Yeşil mürekkep Osman BALCIGİL

OSMAN BALCIGiL

Bir "Sabahattin Ali" romam

ye�il miirekkep

/J

� DESTEK {):-._l)"4YIOliUt

DESTEK YAYINLARI: 7 2 8 EDEBiYAT: 1 9 5

OSMAN BALCIGiL I YE�iL MUREKKEP Her hakkt sakltdir. Bu eserin aynen ya da ozer o larak hic;bir bolumu, yaymevinin ya21lt izni al mmadan kullan1 lamaz. imtiyaz Sahibi: Yelda Cumaltoglu Gene! Yaym Yonermeni: Errilrk Ak�un Yaym Koordinatiiru: Clzlem Esmergul Editor: Devrim Ya lkur Kapak Tasar1m: i l knur Mu�ru Sayfa Duzeni: Cansu Poroy Sosyal Medya-Grafik: Tug<;e Budak - A l i Turkmen

Desrek Yay mlan: Kas1m 20 1 6 Yaymc1 Serrifika N o . 1 3 226 ISBN 978 -605-3 1 1 - 1 79-5 © Desrek Yaym lan

Abd i ipekc;i Caddesi No. 3 1 /5 N i�anra�1/ i sranbul Tel.: (0) 2 1 2 2 5 2 2 2 42 Faks: (0 ) 2 1 2 252 2 2 43 www.desrekyayinlari .com i nfo@desrekyayinlari .com facebook .com/DesrekYayinevi twitter.com/desrekyayinlari instagram.com/destekyay inlari ink 1 lap Kitabevi Bask 1 Tesisleri Marbaa Serrifika No. 1 06 1 4 <;:obanc;e�me Mah. Alray Sok. No. 8 Yenibosna - Bahc;elievler / isranbul Tel.: (0 ) 2 1 2 496 1 1 1 1

OSMAN BALCIGiL

Bir "Sabahattin Ali" roman1

ye�il miirekkep

/J

� DEST EK

Yazar Hakkmda

1 95 5'te istanbul'da dogdu. Ekonomi egitimi gordi.i. Ulusal dergi, gazete ve televizyonlarm haber boli.imlerinde muhabir, editor, yonetici olarak otuz y1la yakm <;alt§tt. Pek c;ok odi.il ald1.

Latin Amerika'da yapt1g1 <;ah§mayla, 1 988 y1lmda Ti.irkiye Ga­ zeteciler Cemiyeti tarafmdan "Yilm Gazetecisi" se�ildi. Si.irekli Basm Kaw sahibi. www.osmanbalcigil.com

<;ah§malar1: Birikim Yaymlan, 197 7- 1 980 Yaymevi yoneticisi. ileti§im Yaymlan, 1 980- 1 983 Yazar ve editor: Yeni Gundem, Video Sinema, Tarih ve Toplum, Cumhuriyet Donemi Turkiye An­ siklopedisi.

Cumhuriyet gazetesi ve Cumhuriyet Dergi 1 983- 1 985 Yaz1lar, Roportajlar ve Oxford Mektuplan.

Hi.irriyet, Hi.irriyet Pazar ve Tempo Dergisi, 1986- 1 988 Yazar, editor.

Hi.irriyet Production, 1989 Ara§t1rmac1, yap1mc1, koordinator: Hodri Meydan, Tele-Vizyon, Tempo, Basm Kulubu programlan.

Show TV, 1993 Haber Mi.idi.iri.i, BG.§ Sayfa program1 yap1mc1s1.

ATV, 1994 Haber Programlan Gene! Koordinatori.i, O�uncit Sayfa, 41 Dakika programlanm hamlad1 ve sundu.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep Kanai 6, 1 996 Haber Dairesi Ba§kan1.

Star

TV,

1 996 Haber Mi.idi.iri.i, Kmmzz Koltuk, Osman Balcigil

ile Gece Haw, Dobra Dobra programlarm1 hamlad1 ve sundu.

HBB TV, 1 99 7-2000 Haber Dairesi Ba§kani, Anchorman,

$eytanm Avukan programm1 hamlad1 ve sundu.

Ottoman Medya, 2000-20 1 3 Kurucu orcak.

Ara§t1rma Kitaplar1: Birle§mi� Milletler, Uluslararas1 Af Orgutu ve Glum Cezasr, Birikim Yaymlan 1960 Anayasas1 Ozenne, Birikim Yaymlan

idamm Gunlugu, Onur Yaymlan Toplum: Layrgz Bu Degil, Haziran Yaymlan Latin Amerika'nm Atar Damarlan, Beige Yaymlan

Romanian:

Ters Kanatl1 Sahin, �enocak Yaymlan Bi!ginin Efendisi, Destek Yaymlan Zerd�t'un Sim, Destek Yaymlan Dante'nin istanbul Cehennemi, Destek Yaymlan Pisagor Tepkisi, Destek Yaymlan Mason Locas1'nda A§k ve Krlr�. Destek Yaymlan 53. Risale, Destek Yaymlan Ela Gozlu Pars: Celile, Destek Yaymlan

-6-

I

I

t

Ba§ma gelecekleri bilse, kaciyen <;1kmazd1 o yolculuga Saba­ hattin Ali. Kimi zamanlar oldugu gibi r;alar saaci suscurur, yorgam kafas1na <;eker, sabahm keyfini <;1kanrd1.

Tersini yapc1. Yacakcan aceleyle f1rlad1 , pijamalarm1 kaclay1p buyi.ik olc..iide ham duran r;ancasma yerle�cirdi. Giyindi.

Bir ko§U banyoya gidip elini yi.izi.ini.i y1kad1, di§lerini f1rr;alad1, ya§can degil ama demen agarmt§ sa<;larm1 bi.iyi.ik bir cicizlikle ca­ rad1, alcm <;er<;eveli gozli.iklerini caku.

Yeniden odasma dondi.i, ak§amdan ham eccigi iki zarf1 ve r;an­ casm1 ahp salona <;1ku.

Rasih kahvaluy1 hamlamt§, onu bekliyordu. Demli bir r;ay koydu agabeyi gibi sevdigi Sabahaccin'e. Sonra kar§tsma ge<;ip ocurdu.

Ocurur oturmaz da masanm i.izerinde duran, bir bez parr;asma sanh emaneci uzatt1.

"Denedim ve bak1mm1 yapt1m. Gi.ivenebilirsin."

Tuhaf bir gi.ili.imseme belirdi Sabahattin Ali'nin yi.izi.inde.

Sorulsa, "Ne i§im olur benim tabancayla?" diye yorumlard1 bu gi.ili.imsemeyi Rasih.

Onlu yazar silah1 oni.ine <;ekti, oturdugu sandalyeye dayah du­ ran <;antay1 kucagma ald1.

Osman Balc1gil II Yqil Murekkep

Once, 93-ntanm i.izerinde duran iki zarf1 masanm i.izerine koydu. Sonra, masanm i.izerinde duran, beze sanlmt§ tabancay1 eline ald1. ***

Eski gi.izel gi.inlere gitti.

Mavi yolculuk gi.inlerinde edinmi§ oldugu ve §U anda elinde olan tabancanm oyki.isi.i de dahil , di.inya kadar fotograf karesi zih­ ninde dans etti.

Ge<;mi§te §ahane bir hayat ya§amamt§tl ku§kusuz ama dibe bu kadar vurdugu da hi� olmam1§t1.

Kelimenin tam anlam1yla, her §eyi berbat etmi§ti Sabahattin. ***

Beyni ge<;mi§e dair si.iratle 93-li§adursun, ba§tnI kaldmp Rasih'in yi.izi.ine baku. Sag elinin i§aretparmagm1 az once masa­ nm i.izerine koymu§ oldugu zarflara dokundurarak, olgi.in bir ses tonuyla konu§tu.

"Dun gece dedigim gibi, birini Aliye'ye ula§ttracaksm, oteki­ ni de Mehmet Ali'nin kap1smm altmdan atacaksm. Ozerlerinde hangisinin kime oldugu yazdi."

Rasih ba§mt sallad1. Yi.izi.i, ozellikle zor zamanlarda takmd1g1 ve Sabahattin'in <;ok ho§una giden o bildik gilvenilir ifadeyle ay­ dmland1.

Gem; adamm, en c;ok da bu halini sevdigini di.i§i.indi.i yazar.

Haf1zasmm derinliklerine , asla silinmeyecekler arasma kaydetti Rasih'in o yilz halini.

-8-

Osman Balc1gil II Ye�il Mii.rekkep

Tarif edilemeyecek kadar zor gec;eri. bir zaman diliminde, her­ kesin kendinden vebahymt§ gibi kac;c1g1 berbat bir donemde, h i9bir tehlikeye ald1rmadan evini kendine a<;rnt§tl gen9 Rasih.

Dostu, karde§i olmu§tu zaman i9inde . ......

iki adam, konu§ulacak ne varsa geceden konu§tuklan i9in, san­ ki bir ritiieli siirduriir gibi ve sessizlik i9nde ettiler kahvalulanm.

Birka9 zeytin, bir par� beyazpeynir, Rasih'in kabuklanm so­ yup dograd1g1 ve iizerine zeytinyag1 ilave ettigi domates par�lan. i lle de k1zarm1§ ekmek. i nce belli bardakta tav§ankam �Y· Bu boyle hep siirse ne giizel olurdu.

Soz konusu Sabahattin'se, bir §eyin giizel siiriip gitmesine imkan ve ihtimal yoktu. .. ...

"Yolcu yolunda gerek" diyerek ayaga kalku yazar. <;antas1 el inde portmantoya dogru yiiriid ii, siyah deri gocugu­ nu giydi, sonra doniip s1kt s1ki sanld1 Rasih'e.

"Ba§ka bir zamanda, ba§ka bir yerde Rasih" dedi . Gozlerinden iki damla ya§ yanaklarma dogru yuvarland1.

Rasih'in de gozleri dolmu§tu "Kendine iyi bak agabey" diyerek tekrar kucaklad1 Sabahattin'i. ilk ve son kez agabey demi§ti gen9 adam Sabahattin'e. Agla­ mamak i9in kendini zorlad1g1 90k belliydi.

Laft uzatmak istemedi Sabahattin.

SOyleyebilse "Memleket sana emanet gen9 dostum" derdi mesela.

-9-

Osman Balc1gil I/ Ye�il Murekkep

Bogazma bir §ey taktldt, diyemedi .

Rasih anladt yazar dostunun demek istedigini.

Mesele actlar i<;inde k 1vranan i.ilkesi ve bir lokma ekmege muhta<; insanlanysa, zorba!tk ya da melanet, kimden ve ne §id­ dede gelirse gelsin, vtz gelir tms giderdi Rasih'e.

0 soyleyemese de

***

Merdivenlerden inerken, gen<; dostunun kapatttgt kapmm se­ sini duydu Sabahattin.

Urperdi. Kopmu§tU i§te gegni§le baglan. Gen<; dostu, bildigi di.inyayla son baglant1s1yd1.

Nasti geli§ecegine dair en ufak bir fikre bile sahip olmadtgt yolculugu, apartmanm kaptsmdan <;tktp, agtr demir kap1y1 arkast stra <;ekince ba§layacaktt.

Hi<; tereddi.it etmedi. Edemezdi.

Si.irade indi merdivenleri, sokaga <;tktt, yolun kar§tsma ge<;ti. \:1kttg1 apartmana ve kendini en zor zamanmda tereddi.itsi.iz konuk eden Rasih' in dairesine dogru baktt son bir kez.

Pencereden ona baktyordu gen<; dostu.

"Camm Rasih" diye ge<;irdi i<;inden Sabahattin.

Rasih'ini ve daha pek <;ok canmt geride btrakarak, bir bilinme­ ze dogru <;1kacag1 yolculuk, i§te tam da §imdi ba§lamt§ oluyordu. ***

"Bir kez daha <;tkmt§ttm boyle yola" diye di.i§i.indi.i yi.iri.imeye ba§lar ba§lamaz.

Bugi.inki.inden ne fark!t ugurlanm1§tt, yirmi y1l once <;1kt1g1 o yolculukta . . .

- 1 0-

Bir

1928 y1lmm kas1m1 bitmeye yi.iz tutup soguk gec;ecegi belli

olan arahk kap1y1 c;alarken, i stanbul'un inci misali yap1larmdan Sirkeci Gan, her zaman oldugu gibi hareketliydi.

Peltek Sabahattin, kendini yolcu etmeye gelenlerin ortasmda yerini almt§, her zamanki gibi parl1yordu.

