Transformacyje by Sebastian Wańkowicz

ilustracje inspirowane historią i architekturą Górnego Śląska

Transformacyje

Transformacyje ilustracje inspirowane historią i architekturą Górnego Śląska

Redakcja i opracowanie graficzne: Sebastian Wańkowicz

Katowice 2011

Wstęp Moje „Transformacyje” są ilustrowanym niezbędnikiem każdego Ślązaka i pierwszym swego rodzaju przewodnikiem po miejscach, które nie istnieją, a właściwie istnieją – w przeobrażonej formie. Transformacja, jaką przedstawiam w dziesięciu wybranych przeze mnie obiektach dotyczy zmiany ich funkcji i formy jednocześnie. Każde z miejsc posiada własną ilustrację, która jest spontaniczną wariacją na jego temat, osobistym odbiorem, pierwszym wrażeniem. Obiekty zaznaczone zostały na mapce, następnie opatrzone krótką notą historyczną oraz zestawem zdjęć przed i po transformacji. Rzeczywistość przeze mnie zastana szokuje, odrzuca, czasem zachwyca, skłania do namysłu, ponieważ każdy z nas w większy lub mniejszy sposób ma wpływ na otoczenie. Górny Śląsk doświadczał nieustannych przemian, które były konsekwencją radykalnych działań politycznych, co w przełożeniu miało bezpośredni wpływ na gospodarkę oraz sferę społeczną regionu. Dziś, jako następne pokolenie jesteśmy świadkami kolejnych zmian dokonujących się na naszych oczach; budowy nowego dworca, stadionu, a niebawem zniszczenia Pałacu Ślubów. Przeobrażanie się Katowic i okolic jest naturalną koleją rzeczy, konsekwencją ewolucji miejskiej tkanki, którą dyktuje ciągły postęp. Nie zawsze jednak miejsca zmieniają się na lepsze, czasem ulegają niepokojącym modyfikacjom, pozornym udoskonaleniom, degradacji, ostatecznie zniszczeniu. Ta publikacja jest dowodem, że historia czasem bywa niedorzeczna. Ważnym natomiast jest to, aby pamiętać o tym wszystkim co się już stało i przyszłość budować na prawdziwej historii z czujnością wobec absurdalnych działań. Sebastian Wańkowicz 5

Spis treści: Wstęp

Lokalizacja miejsc

Rondo generała Jerzego Ziętka w Katowicach Rondo sztuki

Rynek w Chorzowie Estakada

Synagoga Wielka w Katowicach Plac targowy

Huta Zabrze Centrum Handlowe Platan

Lodowisko „Torkat” w Katowicach Centrum Informacji Naukowej

Kopalnia Kleofas w Katowicach Centrum Handlowe Silesia City Center

Zakłady Górniczo-Hutnicze „Orzeł Biały” w Bytomiu „Bolko Loft”

Willa Grundmanna w Katowicach Narodowy Bank Polski

Synagoga w Chorzowie Bar szybkiej obsługi Mcdonald’s

Dworzec PKP w Katowicach Nowy dworzec wraz z „Galerią Katowicką”

Bibliografia

us Kr

wa zco

a ow orc ska Dw aw ul. arsz ska w W o ul. orz Ch wa tka ul. nko ogi o Zię g Ba eg ul. Syna Jerz c n. Pla o ge nd Ro

ści lno Wo ul. k ne Ry

ul.

Zabrze

Chorzów

8 10 6 5 3 1

9 2

Lokalizacja miejsc Bytom

Katowice

ul.

a yck lcz ku Mi

7 woj. Śląskie

Historia miejsca

Rondo generała Jerzego Ziętka w Katowicach Rondo sztuki Rondo gen. Jerzego Ziętka w Katowicach to duży węzeł drogowy znajdujący się w centrum Katowic, nieopodal Spodka. Rondo powstało

1965 — budowa ronda wraz

w 1965 roku. Wewnątrz jego platformy znajdował się przystanek

z podziemiami – proj. W. Lipowczan

tramwajowy. W podziemiach zaplanowano sklepy, bar kawowy,

2005 — rozpoczęcie projektu

kwiaciarnię, punkt totolotka, kioski ruchu, toaletę i budki telefoniczne.

przebudowy ronda – proj.

