco-Terra – Strasbourg Eco-Terra is een gebouw van 14 woningen, gelegen in een Eco-quartier. Een Eco-quartier moet verplicht 5% sociale woningen bevatten, deze 14 woningen horen bij deze 5%.Het gebouw werd opgericht door een sociale huisvestingsmaatschappij Habitat Ville. Dit betekent dat kandidaat-bewoners een bepaald maximuminkomen niet mogen overschrijden. De grootte van de woningen ligt tussen 55 en 99m². Het proces van bouw en promotie van dit project werd begeleid door Habitat Ville. In 2013 hield de huisvestingsmaatschappij vergaderingen met de kandidaat – sociale kopers om het project voor te stellen en zodat ze elkaar konden leren kennen. De bouwmaatschappij bood de toekomstige bewoners 3 mogelijkheden aan: • Casco oplevering van de woningen • De woningen worden gebouwd zoals op het plan • De huurders kunnen binnen bepaalde structuren wijzigingen vragen i.f.v. wensen en noden. Alle kandidaten kozen voor dit laatste model. De 14 appartementen hebben een betonconstructie met strobalenbouw zijmuren, er werd aan de binnenkant ten dele leem gebruikt. Kostprijs bedraagt 3200€/m². Er is geen lift. De luchtdichtheid in de appartementen is groot. De bouwfase liep van 2014 tot juli 2015. In die periode bezochten de toekomstige bewoners de werf (als deel van het proces van toe-eigening). Er gingen vergaderingen door die als doel hadden het samenhuizen te concretiseren: hoe gebruik maken van de gemeenschappelijke lokalen: lokaal voor vuilbakken, washok en dakterras? Hoe deze ruimtes onderhouden? Hoe het gebouw beheren? De huisvestingsmaatschappij hielp hen om samen een huishoudelijk reglement op te stellen voor het gebruik van de gemeenschappelijke delen. De gemeenschappelijke delen worden gepoetst door een externe kracht. De helft van de bewoners zijn koppels met 2 kinderen. Het gemeenschappelijk dakterras geeft ook ruimte aan 5 privé- en 1 gemeenschappelijk groentebedden.
De bewoners ontmoeten elkaar op verschillende momenten: • Driemaandelijks is er een “Comité de maison”. Hier bespreekt men alles wat het samenhuizen betreft, het is een gezellig moment waar specifieke punten bekeken worden. • In de lente en de herfst wordt er een grote schoonmaak georganiseerd. Na het samen werken is er een aperitief in de gemeenschappelijk daktuin. • Er worden ook regelmatig feestjes georganiseerd, bijv. Halloween • Er is een jaarlijkse vergadering van mede-eigenaars. De syndicus is een extern iemand. • De link tussen syndicus en bewoners wordt gemaakt door een “comité syndicale”, bestaande uit 3 bewoners die verslag uitbrengt bij het Comité de Maison. Er is een “non-speculatie clausule” bij verkoop van de woningen: men moet 5 tot 8 jaar wachten vooraleer men zijn woning kan verhuren of verkopen. Meer info op http://www.habitatdelill.fr/actualites/accession/residence-ecoterra-strasbourg 12
8. Vaubanaise – Freiburg Freiburg zet volop in op duurzaamheid. Deze beleidskeuze kwam er na hevige protesten tegen de plannen om de voormalige legerbasis af te breken en er een kerncentrale te bouwen. In het omschakelingsproces naar een meer duurzaam stadsmodel werden ook burgers betrokken. De ontwikkeling van de duurzame wijk Vauban en het project (Vaubanaise) heeft 10 jaar geduurd. We vinden er een passiefbouw en veel aandacht (en oplossingen) voor mobiliteit en energievraagstukken. Vaubanaise is een waaiervormig co-wonen project, met 45 wooneenheden. In totaal wonen er ongeveer 80 mensen op een oppervlakte van 3500m². Het is een complex project met een combinatie van diverse types wonen, zorg en bedrijvigheid. Er is een multigenerationele cohousing (10 woonsten), een woongroep voor studenten (5 personen), er zijn een 8-tal privé woonsten, een woongroep voor mensen met psychische problematiek (11 bewoners), een woongroep van mensen met een fysieke beperking (12 bewoners) en enkele beroepsruimtes (kapper, winkeltje, etc. Ze hebben gekozen voor kleurrijke, volledig toegankelijke gebouwen. Na een bouwfase van anderhalf jaar zijn de bewoners er in 2013 ingetrokken. De gemeenschappelijke ruimtes zijn te vinden op niveau van de cohousing en de woongroepen. Daarnaast zijn er beperkte gedeelde ruimtes op projectniveau, zoals een polyvalent lokaal. Eén keer per maand is er bewonersvergadering in de gemeenschappelijke ruimte. Er zijn werkgroepen voor o.a. de tuin, het vensterteam (moet geölied worden), huismeesterdienst (conciërge), etc. De bewoners van de woongroepen wonen zelfstandig in zelfbeheer. Ze bepalen zelf hoe ze willen leven, gaan werken in een barrièrevrije omgeving (bakkerij, inclusiehotel), ze gaan winkelen. Ze maken deel uit van het geheel. De bewoners met een beperking hebben een wooncontract èn een overeenkomst met een verpleegdienst. Er wordt gezocht om het zorgaanbod te bundelen, anders kan de verpleegdienst de zorg niet aan.
