Speurtocht naar de Ramp Lesbrief over de Watersnoodramp 1953 op Zuid- en Noord Beveland
42
Speurtocht naar de ramp O bronzen stem, wat doe
t g’ ons melden
Zo midden in de nacht? Welk onheil doet ge nu ve rk Uw sombere klank klink
onden?
t als een klacht!
Is ’t oorlog, brand - ge doe Of heeft de dijk het soms
t ons beven -
begeven…??
Uit: snood in Oost-Zuid-Beve land
gedenkboek van de water
1953
Colofon: Speurtocht naar de Ramp op Zuid- en Noord-Beveland, lesbrief voor het basisonderwijs.
Teksten en illustraties: Gerard de Fouw, John van Haver, Bart van Leerdam, Jan Geensen, Mirjam Louisse, Piet de Wild
Voorkant illustratie:
Danker Jan Oreel
Vormgeving en productie:
Nilsson
Foto’s: collectie I.M. van Loo, R. de Regt, gemeentearchief Goes, Gemeentearchief Noord-Beveland, Watersnoodmuseum Ouwerkerk. Van niet alle foto’s konden we de maker achterhalen. Neem desgewenst contact op met het gemeentearchief van Goes tel. 0113-249788.
© Gemeentearchief Goes/Gemeentearchief Noord-Beveland.
Alle rechten voorbehouden.
Bronnen en literatuur:
• A.J. Barth en A.L. Kort: Tussen isolement en ontsluiting, een bestuurlijke geschiedenis van Noord-Beveland 1795-1995 Vlissingen, 2005
• I . Flameling, Hoog water 50 jaar na de watersnood
• F . Janssens: Water in de zak: Ellewoutsdijk, Oudelande en Baarland en de
Den Haag, 2003
Watersnoodramp van 1 februari 1953. Oudelande, 2003
•B . van Leerdam, De geschiedenis van de Delta, module I. Schoolproject Delta 2003 basisonderwijs
• I .M. van Loo, C. van den Bovenkamp en M. Sinke: Boven water, de watersnoodramp van 1953 in de Oost-Zuid-Beveland in woord en beeld. Krabbendijke, 2005
•C . Philipse, L.N. Huysman-Griep, M.A. Allewijn, H. Bos, W.A. Verbeek: Gedenkboek van de watersnood in Oost-Zuid-Beveland Krabbendijke, 1953
•N ationale uitgave: de Ramp Amsterdam 1953
Speurtocht naar de Ramp, Lesbrief over de Watersnoodramp 1953 op Zuid- en Noord-Beveland
© Gemeentearchief Goes/Gemeentearchief Noord-Beveland
4
Inhoud Les 1:
Watersnoodramp 1953 • de oorzaken...................................................................................6
Les 2:
Wat gebeurde er?...........................................................................................................................8
Les 3:
Evacuatie en hulp........................................................................................................................10
Les 4:
Weer terug..................................................................................................................................... 14
Les 5:
De Deltawerken........................................................................................................................... 16
Les 6;
Sporen in de dorpen en in het landschap.........................................................................20
Bijlage 1: Wat gebeurde er in de dorpen?.............................................................................................24 Bijlage 2: Verhalen van ooggetuigen......................................................................................................36
Watersnoodramp 1953 De oorzaken In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 overstroomden tijdens een verschrikkelijke storm grote delen van Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant. In deze les bekijken we hoe het zover kon komen dat de dijken doorbraken en dat er veel mensen en dieren verdronken.
Het weer Op zaterdag 31 januari begon het vreselijk te
hoog, want anders was de ramp nog veel groter
stormen. Weer-deskundigen hadden de avond
geweest. De extra verhoging van het water was
daarvoor al voorspeld dat er vanuit Schotland
maar 19 centimeter. Veertien dagen later werd
een orkaan op Nederland afkwam en waar-
een verhoging van 63 centimeter verwacht!
schuwden voor flink hoog water. In het begin
De voortdurende storm en het springtij zorg-
leek er niet zoveel aan de hand, het stormde
den voor extreem hoog water. Het water stond
eigenlijk helemaal niet zo hard. Maar in de loop
die nacht gemiddeld drie meter hoger dan nor-
van zaterdag groeide de storm uit tot een or-
maal. Daar waren de dijken niet tegen bestand.
kaan. Het bijzondere van deze storm was dat hij ook nog eens heel lang duurde, zo’n 23 uur lang. Al die tijd joeg de wind uit het noordwesten de
De dijken
Noordzee in. Als je de kaart van de Noordzee
Nederland had in 1953 net de Tweede Wereld-
bekijkt, zul je zien dat deze zee de vorm van
oorlog (1940-1945) achter de rug.
een trechter heeft, bovenaan breed en bij het
In die vijf jaar dat het oorlog was, was er weinig
Nauw van Calais, heel smal. Tijdens die lange
gedaan aan het onderhoud van de dijken. Ook
storm van eind januari 1953 werd het water uit
waren er nog veel dijken die niet echt sterk wa-
het brede deel, door de storm naar het smalle
ren. Deze dijken bestonden helemaal uit klei en
gedeelte gestuwd.
waren verder niet verstevigd. Bovendien waren de dijken veel lager dan dat ze tegenwoordig
Springtij Naast de orkaan die over de Noordzee raasde, was het ook nog eens springtij. Over de hele wereld hebben zeeën en oceanen te maken met eb en vloed. We noemen dit getijden. Eb en vloed ontstaan doordat de zon en de maan aan de oceanen ‘trekken’. Als zon, maan en aarde in één lijn staan, is het springtij. Het water komt dan extra hoog. Springtij komt eens in de vijftien dagen voor. In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 was het springtij. Gelukkig niet eens zo
6
zijn.
Gebrekkige communicatie Tegenwoordig heeft iedereen telefoon in huis en hebben veel mensen e-mail en mobiele telefoon. Je kunt op ieder moment van de dag contact met elkaar zoeken en met elkaar praten. In 1953 was er bijna niemand die thuis telefoon had. Televisie en internet bestonden toen nog niet. Heel veel mensen hadden wel een radio, maar de radio-uitzendingen stopten na middernacht. Men waarschuwde per telegram voor storm en gevaarlijk hoog water, maar dit waarschuwingstelegram bereikte eigenlijk niet zoveel bewoners, omdat op zaterdagnacht veel kantoren in het rampgebied gesloten waren. Dat betekende dat er maar weinig mogelijkheden waren om de bewoners te waarschuwen. Omdat de mensen ook helemaal niet door
sirene of met het luiden van de kerkklokken.
hadden dat de situatie zo gevaarlijk was, ging
Maar als er storm rondom het huis loeit, hoor
men gewoon door met het dagelijkse leven. De
je daar natuurlijk niet zoveel van. In sommige
bewoners gingen gewoon slapen. Pas na mid-
dorpen werd de politie of anderen ingezet om
dernacht werd duidelijk dat de situatie wel eens
mensen te waarschuwen. Veel mensen woon-
heel gevaarlijk kon worden. Men probeerde de
den in verafgelegen boerderijen en voor hen
bevolking te waarschuwen met een brandweer-
kwam de waarschuwing dan meestal laat.
Opdracht 1 1. Leg uit wat getijden zijn. Zoek uit hoe het zit met springtij. Is dit hetzelfde als springvloed? Wat is dood tij? .. . . . .................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .........................................................................................
.. . . . .................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .........................................................................................
2. Wat is een telegram? .. . . . .................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .........................................................................................
.. . . . .................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .........................................................................................
Watersnoodramp 1953 Wat gebeurde er? De rampdag zaterdag 31 januari Het was zaterdag 31 januari 1953. In het hele
’s nachts ging het mis. Op vele plaatsen sloegen
land wapperden vlaggen in de harde wind;
manshoge golven over de dijken. Die konden
prinses Beatrix werd vijftien jaar. Verder was het
de kracht van het water niet aan en overal in
een heel gewone dag. Het stormde erg hard,
Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland brak
maar dat gebeurde wel vaker. ’s Middags zagen
de ene na de andere dijk door. Op 89 plaatsen
de mensen op de dijk of in de havens dat er iets
ontstonden zogenaamde stroomgaten, waar
vreemds aan de hand was; bij eb zakte het water
het water met eb en vloed doorheen stroomde.
nauwelijks. Het water bleef net zo hoog staan
Veel mensen werden verrast in hun slaap. Som-
als bij vloed. Veel mensen gingen even bij de ha-
migen hadden nog de tijd om naar boven te
ven (de kaai) kijken hoe hoog het water stond.
vluchten naar zolder of klommen op de daken.
Maar niemand maakte zich echt ongerust. De
Ze konden daar niets anders doen dan afwach-
dijken hadden het immers altijd gehouden. Om
ten. Alles wat los en vast zit werd meegesleurd
vier uur ’s middags werd de veerdienst tussen
door het kolkende water.
Kruiningen en Perkpolder gestaakt. Door het
De bewoners op de zolders hadden nagenoeg
extreem hoge water stonden de aanlegsteigers
niets om te eten en te drinken. Als er een dijk
aan beide kanten van de Westerschelde onder
brak, stortte het water met zoveel geweld over
water. De mensen luisterden ’s avonds naar een
het land en de dorpen dat hele huizen in de
speciaal radioprogramma ter ere van de verjaar-
polders terecht kwamen. Mensen probeerden
dag van de prinses. Men hoorde op het nieuws
zich aan stukken van een dak
dat voor de kust het Britse schip Princess Victo-
of aan bomen en telefoon-
ria was vergaan. Op zee verkeerden veel sche-
palen vast te klampen. Soms
pen in moeilijkheden. Maar de mensen voelden
lukte dat, maar het water was
zich veilig achter de dijken en de meesten gin-
steenkoud en na verloop van
gen ’s avonds dan ook rustig slapen. In som-
tijd lukte het velen niet meer
mige plaatsen waren er bewoners met bange
zich vast te houden en ver-
voorgevoelens. In Rotterdam had de politie
dronken.
een waarschuwing doen uitgaan dat er tegen zes uur zondagochtend hoog water werd verwacht. In Oude Tonge moest de sluismeester de vloeddeuren sluiten hoewel het laag water was. In Stavenisse en andere dorpen werden vloedplanken gezet bij de haveningangen. Om middernacht gingen de radiozenders in Hilversum uit de lucht . Het laatste nieuwsbulletin werd om elf uur uitgezonden. De storm raasde maar door en het water bleef maar stijgen. Rond twee uur
8
De volgende ochtend zondag 1 februari Toen het zondagochtend licht werd, zagen de
De officiële reddingsacties lieten nog op zich
mensen dat het land één grote watervlakte was
wachten. Op zondagmiddag werd het weer
geworden. Alleen de daken van huizen en boer-
vloed. Opnieuw kwam het water tot aan de
derijen en de toppen van bomen staken nog bo-
zolders. Omdat vele dijken kapot waren, kon
ven het water uit. Overal zaten mensen op zolder
het water ongestoord de polders binnenstro-
te wachten op hulp. Ze hadden geen voedsel,
men. Bij de tweede vloed stortten ook nog veel
geen plaats om te slapen en ze waren natuurlijk
huizen in. Een hoop mensen moesten nog een
bang dat hun huis alsnog zou instorten. Angstig
nacht op de koude zolder zitten.
wachtten ze de volgende vloed af. Heel langzaam kwamen de reddingsacties op gang. In het be-
Als je foto’s bekijkt van de Watersnoodramp lijkt
gin waren het gewone mensen die probeerden
het net of het wel meevalt. Je ziet huizen onder
anderen te redden. Zeeuwse vissers voeren met
water staan, maar de zee ziet er op de foto’s heel
hun vissersboten door de gaten de dijken in, in
kalm uit. Je denkt misschien: ”konden die men-
de polders, om mensen op te halen. Vooral op de
sen niet gewoon wegzwemmen?”. Maar je moet
zolders van verafgelegen boerderijen zaten men-
bedenken dat er ’s nachts, toen de ene na de
sen, die lang moesten wachten omdat er niet ge-
andere dijk brak, nauwelijks foto’s zijn gemaakt.
noeg boten waren om ze te redden.
Bovendien was midden in de winter, dus was het water veel te koud om te zwemmen.
Opdracht 2 Bekijk de kaart (zie pag. 42 voor de grote kaart) waarop het overstroomde gebied staat aangegeven. Stond jouw woonplaats onder water? .......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Watersnoodramp 1953 Evacuatie en hulp De eerste helpers
Militairen
De eerste helpers waren personen die direct
Op zondagmorgen werden alle militairen in
hulp kwamen bieden. Met gevaar voor eigen
Nederland opgeroepen. Twaalfduizend van
leven probeerden ze in die rampnacht zoveel
hen boden hulp in het rampgebied. Zij hebben
mogelijk personen te redden.
duizenden mensen gered; later hielpen zij ook
Met touwen om hun middel zwommen ze door
bij het dichtmaken van de dijken en bij de
het ijskoude water naar halfingestorte huizen.
evacuatie van de mensen.