Po roku 2000 zdecydowano o przebudowie ronda, którą rozpoczęto

T. Czerwiński

w 2005 i trwała ona 2 lata. Na platformie ronda stanęła szklana

2007 — ukończenie Ronda Sztuki

kopuła przykrywająca połowę jego obszaru, na drugiej połowie

wraz z tunelem pod platformą

fontanna. Najpierw powstała stalowa konstrukcja, a po około miesiącu zamontowano szyby i srebrną blachę. Rondo ma trzy poziomy. Na piętrze funkcjonuje kawiarnia „Oko Miasta” oraz „Galeria+” – mniejsza z 2 galerii oddanych do użytku Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. W części parterowej znajduje się większa galeria zwana „Rondem Sztuki”. Trzeci poziom jest częścią podziemną, którą stanowi centrum utrzymania obiektu oraz przejścia dzięki którym można wydostać się poza platformę. Do użytku oddano również dwunawowy tunel, znajdujący się pod całą konstrukcją. Daje to możliwość przejechania przez ścisłe centrum Katowic bez zatrzymywania się.

Rondo gen. Jerzego ZiÄ&#x2122;tka w latach 70 XX w.

Rondo Sztuki obecnie, 2011 rok

Historia miejsca

Rynek w Chorzowie Estakada Forma dzisiejszego Rynku w Chorzowie miała genezę około roku 1868, kiedy to scalono osadę Huta Królewska wraz z okolicznymi

1868 — powstanie placu pod

koloniami. Wtedy to pusty plac przybrał miano punktu centralnego

budowę rynku

miasta. Umiejscowienie rynku na tym terenie wynikało również z braku

1872 — zorganizowanie

złóż węgla pod jego powierzchnią, co czyniło go mało atrakcyjnym

pierwszego jarmarku, rozpoczęcie

przemysłowo. W 1872 rozpoczęto budowę ratusza, który do naszych

budowy ratusza

czasów przetrwał w przebudowanej w 1928 roku modernistycznej formie,

około 1905 — powstanie skweru

której autorem był architekt – Karol Schayer. Również w 1872 odbył się

na całym terenie rynku

pierwszy jarmark „Wochenmarkt”, plac funkcję targowiska pełnił do

1935 — zmiana nazwy na plac

roku 1905 kiedy to wybudowano hale targowe. Od tego momentu teren

Piłsudskiego

ten przybrał formę imponującego skweru.

1939 — zmiana nazwy na plac

W 1935 Rynek otrzymał miano placu Piłsudskiego, następnie

Adolfa Hitlera

podczas okupacji zmieniono nazwę na plac Adolfa Hitlera. Po wojnie

1945 — zmiana nazwy na plac

skwer uległ degradacji, wyburzono część pięknych kamienic pod

1 Maja, stopniowa degradacja

budowę betonowej estakady a komunistyczne władze nadały

1978 — budowa estakady nad

mu tytuł placu 1 Maja. W czasach Polski Ludowej na placu organizowano

rynkiem

wiece polityczne, a w roku 1972 odwiedził go Fidel Castro. W 1992

1992 — powrót do nazwy Rynek

powrócono do nazwy Rynek.

Dziś miejsce jest dużym węzłem komunikacji tramwajowej i autobusowej. Pod estakadą i wokół powstały liczne kioski, stragany, budki z goframi, lodami i liczne tureckie kebaby. W roku 2009 planowano usunięcie estakady ze względu na jej opłakany stan techniczny. Ostatecznie zdecydowano o remoncie, którego termin przewidziano na rok 2011.

Rynek w Chorzowie, początek XX w.