Alle bewoners betalen een gebruikersbijdrage, naast hun kapitaalinbreng in de vorm van aandelen bij intrede. Het is een passiefgebouw met een naverwarmingssysteem indien nodig. Maandelijks is er een bewonersvergadering, waar klussen worden verdeeld en een conciërge wordt gekozen. Inclusie: Er is veel aandacht voor mensen met een beperking. In een kleine woongroep leven 5 tot 6 personen met een (meestal lichamelijke) beperking samenleven. Soms komen daar ook mensen met autismespectrumstoornis of een mentale beperking bij. Bij het aanvaarden van nieuwe bewoners wordt de draagkracht van de bewoners in rekening genomen, zowel van de kandidaten als van de mensen die er reeds wonen. In de woongroep heeft iedere bewoner een eigen kamer met badkamer en worden veel functies gedeeld: een keuken, leefruimte en een bad met lift. Het volledige project – de gemeenschappelijke delen en de units die voorzien zijn voor mensen met beperking – zijn rolstoeltoegankelijk. Hier zijn de normen strenger: ook het sanitair moet aangepast zijn aan mensen in een rolstoel. De juridische structuur is een ‘Genossenschaft’ (CVBA). De financiering van het project (ca. 8 miljoen euro) 13
gebeurde via de coöperatieve vennootschap door de toekomstige bewoners en gebruikers en externe financiers. In totaal zijn er 200 aandeelhouders. Een bewoner moet voor € 30.000 aan aandelen kopen. Bewoners krijgen geen dividend, zij kiezen er voor om de huur laag te houden. Dit vertegenwoordigt ongeveer de helft van het nodige bedrag (5 miljoen van 10 miljoen euro). De andere helft komt uit externe bronnen: andere aandeelhouders (1 miljoen) en de leningen van de bank (4 miljoen euro). Aandeelhouders investeren omdat ze interesse hebben voor of affiniteit voelen met dit duurzaam project. Eén aandeel kost € 5.000. Daarop wordt ongeveer 3% dividend gegeven. Daar kan gemotiveerd van afgeweken worden, dat wordt dan op een aandeelhoudersvergadering meegedeeld. De coöperatie verhuurt de ruimtes tegen kostprijs en koppelt deze op die manier los van de speculatieve markt waardoor ze betaalbaarder worden. Het doel is immers om betaalbare woonruimte aan te bieden aan mensen met een beperking. Men wil een betaalbare huur kunnen vragen die wel alle kosten dekt. Er wordt geen dividend uitgekeerd aan bewoners, in ruil voor het constant laag houden van de huur. Er wordt een buffer opgebouwd om vertrekkende aandeelhouders te kunnen uitbetalen en het onderhoud van het gebouw duurzaam te maken. Ze werken samen met de Umweltbank, die bekend staat als duurzame bank. De bank geeft de garantie dat aandeelhouders eerst worden vergoed in het geval er zich financiële problemen zouden voordoen. De raad van bestuur zorgt dat alles afbetaald wordt, en dat er een spaarpotje is. De algemene vergadering wil de huur zo laag mogelijk houden. Die is ook vastgelegd: € 9,81 per m². Dit was een marktconforme prijs, maar ze hebben beslist om die constant te houden. Als een bewoner wil vertrekken, dan krijgt ie z’n aandelenpakket van €30.000 terug. Er is een vooropzeg van 2 jaar. Je krijgt hetzelfde bedrag terug, geen intrest. Als je zelf een nieuwe huurder kan aanbrengen, dan krijg je je inbreng sneller terug. Meer info op https://www.vaubanaise.de/
14
9. WOGE-Arche Sonnenhof – Freiburg Sonnenhof is de combinatie van een multigenerationele cohousing (13 units in Arche) en een leefgroep voor dementerende ouderen (10 bewoners in WOGE). Het zijn dus twee projecten onder één dak. De wooneenheden liggen rond een gemeenschappelijke binnentuin, die een plek van stilte en ontmoeting is, maar waar ook feesten doorgaan. Naast de woningen is er in het complex ook ruimte gemaakt voor een architectenbureau, een yogaschool en een therapieruimte. Wonen en werken wordt gecombineerd. De ARCHE bewoners vormen een mix van verschillende gezinssamenstellingen (doch vooral alleenstaanden met kinderen) en financiële draagkracht. Er zijn gemeenschappelijke taken voor het onderhoud a.h.v. een uurrooster. Om de 2 weken wijzigt dit