Anderen liepen over bergen wrakhout om hun
Amerikaanse, Engelse en Belgische militairen
dorpsgenoten te bereiken, of men probeerde
schoten te hulp met hun helikopters, want
een soort vlotten te maken om zo mensen
Nederland bezat er zelf maar ĂŠĂŠn. Ze gebruikten
uit hun huizen te kunnen halen. De redders
stukken dijk als landingsbaan. De helikopters
voeren met kleine roeibootjes langs huizen om
hadden het voordeel dat zij overal konden
te kijken of er nog mensen op zolders zaten.
komen. Zij daalden neer bij bomen en daken
De harde wind en de kou bemoeilijkten de
die verzakten, speurden door vensters van
reddingspogingen.
huizen naar overlevenden. Zij haalden met touwen en touwladders mensen van daken en
Vissers
Zij brachten geneesmiddelen, artsen, voedsel
Vissers uit Urk kwamen helpen met hun
en drinkwater. Met behulp van rubberboten,
vissersschepen (kotters). Zij gingen op redding
vletten en DUKW’s (=amfibievoertuig, dit
uit en vroegen met hun radio om hulp in
voertuig kon zowel varen als rijden) werden
de vorm van rubberboten, medicamenten,
ook vele mensen gered. Om aan hun redders te
drinkwater of voedsel. Ook vissersschepen uit Katwijk, IJmuiden, Scheveningen, Volendam en niet te vergeten Yerseke en Zierikzee kwamen met hun bemanning hulp verlenen.
10
zolders,vervoerden gewonden op brancards.
Weet je dat ze vroeger van zeewie
Vanaf de Middeleeuwen
r ook dijken maakten?
werden op verschillend e plaatsen langs ouwd van zeewier. Een wierdijk had als voordeel boven een aar den dijk dat het gedroo gde wier onder druk samenpakte tot een harde massa die veel mi nder te lijden had onder afslag. Door hun steile opbouw waren ze echter veel kwetsbaarder voor onde rmijning door de golfslag. Alleen in de Wieringermeer en op Texel zijn nog restanten te vinden van oude wierdijken. de Zuiderzee dijken geb
geld in te zamelen. Er werd ruim 140 miljoen gulden (=ongeveer 63 miljoen euro) gestort in het fonds. Voor die tijd was dat heel veel geld. laten zien dat ze nog op zolders zaten, bonden
Vanuit de hele wereld zond men hulpgoederen
mensen lakens aan een stok en hingen die uit
(kleding, huisraad, linnengoed en voedsel).
het raam.
Het Rode Kruis was ondertussen ook al begonnen met het inzamelen van goederen.
Droppings
Het ontving zelfs zoveel materiaal, dat ze na enige tijd niet meer wisten wat ze ermee aan
Er was een groot gebrek aan water en voedsel.
moesten. Een deel van de goederen werd
Op dinsdag 3 februari vonden overal op droge
verscheept naar landen in de Derde Wereld.
plaatsen droppings plaats. Vliegtuigen en helikopters gooiden zandzakken, rubberboten, lieslaarzen, voedsel (onder andere veertigduizend
Evacuatie
broden) en drinkwater naar beneden.
Sommige mensen vluchtten hun huis uit naar hoger gelegen plaatsen. Daar moesten ze
Inzamelingen
natuurlijk worden opgevangen. Dit gebeurde in gemeentehuizen, cafĂŠs of op andere plaatsen
De mensen waren alles kwijt, hun huis, het
waar genoeg ruimte was. Anderen werden uit
meubilair, geld, kleren, speelgoed. Meteen na
hun huizen gered en met bootjes of helikopters
de ramp werd een rampenfonds ingesteld om
naar veiligere plaatsen gebracht.
Maar de mensen konden niet op deze
Ahoyhal en de veemarkthallen in Den Bosch,
opvangplaatsen blijven. Daar was nauwelijks
werden de geëvacueerden ondergebracht bij
ruimte om te slapen. Er was te weinig water
gastgezinnen overal in het land. Je had geluk
en voedsel. Bovendien was het erg ongezond
als je terecht kon bij familie. Anderen kwamen
om veel mensen op een kluitje te laten zitten
terecht bij wildvreemden. Sommigen woonden
onder slechte hygiënische omstandigheden. Er
maandenlang bij vreemden in huis. De kinderen
braken dan gemakkelijk besmettelijke ziekten
gingen dan naar school in een vreemde stad.
uit. Daarom moesten alle bewoners worden
Soms werden ze ook nog geplaagd omdat ze
geëvacueerd. Evacueren betekent dat mensen
dialect spraken.
uit hun eigen woonplaats ergens anders moesten worden ondergebracht. In Rotterdam gebruikte men de Ahoyhal om evacués op te vangen. Maar eerst moesten de mensen vanuit de getroffen gebieden naar Rotterdam worden gebracht. Dat was de taak van het Rode Kruis. De lange reis naar Rotterdam in overvolle binnenvaartschepen was geen pretje. De mensen hadden vaak twee nachten niet geslapen. Ze hadden honger en waren nog steeds bang. Iedereen was vreselijk ongerust over het lot van familie en vrienden. Vanuit de opvangplaatsen, de
12
ingen van rivieren m ro st er ov n va s r slachtoffer Weet je dat er mee mvloeden op zee? or st or do n da n e kroon. valle
d spant hierbij He) in China g an u heeft (H er t genoemd, De gele rivi rdriet” word ve s a’ in h “C r wereld ie ook dere rivier te Deze rivier d an ke el w an kt d ffers gemaa oming bijna meer slachto kele overstr en n éé ij b e verdronken veel als bij d ook. In 1931 2000 keer zo an d r ee m s u mensen, d vier miljoen van 1953. watersnood
Noodtoestand
Slachtoffers
In het rampgebied werd de noodtoestand
Er zijn 1835 mensen om het leven gekomen;
uitgeroepen. Dat betekende dat je niet overal
in Zeeland 873 personen, in Zuid-Holland 686,
kon gaan en staan waar je wilde. De avondklok
in Noord-Brabant 254 en elders in het land 22.
werd ingesteld. Dit betekende dat je ’s avonds
1683 lichamen werden gevonden, 152 van de
niet naar buiten mocht. Om in het rampgebied
verdronken personen werden nooit gevonden.
te komen had je een vergunning nodig; dit was
Ten gevolge van de ramp verloren vele kinderen
om diefstal tegen te gaan. Als je bij je eigen
hun ouders. Er waren talloze gewonden en
huis wilde gaan kijken, moest er altijd een
zieken. In sommige dorpen waren honderden
politieagent mee. Politieagenten vanuit het hele
slachtoffers te betreuren.
land kwamen de verlaten woningen bewaken.
Het zwaarst getroffen waren Oude Tonge
Toch bleven er helaas dieven in het rampgebied
op
actief.
doden), Stavenisse op Tholen (156 doden) en
het
eiland
Goeree-Overflakkee
(305
Nieuwerkerk op Schouwen-Duiveland (288 doden). 72.000 mensen moesten tijdelijk ergens anders worden ondergebracht. Meer dan 47.000 huizen, scholen, kerken en andere gebouwen werden beschadigd. Er verdronken 20.000 koeien, 12.000 varkens, 165.000 stuks pluimvee, 1750 koeien en 2750 stuks kleinvee, zoals schapen en geiten.
Opdracht 3 Lees de hoofdstukken 8,9 en 10 uit het boek ‘Oosterschelde Windkracht tien’ van Jan Terlouw.
Watersnoodramp 1953 Weer terug Meteen na de ramp begon Rijkswaterstaat met het herstellen van een aantal dijken. Iedereen werd opgetrommeld om mee te helpen. Het leek bijna een onmogelijke opgave om de 89 grote stroomgaten en 400 bressen zo snel mogelijk te herstellen. Maar het lukte om een deel van de dijken vrij snel na de ramp te dichten. Men herstelde de dijken met allerlei materiaal zoals zandzakken, schepen die men liet zinken, stenen en caissons. Het laatste gat in de dijk, bij Ouwerkerk op
keer per dag doorheen stroomde, had het gat
Schouwen-Duiveland werd op 6 november
steeds groter en dieper gemaakt. Het sluiten van
1953, negen maanden na de Watersnoodramp,
dit laatste gat was een gedenkwaardige gebeur-
gedicht. Het water dat er bij eb en vloed twee
tenis, waarbij koningin Juliana aanwezig was. Toen de laatste caisson op zijn plaats lag loeiden alle scheepshoorns van de schepen in de buurt. De volgende dag hesen veel mensen de vlag om deze belangrijke gebeurtenis te vieren. In ĂŠĂŠn van de caissons bij Ouwerkerk is tegenwoordig het Watersnoodmuseum gevestigd. Hier vind je veel informatie over de Ramp van 1953.
14
Een cou p
dient om
Toen de dijken weer enigszins waren hersteld en beginnen met schoonmaken. Probeer je maar
het verk
n onderb
en coupure
reking in
is?
de dijk;
eer doo deze op r te laten ening . Aan we is een ste e n rz e ijden va n of beto bij hoge n de nnen m watersta uur gem nd balke aakt waa nen word n (vloed rin en, zoda planken ) geplaa t het gat tst kunin de dij deze ba k weer g lken bre esloten ngt men is. Tegen zandzak ken aan beter te o m h kunnen et water tegenho uden. coupure
het water was weggepompt, konden de mensen
Weet je wat e
ure is ee
Opdracht 4
eens voor te stellen hoe een huis er van binnen uitziet als negen maanden lang het zeewater
Wat is precies een caisson?
vrij spel heeft gehad. Het land zag eruit alsof het de zeebodem was. Planten, struiken en bomen waren doodgegaan door het zoute water. In de
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
huizen lag slib. Alles was bezaaid met schelpen en zeewier. Overal zaten zeepokken op. Het zag er hopeloos uit, maar toch begonnen speciale
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
schoonmaakploegen met schoonmaken. .......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zodra een straat was schoongemaakt, kregen de bewoners bericht dat ze
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
weer terug konden komen naar hun huizen. Soms moest er aan de huizen zelf ook nog veel worden gedaan. Het zoute water was doorgedrongen in de
Wrakhout en rommel moesten worden opge-
muren en het pleisterwerk liet los. Nu,
ruimd. Huizen en gebouwen moesten worden
na 55 jaar, zit het zout nog steeds in de
schoongemaakt. Dit schoonmaken noemde
muren. Deze huizen worden waterhuizen
men “modderen” en de personen die schoon-
genoemd.
maakten behoorden tot de zogenaamde “mod-
Iedereen kreeg geld en goederen om zijn
derploegen”. Een andere grote klus was het
huis op te knappen. Dit werd geregeld door
opruimen van alle dode dieren. De mensen die
Rampschadebureaus die werden geïnstal-
hiermee belast waren, werden “kadaverploe-
leerd in de dorpen.
gen” genoemd.
Watersnoodramp 1953 De Deltawerken Voor de Watersnoodramp had men al plannen bedacht om zuidwest Nederland beter te kunnen beschermen tegen stormvloeden. Men
Stormvloedkering Hollandsche IJssel (1958)
wilde na de Ramp Nederland zo snel moge-
Zeven jaar na de ramp in 1960, werd het plan
lijk veiliger maken voor volgende stormvloe-
van de Deltacommissie gepresenteerd. Onder-
den. Meteen na de Ramp, op 18 februari 1953,
tussen had men niet stilgezeten. Men was
benoemde minister Algera van Verkeer en
alvast begonnen met de bouw van een storm-
Waterstaat een groep van deskundigen: deze
vloedkering in de Hollandsche IJssel. Al voor de
groep noemde men de “Deltacommissie�. Deze
Watersnoodramp had men gemerkt dat, als het
commissie moest onderzoeken wat er het beste
zeewater tijdens een storm de Nieuwe Water-
kon gebeuren.
weg ingestuwd werd, het water in de smalle
Een belangrijke vraag die de Deltacommissie
Hollandsche IJssel wel erg hoog kwam te staan.
moest beantwoorden was hoe hoog de dijken
De toestand van de dijken langs deze rivier was
moesten zijn om te voorkomen dat bij een vol-
niet al te best, terwijl er in dit deel van Neder-
gende stormvloed het land weer zou overstro-
land veel mensen woonden.
men. De commissie bepaalde dat de dijken vijf meter
De stormvloedkering in de Hollandsche IJs-
boven NAP (Normaal Amsterdams Peil)
sel ziet er als volgt uit: aan beide kanten van
moesten zijn. Dit noemde men Deltahoogte.
de rivier staan hoge torens. Tussen die torens
Het gevolg was dat veel dijken, dammen en dui-
hangt een enorme schuif. De schuif kan tussen
nen moesten worden verhoogd.
de torens op en neer worden gehesen. De schuif
Een ander belangrijk besluit van de commis-
staat bijna altijd omhoog. Als het stormt gaat
sie was dat men de kust van Nederland wilde
de schuif dicht, zodat het hoge water wordt
verkorten door de zeearmen af te sluiten. Aan
tegengehouden. De stormvloedkering was
het eind van deze zeearmen hadden de ergste
in 1958 klaar. In 1976 werd een tweede schuif
overstromingen plaatsgevonden. Bij de gevol-
gebouwd.
gen voor natuur en milieu stond men niet stil. Er was haast bij. Het ging immers om de veiligheid van duizenden mensen. Het hele plan noemde men het Deltaplan of de Deltawerken.