Titizlikle taranmt§ sac;lan, gozli.igi.i, tak1m elbisesi, paltosu, kra­ vat1 ve fotr §apkas1yla, tam bir salon beyefendisi gibi gori.ini.iyordu.

Etraftaki herkesten ktsa olmasma kar§tn, ne hikmetse yine en c;ok o gaze bat1yordu.

Her zaman oldugu gibi kmp gec;iriyordu ortahg1.

Neler anlatm1yordu ki gec;mi§e, bugi.ine, gelecege dair ve otuz iki k1s1m tekmili birden. 1 ***

Heyecanh oldugu gozden kac;m1yordu Sabahattin'in.

Heyecan ne kelime, c;ok ama c;ok heyecanhyd1 gene; adam. <;unki.i muhte§em hedefleri, tarifi imkans1z hayalleri vard1. "i§te" demi§ti gi.izel haberi ald1g1 an. "Sonunda, kor talih bana da gi.ildi.i." l . Osmanl1'nm son zamanlannda, Dariilhedayi'de ( �ehir Tiyacrolan) eek sahnelik ciyatro

oyunlan arada h i r corluca sahneye konulurdu. Boyle zamanlarda, gi�elerin oniindeki -;1�1rtkanlar. ellerindeki -;mg1raklan <;"dlarak "Ocuz iki k1s1m cekmili hirden1" diye haj!1nrd 1 .

Osman Balcigil II Ye�il MiiTekkep

Sirkeci Gan'nda havalara uc;:uyor olrnasmm, yi.izi.inde gi.iller a<;rnasmm, esprilerle herkesi gi.ildi.irrneye c;ah§rnasmm nedeni, ba§ma konrnu§ bu talih ku§uydu. ***

Bir ara gozi.i ba§ka bir gruptan gen<; bir kiza kayd1 Sabahattin'in.

K1z da ona bakrn1§t1 galiba. Ya da kendine oyle gelrni§ti.

Giderek, goz gaze gelirirn urnuduyla kisa arahklarla bakar oldu.

Boyleydi i§te Sabahattin. Severdi kar§l cinsle rni.inasebet ha­ l inde olrnay1. Cinsi latif olrnadan ya§anacak bir di.inyada, katiyen yeri olrnazd1. Herncinsleri olrnadan idare edebilirdi belki arna kar­ §1 cins, olrnazsa olrnaz1yd1.

Etrafmdakilere laf anlatrnaya ve dalga ge<;rneye devarn eder­ ken, goz hapsine ald1 oteki grubu. Ozellikle de yolculuga r;1kacak­ rn1§ gibi duran o genr; hamrnefendiyi. <;ok ernindi. Smava birlikte girmi§lerdi. Burada olduguna gore, onun isrni de t1pk1 kendininki gibi kazananlar listesinde yer alrn1§ olrnahyd1. Anla§1lan birlikte seyahat edeceklerdi . ii;; i<;ine s1grnad1 gen<; Sabahattin'in. ***

Garda bulunanlarm gozi.i duvardaki koca saate daha s1k gider oldu.

Devasa yelkovan, kalki§ zarnanma dogru si.irade akiyor, her devinirniyle akrebi, Alrnanya treninin hareket saatine biraz daha yakla§tmyordu.

Sonunda §eftren, di.idi.igi.ini.i kararl1 bir edayla otti.irdi.i ve ar­ dmdan elindeki iki renkli fenerle h1zh bir §ekilde trenin ba§ma, lokornotife dogru yi.iri.irneye ba§lad1.

-

12

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Belli ki vakit gelmi§ti.

Sabahattin, son hamle olarak bir elini Pertev'in2 otekini N ihal'in1 omzuna koydu ve "Binmezsem bensiz gidecek" diyerek ba§tyla treni i§aret erri.

Arkada§lan fark etmeseler de, aklmda az once rrene binmi§ gen<; ktz vardt.

Gen<; adam can dosdarma son bir kez "Ho§<;a kalm" dedi ve hareket zamani gelen rrene, filmlere oykundugunu belli edecek bic;imde fiyakalt bir §ekilde ko§tu, son anda ad1yormu§ gibi yaptt.

Bu §aklabanltg1yla geride kalanlan guldurdu. ***

Makinist, gozu §efrrende olmak uzere duduk ipini bu uzun uzun r;ekri ve ya§lt makine sonunda ileriye dogru hamle yaptt.

Sabahanin bo§ pencerelerden birine ko§tU, rtpkt oteki yolcu­ lar gibi yan bel ine kadar pencereden sarku, Sirkeci Gan'nt §en­ lendiren arkada§lanna el sallad1.

Pertev son bir hamle yaptp, elindeki gazeteyi Sabahattin'e uzatu.

28 Kastm 1928 tarihli Cumhuriyet gazetesi iki arkada§m elle­ ri arasmda yer degi§tirirken "Sakla" diye bag1rd1 Pertev. "Latin harfleriyle bas1lan ilk gazetelerden biri. Yuz y1l sonra i;ak degerli olacak. ii;indeki dergiyi de d ikkadi oku.11 Z. Pertev Naili Boratav: 1 907 - 1 998 y1llan arasmda ya�ad1 . Halk bil imcisi, halk edebiyau ve folklor arn�t1rmac1s1d1r. Akademisyenl ilte 193 1 y1lmda Fuad Koprulii'niin asistam olarak ba�lad1. Profesorliilte 1 948 y i l mda yiikseldi. B�kam oldultu Halk Edebiyau Kursusu CHP iktidan tarafmdan "komiinizmi yayd1lt1" gerekqesiyle kapauld1.

3. Huseyin N ihal Atsiz: 1 905-1975 y1llan arasmda ya�ad 1. 1 93 I y 1 l mda Fuad Koprulu'niin

asistam oldu. 193Z 'de �iddete kac;an a�m davram�lan nedeniyle akademisyenlikten auld1.

Turklerin tarihiyle ilgili ara�urmalar yapu. l rki;i-Turanc1 gtiru�ii yayd 1.

- 13-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Guldi.i Sabahattin ve elindeki gazeteyi sallayarak "Tabii Harf Devrimi ba�anlt olursa!" diye bagirdt kar�1ltk olarak. * **

Gen<; adam, gi.iri.ilti.iyle i;alt�an eski pi.iski.i trende, bir elinde tahta bavulu otekinde Cumhuriyet gazetesi olmak uzere etrafa bakmdt.

Arad1g1 ki.i<;Ukhantm bu vagonda degild i. Ge<;i�leri kullanarak trenin ii;inde ilerledi. iki vagon soma da hedefine ula�tt.

Peronda goz gaze geldigi hanimefendi ve kim olduklannt he­ ni.iz bilmedigi i.i<; ba�ka ogrenciyi bulmu�tu.

Oteki delikanltlar i;ekingenlik yapmt�, kmn kar�tsma otur­ mam1�lard 1.

Ftrsatm kai;masma izin veremezdi Sabahattin. Hareketlerine htz verdi.

Anla�1lan, Almanya'ya dil ogrenmeye hep birlikte gideceklerdi.

Be� gencin hepsi de ogretmen okulu mezunuydu ve Gazi'nin istegi i.izerine uygulanan bir program uyarmca, istanbul'dan yola <;tkmak i.izereydiler.

Mendiliyle gozlerindeki ya�t silen gen<; kmn kar�tsma, geriye dogru yol alma pahasma oturdu ve elini uzattt gen<; adam.

"Ben Sabahattin. T1pk1 sizin gibi Almanya'ya gidiyorum." �a�1rmad1 gen<; ktz. Ba�tan beri biliyordu birlikte seyahat ede­ ceklerini. Daha perondayken, tsrarla gozlerini yakalamaya i;alt�­ masmdan tahmin etmi�ti olacaklan.

0 da elini uzattt, "Melahat"4 dedi ve ekledi: "Memnun oldum."

Hi<; de kendi gibi davranmadt gen<; adam. Hemen laf bombar4. Melahat Kemal'in doj!um tarihi bil inmiyor. Sabahanin'le a�al!1 yukari ayni ya�larda olma l 1 . Soyad 1 sonradan Togar oldu. 1998 y1lmda vefat etti.

- 1 4-

Osman Balcigil II Ye i il Murekkep

d1manma cucmad1 yol arkada§ml. Nas1l olsa onlerinde uzun bir yolculuk vard1 ve konu§mak i<;in <;ok zamanlan olacaku.

Daha vagonun basamaklanna ad1m atarken "Ag1r ol molla de­ sinler" diye f1s1ldam1§t1 kendi kulagma. ***

Elindeki Cumhuriyet gazetesini a<;e1. i<;i nde Resimli Ay' m5 son say1s1 vard1.

Dergiyi sonra okumak i.izere yam ba§ma b1rakt1, ti.imi.i Latin alfabesiyle bas1lm1§ olan gazeteyi kucagma koydu.

Daha gazeceye bakar bakmaz, Sabahaccin'in aklma alt1 ay kadar once Milliyet gazecesi tarafmdan ba§laulan deneme geldi.

Ba§ sayfanm cam orta yerinden "Bax veqil Ismec Paxa hazrec­ lerinin lscambula gelixini" haber vermi§ti Milliyet.

Gazeceler Ti.irk<;eye uyumlu hurufata6 heni.iz sahip olmad1klan i<;in, yaz1h§1 icibariyle bir hayli komik olmu§CU haber. Tepesine aynca bir a<;1klama da konmu§, Latin harflerinin nas1l okunacag1 anlac1lm1§C1.

Milliyet ' i Cumhuriyet , i kdam , Son Saat, Hakimiyet-i Milliye iz­ lemi§ti. Gazecelerde epeyd ir, Arap harflerinin yam ma Latin harf­ leriyle yaz1lan yeni Ti.irk<;e de kullanilmaya ba§lanml§ ve sonunda doni.i§i.im camamlanm1§C1.

Tam da Sabahaccin'in yola <;1kt1g1 gi.inden icibaren, gazeteler ti.imi.iyle yeni Ti.irk<;e bas1lacakc1.

5. Resimli Ay, 1924- 1 93 l tarihleri arasmda, Safiiha ve Zekeriya Sertel <,ifti tarafmdan yetmi� sekiz say 1 yay1mland 1 . ilk elli yed i say1s1 daha �:ok bir magazin dergisi havasmdayd 1 .

Ell i yed inci say1dan sonra , kadroya katilan sosyalist yazarlann etk isiyle, dergi kend ine yeni bir rota �izdi, siyasete al!1rl1k verd i .

6. Bask 1 i�inde kullan i lan, herhangi fiir metalden yap1lm 1� harf, rakam ve i�aretler.

- 1 5-

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

Sabahattin, Pertev'in uzatt1g1 gazeteyi okumaya <;:a.lt§trken, de­ gi§im ic;in si.irdi.iri.ilen hamltklann i§e yaramt§ oldugunu di.i§i.indi.i.

Yeni Ti.irkc;eyi, yeni harfler resmen yi.iri.irli.ige girmeden once kullanmaya ba§layan gazeteler, bu yolda cidden onemli hizmet gormi.i§lerdi.

Olkenin.her yanmda ac;1lan kurslar da yeni yazmm ogrenilme­ sinde <;ck faydalt olmu§tu.

Yine de, bu degi§iklik nedeniyle di.inya kadar insanm gazete okumaktan vazgec;ecegi tahmin ediliyordu. En avammdan en eli­ tine kadar, kurulan her mecliste, gazete satt§larmm en azmdan yi.izde yirmi be§, otuz di.i§eceginden soz ediliyordu.

"Bakaltm ... " diye di.i§i.indi.i gene; adam. "Ger<;ekten de ongori.il­ di.igi.i gibi olacak m t ?"

O te yandan, Sabahattin de biliyordu ki gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti'nin oni.inde, uygulamak zorunda oldugu bir mo­ dernle§me proj esi vardt.

Zaten kendi de o projenin bir parc;as1 olmak i.izere Almanya'ya dogru yola c;tkarttlmamt§ m1yd1 ?

Kesinlikle oyleydi.

Almanya, i ngiltere ve Fransa'ya onlarca gene; gonderiyordu kendi de gene; olan Ti.irkiye Cumhuriyeti.

Hedef, Gazi'nin de alttnt c;izdigi gibi, i.ilkeyi muastr medeni­ yetler di.izeyine 91kartmaktt. ***

Gene; adam yeni harflerle yaz1lmt§ bir makaleye daha goz gez­ dirdikten soma gazeteyi katlad1 ve "Okur musunuz ?" diyerek yol arkada§tna uzam.

