„Komiksowo” Edukacja kulturalna dzieci i młodzieży poprzez warsztaty komiksowe.
Publikacja z projektu „Komiksowo” organizowanego przez Stowarzyszenie Aktywnych Społecznie „Trampolina” na wrocławskim Nadodrzu.
Projekt organizowany przez Stowarzyszenie Aktywnych Społecznie „Trampolina” we współpracy ze Stowarzyszeniem Pomocy „Iskierka”, Klubem „Pod Kolumnami” oraz Infopunktem Nadodrze – Łokietka 5.
Projekt „Komiksowo” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Projekt współfinansowany ze środków Gminy Wrocław w ramach projektu „Nadodrzańska Fabryka Artystyczna”.
O projekcie słów kilka, czyli czym jest „Komiksowo” i jakie są jego cele?
„Komiksowo” to projekt mający na celu edukację kulturalną dzieci i młodzieży z Nadodrza. Dzięki warsztatom prowadzonym metodami edukacji nieformalnej, rozwijającym twórczość oraz umiejętności literackie i graficzne uczestników, powstał komiks – zbiór prac dzieci i młodzieży ukazujący ich spojrzenie na świat, ukazujący ich marzenia, pasje oraz nadodrzańską codzienność.
Poznajcie „Komiksowo” w kontekście bliskich nam pojęć: - Nadodrze, - edukacja kulturalna, - komiks, - edukacja nieformalna.
Nadodrze
Miejsce realizacji projektu – Nadodrze - to północna dzielnica Wrocławia, położona na Przedmieściu Odrzańskim. Nadodrze wraz z bezpośrednią okolicą zostało uznane przez władze miasta (Uchwała nr XXXI/ 1037/09 RM z dnia 19 lutego 2009 r.) za obszar wymagający największego wsparcia, wskazano również na konieczność prowadzenia na nim priorytetowych działań rewitalizacyjnych. Po trzech latach rewitalizacji widoczne są duże zmiany na osiedlu, natomiast wskazuje się na brak wystarczających działań skierowanych bezpośrednio do dzieci i młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym. Częściowa renowacja przestrzeni publicznej nie zniwelowała izolacji społeczno – kulturalnej mieszkańców. Projekt „Komiksowo” miał na celu wzrost udziału dzieci i młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym z Nadodrza w inicjatywach kulturalnych na poziomie lokalnym, budowanie pozytywnych wzorców spędzania czasu wolnego oraz rozwój zainteresowań i pasji wśród uczestników działań. Na Nadodrzu działa wiele instytucji i organizacji pozarządowych, które kierują swoje działania
do
jego
mieszkańców.
Projekt
„Komiksowo”
organizowany
był
przez
Stowarzyszenie Aktywnych Społecznie „Trampolina” we współpracy ze Stowarzyszeniem Pomocy „Iskierka”, Klubem „Pod Kolumnami” oraz Infopunktem Nadodrze – Łokietka 5.
Poznajcie Nas!
Stowarzyszenie Aktywnych Społecznie „Trampolina” zostało założone w czerwcu 2009 roku. Celem organizacji m.in. niesienie pomocy oraz wsparcia dzieciom i młodzieży zamieszkującej obszar Nadodrza, a także wprowadzanie pedagogiki ulicy z korzyścią dla dzieci poprzez wszechstronne organizowanie im czasu wolnego. Działalność Stowarzyszenia opiera się na dwóch filarach – pierwszym z nich jest animacja kulturalna, w szczególności na podwórkach. Pedagodzy animują zabawy i gry artystyczno-edukacyjne. Do tej pory w ramach różnych projektów „Trampolina” zorganizowała szereg warsztatów i wydarzeń kulturalnych, takich jak m.in. warsztaty graffiti i rzeźby zakończone ozdobieniem ścian nadodrzańskich kamienic artystycznymi muralami, warsztaty arteterapeutyczne, warsztaty tańca streetdance i capoeira. Drugi filar działalności to program streetworkerski z młodzieżą. Stowarzyszenie Pomocy „Iskierka” jest organizacją pożytku publicznego prowadzącą Ognisko Wychowawcze Nr 3 - specjalistyczną placówką opiekuńczo – wychowawczą wsparcia dziennego o charakterze profilaktycznym, w której odbywały się warsztaty komiksowe. Ognisko stanowi miejsce pośrednie pomiędzy domem rodzinnym, a instytucją opieki całkowitej nad dziećmi i młodzieżą. Pomaga dzieciom i rodzinom w trudnej sytuacji życiowej, wspiera rodziny w sprawowaniu jej podstawowych funkcji opiekuńczych i wychowawczych.