Zandkreekdam (1960) en Veerse dam (1961) Het tweede project van de Deltawerken was de
16
Op 5 november 1957 kwam er een zogenaamde
Zandkreekdam, een korte dam tussen Noord-
Deltawet.
Beveland en Zuid-Beveland. De ingenieurs die
In deze wet stond dat de zeegaten Haringvliet,
alle dammen moesten ontwerpen, wisten dat de
Brouwershavense Gat, Oosterschelde, Veerse
Deltawerken een heel ingewikkelde klus werd.
Gat en Zandkreek moesten worden afgesloten.
Er moest met veel dingen rekening gehouden
kust Weet je dat een
worden, zoals de stroming van het water, de hoeveelheid water die door de rivieren geloosd werd en natuurlijk de scheepvaart. Daarom besloten de ingenieurs te beginnen met de gemakkelijkste dam. Zo konden ze aldoende leren. Men begon aan twee kanten
??
kan wandelen
. Onder beweging in d n re u d ort ekust is vo d heen en e Noordze meters zan n e g e De zandig w e ere n wind b ien op and n golven e en en groe rm o invloed va st e d s eren af tijden len verand en breken stroomgeu n e weer. Duin n e k n a ndb de kust. eer aan, za wandelen n e e e w plaatsen w n t noeme plaats moe plaats. Dat lijn op zijn st u steeds van k e d t a elerheid d n. Door reg sloot de ov opgemete st u k In 1990 be e d t rd zand s word weggevoe en. Jaarlijk g e g ze li e n d e r jv o li o b td uiten, word d op te sp evuld. matig zan weer aang
tegelijk te bouwen. De stukken dam groeiden dus langzaam naar elkaar toe. In het midden werd de opening steeds kleiner. Dezelfde hoeveelheid water moest tussen de steeds smaller
Op 1 oktober 1960 mocht voor het eerst verkeer
geworden opening door. Hoe nauwer het gat,
over de dam. Noord-Beveland was geen eiland
hoe sneller het water stroomde.
meer. Bij de opening liep er een schaap achter
Dan was er natuurlijk de vraag hoe je de dam
de muziekkorpsen mee. Letterlijk werd hiermee
moest sluiten. In de Zandkreekdam werd het
bedoeld: als er ĂŠĂŠn schaap over de dam is vol-
laatste gat dichtgemaakt met een caisson. Ver-
gen er meer. Met andere woorden; het eerste
volgens werd er over de caisson zand gespoten.
deel van het Deltaplan is klaar, de rest moet nu
De Zandkreekdam was klaar in 1960.
spoedig volgen.
Met het openstellen van de rijweg op de dam
De Haringvlietdam (1971)
kwam er ook een eind aan de veerdiensten die
Omdat het rivierwater van de Rijn, Waal en
honderden jaren tussen Noord-Beveland en
Maas via het Haringvliet naar de zee stroomt,
Zuid-Beveland en tussen Noord-Beveland en
kon deze rivierarm niet geheel worden afge-
Walcheren hadden gevaren. Er was een veer
sloten. Er werd een rij sluizen gebouwd om een
tussen Wolphaartsdijk en Kortgene en van Veere
opening in de dam te houden. De sluizen staan
naar Kamperland.
open als het eb is, het rivierwater kan dan de zee instromen. Als het vloed is, sluiten de sluizen.
Na de Zandkreekdam werd het Veerse Gat afge-
Dit soort sluizen worden spuisluizen of uitwate-
sloten: de Veerse Gatdam. Ook bij de bouw van
ringssluizen genoemd.
deze dam begon men met het bouwen vanaf
Hoe werden deze sluizen gebouwd? In zee
twee oevers. Het laatste gat dat overbleef werd
bouwde men een hoge dijk in de vorm van een
ook afgesloten met caissons. Deze caissons
rechthoek. Binnen die dijk ontstond een meer
waren zo hoog als een flatgebouw van zeven
dat kon worden leeggepompt. Als het meer leeg
verdiepingen.
was, kon er op de zeebodem worden gebouwd.
Sleepboten sleepten deze caissons naar hun
Omdat de zware sluizen niet op de zachte zee-
plaats om daar te laten zinken.
bodem gebouwd konden worden, sloeg men
De Veerse Gatdam was in 1961 klaar. Het water
eerst lange palen in de bodem. Op de palen
tussen de twee dammen heet tegenwoordig
legde men een betonnen vloer van drie meter
het Veerse Meer.
dik. Op die vloer werden de sluizen gebouwd. Toen de sluizen klaar waren, werd de ringdijk
De Grevelingendam (1965) en Volkerakdam (1970) Net als bij de vorige dammen begon men bij
Er is veertien jaar gewerkt aan de Haringvlietdam en de sluizen (van 1957-1971).
de Grevelingendam weer vanaf beide kanten
De Brouwersdam (1972)
te bouwen. Uiteindelijke bleven er twee gaten
Met de Brouwersdam werd de Grevelingen
over. Het ene gat vulde men met caissons. Het
helemaal afgesloten. Op sommige plaatsen is
andere gat maakte men op een andere wijze
de zeearm erg diep, op andere plaatsen zijn er
dicht. Er werd een kabelbaan gebouwd. Aan de
zandbanken. Men bouwde eerst een stuk van
kabel hingen gondels en aan die gondels hin-
de dam op de zandbanken. Men begon weer
gen netten waarin men stenen vervoerde.
vanaf de oevers te bouwen. Er bleven twee
Hingen de stenen boven de juiste plek, dan
gaten over; het ene werd gesloten met caissons,
werd het net opengemaakt en vielen de stenen
het andere gat met grote betonblokken die met
in zee. Als er voldoende stenen lagen, werden
een kabelbaan naar beneden werden gegooid.
ze met zand bedekt en daarna met asfalt.
De Brouwersdam was in 1972 klaar. De zeearm
De Grevelingendam was klaar in 1964.
tussen de Brouwersdam en de Grevelingendam
Na de Grevelingen werd de Volkerakdam aan-
heette voortaan het Grevelingenmeer. Het Gre-
gelegd, een dam tussen Goeree-Overflakkee en
velingenmeer heeft een vast waterpeil maar is
Noord-Brabant. Over het Haringvliet werd een
wel zout gebleven.
brug gebouwd.
In 1978 werd in de Brouwersdam een spuisluis
Toen de Volkerakdam klaar was, kon het water
gebouwd om vers zeewater in de Grevelingen
van de grote rivieren alleen nog worden afge-
te laten binnenstromen.
voerd via het Haringvliet en de Nieuwe Waterweg bij Rotterdam.
18
weer afgegraven en stonden de sluizen in zee.
De stormvloedkering in de Oosterschelde (1986) Het oorspronkelijke plan was om de Oosterschelde helemaal af te sluiten. Maar heel veel mensen waren het hier niet mee eens. In de Oosterschelde worden veel oesters en mosselen gekweekt. Bovendien leven er veel planten en dieren die in zout water thuis horen en niet kunnen leven in zoet water. Er werd dan ook heftig geprotesteerd tegen de afsluiting van de Oosterschelde. Men bedacht dan ook een plan waar nog steeds zout water de Oosterschelde binnen kon stromen en waar ook de veiligheid
Weten jullie waarom er n
Op zeed
ooit bomen ijken sta op zeedijke an geen n staan? bomen. Als bom De veilig en ontw heid laa ortelen t dit niet ontstaat Zo’n kuil toe. er een d kan doo iepe kuil r w e e r en wind in de dij door de worden k. dijk min uitgesle der stev pen, wa ig wordt. veel lich a rt weg, w Bovendie aardoor n vange groeien het gras n bome . Op rivie o n nder de rdijken z b o o m ie je som hier min minder kan der hevig s wel bo men. De dan aan stormen de kust, zijn waardoo r een bo snel zal om min omwaaie d er n.
van de mensen gegarandeerd was. Omdat de monding van de Oosterschelde erg groot is, werd er middenin een eiland aangelegd; het werkeiland Neeltje Jans. Vanaf beide kanten
Opdracht 5
werd toegewerkt naar het eiland. In de Oosterschelde werden 65 pijlers geplaatst. Tussen de
Waarom is de Westerschelde niet afgesloten?
pijlers kwamen schuiven. De schuiven rusten
Zoek op het internet meer informatie op over de Deltawerken.
op betonnen drempels. Bij gewoon weer staan de schuiven omhoog, bij gevaarlijke situaties gaan ze naar beneden. In 1966 begon men met de bouw van de stormvloedkering. Twintig jaar later, op 4 oktober 1986, stelde koning Beatrix de kering in bedrijf.
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De Maeslantkering (1997)
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Op 10 mei 1997 opende koningin Beatrix de laatste van de Deltawerken: de Maeslantkering
.......................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
in de Nieuwe Waterweg bij Rotterdam. Bij een dreigende overstroming sluiten twee enorme witten deuren de Nieuwe Waterweg af; op deze
erker is? e bouw w k ij d n e at e was d eeuw n jullie w
manier wordt Zuid-Holland beschermd tegen het hoge water. Deze stormvloedkering is bijna 300 meter lang.
Weet je w a
Giertij
t giertij
is? is de Z eeuws e naa m voor s pringt ij.
Wete
jk de 20e nameli lft van e h e d n voor e e e k dijkij w d t e men n de n de a d v m n e e o Tot aa ll n herste and deden en het et de h die dit m n g e s o n n d me ag tien e gron erk. De atste d n per d a la handw p m r e n nv eter n ee rs. Me tien m eld ko r d e id v werke o m n ns. Ge itten e iwage ndersp o d en kru n o r gr atsen. e mete verpla kubiek
Watersnoodramp 1953 Sporen in de dorpen en in het landschap In bijna elk dorp dat getroffen is door de Waters-
Kruiningen
noodramp zijn nog sporen te vinden van de ramp.
Monumenten Een monument is een gedenkteken. Vaak is het een beeld, gemaakt door een kunstenaar. Monumenten worden gemaakt om mensen ergens aan te herinneren. In dit geval is een monument een herinnering aan de Watersnoodramp; we herdenken de slachtoffers die toen zijn omgekomen.
Moeder met gestorven kind door Jan Wolkers
We laten een aantal monumenten aan jullie zien.
Het bronzen beeld staat in de tuin van de Nederlands Hervormde Kerk te Kruiningen. Op vrijdag
Krabbendijke
1 februari 1957 werd het onthuld. Op het voetstuk staan de volgende regels, ontleend aan een gedicht van A. Roland Holst: ‘Hoort gij de zee achter mijn hart, Dan zal ik heen zijn, en gij zult met de zee alleen zijn, De golven zullen breken in uw hart’. Het was het eerste beeld van de Amsterdamse beeldhouwer en schrijver Jan Wolkers en het was zijn eerste belangrijke opdracht. Voor het beeld heeft Maria de Roo, zijn vrouw,
Het monument bestaat uit een steen met
in 1956 geposeerd, met op haar arm het kind
namen van de omgekomen personen en een
waarvan ze twee maanden na de watersnood
golf.
was bevallen. Voor Jan Wolkers heeft het beeld meer te bete-
20
Het staat op de algemene begraafplaats, de
kenen dan alleen de ramp. Door een ongeluk
maker is J.P. Sturm uit Goes.
dat Maria de Roo en Jan Wolkers op 10 juni 1951
Het monument werd op 1 februari 1955 ont-
overkwam stierf hun dochtertje Eva, twee jaar
huld, twee jaar na de stormramp.
oud.