dienstenschema. In Arche zijn de gemeenschappelijke delen: de binnentuin (ook gedeeld met de andere bewoners), de kruidentuin, fietsenstalling en een gemeenschappelijke ruimte met sanitaire cel. Alle ruimtes zijn toegankelijk, er is een lift. De woningen worden zowel verkocht (33%) als verhuurd (67%) (via Miethausersyndikat). De koopwoningen variëren in grootte van 40 tot 150m², de huurwoningen tellen 45m² voor 1 persoon en 60m² voor 2 personen. Alle bewoners hadden inspraak vanaf de bouwfase. De huurprijs bedraagt ongeveer 6,55€/m², in Vauban is dat ter vergelijking 12 à 14€/m². Er zijn wachtlijsten voor de huurwoningen. Om in aanmerking te komen voor een huurwoning moet je voldoen aan de inkomensgrens (sociale huur). De groep beslist samen wie er mag komen wonen. De eerste 3 à 4 personen worden uitgenodigd voor een gesprek met een jury. Mensen die niet geselecteerd worden, komen terug op de wachtlijst terecht (omdat de samenstelling van de groep evolueert). Voor nieuwe bewoners wordt er enkel in consensus beslist. Wanneer je het project verlaat, vervalt ook je stemrecht. Enkel wonen geeft je inspraak mogelijkheden.
Cohousing Arche telt 20 bewoners, waarvan 14 volwassenen en 6 kinderen. De leeftijden van de bewoners in Arche schommelen tussen 4 en 74 jaar. Er zijn zowel studenten, huurders, alleenstaande vaders en moeders en koppels. In Freiburg is er – in het algemeen – geen grote culturele diversiteit. In ARCHE woont één vluchtelingenfamilie. Het zijn solidaire buren, maar niet allemaal goede vrienden. Er wordt spontaan samen gegeten, maar er is geen gemeenschappelijke keuken. Er wordt verwacht dat elke bewoner 30 à 40u/jaar besteed aan taken die verbonden zijn aan het project: PR, boekhouding, tuin, etc. De volledige projectsite kostte 5 miljoen euro. Het gedeelte dat voor WOGE bestemd is kost 2 miljoen euro. Een deel daarvan werd gefinancierd door externe partners (meer dan 1,5 miljoen euro). De huurprijs in Arche bedraagt ongeveer 650 euro/2p en 370 euro voor 1p. WOGE geeft een apart accent aan het project. Het is een baanbrekend project in de zorg en ondersteuning van mensen met een dementie diagnose. De leefgroep is gesitueerd in een gelijkvloerse woning van 300m² waar 10 dementerende ouderen samenwonen. In WOGE kost het wonen 2.200 euro (all-in) wanneer er 20u geholpen wordt via mantelzorg en 2.500 euro (all-in) wanneer in 20u dienstencheques worden gebruikt. De WOGE-bewoners zijn hulpbehoevend en hebben 24u/7d verzorging en ondersteuning nodig. Er is een 15
vereniging voor dementie, een dementiecafé waar ook aanverwanten welkom zijn (1X/maand). Men tracht de dementerenden zoveel mogelijk te laten wonen zoals thuis en ze een zinvolle dagbesteding te geven. Er is samenwerking met een lokale kleuterschool. In de ruimere omgeving, de buurt, wordt er gewerkt aan bewustwording rond deze problematiek. De zorg wordt er op verschillende manieren georganiseerd: enerzijds is er de professionele zorg en ondersteuning. Daar is zowel fysieke zorg en sociale begeleiding in het dagelijks leven. Begeleiders willen graag helpen maar nemen de opdrachten niet uit handen van de bewoners. Er zijn zorgkundigen (3 à 4 overdag, 1 ‘s nachts), stagiairs en vrijwilligers. Anderzijds wordt de mantelzorg heel erg gestimuleerd. Die zorg is afhankelijk van de draagkracht en de mogelijkheden van de aanverwanten. Maar, de familie is de centrale organisator van de zorg. Aanverwanten zitten mee in een overleg (om de 6 weken), beslissen mee over de inkopen (waar, wat, hoeveel huishoudgeld er nodig is, ect.). Als je 20u/maand kan meewerken met de professionals krijg je korting voor de opvang. Indien je geen tijd of mogelijkheden hebt, kan je dienstencheques aanwenden. Een derde belangrijke ondersteuning komt van de vrijwilligers. Zij werken volledig kosteloos en krijgen een wederdienst in nature of via een aangeboden vorming. De communicatie in dit project is, zoals overal, erg belangrijk maar een moeilijke opdracht omdat er zoveel verschillende partijen zijn. Eenmaal per maand is er een overleg met alle deelwoonprojecten. Daar geldt een verplichte deelname. Het is al gebeurd dat het project beroep doet op een mediator om de communicatie terug op het spoor te zetten. Meer info op http://www.wogevauban.de/