Rynek obecnie, 2011 rok

Historia miejsca

Synagoga Wielka w Katowicach Plac targowy Koncepcja budowy świątyni narodziła się około 1890 roku z inicjatywy gminy żydowskiej w Katowicach i wynikała ze zbyt małej pojemności

1890 — koncepcja budowy

starej synagogi. Budowla powstała na nowo wykupionym terenie przy

1872 — położenie kamienia

ówczesnej August-Schneiderstraße, a dzisiejszej – Adama Mickiewicza.

węgielnego i rozpoczęcie budowy,

Prace wykonawcze w 1896 zainicjował ówczesny rabin katowicki

proj. Max Grünfeld

Salomon Wiener umieszczając kamień węgielny pod budowę świątyni.

1901 — ukończenie synagogi

Synagoga powstała w 1900 roku a jej uroczyste otwarcie nastąpiło 12

1939 — zniszczenie synagogi przez

października, w święto Rosz ha-Szana. Architektem świątyni był Max

nazistów

Grünfelda a działka, na której się znajdowała była na tyle duża że

1988 — umieszczenie

zbudowano na niej łaźnię i piekarnię macy.

pamiątkowego obelisku 2005 — plany odbudowy synagogi

Budowla niestety przetrwała niespełna cztery dekady, 4 września 1939 roku została podpalona przez nazistów. Po wojnie ruiny synagogi rozebrano a cegły w ten sposób uzyskane, wywieziono do Warszawy. W 1988 roku na pamiątkę świątyni postawiono obelisk, a w 2005 Fundacja Or Chaim planowała odbudowę obiektu. Dziś teren świątyni należy do prywatnego właściciela a na miejscu synagogi stoi targowisko oraz budki z goframi i kebabami.

Synagoga na pocztówce z początku XX w.

ul. Mickiewicza obecnie, 2011 rok

Historia miejsca

Huta Zabrze Centrum Handlowe Platan Pierwsze wzmianki na temat przemysłowego zagospodarowania tego terenu odnotowano już w roku 1725, kiedy to w Zabrzu powstała

1725 — pierwsze wzmianki

pierwsza kuźnia z kilkoma budynkami hutniczymi. Następnie na terenie

o kuźnicy

przemysłowym powstała kopalnia „Concordia” wraz z koksownią,

1782 — budowa pierwszego

pierwszy wielki piec uruchomiono w 1782 roku. Cały zakład w 1850

wielkiego pieca

roku przejął Guido Henckel von Donnersmarck, który znacznie go

1841 — powstanie kopalni

zmodernizował. Pierwotnie huta nazywała się „Donnersmarck” – od

„Concordia” 1850 — przejęcie terenu przez

rur i żeliwa, warsztat konstrukcyjny oraz zakład budowy maszyn.

Donnersmarcka

Szczytowym osiągnięciem było wytworzenie 120 000 ton surówki

1903–1922 — powstanie osiedla

i 35 000 ton odlewów w 1913 roku.

wokół huty

W czasach prosperity huta zatrudniała 7 000 osób a dla jej

1939–1945 — dewastacja zakładu,

pracowników wybudowano w latach 1903–1922 osiedle w Małym

następnie jego odbudowa

Zabrzu. Stworzono tam cały zespół budynków socjalnych z kasynem,

1990 — redukcja wydziałów huty

parkiem, biblioteką, szkołą gospodarstwa domowego, basenem i salą

2003 — budowa Centrum

gimnastyczną. Po I wojnie światowej sytuacja spółki pogorszyła się.

Handlowego Platan na terenie „Huty Zabrze” 20

nazwiska jej właściciela. W latach późniejszych wybudowano odlewnie

W 1945 roku rozpoczęto odbudowę zakładu zniszczonego na skutek działań wojennych. Z biegiem lat przyjęto nazwę „Huta Zabrze”.

Dzięki modernizacji huta produkowała: piece do wytopu stali, suwnice, mosty, konstrukcje szybów kopalnianych. Produkty huty eksportowano na cały kontynent a nawet do Chin. W latach 90 większość wydziałów zakładu zostało zlikwidowanych a na ich terenie powstało w 2003 roku Centrum Handlowe Platan.

