verslag
‘Een moeder alleen is hier
écht alleen' Mexico. Land van palmenstranden, cocktails en tortilla’s. Maar ook een land van kinderarbeid, huiselijk geweld, slechte gezondheidszorg… Hoofdredacteur Brigitte Donders reisde naar Mexico om met eigen ogen te zien wat kinderrechtenorganisatie Save the Children hier voor kinderen doet.
G
eweldig, Mexico, denk ik als Save the Children me uitnodigt een van hun projecten te gaan bekijken. Ik krijg associaties met zon, prachtige natuur, mooie stranden. En hoewel ik goed besef dat dat niet de insteek van de reis zal zijn, blijft het hoge vakantiegehalte van het land me bij. Tot ik meer informatie krijg, waardoor ik Mexico ineens in een heel ander daglicht ga zien. Hoe kan het zijn dat in een land waar we naartoe vliegen voor all inclusive zonvakanties onderdrukking, uitbuiting, mishandeling en kinderarbeid aan de orde van de dag zijn? Ik lees over het programma van Save the Children dat ik zal bezoeken. Het doel van Leren en Verweren is om kinderen op school spelenderwijs te onderwijzen over kinderrechten, emoties, respect, saamhorigheid, de plaats in hun gezin en hun toekomstperspectief. Zaken waarover de ongeveer veertienhonderd kinderen die nu het programma volgen helemaal niet onderwezen zouden móéten worden, denk ik als ik onbewust meteen de vergelijking trek met mijn eigen kinderen. Maar helaas is het meer dan nodig. In de provincie Chiapas – waar de oorspronkelijke Maya indianen-bevolking al decennialang wordt onderdrukt,
104 kekmama
achtergesteld en verdreven – heeft maar liefst tachtig procent van de kinderen te maken met huiselijk geweld, al generaties lang. Niet alleen thuis, maar ook op school, waar zowel de leerkrachten als de leerlingen onderling gewelddadig zijn. Save the Children probeert deze cirkel van geweld te doorbreken, voor de huidige en de volgende generaties.
Idyllisch beeld Maar geweld is niet het enige probleem. De bevolking is straatarm, een gezin van zeven personen moet rondkomen van gemiddeld 20 tot 50 peso's (zo'n € 1,23 tot € 3) per dag. En vanwege deze armoede, moeten jonge kinderen – soms al vanaf zes jaar – meehelpen om geld te verdienen. Zij werken als straatverkoper, of moeten helpen in de landbouw, in winkels of op de markt. Veel kinderen zijn ondervoed door eenzijdige voeding en gebrek aan vlees, vis en gevarieerde groenten en fruit. Hierdoor zijn ziektes aan de orde van de dag, maar gezondheidszorg bestaat veelal uit traditionele genezingsmethodes. Ziekenhuizen zijn er niet, omdat de indianen in zeer afgelegen en dunbevolkte berggebieden wonen.
Onderwijs is de andere grote ontbrekende factor in dit gebied. Scholen zijn er nauwelijks en alleen wie geld heeft, kan het zich veroorloven kinderen erheen te sturen. Oké, wég is mijn idyllisch beeld van Mexico... Van idylle blijkt ook weinig sprake als ik aankom in Chiapas, waar ik een week lang met de lokale mannen en vrouwen van Save the Children meeloop. Dag in, dag uit sloven zij zich uit om de kinderen én hun ouders een gezonde, warme en vooral veilige toekomst te geven. Het treft me hoe gedreven de mensen hun werk doen, en hoe weinig middelen zij tot hun beschikking hebben. Hun doelen – waaronder geweld, misbruik, verwaarlozing en ondervoeding signaleren en bijdragen aan een oplossing – zijn groot, de mogelijkheden echter niet. En toch zetten ze door, staan ze er elke dag met nooit aflatende passie. Mooi om te zien!
Drijvende kracht Tijdens een van de bezoeken aan de projecten ontmoet ik Edith, een vrouw die een diepe indruk op mij maakt. Edith, een Maya indiaanse en moeder van twee dochters, is een van de drijvende krachten achter Save the Children in Chiapas. Aan de keukentafel
Op je veertiende getrouwd, moeder en mishandeld? Heel normaal
in het huisje van haar ouders, deelt ze haar verhaal met mij. Pas 28 jaar is ze, maar ze heeft de power en uitstraling van een gelouterde, wijze vrouw. Niet zo gek als je bedenkt wat ze allemaal heeft meegemaakt. ‘Veertien jaar was ik toen ik trouwde. Dat klinkt jong, maar in onze gemeenschap is dat heel normaal. Ik wilde het zelfs. Ik zag hoe mijn zus werd behandeld als getrouwde vrouw en ik hoopte op die manier ook respect van mijn moeder te krijgen. Kinderen hebben hier geen identiteit, letterlijk en figuurlijk. Ze staan niet geregistreerd. Armoede en tradities gaan boven dromen, wensen, emoties en rechten. Ik was kinderlijk naïef en dacht dat trouwen de oplossing zou zijn voor mijn onbeduidende positie in huis. Ach, wat wist ik er nou van… Ik was nog een kind! Mijn verloofde kende ik vijftien dagen toen hij toestemming vroeg aan mijn ouders. Hij was negen jaar ouder dan ik en ik vond hem knap, maar niet aardig. Niemand had mij voorbereid op het huwelijk. Ik dacht dat je dan samen ging wandelen. Na de huwelijksnacht was ik helemaal in de war. Al snel groeide mijn buik, maar het deed me niks. Ik was totaal onverschillig ten opzichte van mijn zwangerschap. De bevalling was verschrikkelijk. Ik was zó bang, dat ik aan één stuk door huilde. Mijn moeder hielp me, maar ik wist nauwelijks wat me overkwam.’