-

16

-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Gene; kiz tebessum ve te§ekkur ederek ald1 yeni arkada§t Sabahattin'in uzatt1�1 gazeteyi.

Delikanh bu kez de acelesi varmt§ gibi suratle tahta bavulu­ nu a<;t1, i<;inden bir kitap ve minik bir sozluk c;ikard1, dizlerinin uzerine koydu.

Tren Yenikap1 1 y1 ve Langa bostanlanm geride b1rak­ m1§, solda hayal meyal gorunen deniz tumuyle yak olmu§tu .

Halkah'dan kuzeydogu istikametine, Trakya'nm i<;lerine dogru yol ahyorlard1. ***

Zaman ilerleyip Trakya'nm sogugu iyice hissedilmeye ba§la­ nmca, olgun lamba l§tgmda, Melahat'm el c;antasmdan bir c;ift eldiven c;1kard1gm1 gordu Sabahattin. i lgiyle yakla§tl gene; k1za ve derhal "U§iidunuz mu ?" diye sordu.

Gene; kiz ba§tnl sallayarak "\:ok soguk" dedi.

Sabahattin, epeydir c;1kacag1 yolculuk ve Almanya hakkmda ara§ttrma yap1yordu. Bilgisini konu§turdu.

"Edime'yi gec;inceye kadar bu kulustur lokomotifle gidecegiz. lsmmas1 yak. Soma Bulgarlann trenine binecegiz. Duyduguma gore onlar kaloriferliymi§. Lokomotif vagonlara s1cakhk gonderi­ yormu§. Almanya'ya kadar il§ilmeden gidermi§iz."

Bu teferruath a91klama uzerine, gene; adamla ilgili olarak "Ol­ dukc;a bilgili" diye dii§iindu Melahat.

Gordugu bu kadar ilgiden soma, kendinin de bir <;ift soz etme­ si uygun olacakn.

Sabahattin'in kucagmda a91k duran Almanca kitab1 ve sozlu­ gu i§aret ederek "Biraz Almancamz var galiba?" dedi.

-

! 7-

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

Boylelikle, Sabahattin'in yakmla§rna �basma turnuyle sessiz kalrnarnt§, kabahk etrnerni§ti.

"Hay1r yak" diye cevaplad1 yol arkada§mt, gordugu ilgiden rnernnun olan gene; adarn. Ba§tan bu yana surdurdugu rolu bir kenara b1rakt1, aslma rucu etti, yeniden geveze ve pelcek Saba­ hattin oldu.

"Bu kicap ge<;.'en y1l once ingilizce c;1krn1§ ve i;ok ilgi gorii n ce hernen Alrnancaya <;.'eVrilrni§. Arkada§trn verdi. Sozlukle kelirne­ leri bulrnaya �h§tyorurn. Adi Petrol. Yazan Upton Sinclair. 7 Su ana kadar zorluk <;.'ekrneden bulabildigirn kelirneler sadece kitabm ve yazarmm isirnleri."

Kar§thkh gulli§tli iki gen<;. ***

Tren Trakya ic;lerinde yol ahrken, soguk kend ini daha da c;ok hissettirrneye ba§lad1. Zar, titreyerek ge<;.'ecek bir gece olacag1 belliydi.

Yolcular bavullarmdan birer, hatta iki§er kazak 9kanp giydiler.

Battaniye getirrni§ olanlar yanlarmdakilerle payla§tl.

Sirkeci Gan'ndan kalkan tren, Bulgaristan smmm sabahm ilk 1�1klanyla ge<;ei.

Tren degi§irni ger<;.'ekle§ti ve son model lokornotiften vagonlara yayilan s1cakhk sayesinde yolcular rahat bir nefes ald1.

Sabahattin not defterine, Bulgaristan ile Turkiye arasmdaki fark1 kaydetti.

7 . Upton Sinclair: 1878- 1 943 y1llan arasinJa ya�ad1. Yazar, gazeteci, politikac1, aktivist.

194J'te Pulit:er OJulu ald1.

-18-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Osmanli amg1 bu ulkenin, Birinci Dunya Sava�1'nm yarala­ nni kendi i.ilkesinden c;ok daha r;abuk sarm1� olmasma �a§trtnl§, biraz da ic;.-erlemi§ti.

Filibe geride kalirken, bu kez oteki yolculardan farkh olarak Sabahattin'in gozleri kapanmaya ba§lad1.

Uykusuzluga daha fazla dayanamayacagm1 hisseden gene; adam, baga8 c;.-er�--ev eli gozli.iklerini gozi.inden c;1kard1, ye§il mi.i­ rekkepli dolmakaleminin kapagm1 kapatt1 ve not almakta oldugu defterle birlikte ag1r paltosunun cebine soktu. ** *

Birkac; saat deliksiz uyuduktan sonra, gozlerini ar;ar ac;maz "Neredeyiz?" diye sordu Sabahattin.

"Pazarc1k'1 gec;rik, Sofya'ya dogru yol aliyoruz" diye cevap verdi Melahat.

Daldan dala atlad1 Sabahattin.

"Uykumda konu§mad1m ve horlamad1m degil mi ?" �a§1rd1 gene; kiz. "Yak, hay1r" dedi. Sabahattin gi.ili.ince, yeni arkada§mm �aka yapt1gm1 anlad1.

Bu k1sa tak1lmadan sonra gene; adam hemen gozli.igi.ini.i taku, cebinden dolmakalemini ve not defterini c;1kard1, yol arkada�mm az once soyledigi kasabalarm isimlerini kaydetti.

Sanki acelesi varmI§ gibi, h1zla yaz1yordu.

Epeyce yazd1ktan sonra ba§tnl kald1rd1 ve etraf1 seyretmekte olan gene; kiza "Yazd1klanmm bir kismm1 size okumam1 ister mi­ siniz ?" diye sordu.

8 . Henuz plasti�in icat edi lmed i�i y1llarda, denizkaplumba�asmm k abuklan s1cak su ve bor

ya�mda eritilir, gozluk <,'er<;evesi ve ba�ka amao;larla kullanmak iizere ba�a elde edilirdi . . 19.

Osman Ba1c1gil II Ye�il Murekkep

Melahat, guler yuzlu adamm ic;tenlikle sordugu soruyu "Eger ozel degillerse" diye yamtladi.

Sabahattin genzini temizledi ve yazd1g1 notlan okumaya giri§ti.

Arada izahatlar da verecekti.

"Mufassal Cermenistan Seyahatnamesi.9 Bismillahirrahmanir­ rahim. Bu geziye ba§lama ve uzun uzun anlatma, kaytt altma alma nedenim ... "

9. Sabahattin Ali, Almanya'ya vard1ktan k1sa bir sure sonra Mufassal (Ayrm11h) Cermen Seyahatnamesi'ni arkad�1 Pertev'e (Naili Borata v ) gi:inderd i . Arap harlle ri ile ahnm1� not· lar, sonradan P. N. Boratav tarafmdan Turki;eye i;evrildi ve ilk kez Filiz A l i Laslo ve Atilla Ozkmmh tarafmdan hamlanan, Cem Yaymevi tarafmdan I 979'da bas1lan Sabaha1rin Ali isimli kitapta yer ald 1 .

-

2 0-

iki

Almanya'da Alman dili, edebiyan ve ki.ilti.iriini.i ogrenmeye bir kurtulu§ umudu gibi sanlm1§n Sabahattin.

Osmanli imparatorlugu'nun sm1rlan dahil inde, 1907 y1lmda dogup da zorluk i;ekmemi§ bir tek �cuk yoktur.

Kald1 ki Sabahattin, alti.ist olu§un neredeyse en yogununun ya§and1g1 Ed irne'de di.inyaya gelmi§, ilkogrenimini di.i§manla bogaz bogaza sava§ilan Edremit, <;anakkale gibi merkezlerde tamamlam1§n.

Olkenin en yoksul oldugu donemde, paras1z yanli olarak Bali­ kesir Ogretmen Okulu'nda okumu§, 1 927'de istanbul Ogretmen Okulu'ndan mezun olmu§, day1smm yard1m1yla bir y1I si.ireyle Yozgat'ta ogretmenlik yapmi§n.

Day1s1 R1fat Bey Yozgat Devier Hastanesi'nde ba§hekim olsa da, hie; mi hie; sevmemi§ti bu kenti gene; adam. Yozgat'tan Ankara'ya, gemileri yakm1§ olarak donmi.i§ti.i.

"Bir daha Yozgat'a oldi.irseler gitmem" diyor, ba§ka bir §ey de­ miyordu. Bunu Ankara'daki dostlarma da soylemi§ti. ic;lerinden, Maarif Vekaleti'nde gorev yapan biri "Peki ne ya­ pacaksm?" di ye sorunca, "Moskova tarafma gidip, k1smetimi orada aramak zorunday1m" demi§ti.

Bir anlamda, gene; adamdan yi.ikselen "imdat!" c;iglig1yd1 bu.

Osman Balcigil II Ye�il M iirekkcp

Dostu feryadm1 duymu§ olsa gerek, kisa bir sure sonra, onu a<;ilacak bir smavdan haberdar etmi§, kat1lmasm1 hararetle tav­ siye etmi§ti.

Almanya seri.iveni boyle ba§lam1§t1 Sabahattin'in. ***

"<;ok etkileyici yaz1yorsun. Senin yerinde olsam hep yazanm" dedi Melahat, yol arkada§t okumasm1 tamamlaymca. <;iziktirdigi birkac; §iir sagda solda yay1mland1ysa da, heni.iz kendini bir §air, hikayeci, yazar gibi gormi.iyordu Sabahattin.

"Plamm o" dedi ve ekledi: "$imdilik biriktiriyorum."

Sahiden de biriktiriyordu.

Trenin ge<,.'t igi her koyi.i her kasabay1 adeta ic;ine c;ekiyor, in­ sanlarm kihk ktyafetlerini, davram§ tarzlanm, binalarm gori.i­ ni.imi.ini.i, ne yenilip ne ic;ildigini, k1sacas1 her §eyi ama her §eyi merak ediyor, sorular soruyor, ald1g1 cevaplan not defterine kay­ dediyordu.

Tren yolculugu, ilginc; yol arkada§I sayesinde Melahat ic;in de eglenceli bir hal almi§tl.

Bir gece daha devrildi, sabah oldu.

Bu kez de Belgrad'1 merak, §a§kml1k ve imrenme duygulanyla seyretti Sabahattin.

Macar Ovas1 ic;inse "Tamm ic;in kelam yetersiz" yazd1 gi.incesi­ ne ve §Ciyle devam etti: "Trenimiz en ki.ic;i.ik bir yoku§ ve ini§e rastlamadan, saga sola en ki.ic;i.ik sapma bile yapmadan arahks1z alt1 saat yon degi§tir­ meden gitti. En ki.ic;i.ik dahi yalan yok. Bu di.izli.ik, trendeki her­ kesin §a§kmhgma neden oldu. Sonlara dogru, yolcular 'Aman -

22

-

Osman Balctgil II Yeiil Murekkep

ya Rabbi, ya saga ya sola bir parmak kadar sapaltm ! ' diye duaya ba§lad1lar. En sonunda, enfes bir doneme9l e gi.izel bir israsyona, _ Pe§te'ye geldik." israsyonlar israsyonlan, kenrler kenrleri kovalayacak, delikanlt Pe§te'den sonra Prag'a ve Dresden'e de a§tk olacakn. ***

Berlin'e ula§ttklanndaysa, adera nurku rurulmu§tU Sabaharrin'in.

Ozerlerinden vmr vmr oromobillerin ge<;rigi geni§ caddeler, devasa meydanlar ve muazzam binalanyla Berlin, gen<; adamm kendinden ge<;rnesine yol a<;ri.

Hele o binalardan biri vard1 ki, Sabaharrin onu kay1rlarma ram da §byle ge9irecekri: "Wertheim isimli bir <;ar§t var. Bir ucundan bakilmca obi.ir ucu gori.inmez. Bir mahalleden bi.iyi.ikri.ir. Soylemiye gore, i<;:inde be§ bin <;alt§an vard1r. . . Huda koruya ! " 0 gi.ini.in Turkiye'sinden Almanya'ya giden gen<; bir ogrer­ men ii;in, geri;ekren de §a§1ruc1yd1 Wertheim alt§veri§ merkezi .

