ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ : ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ – ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ
ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
Για σωστή ορθογραφία λέξεων και κειμένων πρέπει να ξέρουμε: Α) Κανόνες γραμματικής: κυρίως για τις καταλήξεις Β) Οικογένειες λέξεων και ετυμολογία λέξεων (από πού προέρχονται οι λέξεις): για το θέμα των λέξεων (το μέρος της λέξης πριν την κατάληξη, που μένει πάντα ίδιο)
ΣΥΚΙΕΣ - 2014
2
Η ορθογραφία των ρημάτων - Καταλήξεις ρημάτων -ω Όλα τα ρήματα που τελειώνουν σε «ω» γράφονται με ω. π.χ. παίζω, γράφω, τραγουδώ κτλ.
-εις -ει Όλα τα ρήματα σε –εις ή –ει γράφονται πάντα με ει. (δεύτερο και τρίτο πρόσωπο του ενικού αριθμού). π.χ. γράφεις, τρέχει, διαβάζει κτλ.
-ώνω Όλα τα ρήματα που τελειώνουν σε –ώνω γράφονται με ω (και τα δύο ω) π.χ. μαλώνω , ξηλώνω, δηλώνω
-ίζω Τα περισσότερα από τα ρήματα με αυτή την κατάληξη γράφονται με ι π.χ. γυρίζω , σφυρίζω , μυρίζω εξαιρούνται τα : δανείζω, αθροίζω, πήζω, πρήζω, αναβλύζω, δακρύζω, κατακλύζω, συγχύζω, σφύζω, γογγύζω, κελαρύζω τα ρήματα αυτά κρατάνε την ορθογραφία τους σε όλους τους χρόνους και τις εγκλίσεις π.χ. σφύριξα, έπηξα, έχω αθροίσει, θα γυρίσω, δανείστηκα, δάκρυσα
-αίνω Τα περισσότερα ρήματα με αυτή την κατάληξη γράφονται με αι π.χ. παχαίνω , πηγαίνω , χορταίνω Εξαιρούνται τα: δένω, μένω, πλένω (και όσα παράγονται από αυτά) π.χ. περιμένω, επιμένω, αλυσοδένω
-έρνω Γράφονται όλα με ε εκτός από το παίρνω. π.χ. γέρνω, φέρνω, δέρνω
-εύω Τα ρήματα αυτά γράφονται με ευ, εκτός από τα κλέβω, σέβομαι (παθ. φωνή) π.χ. παινεύω, ανακατεύω, πιστεύω
-αβω Τα ρήματα αυτά γράφονται με β Π.χ. ράβω, ανάβω, σκάβω Εξαιρείται το παύω και όσα παράγονται απ’ αυτό π.χ. αναπαύω – αναπαύομαι –ανάπαυση, καταπαύω – κατάπαυση κτλ.
- ιάζω Γράφονται όλα με ι εκτός από τα: αδειάζω, μοιάζω, μονοιάζω, χρειάζομαι, νοιάζομαι. π.χ. αγκαλιάζω, βουλιάζω
- ίνω Γράφονται με ι: δίνω, κλίνω, κρίνω Εξαιρέσεις: - ήνω : αφήνω, σβήνω, στήνω, ψήνω - είνω : κλείνω, τείνω - ύνω : γδύνω, λύνω, ντύνω, ξύνω, φτύνω, διευθύνω, ευκολύνω, μολύνω, χύνω, ξεδιαλύνω, οξύνω, ταχύνω, αμύνομαι
3
Ποιες από τις δύο καταλήξεις ρημάτων είναι σωστές; -μένος ή -μμένος Η παθητική μετοχή που τελειώνει σε -μενος ή –μμενος γράφεται με δύο μμ όταν το ρήμα από το οποίο προέρχεται έχει ως τελευταίο γράμμα του θέματος (χαρακτήρας) τα εξής γράμματα: π, β, φ, πτ, φτ π.χ. κόβω κόβομαι – κομμένος Τα ουσιαστικά που παράγονται από αυτά τα ρήματα γράφονται επίσης με δύο μ Κόβω – κόμμα, γράφω – γράμμα
-όμενος ή –ωμένος Όταν το -ο- τονίζεται (-όμενος) είναι όμικρον, ενώ όταν δεν τονίζεται είναι –ωπ.χ. εργαζόμενος, εμπορευόμενος – απλωμένος, πιωμένος Εξαιρούνται μερικές μετοχές λόγιων ρημάτων β΄συζυγίας : τιμώμενος – τιμώ, προσδοκώμενος – προσδοκώ, περισπώμενος
