PARIJS
1
2
3
4
Ontdek het PARIJS van HAUSSMANN; de architect die het moderne PARIJS heeft ontworpen.
PARIJS
REISGIDS ILLUSTRATIES SASKIA RASINK
1
2
Ontdek het PA R I J S van H A U S S M A N N ; de architect die het moderne PA R I J S h e e f t ont worpen.
Parijs 1750
Parijs nu
GEORGES-EUGENE HAUSSMANN (1809-1891) MAAKTE CARRIERE TIJDENS HET TWEEDE KEIZERRIJK EN STOND AAN DE ZIJDE VAN NAPOLEON III. HIJ WERD DOOR HEM STADSARCHITECT GEMAAKT EN ZIJN NAAM IS VERBONDEN AAN DE VERBOUWING VAN PARIJS IN DE 19E EEUW. HAUSSMANN HEEFT MEER DAN DE HELFT VAN HET MIDDELEEUWSE PARIJS PLATGEGOOID EN HEEFT NIEUWE, BREDE BOULEVARDS ONTWORPEN. HIJ WILDE PARIJS ZELF GEWOON MODERNISEREN.
NAPOLEON III (1808-1873) WAS KEIZER VAN FRANKRIJK NADAT HIJ EEN STAATSGREEP HAD GEPLEEGD. NAPOLEON III HAALDE HAUSSMANN NAAR PARIJS OM PARIJS TE LATEN HERBOUWEN. NAPOLEON III HAD ER VOORAL EIGENBELANG BIJ, HIJ WILDE NAMELIJK DAT ALS DE VIJAND IN PARIJS KWAM, ZE GEEN BARRICADES KONDEN OPWERPEN IN DE SMALLE STRATEN VAN MIDDELEEUWS PARIJS. OOK KONDEN DE TROEPEN ZO MAKKELIJK MET EEN KANON VERPLAATSEN.
in 1853 beginnen haussma hun plannen
ann en napoleon iii
1
2 3
4
5
6
7
8
9
10
WAT HEEFT HAUSSMANN VERANDERD IN PARIJS? 1
LANGS DE NIEUWE, BREDE BOULEVARDs KWAMEN NIEUWE HUIZENBLOKKEN in de second empire stijl die haussmann in parijs heeft gebruikt. alle huizen zien er hetzelfde uit, maar zien er zeer chique uit.
2
haussmann gaf de opdracht voor vele nieuwe bruggen die het verkeer in parijs beter zouden laten circuleren. het zou voor de bevolking ook makkelijker zijn om van de ene naar de andere kant te komen.
3
de lange, brede avenues die haussmann ontwierp zorgden niet alleen voor een betere doorstroming van verkeer, maar was ook voor de oorlog bedacht. in brede straten konden de troepen veel sneller verplaatsen met een kanon.
4
doordat parijs in de 19e eeuw een enorme toestroming had van mensen vanwege de industrieele revolutie, en de stad dit niet aankon, was het water sterk bevuild en stierven er miljoenen mensen aan cholera. haussmann ontwierp een nieuw watersysteem met schoon drinkwater.
5
haussmann wilde samen met napoleon iii prestigieuze gebouwen in parijs laten bouwen. een daarvan werd de opera. alle wegen om de opera werden ook gemoderniseerd en verbreed zodat het een grote stroom mensen aankon.
6
het palais de luxembourg had een zeer grote, mooie tuin, die verkleind moest worden om plaats te maken voor de omliggende nieuwe boulevards en brede straten. jardin luxembourg is door haussmann een flink aantal ha verkleind.
7
het transport in parijs moest sterk verbeterd worden omdat er een grote industrie in parijs was ontstaan. haussmann gaf opdracht voor een groot spoorweg netwerk, en liet nieuwe stations bouwen zoals gare du nord en gare l’est.
8
een van de meest belangrijke dingen die haussmann heeft gedaan is het ontwerp en de uitvoering van de riolering in parijs. honderden kilometers werden aangelegd, omdat alles rechtstreeks in de seine werd gedumpt. vele ziektes konden hierdoor niet meer uitbreken.
9
dwars door oude, middeleeuwse volkswijken liet haussmann nieuwe, moderne avenues bouwen. vanuit het volk kwam daar veel commentaar op, maar er werd niet naar geluisterd.
10
de arc de triomphe werd een middelpunt van een soort stervorm waar allerlei grote wegen op uitkomen. twaalf grote boulevards lopen richting de champs-elysees.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
UITLEG HOE DE ROUTES WERKEN HET NUMMER IN DE ROUTE. DIT NUMMER KUN JE OOK TERUGVINDEN OP DE KAART VOORAAN ELKE START VAN DE ROUTE.
6
DE LINKERKANT IS DE ALGEMENE UITLEG VAN WAT JE ZIET OP DEZE LOCATIE.
DE KLEINE CIJFERTJES VERWIJZEN NAAR DE ILLUSTRATIE OP DE RECHTERPAGINA.
DE INFORMATIE OVER DEZE LOCATIE IN HET ALGEMEEN
AAN DE BOULEVARD SAINT-GERMAIN, TEGENOVER HET STANDBEELD VAN DANTON DIT IS EEN LEGENDARISCH PLEKJE IN PARIJS. DE BEDENKERS VAN DE REVOLUTIE HADDEN HIER HUN KANTO OR. DANTON WAS ADVO CA AT. ZIJN PRAKTIJK STOND EXACT OP DE PLEK VAN HET STANDBEELD 6A
DE RECHTERKANT IS DE UITLEG VAN WAT HAUSSMANN PRECIES GEDAAN HEEFT OP DEZE LOCATIE.
DIT KLEINE STRA ATJE, L ANGS DE BOULEVARD SAINT-GERMAIN IS EEN VAN DE WEINIGE STRATEN DIE HAUSSMANN NIET HEEFT VERANDERD. HET IS SMAL, KLEIN EN IS EEN STUK OUDER DAN DE REST VAN PARIJS.