1 896'da <;at1s1 camdan olmak i.izere in§a edilen binada, seksen i.i<; asansor her an hareker halindeydi ve binlerce mi.i§teri aym anda alt§veri§ edebiliyordu. isranbul'un Kapalt<;ar§1's1 da ki.i<;Umsenemeyecek bir alt§veri§ merkeziydi ku§kusuz ve i.isrelik ii;indeki binlerce di.ikkanla 1 460 y1lmdan beri hizmer veriyordu ama gen<; Sabahanin'in akltm Wertheim almt§n bir kere. ***

- ZJ.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Arkada§lanyla konu§malarmda, Almanya'nm gel i§mi§lik di.i­ zeyinden dem vuruy�r, sozi.i durmadan bu i.inli.i alt§veri§ merkezi­ ne getiriyordu Sabahattin.

Tamam, §6yle bir kar§tla§t1rd 1klarmda, ktltk k1yafet ve davra­ nt§ tam olarak sokakta dola§an §U Almanlardan pek de farklan yoktu.

Buna kar§tltk, i.ilkelerinin en iyi egitilmi§, sec;ilerek Almanya'ya gonderilmi§ genc;leriydi kendileri. iki i.ilkenin sokaklarmdaki insanlan yan yana getirip, ortala­ malan kar§tla§t1rd1klarmda, iki i.ilke arasmda daglar kadar fark oldugunu goriiyor, makasm iki ucunun gen;ekten de <;ok ac;1k ol­ duguna dertleniyorlardt.

Ogretmenlerden olu§an bu ki.ic;i.ik Ti.irk grubu, iki i.ilke arasm­ daki farklan masaya her yatm§larmda, soz dogal olarak hep aym noktaya, Osmanlt'nm es gec;rigi, gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti'nin yakalamaya c;alt§t1g1 sanayi devrimine geliyordu.

Osmanlt'nm bir si.irii mazeret i.ireterek sm1rlardan ic;eriye oto­ mobil bile sokmamakta ayak diredigi y1llarda, Almanya otomobil i.iretmeye, ba§ka i.ilkelere satmaya ba§lamt§tt.

Ve dogal olarak, atl alan Oski.idar'1 <;oktan gec;mi§ti. *"'"'

Turk hi.iki.imeti tarafmdan Almanya'ya dil ogrenmeye gonde­ rilen be§ gene;, Berlin'in bi.iyi.isi.ine kap1ltp on be§ gi.in si.ireyle ken­ tin alum i.isti.ine getirince, haliyle ceplerindeki para suyunu c;ekti.

Ti.iti.in paras1 bile kalmayan Sabahattin, me§hur Wertheim'dan ald1g1 piposunu cebine hapsetmek zorunda kaldi.

Gene; adam, Melahat ve oteki genc;ler, hep birlikte elc;iligin yolunu tuttular.

-

24-

Osman Balcigil II Ye�il MuTekkep

Hemen o gi.in "El<;ilik makam1 bize ac1d1 ve derhal Potsdam'a gonderdi" diye yazacakt1 notlarmm arasma Sabahattin.

Aynca, el<;ilik gorevlisinin veciz uyansmt da §oyle kay1t altma alacaktt: "Cahuk papagan misali, Alman dilini elde edesiz ! " Gen<; adam, ii <; erkek arkada§tyla birlikte Potsdam'da, Deuts­ ches lnstitut fur Auslander'de yattlt okumaya ha§ladt. Okulda, Turkiye'den gonderilmi§ ba§ka Turk ogrenciler de vardt.

Yol arkada§t Melahat ise onlara on dakika uzakltkta ba§ka bir okula kaydettirilmi§ti.

-25·

Giinler giinleri, haftalar haftalan, aylar aylan kovalad1. ..

Sabahattin Almancayla yatar, Almancayla kalkar olmu§tU. Turk el<;ilik gorevlisi "Cabuk papagan misali, Alman dilini elde edesiz ! " dedi diye boyle yapm1yordu ku§kusuz.

Gen<; adam Almanya yolunu, ogrenme a§ktyla yantp tutu§tu­ gu ve sadece dilini degil edebiyat bilgisini, kultiiriinii de geli§tir­ meye niyetli oldugu i<;in tutmu§tu.

Sabahattin, Alman edebiyatm m o e§siz eserlerini bir an once Almancadan okumak i<;in yantp tutu§uyordu.

Her konu§masmda arkada§larma "Oii§iinsenize, bu dili og­ rendigimizde sadece Almanya'da yaz1lmt§ edebiyat eserlerini degil, Avusturya, isvige, Alsace, Bohemya ve Silezya gibi bol­ gelerden <;tkmt§ yazarlan da okuyabilecegiz" diyerek heyecanmt d ile getiriyordu.

Etrafmdakiler zar zor Goethe, Schiller gibi gorece yeni isim­ leri sayarken, o 800 ytlmda dogmu§ olan Rahip Otfrid van Weissenburg'un admt zikretmeye ba§lamt§tt bile. <;ok gegneden, 1 1. yiizytlda kaleme almmt§ Wolfram van Eschenbach'm romanst Parzival'den10 ve Gottfried van Strassburg'un Tristan ve Isolde'sinden 1 1 de bahis a<;acaktt.

1 0. Epik b i r �iir olan "Parsifal"de, ingiliz Krah Arthur'a ha�l i �bvalye Parsifal, kutsal

kaseyi arar.

1 1 . Kele koken li bu ingiliz destanmda , anne ve hahasm1 yitiren �bvalye Tristan, ingil tere k ra l i olan amcasma gonderilir. Amcas1 gene;: �6valyeyi, irlanda kralmm km altm sac;:h

lsolde'yi kendine e� olarak getirmek uzere giirev lend irir.

Osman Balctgil II Ye�it Murekkep

Bu iki onemli eserle birlikte, kendini okyanus misali Alman mi.iziginin de kollarmda buldu Sabahattin.

Tatil gi.inlerinde bazen arkada�lanyla, arada bir Melahat'la ve daha <;ok da yalmz, pantolonu mutlaka i.iti.ili.i, fotr �apkas1 for­ munda, kravatt gayet gi.izel baglanmt§ olarak, konser salonlarmm yolunu tutuyordu.

Berlin'e <;ok yakm olmanm verdigi imkanla, Wagner tara­ fmdan bestelenmi§ bir<;ok eserin icra edildigi konserler izledi Sabahattin.

A lman edebiyatmm oldugu kadar mi.iziginin de derinlerinde dola§maya ba§ladt. ***

Gurbette olanlar memleketleriyle yatar, memleketleriyle kal­ kar. Aktllannda hep, geride b1rakt1klannm zihinlerine kazmmt§ fotograflan vard1r.

Ozellikle de a�klannm!

Gece boyu gozi.ine uyku girmeyen, sabaha kar§t daha yeni s1z­ m1§ken yeniden uyanan Sabahattin, i§kenceye daha fazla dayana­ may1p yatagmdan c;1kt1. Kahn birkac; kazag1 i.ist i.iste giyip �h�ma masasmm lambasm1 yakn.

Karanm vermi§ti_ . Osmanl1ca olarak ve ye§il mi.irekkepli dol­ makalemiyle ozene bezene temize c;ektigi §iirlerini, kar§thk ala­ mad1g1 a§kma hediye edecekti.

"Ne bi.iyi.ik bir a§k ya Rabbim" diye adeta inledi.

-2 7-

Osman Balc1gil II Ye�il Murellip

Defterinin ilk sayfasma "Nahit'e"11 yazdt.

Oglen tatilinde okuldan <;ikacak, defterini o aralar Ankara'da ogretmenlik yapmakta olan bi.iyi.ik a§kma gonderecekti.

Masa lambasmm t§tgmda, gi.ini.in ilk t§tklan penceresinden st­ zana kadar elindeki d �fterle oyalandt gen9 adam.

"Kurbaganm Serenad1 11 , "Koprii n i.in <;ocuklan", "Buru§uklar", "Oyuncaklar" ara ba§ltklan koyarak birbirinden ay1rd1g1 dart bo­ li.imli.i §iir defterini, \antasma yerle§tirdi.

Ne bi.iyi.ik bir a§ktt bu!

Kar§tltkstz ama bi.iyi.ik !

Heni.iz on dokuz ya§mdaydt o tarihte Nahit Hamm. Gi.izel mi gi.izel, ak1ll1 mt ak1ll1yd1.

Boyle olunca, beyler etrafmda pervaneydi.

Yozgat'a gitmeden once istanbul'da a§tk olmu§tu N ahit'e Sa­ bahattin. A§ktnt ilan etmi§, olumsuz cevap almt§tt.

Yozgat'tan da di.inya kadar mektup yazmt§tt ama sonu9 de­ gi§memi§ti.

Yenilgisini, "Servet-i Fi.inun'da Bir Macera" ba§ltgt altmda yay1mlad1g1 bir §iirle ifade etmi§ti gen9 adam.

Ttra§tnt olurken, bu §iirin ilk dortli.iguni.i yi.iksek sesle tekrar etti: 1 2 . Nahit Gelenbevi Ftrad1 Damar: 1 909-2002 y1llan arasmda ya!jad1. Edebiyat �vrele­ rinde <;ok bilindik bir ismidir. Yaprak dergisinin <;tkmasmda katk1lan oldu. Evinde ger�k­ le§tirdiei "cuma sufralan" ile di:inemin yazar <,.izerlerini bir araya getirdi. iki kez evlendi. ilk evlili!!ini iinlii eeicimci Hali! Vedat F1rad1, ikincisini ¥!ir Arif Damar'la yapu. iki evliliei­ nin arasmda §air Orhan Veli'yle dillere destan bir a§k ya§3d1. Veli'nin, Nahit Hamm i<,.in yaztlm1§ Yalm:i: Seni AnyOTUm isimli, mektuplardan olu§IDU§ bir kicab1 var. Nahit Hamm, o di:inemin efsanevi kadmlanndan biridir. Samet Agaoelu bir kitabmda undan "Ronesans gibi kadm" diye si:iz etmi§tir. Cerna! Siireya ise "Bin dokuz yiiz yirmi iic; gibi kadm" ve "Cumhuriyet gibi kadm" benzecmelerini yapml§UT. Yine Siireya'nm, Nahit Hamm'la ilgili olarak "Kiic;iik burjuva duyarhhgmm anas1" diye bir benzetmesi vard1r.

-28-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

"Neticesiz bir �ka verdim genfli�mi Ne ufak bir temayul ne

de bir iltifat gordum.

Onunde yalvararak soylerken sevdi�mi Gozlerinde yuzume inen bir tokat gordum. "

Bu tokadm etkisi hala si.irdurmekteydi.

Evet, tam anlam1yla kar§1ltks1z bir a§kt1 geni; adamm ya§ad1g1.

Gayet iyi farkmdaydi. Arna a§kt1 i§te.

Planm1 uygulamakta kararl1yd1 Sabahattin.

Kahvalt1sm1 bitirdi, ogleden onceki derslerine girdi ve ardm­ dan postanenin yolunu tuttu.

Di.inya kadar emek verdigi i;alt§masm1 Nahit'e gonderdi. ***

Zaman si.iratle akadursun, eldeki ku§un daldaki ku§tan daha iyi oldugunu di.i§i.inerek, Melahat'la ili§kisini hii; kesmedi geni; adam.

N ahit'in eline gi.izellikte, cazibede ve daha bin;ok §eyde su do­ kemeyecek olsa da ula§tlabilir yakmhktayd1 Melahat.

Ald 1g1 ozel izinlerle geni; km okulundan 91kart1yor, birlikte etraf1 dola§tyor, Postdam'm kafelerinde onunla ahbaphk ediyordu.

Her kar§tla§malarmda, birbirlerine ogrendikleri yeni "§ey"lerden bahsediyorlard1.

Tabii ki daha <;ok Sabahattin konu§uyor, Melahat dinliyordu . .....

gun de okulun onunde, her zaman oldugu gibi elinde bir k itapla kar§1lad1 Melahat'1 geni; adam.

0

-

29

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Derhal "Yaki§1kl1 Ti.irk'le c;1k1p c;1kmad1gm1 sordular m1 arka­ da§larm ?" diye sordu.

Daha onceki bulu§malarmdan birinde soylemi§ti bunu Melahat.

Gerc;ekten de arkada§lan, o dt§anya c;1karken, "Yak1§1kl1 Ti.irk'i.in mi.i geldi ?" diye soruyorlard1 her seferinde.

Bulu§malarmm birinde, Melahat'm agzmdan kazayla c;1kmt§ olan bu "yakt§tklt Ti.irk" laf1, gene; adamm gonli.ini.i fena halde ok§amt§, diline dolamasma yol ac;mt§tt.

"Hay soylemez olayd1m" dedi Melahat, sorusuna cevap bekle­ mekte olan Sabahattin'e.