Weet je dat ze
Soms sta
k men d
ntdekte ze e oudste o to u s. n t to De laatsje Pein et Friese p h in t g li d oden. Nederlan pelde grasz a st e g n a v akt minstens Hij is gema is deze dijk n e g lo o e h Volgens arc d. nd jaar ou tweeduize
vroeger som
s me
t opzet de d met opz ijken doors et door, taken? z o o dat het la o rlogstijd De dijke nd overs , zoals in n werde tr d o e o Tweede mde. Dit n soms d Wereldo gebeurd oor de D Op 3 ok orlog (1 e uitsers d tober 19 9 4 oorgesto 0-1945). 44 schro ken en s kken de Gealliee oms doo rden op inwoners de dijk n r de Gea van Wes llieerden aast het tk ton sprin a p e lle door dorp. 25 . gstof op een aan 0 bomm de dijk e v a e l snel het v n a n w n d e d rp a e a e rd land bin rs gooid oor onts nen. Do en in tota tond ee el was o de hoge n groot al 1300 m de Du g r gelege at. Het z itsers te n delen e e w a te d van het r drong wingen zodat de eiland. D zich teru Gealliee e Weste g te trek rden vrij rs k c en naar helde kw toegang am dan kregen to o p e t de inm n te ligg Tientalle iddels ve en, n mense Antwerp roverde n kwam e n h . a v e e n n o v a m n king. He ten gevo t zou no lge van g een ja het bom ar duren b ardeme voordat nt of do het hele or verdri gebied w neer droo g lag. altijd in
stens dste dijk al min u o e d t a d je t Wee ar oud is? tweeduizend ja edijk van
e dijken
Wolphaartsdijk
Kortgene
Een hand die in de golven verdwijnt
Dit
monument
staat
op
de
algemene
begraafplaats te Kortgene ter gedachtenis aan Ontworpen door Marjolein Groot Nibbelink en
de 41 slachtoffers. De beeldhouwer is Frans
Ronny Ivens.
Maas uit Vlissingen. Het ontwerp is van architect
Dit monument staat in het recreatiegebied de
J.H. Valk. Op 31 oktober 1953 vond de onthulling
Schelphoek in Wolphaartsdijk.
plaats. Het monument bestaat uit een maquette
Het ontwerp is van de toen 17-jarige Marjolein
uitgevoerd in witte zandsteen en een hoge
Groot Nibbelink. Zij was de winnaar van de prijs-
witte zuil van zandsteen met op de hoogte 2.75
vraag die de gemeente Goes had uitgeschreven
meter de letter H.W. Tot deze hoogte had het
voor alle inwoners van Wolphaartsdijk. Aan de
water gestaan op deze rampnacht.
achterzijde is een kleine plaquette aangebracht met de namen van de twaalf slachtoffers die omkwamen bij de ramp. Het beeld werd op 1 februari 2005 onthuld.
Colijnsplaat In de helse rampnacht van 1 februari 1953 dreigden de hier geplaatste vloedplanken te bezwijken onder het geweld van de golven Colijnsplaat leek reddeloos ten onder te gaan Met hun lichaamskracht hielden dorpsbewoners Houen Jongens Het monument ‘Houen Jongens’ is uitgevoerd in brons. De aanrollende golf, de vloedplanken en een mensenhand symboliseren de strijd van
de wankelende waterkering op haar plaats totdat een in de haven losgeslagen schip voor de kering op de kade werd gesmeten zo bleef het dorp voor overstroming gespaard
de mens tegen het water. Het monument staat op de oude haven te Colijnsplaat. Ook de coupure (dijkdoorgang) werd in 1993 in zijn oorspronkelijke vorm hersteld en de vloedplanken liggen weer naast de coupure opgeslagen. De onthulling van het monument vond plaats op 6 augustus 1993, door de nog in leven zijnde red-
Op 6 augustus 1993 werd dit monument onthuld ter herinnering aan de ramp van 1953 de wonderbaarlijke redding van Colijnsplaat en de Nederlandse eeuwige strijd tegen het water
ders van weleer. De kunstenaar is Jan Haas uit Vlissingen. J.H.C. Haas is geboren 26 oktober 1942 in Jakarta (voormalige Batavia).
22
In remembrance of the 1953 flood disaster and the saving of Colijnsplaat
Opdracht 6
1. Is er in jouw dorp een monument opgericht om de Watersnoodramp te herdenken? Ga op
oto Plak hier de f
zoek en maak een foto van het monument.
2. Merkstenen In veel dorpen die getroffen zijn door de watersnoodramp vind je peilstenen
Plak hier de foto
in de gevels. Deze merkstenen geven aan hoe hoog het water op een bepaalde datum heeft gestaan. Opdracht: Ga op zoek naar merkstenen in jouw dorp en als je er een gevonden hebt, maak er dan foto’s van.
3. Gebouwen of schenkingen In Sint Maartensdijk op Tholen staat in de Rädda Barnestraat een voormalige kleuterschool. Deze kleuterschool is geschonken in 1954 door Zweden. Opdracht: Zijn er in jouw omgeving gebouwen of huizen of andere dingen te vinden die geschonken zijn na de watersnood?. Maak foto’s en omschrijf wat het is of was en door wie het is geschonken.
oto Plak hier de f
Bijlage 1: Wat gebeurde er in de dorpen? De dorpen op Noord-Beveland Kortgene Op zaterdag 31 januari 1953 was er feest in Kortgene. De commissaris van de koningin, jonkheer Mr. A.F.C. de Casembroot, zou op die dag het nieuwe gemeentehuis openen. De opening zou ’s middags al gebeuren, maar door de storm en het hoge water voer de veerpont tussen Wolphaartsdijk en Kortgene niet. Tegen het eind van de middag was de overtocht mogelijk. De commissaris verrichtte
gevlucht, viel in de gang en verdronk. Zijn vrouw
de openingshandelingen en vertrok omdat hij
verdronk in de bedstee. Alle dorpsbewoners pro-
andere verplichtingen had. Het gemeentebestuur
beerden zich op de zolders en bovenverdiepingen
ging daarna met de genodigden naar hotel De
in veiligheid te brengen. Tussen de veertig en vijf-
Korenbeurs om te feesten. Niemand maakte zich
tig personen liepen snel naar de molen die op een
ongerust, het stormde wel eens vaker. Jan de Looff,
dijk was gebouwd. Vrouwen en kinderen kregen
kastelein van hotel-café De Graaf van Buren maakte
een plaats op de tweede en derde zolder. De man-
zich wel ongerust. Voordat hij naar bed ging, liep
nen bleven onderin. De mensen die in de molen
hij naar de haven om te kijken hoe hoog het water
waren gevlucht , werden een dag later met behulp
stond. Tot zijn grote verbazing stond het water zo
van een boot gered.
hoog dat het haast op het havenplateau stond en
Veel mensen waren naar Jan de Looff gevlucht,
het moest nog vloed worden. Hij was zo ongerust
naar hotel De Graaf van Buren. Zij kwamen meestal
dat hij niet naar bed ging. Hij stuurde één van zijn
binnen in nachtgewaad. Daar kregen ze droge kle-
zonen naar De Korenbeurs om de feestgangers
ren. Sommigen waren gewond. Met repen van
te waarschuwen. Maar die geloofden niet dat de
lakens gescheurd, werden de wonden verbonden.
situatie zo gevaarlijk was en zij feestten vrolijk ver-
Tegen de ochtend bleek het water te zijn gezakt.
der. Er kwam dus niemand van het gemeentebe-
Zondagavond zaten er totaal 103 mensen in het
stuur kijken en om één uur ’s nachts liet De Looff
huis van Jan de Looff en bij zijn broer Marien in
eigenmachtig de kerkklok luiden om de inwoners
café Havenzicht zat het ook vol. Op maandag-
van Kortgene te waarschuwen. Buurtgenoten en
ochtend kwamen burgemeester en wethouders,
enkele jongens uit Heinkenszand die Noord-Beve-
die naar Colijnsplaat waren gevlucht, eens kijken
land niet meer hadden kunnen verlaten, kwamen
hoe de stand van zaken was. Ondertussen had er
helpen met het vullen van zandzakken, die tegen
dropping van levensmiddelen plaatsgevonden,
de vloedplanken werden aangelegd. De haven-
die vaak op de goede plek waren terechtgekomen,
meester/bode die ook op het feest was, kwam nog
maar ook wel in het water en in de modder.
wel kijken maar hij geloofde niet dat het zo’n vaart
24
liep. Tussen drie uur en half vier ‘s nachts ging het
Uit: Tussen isolement en ontsluiting, een bestuurlijke
mis. Veel woningen stortten door het watergeweld
geschiedenis van Noord-Beveland, 1795-1995 door A.J.
in. De havenmeester was ondertussen naar huis
Barth en A.L. Kort
Colijnsplaat
Kats
Colijnsplaat had een landbouwhaventje dat in
Het dorp Kats bleef in de rampnacht droog, maar
open verbinding stond met de Oosterschelde.
in de omringende polders verdronken elf slachtof-
Tussen het dorp en de haven was een coupure,
fers. Door het uitzonderlijke hoge water stroomde
met in het midden een dikke stenen paal, waarin
het water over de Huisdijk in de Katspolder, die
aan beide zijden vloedplanken konden worden
weldra geheel onder water stond. Dijken, wegen
geplaatst. Met het vroegere gemeentehuis vorm-
en waterleidingen raakten in meer of mindere
den de planken onderdeel van de waterkering.
mate ernstig beschadigd. Op 14 februari begon
In de rampnacht waren de vloedplanken nog net
men met het leegpompen van de polder. Op 16
op tijd geplaatst. Een van de steunberen waarin
maart was de polder weer droog. De overstroming
de vloedplanken waren geschoven dreigde het te
van de Jonkvrouw Annapolder ging zo snel dat alle
begeven. Enkele tientallen mannen van het dorp
bewoners van de polder werden verrast en bij de
hebben uren tegen de steunbeer en de planken
aanlegplaats van het veer verdronken negen men-
staan duwen om te voorkomen dat dit zou gebeu-
sen. Pas op 8 maart was de polder weer droog. Ook
ren. Twee gebeurtenissen voorkwamen dat de
de Leendert Abrahampolder liep onder water. Op
steunbeer het daadwerkelijk begaf. Het woedende
20 februari kon men de dijk weer dichten.
water smeet de in de haven liggende schepen op de kade. EĂŠn ervan, Lead geheten, kwam dwars
Uit: Tussen isolement en ontsluiting, een bestuurlijke
voor de coupure te liggen en hield zo het water
geschiedenis van Noord-Beveland, 1795-1995 door A.J.
tegen. Het tweede wonder was dat het water plot-
Barth en A.L. Kort
seling stopte met stijgen. Het was die nacht op meerdere plaatsen bij Colijnsplaat kritiek, zoals bij de spuisluis en aan de oostkant van het dorp bij de boerderij van Zuidweg. Colijnsplaat bleef echter gespaard voor een grote ramp. Uit: Tussen isolement en ontsluiting, een bestuurlijke geschiedenis van Noord-Beveland, 1795-1995 door A.J. Barth en A.L. Kort
Wissenkerke, Geersdijk, Kamperland en Wissenkerke In de gemeente Wissenkerke liep alleen Geersdijk
het water verrast. Twaalf personen verdronken
onder water. De bevolking van Geersdijk was naar
in de golven. Het gebulder van de storm had de
de zolders gevlucht en in de vroege morgen van
noodklok overstemd. Een kleine marine-eenheid
de eerste februari werd een begin gemaakt met
van zo’n veertig man schoot met twintig boten te
het halen van de mensen uit hun woningen met
hulp. In eerste instantie bracht men de bevolking
behulp van een roeiboot. Ze werden per autobus
naar het opvangcentrum te Goes, waar zij werden
naar Kamperland en Wissenkerke gebracht. Op 16
opgevangen door de bewoners van Goes. Later
februari viel de Geersdijkpolder droog. In Kamper-
werden de geëvacueerden naar ’s-Heer Arends-
land had men alleen met overlast te maken. Het
kerke en Heinkenszand gebracht.
water stroomde de huizen van de Spuidijk en de
Op drie februari was de evacuatie voltooid en
Westhavendijk binnen. Maar het leidde niet tot
begon men met de voorbereiding voor de droog-
grote problemen en de geplaatste vloedplanken
legging van het dorp.
hielden het tijdens de stormvloed. Het dorp Wissenkerke bleef gespaard voor een overstroming.