„Huta Donnersmarck” na pocztówce z Zabrza

Centrum Handlowe Platan, 2011 rok

z początku XX w.

Historia miejsca

Lodowisko „Torkat” w Katowicach Centrum Informacji Naukowej Lodowisko „Torkat” powstało w 1930 roku, obiekt był pierwszym sztucznym lodowiskiem w Polsce. W okresie zimowym odbywały się na

1930 — budowa lodowiska „Torkat”

nim mecze hokeja i zawody łyżwiarskie na szczeblu międzynarodowym,

1936 — rozbudowa trybun

do Katowic przyjeżdżały drużyny z USA, Kanady, Norwegii czy Japonii.

1939–1945 — zamknięcie obiektu

W 1936 „Torkat” rozbudowano, montując na nim przenośną trybunę co

podczas okupacji Niemieckiej

sprawiło że trybuny liczyły 10 000 widzów. W okresie letnim lodowisko

około 1946 — uruchomienie

zmieniało się w ogólnodostępny basen. Podczas okupacji „Torkat”

lodowiska przez „Hutę Baildon”

nie funkcjonował, niektórzy podają że teren lodowiska w 1946 roku

około 1950 — pożar „Torkatu”

zamieszkiwali Cyganie.

około 1970 — odbudowa i modernizacja obiektu

imprez artystycznych takich jak występy amerykańskich koszykarzy

1973 — kolejny pożar lodowiska

Harlem Globetrotters czy czarnoskórych wokalistów Elli Fitzgerald czy

1994 — zamknięcie „Torkatu”

Paula Robesona.

2000 — oddanie obiektu

Po wojnie obiekt uruchomiła „Huta Baildon” organizując na nim wiele

W latach 50 „Torkat” zmodernizowano tak, że mieścił 15 000 widzów.

Uniwersytetowi Śląskiemu

Kiedy obiekt był gotowy, podczas wykończeniowych prac spawalniczych

2003 — proj. CINiBA –

doszło do pożaru. Spalony obiekt został zamknięty. Ponownie otwarto

D. Herman, P. Śmierzewski

go w latach 70. wraz z nowymi betonowymi trybunami, niebawem miał

2009 — rozpoczęcie budowy

powstać dach. Niestety w 1973 roku lodowisko spłonęło ponownie

i obiekt zaczął podupadać. Ostatecznie „Torkat” zamknięto w 1994 roku, na jego miejscu powstał parking. W 1995 rektor Uniwersytetu Śląskiego podjął starania o pozyskanie obiektu pod budowę nowoczesnej biblioteki. Miasto oddało teren w roku 2000, a w 2003 gotowy był już plan nowego obiektu nazwanego – Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka. Konkurs na projekt bryły budowli wygrali architekci Dariusz Herman i Piotr Śmierzewski. Do budowy biblioteki przystąpiono w 2009 roku, planowane zakończenie budowy to rok 2013. Centrum Informacji Naukowej to wspólny projekt Uniwersytetu Śląskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Obiekt będzie tak zwaną biblioteką hybrydową, udostępniane w nim będą wszystkie typy dokumentów. Ponadto, Centrum będzie również pełnić inne funkcję, przewidziano między innymi sale konferencyjną i powierzchnie wystawowe.

Lodowisko Torkat, lata 40 XX w.

Gmach CINiBA przy ul.Bankowej obecnie, 2011 rok

Historia miejsca

Kopalnia Kleofas w Katowicach Centrum Handlowe Silesia City Center Pierwotnie powstała w 1905 roku kopalnia nosiła nazwę „Eminencja”. Po jej ukończeniu została połączona z kopalnią „Waterlo”. Właścicielem