"Evet yine, yaki§1kl1 Ti.irk'le c;iktp c;1kmad1g1m1 sordular."

Arna bu kez kararl1yd1 gene; kiz. Havalara girmesine izin ver­ meyecekti Sabahattin'in.

Hemen "Hangi kitab1 okumaya ba§ladm?' dedi, elindeki kitab1 i§aret ederek.

Gene; adamm "yaki§ikh Ti.irk" lafmm keyfini si.irmesine engel olmu§tu.

"Rilke'nin 1 1 bir kitab1" diye cevaplamak zorunda kald1 Melahat'm bu sorusunu Sabahattin. ***

Bir kafeye oturduklarmda, §apkasm1 c;1kanp yandaki sandalye­ ye koydu, piposunu ozenle doldurdu ve yaktt. Sonra peltek peltek anlatmaya koyuldu gene; adam.

"Rilke'yi mutlaka okuman laz1m Melahat. Arna okurken ha­ yattni da incelemelisin. Bu muhte§em insan bana, hayat felsefesi olarak benimsemeye karar verdigim bir di.i§i.ince a§tlad1. Sana ondan soz etmemi ister mis in ?"

13. 1875-1926 yillan arasinda ya�ad 1. A lman lirik �iiri nin en onemli cemsi lcilerinden.

-30-

Osman Babgil II Ye�il Murekkep

Melahat, arkada§mm yi.iz halinden, alabildigine ciddi oldu­ gunu anlad1. Arada bir yapt1g1 gibi "etme", "soyleme", "sorma" diyerek §aka yapmasmm o ozel anla bagda§mayacagm1 di.i§i.indi.i.

"Seni dinliyorum" dedi ve ciddi olduguna vurgu yapmak i<;in, elindeki kahve fincanm1 masaya koydu, dinleme vaziyeti aldi.

"Melahat, ancak muhte§em hayatlar ya§ayan insanlar muhte§em yap1tlar onaya koyarlar. Rilke tam da bu sozleri dogrular bir hayat ya§amt§. Ailesinin, ozellikle de annesinin etkisi, Prag'la ilgili c;n­ cukluk amlan, sevgilisiyle birlikte ger9!kle§tirdikleri Rusya, iskan­ dinavya gezileri ve ozellikle de Rodin'le14 Paris'te ge<;irdigi gi.inler... 1 1 Konu§masmm bu noktasmda duraklad1 Sabahattin.

Melahat onun, kendini Rilke'nin yerine koydugunu di.i§i.indi.i.

Anla§tlan, gen<; adam bu i.inli.i yazarm hayat deneyimini ic;selle§tirmeye <;ali§iyordu.

Bu arada sonmi.i§ piposunu tekrar yakt1 1 sogumu§ kahvesinden bir yudum ald1 ve konu§masma masanm i.izerindeki kitab1 i§aret ederek kald1g1 yerden devam etti Sabahattin.

"Mesela §U Das Stundenbuch . Saatler Kitab1 diye mi c;evirme­ liyim yoksa Dua Saatleri Kitab1 mi demeliyim bilemedim. �air, kitabmm daha ilk boli.imi.inde, bir Tann imgesi yaratmaya <;a­ baliyor. Allah 1 1 evrenin d t§mda degil parc-;ac1klannda aramam1z gerektigini soyli.iyor. . . 1 1 Her zaman oldugu gibi, uzun uzun anlaru di.i§i.incelerini.

Vahdet-i vi.icuttan girdi, tasavvuftan c;1kt1 . . .

Soma cebinden ba§ka bir kitap c;1kard1 v e masanm i.izerindeki Das Stundenbuch'un i.izerine koydu.

Nefes c;ekmeyi unuttugu i<;in sonmi.i§ olan piposuna uzamr­ ken, Melahat kitab1 eline ald1 ve kapag1 okudu.

14. 1840-1917 y 1 l lan arasmda ya�ayan u n l u Franm heykelma�.

-31·

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Buddenbrooks,

Thomas Mann15 dedi ve "Ne demekse ?" diye

saylendi.

Sabahattin, "Ailenin soyad1 11 dedi gi.iltimseyerek piposundan birka9 okkah nefes �ktikten sonra ve yeniden ba§lad1 konu§maya.

"Yazarm, Ltibeck'li olan kendi ailesinin sertiveni. Ba§tan sona tam bir hiciv. Mann bu kitapta Buddenbrook ailesinin dart ku§ak boyunca, ad1m ad1m nas1l zengin olup nas1l <;Oktilgunil yazm1§.

Bir yandan burjuvazinin ba§an kazanma azmi, kazand1g1 paraya sahip 91kma durtilsil, ate yandan bilgiyi sahiplenmeye dair arSIZ­ ca arzu ... Her §eyi o kadar yalm ve i�riden anlatm1§ ki Thomas Mann.. . Aristokrasinin defter inin durtilmesiyle ortaya 91kan bu yeni sm1fm sanata verdigi degeri nas1l avmil§Se, katil ah§kanhk­ lanni, lukse dii§kilnlugunil, gargilsilzlilgunil de 0 alc;ude yermi§··· Yermek ne kelime, yerden yere vurmu§ ... 11 Konu§masmm bu noktasmda biraz duraksad1 gem; adam.

Sonra merak i\:inde "Mann neden bu kadar ba§anh biliyor musun Melahat ?" diye sordu arkada§ma.

Gen9 k1z son derece duru bir bi\:imde "Hay1r11 deyince, kita­ bmt okumakta oldugu yazarm ba§ansmm nedenini §ayle a91klad1 Sabahattin: "O kadar i9inde ya§1yor ki. .. Boyle olunca, hi9bir §ey sonradan agrenilmi§ gibi durmuyor, birilerinin aktardtgt bilgiyi tekrarhyorrnU§ gibi gelmiyor... " Sabahattin anlatttk� anlam.

Melahat b1raksa belli ki devam edecekti.

Gen9 k1z butiln cesaretini takmd1 ve kolundaki saati i§aret etti. Okula danme zamani gelmi§ti.

1 5. 1 8 75- 1 955 y 1 llan arasmda ya�ayan Thomas Mann, Buddenbrook Ailesi isimli kicab1yla

iinlendi, 1 929 y1lmda Nobel Edebiyat Odiilii'nii kazand1. Yinninci yiizy1I A lman e<lebiyatmm en bilinen ismidir.

-

32

-

Osman Balcrgil /I Ye�il Mii.rekkep

Hesab1 i:ideyip yola koyuldular Melahat ve Sabahattin.

Gem; adam anlatmaya yi.iri.irlerken de devam etti. Bu kez, i.inli.i yazara ba§ka bir ai;1dan yakla§mayt se<;mi§ti.

"Bak Melahat, Almanya'nm da bi.iti.in i:iteki i.ilkelerin de yazm seri.ivenlerini ge<;mi§ten gelecege bir <;izgi i.izerinde degerlendir­ mek laz1m. Thomas Mann, Alman edebiyatmm son duragt. Adam daha ya§tyor. Bizden sadece otuz iki ya§ bi.iyi.ik. Yani i;agda§tmtz."

Gen<; adam heyecan ii;inde di.i§i.incelerini dile getirirken "Ben onlardan biri neden olmayay1m?11 der gibiydi.

Arkada§mm ne demek istedigini gayer iyi anlamt§tt Melahat.

Ciddiyetle "Sen de yazsana Sabahattin" dedi.

Sabahattin "Yazacag1m ama c;nk erken" diye cevapladt gen<; klZI. Almanya'ya gelirlerken trende si:iyledigi si:izleri tekrarladt. "�imdi c;nk okuyup c;nk gi:irerek biriktirmem laz1m. 11 ***

Bulu§malannm sonu yakla§trken suskunla§tt Sabahattin.

Melahat da ii;ine dondi.i.

Bir ara gi:iz gaze geldiler.

Gen<; k1z "Ne var?" diye sordu.

Sorusuna hi<; de beklemedigi bir cevap alacaktt .

"Galiba sana a§tk oluyorum Melahat."

Ne diyecegini bilemedi gen<; ktz.

"Ya i:iyle mi ?" filan gibi birkai; kmk ci.imle kurmaya <;alt§tt.

Biraz sustuktan sonra "Evlenmeyi hi<; di.i§i.inmi.iyorum Sabahattin" dedi arkada§mt mi.imki.in oldugunca az i.izecek bir ses tonuyla Melahat.

Esasen aklmda, kendileri gibi dil i:igrenmek ii;in Avrupa'ya ai;1lmt§ bir ba§kast vardt.

-

33

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Kald1 ki, Sabahattin onun ne tipiydi ne de tam. iyiydi, ho§tU ama soz konusu bir hayat1 payla§mak olunca, Melahat kendini Sabahattin'le bir arada di.i§i.inemezdi bile. ***

Melahat 1 1 okuluna b1rakt1ktan sonra, uzunca bir si.ire sokaklarda ba§tbo§ dola§tt gene; adam.

Nahit'e duydugu ilgiye kar§tltk bulmu§ olsayd1 1 tabii ki etmezdi bi.iti.in o laflan.

0 olmaymca, hayatmda ba§ka birisinin olmas1 gerektigini di.i§i.inmi.i§, eksikligi doldurmak ic;in ilanta§k etmi§ti Melahat'a.

"Ne kadar aptahm ! " diye azarlad1 defalarca kendi kendini.

O stel ik, geri c;evrilmi§ti.

Ayaklarma karasular ininceye kadar af'§mlad1 karanltk sokaklan.

Ve c;aresizlik ic;inde, okuluna geri dondi.i. ***

Sars1lm1§ da olsa, kitaplardan olu§an di.inyasma geri donmek­ ten ba§ka c;aresi yoktu.

Okulun en sakin yerlerinden biri olan ki.iti.iphanede, neredey­ se kendiyle ozde§le§mi§ ko§esine c;ekildi.

O ni.inde kocaman bir sozli.ik, elinde kendinden sadece yirmi dart ya§ bi.iyi.ik olan Kafka'nm Der Prozess isimli16 kitab1 vard1.

"Ne yaz1k, yay1mland1gm1 gorememi§" diye di.i§i.indi.i kitab1 incelerken.

1 6. Dunyan m e n ozgun yazarlarmdan h i r i olan Kafka 1883-1924 yillan arasmda ya�ad1.

Der Prozess ( Dava ) isimli eseri iilumunden bir y t l sonra yay 1mland1.

-34-

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

0 anda,

iinlii yazarm onlarca oteki eserinin de, ttpkt Der Prozess gibi ancak oliimiinden soma yay1mlanabildiginin farkmda degildi.

Kitabm giri§inde 1914-1 9 15 arasmda yaz1ld1gm1 okuyunca "Oemek .. . " diye dii§iindii. "Bir kitab1 insanlara ula§tlrmak o kadar da kolay bir i§ degilmi§. Kafka gibi bir yazarm kitabmm yay1mlan­ mas1 bile on y1l siirdiiyse ... " Soz konusu on y1lm, sava§larla ve ozellikle Almanya a<;1smdan biiyiik bir altiist olu§la ge<;rigi geldi aklma.

Sonraki giinlerde, bir Yahudi oldugu i<;in Kafka'nm eserleri­ nin Almanya'da uzunca sure yasaklt oldugunu ogrenecek ve yine §a§1racakt1.

Der Prozess'i okurken, not defterine Wertheim'dan yenisini alm1§ oldugu ye§il miirekkeple "su<;, ozgiirliik, yabanc1la§ma, so­ rumluluk, otoriteye kar§t <;tkma" gibi kavramlan not ald1.

Biitiin bu kavramlarm Tiirk<;e kar§1ltklarm1 buldu, kar§1larma yazd1.

-

3 5-

Dort

Sabahattin 15 Ocak sabah1 giiliimseyerek uyand1.

Gece boyu dii§iinmii§ ve sonunda, istanbul'a postalayacag1 mektuba yazacag1 son ciimleyi bulmu§tu.

Yatagmdan kalkt1, karmakan§tk odasmdaki dagm1k masasmm ba§ma gec;ti ve ye§il miirekkepli dolmakalemini eline ahp, mek­ tubunun son satmm yazd1.

"Bu tutanagm kimlere okutulacagz , Pertev Naili Molla'nm oyuna birak1lm1�ur . . . "

Yeniden ba§a dondii ve yazd1klarm1 gozden ge9irdi.

Anlatuklan on be§ gun oncesine aitti ve o giinden bu yana tath bir sarho§luk i9indeydi.