Ognisko oferuje oprócz pomocy w trudnościach szkolnych także zajęcia z obszaru edukacji kulturalnej – zajęcia teatralno – taneczne czy zajęcia plastyczne z arteterapeutą.
Klub „Pod Kolumnami” jest samorządową instytucją kultury, od kilkunastu lat misją klubu jest stworzenie wszechstronnego miejsca spotkań, przybliżającego wrocławianom szeroko rozumianą kulturę. Misja ta oparta jest głównie na formule dialogu międzykulturowego. W jego ramach realizowane są od lat rozmaite działania o charakterze etno, przybliżające kultury świata. Klub „Pod Kolumnami” organizuje koncerty muzyczne, wieczory teatralne, taneczne, spektakle muzyczne oraz jest miejscem spotkań dla dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów w ramach warsztatów artystycznych. Łokietka 5 – Infopunkt Nadodrze to ośrodek wsparcia działań na rzecz rewitalizacji i rozwoju Nadodrza - projekty społeczne, kulturalne i gospodarcze, przepływ informacji, nieformalne centrum integracji społecznej i otwarte miejsce spotkań, dyskusji, a także edukacji obywatelskiej i kulturalnej. Ośrodek Łokietka 5 to: miejsce społeczne, informacja i działania na rzecz lokalnej społeczności, dialog obywatelski, cyklicznie konsultacje społeczne, debaty, dyskusje, projekcie, prelekcje, warsztaty artystyczne, edukacyjne, spotkania, akcje na podwórkach osiedla – warsztaty proekologiczne, integracyjne, artystyczne, inicjowanie i wspólne z mieszkańcami odnawianie wnętrz podwórzowych.
Edukacja kulturalna
Edukacja kulturalna to „przede wszystkim kształtowanie i ciągłe podnoszenie kompetencji kulturalnych społeczeństwa” [Źródło: B. Fatyga, współpraca J. Nowiński i T. Kukołowicz, Jakiej kultury Polacy potrzebują i czy edukacja kulturalna im ją zapewnia?
Raport
problemach
o
edukacji
kulturalnej w Polsce dla Ministerstwa
Kultury
i
Dziedzictwa Narodowego.]
Poprzez
projekt
„Komiksowo” staraliśmy
się
umożliwić dzieciom i młodzieży z Nadodrza bycie aktywnym podmiotem w tworzeniu sztuki. Głównym celem zajęć była edukacja kulturalna, rozwój twórczy i zaangażowanie w pracę w grupie dzieci oraz stworzenie przez nich własnych komiksów – świata widzianego oczami najmłodszych. Dodatkowym walorem projektu było wprowadzenie grupy potrzebujących w kulturę i wyrównanie szans w dostępie do kultury oraz promocja ich twórczości i pasji. Projekt „ Komiksowo” to przede wszystkim edukacja poprzez zabawę. W ramach projektu uczestnicy mogli zetknąć się z ludźmi, którzy na co dzień zajmują się sztuką i za jej pomocą przedstawiają rzeczywistość. Dzieci nauczyły się, że sztuka to nie kaprys, ale także sposób na realizacje swoich dążeń. Sztuka została im przedstawiona jako ciekawe narzędzie do wypowiedzenia się na wybrany przez nich temat.