Uit; samenspel december 1992, informatieblad van de gemeente Goes
Uit: Tussen isolement en ontsluiting, een bestuurlijke
Goes en de ramp van 1953 door A.J. Barth
geschiedenis van Noord-Beveland, 1795-1995 door A.J. Barth en A.L. Kort
Kattendijke
De dorpen van de gemeente Goes
Kattendijke was in de rampnacht aan een ramp ontkomen, maar zondag was de situatie nog steeds kritiek. Bijna duizend personen uit Goes, Kloetinge en Kattendijke werkten met man en macht aan de
Wolphaartsdijk en Oud-Sabbinge
versteviging van de zwakke plaatsen in de dijk tus-
De situatie in Wolphaartsdijk was dramatisch. Ter
sen Kattendijke en Wemeldinge. Pas op 3 februari
hoogte van de Schelphoek brak in de rampnacht
was het gevaar geweken. Zou deze dijk zijn gebro-
de dijk over een lengte van vijfhonderd meter
ken, dat was het leed niet te overzien geweest. Kat-
door, waardoor Oud-Sabbinge en Wolphaarts-
tendijke, Kloetinge en een deel van Goes zouden
dijk vrijwel geheel onder water kwamen te staan.
overstroomd zijn geraakt.
De inwoners van het dorp werden ’s nachts door Uit; samenspel december 1992, informatieblad van de gemeente Goes Goes en de ramp van 1953 door A.J. Barth
26
Goes Goes nam de taak van opvangcentrum op zich en de stad vervulde een coĂśrdinerende rol in de hulpverlening. Het Schuttershof aan de Kreukelmarkt werd aangewezen als opvangcentrum voor slachtoffers uit het rampgebied. De Grote Kerk deed dienst als mortuarium (daar werden de overledenen opgebaard). Goes had zeer veel evacuĂŠs opgenomen, meer dan 3200. De gemeentearts achtte het zijn plicht het gemeentebestuur te waarschuwen dat gemakkelijk epidemieĂŤn konden uitbreken. De riolering functioneerde nauwelijks en men maakte in Goes nog gebruik van een tonnenstelsel (men had geen WC, maar gebruikte tonnen, die wekelijks werden opgehaald). Ook was men bang dat de mensen levensmiddelen zouden gebruiken die in het water hadden gelegen. Het water was in aanraking geweest met mest, afvalstoffen en kadavers, waardoor deze levensmiddelen met ziektekiemen besmet konden worden. Zelfs moest worden gewaarschuwd tegen gebruik van hammen, die uit de kadavers van varkens waren gesneden en te koop werden aangeboden. en de brandweercommandant samen met taxiUit; samenspel december 1992, informatieblad van de
chauffeur P. van Hoek. De autobusondernemer J.
gemeente Goes
Leendertse volgde met een bus. Bij de driesprong
Goes en de ramp van 1953 door A.J. Barth
in Bath ontmoetten zij opzichter Cysouw. Aangezien er steeds meer water kwam en omdat de bus
De watersnoodramp in Oost-Zuid-Beveland
niet zonder gevaar kon draaien, besloot men dat de burgemeester en de brandweercommandant, gewapend met een brandend zaklicht, elk aan de zijde van de weg zouden gaan lopen om het chauf-
Rilland-Bath
feurs van de bus en auto mogelijk te maken, ach-
Zaterdagnacht om half vier werd burgemeester
teruit te rijden tot aan de Krukweg. Vervolgens wil-
De Goffau opgebeld door Jan Walrave uit Bath met
den de mannen proberen via de korte Vierde Weg
de mededeling dat het water over de dijk liep. De
over de dijk naar Bath terug te gaan om te zien of
burgemeester waarschuwde de commandant van
de bewoners zo bereikt konden worden. Er werd
de brandweer.
langzaam gereden en opzichter Cysouw volgde
H. de Hartog riep zijn mannen op. De gemeen-
met de motor. Het gezelschap was nog nauwelijks
tebode P.J. Dansen kreeg opdracht de noodklok
halverwege Bath en de hofstede Oosthof, toen
de luiden, terwijl de sirene van de brandweer de
de dijk bij Bath doorbrak en het water zich met
bewoners moest overtuigen dat er gevaar dreigde.
woest geweld in de polder stortte. De Hartog en
Verder werd een autobus startklaar gezet om de
Van Hoek lukte het nog in de bus te komen, maar
bevolking uit Bath te kunnen evacueren. Omstreeks
Cysouw en de burgemeester konden niet terugko-
kwart voor vier viel de elektrische stroom uit. Tien
men in de bus. Het lukte hen nog wel zich vast te
minuten over vier vertrokken de burgemeester
klampen aan een boompje, maar het water kwam
met zo’n enorme kracht aanzetten, dat zij door
mocht zich nog zonder schriftelijke vergunning in
de woedende golven werden meegesleurd en
het noodgebied ophouden. In het kantoor van de
verdronken. Het water bereikte in een minimum
Bathpolder werd een noodsecretarie ingericht en
van tijd het dorp en intussen was ook de dijk bij
een nood- post- en telefoonkantoor. Het weer was
de Derde Weg doorgebroken en ook daar stortte
winters geworden: er was lichte sneeuw gevallen
een muur van water zich over het land. Binnen een
en een dun laagje ijs bedekte de watervlakte. Ver-
mum van tijd stond het water meer dan een halve
scheidene gemeenten trokken zich het lot aan van
meter hoog in de huizen. Tientallen mensen die
Rilland-Bath en adopteerden deze gemeenten. Zij
buiten het dorp woonden hadden het alarm niet
hielpen de openbare gebouwen schoonmaken,
gehoord en sliepen gewoon door.
vuilnis opruimen, riolen schoonmaken etc. Op 23
Toen ze wakker werden, zaten ze opgesloten op
maart 1963 bracht koningin Juliana een bezoek
zolder, zonder vuur, licht, water en voedsel.
aan de gemeente. Ondertussen was men begon-
In de Völckerpolder speelde zich een drama af. De
nen met de werkzaamheden om een groot gat in
vijf kinderen Nijsse, die geprobeerd hadden het
de dijk bij Bath, dat wel honderd meter breed was,
vee los te snijden, werden door het water meege-
te dichten. Het lukte steeds maar niet om de dijk
sleurd en konden het woonhuis niet meer berei-
te dichten. Het zou tot april duren voordat het gat
ken. In de vroege ochtend waren zowel de Zim-
weer gesloten was. Er werd een oud schip aange-
mermanpolder als de Reygersbergse polder en de
kocht, waarmee het gat werd geblokkeerd. Vier
Anna Mariapolder onder water gelopen.
sleepboten die de boot naar het gat moesten sle-
Tegen de middag werden uit achttien huizen in
pen, lieten hun sirenes loeien toen dat was gelukt.
de Völckerpolder door militairen van het vlieg-
Duizenden zandzakken en stenen werden in het
veld Hoogerheide de bewoners uit hun huizen
gat gegooid om de dijk te dichten. Twee dagen
gehaald. In sommige huizen moest een gat in
later konden de bewoners weer naar hun huizen
het dak worden gehakt, om de bewoners uit hun
terug.
benarde positie te halen. Om half twee in de middag werden De Hartog, Leendertse en Van Hoek,
Literatuur: Wat er in Rilland-Bath gebeurde door L.N.
die nog steeds in en op de bus bij Bath zaten gered
Huysman-Griep
met een roeiboot. De bevolking van Bath werd
Uit Gedenkboek van de watersnood in Oost-Zuid-Beveland
geëvacueerd en met bussen naar Bergen op Zoom
1953
vervoerd. De vloed kwam echter met hernieuwde kracht opzetten. Hier en daar steeg het water meer
28
dan twee en halve meter. In de late avond slaagden
Krabbendijke (Oostdijk en Gawege)
militairen erin de bewoners van een paar boerde-
Zoals ook alle andere woonplaatsen in Zeeland
rijen te redden, maar pas de volgende morgen kon
werd Krabbendijke in de nacht van 31 januari op
op grote schaal met het reddingswerk worden
1 februari 1953 volkomen verrast door de waters-
begonnen. Bij eb kon men ook met wagens het
noodramp. De mededelingen die via de radio
dorp bereiken. Vliegtuigen cirkelden laag over de
werden gedaan brachten de gemoederen niet in
watervlakte en speurden naar in nood verkerende
ernstige ongerustheid. Dergelijke mededelingen
mensen. Men kreeg hulp van het Rode Kruis en
werden wel eens vaker gedaan. Men waande zich
militairen. Dinsdag laat in de middag was de eva-
veilig achter de dijken. Bovendien had de storm niet
cuatie voltooid en begon men met het redden
echt een angstaanjagend karakter. Havenmees-
van het vee. Ook landbouwwerktuigen en auto’s
ter Wagenaar werd echter wel steeds ongeruster
werden zo snel mogelijk geborgen. Om mogelijke
naarmate de dag vorderde. Want de waterstand
diefstal te voorkomen werd de politie versterkt en
was abnormaal hoog. De havenmeester besloot
werd er een strenge controle ingesteld. Niemand
dan ook allerlei veiligheidsmaatregelen te nemen
bij de haven. Hij waarschuwde diverse mensen
bleven mensen uit hun woningen te redden. In de
zoals de burgemeester en de politie dat het niet
loop van de dag bezweek ook nog de Lavendel-
goed ging. Ook waarschuwde hij de bewoners van
dijk tegenover de Christelijke school, waar een gat
de Oostpolder dat er een ramp ging gebeuren. De
van 50 meter breed in de dijk ontstond. Een derde
bewoners van de Roelshoek hebben onder leiding
van alle woningen in Oostdijk werd verwoest door
van de havenmeester met grond gevulde zakken
het water. Op de eerste dag van de Ramp begon
naar de dijk gesleept van de Oostpolder en in de
ook langzaam de Waardse polder geleidelijk vol te
gaten gestopt, terwijl het water over hen heen
stromen. In deze polder lag het gehucht Gawege.
stortte. Zo kon de Oostpolder blijven behouden.
Gelukkig konden de bewoners zich allemaal in
Ondertussen hoorde men dat de buurtschap
veiligheid brengen. Ondertussen stroomden de
Oostdijk, gelegen in de Kruininger polder en de
evacuĂŠs uit Waarde, Oostdijk, Gawege en Rilland-
Waardse polder, door het water werd overstroomd.
Bath het dorp binnen. Krabbendijke was over het
Op het moment dat de dijk van de Kruininger pol-
land praktisch niet meer te bereiken. Het gemeen-
der bezweek, reed de chauffeur van de AMZ, P. van
tehuis van Krabbendijke werd ingericht als actie-
den Berge, die bij de veerhaven was gevlucht, met
centrum. De gemeentebesturen van Waarde en
grote snelheid de Lavendeldijk op. Door aanhou-
Krabbendijke werden hier ondergebracht, en ook
dend te claxonneren lukte het hem om de men-
de polderbesturen, de politie, een militaire radio-
sen die aan de dijk woonden te waarschuwen voor
post, de administratie van het dijkwerk en een eva-
het naderende gevaar. Ook waarschuwde hij de
cuatiebureau.
mensen aan de Tweede Vlietweg. Nog geen half
Op woensdag 4 februari begon er een harde wind
uur later begon het water de woningen binnen te
te waaien uit noord-westelijke richting, die het
lopen. Sommigen dachten dat het niet zo’n vaart
water in de Kruiningse polder hoog opstuwde.
zou lopen en brachten zich in veiligheid op de
Deze opstuwing was zo hoog dat in de avond van
bovenverdieping. Maar even later kwam er een
deze dag de Nieuwlandse-binnendijk over een
tweede vloedgolf van bijna twee meter hoog en
lengte van 100 meter overliep. De Nieuwelande-
daarbij verdronken de mensen die waren achter-
polder kwam onder water te staan. Iedereen sloeg
gebleven in hun woningen. Pas bij het aanbre-
de schrik om het hart, omdat het dorp Krabben-
ken van de ochtend kon worden begonnen met
dijke tot die tijd nog niet was overstroomd. Het
het redden van de achtergebleven bewoners. De
dorp was aan alle kanten ingesloten door het
weinige boten die Krabbendijke rijk was, werden
water. In de nacht van 4 op 5 februari werd beslo-
naar Oostdijk vervoerd. Visser L. van Iwaarden
ten om vrouwen, kinderen en bejaarden te evacu-
slaagde er in, en later anderen, om de achterge-
eren omdat het gevaar te groot werd. De mannen
van het dorp bleven achter. Gelukkig kon men
mensen verzamelden zich op de dijk. Het gevaar
door verhoging van de Nieuwlandse-binnendijk
leek te wijken, maar rond vijf uur brak plotseling
een ramp voorkomen.
met razend geweld de dijk die de Westveerpol-
Op 23 maart kreeg het dorp koninklijk bezoek.
der moest beschermen. Men probeerde het gat
Hare Majesteit Koningin Juliana bracht een bezoek
te dichten. Ondertussen kwamen er berichten
aan de zwaar getroffen buurtschap Oostdijk. Pas
dat de Kruiningse polder was overstroomd. Op
op 15 april mochten de bewoners terugkeren naar
vele plaatsen waren de dijken beschadigd. Men
hun dorp.
besloot de bevolking naar Krabbendijke te evacueren omdat het gevaar te groot werd. Om half vijf
Literatuur: Krabbendijke en de ram door H. Bos, gemeente-
brak de Kadijk, die al was afgebrokkeld door het
secretaris van Krabbendijke
watergeweld. Vijftien personen probeerden nog
Uit Gedenkboek van de watersnood in Oost-Zuid-Beveland
met een vrachtauto Krabbendijke te bereiken. Dit
1953
ging alleen nog maar via de Weelweg. Op een paar plaatsen stond al zoveel water dat er geen verschil
30
Waarde
meer was te zien tussen weg en sloot.