Yeni ytla siirpriz bir partiyle girmi§ ve etkisinden heniiz 91kamamt§tl. ***

Tam da 1929'un bitip 1930'un ba§layacag1 gun, Berlin'deki el9ilikten Potsdam'daki okuluna dogru yiiriirken, kahvehanelerin, barlarm, lokantalann haddinden fazla kalabaltk oldugu <;ekmi§­ ti dikkatini. Sorup soru§turmu§, herkesin o ak§am ger<;ekle§ecek kutlamalar i9in hamltk yapt1gm1 ogrenmi§ti.

Osman Balctgil II Yqil Murekkep

Kendini pek de fazla ilgilendirrnedigi di.i§i.incesiyle okuluna dogru yi.iri.imeyi si.irdi.irii rken, kasabanm tum <;anlan ayni anda <;almaya ba§lamt§tt.

Sonradan "Amma gi.iri.ilti.i ! " diye tarif edecekti, on i.i9 sayfaltk Mufassal Cermen Sey aha tnames i nde bu gi.irii l ti.iyi.i: '

"Tarifi kalem ile edilmez , bir adet 'Sahibinin Sesi' gramofon gereklidir. "

Derken evlerin, kahvelerin, lokantalarm kap1lan a91lm1§, ka­ sabada ya§ayan herkes neredeyse yan 91plak ve sarho§ yi.irii yi.i§e ge9ffi i §ti.

Sabahattin merakma yenik di.i§erek kat1lm1§t1 arasma kalabaltgm.

Onun gibi macerac1 ruhlu birinin, asla ka91rmamas1 gereken bir durumdu ya§anmakta olan.

Bilgilerini arttrmanm pe§inde, ktyamet gi.ini.i misali bir yi.irii­ yi.i§ tutturmu§tu �vresindekilerle birlikte Sabahattin.

Gozi.i etraftayd1. Ozellikle cinsi latif olanlarda. �oyle tarif edecekti, sonradan kaleme alacag1 gi.inli.ikte bu hali gen9 Sabahattin: "Lakin bir k1zlar dola§ird1 ki insan bu k1yamet cenneti man­ zarasm1 seyretmekten kendini alamazd1 . Havai fi§ekler, ate§ten yarnp tutu§an patlay1c1lar . . . "

Yi.iri.imeyi si.irdi.iredursun, tav1rlan ve ktyafetlerinden asil bir aile olduklanni hissettigi bir grup kmn da a§m sarho§ ve <;ok kah­ kahalt olduklanm gorii n ce, §a§mp kalmt§tl.

-

3 7-

Osman Balcigil II Yeiil Miirekkep

"Avamlan hadi neyse de bunlarm elitleri de bir tuhaf" diye soylenmi§ti.

K1zlarm, <;tplak kollarm1 ag1r agtr yagmakta olan kara vererek dola§malarmdan mest olmu§tu.

Potsdam'm delikanhlarmm bu k1zlan her bulduklan yerde opi..i p koklamadan b1rakmamalarmdan da alabildigine etkilenmi§ti.

Birden arkasmdan biri di..i r tmi..i§ ve Sabahattin'in tabiriyle "Y1lba§m mi..i barek ala! " demi§ti. Tabii Almanca olarak soylemi§ti gi..i z el ktz bu sozleri.

Gen<; adam doni..i p bakttgmda, kumral sa<;lart ve l§tldayan gozleriyle etrafa t§tk sa<;an bir huri gormi..i§ , §a§trmt§tl.

Huri, aym sozlerle bir kez daha y1lba§mt kutlamt§tl Sabahattin'in nutkunun tutuldugunu gori..i n ce.

Aniden, yanmda bu sevimli ktzla yi..i ri..i r olmu§tU gen<; adam.

Eli ayagma dola§mt�, o heyecanla "Was ist das ?" diye sormu§tu.

Gi..iz el ktz ve etrafmdakiler "Bu yeni y1l degil mi ?" diyerek gi..i li..i § mi..i § lerdi.

Sabahattin'in kendilerinden olmad1gm1 anlaymca hep birlikte "Yabanc1 m1S1mz ?" diye sormu§lar ve hemen ardmdan "italyan m1S1mz ?" demi§lerdi.

Turk oldugunu ogrenen ilerilerdeki bir adam kopup gelmi§, boynuna sanlmt§ ve "Biz birlikte sava§ttk" diyerek yanaklarmdan opmi..i§ ti..i .

Az soma, ktzlar bir parkta kucagma oturmu§, birer buse almt§· lard1 Sabahattin'den. Gayriihtiyari kelime-i §ahadet getirmi§ti gen<; adam.

Aklm1 ba§ma dev§irmi§ "Siz <;ok alkol almt§Stntz" demeye yel­ tenmi�, ktzlar <;ok az i<;tiklerini soylemi§lerdi.

"Tam da a§m sarho§larm yapt1g1 gibi sarho� olmad1klanm iddia ediyorlar" diye di..i § i..i n mi..i§ ti..i Sabahattin.

-l8 -

Osman Balcigil II Yeiil Muukkep

Zilzurna sarho§ ktzlara, "muhte§em" Almancas1yla, ic;ki ic;me­ nin iyi bir §ey olmad1gm1 uzun uzun anlatmaya <;ah§mt§tl c;ok ge­ rekiyormu§ gibi.

K1zlar ise, en cilveli halleriyle gene; adamm al al olmu§ yanak­ larmdan opmi.i§, kahkahalar savurmu§lard1.

Aynhk zamani geldiginde, Sabahattin ktzlara bir daha nerede bulu§acaklarm1 sormu§tu.

K1zlar birbirlerine baktp elleriyle Karolik kilisesini goster­ mi§lerdi.

Serde <;apkmhk vard1 ve hic;bir c;apkm erkek sadece mekanla yetinmez, mutlaka zaman da sorard1.

Sabahattin de tam oyle yapm1§t1.

"Yann ak§am" demi§ti ktzlar yine birbirlerine bakmt§ ve tabii ktktrdam1§lard1.

Ertesi ak§am1 iple c;ekmi§ti gene; adam.

K1zlar gelmemi§ti. *"'*

Epeydir pe§inde ko§tugu Maria Puder olmasayd1 belki kafasma takabilirdi bu yenilgiyi gene; adam.

Neyse ki "Yirmi Sekiz" lakaph ho§ Alman km Maria'yla flort ediyordu o aralar. Bu nedenle keyfi fazla kac;mad1.

0 gece, elleri bo§ olarak soguk yatagma donerken, sevgili Ma­ ria'sm1 di.i§i.ini.ip Sonny Boy isimli filmin1 7 §ark1sm1 mmldand1:

1 7. 1 92 9 y1lmda Warner Bros. tarafmdan �kilrn fi lmin yonetmenli�ini Archie Mayo

yapt1 . Ba�rolleri [}dvey Lee, Betty Bronson payla�tl. Muzi�ini Louis Silvers'm yapt1�1 filmde "Sonny Boy" isimli par<;ay1 Al Jolson seslendird i . Bu par<;a y1l larca sinemasever ve muzik­ severlerin d i l lerinden du�med i .

-39-

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

"When there are g;ray skies I don't mind the g;ray skies You make them blue Sonny Boy . " 1 8

Hemen ertesi gun Fraulein Puder'le bir bulu§ma ayarlad1.

Yine birlikte dolad1lar Sonny Boy'u d illerine. Film uzerine de konu§tular.

"Sonny Boy'un annesi, kavgalt oldugu e§inin <;ocugunu ka91np ba§ka bir yere gotureceginden endi§e etmektedir ... Bu du§uncesi­ ni ktz karde§iyle payla§tr... i ki karde§ duruma bir �zum ararken korktuklan olur. . . <;ocuk ortadan kaybolur. . . Sonunda <;ocugun kimseye soylemeden sinemaya gittigi anla§1lacakt1r... " ***

i yi ve kocu, guzel ve c;:irkin, guc;:lu ve zay1f, umuc ve umucsuzluk birbirlerinin ikiz karde§idir. . .

Sonny Boy'la duygulanan dunya, bir yandan d a yeni v e kor­ kunc;: bir sava§a hamlamyordu.

Almanya ic;:in ic;:in kaynamaya ba§lamt§CI. Buyuk harpcen ye­ nilgiyle 91kan Almanlar, ic;:ine du§tukleri onur kmc1 durumu ve feci ekonomik ko§ullan bir curlu kabullenemiyorlard1.

Versailles Ancla§mas1'yla silahlt kuvveclerin mevcudu yuz bine indirilmi§, agir ve scracej ik silah kullanmayacaklan imza al­ cma almmt§CI. Bu sadece askeri degil aym zamanda ekonomik zorluk da demekci.

1 8. "Gri bulutlar oldutunda Kafama takmam Sen onlan ma"iye bcryarnn Sonny Boy . "

-

40

-

•

Osman Balcigil II Yeiil Murekkcp

Ordudan zorunlu olarak terhis edilenlerle, i§ alanlan darald1g1 ic;in i§siz kalanlar birle§ince, kahvehaneler insanla dolup ta§rnaya ba§larn1§t1 .

O stelik, dunya kadar d a toprak kaybetrni§ti Alrnanya. B u da ekonorn inin, her gec;en gun biraz daha zorlanacag1 anlarnma geliyordu.

Ve tabii en onernlisi, galip devletlerin, sava§ zararlarmm fatu­ rasm1 Alrnanya'ya kesrni§ olrnas1yd1. i lk c;1kart1lan hesaba gore, ba§ta ABO olrnak uzere yenen ulkelere 269 rnilyar altm para, yani Goldrnark odernek zorundayd1 Alrnanlar. Bu da ekonornisi dibe vurrnu§ Alrnanya'nm ti..i rn den alum ferrnani anlarnma geliyordu.

Esasen, her §ey tarn da ekonorni kitaplarmm yazd1g1 gibi olu­ yordu. Sava§! izleyen y11larda once enflasyon, ardmdan i§sizlik gel mi§ ti.

Tarih kitaplarma " 1929 Dunya Ekonornik Bunalirn1" olarak kaydedilen krizle birlikte, A lrnanya'nm toplurnsal ve iktisadi ha­ yati iyice kabusa donu§rnu§tu.

Sava§ oncesinde bore; veren bir devlet olan Alrnanya, sava§ sonrasmda bore; alrnaya ba§larnl§tl.

Alman genc;ligi her §eye, ozellikle de rnilli olrnayan, yabanc1 olan ne varsa hepsine, topyekGn ate§ puskuruyordu.

-4 1 -

O ni.inde tamamlanmay1 bekleyen bir i§, Sabahattin'de de <;a­ li§ma azmi olunca, bir y1l <;abuk gec;i:i.

K1sa si.irede Almancay1 i::igrendiginden, di::i rt y11l1k egitiminin geri kalanm1 tamamlamak i.izere Berlin-Wilmersdorf'taki Joac­ himstahler Gymnasium'a gec;i:i.

Sabahattin'in yeni okulu Prusya gelene�ine s1k1 s1ktya bagli, Alman aristokrat ve askerlerinin c;ocuklarm1 gi::i n derdigi a§m di­ siplinli bir okuldu.

Gelenekc;iligiyle i.inli.i okul, gene; adama ki§la gibi gi::i ri.indi.i.

Kalkt§ yatl§ saatleri ve saniyesi bo§a gec;irilmeyen dersler biraz canm1 s1kt1ysa da i.izerinde durmad1.

Gene; Sabahattin i::igrenmeye sevdaliyd1 ve bu sayede, gi.inler y1ldmm hmyla gec;iyordu. ***

Sabahattin'in okudugu Joachimstahler Gymnasium, Alman­ ya'mn aynas1 gibiydi. 0 di::i n emde okul upkt Almanya'nm bi.iti.ini.i gibi fokur fokur kaynar olmu§tU. K1sa ve uzun ders aralarmda, hafta sonu faaliyetlerinden artaka­ lan vakitlerde ve i::iteki ftrsat bulunan her bo§lukta, okulun her ki::i ­ §esinde ekonomi, politika ve memleketin durumu konu§uluyordu.

Osman Balcigil /I Ye�il Murekkep

Gern;ler "insanltgm en yuksek degerinin irk oldugunu" ag1zla­ nna saktz yapmt§, "1rklarm e§it olmad1gm1" tekrarlar olmu§lard1.

Okulda bulunan tum A lman kokenli ogrenciler, mensubu bulunduklan u lusun koklu bir uygarl1k ge<;mi§ine sah ip oldu­ gu du§uncesindeyd i . Buyuk uygarl 1klan da ancak usrun 1rklar kurabilird i .