Uczestnictwo w kulturze przekłada się na całe życie człowieka, nadaje kierunek jego życiu, służy zarówno zdobywaniu wiedzy o świecie jak i samym człowieku, pogłębia jego doświadczenia, pomaga przy budowie własnego systemu wartości, umożliwia płaszczyznę porozumienia i tworzenie się więzi pomiędzy osobami zakorzenionymi w odmiennych
kulturach. Kultura w jakiej wyrastamy, wpływa na naszą osobowość, pełni funkcję osobowościowo twórczą. Komiks Forma wybrana Komiks
komiksu
została
nieprzypadkowo. przez
lata
był
postrzegany jako coś, co balansuje na krawędzi kiczu i sztuki. Współcześnie coraz częściej docenia się jego walory. Nie bez powodu. Łączy w sobie elementy grafiki, czyli tak powszechnej dziś kultury obrazkowej i krótkie formy prozy, pozwalające stworzyć zwartą fabułę. W prosty i czytelny sposób przekazuje wiedze o świecie, oraz przekazuje wartości, jakimi powinien kierować się człowiek. Taka forma łatwo dociera do dziecięcej wyobraźni i tym samym kształtuje podstawowy system wartości. Projekt posiadał dodatkowy walor w postaci zetknięcia dzieci ze słowem pisanym. W ramach projektu zetknęły się z pisaniem i czytaniem, które zostały im przedstawione nie jako przymus w postaci lektury szkolnej, ale kreatywne działanie, zabawa, czynność przynosząca przyjemność i korzyść. Warsztaty pisarskie były także okazją do nadgonienia zaległości szkolnych, w sposób twórczy, przy wykorzystaniu edukacji nieformalnej. Jednym z celów projektu
było
wspomaganie piśmiennictwa
i
czytelnictwa wśród dzieci oraz popularyzacja komiksu formy
jako łączącej
sztukę i zabawę.
Edukacja nieformalna Proces edukacji może przybierać różne formy. Edukacja formalna odbywa się w trakcie edukacji szkolnej, uniwersyteckiej bądź też podczas różnych szkoleń. Proces ten ma swój określony program, polega na tradycyjnym przekazywaniu wiedzy, gdzie nauczyciel jako dysponent wiedzy przekazuje ją uczniom, a jego ukończenie jest zazwyczaj formalnie potwierdzane poprzez różne świadectwa, dyplomy, zaświadczenia. Proces ten rozłożony jest na lata. Edukacja nieformalna ma miejsce poza formalnymi systemami edukacyjnymi, zakłada dobrowolne uczestnictwo, nastawiona jest na zdobycie wiedzy opartej na doświadczaniu. Faktycznie trwa przez całe życie, nie jest ograniczona wiekowo. Stanowi „dotykanie” życia, doświadczanie i wyciąganie z nabytych doświadczeń wniosków, dzięki czemu nacisk kładziony jest na wymiar praktycznej nauki. Edukacja ta ma cechy spontaniczności, ale jest przemyślana i nie przypadkowa. W ramach projektu odbywały się zajęcia zakładające aktywne uczestnictwo dzieci i młodzieży w formie warsztatów.
Miały
one na celu nie tylko rozwój
manualny
i
artystyczny dzieci i młodzieży, ale także rozwój
umiejętności
interpersonalnych
i
pracy w grupie wśród uczestników warsztatów czy wspomaganie rozwoju poznawczo emocjonalnego u dzieci i młodzieży za pomocą warsztatów rozwijających twórczość i kreatywność. Źródło: J. Kurzępa, O potrzebie komplementarnści w edukacji formalnej i nieformalnej: aplikacje teoretycznopraktyczne [w:] Doświadczać uczenia. Materiały pokonferencyjne, FRSE;
Przebieg projektu Na początku był pomysł i parę luźnych myśli, które z czasem nabrały kształtu. Potem przyszedł czas na działanie, którego efektem jest komiks wydany w nakładzie 500 egzemplarzy. Komiks niepowtarzalny, bo powstał dzięki bujnej wyobraźni i przelaniu na papier marzeń dzieci i młodzieży.