-οντας ή ώντας Η ενεργητική μετοχή σε –οντας γράφεται με –ο, όταν δεν τονίζεται και με – ώ, όταν τονίζεται. παίζοντας, χτυπώντας
ε ή αι Όταν το ε ή το αι είναι τελευταία γράμματα σε ένα ρήμα : α)γράφεται με αι όταν είναι στον ενικό του ενεστώτα στην παθητική φωνή* π.χ. εγώ χτενίζομαι, εσύ κουρεύεσαι, αυτό καίγεται, να αγαπιέμαι β) γράφεται με ε σε όλες τις άλλες περιπτώσεις π.χ. έδεσε, δέθηκε, έγραφε, φάγαμε, τρέχετε, πεινάνε, φύγε, φύγετε ειδικότερες περιπτώσεις -με: α΄ πληθυντικό πρόσωπο ενεργητικής φωνής π.χ. εμείς γράφουμε το κείμενο. -μαι: α΄ ενικό πρόσωπο παθητικής φωνής π.χ. εγώ γράφομαι στο σχολείο. -ετε: β΄ πληθυντικό πρόσωπο ενεργητικής φωνής π.χ. εσείς γράφετε χωρίς λάθη. -εται: γ΄ ενικό πρόσωπο παθητικής φωνής π.χ. πώς γράφεται αυτή η λέξη; -σε: γ΄ ενικό πρόσωπο ενεργητικής φωνής στην οριστική αορίστου π.χ. μας μίλησε. -σε: β΄ ενικό πρόσωπο ενεργητικής φωνής στην προστακτική π.χ. μίλησέ μας. -σαι: β΄ ενικό πρόσωπο παθητικής φωνής π.χ. σήμερα φαίνεσαι θυμωμένος. - κε : γ΄ενικό πρόσωπο παθητικής φωνής στον αόριστο π.χ. αγαπήθηκε *προσοχή: η κατάληξη –νται είναι πάντα με αι (αν και πληθυντικός) π.χ. φαίνονται, πληρώνονται, χάνονται
4
-είτε ή -είται Το «ει» γράφεται πάντα με ει και έχει ε στον πληθυντικό (ενεργητική φωνή) και αι στον ενικό (στην παθητική φωνή) π.χ. εσείς κινείτε ( πληθυντικός - ενεργητική φωνή) – αυτός κινείται (ενικός - παθητική φωνή) Προσοχή: στο β΄ πρόσωπο πληθυντικού αριθμού προστακτικής στην παθητική φωνή η κατάληξη είναι -είτε: γραφτείτε
–είστε (παθητική φωνή) ή -ήστε και –ίστε (–είστε, -ύστε, -οίστε) – ενεργητική φωνή στην προστακτική Η κατάληξη αυτή γράφεται με ει στην οριστική (παθητική φωνή). π.χ. Εσείς δεν ικανοποιείστε με τίποτα. Η κατάληξη στην προστακτική ενεργητικής φωνής είναι σε –ήστε για ρήματα που τελειώνουν σε –ώ (ωμέγα που τονίζεται - β΄συζυγία) π.χ. μιλώ – μιλήστε Η κατάληξη στην προστακτική ενεργητικής φωνής είναι σε –ίστε, σε ρήματα που τελειώνουν σε –ίζω π.χ. ποτίζω – ποτίστε. Στις εξαιρέσεις ρημάτων σε –ίζω, στην προστακτική ενεργητικής φωνής γράφονται με τα γράμματα που έχουν: π.χ. αθροίζω – αθροίστε
-ησα ή –ισα (και –οισα, -εισα, υσα) Η κατάληξη αυτή είναι τις πιο πολλές φορές με η Σε ρήματα που τελειώνουν σε –ώ (ωμέγα που τονίζεται - β΄συζυγία) Π.χ. χτύπησα , τραγούδησα , μίλησα Εξαιρούνται : α)τα ρήματα σε -ίζω, -είζω, -οίζω, κλπ. Αυτά κρατούν την ίδια ορθογραφία που έχουν στον Ενεστώτα. π.χ. ζωγράφισα, γύρισα, δάνεισα, άθροισα. β) τα ρήματα σε –άρω. Αυτά έχουν αυτή την κατάληξη με ι π.χ. προβάρω-προβάρισα, σαλπάρω-σαλπάρισα γ) τα μεθώ και μηνώ. Αυτά γράφονται με υ. μέθυσα, μήνυσα
-ήκα ή -ίκα Η κατάληξη αυτή είναι πάντοτε με η π.χ. κρύφτηκα, γράφτηκα, κάηκα Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την κατάληξη –ηκα του παθητικού αορίστου με την κατάληξη –ικά των επιρρημάτων ή των ουδέτερων επιθέτων. Π.χ. Σε φαντάστηκα αθλητή (ρήμα) Πέρασα φανταστικά (επίρρημα)
5