AAN DE OVERKANT VAN HET DANTON STANDBEELD ZIE JE DE P O ORT VAN COUR DE COMMERCE ST-ANDRE. D O OR DE P O ORT BINNENGEKOMEN ZIE JE OP NR. 8 DE OUDE DRUKKERIJ, WA AR HET VERBODEN REVOLUTIEBL AD L’AMI DU PEUPLE VAN DE PERS ROLDE. ACHTERIN HET HOFJE ZIE JE DE WONING VAN DE UIT VINDER VAN DE GUILLOTINE. DE GESCHIEDENIS DA ARVAN LIGT DUS PRECIES OP DEZE PLEK. O ORSPRONKELIJK WAS HET OM SCHAPEN SNEL EN PIJNLO OS TE D ODEN. IN DIT HOFJE KWAMEN VELE BEKENDE GASTEN ZOALS BALZAC, VICTOR HUGO, NAP OLEON, DANTON ENZ. IN DIT KLEINE STRA ATJE LIGT DE WIEG VAN DE REVOLUTIE. INDRUKWEKKEND... 6B
HAUSSMANN HEEFT NIET HEEL PARIJS VERANDERD. GESCHAT WORDT DAT HIJ ONGEVEER 60% VAN MIDDELEEUWS PARIJS HEEFT VERANDERD, ZOWEL QUA ARCHITECTUUR, ALS INFRASTRUCTUUR. GROTE STRATEN ZOALS BOULEVARD SAINTGERMAIN WERDEN DWARS D O OR EEN OUDE, MIDDELEEUWSE WIJK GELEGD. SOMS ZIE JE DAN O OK EEN KLEIN ZIJSTRA ATJE DIE NIET D O OR HAUSSMANN ONDER HANDEN IS GENOMEN. OUDE STRATEN DIE IN DE MIDDELEEUWEN BEL ANGRIJK WAREN, STA AN ER SOMS NO G EN ZIJN D O OR DE GESCHIEDENIS HEEN VERANDERD.
LOOP DE POORT UIT, NAAR LINKS, DAN RECHTSAF OP RUE DAUPHINE
DE DIKGEDRUKTE LETTERS LATEN ZIEN HOE JE MOET LOPEN EN WAAR JE PRECIES MOET KIJKEN.
DE INFORMATIE OVER WAT HAUSSMANN HEEFT GEDAAN OP DEZE LOCATIE
1 ROUTE 1 ST. GERMAIN EN QUARTIER LATIN
Een leuke wandeling na ar de oudste kerk, de St.-Germain des Prés en het oudste cafe van Parijs. Onderweg komen we d o or de wieg van de revolutie en l angs het huis wa ar de guillotine is uitgevonden. Jardin Luxembourg is al even indrukwekkend als het pal ais zelf en het ho o g gelegen Panthéon, wa ar de grote helden liggen, kun je al vanaf ver zien. We lopen l angs de oude Sorbonne Universiteit die midden in het gezellige Quartier L atin ligt, wa ar elk l and wel een keuken heeft vertegenwo ordigd. O OK HET WERK VAN HAUSSMANN KOM JE TIJDENS DEZE ROUTE VOLOP TEGEN!
m 2
3
1
5
4
7
9
12
6
8
11
10
1
START BIJ METRO SOLFERINO (LIJN 12,TEGENOVER DE KLOK) RICHTING DE SEINE vo or je zie je P ont Solferino. De bruggen hebben een grote betekenis gehad in de geschiedenis en historie van Parijs. Er zijn in tota al 37 bruggen, wa aronder 3 lo opbruggen wa arvan p ont de Solferine er een is. 1
haussmann en nap oleon III gaven de opdracht vo or de eerste, originele gietijzeren brug. Hij was eeuwenl ang de verbinding over het water in parijs. De brug was echter heel erg wankel, wa ard o or hij l ater weer werd vervangen.
GA RECHTSAF BIJ QUAI ANATOLE FRANCE
2 het musee d’orsay is een museum met geschiedenis van de westerse kunst. In 1986 werd het geopend in het vo ormalige Gare d’orsay treinstation. Bij het ont werp werd meer sta al gebruikt dan de eiffeltoren en het werd in 19 0 0 geintroduceerd tijdens de wereldtento onstelling. Tegenwo ordig heeft het museum top stukken uit o.a. het louvre, en het modern art museum. 2 Rechts zie je pal ais de l a legion d’honneur. Het is gebouwd d o or rousseau. Het gebouw heeft een indrukwekkende p orta al en een binnenhof met een zuilengalerij. 3
3 Het station van gare d’orsay was een kop station, ma ar al snel te klein vo or de hoeveelheid treinen die elke dag arriveerden in parijs. Haussmann zorgde ervo or dat er nieuwe, moderne stations kwamen zoals gare du nord en gare de l’est. No g steeds worden deze stations gebruikt in modern parijs. Haussmann zorgde vo or een moderne update die het drukke verkeer van parijs zou a ankunnen. 2 in opdracht van nap oleon werd het gebouwd en werd het ho ofd gebouw de orde van het legioenen eer. 3
1
2
3
4
RECHTSAF RUE DU BAC, LINKSAF RUE DE L’UNIVERSITE EN DAN RUE JACOB, ST. GERMAIN DES PRES KERK Dit is een van de oudste gebouwen van parijs. in 40 ja ar tijd is dit gebouw 4 keer verwoest. de klokkentoren is echter het enige wat over is van het o orspronkelijke gebouw uit de 10e eeuw. 4
de betekenis van ‘DES PRES’ is weil and en dat is o oit ontsta an omdat mensen d o or weil anden moesten lopen om bij deze kerk te komen. Haussmann heeft de omgeving van de kerk volledig veranderd. Kijk ma ar om je heen. T ypische haussmann gebouwen en brede straten.