Jak do tego doszło? W lutym ruszył projekt "Komiksowo" łączący w sobie elementy edukacji kulturalnej, kreatywnej twórczości i nauki poprzez zabawę. Projekt
został skierowany do dzieci i
młodzieży zamieszkującej wrocławskie Nadodrze.
W ramach projektu, pod czujnym okiem animatorów, prowadzone były warsztaty edukacyjno-animacyjne dotyczące kreatywnego myślenia, gier słownych, zabawy słowem, pisarskie oraz graficzne. Podczas nich uczestnicy mogli dowiedzieć się „od podstaw” jak powstaje komiks. Sami wybierali temat, rysowali i wymyślali fabułę! Wszystko po to, by wspólnymi siłami i własnym nakładem pracy stworzyć swój pierwszy w życiu komiks, będący odzwierciedleniem ich codziennego życia, postrzegania rzeczywistości nadodrzańskich podwórek oraz, co najważniejsze, marzeń. Podczas warsztatów dzieci i młodzież rozwijały zdolność kreatywnego myślenia i tworzenia. Mogły pozwolić sobie na puszczenie wodzy fantazji i przedstawić świat widziany ich oczami w określonych przez komiks ramach. Co więcej, mogły także zapoznać się z nieznaną im formą sztuki oraz mieć wpływ na jej kształtowanie.
Efekt? Efekt to niepowtarzalny komiks. 36 stron marzeń i prób stania się artystą. Powstał dzięki wspólnemu nakładowi pracy i zabawie. Okraszony śmiechem , żartami i dziecięcą pasją.
Metody pracy w projekcie Projekt realizowany był głównie poprzez warsztaty dla dzieci i młodzieży. Pierwszy cykl warsztatów poświęcony został zabawom integracyjnym mającym na celu poznanie się z sobą, wprowadzenie atmosfery zabawy, zbudowanie trwałych relacji. Kolejny etap związany był z nauką poprzez zabawę. Podczas tego etapu dzieci i młodzież uczestniczyły w warsztatach graficznych, gier słownych oraz pobudzających kreatywne myślenie.
Zajęcia graficzne prowadzone były pod okiem grafika: Aleksandry Błędowskiej. Pierwsze zajęcia poświęcone zostały pojęciu sztuki i ewolucji środków artystycznego wyrazu na przestrzeni wieków. Dzięki temu dzieci mogły zobaczyć jak sztuka przechodziła metamorfozę i przekształciła się z rycin na ścianach, w sztukę współczesną i między innymi komiks. Przedstawiona została dzieciom forma komiksu jako sztuki: jego geneza i zmiany jakie zachodziły w obrębie tworzenia komiksów. Poniżej przedstawiamy kilka przykładowych konspektów warsztatów prowadzonych w ramach projektu. Konspekty Dziecięca historia sztuki Potrzebne materiały: wycinki z książek/ zdjęcia przedstawiające znane dzieła sztuki różnych epok Dzieci losują po 1, 2 zdjęcia (zależnie od ilości dzieci). Następnie przedstawiają zdjęcia próbując odgadnąć, co przedstawiają. Dalszym etapem zabawy jest ułożenie zdjęć w kolejności chronologicznej: od sztuki starożytnej, po sztukę współczesną. Wspólnie podejmują decyzję, jak umieścić zdjęcia na osi czasu narysowanej np. na podłodze. Następnie rozmawiają z warsztatowcem, jak zmiany zaobserwowały w obrębie sztuki, co zdecydowanie uległo przemianom, co mogło mieć na nie wpływ. Dzięki temu ćwiczeniu dzieci nie tylko poszerzają swoją wiedzę z zakresu historii sztuki, ale także uczą się pracy w grupie. Ekspresja uczuć Potrzebne materiały: kartki z wydrukowanymi konturami twarzy, kredki Dzieci dostają 6 obrazków, na których narysowane są puste twarze.