Ειδικές ορθογραφικές περιπτώσεις στα ρήματα και σε παράγωγα ουσιαστικά κλπ Θα αναβάλλω ή θα αναβάλω; Κρατούν τα δύο λ στους εξακολουθητικούς χρόνους, ενώ γράφονται με ένα λ στους συνοπτικούς – στιγμιαίους π.χ. Ο ήλιος θα ανατέλλει πάντα το πρωί. Χτες ο ήλιος ανέτειλε στις 6:30. Εξαιρούνται τα ρήματα θέλω και οφείλω (γράφονται πάντα με ένα λ) Τα ουσιαστικά που παράγονται από ρήματα που τελειώνουν σε –λλω γράφονται με ένα λ π.χ. προβάλλω – προβολέας, προβολή
Θα εισάγω ή θα εισαγάγω; Το ρήμα άγω (οδηγώ) και τα παράγωγα από αυτό ρήματα, π.χ. προάγω, διεξάγω, εξάγω, κλπ Στους εξακολουθητικούς χρόνους δεν παίρνει εσωτερική αύξηση. Στους συνοπτικούς χρόνους παίρνει εσωτερική αύξηση (γα). Εξακολουθητικός Μέλλ.: θα εισάγω Συνοπτικός Μέλλ.: θα εισαγάγω
δια + ρέω = διαρέω ή διαρρέω; (διαροή ή διαρροή;) Όταν αρχίζει μία λέξη από ρ και παίρνει ως πρώτο συνθετικό: μια άλλη λέξη που τελειώνει σε -α, -ι, -ο, ή απλώς το -α τότε διπλασιάζεται το ρ π.χ. δια + ροή = διαρροή, επί + ρήμα = επίρρημα, ίσο + ροπή = ισορροπία, μετά + ρυθμίζω = μεταρρυθμίζω
συνέβη ή συνέβει; Υπάρχουν ρήματα που σχηματίζονται σε κάποιους χρόνους όπως στα αρχαία. Τα ρήματα αυτά είναι συμβαίνει- συνέβη, κλπ. εισήχθη, παρενέβη, επενέβη, συνελήφθη
αμείβω- αλείβω, όμως αμοιβή, αλοιφή Τα ρήματα αυτά και τα παράγωγά τους ρήματα, γράφονται με ει, όμως τα παράγωγά τους ουσιαστικά, επίθετα και επιρρήματα γράφονται με οι. Εξαίρεση το εξάλειψη.
οφείλω – ωφελώ οφείλω = χρωστώ, έχω υποχρέωση
ωφελώ = παρέχω ωφέλεια, είμαι χρήσιμος
παίρνω – περνώ παίρνω τα μέτρα μου
περνώ το δρόμο
διαπράτω ή διαπράττω Εκτός από τα ρήματα: αρέσω, θέτω, κείτομαι, όλα τα άλλα, που δεν τονίζονται στη λήγουσα (και τα παράγωγά τους), γράφονται με δύο σσ ή με δύο ττ π.χ. εισπράττω, εξελίσσομαι
6
Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ - ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ -η Σε η τελειώνουν αρσενικά και θηλυκά στον ενικό και ορισμένα ουδέτερα στον πληθυντικό. Π.χ. ο μανάβης, του μανάβη, η σκέψη, της σκέψης, τα λάθη, τα δάση (τα ουδέτερα αυτά έχουν ενικό σε –ος π.χ. το λάθος, το δάσος)
-οι Σε οι τελειώνουν αρσενικά και θηλυκά στον πληθυντικό. Π.χ. οι άνθρωποι, οι οδοί (αυτά στον ενικό τελειώνουν σε – ος π.χ. ο άνθρωπος, η οδός)
-εις Σε -εις τελειώνουν όσα θηλυκά έχουν πληθυντικό σε –εις (με τελικό ς ) Π.χ. οι πόλεις, οι δυνάμεις και όσα αρσενικά έχουν πληθυντικό σε –εις (έχουν ενικό σε –έας) Π.χ. ο εισαγγελέας – οι εισαγγελείς, προβολέας – οι προβολείς
-ι Σε ι τελειώνουν ουδέτερα στον ενικό. Π.χ. το σκυλί, το πεπόνι (σε παλιότερα βιβλία, ίσως συναντήσουμε μερικά θηλυκά που στη δημοτική τελειώνουν σε –η, πχ. η πόλη, γραμμένα με -ις, π.χ. «η πόλις», «η δύναμις»)
-υ Με υ γράφονται τα ουδέτερα : βράδυ , δίχτυ , δάκρυ , στάχυ , δόρυ , οξύ ( με υ επίσης γράφεται και το πυρ) Το βράδυ στη γενική ενικού και στον πληθυντικό αριθμό γράφεται με –ι.