GA RECHTSAF NAAR BOULEVARD SAINT-GERMAIN
5 DIT IS EEN VAN DE BEKENDSTE STRATEN VAN PARIJS. DE BOULEVARD SAINT-GERMAIN IS VA AK BEZONGEN EN BESCHREVEN EN DAT KOMT GROTENDEELS D O OR VELE KUNSTENA ARS DIE HIER EIND JAREN 70 NEERSTREKEN. SARTRE, PICASSO, DE BEAUVOIR WAREN HIERVAN DE BEKENDSTE. TEGENWO ORDIG IS DE STRA AT VO ORAL COMMERCIEEL MET GROTE WINKELS, BOETIEKEN EN ANTIEKZAKEN. ARMANI, DIOR EN LOUIS VOUIT TON HEBBEN HIER HUN WINKELS. HET IS O OK EEN BEL ANGRIJKE VERKEERsADER en dus erg druk. ma ak als wandel a ar gebruik van de zebrapaden! 5
nap oleon iii was op zoek na ar iemand die zijn pl annen kon uit voeren vo or een modern parijs. Haussmann werd genomineerd tot prefect van de seine in 1853. hij had uitgesproken ideeen over onder andere boulevard saint-germain. Deze stra at werd uiteindelijk het bel angrijkste deel van de hele renovatie van haussmann. de gebouwen werden opnieuw gebouwd, de straten verbreed en alle oude, smalle stra atjes werden pl atgego oid om deze grote, moderne boulevard te bouwen die kenmerkend is vo or het huidige parijs.
4
5
5
6
AAN DE BOULEVARD SAINT-GERMAIN, TEGENOVER HET STANDBEELD VAN DANTON DIT IS EEN LEGENDARISCH PLEKJE IN PARIJS. DE BEDENKERS VAN DE REVOLUTIE HADDEN HIER HUN KANTO OR. DANTON WAS ADVO CA AT. ZIJN PRAKTIJK STOND EXACT OP DE PLEK VAN HET STANDBEELD 6A
DIT KLEINE STRA ATJE, L ANGS DE BOULEVARD SAINT-GERMAIN IS EEN VAN DE WEINIGE STRATEN DIE HAUSSMANN NIET HEEFT VERANDERD. HET IS SMAL, KLEIN EN IS EEN STUK OUDER DAN DE REST VAN PARIJS.
AAN DE OVERKANT VAN HET DANTON STANDBEELD ZIE JE DE P O ORT VAN COUR DE COMMERCE ST-ANDRE. D O OR DE P O ORT BINNENGEKOMEN ZIE JE OP NR. 8 DE OUDE DRUKKERIJ, WA AR HET VERBODEN REVOLUTIEBL AD L’AMI DU PEUPLE VAN DE PERS ROLDE. ACHTERIN HET HOFJE ZIE JE DE WONING VAN DE UIT VINDER VAN DE GUILLOTINE. DE GESCHIEDENIS DA ARVAN LIGT DUS PRECIES OP DEZE PLEK. O ORSPRONKELIJK WAS HET OM SCHAPEN SNEL EN PIJNLO OS TE D ODEN. IN DIT HOFJE KWAMEN VELE BEKENDE GASTEN ZOALS BALZAC, VICTOR HUGO, NAP OLEON, DANTON ENZ. IN DIT KLEINE STRA ATJE LIGT DE WIEG VAN DE REVOLUTIE. INDRUKWEKKEND... 6B
HAUSSMANN HEEFT NIET HEEL PARIJS VERANDERD. GESCHAT WORDT DAT HIJ ONGEVEER 60% VAN MIDDELEEUWS PARIJS HEEFT VERANDERD, ZOWEL QUA ARCHITECTUUR, ALS INFRASTRUCTUUR. GROTE STRATEN ZOALS BOULEVARD SAINTGERMAIN WERDEN DWARS D O OR EEN OUDE, MIDDELEEUWSE WIJK GELEGD. SOMS ZIE JE DAN O OK EEN KLEIN ZIJSTRA ATJE DIE NIET D O OR HAUSSMANN ONDER HANDEN IS GENOMEN. OUDE STRATEN DIE IN DE MIDDELEEUWEN BEL ANGRIJK WAREN, STA AN ER SOMS NO G EN ZIJN D O OR DE GESCHIEDENIS HEEN VERANDERD.
LOOP DE POORT UIT, NAAR LINKS, DAN RECHTSAF OP RUE DAUPHINE
6B
6A
7
GA LINKSAF BIJ RUE DES CANETTES EN VOOR JE ZIE JE DE ST.-SULPICE KERK deze kerk in de wijk saintgermain d oet denken a an ‘werk in uit voering d o or de eeuwen heen’. in 1646 werd de eerste steen gelegd op een plek wa ar eerder een tempel stond gewijd a an de godin isis. pas 32 ja ar na de start was het ko or gereed, en vervolgens gebeurde er 50 ja ar niks. in 1732 ontfermde men zich over de facade. de zuidtoren is echter no oit afgema akt. Tijdens de franse revolutie onderging saintsulpice kerk hetzelfde lot als vele andere kerken en werd het een overwinningstempel. In 1799 kwam nap oleon terug van zijn egyptische veldto chten toen hij zich in deze kerk liet l auweren. De kerk is de l a atste jaren bekend geworden d o or de bestseller de davinci code van dan brown.
7
Om de st.-sulpice kerk ligt een net werk van straten die d o or haussmann zijn ontworpen. Als je om de kerk heen lo opt, zie je o ok hier straten die recht en breed zijn. Een apart detail is dat al die gebouwen er van buiten imp osant uitzien. Een stra at achter de st.-sulpice kerk heb je t ypische second empire bouwstijl met huizen. dit is de stijl die haussmann d o orvoerde in opdracht van nap oleon iii. Deze huizen waren van buiten zeer indrukwekkend, ma ar van binnen waren ze veel minder luxe dan haussmann deed vo orkomen met alle facades.