Belabberde situatie Edith had geen idee hoe ze voor haar dochter Jeannette moest zorgen. Terugkijkend zegt ze peinzend: ‘Als ik nu moeder zou worden, zou ik een gat in de lucht springen en met hart en ziel voor mijn kind zorgen. Toen kon ik dat niet.’ Haar jonge leeftijd was niet de enige reden dat Edith niet van haar kind kon genieten, ze kreeg ook te maken met geweld en onderdrukking. ‘Als mijn familie erbij was, deed mijn man heel charmant. Maar zodra we samen thuis >
kekmama 105
verslag
Save the Children
Verstoten omdat je man overlijdt. Alsof dat jouw schuld is… de Maya’s is Tzeltal – had ze nauwelijks mogelijkheden. In Chiapas heersen armoede en geweld en in de rest van Mexico hebben Maya’s weinig kansen. Bovendien was Edith te jong om in te zien dat ze überhaupt opties had. ‘Het klinkt misschien gek, maar ik wist destijds niet dat ik werd mishandeld. We groeien hier op met geweld. Het hoort erbij en is normaal. Ik bleef bij mijn man en we kregen een tweede dochter, Laisha. Het geweld was aan de orde van de dag. Mijn moeder was degene die tegen me zei dat ik kon vluchten, maar ze zei er meteen bij dat ik me moest realiseren dat er geen weg terug was. Het zou een schande zijn binnen de gemeenschap en ik zou nooit terug naar huis kunnen.’
Slechte droom Lange tijd durfde Edith de stap niet te nemen, maar toch bleef de mogelijkheid door haar hoofd spoken. Ze wil een nieuwe
106 kekmama
toekomst, zonder geweld. Ze wil dat haar kinderen opgroeien in een andere wereld dan zijzelf. Uiteindelijk raapt ze al haar moed bij elkaar. ‘Maar toen ik op het punt stond mijn koffer te pakken, werd mijn man ziek. Hij had cystic fibrosis oftewel taaislijmziekte. Ik had geen idee wat het inhield. Binnen een maand overleed hij.’ De dood van haar man betekende geen vrijheid voor Edith, het leverde haar alleen maar meer problemen op. ‘Het leek wel een slechte droom. Mijn moeder verstootte me na het overlijden van mijn man. Ze was boos en schaamde zich voor mij, volgens haar was het een schande dat ik weduwe was. Maar wat kon ík eraan doen? Een moeilijke tijd brak aan. Van mijn achttiende tot mijn twintigste woonde ik alleen met mijn kinderen. Ik had helemaal niets meer, kon amper voor mijn kinderen zorgen en werd met de nek aangekeken. Als jonge weduwe heb je het hier slecht. Een vrouw alleen is écht alleen. Je móet zielig zijn en verpauperen. Als je voor jezelf zorgt, denken ze hier dat je op zoek bent naar een man. Om mezelf en mijn dochters in leven te houden, bemachtigde ik een kraampje op de markt om mijn zelfgemaakte spulletjes te verkopen. Ondertussen leerde ik de andere mensen op de markt lezen en schrijven, omdat ik dat had geleerd en veel andere mensen niet. Twee jaar lang leefde ik van dag tot dag, zonder een idee van mijn toekomst. Tot ik op een ochtend wakker werd en dacht: nu is het klaar. Het wordt tijd om mijn leven op te pakken. Ik smeekte mijn ouders om ons weer in huis te nemen en gelukkig ‘vergaven’ ze me. Eindelijk mocht ik weer thuiskomen.’
