SEARCH KNOWLEDGE
Duurzaam herbestemmen kàn
SEARCH KNOWLEDGE
Inleiding Anne-Marie Rakhorst De gouden kans van duurzaam herbestemmen
10
Over bouwen in de stad, revitaliseren, waardeontwikkeling, samenhangende aanpak, integrale visie en meer regie Anne-Marie Rakhorst interviewt: Liesbeth van der Pol, Rijksbouwmeester 22 Matthijs Bierman, Triodos Bank 26 Henk Jagersma, Syntrus Achmea 30 Michel Baars, Search Ingenieursbureau 34 Willem Vermeend, oud-politicus 38 Peter Keur, FGH Bank 42 Een selectie sprekende herbestemmingsprojecten The Bank, Amsterdam Haka-gebouw, Rotterdam Central Post, Rotterdam New Babylon, Den Haag Atlas ArenA, Amsterdam
50 52 54 56 58
Duurzame digitale ambitie
61
De Gieterij
De gouden kans van duurzaam herbestemmen
Nederland wordt mooier en leefbaarder
› 11
Ga eens met me mee op een imaginaire wandeling langs de noordoever van het Amsterdamse IJ. Waar eens kaalslag en verloedering dreigden, daar staat nu het Kraanspoor. Een prachtig vormgegeven, transparant gebouw op de fundamenten van wat ooit een platform was voor het afbouwen van schepen. Het oude, 270 meter lange Kraanspoor is met deze ontwikkeling duurzaam getransformeerd in een kantoorgebouw, en geldt mede daardoor als een van de meest begeerlijke werkplekken van de hoofdstad. Kijk vooral ook eens naar wat deze duurzame ontwikkeling voor de directe omgeving betekent. Steeds meer creatieve ondernemingen en mediabedrijven voelen zich aangetrokken door de nieuwe uitstraling van dit zo lang verwaarloosde stukje Amsterdam. En dat alles omdat ooit op een regenachtige dag, nu zo’n tien jaar geleden, architect Trude Hooykaas langs fietste en de potentie van het geheel zag. Ze stak haar nek uit en koos voor duurzaam herbestemmen van dit betonnen platform op een prachtige zichtlocatie.
fundamentele veranderingen Ook op andere locaties, zoals bijvoorbeeld Stadshavens Rotterdam met het Haka-gebouw als icoon van duurzaamheid, wordt hard gewerkt aan het aantrekkelijk houden van de bestaande woon- en werkgebieden. Overheid en markt zien voldoende kansen en mogelijkheden om juist daar het voorzieningenniveau te versterken, gebieden en gebouwen een nieuwe toekomst te geven. Een visie die navolging verdient. In veel te veel gemeenten in Nederland is het ruimtelijke ordeningsbeleid nog steeds gericht op groei en het uitgeven van gronden aan de randen van de stad. Vaak tegen beter weten in en uitsluitend gebaseerd op het verkrijgen van een (fictieve) opbrengstpost in de begroting. De opgave vraagt om fundamentele veranderingen, niet alleen op het gebied van ruimtelijke ordening. Ook het financiĂŤle model achter de begrotingen van lokale overheden moet anders,
'Deze opgave vraagt om fundamentele veranderingen, niet alleen op het gebied van ruimtelijke ordening'
12
evenals de samenwerking tussen overheid en marktpartijen. De kansen die daarmee worden gecreëerd, maken het de inspanning om deze verandering in te zetten meer dan waard.
nieuw leven Door het duurzaam hergebruiken van de bestaande voorraad, boeken we meervoudige winst. Het is goed voor ons milieu en onze leef- en werkomgeving. Leegstaande gebouwen, verloederde wijken en bedrijventerreinen krijgen een nieuw en beter leven. ‘Consistentie’ is het sleutelwoord in dit veranderingsproces. De noodzakelijke veranderingen vragen om een proces dat langer duurt dan een enkele kabinetsperiode. Er zullen besluiten moeten worden genomen die niet altijd gebaseerd zijn op een volledige consensus of wat de ‘gevestigde orde’ wenst.
'Dit is hét moment om het duurzaam herbestemmen van bestaande gebouwen met de hoogste prioriteit aan te pakken'
Zo'n visionaire, duurzame transformatie vraagt om innovatie, onvoorwaardelijk delen van kennis, en een heel duidelijke en helder te communiceren ‘waarom’-definitie. Waar het in feite om gaat is het voorkomen van snel optredende schaarste en de economische risico’s die verbonden zijn aan het verder oplopen van de leegstand, de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen en het hoger worden van de kostprijs van grondstoffen.
prioriteit De stelling is dat we genoeg gebouwen hebben om iedereen tot 2025 een dak boven het hoofd en een werkplek te geven. En als we het hergebruik goed aanpakken, is er ook ruim genoeg voor de generaties daarna. Zeker als je meerekent dat de vraag naar bebouwde vierkante meters door het vergrijzingseffect (waardoor de beroepsbevolking afneemt), het Nieuwe Werken (de toekomstige werknemer heeft gemiddeld maar de helft van het aantal vierkante kantoormeters van nu nodig) en de veranderende samenstelling van onze huishoudens (naar 1,7 mensen per adres) zal afnemen.