7
8
GA LINKSAF NAAR RUE BONAPARTE, DAN LINKSAF EN NA CA. 500 M TEGENOVER DE INGANG VD TUINEN THEATER ODEON BEVIND ZICH IN DE BUURT ODEON, WAT LIGT IN DE WIJK LE LUXEMBOURG. IN 17 79 WERD HET THEATER GEBOUWD. IN 1782 WERD HET D O OR KONINGIN MARIE ANTOINET TE GEOPEND. TIJDENS DE REVOLUTIE VIEL HET TONEEL GEZELSCHAP UIT ELKA AR DAT ER ALTIJD SPEELDE. HET WERD TOEN OVERGENOMEN EN HET THEATER WERD ODEON GENOEMD. DE TUSSENLIGGENDE STRATEN ZIJN ALLEMA AL VERNOEMD NA AR GROTE SCHRIJVERS ALS CORNEILLE, RACINE, VOLTAIRE EN MOLIERE.
IN DE BUURT VAN ODEON LIGGEN NO G EEN A ANTAL STUKKEN VAN HET “OUDE PARIJS”. L ANGS DE RUE DE CONDE STA AN VELE OUDE HERENHUIZEN DIE NO G VAN VO OR HAUSSMANN STAMMEN EN NO OIT PL ATGEGO OID ZIJN. ODEON ZIET ER NO G ECHT UIT ALS EEN INDRUKWEKKEND, OUD GEBOUW MA AR HET HEEFT O OK ZEKER HAUSSMANN ALLURE. HET GEBOUW STRA ALT KL ASSE UIT. TO CH ZIJN ER O OK ZIJSTRATEN DIE WEL D O OR HAUSSMANN ONDER HANDEN ZIJN GENOMEN, ZOALS DIT KLEINE GEBOUW. 8
HOU RECHTS AAN, JE ZIET PLACE ODEON EN STEEK DAN OVER NAAR RUE CORNEILLE
8
9
VOOR JE ZIE JE JARDIN LUXEMBOURG EN HET BIJBEHORENDE PALAIS LUXEMBOURG HET WAS MARIA DE MEDICI DIE IN 1612, NA DE MO ORD OP HA AR MAN HENDRIK IV, DIT BESTA ANDE HOTEL OM TE BOUWEN TOT EEN PALEIS, OMGEVEN D O OR DE PRACHTIGE TUIN. DE TUIN HEEFT MA AR LIEFST EEN OPPERVL AKTE VAN 23 HA. ER ZIJN VELE BEELDHOUWWERKEN EN FONTEINEN TE VINDEN. ER ZIJN T WEE INTERESSANTE FONTEINEN, DE BEROEMSTE IS DE FONATAINE DE MEDICIS. DIT IS EEN BAROKKE FONTEIN UIT 1624. HET BEVIND ZICH A AN HET EINDE VAN EEN LOMMERRIJKE VIJVER A AN DE NO ORD O OSTELIJKE ZIJDE VAN HET PARK. ALS JE BINNENKOMT, IS HET HA AST LINKS TE VINDEN. DIT IS EEN T YPISCH ITALIA ANS INGERICHTE TUIN IN HET HARTJE VAN OUD PARIJS. 9
de tuinen van het pal ais du luxembourg werden onder gro ot protest van de bevolking verkleind d o or haussmann om ruimte te maken vo or de omliggende nieuwe boulevards en straten. Niet alleen het park, wa ar het volk dagelijks kwam, ma ar o ok de omliggende straten moesten op de schop vo or het nieuwe parijs. Deze nieuwe straten werden niet alleen gema akt vo or de modernisering, ma ar o ok om sneller troepen te kunnen verpl a atsen van punt a na ar b in o orlo gstijd. jardin luxembourg is grotendeels bewa ard gebleven, ma ar is alleen een pa ar ha verkleind d o or haussmann.
LOOP OM DE FONTEIN, EN VERLAAT HET PARK AAN DE OOSTKANT. LINKS AAN DE OVERKANT NAAR RUE DE SOUFFLOT
9
10
VOOR JE ZIE JE HET PANTHEON Al vanaf het ja ar 507 sta at hier een basiliek. o orspronkelijk is het gebouwd vo or clovis, de eerste koning der franken, die de basiliek liet bouwen als tombe vo or hem en zijn vrouw clothilde. De oude basiliek is l ater weer afgebroken en1757 is begonnen met de nieuwe bouw. d o or geld gebrek, verzakkende funderingen, en scheurende muren vertra agde de bouw. uiteindelijk is het herbouwd en liggen er vele grote namen die hier hun l a atste rustpl a ats hebben gevonden.
10
In de tijd dat nap oleon iii en haussmann de pl annen vo or een nieuw en modern parijs a an het uit voeren waren, werd in het pantheon een experiment gehouden in 1851 d o or astrono om jean bernard leon foucault. een enorme slinger werd binnen de koepel gehangen. Zo werd uitgevonden dat de wereld om zijn as dra ait. Het silhouet van de koepel van het pantheon is een bekend en gro ots beeld in parijs dat haussmann gra ag wilde behouden. net als andere gro otheden als het louvre, de eiffeltoren, notre-dame en de sacrecoeur. met de 22 corintische zuilen, 110 meter lengte en 83 meter ho o gte is het zeker de moeite wa ard om o ok even om het gebouw heen te lopen of het zelfs van binnen te bekijken.
LOOP RECHTSOM HET PANTHEON, GA LINKS NAAR RUE CLOTILDE STEEK BIJ PONT L’ ALMA HET PLEIN OVER, EN GA DE BRUG OVER.