Ook in Waarde ging het overgrote deel van de
Met groot gevaar lukte het nog net het dorp uit
bevolking rustig naar bed. Eén bewoner van de
te komen, al stond er bij de Weel zo’n razende
Havendijk was echter niet zo gerust en waar-
stroom, dat de chauffeur slechts met grote moeite
schuwde zijn zoon die vervolgens de burgemees-
het stuur kon houden. Achter deze vrachtwagen
ter en de dijkgraaf waarschuwde.
heeft de 31-jarige Jan Wisse nog geprobeerd per
Om half drie was de situatie al zeer kritiek. De
fiets Waarde te verlaten. Hij verdronk op jammer-
bewoners van dijk waren al naar een veilige plaats
lijke wijze. Omstreeks zeven uur was de gehele
vertrokken. De bewoners van de Westveerpolder
gemeente Waarde overstroomd. In het dorp
werden om 3 uur ’s nachts gewaarschuwd om de
waren nog 65 personen aanwezig. Op donderdag
polder de verlaten. De coupure in de Westveer-
5 februari werden de laatste personen geëvacu-
dijk werd gesloten. De hele nacht waren mannen
eerd. Waarde zal nog maanden door water wor-
met gevaar voor eigen leven bezig de dijken te
den geteisterd. Op 12 april werd een waterstand
controleren. Het was eigenlijk een onmogelijk
geconstateerd die nog hoger is dan tijdens de
karwei, want huizenhoge golven sloegen over de
ramp in februari.
dijk en op de Havendijk spoelden zelfs de keien
Het dorp mocht je alleen in met een vergunning
weg. Het water bleef maar stijgen en liep het lager
van de burgemeester, want Waarde was verboden
gelegen achterland in. Men besloot de bewoners
gebied geworden. Deze maatregel werd geno-
te waarschuwen door middel van een sirene. De
men om zoveel mogelijk de eigendommen van
de bevolking te beschermen. Zo’n tocht naar het dorp viel niet mee. Men ging over de dijken naar de Havenstraat en kon dan per roeiboot of ook wel per kano verder. Vanaf 6 februari gingen drie schippers uit Yerseke met hun boot varen. Hiermee werden passagiers, huishoudelijke goederen en landbouwwerktuigen vervoerd. Als men door Waarde voer kwam men onder de indruk van de chaos die het water had aangericht. Tegen de dijken lag een enorme hoeveelheid wrakhout e.d. Overal dreef dit rond en vormde een gevaar voor de gebouwen. Begin maart werd een aanvang gemaakt met het bergen van deze goe-
(de zogenaamde Opril) werden er reddingstochten
deren.
uitgevoerd per boot naar Kruiningen. HansweertOost heeft gedurende het voorjaar en het grootste gedeelte van de zomer van 1953 onder invloed
Hansweert-Oost
van eb en vloed gestaan. Het werd tweemaal per
Hansweert bestond uit twee gedeelten, die wer-
dag overspoeld door de Westerschelde. Door de
den gescheiden door het kanaal door Zuid-Beve-
getijstroming bezweken een aantal woningen;
land. Hansweert-Oost, aan de Kruiningse kant, was
andere woningen werden ernstig aangetast door
het kleinste gedeelte. In 1953 waren veel van de
het zoute water. Daarom werden er veel panden
bewoners van Hansweert-Oost werkzaam op en
vervangen. Er werd zelfs een hele straat gesloopt,
rond de sluizen. Er was zelfs een straat onder aan
de Julianastraat. De huizen van deze straat waren
de Kanaaldijk, waar speciaal voor het douaneper-
onherstelbaar beschadigd.
soneel een paar huizenblokken waren gebouwd, de ‘Put’ genaamd.
Uit: Boven water, de watersnoodramp van 1953 in Oost-Zuid-
Er was in Hansweert-Oost tot 1953 een rooms-
Beveland in woord en beeld. Door Sjaak van Loo.
katholiek schippersinternaat gevestigd, MariaOord. In het internaat woonden een kleine honderd schipperskinderen. De kinderen
kregen
Hansweert
behalve onderdak ook onderwijs. Het schippers-
In Hansweert aan de westzijde is de situatie kritiek
internaat werd verzorgd door nonnen.
geweest. De Westerscheldedijk ten zuiden van de
In de rampnacht hebben de inwoners van het dorp
dorpskom, de Werfdijk, hield het maar net in de
elkaar kunnen waarschuwen, zodat er die nacht
rampnacht. Het water sloeg over deze dijk, waar-
niemand verdronk. Het grootste gedeelte van de
door er aan de binnenzijde van de dijk over een
bewoners vluchtte naar de sluizen en de Kanaaldijk.
grote lengte veel schade ontstond. Omdat het
Degenen die niet gewaarschuwd waren, werden
dorp direct aan de Westerschelde lag en omdat er
later met bootjes van de daken of zolders gered
een binnendijk rondom het dorp lag, zouden de
en naar hoger gelegen plaatsen gebracht. Bin-
gevolgen van het doorbreken van de Werfdijk voor
nenschippers die met hun schepen voor de sluis
het dorp rampzalig zijn geweest. Hansweert zou in
lagen, kwamen al in de rampnacht in actie met
zeer korte tijd onder water hebben gestaan.
roeibootjes. Later kwam er ook redding van vissers
Er werden mensen geëvacueerd, de inwoners die
uit Yerseke en mensen die aan de westzijde van het
bleven verhuisden naar de hoogste verdiepin-
kanaal woonden. Vanaf een drooggebleven stukje
gen in hun woningen of gingen naar de hoogste
Hansweertsestraatweg, de oprit naar de sluizen
gebouwen binnen het dorp.
de dijken, door een enorme doorbraak werd vernield. Doordat in de westelijke havendam een gat was geslagen, kregen de golven vrij spel. Vervolgens ontstond er bij de Veerhaven een kettingreactie. Na het ontstaan van het gat in de dijk liepen het Veerplein en de havendijken razendsnel onder en spoelden de dijken weg. De brandweer probeerde de bevolking te alarmeren door het luiden van de klok. Mensen uit het dorp hebben geprobeerd om te gaan helpen, maar zij moesten terugvluchten Tussen de zeewering
omdat het water zo snel steeg. Bij de doorbraak
van de buitenhaven en de bebouwing van
van de dijk ontstond een hele sterke stroming.
de Werfdijk was een coupure. Deze coupure was
Hierdoor werden de veerboot “ de Willemsdorp” en
op tijd gesloten, maar bleek niet voldoende water-
de complete reservesteiger de polder ingesleurd.
dicht te zijn. In het gedeelte onder aan de Werfdijk
De vloedgolf, hoog en krachtig genoeg om de
en een paar straten langs het kanaal kwam hier-
veerboot een paar kilometer drijvende te houden,
door water te staan (zo’n 20 centimeter hoog) Met
sleurde alles op zijn weg mee. Vermoedelijk heeft
man en macht werd geprobeerd de Werfdijk met
de veerboot ook nog enkele huizen geramd. Aan
zandzakken te versterken. De werkers aan de dijk
de Polderweg verdronken dertien mensen en een
merkten dat het waterpeil ineens sterk daalde.
aantal boerderijen en huizen gingen in de golven
Door grote gaten die in de zeedijk bij Kruiningen
ten onder. Ook het binnenvaartschip “Capella” dat
ontstonden, zakte het zeewaterpeil bij Hansweert.
in de Veerhaven lag afgemeerd werd van zijn lig-
Hierdoor nam de druk op de Werfdijk af, waardoor
plaats geslagen en met een enorme kracht tegen
de situatie voor Hansweert minder kritisch werd.
het viaduct in de Veerweg gedrukt.
Hansweert bleef dan ook voor een groot onheil
Daar brak het in drie stukken.
gespaard.
Door de druk van het water brak op zondag 1 februari de Kadijk door en de Lavendeldijk op twee
Uit: Boven water, de watersnoodramp van 1953 in Oost-Zuid-Beve-
plaatsen. Door deze doorbraken van de binnendij-
land in woord en beeld. Door Sjaak van Loo.
ken kwam het dorp Waarde en de omringende Waardse polder ook onder water te staan. Het dorp Oostdijk, dat in de stroomrichting van de vloedgolf
32
Kruiningen
lag, werd grotendeels verwoest.
Rond half drie ’s nachts luidden in Kruiningen beide
Naast de Veerhaven ontstonden nog twee vol-
torenklokken om de bewoners te waarschuwen
ledige dijkdoorbraken in de Scheldedijk. Eén ten
voor het water. Bij de Veerhaven van Kruiningen
westen van de Veerhaven aan het eind van de San-
werden de vloeddeuren in de coupure niet op tijd
deeweg en één ten oosten van de Veerhaven bij
gesloten, waardoor het gehele veerplateau inclusief
de Polderweg (Den Inkel). De plaatsen van de drie
doorbraken staan in de volksmond ook nu nog
kon worden gesloten. In Kruiningen verdronken 62
bekend als eerste, tweede, derde gat; Sandeeweg,
personen ten gevolge van de watersnoodramp.
Veerhaven, Den Inkel. In het dorp werden velen door de overstroming verrast en hadden geen
Uit: Boven water, de watersnoodramp van 1953 in Oost-Zuid-Beve-
kans tegen het snel stijgende water. Veel inwoners
land in woord en beeld.
zaten geïsoleerd in hun huizen. Wie woonde in een
I.M. van Loo. C. van den Bovenkamp, M. Sinke, R. Leclercq.
lager gebouwd huis of woonde op een laag gele-
Gedenkboek van de watersnood in Oost-Zuid-Beveland 1953
gen plaats, moest noodgedwongen op de daken
Het noodlot van Kruiningen door W. A. Verbeek.
vluchten, omdat het water zo hoog kwam. Mensen in de polder die zich veilig waanden na de eerste stormvloed, konden zich niet meer in veiligheid
Yerseke
brengen. De tweede stormvloed vernielde veel
’s Nachts werd iedereen wakker gemaakt ; de
gebouwen en er verdronken nog meer mensen.
brandweer reed door het dorp en waarschuwde
De eerste dagen werd er met man en macht
de bewoners dat het extreem hoog water was.
gewerkt om de binnendijken te versterken. De
De oesterputten liepen vol en de dijk bij de haven
dreiging bleef bestaan dat de tot dan toe droog
dreigde door te breken, evenals de dijk bij de Dam
gebleven polders alsnog zouden overstromen. Het
(waar nu het strandje is). In de haven probeerde
opruimen van de kadavers die aan de binnendij-
men de muur te verstevigen omdat deze wankelde.
ken kwamen aangespoeld, was een enorm karwei.
Op de Dam werd met zeilen en zandzakken de dijk
Toen de achtergebleven inwoners beseften dat
verstevigd omdat daar een scheur in kwam.
het dorp voor langere tijd onder water zou staan,
Er spoelden golven over de muurtjes van de haven.
waren ze gedwongen naar andere plaatsen te ver-
Het water liep de Burenpolder in. Mensen wer-
trekken. Van de brandweer, de politie en de poste-
den uit de polder geëvacueerd en naar het dorp
rijen bleven personeelsleden op het dorp achter.
gestuurd. Opeens zakte het water, terwijl het nog
Er werden diverse bootjes ter beschikking gesteld,
vloed was. Later bleek dit een gevolg te zijn van
zodat bij hoog water het nodige transport van
dijkdoorbraken elders aan de Oosterschelde.
mensen en middelen kon plaatsvinden. Het Ame-
De eerste berichten kwamen binnen dat in Kruinin-
rikaanse leger zette amfibievoertuigen (DUKW’s)
gen de hele polder onder water stond. De geruch-
in. De militairen brachten ook hulpgoederen mee.
ten gingen dat mensen op zolders en daken zaten,
Vliegtuigen wierpen voedselpakketten af. Boten
dat boerderijen en arbeidershuisjes in de polder
bemand met mariniers uit Vlissingen meldden zich
waren weggespoeld. In Yerseke kwam de hulp op
en prinses Wilhelmina vereerde het dorp met een
gang. Vrijwel iedereen was nog wakker en met
bezoek.
man en macht werden bootjes op vrachtwagens
Vanuit heel Nederland en ook uit andere landen
geladen en naar de Zanddijk gebracht. Vandaar uit
kwam hulp. Apeldoorn adopteerde Kruiningen
ging men de polder in om te helpen.
en stuurde mensen, goederen en geld. Zweden
Vissers uit Yerseke hielpen met hun vissersvaartui-
schonk aan Kruiningen enkele houten woningen.
gen mensen te redden; ze voeren met hun sche-
De landbouw had ook veel schade opgelopen,
pen door de bressen van de dijken om in de pol-
want de grond was door het zoute water niet meer
ders mensen uit hun benarde positie te helpen.
te gebruiken. Men herstelde de grond door deze te behandelen met gips.