16
10. Tempelhof - Kressberg Het idee voor dit project kwam op in de buurt van München in 2007. Een vijftal mensen wou graag samenhuizen, maar München was te duur. Op goed geluk tikten ze een google-zoekopdracht: ‘dorp’ + ‘kopen’ in en kwamen uit in Kressberg. Het 2 à 3 jaar durende proces dat de München-groep doormaakte, bleek uiteindelijk een uitdaging te zijn. Vooral het menselijke aspect: elkaar leren kennen, leren omgaan met conflicten e.d. Tempelhof ligt te midden van een heuvelachtig landschap in de buurt van Schwäbisch Hall. De site bestaat uit 4 hectare bouwgrond en 26 hectare landbouwgrond. De site werd aangekocht door de stichting die ze in erfpacht geeft voor 99 jaar aan de coöperatie die de gebouwen verhuurt. Een vzw organiseert het sociale luik van de werking. De gemeenschap maakt deel uit van het Global Ecovillage Network. Het Tempelhof-dorp was absoluut geen liefde op het eerste zicht. Het bleek één grote asfaltplaat met oude autowrakken en asbest in de ingeregende huizen. De vraagprijs was 4,5 miljoen euro. Uiteindelijk kochten ze het voor 1,5 miljoen. De renovatiekosten bedroegen ongeveer 4,5 miljoen euro. Het project bestaat uit verschillende delen: woonblokken/meergezinswoningen, school, gemeenschappelijke ruimtes, schloss/kasteel met kantine/gemeenschapskeuken, administratiegebouw, atelier, meditatieruimte, etc.), woonwagenpark, een stuk beschermd gebied, yurts, akkers. Het centrale punt is het oudste gebouw: het kasteel. Onderaan is het slotcafé. Op de eerste verdieping huist de stichting. Tempelhof is géén private eigendom maar is in bezit van een stichting. Alle administratie hangt samen en gebeurt daar.
De gemeenschap hangt de filosofie van kunstenaar Joseph Beuys aan die vond dat er maar één kunst bestaat en dat is die van het sociaal leven. Samenhuizen gaat om meer dan proberen uit het isolement van vereenzaming te geraken. Het gaat er ook om met elkaar te zijn en in verbinding te gaan met elkaar. De woongemeenschap heeft een spirituele insteek: Vanuit een bewuste persoonlijke aanwezigheid, waarin ieder individu ruimte vindt voor de persoonlijke aspiraties en ontwikkeling, wordt een gezamenlijk WIJ ontwikkeld. De bewoners gaan op zoek naar ieders capaciteiten en versterken die met ieders inbreng, zonder te vergelijken of te beoordelen. Iedereen is verantwoordelijk voor zichzelf en voor de gemeenschap. Ze gaan voluit voor een solidaire economie. In de samenleving gaat er veel levensenergie verloren door de zorgen voor “mijn huis, mijn hypotheek, etc”. Het is interessanter om dit ineens met 50 personen of met 80 te doen. Men spreekt hier over woonrecht en dat is iets anders dan huisbezit. Alle volwassen inwoners zijn leden van de dorpscoöperatie via de aankoop van instapaandelen t.w.v. 30.000 euro en betalen een maandelijks basisbedrag van 250 euro voor de voeding; voor de leefruimte wordt een warme huur van 5 euro/m² geschat. Nieuwe bewoners ondergaan een uniforme toelatingsprocedure, die ook een naderingsperiode van twaalf maanden omvat. Op dit moment wonen er een 100-tal volwassenen en een 50-tal kinderen. Op het terrein staan 2 grotere 17
familiehuizen. In de meergezinswoningen is er ongeveer 24 m² voorzien per persoon en zijn er ongeveer 25 bewoners per gebouw, er zijn veel gemeenschappelijke delen. Voor de nieuwe woongroep die gebouwd zal worden voorzien ze gemiddeld 37 m² per persoon. In de gemeenschapskeuken wordt er elke dag gekookt en kunnen de bewoners mee eten of eten komen afhalen om thuis op te eten. Er is ook een gemeenschappelijk landbouwproject, er wordt voor 90% gekookt met eigen geproduceerd voedsel. Elk gezin beschikt ook nog over een eigen keuken. Er zijn huisdieren aanwezig, sommige bewoners hebben honden en vroeger