13
Het is ook de hoogste tijd. Er staan bijna 8 miljoen vierkante meters kantoorruimte leeg. Op 6 procent van de winkelpanden hangt een biljet 'te koop' of 'te huur'. Dit is dus een goed moment om het duurzaam herbestemmen van bestaande gebouwen grootschalig en met de hoogste prioriteit aan te pakken.
voordelen Laten we nog eens inzoomen op de voordelen van duurzaam herbestemmen. De milieuwinst spreekt voor zich. Door bestaande gebouwen te verduurzamen en te laten voeden door herwinbare energiebronnen, wordt de productie van schadelijke stoffen gereduceerd en het gebruik van grondstoffen geminimaliseerd. De uitstoot van CO2 zal volgens de schattingen met 8 tot 10 procent worden verminderd. Let wel: dit is meer dan de helft van de doelstelling van het huidige kabinet voor 2020. Door hergebruik is er minder productie van grondstoffen nodig, en zal er geen grond meer worden onttrokken aan onze schaarse groene gebieden. En dan zijn er ook nog praktische milieuargumenten: als we blijven volharden in (duurzame) nieuwbouw, is niet alleen de milieulast veel groter, maar duurt het bij het huidige lage bouwtempo ook nog eens honderden jaren voordat heel bebouwd Nederland voldoet aan de minimale eisen voor energiezuinigheid. En zoveel tijd hebben we niet.
grote steden Duurzaam herbestemmen is ook goed voor onze economie. De groei zal de komende jaren vooral van de grote steden moeten komen. Mensen willen weer wonen en werken in een stadsomgeving die hen uitdaagt en inspireert en die past bij de bewuste(re) wijze waarop ze in het leven staan. Het creĂŤren van woon- en werkomgevingen staat daarom hoog op de agenda van de bedrijven die inzien dat de beroepsbevolking gaat krimpen in de komende decennia. Door de levensduur van kantoren, woningen en winkelpanden in de steden te verlengen en ze duurzaam te maken, investeren we dus ook in de
'Ook de omgeving van duurzaam herbestemde panden krijgt een geweldige impuls'
14
toekomst van de Randstad en van andere stadsregio’s. Dit is bovendien een kans voor de bouwsector om op eigen kracht uit de crisis te komen. De groeimarkt van duurzaam hergebruik wordt op een extra omzet van minimaal 10 miljard geschat. En het schept exportkansen. De methodes en technieken die worden ontwikkeld voor het dichtgebouwde Nederland, zullen ergens anders net zo succesvol en doelmatig zijn. Als we van Nederland een proeftuin voor duurzaam hergebruik maken, verdienen we dat dus dubbel en dwars terug.
positieve impuls Maar minstens zo belangrijk is dat ons land er mooier, leefbaarder, gezonder en uitdagender door wordt. We verlengen de geschiedenis van vaak mooie industriële en monumentale gebouwen, en de omgeving van duurzaam herbestemde panden krijgt er een geweldig positieve impuls door. Zoals het voorbeeld van het duurzaam gerenoveerde Kraanspoor bewijst. Ik heb dit boek geschreven om mijn passie over de mogelijkheden en kansen van duurzaam herbestemmen met u te delen. Ik heb sprekende voorbeelden verzameld, en ik laat mensen aan het woord met ideeën waar we iets aan hebben en die ons verder helpen. Ik hoop dat het resultaat ook u ervan zal overtuigen dat duurzaam herbestemmen echt kàn – en moet. Anne-Marie Rakhorst en meer dan 200 enthousiaste en betrokken medewerkers van Search Ingenieursbureau Search Laboratorium Search Opleidingen Search Consultancy Search Knowledge
15
ROC van Twente, De Gieterij. De voormalige machinefabriek van Stork in Hengelo is herbestemd tot een schoolgebouw.
Liesbeth van der Pol 'Slimmer en dichter bouwen’
Liesbeth van der Pol komt de eer toe dat zij als eerste Rijksbouwmeester hardop durfde te zeggen dat herbestemmen en bouwen in de stad meer prioriteit moet krijgen. Ze vindt dat het afgelopen moet zijn met de praktijk dat grootschalige nieuwbouwprojecten vooral in plattelandsgemeenten worden neergezet.
22
›
Matthijs Bierman ‘Ook belevingswaarde moet aantrekkelijk zijn'
De duurzaamheid van de toekomstige gebruiker is een belangrijke succesfactor bij duurzame herontwikkelplannen, vindt Matthijs Bierman, directeur van Triodos Bank. Hoe ziet men de toekomst van het gebouw, en welke rol wil men daar zelf in spelen? Wat wil de eindgebruiker hiervoor nu echt betalen, en wat verwacht hij of zij ervoor terug? Ook niet onbelangrijk: wat voor gebouw laat men eigenlijk na, en is dat nog wel geschikt voor hergebruik?