Uit; Boven water, de watersnoodramp van 1953 in Oost-Zuid-
Op 24 juli 1953 waren de dijken voorlopig hersteld.
Beveland in woord en beeld
Het laatste stroomgat ter plaatse van de Veerhaven
Herinneringen aan de ramp vanuit Yerseke door Ko Kole
Water in de zak Ellewoutsdijk, Oudelande en Baarland-Bakendorp
timmerman Corre Oele werd ingezet voor red-
werden getroffen door de watersnoodramp. Er
dingsacties en pendeldiensten; de vaste beman-
overstroomden in totaal vijf polders, de Everinge-
ning op de Zeemeeuw bestond uit
polder, Ellewoutsdijkpolder, Noordpolder, Zuid-
Corre Oele, Jan Bliek en Giel Pikkaart. Ook de vis-
polder en de Baarlandpolder, met een oppervlakte
boot van Kees van Liere deed dienst.
van ongeveer 2037 hectare. Er vielen in totaal 7
De Urk 2 schoot te hulp met een zender. Verschil-
slachtoffers. De landbouw werd zwaar getroffen.
lende noodseinen werden uitgezonden met het verzoek om materiaal. Een Deens watervliegtuig bracht olie, benzine en een aggregaat. Vanaf dins-
Ellewoutsdijk
dag werden marinesloepen ingezet; deze waren
’s Nachts rond een uur of twee ging het mis in
eerder ingezet in Wolphaartsdijk. De dorpelingen
Ellewoutsdijk. J. Smallegange werd om 2.15 uur
werden geëvacueerd naar Heinkenszand, Kapelle
uit bed gebeld door waterbouwkundig opzichter
en Driewegen.
Israël. Hij moest direct naar de kaai komen omdat
Men begon zo snel als mogelijk met het dichten
het water al over de tweede vloedplank liep.
van gaten in de dijken: op 30 mei 1953 waren de
Deze vloedplanken werden in een uitsparing
werkzaamheden voltooid.
geplaatst van de coupure. Men plaatste een derde en een vierde vloedplank, maar het water sloeg
Uit: Water in De Zak, Ellewoutsdijk, Oudelande en Baarland en de
zelfs over de vierde plank en over de kruin van de
watersnoodramp van 1 februari 1953 door Frank Janssens
dijk. Ondertussen werden er in het dorp met man en macht zandzakken geplaatst. De onderwijzer ging de mensen in de Kapelleweg waarschuwen,
Oudelande
de klokken werden geluid om de inwoners van het
Oudelande werd omstreeks half vijf opgeschrikt
dorp te waarschuwen. Tussen 4.00 en 5.00 uur ’s
door de alarmerende klanken van de grote klok.
nachts sloegen er twee bressen in de dijk van de
Vrachtauto’s reden claxonerend door het dorp;
Everingepolder waardoor het water de Noordpol-
enkele mannen die door de politie waren gewekt,
der en de Ellewoutsdijkpolder binnenstroomde;
liepen langs de huizen, bonsden op deuren en
hierdoor werd het dorp direct bedreigd. Het
ramen om de mensen te waarschuwen. In korte
duurde niet lang of Ellewoutsdijk liep onder; de
tijd was het dorp omspoeld door water. Buiten het
Langeviele en de Havenweg (de tegenwoordige
dorp vielen de eerste slachtoffers; twee oudere
Hellewoutsstraat) stonden als eerste onder water,
mensen, die op de vlucht voor het water, werden
waardoor het dorp een eiland was geworden. De
meegesleurd door de golven.
mensen die in de lager gelegen huisjes woonden
Bij het aanbreken van de dag kon men vanaf de
en die op tijd hun huis konden verlaten, werden
toren de verwoestingen zien die waren aangericht
elders ondergebracht. De telefoonverbinding en
aan de zeedijk bij de familie Minderhoud en zag
de elektriciteit waren uitgevallen, waardoor com-
men de twee grote dijkdoorbraken in de Everingse
municatie met de buitenwereld niet meer mogelijk was. In de vroege morgen was pas duidelijk was het watergeweld had aangericht. Zondag waren de meeste bewoners uit de afgelegen woningen gered; de familie Bosselaar moest als gevolg van de zware storm tot dinsdag wachten op hun redding. De zelfgemaakte boot de ‘Zeemeeuw’ van dorps-
34
binnendijk. Twee chauffeurs reden met hun vrachtwagens door het water en gingen naar de omliggende plaatsen om reddingsmateriaal. Tegen de middag kwamen ze terug met een aantal primitieve bootjes en hiermee werden zoveel mogelijk mensen uit de Everingepolder en de Zuidpolder in veiligheid gebracht. Omstreeks half vijf brak de binnendijk tussen Oudelande en Baarland op twee plaatsen. Een tweede vloedgolf baande zich een weg naar het dorp en het water steeg meer dan een halve meter; de drooggebleven woningen en de raadzaal zaten
huis, de kleuterschool en het verenigingsgebouw
overvol met gevluchte bewoners. Velen moesten de
stonden in het water.
nacht op de zolder doorbrengen.
Naar het hoger gelegen gedeelte vluchtten vele
Na een aantal dagen te zijn ondergebracht in de
slachtoffers. Er kwamen tientallen boten om hulp
drooggebleven woningen in het hoger gelegen
te bieden. Op 7 februari verschenen 30 Amerikaans
centrum van Oudelande, werd men geëvacueerd.
Dukws met Duitse bemanning ; zij behoorden tot
Er werd gebruik gemaakt van roeibootjes, die naar
de 8540ste Labour Service Compagnie.
een steigertje voeren bij de timmermanswerk-
Ze onderhielden een pendeldienst, brachten dijk-
plaats van Wirtz, aan het begin van de Doelstraat.
werkers weg, zorgden voor voedsel en hielpen
Vanaf daar werd men vervoerd over het spoor in
kadavers en landbouwwerktuigen bergen. Ze zou-
een aantal platte open wagentjes met een door
den zeker nog een maand hulp bieden. Een groot
de NS in bruikleen afgestane motorlorrie. Op die
gedeelte van de bevolking werd geëvacueerd. Met
open wagens ging men naar het stationnetje van
90 à 100 man begon men met het herstel van de
Ellewoutsdijk, dat net op het droge lag. Bij het sta-
dijk. Het Rode Kruis en het Leger de Heils voorza-
tionnetje stond een huurauto gereed voor vervoer
gen de mensen aan de dijk van warme koffie en
naar de dichtbij gelegen dorpen die niet geleden
voedsel.
hadden van de watersnoodramp.
Op 13 februari werd de elektriciteitsvoorziening provisorisch hersteld. Het duurde toch nog tot 7
Uit: Water in De Zak, Ellewoutsdijk, Oudelande en Baarland en de
maart 1953, voordat het water alleen nog maar
watersnoodramp van 1 februari 1953 door Frank Janssens
in de sloten stond. Op 9 februari landde Prins Bernard met een helikopter in de Zuidstraat. De prins kwam op zijn inspectieronde vragen wat hij even-
Baarland en Bakendorp
tueel kon doen.
Omstreeks 4 uur werd er alarm geslagen, de toren-
De wethouders Mol en De Vriend vertelden dat er
klok luidde twee maal, maar haar geluid verstomde
geen stroom in het dorp was en dat ze dus ook niet
grotendeels in de kracht van de wind. Na de eerste
naar de radio konden luisteren.
vloedgolf, die over het land kwam aanrollen, steeg
Prins Bernard frommelde een stukje papier en een
het water geleidelijk.
klein stompje potlood uit zijn vliegeniersjack en
Pas bij de volgende vloed op zondagmiddag 1
schreef wat op. De volgende morgen kwam er weer
februari bereikte het water zijn hoogste stand.
een helikopter, die vier groene legerradio’s bracht.
Dankzij de geleidelijke stijging van het water waren er geen slachtoffers te betreuren. De kom van het
Uit: Water in De Zak, Ellewoutsdijk, Oudelande en Baarland en de
dorp met 70 huizen bleef droog. Het gemeente-
watersnoodramp van 1 februari 1953 door Frank Janssens
Bijlage 2: Verhalen van ooggetuigen Veel opa’s en oma’s uit Zeeland kunnen nog vertel-
Een verhaal van J.L Lodiers- Blok uit Ovezande.
len wat er die nacht is gebeurd in Zeeland. Wij heb-
Kruiningen
ben een aantal van die verhalen opgeschreven. In de nacht van 31 januari werden de kinderen uit Het eerste verhaal wordt verteld door Frans Traas uit
bed gehaald omdat er iets werd omgeroepen, het
Krabbendijke.
had iets te maken met water. Haar dochter Lucia zei:
Krabbendijke: “Een onzekere tijd voor Krabbendijke”
“mama kijk eens naar buiten”. Waar ze toen woonden aan de Achterweg 25 , liep een sloot voor het
In de nacht van zaterdag 31 januari 1953 werden
huis langs en die sloot liep ontzettend vlug vol. Ver-
de bewoners van de Wilhelminastraat 78 gewekt
volgens hebben ze zoveel mogelijk spulletjes naar
door de sirene van de brandweerwagen. Men
zolder gebracht totdat plotseling de voordeur uit
dacht dat er brand was. Buiten was er echter niets
de scharnieren sloeg. Mevrouw Lodiers kon nog net
te zien. Met andere bewoners liepen we vervolgens
snel de keuken in vluchten en naar boven komen.
naar de ‘kaaie’, omdat we dachten dat het wel eens
Ze kon zich naar boven werken, want het water
hoog water kon zijn. Op terugweg naar het dorp
kwam ineens heel snel. Ze hebben een bed op de
hoorden we van een chauffeur dat bij Kruiningen
zolder gelegd en meneer en mevrouw Lodiers heb-
de dijk was doorgebroken en dat Oostdijk onder
ben daar met hun zes kinderen zitten wachten tot
water stond. De chauffeur was op weg met de
het water zou zakken. Ondertussen was er aan de
vrachtwagen om een roeiboot te halen. De familie
achterkant van het huis een groot gat geslagen tot
Traas had een luxe auto met een aanhangwagen-
aan de dakrand toe. Door het gat in de bovenverdie-
tje en zij zijn met deze wagen naar het gehucht
ping zagen ze hun huisraad drijven, kleding hing
Oostdijk gereden om hulp te bieden. Toen was wel
aan de bomen. Na een tijdje kwam er een roeiboot
duidelijk dat er zich een ramp aan het voltrekken
met twee mannen aan maar er konden geen acht
was, want het water stroomde met groot geweld
mensen tegelijkertijd in dit roeibootje.
over de Lavendeldijk. Men heeft geprobeerd met
De mannen beloofden terug te komen en dat deden
man en macht mensen en dieren te redden, maar
ze inderdaad. De familie is met de roeiboot naar de
dat lukte niet altijd.
Korenbeurs gebracht. Er kwamen daar ook steeds
Toen na enkele dagen weer storm en hoog water
andere mensen binnen waaronder ook een tante en
werd verwacht, is door het gemeentebestuur
die vertelde dat de vader en moeder van mevrouw
besloten om vrouwen en kinderen te evacueren.
Lodiers verdronken waren. Haar vader had gedacht
Mannen tussen de 18 en 65 jaar moesten blijven.
dat het niet zo’n vaart zou lopen, zeker niet waar
Deze moesten zich met spa en/of schop melden
hij woonde. Ze zijn vervolgens naar ‘s-Heerenhoek
bij het gemeentehuis. Omdat het dorp was droog-
geëvacueerd en zijn daar tien dagen gebleven. Ver-
gebleven, mochten na enkele weken de meeste
volgens kregen ze een huis toegewezen, waar geen
gezinnen terugkeren en kon het normale leven
licht en verwarming was, er was alleen een regen-
gelukkig weer een aanvang nemen.
bak voor het drinkwater. Het enige wat ze nog hadden waren de kleren die ze aanhadden…
Uit: Boven water, de watersnoodramp in Oost-Zuid-Beveland in woord en beeld, I.M. van Loo pagina 167 en 168
Uit: Boven water, de watersnoodramp in Oost-Zuid-Beveland in woord en beeld, I.M. van Loo e.a.