-ο Σε ο τελειώνουν όλα τα αρσενικά τα κοινά θηλυκά και τα ουδέτερα στον ενικό. π.χ. ο άνθρωπος, η οδός , του προϊόντος, το δάσος, τον πιλότο, την περίμετρο, το ποδήλατο, το ενδιαφέρον.
-ω Σε ω τελειώνουν τα κύρια θηλυκά ουσιαστικά. π.χ. η Βάσω, η Αργυρώ, η Ιεριχώ, της Μαριώς κτλ. και από τα κοινά η ηχώ. Από τα ουδέτερα το φως.
7
-ων Αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα στη γενική του πληθυντικού τελειώνουν σε -ων π.χ. των ναυτών, των μαμάδων, των παιδιών κτλ. Σε παλιότερα ή σε επίσημα κείμενα συναντάμε πολλές φορές στα θηλυκά την κατάληξη –εως αντί για την κατάληξη –ης στη γενική του ενικού π.χ. της πόλεως, της σκέψεως κτλ. (και το αρσενικό του Άρεως) Επίσης θα συναντήσουμε την κατάληξη –ων στον ενικό σε αρσενικά που τελειώνουν σε -ας στη δημοτική. π.χ. ο Πλάτων (Πλάτωνας), ο Απόλλων (Απόλλωνας), ο κανών (κανόνας), ο αγών (αγώνας) κτλ.
Ειδικές ορθογραφικές περιπτώσεις δισέγγονος ή δυσέγγονος; Το δι- ή δισ- ως πρώτο συνθετικό φανερώνει ότι αυτό που δηλώνει το β’ συνθετικό είναι διπλό ή γίνεται δύο φορές, π.χ. δισέγγονος Το δυσ- ως α’ συνθετικό φανερώνει δυσκολία, κακό αποτέλεσμα ή αρνείται την καλή έννοια του β’ συνθετικού, π.χ. δυσκίνητος (κινείται με δυσκολία)
τις - της
και τον – των (ως άρθρα σε ουσιαστικά και επίθετα)
της: γενική ενικού, της γιαγιάς - τις: αιτιατική πληθυντικού, τις γιαγιάδες τον: αιτιατική ενικού, τον παππού - των: γενική πληθυντικού, των παππούδων
Λέξεις που μπερδεύονται Πιο (μπαίνει μπροστά από επίθετα, επιρρήματα) – ποιο (ερωτηματική αντωνυμία) Πια (μπαίνει μετά από ρήμα) – ποια (ερωτηματική αντωνυμία) Ό,τι (=οτιδήποτε, αυτό που) – ότι (=πως) Πώς (= με ποιο τρόπο) – πως (=ότι) Πού (=σε ποιο μέρος;) – που (=ο οποίος, οι οποίοι…) Τον (αντωνυμία, μπαίνει μπροστά από ρήματα) – το(ν)(άρθρο, μπαίνει μπροστά από ουσιαστικά, επίθετα) Η (ονομαστική ενικού) – ή (=είτε) – οι (ονομαστική πληθυντικού)
Πολύ - πολλή Το πολύ είναι επίρρημα και μπαίνει μπροστά από ρήμα ή επίθετα. Το πολλή είναι θηλυκό επίθετο και μπαίνει μπροστά από θηλυκά ουσιαστικά. Π.χ. πολύ ζεστή μέρα, πολύ όμορφη παραλία – πολλή ζέστη, πολλή ομορφιά
Ευχαρίστως –ευχάριστος, καλώς – καλός κλπ Συχνά μπερδεύουμε το επίρρημα με το επίθετο. Το σωστό είναι: Δέχτηκε ευχαρίστως την πρόσκληση (επίρρημα) – Είναι πολύ ευχάριστος άνθρωπος (επίθετο)
8