10
11
GA RECHTSAF BIJ RUE DE LA SORBONNE SORBONNE IS AL SINDS HET JA AR 70 0 INGENOMEN D O OR STUDENTEN. HET IS DE OUDSTE UNIVERSITEIT VAN EUROPA EN O ORSPRONKELIJK WERDEN HIER CURSUSSEN L ATIJN GEGEVEN. SINDS DE FRANSE REVOLUTIE MA AKT HET DEEL UIT VAN DE UNIVERSITE DE PARIS. ALLE OUDE GEBOUWEN ZIJN GESLO OPT, MA AR DE OUDE KAPEL VAN RICHELIEU STA AT ER NO G. DE BUURT, QUARTIER L ATIN, HEEFT GROTE INVLOED VAN STUDENTEN. ER ZIJN TALLOZE CAFE’S EN INTERNATIONALE EETGELEGENHEDEN. 11A
ALS JE GA AT ZIT TEN BIJ EEN VAN DE VELE FONTEINEN KUN JE RUSTIG OM JE HEEN KIJKEN. O OK HIER ZIJN DE BREDE STRATEN EN MODERNE GEBOUWEN DIE HAUSSMANN ONT WORPEN HEEFT A ANWEZIG. DE UNIVERSITEITSGEBOUWEN PASSEN GOED BIJ HET BEELD DAT HAUSSMANN HEEFT GECREEERD VO OR PARIJS. het familia hotel, vl akbij de universiteit wa ar je nu zit, is bijvo orbeeld d o or haussmann ont worpen in 1865. 11B
VERVOLG DE RUE DE LA SORBONNE STEEK DE RUE DES ECOLES OVER NAAR PLACE PAUL PAINLEVE
11A
11B
12
LOOP RECHTDOOR, TOTDAT JE DE SEINE ZIET. GA LINKS NAAR RUE BUCHERIE de de linkerkant van de seine heeft no g de meeste oude en kleine stra atjes die over zijn van de periode vo or haussmann. De rechteroever is meer modern en het zakenleven van parijs is hier veel meer a anwezig. de universiteit heeft dit deel o ok een grote bo ost gegeven en de verandering d o or haussmann heeft dit alleen ma ar meer vergro ot. de seine is tegenwo ordig een bel angrijk deel vo or de toerisme, en commercieele bedrijven vestigen hier hun winkels.
Rue bucherie is een van de t ypische oude, middeleeuwse straten die haussmann weggeva agd heeft en er een moderne stra at vo or in de pl a ats heeft gezet. Vroeger waren hier hele smalle stra atjes, die moeilijk bereikba ar waren vo or het groeiende verkeer in parijs. de linkerkant van de seine heeft echter no g wel meer oude stra atjes dan de rechter kant, die volledig modern is gema akt. de linkerkant heeft onder andere meer “oude� cultuur. Ga ma ar na ar de shakespeare bo ok company, een oude boekwinkel die er al honderden jaren is. dit is een absolute a anrader. 12
LOOP DOOR TOT BOULEVARD ST MICHEL HIER IS HET EINDE VAN DE ROUTE, METRO SAINT MICHEL (LIJN 4) IS AAN DE OVERKANT.
12
2 ROUTE 2 9 NAAR 7, VIA 8
De wandeling begint bij de Opéra van Garnier, die je zeker o ok van binnen moet zien. D o or de grote winkelstraten ga an we l angs het Ritz Hotel en het presidentiëel paleis op weg na ar Pl ace de l a Concorde. Een kopje koffie op een prachtige (vo or toeristen onbekende) lo catie en de Seine bekijken met de mo oiste brug, de P ont Alexandre III. Prada, Dior, Louis Vuit ton, Armani en zelfs een Baby-Dior komen we in deze buurt tegen alvorens we De Eiffeltoren BEREIKEN, hét symbo ol van Parijs, moet je natuurlijk gezien hebben. ALS L A ATSTE BEZOEKEN WE PERE L ACHAISE, WA AR HAUSSMANN BEGRAVEN LIGT, EN VELE ANDERE BEKENDE MENSEN. HET WERK VAN HAUSSMANN KOM JE TIJDENS DEZE ROUTE O OK WEER VOLOP TEGEN!
11
12
FAMILLE HAUSSM
13
1 4
m
MAXIM’S
5
2
7
9
MANN
3
8 10
6
GODIVA GODIVA
GODIVA
1
START BIJ METRO OPERA (LIJN 3, 7, en 8) Dit immens grote operagebouw werd gebouwd in de bloeiende periode van parijs. Het heeft een oppervl akte van 11.0 0 0 m2. de capaciteit is 2152 mensen en de architect was charles garnier. hij werd gekozen na een wedstrijd om dit gebouw te ont werpen. De opera is het gro otste operagebouw van de wereld. Het interieur van het gebouw is overheersend druk en vol pracht en pra al. Een gro otse, en brede trap, gena amd le grand escalier, overheerst de hal en heeft vele pl afond schilderingen gema akt d o or Marc chagall. Het p odium biedt pl a ats a an 450 figuranten. De ho o gte van het p odium is vergelijkba ar met elf wo onverdiepingen! De bouw van de opera duurde 14 ja ar. Er werd onder andere een ondergrond meer ontdekt, wa ar gaston leroux het wereldberoemde stuk phantom of the opera over ma akte. op 5 januari 1875 werd het officieel in gebruik genomen met de opvoering van the third republique d o or field marshall de macmahon.
De opera is in dezelfde tijd ont worpen en gebouwd als toen haussmann in parijs de vernieuwing leidde. Het is echter niet echt een haussmann stijl, omdat de bouwstijl niet verkl a ard kon worden en niet paste bij besta ande architectuur. Keizerin Eugenie, de vrouw van nap oleon III, vroeg Garnier, de architect, o oit in wat vo or stijl dit gebouw nou was gebouwd. Hij ant wo ordde da arop: “dit is nap oleon iii stijl, madame.” en de man was in een kl ap matelo os p opul air en commenta ar op het gebouw was verboden. Specia al vo or nap oleon iii werd er een speciale oprit gema akt wa ar hij met zijn koets het gebouw a an de achterkant in en uit kon rijden. De vo orkant was te geva arlijk en was vo or het “gewone” volk. 1 A an de binnenkant kun je de vormgeving herkennen die je bij heel veel gebouwen uit de nap oleon iii en dus de haussmann tijd kon vinden. De boulevards om de opera zijn allema al d o or haussmann ont worpen, en zijn herkenba ar a an de breedte en o ok de drukte.