Gen<;ler n e §ekilde du§unurse o §ekilde konu§ur. O scelik yuksek sesle.

Ve bir kere bu cur konu§malar yap1lmaya ba§lamrsa, olacak olan en ba§tan bellidir. En ktsa zamanda, var olan kotu durumdan bir c;tkt§ yolu bulmak ic;in kollar s1vamr.

Tum Almanya'da oldugu gibi Joachimscahler'in ogrencileri de ulkelerinin ic;inde bulundugu acm1las1 durumdan nas1l kurtanla­ cagm1 tartl§tyor, c;tkt§ yollan bulmaya <;alt§tyordu.

Suregiden fikir tartt§malan giderek alevlenmeye, ic;inde bu­ lunulan maddi baskt ve manevi eziklik hezeyana donu§meye ba§lad1.

Sabahattin ve okulda bulunan oceki yabanc1 ogrenci ler gidi­ §atm gayet iyi farkmdayd1. Belli ki bu gidi§in ucu bir gun gelip kendilerine de dokunacaku. ***

Almanya'da sadece universitelerde degil, fabrikalarda, sokak­ larda, kahvehanelerde de durum farkl1 degildi.

Kendiliginden geli§en her konu§ma, her toplanu ktsa zamanda alevleniyor, i§, ekmek, adaletli gelir dag1ltm1 istemine donu§u­ yordu. Ve sonunda, siyasal iktidarm i:inune talepler listesi olarak konuluyordu .

-43-

Osman Balogil II Ye�il Miirekkep

Dune kadar Avrupa'nm en gi.i<;li.isi.i olan i.ilke, gelecekte de en gi.i<;li.i olmanm hayalini kuruyordu.

Nasyonal Sosyalist Parti, i§te tam da boylesi bir ortamda, bir altematif olarak c;1kt1 toplumun kar§tsma.

Alman milliyetc;ileri aynca, Nasyonal Sosyalist Parti'nin one­ rilerinin oni.inde en bi.iyi.ik engelin Yahudiler oldugunu di.i§i.ini.i­ yordu. O stelik, bu yeni bir durum degild i.

Nasyonal Sosyalist Parti tek di.i§manla da yetinmiyor, sosyal demokrat, komi.inist, oteki i.ilke halklan, i<; ve di§ di.i§manlan da birbiri arkasma s1ralamakta tutukluk gostermiyordu.

Bu soylemlerle de genc;lerin oni.inde yeni bir umut kap1s1 alma yolunda si.iratle ilerliyordu. ***

Nasyonal Sosyalist Alman i §<;i Partisi'nin ba§kanhgm1 1 9 2 1 senesinde i.istlenen Adolf H itler'e ait "nasyonal sosyalist ideoloj i" Almanlar tarafmdan her gec;en gi.in biraz daha fazla benimsenme­ ye ba§lamt§tl.

Bu ideoloj inin en onemli c;iki§ noktas1 ise emik milliyet9ilik­ ti. Bu ak1m ad1m ad1m Alman olmayan herkesi tehdit eder hale doni.i§me yoluna girmi§ti.

Ba§lang1c;ta Yahudi di.i§manhg1 olarak geli§en hareket, ilerle­ yen gi.inlerde anti-kapitalist ve anti-Marksist soylemlerini de dil­ lendirmeye ba§laymca, ozellikle orta sm1f tarafmdan her gec;en gi.in daha fazla desteklenir oldu.

28 May1s l 928'de oylarm yi.izde 2 ,6'sm1 alan H itler'in partisi, bi.iyi.ik bir §evkle 14 Eylul l 930'da gerc;ekle§ecek gene! sec;im-

-44-

Osman Balcigil I/ Ye�il Murekkep

lere19 hamlaniyor, bunun ic;in i..i n iversiteler dahil olmak i..izere toplumun bi..i t i..i n kesimlerinde c;ah§malar yap1yordu. ***

gi..i n , sokakta gerc;ekle§en eylemden donen Nazizm yanl1S1 genc;ler okulun bahc;esine girdiklerinde, Sabahattin birkac; ote­ ki Ti.irk ogrenciyle Almanya'da ender rastlanan nisan gi..i n e§inin keyfini c;1kanyordu.

Okulun ana kap1smdan hiddetli bir giri§ yapan genc;lerden biri, Turk ogrencilerin oni..i nden gec;erken "Bu parazit Ti..i r kleri buradan kovmah" deyince Sabahattin'in tepesi attt ve seslendi: "Biz sizin hi..i ki..i m etinize hi..i k i..i metimiz tarafmdan verilen pa­ rayla okuyoruz. Sozlerini geri al ! " Sabahattin'in agzmdan c;1kan b u sozler i..i zerine ortahk bir anda sessizle§ti. Ti..i m gozler, az once ic;inde "parazit" sozci..ig i..i de gec;en ci..i m leyi kurmu§ olan Alman gence c;evrildi.

Nefesler tutulmu§, iki taraftan da ogrenciler, Alman gencin sozi..in i..i geri ahp almayacagma odaklanmt§tt.

Gene; Alman "Sozi..i m i..i geri alm1yorum ! " diye efelenmeyi si..i r­ di..i ri..i n ce, Sabahattin kendinden gec;ti ve kar§tsmdakinin suratma okkah bir tokat yap1§t1rd1.

Ortahk kan§tt.

Dogal olarak, kavga okulun disiplin kuruluna intikal etti ve karar tam da beklendigi gibi Sabahattin'in aleyhinde c;1ku.

Okulun mi..id i..i r iyeti Alman hi..i k i..i metine, Turk ogrenci Sabahattin'in okulda sorun c;1kard1gm1 ve istenmedigini bildiren bir yaz1 gonderdi.

0

19. B u se<;imlerde N asyonal Sosyalisc Alman i�c;i Partisi oylarm yuzde 1 8,J'unu ald1 v e parlamencodak i sandalye say 1sm1 l Z 'Jen l 07 'ye r;ikam1 .

-45 -

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Aym yaz1, gereginin yap i lmasm 1 da ic;eren bir on yaz1yla Turkiye Ba§konsoloslugu'na gidince, Sabahattin'in bileti, yurda gidecek ilk tren ic;in kesildi.

Gene; adamm Aralik l 928'de ba§layan Almanya serUveni, May1s l 930'da sona ermi§ oldu.20

20. Sabahactin A li'nin Almanya'dan diinme nedeniyle ilgili rivayec muhcelif. Mesela

A l manya'daki arkada�larmdan Melahac Togar'a gore, okul Turk iil!rencinin "komtinizm propagandas1 yapmasmdan" rahatstz olmu�tu. ( Bkz. F. A. Laslo ve A. Ozkm mli tarafmdan kaleme a I man Sabahatcin Ali isimli kitap. ) Yazann ye!!eni Re�ic M . Erctiziln de Sabahattin Ali Ola:ymm Ger�egi isimli kicabmda "babasmm, Maarif Vekaleci'ndeki bir dostundan fark1 1 bilgiler ald1!!m1" tistti kapa l i olarak anlat1yor.

-

46 -

Al ti

Sabahattin tam da tahmin ettigi gibi, Pertev'i istanbul O niversitesi'nde, Edebiyat Fakultesi'nin kantininde buldu. i ki dost sarma§ dola§ oldular.

"Ne oldu ? Ne i§in var burada ?" dedi once merak ic;inde Pertev.

Sabahattin onu "Felaket ! " diye cevaplad1 tek kelimeyle.

Dokunulsa aglayacak gibi c;1km1§tl gene; adamm sesi. Gerc;ekten de biiyiik bir felaketle yiiz yiizeydi.

Buyiik umutlar baglad1g1, hayatm1 degi§tirecegine inand1g1 Al­ manya ogrenimini, bir anlik ktzgmlik sonucu kaybetmi§ti. Gene; adam c;ok pi§man olsa da, geri almamayacak bir sonuca yol a<;mt§, bir anlamda gelecegini berbat etmi§ti.

Fakiiltenin kantininde, kavganm nas1l c;ikt1g1 iizerine uzun uzun konu§tu iki arkada§.

Sabahattin "Patlamm tokad1" diyordu arada bir iftiharla.

Yine de c;ektigi 1st1rap yiiziine yans1yordu.

Pertev baktt ki edilen her kelime Sabahattin'i iiziiyor, en ba­ bacan tavnm takmarak "Olan olmu§, ileriye bakalim" diyerek sonland1rd1 konu§may1. Derhal kalktt, "iki c;ay kap1p geleyim" dedi. Havay1 bir anda degi§tirmi§ti gene; adam. "i§te bunun ic;in Molla diyorum ya bu adama" diye dii§iindii Sabahattin arkada§t c;aylarla gelene kadar.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

iyi ki Pertev c;ay alrnak ic;in uzakla§rtll§tl. Zira, konuyla ilgi li tek kelirne dahi edecek takati kalrnarnt§tl Sabahattin'in.

Pertev'in heni.iz sadece yirrni i.i<; ya§mda oldugu Sabahattin'in aklma gelrnedi o anda. Aslmda, kendi de aym ya§tayd1.

Kocarnan bir orni.ir si.irdi.igi.ini.i, di.inya kadar gaileyle bogu§tu­ gunu zannediyordu arna heni.iz sadece yirrni i.i<; ya§mda, fidan gibi bir delikanhyd1.

Ve daha oni.inde, sirtlamp yi.iriiyecegi kocarnan bir hayat vardi ! ***

Pertev c;aylarla doni.ince, bu kez "Sen ne yap1yorsun ?" diye sordu Sabahattin rnerak ic;inde.

Pertev o y1l rnezun olacagm1, istanbul O niversitesi'nin Ti.irk Dili ve Edebiyat1 Boli.irni.i'nde Fuad Kopri.ili.i'ni.in2 1 asistanhgm1 kaprnak ic;in ugra§ttgm1 anlam. i stanbul Erkek Lisesi gibi bir okuldan rnezun oldugu ic;in §ans1 <;x:>k yi.iksekti. <;:ah§kanhg1yla da hoca nezdinde yerini her gec;en gi.in saglarnla§tmyordu.

Pertev'i irnrenerek d inledi Sabahattin. Tabii ki arkada§t ic;in her §eyin <;x:>k iyi olrnasm1 isterdi.

Elinde olrnadan, kendi dururnunu Pertev'inkiyle ve Alrnanya'da geride b1rakt1g1 arkada§larmmkiyle kar§1la§t1rd1. Ge­ lecege dair en ki.i<;i.ik bir urnudunun kalrnarn1§ olrnasma daha da ic;erledi.

Pertev kendi cephesindeki geli§rneleri anlat1rken, belli ki bir yandan onun ic;in de di.i§i.inrni.i§ti.i.

21. 1890- 1966 y 1 l lan arasmda ya�ayan ord i naryus profesor. Tarih, siyaset v e edebiyat ara�­ ttrmalan yapt l . D1�i�leri bakanltj!t gorevinde bulundu.

-48-

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

Lafm1 tamamlar tamamlamaz "Gidip Yuksek Muallim Mektebi Mudi.iri.i Hamit Bey'le gori.i§elim. Birkac; kez konu§mU§lugum var.

Senin i<;in yapabilecegi bir §ey olup olmad1gm1 soralim" dedi. * **

Sabahattin ve Pertev, Hamit Bey'in yanma dogru giderken, yol boyu Turkiye'nin, ozellikle de istanbul'un edebiyat hayatm­ dan soz ettiler.

Konu§malannm ag1rl1k noktas1, Pertev'in f1TSat buldukc;a Almanya'ya gonderdigi Resimli Ay ve Naz1m Hikmet'in bu dergi ic;in yazd1g1 yaz1lard1.

Resimli Ay'da yazmaya ba§lad1gmdan itibaren bir y1ld1z olmu§­ tu gene; Nazim. Buti.in meclislerde onun §iirleri okunuyor, herkes kaleminin ne kadar kuvvetli oldugundan soz ediyordu.

Pertev aniden durdurdu arkada§tnl ve "Dinle" dedi. "jokondun kollanna Uf ad1m kala yeti�ti fan-kay-�i 'nin cellad1 . parlad1 pala . . . kesilen bir et kmlan bir kemik sesi . yuvarland1 ayagmm dibine kana bulanm1� sari bir giin e� gibi si-ya-u'nun kellesi " 2 2 .

. .

Bir §ey soylemek istedi, soyleyemedi Sabahattin. Nutku tutuldu.