waren er geiten. Van de 100 bewoners haalt ongeveer de helft zijn inkomen via Tempelhof al dan niet gecombineerd met een andere job. De anderen werken vanaf thuis of werken elders. Een economie is pas zinvol als er een sociaal en een economisch evenwicht is. Mensen ondersteunen elkaar ook financieel. Zo krijgen de lesgevers loon via het geld dat ouders betalen om hun kinderen school te laten lopen. Iedereen betaalt gebruiksrecht. De levenskost bedraagt ongeveer 600 à 700 euro per maand. Je verdient meer als je meer geld nodig hebt (bv meer kinderen). Er zijn jobs o.a. in: de school, landbouw, seminarie, administratie, keuken, café, restauratie en bouw, etc. Ieder draagt financieel bij voor de landbouw. 90% van de voeding verbouwt men op het terrein. Zo kwamen alle groenten voor het middagmaal van eigen kweek. In het begin moest je voor de kinderen niet betalen voor het eten. Ondertussen wel. Vijf jaar geleden werd een vrije school opgericht. De eerste 3 jaar moest men alles zelf financieren. Pas vanaf het vierde jaar heb je recht op subsidie. De school bestaat nu 5 jaar. De ouders betalen een bijdrage voor de school. Aanvankelijk kreeg men geen toestemming om het schooltje te starten. Toen de toestemming tenslotte toch kwam, opende men in 2 maand tijd. Het eerste jaar waren er 15 kinderen in de school. Nu 65 waarvan ongeveer de helft van buiten het domein. In deze Montesori-gebaseerde school staan talenten en het ontwikkelen ervan voorop. Kinderen leren van elkaar en leren wat hen boeit. Een ideale mix om schoolmoeheid tegen te gaan. Ook beweging is bijzonder belangrijk. Er is geen kind te vinden dat niet met een éénwieler kan rijden of een salto kan maken. Van 6 tot 16 jaar kan je in deze school terecht. Daarna moet je elders gaan. Het systeem heeft zoveel succes dat zelfs leerkrachten van andere scholen hier inspiratie komen opdoen. Van dorpsschool tot schooldorp. Wij met de kinderen en de kinderen met ons. De visie is gebaseerd op het idee dat kinderen van zichzelf kunnen leren, van binnenin. Ze leren waar ze zin in hebben, waar hun interesses liggen, ze ontwikkelen hun talenten; dit om schoolmoeheid (vaak een probleem in regulier onderwijs) te voorkomen. Kinderen kunnen er ook van elkaar leren, vooral dan van de oudere kinderen. Dat vinden ze vaak leuker dan van volwassenen te moeten leren. Ze zijn ingedeeld in verschillende leergroepen. Veel spelen en bewegen is belangrijk. In het begin werd enkel in het schoolgebouw lesgegeven maar ondertussen is er ook les in de yurt, is er plaats voor meer avontuur op het domein, is er een pizzabakoven en zijn er grote events gegroeid uit het schooltje. De school wordt uitgebreid met een nieuwbouw op de mooiste plaats van het domein. Zoals alle beslissingen werd ook dit in consensus beslist. Ook de kinderen werden op een gepaste manier om hun mening gevraagd. De gemeenschap bouwt een deel van de nieuwbouw zelf. Het andere gedeelte gebeurt door een externe aannemer. De voorziene oplevering is voor het einde van het jaar. Recht tegenover de school staat een gebouw dat eerder diende als rusthuis, kinderdagverblijf, verbeteringsgesticht, etc. De negatieve sfeer van het verbeteringsgesticht lijkt te blijven hangen in het gebouw. Men heeft tijd nodig gehad om te aanvaarden dat het beste dat ze kunnen doen is het gebouw afbreken. Vroeger was er in het gebouw ook een beschutte werkplaats. In de werkplaats is er nog altijd veel handenarbeid. In de eco-village ontplooien zich verschillende activiteiten, naargelang de insteek van de bewoners. Zo is er een schrijnwerkerij, een landbouwbedrijf, een tuinbouwbedrijf, kantine, bakkerij en seminarie ruimtes. Ze voorzien in de toekomst ook een café, een natuurwinkeltje en een cultureel aanbod. Er is veel aandacht voor alternatieve geneeskunde: yoga, shiatsu, massage, etc. De seminaries worden 2/3 gegeven door eigen lesgevers, 1/3 wordt verhuurd. Er vinden ook specifiek vormingen plaats bv jaartraining permacultuur waar mensen uit heel Duitsland naar toe komen. 18