1
2 1
VANUIT RUE DE LA PAX LOOP JE NAAR HET PLACE VENDOME DE WERKELIJKE OPRICHTERS VAN HET PL ACE VEND OME WAREN VIJF FINANCIERS DIE VAN DIT KALE STUK GROND, IN DE 17E EEUW, EEN PRONKSTUK WILDEN MAKEN, OM HIER GELD MEE TE VERDIENEN. DE KONING WERD OVERTUIGD EN DIE KO CHT HET HOTEL VEND OME. HET BOUWPL AN WERD UITGEVOERD EN ER KWAM EEN RECHTHOEKIG PLEIN. OM DE KONING TE PLEZIEREN KWAM ER MIDDEN OP HET PLEIN EEN RUITERSTANDBEELD. NA DE O ORLO G MOEST IEDER HUIS OP HET PL ACE VEND OME ER GELIJK UITZIEN, WAT IN DIE TIJD VAKER GEBEURDE. ACHTER DE GEVEL MO CHT IEDEREEN ZELF ONTWERPEN MAKEN. HET RUITERSTANDBEELD IS D O OR DE GESCHIEDENIS HEEN MEERDERE KEREN VERNIELD. TEGENWO ORDIG IS DIT HET CENTRUM VAN DURE WINKELS EN ONBETA ALBARE HOTELS. a
In 1865 werd een lening van 250 miljoen franc vo or de stad Parijs goed gekeurd, en in 1869 no g een van 260 miljoen. Deze bedragen waren slechts een deel van zijn financiële pl annen. Bovendien werden veel huizen onteigend om ze te kunnen slopen. De gebouwen die ervo or in de pl a ats kwamen, waren veel vo ornamer en dus niet te betalen vo or de vroegere bewoners. O ok gingen veel ondernemingen failliet d o or alle bouwactiviteiten. Dit leidde tot grote ontevredenheid onder de Parijse bevolking. de pl ace vend ome hoefde echter niet geslo opt te worden, omdat deze er al heel a angena am uitzag en niet het middeleeuwse parijs representeerde.
LOOP HET PLEIN OVER, EN GA RECHTSAF
3
GA RECHTSAF NAAR RUE SAINT HONORE DE MADALEINE IS OP HET EERSTE GEZICHT EEN MERKWA ARDIGE KERK. HET LIJKT EEN BEETJE OP EEN GRIEKSE TEMPEL, MA AR IS EEN GODSHUIS, GEWIJD A AN MARIA MAGDALENA. HET IS TEGENWO ORDIG EEN VAN DE DEFTIGSTE KERKEN VAN PARIJS! 3
DE TERREINEN OM DE KERK HEEN WAREN L ANGE TIJD LEEG. ER WAS GEEN MO OIE BOULEVARD TE VINDEN, MA AR HAUSSMANN HAD DIE PL ANNEN WEL. NA DE A ANLEG VAN EEN SP O ORLIJN WERD ER NO G EVEN GEDACHT OM ER EEN TREINSTATION VAN TE MAKEN.
GA RECHTSAF NAAR RUE ROYALE
4 METEEN OM DE HOEK A AN DE OVERKANT ZIE JE DE CHO COL ATIER VAN PARIJS, GODIVA. ALS JE INDRUK WIL MAKEN, MOET JE DA AR EEN D O OSJE BONBONS KOPEN. DE ETAL AGE IS O OK ERG INDRUKWEKKEND! 4
DE STRA AT WA ARIN GODIVA IS GEVESTIGD, IS D O OR HAUSSMANN ONT WORPEN. HIER KUN JE DE BREDE STRATEN EN ARCHITECTUUR GOED HERKENNEN ALS WERK VAN HEM.
5 OP DE HOEK VAN DE STRA AT ZIT MAXIM’S. IN 1893 WERD DIT CAFE VO OR HET EERST GEOPEND. HET DECOR WAS ART NOUVEAU, EN NA AL DIE JAREN IS HET NO G STEEDS NIKS VERANDERD. HET IS TEGENWO ORDIG DE PLEK OM GEZIEN TE WORDEN IN PARIJS!
DIT CAFE WERD GEOPEND IN DE TIJD DAT HAUSSMANN PARIJS VERANDERDE.HET IS DESTIJDS SPECIA AL VO OR DE WERELDTENTO ONSTELLING GEOPEND. 5
3
GODIVA GODIVA
GODIVA
4
MAXIM’S
5
6
LOOP RICHTING DE NAALD OP DE RUE ROYALE OP DIT PLEIN HEEFT VEEL GESCHIEDENIS PL A ATSGEVONDEN. FEESTEN, REVOLUTIES.. ER ZIJN HIER VEEL BEKENDE MENSEN MET DE GUILLOTINE GED O OD. DE NA AM VAN HET PLEIN IS IN DE TIJD VAN REVOLUTIE O OK WEL PL ACE DE REVOLUTION GEWEEST. VANWEGE DE GOEDE BETREKKINGEN MET EGYPTE HEBBEN ZIJ PARIJS EEN GROTE OBELISK CADEAU GEDA AN OM DE KALE PLEK OP TE VULLEN. DESTIJDS WAS DIT EEN ENORME KLUS! ALS JE GOED KIJKT LIJKT DIT PLEIN WEL EEN BEETJE OP HET ST-PIETERSPLEIN IN ROME, MA AR DE PARIJZENA AR ZAL DIT NIET GRA AG WILLEN TOEGEVEN.