De enige vrouw Vanaf dat moment gaat het beter met Edith. Op advies van een vriendin gaat ze de avondschool doen, zodat ze verder kan komen in haar leven. ‘Ik herinner me de eerste les nog goed. Ik was de enige vrouw in een klas vol mannen! Omdat ik Spaans kon lezen en schrijven, werd ik gevraagd het lesprogramma van de lokale taal Tzeltal naar het Spaans te vertalen. Zo ging het balletje rollen. Ik kwam onder de aandacht van de lokale overheid. Ze zagen in mij een voorbeeld. Ik werd naar Cuba gestuurd voor een congres over vrouwenrechten. Ik, die nog nooit buiten mijn gebied was
geweest, met een vliegtuig naar het buitenland! Ik was bloednerveus. Toen ik terugkwam, kreeg ik een eigen radioprogramma, dat ik nog steeds heb. Elke ochtend tussen vijf en zes uur – als de vrouwen het eten voorbereiden en de mannen aan het werk zijn – spreek ik over vrouwen- en kinderrechten. Ik vertel vrouwen waar ze naartoe kunnen als ze mishandeld worden en wat hun rechten zijn. Ik leer ze over gezond eten en de zorg voor de kinderen.’ Tot haar grote vreugde merkt Edith dat haar programma aanslaat. ‘Vrouwen uit de wijde omgeving komen naar mijn huis om met me te praten. Sommige mensen noemen me een gekke vrouw. Ze denken dat ik in de prostitutie of drugshandel zit, omdat ik er altijd zo netjes uitzie. Dat geeft eens te meer aan dat er nog genoeg werk te doen is…’
Kleine stapjes Tijdens haar reis naar Cuba komt Edith in aanraking met Save the Children. De organisatie krijgt haar in het vizier omdat ze ter plekke wat interviews voor radio en tv doet. ‘En ze boden me een baan aan! Geweldig, want met deze baan kan ik vrouwen en kinderen elke dag leren over hun rechten en mogelijkheden. Ik geef samen met mijn collega’s voorlichting over gezonde voeding, ga op huisbezoek bij gezinnen die het moeilijk hebben en organiseer workshops voor kinderen om ze te leren voor zichzelf op te komen. Als kinderen deelnemen aan de maatschappij en hun rechten kennen, hebben ze hun toekomst in eigen hand. Ze hebben én houden hun eigen identiteit. Wij leren ze dat je alles kunt worden wat je maar wilt, als je maar in je droom geloofd. Dat wil ik mijn dochters ook meegeven. Ik wil ze leren dat ze sterke vrouwen kunnen zijn. Mijn oudste dochter wil kok worden in Frankrijk, mijn jongste wil naar Cuba. Dat zij zulke dromen durven te hebben, is geweldig.’ Maar daarmee is Ediths missie nog niet klaar. ‘Ik wil bij Save the Children nog veel meer bereiken voor kinderen. Mijn levensverhaal is niet uniek: veel vrouwen en kinderen worden hier mishandeld, veel jonge meisjes worden moeder terwijl ze zelf nog kind zijn. Maar ik zie wel veranderingen ontstaan. Langzaam maar zeker maken we vorderingen. Al zijn het maar kleine
stapjes, voor mij zijn die heel belangrijk. En ondertussen heb ik genoeg dromen voor de toekomst. Ik hoop dat mijn meiden over de wereld kunnen reizen en verschillende culturen leren kennen. Dat ze daar ergens een goede man leren kennen die hen zal respecteren. Dat is hier nog niet mogelijk. Voor mezelf droom ik niet van een nieuwe man. Ik ben gelukkig. Ik weet wie ik ben, ik weet wat ik doe en waarvoor ik vecht. Ik heb wel een andere droom: op een dag wil ik president worden van Mexico!’ Ik realiseer me dat ik al anderhalf uur gebiologeerd naar Edith heb zitten luisteren. Haar verhaal raakt me diep. Eens te meer denk ik na over de mogelijkheden die ik zelf heb gehad, die mijn eigen dochters hebben en die wij eigenlijk vanzelfsprekend vinden. Het zijn de vrouwen als Edith en organisaties als Save the Children die dit ook mogelijk maken voor vrouwen en kinderen in andere delen van de wereld. Vergeten delen, zoals Chiapas.
fotos chris de bode tekst brigitte donders
waren… Hij mishandelde me: seksueel, fysiek, emotioneel en financieel maakte hij misbruik van me. Hij verkrachtte me, sloeg me in elkaar – ook toen ik zwanger was –, schold me uit en isoleerde me. Ik knoopte armbanden die ik op straat verkocht, met mijn kind op mijn rug. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat werkte ik, ondertussen ging mijn man naar andere vrouwen en dronk hij sterke drank. Net als zoveel mannen hier was hij alcoholist.’ Edith wist niet wat ze moest doen om aan haar belabberde situatie te ontsnappen. Ze was jong, arm en had de zorg voor een kind. Hoewel ze het geluk had dat ze een paar jaar school had gehad en daar Spaans had geleerd – de oorspronkelijke taal van
In haar 90-jarige bes taan is Save the Children uitgegroeid tot ’s werelds grootste onafhankelijke kinderrechtenorganisa tie, met programma’s in meer dan 120 landen . Save the Children redt de levens, de dromen en de toekomst van kin deren met betere med ische zorg, beter onderwijs en betere leefomsta ndigheden. Edith en haar collega’s leren kinderen dat ze rec ht hebben op een vei lig thuis, een eigen ide ntiteit en een toekom st die ze zelf kiezen. Elke moeder wenst dit voor haar kind, ook de moeders in Chiapa s. Jij kunt helpen om dit te realiseren. Al met € 5 per maand kan Edi th nog meer kinderen en hun ouders bereiken. Exclusief voor Kek Mama lezeressen bie dt Kids Prof-Portrait je een gratis canvas doek van je eigen kind(e ren) aan t.w.v. € 24 (40 x 40 cm) als je voor 1 december 201 2 || donateur wordt! Ga naar savethechildren .nl / kekmama of bel (070) 338 44 44.
kekmama 107