1905 — powstanie kopalni „Eminencja” 1953 — zmiana nazwy kopalni na „Gottwald” 1990 — zmiana nazwy kopalni na „Kleofas”

obu obiektów był szpital świętego Ducha w Bytomiu i parafia katolicka w Chorzowie. W 1928 kopalnię dzierżawiła spółka akcyjna o nazwie „Huta Pokój” a następnie, od 1931 należała do Rudzkiego Gwarectwa Węglowego. W czasie okupacji zmuszani do pracy w niej byli jeńcy wojenni. Po zakończeniu wojny kopalnia przeszła w posiadanie Związku Przemysłu Węglowego. W roku 1953 zakład zmienił nazwę z „Eminencja”

1996 — zamknięcie kopalni

na „Gottwald” – na cześć pierwszego komunistycznego prezydenta

2004 — wmurowanie grudy węgla

Czechosłowacji – Klementa Gottwalda. Wydobycie trzech milionów ton

z kopalni „Kleofas” pod SCC

węgla przekroczono w 1970 roku. Kolejny raz kopalnię połączono w 1974

2005 — uroczyste otwarcie SCC

roku, tym razem z zakładem „Kleofas” z dzielnicy Załęże.

2010 — rozbudowa powierzchni handlowej Centrum

Po zmianie ustrojowej, w 1990 nazwa kopalni została zmieniona na „Kleofas” w wyniku żądań załogi. Niedługo potem, bo 1996 roku kopalnię zamknięto. Ostatecznie teren sprzedano a na jego miejscu miało powstać jedno z największych w Polsce centrów usługowo-handlowych – Silesia City Center. W 2004 nastąpiło uroczyste wmurowanie bryły węgla z „Kleofasa” pod teren nowo powstałego kompleksu.

Obiekt został otwarty w 2005 roku a w jego sąsiedztwie wybudowano nowe osiedle mieszkaniowe – Dębowe Tarasy. W samym Centrum znajduje się 250 sklepów, 13 sal kinowych, centrum rozrywkowe z salonem gier, dyskoteką, bilardem i kręglami. Na dachu obiektu mieści się ogród, wewnątrz można też znaleźć trzynasto-metrową fontannę, banki, restauracje a nawet kaplicę św. Barbary – patronki górników. Na terenie Silesia City Center w okresie zimowym powstaje odpłatne lodowisko, zaś w okresie wiosenno-letnim boisko do siatkówki plażowej. Na zewnątrz Centrum wyeksponowane zostały eksponaty przemysłowe pozostałe po kopalni oraz zabytkowy szyb „Jerzy”. Ponadto odrestaurowane zostało część budynków dawnej kopalni, w których urządzono restauracje i sklepy. W roku 2010 rozpoczęto rozbudowę powierzchni SCC, o kolejne 60 sklepów. W planie jest również budowa dwóch wieżowców Silesia Towers.

Pocztówka „Eminenzgrube” z około 1915 roku

Silesia City Center obecnie, 2011 rok

Historia miejsca

Zakłady Górniczo-Hutnicze „Orzeł Biały” w Bytomiu „Bolko Loft” Pierwsze wzmianki na temat powstania Zakładów Górniczo-Hutniczych „Orzeł Biały” pochodzą z roku 1860. Ówcześnie na tym terenie powstała

1860 — powstanie kopalni „Biały

kopalnia o nazwie „Biały Szarlej”, która była stopniowo modernizowana.

Szarlej”

Sam szyb „Bolko” powstał ok. 1905 roku. W 1914 roku urządzenia

około 1905 — powstanie szybu

kopalni Biały Szarlej były najnowocześniejszymi w okręgu bytomskim

„Bolko” 1926 — przejęcie zakładu przez Amerykanów architekt: Tadeusz Czerwiński 1934 — zmiana nazwy zakładu na „Orzeł Biały” 1967 — połączenie zakładu w Kombinat Górniczo-Hutniczy „Orzeł Biały” 1981 — redukcja wydziałów zakładu 2003 — powstanie „Bolko Loftu”