Każda twarz ma docelowo wyrażać inny rodzaj emocji. Prowadzący zajęcia mówi hasło np.: radosny. Dzieci wymieniają się uwagami, jak wygląda osoba radosna, jak pokazuje to za pomocą mimiki twarzy. Następnie dzieci rysują kolejne emocje. Po kolei rysują oczy, nos i usta, które mają przedstawiać omawianą emocje. Równocześnie odbywały się zajęcia z kreatywnego myślenia, gier słownych, pisarskie. W połączeniu z warsztatami graficznymi miały na celu pokazanie uczestnikom warsztatów spectrum umiejętności, jaki posiadają twórcy komiksu oraz ile pracy na różnych poziomach trzeba włożyć by osiągnąć upragniony efekt. Warsztaty łączące w sobie elementy zabawy i walory edukacyjne, pozwoliły na pobudzenie wyobraźni dzieci, ich pasji i umiejętności. Element zabawy sprawiał, że zajęcia były rozrywką. Walor edukacyjny pozwolił na poszerzenie wiedzy dzieci, ukierunkowanie ich na pracę nad komiksem i pokazanie go jako jednej z możliwości przedstawiania rzeczywistości widzianej ich oczami. Przykładowe zabawy podczas warsztatów Twister Jedno z dzieci trzyma planszę do losowania pól na macie gry Twister. Po wylosowaniu ustawienia pozycji ciała np. prawa ręka na zielone, dziecko wykonuje te czynność dodatkowo wymieniając np. 5 zielonych warzyw, zielonych potraw.
Mistrz słów Potrzebne materiały: flamastry, kubek
blok
techniczny,
nożyczki,
Dzieci samodzielnie wykonują kostki z literami. Następnie wszystkie kostki wkładane są do jednego kubeczka jak przy grze w kości. Każdy uczestnik gry wyrzuca kostki z kubeczka i w ciągu 20 sekund układa z nich wyraz/wyrazy.
Ciąg zdarzeń Dzieci siadają w kółku na podłodze. Prowadzący mówi hasło np. nagrzany piekarnik. Kolejna osoba ma za zadanie powiedzieć ciąg minimum dwóch słów, które będą rymowały się z podanym przez prowadzącego hasłem. Wyrazów użytych wcześniej nie można powtarzać. Osoba, która powtórzy wyraz odpada z kolejki. Rymowanki to ciąg zdarzeń, które następnie dzieci rysują jako historyjkę komiksową. Przykład: Nagrzany piekarnik, wybuchł jak czajnik, odpalił się palnik, o nie- krzyczy spawalnik Po omacku Potrzebne materiały: kartki papieru, farby, pędzelki Grupa zostaje podzielona na pary. Każda para dostaje: kartkę, pędzelek i dwie farby: czerwoną i czarną. Para ustala między sobą, kto będzie rysował, a kto nie. Po podziale, osoba która podjęła się rysowania zamyka oczy. Jej zadaniem jest słuchanie poleceń osoby z otwartymi oczami, która używając prostych poleceń: w prawo, w górę, w dół, do środka itp. ma tak pokierować malującego, by stworzył on obrazek przedstawiony przez animatora. Zadanie to doskonale rozwija koncentracje oraz zmusza partnerów do współpracy oraz obustronnego zaufania. Po zakończonym ćwiczeniu pary mogą zamienić się rolami. Wersja rozszerzona: Po namalowaniu obrazków wszystkie pary układają swoje dzieła w jeden ciąg na podłodze lub stole. Zadaniem grupy jest dopowiedzenie/wymyślenie wspólnej fabuły, która mogłaby odzwierciedlać to, co zostało narysowane.