36
Een verhaal van J.M. Blok-Dek Kapelle.
Kruiningen: “Trouw tot in de dood” De grootouders van de man van mevrouw Blok
uitviel en het stormde vreselijk. De kinderen wer-
woonden in één van de lage huisjes aan de Nieuw-
den in een deken gewikkeld en buiten gebracht
straat in Kruiningen. Oma was zeer slecht ter been.
om een veilige plaats te zoeken. Terwijl vader
Ze waren vijftig jaar getrouwd. Zo gauw als moge-
Lavooij met 2 kinderen buiten wachtte, deed zijn
lijk was ging een van de zonen kijken naar het huis
moeder in het donker het 6 weken oude broertje
hoe het met de grootouders was. Nadat hij met
uit de wieg in de kinderwagen. Door omvallende
veel moeite de deur open had gekregen, er stond
fietsen kwam zij het huis niet uit en raakte enigs-
immer ook bij laag tij nog steeds veel water zag hij
zins in paniek. Met hulp van vader kwam ze geluk-
opa en oma komen aandrijven. Arm in arm. Waar-
kig toch buiten. Na 50 meter werden ze verrast
schijnlijk is oma niet naar boven kunnen komen en
door een vloedgolf van een kleine meter hoog, die
heeft opa haar niet achter willen laten. Trouw tot
de kinderen in het ijskoude water deed vallen en
in de dood.
het kleine broertje in de kinderwagen sloeg om. Moeder Lavooij riep haar man om hulp om samen
Uit: PZC van 8 januari 2003
te wachten op het einde. Maar vader Lavooij was doortastender en maande iedereen aan verder te lopen naar de boerderij van Wullem Nieuwehuijze.
Het volgende verhaal is van Huub Lavooij uit Stro-
Hoewel deze man in paniek bezig was zijn beesten
dorp
los te snijden, nam hij de familie door het water
Kruiningen: “Verrast door een vloedgolf”
mee zijn huis in naar de zolder. Bibberend van de kou keken ze met angst door het dakraam naar de
De familie Lavooij woonde aan de Schapeweg in
golvende zee vol drijvend vee en hout. Na enkele
Strodorp, een buurtschap aan de Zanddijk/Zand-
uren voeren de gebroeders Adriaanse, vissers uit
weg bij Kruiningen. ‘s Nachts werd er op de ramen
Yerseke langs de boerderij en namen de bewoners
gebonsd door de kleinzoon van de buurvrouw en
mee in de sloepen. Zij roeiden naar de Zanddijk,
de ouders werden op de hoogte gesteld van het
waar zij werden opgevangen en bij een boer ach-
gevaar van een mogelijke dijkdoorbraak. Het echt-
ter de dijk even op adem konden komen en verder
paar had drie kinderen in de leeftijd van vier en twee
werden vervoerd naar oma in Nieuwdorp waar
jaar en een baby van zes weken. Huub Lavooij was
ze tot september logeerden. In september 1953
de oudste. De kinderen werden uit bed gehaald .
betrokken ze een Noorse woning in Hansweert,
Vader Lavooij zag het water al in de sloten staan
dankbaar dat ze het hadden overleefd.
en meende dat het beter was naar de Zanddijk te lopen. Plotseling werd alles donker omdat het licht
Uit: PZC 2003
I.J. Quaak uit Kruiningen.
C.J. Elenbaas-Murre.
Kruiningen: “Het varken in de kinderstoel”
Hoedekenskerke
Van de ene op de andere dag waren we in een
‘s Nachts werden mevrouw Elenbaas en haar zus
totaal andere wereld terecht gekomen. Een wereld
uit bed gehaald. Het was pikdonker en het stormde
van water, verwoesting en dood. Toen het water
hard. De keukenkachel brandde al, want haar vader
steeds hoger kwam te staan, zag je veel dode die-
moest de boeren helpen om de koeien in veilig-
ren langsdrijven. Soms twee paarden naast elkaar,
heid te brengen. De buurman was met het bericht
dan weer vier koeien aan een balk gebonden…
gekomen dat de dijk was doorgebroken. Mevrouw
Toch waren er ook nog dieren die geluk hadden.
Elenbaas, haar broer en zus brachten allerlei zaken
Zo zwom een varken in de winkel van mijn vader,
naar boven, terwijl de moeder voor de kleintjes
die samen met zijn broer een textiel- en meubel-
zorgde. Een uur later was er nog geen water te
winkel dreef in de Hoofdstraat. Op zoek naar een
zien. Geregeld keken ze in de donkere nacht naar
droog plekje werkte het varken met de voorpoten
buiten om te zien of er al water op komst was. Op
de nog droge spullen van de boorden en schap-
een zeker moment zagen ze wat, een zilverachtige
pen in de winkel…
streep dwars over het land. Ze vroegen zich af wat
Opeens zwom het varken de etalage in waar het
dit kon zijn. Samen met haar broer ging ze kijken.
kans zag om boven op een kinderstoel te kruipen.
Veertig meter verder stonden ze plotseling met
Maar het zakte met het onderlijf in een gat waar
hun voeten in dat zilverachtige spul. Het was een
normaal een kind zit en het was niet meer in staat
grote rol schuim, die zich snel verplaatste. Steeds
eruit te kruipen. Tijdens laag water zagen voorbij-
verder ging het. Onder en achter het schuim was
gangers het varken zo zitten en waarschuwden
water. De kinderen renden snel terug naar huis. De
de eigenaar die achter de winkel woonde en die
angst was sterker dan de nieuwsgierigheid. Het
haalde het varken op. Maanden later liep mijn oom
water bleef gelukkig voor de deur staan, omdat
over de markt in Goes. Plotseling tikte iemand op
het huis flink hoger lag dan de rest van de omge-
zijn schouders, toverde een sigaar van onder zijn
ving. Toen het licht was geworden zagen ze niets
hoed en zei: “Hier Quaak, da’s nog voor jou omdat
anders dan water…
je bij de watersnood zo goed voor mijn varken
Bij de buren stond het water zeker anderhalve
hebt gezorgd”.
meter hoog in huis.
Uit: PZC 3 januari 2003
38
Langs de weg liepen boeren met hun koeien. Die probeerden ze in veiligheid te brengen in het dorp verderop waar het droog was. De beesten liepen tot aan hun nek in het water. Een van de beesten
van 20 minuten in het koude water in veiligheid
trok zich los en kwam in een sloot terecht. Het dier
stellen op de zolder waar hun zoontje Jan sliep…
kon er niet meer uit en verdronk na uren worstelen
Om ongeveer 4 uur ‘s middags kwam de vloed
en brullen. ‘s Middags rond een uur of vier werd
opzetten en zagen ze het water steeds hoger
het weer vloed.
komen achter het huis. Gelukkig werden ze met
De binnendijk tussen Baarland en Everinge, de
een bootje opgehaald en naar de raadzaal van
Zuidpolderdijk, brak door. Ditmaal liep het water
het gemeentehuis gebracht. Daar hebben ze met
wel het huis in. De brandende kachel in het de keu-
een aantal inwoners de nacht doorgebracht. De
ken ging sissend uit.
volgende dag zijn ze via hun huis in de Doelstraat
‘s Nachts konden ze niet slapen omdat het water
naar het spoorlijntje bij Maarten Kloosterman
tegen de treden van de trap aanklotste.
gevaren. Daarna gingen ze met een treintje naar het station van Ellewoutsdijk. En toen per vracht-
Uit:; Historisch jaarboek voor Zuid-en Noord-Beveland no 19, 1993,
auto naar Kapelle. Gelukkig hadden ze familie in
pagina 11-13
’s-Heer Arendskerke wonen. Na ongeveer 3 weken konden ze terugkeren naar Oudelande. Daar was het een geweldige rommel, maar met veel schrob-
Mevrouw Tine van der Pijl-Mol uit Oudelande
ben en schuren was dat spoedig voorbij. Een gro-
Oudelande
ter probleem was het zout in de muren. Dat hebben ze er nooit helemaal uit gekregen.
Mevrouw Tine van der Pijl-Mol en haar ouders woonde destijds in de Doelstraat. De avond van
Uit: Water in de zak door Frank Janssens, pagina 91 en 92
31 januari gingen ze op visite bij de weduwe van Jan Schouwenaar, die vierde haar tachtigste verjaardag. Op deze verjaardag waren ook Johannes
Mevrouw Sara Welleman-Rooze uit Kortgene
Mol en zijn vrouw Camelia Mol-Janssens, beiden
Kortgene
77 jaar oud. Zij zijn in de loop van de avond naar huis gegaan
Tijdens de Watersnoodramp in 1953 heeft ons huis
en ‘s nachts in hun boerderij aan de Everingse Bin-
in de Achterstraat (nu Weststraat) tot de zolder in
nendijk door het water verrast en verdronken.
het water gestaan. We hebben op zolder gezeten
Hun dochter Tine en haar man Kees en zoontje Jan
met mijn neef en zijn vriendin en mijn zwager.
van der Pijl woonden bij in bij het echtpaar Mol
Mijn zuster Johanna is die nacht verdronken.
en konden ternauwernood aan de dood ontsnap-
Ze was een nachtje over uit Den Haag, waar zij
pen. Door de kracht van het water was de voor-
woonde, want mijn vader en moeder waren vijf-
deur opengeslagen, waardoor het water de gang
tig jaar getrouwd. Het woei die avond ontzettend
instroomde. Gelukkig kon men zich na een strijd
hard toen we van het feestje naar huis gingen. …
Mevrouw Maria Bak uit Kortgene
Kortgene Toen zei de verloofde van mijn neef: het waait zo
Mevrouw Bak vertelt dat ze angstige uren heeft
hard. Het kan toch geen kwaad. Ik zei: “Dan slaap
meegemaakt tijdens de Ramp.
je lekker meid. Ga maar lekker slapen”. Maar ja,
Ze woonde in een huis dat heette ‘Het Hoekje’.
even later bonsden ze op de blinden dat het water
’s Nachts werd ze wakker en toen ze door het
kwam. We hebben toen veel naar boven gebracht.
raam naar buiten keek was alles wit. Eerst dacht ze
Dat ging makkelijk want ik had twee mannen
dat het gesneeuwd had, maar later bleek dat het
in huis. Gerard, mijn man, was naar de Torendijk,
schuim was van de hoge golven. Naar beneden
want daar woonden zijn broers. Daar was ook de
kon ze niet meer, het water stond al halverwege de
boerenschuur met de beesten. Maar ja, daar heeft
trap. Ze heeft wat kleding bij elkaar gescharreld en
hij niet bij gekund, want toen stond het water al
in een koffer gestopt, wat nog niet zo eenvoudig
te hoog. Later vertelde hij: “Toen de dode paarden
was want er was geen elektriciteit. Ook de telefoon
uitgeruimd moesten worden was de ergste dag
deed het niet meer.
van mijn leven”. Zelf heb ik nog met de kinderen
Later bleek dat de buurman aan de deur was
op het dak gezeten met een ketel water. Want we
geweest om te waarschuwen en dat er nog
zeiden: ”je hebt vlugger dorst dan honger”. Ik had
iemand had gebeld, maar deze berichten had ze
zelfs nog een pan soep over, brood en water en ik
niet ontvangen. De andere middag is ze door het
kon koffiezetten…
raam naast de trap naar buiten gekropen en werd
Mijn zuster Johanna was bij haar schoonouders
ze door veearts Hoek met een bootje naar de dijk
achter de Torendijk. Die huizen waren door middel
gevaren. Ze kon bij kennissen blijven die in de
van een loopbrug over de sloot verbonden met
molen woonden…
de dijk. Johanna heeft met haar schoonvader voor de poort gestaan. De polder was al onder water
Uit; van Gesticht tot zorgcentrum, de geschiedenis van bejaarden-
gelopen en het water spoelde al over de loopbrug.
huizen op Noord-Beveland 1900-2005
De oude man durfde er niet meer overheen en
Door Gerard de Fouw en Piet de Wild
ze zijn toen weer naar binnen gegaan. Ze hebben nog wel op het dak gezeten van de woning, maar die huisjes zijn allemaal weggespoeld. Mijn zuster is pas 6 weken later gevonden, op 15 maart 1953. Ze was een van de laatsten. Eerst is ze begraven in Colijnsplaat en pas later herbegraven in Kortgene. Uit; van Gesticht tot zorgcentrum, de geschiedenis van bejaardenhuizen op Noord-Beveland 1900-2005 Door Gerard de Fouw en Piet de Wild
40
Aantekeningen ........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................
........................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................................................................................................................