VO OR HAUSSMANN WAS DIT EEN VERL ATEN PLEK. A AN HET EINDE VAN DE CHAMP S-ELYSEES EN DE TUILERIEEN, WAS NIET VEEL. IN HET MIDDEN WILDE NAP OLEON EEN GRO OT STANDBEELD VAN ZICHZELF. ROND OM WERD ER BEDACHT DAT ER EEN GRACHT MOEST KOMEN, EN A AN DE NO ORDELIJKE KANT MOESTEN ER HOTELS KOMEN. DEZE HOTELS LIJKEN MEER OP GROTE HERENHUIZEN DAN OP HOTELS, EN PASSEN DUS HELEMA AL IN HET BEELD VAN HAUSSMANN DAT HIJ VO OR PARIJS VO OR O GEN HAD. HET O ORSPRONKELIJKE RUITERSTANDBEELD BESTA AT NO G STEEDS, MA AR STA AT OP DE EERSTE STENEN BRUG VAN PARIJS, DE P ONT NEUF. DEZE PLEK IS PRACHTIG, JE HEBT HIER HEEL GOED UITZICHT OVER ZOWEL DE TUILERIEEN, ALS HET PANTHEON EN DE MADELEINE. DA ARNA AST RIJDEN ER HIER 50.0 0 0 AUTO’S PER DAG! EN DAT IS PRECIES DE REDEN WA AROM HAUSSMANN ALLE STRATEN HEEFT VERBREED... 6
STEEK HET PLEIN OVER AAN DE RECHTERKANT
6
7
LOOP RICHTING DE NAALD OP DE RUE ROYALE de champ s-elysees is een van de meest prestigieuze en breedste l anen van parijs. mede dankzij de bioscopen, cafe’s en luxe winkels is het een van de beroemdste straten ter wereld. de gemiddelde huur ligt hier op 9 0 0.0 0 0 euro per m2 en dat is o ok gelijk de duurste stra at van europa. alleen 5th avenue in new york is duurder. de champ s-elysees waren o orspronkelijk velden en marktpleinen. uiteindelijk werd het een l ange avenue met bomen. eind 18e eeuw werd het een p opul aire stra at, en de arc de triomphe zorgde ervo or dat er beroemde militaire parades werden gehouden, zoals de into cht van de amerikanen na de bevrijding van parijs in 1944.
Haussmann liet t wa alf boulevards leggen in de vorm van een ster. De arc de triomphe was hierbij het middelpunt van deze ster. bekende avenues, wa aronder de champ s-elysees die d o orlo opt richting de pl ace de l a concorde, werden hierd o or a an de arc de triomphe gekoppeld. hoe verder de ont wikkelingen en veranderingen kwamen die haussmann a anbracht, hoe meer commenta ar er kwam vanuit het volk. Financieel begon de verbouwing volledig uit de hand te lopen, omdat een bedrag van 50 0 miljoen slechts een deel waren van de financiele pl annen van haussmann. 7
GA RECHTSAF NAAR AVENUE WINSTON CHURCHILL
7
8
AAN DE RECHTERKANT HET PETIT-PALAIS HET PETIT PAL AIS WERD GEBOUWD VO OR DE WERELDTENTO ONSTELLING IN 19 0 0 D O OR CHARLES GIRAULT. HET LIGT PRECIES TEGENOVER HET GRAND PAL AIS. ER IS IN HET PETIT PAL AIS EEN MUSEUM.
TIP: ER IS EEN PRACHTIGE BINNENTUIN MET EEN CAFE. GA NIET IN DE RIJ STA AN VO OR EEN KA ARTJE, MA AR RECHTS NA AST DE TRAP IS EEN KLEINE INGANG. 8
AAN DE LINKERKANT HET GRAND-PALAIS
9 HET GRAND PAL AIS IS EEN GROTE, GL AZEN TENTO ONSTELLINGHAL DIE GEBOUWD WERD VO OR DE WERELDTENTO ONSTELLING IN 19 0 0. HET WERD TEGELIJKERTIJD GEBOUWD MET HET PETIT PAL AIS EN HET P ONT ALEXANDRE III. HET GRAND PAL AIS BESTA AT UIT DRIE VERSCHILLENDE DELEN, NAMELIJK PAL AIS DE L A DECOUVERTE (HET WETENSCHAPMUSEUM) GALERIES NATIONAL (DE TENTO ONSTELLINGRUIMTE) EN HET NEF DU GRAND (EEN EVENEMENTENHAL). IN 1993 KWAM HET GL AZEN DAK NA AR BENEDEN, EN SINDSDIEN IS HET GRONDIG GERENOVEERD.
het grand pal ais werd in dezelfde tijd gebouwd als haussmann de renovatie van parijs deed. de brug p ont alexandre iii kwam van de tekentafel van haussmann. het grand en petit pal ais paste o ok helema al in de moderne pl annen van parijs en dat kwam o ok mede d o or de wereldtento onstelling wa ar ieder l and zijn beste en nieuwste uit vindingen liet zien. het was dan o ok bel angrijk vo or frankrijk en parijs om het allerbeste te l aten zien wat ze konden a an de rest van de wereld. 9
9
8
10
LOOP TERUG RICHTING DE SEINE WELLICHT DE MO OISTE VAN ALLE BRUGGEN DIE OVER DE SEINE GA AN IN PARIJS, IS DE P ONT ALEXANDRE III. DEZE ELEGANTE BRUG, IN BELLE EP O QUE STIJL, HEEFT EEN METALEN OVERSPANNING, DIE 107 METER L ANG EN 40 METER BREED IS. HET VORMT DE VERBINDING TUSSEN DE ESPL ANADE DES INVALIDES EN DE CHAMP S-ELYSEES. EEN VAN DE VO ORWA ARDEN DIE GESTELD WERDEN A AN HET ONT WERP VAN DE BRUG IS DAT HET ZICHT VAN BEIDE KANTEN NIET BELEMMERD MO CHT WORDEN. DE BRUG WERD GEBOUWD TUSSEN 189 6 EN 19 0 0. 10
DE BRUGGEN HEBBEN ALTIJD EEN GROTE BETEKENIS GEHAD IN DE GESCHIEDENIS EN HISTORIE VAN PARIJS. ER ZIJN IN TOTA AL 37 BRUGGEN, WA ARONDER 3 LO OPBRUGGEN EN T WEE METROBRUGGEN. VAN DE EERSTE, P ONTE NEUF, TOT DE L A ATSTE, ZE HEBBEN ALLEMA AL EEN BEL ANGRIJKE BETEKENIS VO OR PARIJS. HAUSSMANN HEEFT DE OPDRACHT GEGEVEN VO OR VELE BRUGONT WERPEN IN PARIJS OM DE VERBINDING BETER TE MAKEN.