Literomania Potrzebne materiały: gazety, nożyczki, papier Każdy uczestnik zabawy wymyśla hasła, które następnie tworzy z wyciętych z gazet liter. Następnie wszystkie hasła zostają oddane w ręce animatora. Uczestnicy po kolei losują hasło od prowadzącego. Następnie nie używając słów próbują pokazać je reszcie grupy. Po zakończeniu zgadywania osoba, która przedstawiała hasło próbuje zgadnąć kto był jego autorem. Kim jestem? Potrzebne materiały: kartka z postaciami z filmów/bajek, taśma klejąca Uczestnicy losują po 1 karteczce, która następnie zostaje umocowana na ich czołach, tak by jej nie widzieli. Cała grupa widzi nazwy postaci na czole innych osób. Nie widzi tylko swojej. Grupa siada w kółku i w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara każdy po kolei zadaje jedno pytanie, mające naprowadzić go na odpowiedź: kim jestem? Dla utrudnienia pytania muszą być tak skonstruowane, by odpowiedź na nie brzmiała tylko tak lub nie.
Słownik slangu młodzieżowego Kolejnym etapem zajęć były spotkania z młodzieżą, która za zadanie miała przygotowanie słownika slangu młodzieżowego będącego częścią drukowanego komiksu. Młodzież podczas „burzy mózgów” przypominała sobie i zapisywała możliwie jak najwięcej haseł. Każde słowo ze slangu musiało zostać przez nich odpowiednio opisane, tak by osoba, która słyszy je po raz pierwszy wiedziała co ono znaczy.
Słownik slangu powstał z myślą o osobach starszych czy rodzicach, którzy na co dzień stykają się niejednokrotnie z niezrozumiałymi wypowiedziami młodzieży. Stawiając znak równości np. przy słowie sucha i kiepski dowcip, młodzież stawiała jednocześnie znak równości między pokoleniami. Stworzenie słownika jest przykładem, że przy dobrej woli i chęciach można znaleźć porozumienie z ludźmi starszymi od siebie. Słownik slangu pokonuje bariery międzypokoleniowe i pozwala na wzajemną naukę. Znalezienie odpowiednich dla słów używanych przez młodzież stanowiło dla nich takie samo wyzwanie, jak próba zrozumienia nastolatków, przez osoby dorosłe.
Tworzenie słownika poszerzyło horyzonty młodzieży, pozwoliło na zdobycie szerszego zasobu słownictwa oraz pobudziło w nich chęć przełożenia swojego podejścia do świata na język zrozumiały także dla osób starszych od nich.
Wszystkie działania podczas warsztatów pozwoliły uczestnikom na odpowiedź na pytania: czym jest komiks i jak go stworzyć. Skupienie się na formie komiksu pozwoliło na wielopoziomową pracę nad edukacją dzieci. Mogły równocześnie rozwijać zdolności plastyczne, pisarskie, pobudzały swoją wyobraźnię. W efekcie własnymi rękami stworzyły komiksy, będące odzwierciedleniem ich marzeń i punktu widzenia otaczającej rzeczywistości.
Wybrane prace z „Komiksowa”
Publikacja powstała w ramach projekt „Komiksowo” organizowanego przez Stowarzyszenie Aktywnych Społecznie „Trampolina” we współpracy ze Stowarzyszeniem Pomocy „Iskierka”, Klubem „Pod Kolumnami” oraz Infopunktem Nadodrze – Łokietka 5.
Projekt „Komiksowo” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Projekt współfinansowany ze środków Gminy Wrocław w ramach projektu „Nadodrzańska Fabryka Artystyczna”.
Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Stowarzyszenia Aktywnych Społecznie "Trampolina". Publikacja powstała w ramach projektu „Komiksowo” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zezwala się na dowolne wykorzystanie utworu, pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o dofinansowaniu.