Verder in het gebouw: een bibliotheek (de boeken werden geschonken door de bewoners), een meditatieruimte, een tweedehands kleding winkel met 2 naaisters die kleding upcyclen, fietsenatelier met opleiding, etc. Sharing staat voorop, er is hier geen persoonlijk bezit. In 2016 werd op de site de eerste earthship van Duitsland in gebruik genomen. Het bevat 170m² grondoppervlak met sanitaire ruimtes, een keuken, een woon- en eetkamer tot 25 personen en een serre waar planten voor een natuurlijk klimaat zorgen. Het maakt deel uit van een gemeenschappelijk wonen zone met yurts, woonwagens en individuele kamers. De energetische onafhankelijkheid van het huis wordt ondersteund door de permacultuur elementen in de omgeving: kruiden, groenten, etc. Er wonen 15 volwassenen en 6 kinderen. Op het earthship na is alles verplaatsbaar. Wikipedia over Earthships: Een earthship (aardeschip) is een relatief nieuwe vorm van een “aardehuis”, het is een autonoom gebouw gemaakt van afgedankte autobanden volgestampt met aarde, meestal geschikt in U- of hoefijzervormige modules. Elke band wordt handmatig gevuld met aarde en aangestampt met een voorhamer. Vensters aan de zonnige kant laten licht en warmte binnen. De opening van de U vorm wijst naar de zon. Op die manier vangt het gebouw in de koude maanden het maximum aan zonlicht. Een earthship is ontworpen om samen te werken met de omgeving en heeft eigen energievoorzieningen. Niet-dragende binnenmuren zijn vaak muren gemaakt met gerecycleerde blikjes (of flessen) als bouwstenen. De muren worden doorgaans dik gepleisterd met adobe, leem of kalk. Het dak wordt zwaar geïsoleerd. Het concept ‘earthship’ is bedacht door de Amerikaan Michael Reynolds die sinds 1969 als architect praktiseerde en na het verliezen van zijn officiële vergunning de term biotecture bedacht. Reynolds is in 1971 begonnen met het op radicale wijze inzetten van hergebruikt materiaal. De documentaire Garbage Warrior uit 2007 heeft sterk bijgedragen aan de populariteit van Reynolds en het earthship concept Vaak is het voor dergelijke woonvormen moeilijk om de juiste vergunningen te krijgen. Ook hier is dat een probleem. Er is geen toelating om te bouwen. Ze hebben wel een toelating gekregen voor de earthship met 14 slaapkamers. De woonwagens worden dus in die zin beschouwd als ‘slaapkamers’. Allen zijn passief gemaakt. Sinds het earthship gebouwd werd, was er zodanig veel belangstelling dat men het bezoek moest inperken om het leefbaar te houden voor de bewoners. Daarom is er nu maandelijks 1 rondleiding. Het is een evenwichtsoefening tussen hoffelijkheid en privé. Tip: Er zou een vergelijkbaar project zijn in Louvain-la-Neuve. Op een stuk van het terrein wordt permacultuur toegepast door een geoloog uit Génève die voor de VN werkt. De klimaatrapporten zijn alarmerend. Er moet nu actie ondernomen worden. Dit is belangrijk voor de toekomst. Enkele mannen bouwen druk verder aan een biomassa-hoop waar de warmte via ingewerkte waterbuizen energie opwekt. In de woonwagens verwarmt men met pelletkachels. Men produceert evenveel energie als men verbruikt. Men leeft dicht bij de natuur. Dit betekent ook leren omgaan met overvloed en schaarste. In september is het telkens alle hens aan dek om de oogst te verwerken d.m.v. wecken, drogen, etc. Geleidelijke instapprocedure Als je kandidaat-bewoner bent help je gedurende 1 jaar regelmatig als gastvrijwilliger en kom je naar voorstellingen zodat je geleidelijk aan ingroeit. Daarna beslist het dorp of ze je toelaten. Bekijk het als een soort ‘verloving’ en een ‘huwelijk’ met het volledige dorp. De eerste drie jaar doe je vrijwilligerswerk en krijg je kost en inwoning. Daarna wordt je volledig ingeschreven als arbeidskracht en in de sociale zekerheid. Als je toegelaten wordt, koop je je in voor minstens € 32 000 of maximum € 200 000. Dit is de bovengrens omdat men geen baas wil. Je verwerft daarmee woonrecht, geen bezit. Van de inkoopsom schenk je 2/3 aan de stichting. Als je later beslist om uit te stappen, kan je enkel aanspraak maken op 1/3 van de inkoopsom. Er wordt rekening gehouden met verschillende situaties. Soms wil de gemeenschap er graag mensen bij hebben ook al hebben deze het geld niet. Het gebeurt dan dat anderen betalen voor de nieuwkomers. Uitstappers die een andere toekomst wensen, wordt soms geld meegegeven. Alle beslissingen gebeuren via consensus in dorpsplenum. Consensus omvat 6 stadia: 1. Ja 19