27
›
Henk Jagersma ‘Maak duurzaam herbestemmen fiscaal aantrekkelijker'
Voor Henk Jagersma is het duurzaam herbestemmen van bestaande gebouwen een kans. Hij moet er als directievoorzitter van de vastgoedpoot van pensioenbelegger Syntrus Achmea voor zorgen dat een zo hoog mogelijk rendement wordt behaald op de in kantoren, winkelpanden en woningen belegde 14 miljard pensioeneuro’s. Daarom kiest hij voor meer investeren in verduurzamen en herbestemmen.
31
›
Michel Baars ‘Integrale visie op bodemgebruik biedt gemeenten prachtkans’
Het verduurzamen van de bestaande bebouwde omgeving en het transformeren en herbestemmen van gebouwen en gebieden vraagt om fundamentele veranderingen, vindt Michel Baars. Als bedrijfsdirecteur van het ingenieursbureau van Search, heeft hij veel te maken met duurzame transformatieprojecten.
34
›
Willem Vermeend ‘Zorg voor een samenhangende aanpak'
Willem Vermeend ziet nog ongedachte winstkansen in de uitdaging om leegstaande en verouderde gebouwen een nieuwe functie te geven en energiezuiniger te maken. ‘We moeten ophouden het als een probleem te zien. Want het is een investering in onze toekomst.’
38
›
Peter Keur ‘Er moet meer regie op nationaal niveau komen'
Vastgoedfinancier Peter Keur ziet nog te veel voorbeelden van ‘zinloos ruimtegebruik’ om zich heen. Hij doelt hierbij op vastgoedprojecten waarbij niet of te weinig is nagedacht over hoe een gebouw of locatie er over pakweg tien jaar uit zal zien en waarvan onduidelijk is of gebruikers er straks nog wel willen werken of wonen.
43
›
Het Eindhovense Klokgebouw maakte deel uit van de Philips-fabrieken. Nu is het dĂŠ hotspot voor creatievelingen en vernieuwers.
Een selectie sprekende herbestemmingsprojecten The Bank, Amsterdam Haka-gebouw, Rotterdam Central Post, Rotterdam New Babylon, Den Haag Atlas ArenA, Amsterdam
Duurzame digitale ambitie Het onderwerp duurzaam herbestemmen houdt na deze uitgave niet op. De visies van de geĂŻnterviewden en de genoemde projecten in dit boek zijn geen eindpunt, maar kunnen juist een nieuw begin vormen en dienen tevens als inspiratie. Daarom vinden wij het belangrijk dat de kennisdeling en opgedane ervaringen zoals beschreven in dit boek een vervolg krijgen. Wij hopen samen met u van duurzaam herbestemmen een succes te maken. Graag nodigen wij u uit om ons via onze vernieuwde website, Linkedin of twitter te laten weten dat duurzaam herbestemmen de toekomst heeft, dat het de beste kansen en de juiste oplossing biedt. Hiervoor hebben we de volgende online toepassingen beschikbaar gesteld:
Bezoek onze vernieuwde website: www.duurzaamheid-search.nl De nieuwe website is overzichtelijk, informatief en toegankelijk.
Word lid van onze Linkedin groep: Duurzaam herbestemmen kĂĄn Op de hoogte blijven van actuele berichten op het gebied van herbestemmen? Voorbeelden lezen van succesvolle projecten? Zelf een discussie plaatsen? Via onze Linkedin groep is dat mogelijk.
Volg ons via twitter: www.twitter.com/duurzaamheidkan Via twitter kunnen wij u op de hoogte houden van nieuwe ontwikkelingen, berichten en nog veel meer nieuws rondom duurzaam herbestemmen.
Denk en discussieer mee met Search over innovatieve oplossingen voor duurzaam herbestemmen.
61
Duurzaam herbestemmen maakt Nederland mooier, leefbaarder, gezonder en uitdagender. Want door het duurzaam hergebruiken van de bestaande leegstaande voorraad, boeken we meervoudige winst. Het is goed voor ons milieu en onze leef- en werkomgeving. En we stimuleren de noodlijdende bouwsector én onze economie op de koop toe. Anne-Marie Rakhorst Voorwaarde is wel dat het roer om moet en dat we kiezen voor verandering. Om de kansen die duurzaam herbestemmen ons biedt te benutten, zullen een aantal barrières weggenomen moeten worden. In deze uitgave laten we mogelijkheden en oplossingen zien die kunnen leiden tot succesvol, duurzaam herbestemmen. Wij hopen dat het resultaat ook u ervan zal overtuigen dat duurzaam herbestemmen echt kàn – en moet.
SEARCH KNOWLEDGE