i dorównywały technicznie kopalniom zachodnioniemieckim. W wyniku zastoju gospodarczego po I wojnie światowej w 1921, zakłady wkrótce przejęło towarzystwo „Silesian – American Corporation” w 1926. Amerykanie rozbudowali kopalnię, podnosząc jej zyski. Kopalnia „Biały Szarlej” przemianowana została w 1934 na „Orzeł Biały”. Kryzys gospodarczy w latach 30 a następnie II wojna światowa pogorszyły stan zakładu. W roku 1958 obiekt połączono z innym, ponownie dokonano tego w 1967 ostatecznie tworząc Kombinat Górniczo-Hutniczy „Orzeł Biały”. W kolejnych latach nastąpiła redukcja wydobycia i przetwórstwa materiałów, stopniowo zamykano kolejne wydziały zakładu. Na początku XXI stulecia obiekt nieczynnej lampiarni dawnych Zakładów Górniczo-Hutniczych „Orzeł Biały” w Bytomiu wykupił architekt Przemysław Łukasik z biura architektonicznego Medusa group

architects. Całe przedsięwzięcie zaadaptowania obiektu kosztowało około 130 000 zł. W rezultacie w lampiarni powstał loft. Dom, w którym mieszka architekt wraz z rodziną znajduje się 8,5 metra nad ziemią i wsparty jest na sześciu żelbetowych nogach. Powierzchnia wewnątrz domu to około 200 metrów kwadratowych. Obiekt ten w 2006 roku został wybrany jako jeden z 20 najciekawszych realizacji architektonicznych w Polsce po 1989 roku w konkursie „Polska. Ikony architektury”. Zdobył również I miejsce w konkursie Leonardo Competition w 2004 roku.

Zakład Górniczo-Hutniczy „Orzeł Biały”, 1910 rok

Stara lampiarnia, obecnie „Bolko Loft”, 2011 rok

Historia miejsca

Willa Grundmanna w Katowicach Narodowy Bank Polski Willa została zbudowana w stylu klasycystycznym w latach 1868–1869, jej architektem był budowniczy Hauser. Stanęła na roku

1869 — budowa obiektu

ulicy Bankowej i Warszawskiej. Pierwotnie przeznaczona była dla

1872 — wykupienie willi przez

dyrektora huty Hermana Rosse. W roku 1872 budynek wykupił Friedrich

Friedricha Grundmanna

Grundmann, następnie rozbudował według projektu wcześniejszego

1887 — nabycie budynku przez

architekta. Od północy dobudowano budynek gospodarczy w stylu

Salomona Königsbergera

neorenesansowym oraz wieżę.

1918 — willa stała się siedzibą

Grundmann był jednym z twórców miasta, który znaczną część

wojewody Śląskiego

życia poświęcił na jego rozwój. Jego willa była typowym wzorem

1939 — umieszczenie w willi

XIX wiecznych rezydencji przemysłowych magnatów. Obiekt został

niemieckiej organizacji S.A.

zbudowany w duchu klasycystycznym, a jego elementy architektoniczne

1945 — umiejscowienie w budynku

mocno nawiązywały do greckiej świątyni Erechtejon. Po śmierci

Urzędu Stanu Cywilnego

Grundmanna dom odziedziczyła jego żona w 1887 roku, po pół roku

1972 — zniszczenie budynku

zdecydowała o jego sprzedaży. Willę nabył ówczesny działacz gminy

2003 — nazwanie jednej z ulic

żydowskiej – Salomon Königsberger. W okresie I wojny światowej

miasta imieniem F. Grundmanna

właścicielami willi była rodzina Fajgei, następnie w 1918 roku budynek

2005 — budowa oddziału NBP –

stał się siedzibą wojewody Śląskiego – Józefa Rymera. Obiekt tę funkcję

proj. D. Paleta, W. Wojciechowski

pełnił przez 4 lata, podczas których odwiedził go Józef Piłsudski.