2. Ja, met bedenkingen 3. Onthouding 4. Ja, met bezwaren 5. Ja, met veel bezwaren 6. Neen. Voorafgaand aan de stemming is er een peiling welke meningen er leven en wat de beste beslissing voor de gemeenschap is. Via juridische vehikels komen de besluiten terecht in de stichting en de coöperatie. De consensus-cultuur is heel belangrijk ook al lijkt het soms een lange weg. Bij een té snelle beslissing blijven de nee-stemmers op hun honger zitten, wat zich uiteindelijk later op één of andere manier toch wreekt. Vergelijk het met de Brexit. De beslissing ging snel maar de ‘pijn’ zal nog lang nazinderen. Vakantietip: Je kan als gast vrijwilligerswerk komen doen en 6 uur per dag werken. Meer info op https://www.schloss-tempelhof.de/
20
11. Atrium Wohnungen – Offenau Het woonconcept werd ontworpen door de architect Fritz Matzinger. Hij wilde wonen in een overzichtelijke gemeenschap realiseren, familievriendelijk wonen, en inspireerde zich daarbij op de Afrikaanse dorpen. Rijhuizen werden niet naast elkaar maar in een vierkant tegenover elkaar geplaatst, wat het sociale contact stimuleert. Elk complex bevat 8 in een vierkant geordende ééngezinswoningen. De tweede groep woningen sluit daar onmiddellijk op aan. De binnentuinen worden gemeenschappelijk gebruikt. Op twee verdiepingen en een uitgebouwde dakverdieping zijn de individuele woningen 120 tot 160m² groot. Iedere woning heeft een kleine tuin. De 200m² grote binnentuin kan met een glasdak afgesloten worden. Bodemverwarming zorgt in de winter voor een aangename warmte. In de beide woongroepen wonen samen 16 families. De centrale binnenkoer, waarop de 8 wooneenheden aansluiten, is een verbluffend concept. Het glazen dak, dat open en dicht kan geschoven worden, zorgt ervoor dat de binnenkoer bij slecht weer kommerloos kan gebruikt worden en bij zomerweer het gevoel geeft om buiten te zijn. De bewoners die er vanaf de start wonen getuigen dat ze zeer tevreden zijn over het woonconcept en dat het veel voordelen heeft. Vooral voor de opvoeding van de kinderen is deze bijzondere binnenkoer een ideale plek om te spelen en te genieten van het ‘samen’-zijn. Het is ook een ideale plek om familiefeesten te organiseren. Op het gelijkvloers zijn er aansluitingen op de mooie tuin met veel bloemen en planten, die deels toegevoegd worden aan de appartementen en deels collectief gebruikt wordt.
Het project staat open voor alle doelgroepen: alleenstaanden, mensen met een beperking, families en senioren. Qua leeftijdsopbouw zijn er in dit project 7 kinderen/jongeren tot 20 jaar, 16 volwassenen tot 60 jaar en 15 volwassenen van boven de 60 jaar. Er is een generatiewissel op komst en met een overschakeling van nieuwe bewoners kan op een goede manier de gebruiks- of de eigendomsakte doorgegeven worden. Het financieel plan bij de bank verliep en verloopt rimpelloos. Er is een grote wasruimte waar iedereen een eigen wasmachine heeft. Sinds 1996 is er zonne-energie ter beschikking. Men kan individueel met houtkachels verwarmen en er is ook een globale centrale verwarming op mazout die in winterdagen kan ingeschakeld worden. De muren zijn verplaatsbaar zodat uit één woning twee kunnen gemaakt worden. Op die manier kunnen de woningen aangepast worden aan de noden in elke leeftijdsfase en aan meergeneratiewonen. De woningen zijn ook aangepast voor mensen met een beperking. De wooncomplexen zijn ecologisch en budgetvriendelijk opgetrokken. Het vertrekpunt is in feite een slim bedacht architectuurconcept dat uitmondt in een sociaal aangename omgeving. Prachtig.