GA LINKSAF NAAR RUE FRANCOIS EN DAN LINKSAF NAAR RUE MONTAIGNE BIJ PONT L’ALMA HET PLEIN OVERSTEKEN NAAR DE GOUDEN VLAM
10
11
GA DE BRUG OVER, EN AAN HET EINDE LINKS HEB JE DE INGANG VAN DE EGOUTS DE PARIS les egouts zijn de riolen van parijs. erg indrukwekkend en omvangrijk. er is meer dan 250 0km a an riolering gebouwd. de riolering heeft veel bekendheid gekregen d o or les miserables, ma ar o ok d o or the phantom of the opera. nu kun je de riolering zelf o ok bezoeken in het museum. je kunt zelf richting de rioleringen lopen en dit is heel indrukwekkend om te zien. je ziet de hele geschiedenis vo orbij komen als je dit museum bezoekt.
haussmann heeft een zeer bel angrijke rol gespeeld in het maken van pl annen en ont werpen van de riolering in parijs. in de middeleeuwen dronken mensen water rechtstreeks uit de seine. ma ar da ar werd o ok het afval water gedumpt. er braken mede da ard o or heel veel ziektes uit wa ar vele parijzena ars d o or overleden. in 1850 ont wierp haussmann met eugene belgrand een nieuw systeem en waterwerken wat het begin was van het huidige rio ol nu in parijs. in 1878 was het rio ol al 60 0 km l ang en werd het waternetwerk gescheiden in drinkwater en niet drinkwater.
11
GA RECHTSAF OP QUAI BRANLY
11
12
VOOR JE ZIE JE DE EIFFELTOREN, DIE KAN NIET MISSEN! DE EIFFELTOREN IS NATUURLIJK HET SYMBO OL VAN PARIJS. HET WERD GEBOUWD TER GELEGENHEID VAN DE WERELDTENTO ONSTELLING EN IN 1889 GEBOUWD. DE TOREN IS EEN MEESTERWERK, GEBOUWD D O OR GUSTAVE EIFFEL, EN DE HO O GTE IS 320 METER, T WEE KEER ZO HO O G ALS HET HO O GSTE GEBOUW. DE STRUCTUUR IS VAN WEINIG GEWICHT, EN BESTA AT UIT 15.0 0 0 GEKRUISDE, A AN ELKA AR GEKLONKEN METALEN STUKKEN. HET GEWICHT VAN 730 0 TON RUST OP VIER ENORME PIJLERS, DIE VOETSTUKKEN HEBBEN VAN BETON. DE TOREN BESTA AT UIT 3 VERDIEPINGEN, EN OP DE T WEEDE VERDIEPING KUN JE GEBRUIK MAKEN VAN BARS EN RESTAURANTS EN GENIETEN VAN HET UITZICHT!
DE EIFFELTOREN IS GEBOUWD IN DEZELFDE JAREN DAT HAUSSMANN ACTIEF WAS EN PARIJS MODERNISEERDE. VANUIT DE EIFFELTOREN KUN JE HEEL GOED ZIEN WAT HAUSSMANN NOU PRECIES GEDA AN HEEFT VANUIT VO GELPERSPECTIEF. JE ZIET GROTE, BREDE STRATEN DIE IN ELKA AR OVERLOPEN, KILOMETERL ANGE, RECHTE STRATEN WA AR GEEN EINDE A AN LIJKT TE KOMEN. JE ZIET VELE L ANGE, GROTE EN RECHTE HUIZENBLOKKEN DIE HAUSSMANN L ANGS ALLE BOULEVARDS HEEFT L ATEN BOUWEN. VANUIT DE EIFFELTOREN KUN JE GOED ZIEN HOE OMVANGRIJK HET WERK VAN HAUSSMANN IS GEWEEST!
a
LOOP RECHTDOOR, EN GA NAAR LINKS
13
GA HET TERREIN OP PERE LACHAISE, EN KOOP EEN KAART VAN DE GRAVEN OP PERE L ACHAISE HEBBEN HEEL VEEL BEKENDE FRANSEN HUN L A ATSTE RUSTPL A ATS, WA ARONDER KAREL APPEL, MAX ERNST, EDITH PIAF, GERTRUDE STEIN, en jim morrison. het is de gro otste begra afpl a ats van parijs. het is gelegen op en rond om de heuvel champ-l’eveque in het 20e arrondissement, vl akbij metrostation pere l achaise. d o or de jaren heen werden de grafmonumenten steeds groter en uitbundiger, zeker onder de gegoede burgerij.
na de ontevredenheid van het volk in parijs, ontsloeg nap oleon iii haussmann om zijn eigen p opul airiteit wat op te krikken. na de val van het t weede franse keizerrijk bracht haussmann een ja ar in het buitenl and d o or. in 187 7 keerde hij terug in de openba arheid toen hij een bonapartistische afgeva ardigde werd vo or ajaccio. zijn l a atste jaren besteedde hij zijn tijd a an zijn memoires. baron haussmann stierf in 1891 en ligt begraven op de begra afpl a ats pere l aichaise in de stad die hij zo van gezicht heeft veranderd. 13A nap oleon iii werd balling in engel and, en stierf da ar in 1873. Hij werd begraven in de sint-michaelsabdij in 13B farnborough.
GA TERUG NAAR METRO PERE LACHAISE DIT IS HET EINDE VAN DE ROUTE
FAMILLE HAUSSMANN napoleon III
13B
13A
“HAUSSMANN LIGT BEGRAVEN OP PERE LACHAISE, IN DE STAD DIE HIJ ZO VAN GEZICHT HEEFT VERANDERD. HAUSSMANN’S WERK HEEFT HET GROOTSTE GEDEELTE VAN MIDDELEEUWS PARIJS VERWOEST. ZIJN NAAM BLIJFT VOOR EEUWIG BEWAARD IN BOULEVARD HAUSSMANN.”
FAMILLE HAUSSMANN
deze reisgids is tot stand gekomen met hulp van de wandelroutes op http://parijsmijnstad.nl/ ik heb routes aangepast en de informatie van haussmann toegevoegd met behulp van diverse bronnen op internet. deze route is gedeeltelijk fictief. saskia rasink, juni 2013