Kolejno, willę zaadaptowała kuria biskupia a w okresie II wojny światowej był placówką niemieckiej organizacji S.A. W 1945 stał się budynkiem Urzędu Stanu Cywilnego. Ostatecznie w 1972, mimo protestów budynek został wyburzony przez polskie władze komunistyczne. Obecnie na jego miejscu znajduje się siedziba Narodowego Banku Polskiego. Nowy oddział kosztował około 35 milionów złotych, a jego architektami są Dieter Paleta oraz Wojciech Wojciechowski. Dawną willę przypomina pamiątkowa tablica umieszczona w gmachu banku. Przed I wojną światową imieniem Grundmanna nazwana była dzisiejsza ulica 3 Maja, w roku 2003 zdecydowano o nadaniu imieniem budowniczego Katowic jednej z nowych ulic miasta.

Pocztówka z willą F. Grundmanna, lata 30 XX w.

Gmach NBP w miejscu dawnej willi, 2011 rok

Historia miejsca

Synagoga w Chorzowie Bar szybkiej obsługi Mcdonald’s Synagoga w Chorzowie oddana do użytku została w 1875 roku w ówczesnej osadzie – Huta Królewska. Murowana budowla w stylu

1875 — budowa synagogi – proj.

mauretańskim wzniesiona została na planie prostokąta, jej architektem

B. Grötschel

był Banno Grötschel. Znajdowała się przy dzisiejszej ulicy Wolności,

1939 — zniszczenie świątyni przez

przed wojną nazywała się Kaiserstrasse, zaś przylegająca, boczna

wojska Niemieckie

ulica Dworcowa nazwana była Synagogenstrasse. W czasie okupacji

1940 — rozebranie zgliszczy

niemieckiej ulicę Wolności przemianowano na Adolf Hitler strasse,

1972 — budowa SDH „Hutnik – proj.

a synagogę zniszczono. Ruiny świątyni zostały rozebrane jesienią 1940

J. Gołebiowski, oraz PSS „Społem

roku przez zmuszonych do tego miejscowych Żydów. W czasie wojny na

1995 — dobudowanie baru

miejscu synagogi Niemcy zbudowali przeciwpożarowy zbiornik z wodą.

szybkiej obsługi Mcdonald’s – proj. A. Bulanda i W. Mucha

Po wojnie natomiast teren pełnił funkcję parkingu, potem bazaru. Następnie w 1972 powstał Spółdzielczy Dom Handlowy – „Hutnik” projektu Jacka Gołębiowskiego i w bezpośrednim sąsiedztwie Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Społem”. W roku 1995 do grona tych dwóch obiektów znajdujących się na terenie byłej świątyni dołączył budynek baru szybkiej obsługi McDonald’s zaprojektowany przez Andrzeja Bulande i Włodzimierza Muche.

Pocztówka z Chorzowa, Kaiserstrasse – widok na

McDonald’s przy ul. Wolności, 2011

synagogę , lata 20 XX w.

Historia miejsca

Dworzec PKP w Katowicach Nowy dworzec wraz z „Galerią Katowicką” Katowicki dworzec był największym i najważniejszym punktem komunikacji kolejowej Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

1960 — rozpoczęcie pracy nad

Inicjatywę o budowie obiektu władze miasta podjęły w latach 50

budową dworca – proj.

XX w. Powodem była zbyt mała powierzchnia starego dworca dla tak

W. Kłyszewski, J. Mokrzyński,

dynamicznie rozwijającego się miasta jak Katowice. W 1959 roku konkurs

E. Wierzbicki

na projekt budowli zwyciężył Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński

1972 — oficjalne otwarcie

i Eugeniusz Wierzbicki. Nowy dworzec kolejowy był zespołem budynków

kompleksu

komunikacyjnych, handlowych i biurowych. Obejmował ulice Dworcową,

2008 — plany remontu obiektu

Młyńską i Kordeckiego, z placem Szewczyka połączony był estakadą.

2009 — plany budowy nowego

Cały kompleks gotowy był 1972 roku i uchodził za żelbetowe arcydzieło

dworca

architektonicznego brutalizmu. Konstrukcja wsparta została na

2010 — rozpoczęcie wyburzania,

nowatorskich jak na owe czasy, żelbetowych kielichach, które zbiegały

oraz budowa nowego obiektu, proj.

się ku górze, tworząc w ten sposób jedyny w swoim rodzaju strop.