21
12. Wir vom Gut – Düsseldorf Het voormalig ridderlandgoed is gelegen tussen Düsseldorf, Erkrath en Hubbelrath op het platteland in een natuurreservaat maar heeft ook een goede verbinding met de snelweg. De woongemeenschap situeert zich op 7ha grond, we zien schapen en een appelweide in een prachtig kader. Gezien het project in een natuurreservaat ligt kijkt de Natuurbescherming nogal strikt toe. Voorheen was de site een exclusief hotel-restaurant en een seniorencentrum. Juridisch gezien is de woongemeenschap een coöperatie. Om de 3 jaar wordt het bestuur gekozen in het plenum. Elke werkgroep vaardigt iemand af. Er wordt benadrukt dat de woongemeenschap geen sociale utopie is. Ze hebben geen uitgebreide visie op papier gezet bij aanvang. Het uitgangspunt is eenvoudig “Natuurlijk Samen”. Communicatie en “overeenkomen” zijn dus belangrijk. Iedereen komt zoals ie is en brengt in wat hij/zij kan. Nieuwsgierigheid en openheid zijn welkome eigenschappen. Er is een vertrouwensraad van een 6-tal personen. Die personen kunnen bijspringen als je ergens een conflict ondervindt en er zelf niet uit geraakt. Persoon 1 kiest 1 vertrouwenspersoon, persoon 2 doet hetzelfde en men tracht er dan uit te geraken met 4. Indien dat nog niet zou lukken wordt een externe mediator aangesteld.
Beslissingen worden genomen in consensus. De groep zoekt dus naar de minste weerstand om een zo groot mogelijke graad van tevredenheid te verkrijgen. Sinds twee maanden is er een procesbegeleider aan de slag om de beslissingsprocedure te helpen vorm geven. 20% van de totale oppervlakte, d.w.z. 1.500m², wordt gemeenschappelijk gebruikt. Er zijn 45 wooneenheden tussen 30 en 145m². Door de ruime gemeenschappelijke ruimte, waar men gastenkamers, knutselkamer, speelkamer, coworking place, keuken etc. vindt, kunnen de privé woongelegenheden eerder klein zijn. Er is een houtatelier en een wasruimte waar bewoners hun eigen wasmachine kwijt kunnen. Bewoners gebruiken ook elkaars wasmachine. Er zijn 2 seminarie ruimtes die ook extern verhuurd worden. Er zijn 100 bewoners, in de leeftijd van 0 – 90 jaar, zowel singles, koppels als gezinnen. Bewoners betalen €900 bij instap en €11/m² gebruiksrecht. Werkgroepen: WG Gemeenschap: werkt aan de opbouw van de woongemeenschap. Buigt zich over vragen als: welke waarden zijn voor ons belangrijk. En hoe geven we die vorm in het samenwonen? Hoe gaan we met elkaar om? Het antwoord op deze vragen vormt het fundament van de woongemeenschap. WG Communicatie: Deze werkgroep is het kanaal naar buiten. Of het nu gaat om een infostand, contact met de pers, de samenstelling van een flyer, etc. Ze houden daarbij rekening met de verschillende aanwezige leeftijden en zetten verschillende communicatiekanalen – radio, TV, krant, sociale media, etc. – in. WG Techniek: is verantwoordelijk voor het onderhoud van de gebouwen en de technische aangelegenheden. Door de ecologische insteek vergt dit een grote zorgvuldigheid en planning. 22
WG “Klussen”: organiseert alle werken die belangrijk zijn voor het samenleven: het samen koken, inkopen doen, tuinonderhoud, poetsen van het commonhouse, etc. Het gaat niet alleen om de praktische organisatie van deze klussen, maar ook over hoe je dat eerlijk kan verdelen over de bewoners. Voor kinderen zijn er veel speelmogelijkheden. Er is een dagopvang waardoor ouders meer vrije tijd kunnen genieten en kinderen een aangename opvang in een vertrouwde omgeving. Transport: Er wordt samen gereden, aan carsharing gedaan en er is een shuttlebus (in de toekomst) om het transport zo efficiënt en ecologisch mogelijk te organiseren. Want vanuit deze site heb je een wagen nodig. Er wordt samen gekookt en gegeten op zaterdag. Al het werk aan het huis en de tuin worden samen gepland en gedeeld. Iedereen doet daarbij wat hij kan, waar hij/zij plezier aan beleeft of wat de gemeenschap het meest nodig heeft. Werken en vieren zijn belangrijk. Kandidaat bewoners melden zich aan via een formulier. Ze komen naar een infomoment en als ze daarna actief interesse tonen worden ze uitgenodigd voor werkdagen. Een voorwaarde is altijd dat ze “zin” moeten hebben in leven in een gemeenschap. Alle bewoners beslissen mee over nieuwe kandidaten. Meer info op https://www.wirvomgut.de/
23