τρεισήμισι ώρες ή τριάμισι ώρες; Το επίθετο μισός, μισή, μισό, όταν είναι σύνθετο με αριθμητικό, γίνεται –μισι(η), έπειτα από φωνήεν (δυο+ μισι) και –ήμισι έπειτα από σύμφωνο (τρεισ+ ήμισι). Γράφεται στη λήγουσα με η μόνο όταν το α’ συνθετικό είναι το αρσενικό ένας ή το θηλυκό μία. Όταν είναι α’ συνθετικό οποιοδήποτε άλλο αριθμητικό, σ’ οποιοδήποτε γένος, γράφεται με ι. αρσενικό 1,5 3,5 4,5
θηλυκό
ενάμισης μιάμιση τρεισήμισι τρεισήμισι τεσσερισήμισι τεσσερισήμισι
ουδέτερο ενάμισι τριάμισι τεσσεράμισι
Π.χ. ο ενάμισης χρόνος, η μιάμιση ώρα – το ενάμισι μήλο, τεσσερισήμισι μέρες, εξίμισι ώρες.
Συγκριτικός βαθμός Σωστό : πιο ωραίος ή ωραιότερος
Λάθος : πιο ωραιότερος
Συνκάτοικος ή συγκάτοικος; Το συν- ως πρώτο συνθετικό σε σύνθετες λέξεις Συν + λ = συλλ-
συν +λαβή= συλλαβή
Συν + μ = συμμ-
συν +μαθητής = συμμαθητής
Συν + ρ = συρρ-
συν + ρίζα = σύρριζα
Συν + σ = συσσ-
συν + σωρευτής = συσσωρευτής
Συν + β = συμβ-
συν +βαδίζω = συμβαδίζω
Συν + π = συμπ-
συν + πονώ = συμπονώ
Συν + φ = συμφ-
συν + φοιτητής = συμφοιτητής
Συν + ν = συνν-
συν + νέφος = σύννεφο
Συν + χ = συγχ-
συν + χαίρω = συγχαίρω
Συν + γ = συγγ-
συν + γράφω = συγγράφω
Συν + κ = συγκ-
συν + κάτοικος = συγκάτοικος
Το διεθνή αεροδρόμιο ή το διεθνές αεροδρόμιο; Τα επίθετα σε –ης (αρσενικό και θηλυκό), -ες (ουδέτερο) μάς δυσκολεύουν στην κλίση τους. Λέμε : ο/η διεθνής οργανισμός / ειρήνη, το διεθνές αεροδρόμιο, του/της/του διεθνούς (πχ. της διεθνούς έκθεσης κλπ), οι διεθνείς οργανισμοί, τα διεθνή αεροδρόμια, τους διεθνείς διαγωνισμούς. Παρόμοια επίθετα: ευγενής, ακριβής, επιμελής, δημοφιλής κλπ
9
Ορθογραφικοί πίνακες ουσιαστικών – επιθέτων ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΣΕ –ΑΣ Καταλήξεις - ωνας
- ορας - τήρας
Θεωρία - Παραδείγματα Α. Κύρια ονόματα 1. ονόματα αγίων : Τρύφωνας 2. ονόματα θεών της μυθολογίας : Απόλλωνας 3. ονόματα επιφανών αρχαίων Αθηναίων : Πλάτωνας 4. εθνικά : Λάκωνας 5. τοπωνύμια 6. ονόματα βουνών : Κιθαιρώνας Β. Κοινά ονόματα 7. Περιεκτικά : στρατώνας ρήτορας, πράκτορας βατήρας, νιπτήρας
Εξαιρέσεις Παντελεήμονας Μακεδόνας Ονόματα ποταμών : Στρυμόνας μάρτυρας
ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΣΕ –ΗΣ Καταλήξεις - ητής - ίτης
- ιστής - ωτής - ιώτης - ότης
Θεωρία - Παραδείγματα Κυρίως από ρήματα σε –ώ (β΄συζυγίας) : νικητής (νικώ), φοιτητής (φοιτώ) Τα περισσότερα εθνικά και κοινά : πολίτης, τεχνίτης, Μεσολογγίτης