SUD Architectes

Początkowo dworzec był wizytówką miasta, lecz w miarę upływu czasu

2012 — planowane otwarcie

uległ zaniedbaniu i stracił swój blask.

obiektu

W latach 90 XX wieku stał się brudnym targowiskiem, oraz ulubionym miejscem grup marginalnych takich jak, alkoholicy, narkomani czy bezdomni. Obiekt popadał w ruinę.

W roku 2008 planowano kapitalny remont, równocześnie pojawiły się spekulacje na temat wyburzenia dworca na rzecz nowego, bardziej funkcjonalnego. Po dwóch unieważnionych przetargach w 2009 roku, budowy nowego dworca podjęła się prywatna firma deweloperska – Neinver z Hiszpanii. Nową bryłę obiektu zaprojektowała francuska pracownia SUD Architectes. Niedługo potem w wyniku licznych protestów projekt uległ modyfikacji na rzecz nowych żelbetowych kielichów, które mają powstać na wzór starych. Prace wyburzeniowe rozpoczęto pod koniec 2010 roku. Nowy dworzec zakłada nowoczesną formę, wewnątrz punkt informacyjny, sklepy, kawiarnie, kino, poczekalnie– całość roboczo nazwano „Galerią Katowicką”. Na zewnątrz stanie biurowiec, wygospodarowany zostanie również okazały deptak z ławkami i fontannami przeznaczony wyłącznie dla pieszych. Pod ziemią natomiast zostanie ukryty dworzec autobusowy, powstanie tam również ogromny parking. Całość ma stanąć w roku 2012, do tego czasu funkcjonować będzie dworzec tymczasowy.

Dworzec kolejowy w latach 90 XX w.

Wizualizacja nowego dworca

Bibliografia 1.

Chojecka E. – redaktor, Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Muzem Śląskie, Katowice 2009

Cohn J., Historia gminy synagogalnej w Katowicach na Górnym Śląsku, Muzeum Historii Katowic, Katowice 2004

Jaros J., Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984

Jaros J., Słownik katowickich kopalń i hut, Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Katowice 1984

Liczba R., Chorzów A.D. 2000 : nietypowy przewodnik po mieście dla młodzieży i dorosłych, Stowarzyszenie Miłośników Chorzowa, Chorzów 2000

Lipońska-Sajdak J., Szota Z., „Gruss aus Kattowitz” Pozdrowienia z Katowic. Album pocztówek ze zbiorów Muzeum Historii Katowic, Muzeum Historii Katowic, Katowice 2008

Niemierowski W., Dwa wieki huty „Zabrze” : 1782-1982, Prasa ZSL, Warszawa 1982

Nowak J., Chorzów na starych pocztówkach i współcześnie, Prasa i Książka, Katowice 2006

Pawlas J., Od Katowic do Stalinogrodu, Muzeum Historii Katowic, Katowice 2006

10.

strona internetowa - http://www.ciniba.us.edu.pl – data dostępu: 12.02.2011r.

11.

strona internetowa - http://www.dworzec-katowice.pl – data dostępu: 12.02.2011r.

12.

strona internetowa - http://www.medusagroup.pl – data dostępu: 12.02.2011r.

13.

strona internetowa - http://www.rondosztuki.pl – data dostępu: 12.02.2011r.

14.

strona internetowa - http://www.sztetl.org.pl – data dostępu: 12.02.2011r.

15.

Szaflarski J. – redaktor, Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1978

Praca dyplomowa 2011: Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach Pracownia ilustracji i rysunku użytkowego Transformacyje Ilustracje inspirowane historią i architekturą Górnego Śląska Redakcja i opracowanie graficzne: Sebastian Wańkowicz Promotor: prof. Tomasz Jura Recenzent: prof. Marian Słowicki Druk i oprawa: Drukarnia Archidiecezjalna Katowice 2011