Κυρίως από ρήματα σε –ίζω & -ώ : καπνιστής, πολεμιστής Κυρίως από ρήματα σε –ώνω : λυτρωτής, διορθωτής στρατιώτης, πατριώτης αγρότης, δημότης
Εξαιρέσεις Ιδρυτής, μηνυτής, κριτής -είτης : Αγιορείτης, Ψηλορείτης -ύτης : Δύτης, θύτης, λύτης -ήτης : Αιγινήτης, αλήτης, διαβήτης, ιδιοκτήτης, κομήτης, κυβερνήτης, μαγνήτης, πλανήτης, πλοιοκτήτης, προφήτης Δανειστής, ληστής, εμπρηστής
Ηρακλειώτης Ηπειρώτης, θιασώτης
10
ΘΗΛΥΚΑ ΣΕ –Η Καταλήξεις -η - οσύνη - ηση - υνση
Θεωρία - Παραδείγματα Πηγή, πράξη, δύναμη Δικαιοσύνη, καλοσύνη Απάντηση, μάθηση Πάχυνση, μόλυνση
Εξαιρέσεις -
ΘΗΛΥΚΑ ΣΕ –Α Καταλήξεις
Θεωρία - Παραδείγματα
- αια
Αυλαία, κεραία, τροχαία, Νίκαια
- αινα - ιά
Λύκαινα, δράκαινα, Γιώργαινα Βραδιά, ελιά, ξενιτιά
οξύτονα
-ία παροξύτονα
Εξαιρέσεις Θέα, ιδέα, νέα, παρέα, Ζέα, Κέα, Ρέα, Νεμέα - εια : όσα παράγονται από ρήματα σε – εύω, π.χ. γιατρειά, δουλειά
- από αρσενικά σε –ος : φιλία, ελευθερία - από ρήματα σε –ώ, -είς : αδικία - όσα έχουν καταχρηστικό δίφθογγο στη Φτώχεια λήγουσα : αρρώστια, ζήλια - τα περισσότερα & πιο συνηθισμένα κοινά -εια : όσα παράγονται από ρήματα σε – εύω & επίθετα σε –υς ουσιαστικά : αταξία, γωνία π.χ. ερμηνεία, λατρεία, πλατεία Εξαιρέσεις : γειτονιά, ηγεμονία, κηδεμονία, προεδρία, δυσκολία, αμνηστία, ξενιτιά, περηφάνια
- κύρια ονόματα - εια προπαροξύτονα
- από ρήματα σε –ώ, -είς : αμέλεια - από επίθετα σε –ης : αλήθεια, ασθένεια - σχεδόν όλα τα προπαροξύτονα : απώλεια - κύρια ονόματα
- ίδα - ίλα - ίνα - ισσα - όνα
Ασπίδα, πατρίδα Καπνίλα, χωματίλα Κατερίνα, καρδερίνα Γειτόνισσα, Σαμιώτισσα Εικόνα, αμαζόνα, Χαλκηδόνα
- ότητα - ύτητα
Θερμότητα, ποιότητα Ευθύτητα, ταχύτητα
Βασιλεία, Ηλεία, Σητεία, Χημεία, Τροία - οια : σύνθετα με β΄συνθετικό τις αρχαίες λέξεις βους, νους, ρους, πνοή (πνοια), πλους π.χ. διάνοια, άπνοια - τρια : μαθήτρια, Ερέτρια
Καρύδα, χλαμύδα Λάρισα, σάρισα Αρραβώνα, αχυρώνα, κρυψώνα, λεγεώνα, χελώνα, Αυλώνα, Βαβυλώνα, Σιδώνα, Σικυώνα -
11
ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΝ ΟΥΔΕΤΕΡΩΝ
Καταλήξεις -ί -ι - ιο
- είο
- ίδι
- ίλι
- ίκι - όνι - τήρι - τήριο - ητό - ημα
- ωμα - ισμα - μα
- ιμο
Θεωρία - Παραδείγματα
Εξαιρέσεις Κλειδί, αυτί, μαλλί Οξύ Καλοκαίρι, μαχαίρι Βράδυ, δάκρυ, δίχτυ, δόρυ, στάχυ Εμβόλιο, ενοίκιο 1. ονόματα από κύρια ονόματα: Ζάππειο, Ηράκλειο 2. τα σύνθετα με τη γη : ισόγειο 3. λύκειο, βασίλειο, δάνειο, δίκτυο, έμβρυο 1. φανερώνουν τόπο : ιατρείο, Τοπίο, θρανίο, βιβλίο, γέλιο, κρύο, ωδείο πλοίο 2. παράγονται από ρήματα σε –εύω : βραβείο (βραβεύω), κουρείο Δαχτυλίδι, κεραμίδι Καρύδι, κρεμμύδι, μύδι, ξύδι, φρύδι, αντικλείδι, στρείδι, Παλαμήδι Μαντίλι, μίλι, φιτίλι Χείλι, δείλι, καντήλι, πετραχήλι, χαμομήλι, σταφύλι, κοχύλι, σφοντύλι, τριφύλλι Κατσίκι, ποντίκι, φιστίκι σκουλήκι Εγγόνι, παγόνι, αηδόνι Αλώνι, κυδώνι Ξυπνητήρι, ποτιστήρι Κεφαλοτύρι (σύνθετα με το τυρί) Πλυντήριο, κριτήριο, κτήριο Κτίριο, μαρτύριο Κυνηγητό, παραμιλητό Συνήθως από ρήματα σε –ώ, -ούμαι, Μήνυμα, θύμα, κύμα, ένδυμα, -αίνω & άλλα : άθλημα, πήδημα, κώλυμα, κάλυμμα, ίδρυμα, πάθημα, μάθημα, πρόβλημα, ξέπλυμα, διάλυμα, διάλειμμα, επιφώνημα Ιεροσόλυμα, κρίμα, τρίμμα, απόρριμμα, υπόλειμμα, έλλειμμα Χώμα, χρώμα, δίπλωμα Όνομα, κόμμα, στόμα, πόμα, επίδομα Από ρήματα σε –ίζω : Άθροισμα, δάνεισμα, γόγγυσμα, αδυνάτισμα, κάπνισμα, μαύρισμα κελάρυσμα Σήμα, σχήμα, χρήμα, ψέμα Όσα παράγονται από ρήματα με χειλικό σύμφωνο (π, β, φ) : άναμμα (ανάβω), βλέμμα, κόμμα, γράμμα, δίλημμα, στρέμμα, λήμμα Δέσιμο, πλέξιμο, γράψιμο -
12
ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΛΗΞΕΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ
Καταλήξεις
Θεωρία - Παραδείγματα
- αίος - λέος - τέος - είος - ιος
Γενναίος, τελευταίος Ρωμαλέος, πειναλέος Αφαιρετέος, διαιρετέος Παροξύτονα : ανδρείος, αστείος, θείος Προπαροξύτονα : άγιος, τίμιος, ουράνιος
-ηρός
Πονηρός, ζωηρός, τολμηρός
- ητός - ικός - ιμος
Αγαπητός, αμίλητος Αθλητικός, ευγενικός Φρόνιμος, χρήσιμος
- ινος
Μάλλινος, ξύλινος
- ινός
Αληθινός, βορινός, βραδινός
- ίσιμος
Νηστίσιμος, υπολογίσιμος
- ίσιος
Αρνίσιος, βουνίσιος
- ωπός - ωτός
Αγριωπός, κιτρινωπός Θολωτός, μεταξωτός
Εξαιρέσεις Νέος Κεφαλαίος, επιπόλαιος Τελευταίος Γελοίος, κρύος – ειος : όσα παράγονται από κύρια ονόματα προσώπων π.χ. πυθαγόρειος - όμοιος Αλμυρός, αργυρός, βλοσυρός, γλαφυρός, ισχυρός, οχυρός Δανεικός, γλυκός, θηλυκός, λιβυκός -ημος : έρημος & τα σύνθετα με β΄ συνθετικό δήμος, σήμα, σχήμα, φήμη, π.χ. άσχημος, επίσημος - υμος : τα σύνθετα με β΄ συνθετικό θυμός, όνομα π.χ. εύθυμος, ανώνυμος Ανεύθυνος, υπεύθυνος, ακίνδυνος, επικίνδυνος Φτηνός, ελεεινός, ορεινός, σκοτεινός, ταπεινός, υγιεινός, φωτεινός Από ρήματα σε –ώ : κατοικήσιμος, συζητήσιμος Ετήσιος, γνήσιος, ημερήσιος & εθνικά : Πελοποννήσιος, Μιλήσιος, Επτανήσιος -