Zorlanarak "Ben bunu okumam1§t1m" diyebildi. '

22. Naz1m Hikmec �anghay v e Ko�i�in Turkuleri'ni once Resimli Ay da yay1mlad1. K itap, 1 9 29 y1hnda, A k�am Macbaas1'nda Jokond ile Si-Ya - U ismiyle bas 1 ld1.

-49-

Osman Balc1gil II Ye�il Mii.rekkep

"<;unki.i ... " dedi arkada§t. "Sana heni.iz gonderemedigim say1dan bu. Tam gonderecektim ki sen geldin."

Sabahattin "Tekrar oku" dedi.

Pertev bir daha okudu, 90k uzun oldugu belli olan §iirin aym boli.imi.i.

Sabahattin yi.iksek sesle §iiri <;nzi.imlemeye <;alt§tL. "La Jacond'dan2J soz ediyor. Leonardo'nun i.inli.i tablosu. Ne­ dense Jokond demi§. Okundugu gibi yazmay1 tercih etmi§ olmal1. <;an-Kay-�i ise <;an-Kay-�ek, <;in'de komi.inistleri inim inim in­ leten i.inli.i milliyet<;i lider... Si-Ya-U nedir acaba ?"

Biraz daha di.i§i.indi.i, "Yak..." dedi. "Bunun mutlaka bir hikayesi olmal1." iki arkada§ tekrar yi.iri.imeye koyuldular.

Bir ara Sabahattin mahcup bir edayla "Ben de bir §eyler ka­ ralad1m Almanya'da" dedi.

Arkada§tntn e§elemesi i.izerine, mi.isait bir zamanda Resimli Ay'a gidecegini, <;ah§masm1 Naz1m Hikmet'e gosterecegini soyledi.

Pertev'den gizlisi sakhs1 yoktu gen<; adamm. Almanya'ya git­ meden once de yazmak istedigini defalarca soylemi§ti can dos­ tuna. Baz1 mektuplannda i.izerinde <;ah§ttgt konulardan, hatta yazd1g1 §iirlerden de soz etmi§, baz1lanm onun arac1hg1yla Resimli Ay'a iletmi§ti.

Gonderdigi §iirlerden hi<;biri yay1mlanmam1§tl o gi.ine kadar.

Anla§tlan yay1mlanmaya deger bulunmami§tt. Yine de umudunu kesmemi§ti. Di.inya kadar §airin, hikayecinin, romancmm eser­ lerinin onlarca y1l yay1mlanmay1 bekledigini gayer iyi biliyordu. ***

23 . Leonardo da Yinc i'nin, Paris'te Louvre Miizesi'nde bulunan iinlii resmi . ingilizcede

Mona Lisa olarak bilinir. Resmedi lmi� olan, Francesco del G iocondo'nun e�id i r.

- 50-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Yuksek Muallim Mekcebi Miidiirii Hamic Bey iyi kalpli, gen�> lere yard1mc1 olmaya c;:ah§an bir adamd1. Miicevaz1 odasmda, Sabahaccin'i dikkacle dinledi. Delikanlmm Almanya maceras1nm yanm kalm1§ olmasma sahiden iiziildii.

Gem; adamm maddi a91dan da zorluk i<;inde oldugunu, bir giin bile c;:ah§mama liiksiiniin bulunmad1gm1 ogrenince, meseleyi cid­ diyecle masaya yaurd1.

Oncelikle, Sabahaccin'in yaz maa§lanm alabilmesi i<;in derhal bir okulda ogrecmenlige ba§lamas1 gerekcigini akil ecci ve "<;o­ cuklar siz biraz bekleyin" diyerek ik i genci yalmz b1raku. iki arkada§ Hamic Bey'in gecirecegi haberi beklerken, Saba­ haccin derhal bulunduklan odayla Almanya'daki emsalleri ara­ smdaki farklan anlacmaya koyuldu.

Konu§masmm bir yerinde "Okudugum okulun miidiiriiniin odas1, bu odadan milyonlarca kez ihti§amhyd1 11 dedi.

Hakhyd1 gen<; adam. Derme c;:acma birka<; e§yayla do§enmi§ bir odayd1 Yuksek Muallim Mekcebi miidiiriiniin makam1. T1pki, <;i<;egi burnunda Cumhuriyec'in biiciin oteki makam odalan gibi .

Sadece egicimde degil, miilkiye, adalec, askeriye ve akla gelebi­ lecek biitiin Oteki kurumlarda, fedakar insanlar, dibe VUfmU§ bir iilkeyi kiillerinden yeniden yaratmaya c;:ah§1yorlard1.

Sabahaccin'in aklmm almad1g1 bir onemli mesele vard1.

Percev'le payla§CL derdini.

"Almanya da sava§tan <;iku, biz de sava§tan c;1kuk. Nedendir bu memlekecin bunca fakirligi Percev Molla ?"

Percev kescirmeden gicci.

"Onlar sava§a girmeden once muas1r medeniyec diizeyini ya­ ratmak i<;in c;:aba goscerirken, biz b1rak yaratmay1, yakalamay1 filan, nas1l yapam da sermayeyi daha c;:abuk tiiketiriz diye ugra§l­ yorduk. Nedeni i§te bu ! " -51-

Osman Balc1gil II Yqil Murekkep

Hakhyd1.

Az soma Hamit Bey gi.iler yi.izle girdi kap1dan i<;eriye. Arka­ da§lanyla isti§arede bulunmu§tU. Bir c;Ozi.im onerisinde ve bir de tavsiyede bulundu: "Eide bulunan en yakm yer, Bursa Orhaneli, senin yerinde olsam, derhal 91kanm yola." ***

Ne§esiz girdikleri Yi.iksek Muallim Mektebi Mi.idi.iri.i Hamit Bey'in odasmdan gi.ili.imseyerek 91kt1 iki gene;.

Merdivenleri hoplaya z1playa inerlerken, kar§ilarma c;ok ho§ bir hamm <;1kt1.

Pertev hemen durdu, elini uzattp "Nas1lsm Ay§e ?"24 diye sordu.

Soma Sabahattin'i bu gen<; ve gi.izel kizla tam§t1rd1, Almanya maceras1 da dahil olmak i.izere gen<; adamla ilgili bildigi ne varsa bir <;1rp1da say1p dokti.i.

Sabahattin'e de Ay§e'yi anlam. Erenkoy K1z Lisesi'nin l 928 mezunlarmdan oldugunu, Yi.iksek Muallim Mektebi'nin heni.iz birinci sm1fmda okudugunu, <;ah§kanhg1yla goz doldurdugunu soyledi.

Pertev kendiyle ilgili konu§urken Ay§e renkten renge girdi.

Kmn bu hali pek ho§una gitti Sabahattin'in.

Ay§e yanlarmdan aynhr aynlmaz "Pertev Naili Molla" dedi Sabahattin. "Sayle bakahm, bu km nereden tamyorsun ve as1I onemlisi bir ilgin var m1 ?"

24. Ane S1ck1 ( i lha n ) . 1 9 1 2 - 2008 carihleri arasmda ya�ad 1 . Sahahaccin Ali'nin kend i ne yazd1f:1 mekcuplan, 1 99 1 y1hnda

iki Giitiim Ay� b�hf:1 alcmda,

carafmdan yay1mlad1.

- 52-

kicap olarak Acaol Yaymc1hk

Osman Balcagil II Yeiil Murekkep

Arkada�mm Ay�e'yle ozel olarak ilgilenmedigini ogrenince i<;i rahatlamt�tl gen<; adamm. Hemen itiraf etti aklmdan ge<;enleri.

"Biliyor musun Pertev. Ben galiba Ay�e'ye a�tk oldum. He­ men yarm okulunun oni.ine gidip adresini alacag1m. Ayaki.isti.i di.i�i.incelerimi anlatamam. i zin verirse ona yazmak istedigimi ,, soyleyecegim.

Pertev hi<; �a�1rmad1 Sabahattin'in bu haline. Sabahattin'di i�te. Cemaziyi.ilevvelini25 bilirdi arkada�mm.

Tayini Yozgat'a <;tkmadan evvel yine Erenkoy K1z Liseli bir k1za, Nahit'e a�1kt1. Ne �iirler yazm1�t1 bu a�k1yla ilgili. Almanya'dan yazd1g1 mektuplarda ise Melahat diye inleyip durmu�tu. Ote yan­ dan, Maria Pudler'e ne kadar a�1k oldugunu da anlata anlata biti­ rememi�ti mektuplarmda.

Neredeyse ad1mm1 i stanbul'a atttg1 ilk gi.in, oni.ine <;tkan ilk k1za a�1k oluvermi�ti Sabahattin yeniden.

Pertev "Dostum . . . " dedi strtlnt stvazlayarak Sabahattin'in.

"Bana kal1rsa sen a�1k olmay1 seviyorsun."

2 5 . B i r halk deyi�i. Olumsuzluk ifade eder v e "ge<;mi�ini gayet i y i bilmek" anlamma gelir.

H icri takvime gore de, y i l m be�inc i ay1d 1 r.

-

5 1-

Yedi

i stanbul'dan Bursa'ya dogru yelken a';'ffi adan once, yap1lacak birkac; onemli i§i vard1 gene; adamm.

Oncelikle Resimli Ay'a ugrayacak, c;alt§ma dosyasm1 Naz1m'a verecek, bu arada onunla tant§ma f1rsatm1 bulacakt1. <;ok begeniyordu Naz1m'm yazd1klarm1. Herkesin ondan bah­ sediyor olmas1 da ho§una gidiyordu. Her §eyden onemlisi ise §a­ irin bir dava adam1 olmas1yd1. Egilmeyen, bukulmeyen, dogruyu oldugu gibi soyleyen ki§iligine c;ok deger veriyordu Sabahattin Naz1m'm.

Yaymevine gidince hem belki Sertellerle de tant§ird1. Sabi­ ha ve Zekeriya Sertel'in fedakarl1k abidesi ya§amlanni her zaman imrenilesi bulmu§tU Sabahattin.

Yapmas1 gereken i§lerden biri de Salih16 amcasm1 ve Hayrun­ nisa yengesini ziyaret etmekti. istanbul'a her geldiginde mutlaka ziyaret ederdi buyuk teyzesinin oglu Salih amcasm1. Erenkoy'de bir ko§kleri vard1 ve Sabahattin kendilerini ziyaret ettiginde c;ok mutlu oluyordu Ba§otac; ailesi. ***

26. Sa lih Ba�ota<;, Sabahattin A l i'nin habasmm teyzesinin oj!ludur. Uzunca hir donem Gii lhane Hastanesi'nin ha� eczac 1s1 olarak gi\rcv yapt 1 .

Osman Balctgil II Ye�il M urekkep

Almanya doni.i§i.ini.in ilk gecesinde arkada§t Pertev'in evinde kald1 gen<; adam.

Hemen ertesi sabah, i<;inde Almanya'da yazd 1g1 hikaye bu­ lunan dosyay1 kapu ve solugu, ustas1 olarak gordi.igi.i Naz1m Hikmet'in redaksiyon27 yapt1g1 yaz1hanede ald1.

Bu yaz1hane de upki bir gi.in once ziyaret ettigi Yi.iksek Mual­ lim Mektebi Mi.idi.iri.i Hamit Bey'in ofisi gibiydi. Her yer derme <;atma e§yalarla donanmt§tl. Tahta iskemleler, kmk doki.ik iki yaz1 masas1, di.izgi.in kitapl iklar olmad1g1 i<;in saga sola savrulmu§ kitaplar. . .

"Kim bilir. . . " diye di.i§i.indi.i Sabahattin. "Resimli Ay'm benzer­ lerini Almanya'da yay1mlayan editorler, hangi konfor di.izeyinde ya§1yorlard1r?" ***

Kendini tamttl Sabahattin.

Naz1m H ikmet'in odasmda, unli.i §airin yam stra derginin pat­ ronlanndan Sabiha Sertel de vard1. Bir ta§la iki ku§ vurmu§ oldu gen<; adam.

Her §eyi bir solukta anlattt. Almancadan <;eviriler yap1yor, §i­ irler yaz1yordu.

"Bir de . . . " dedi. "Size okumamz ic;in bir hikayemi getirdim."

Dosyasm1 Naz1m'a uzaurken kalbinin daha c;ok i;arpt1gm1 hissetti. Elleri de titriyordu zaten.

Sabiha Hamm ve bi.iyi.ik §air heyecanm1 fark etmesinler diye, dosyay1 masanm i.izerine koyar koymaz elini geri i;ekti. Her daim i.iti.ili.i pantolonunun cebine soktu.

27. Yaz i l m 1 � h i r metni, gerekli duze!tmeler i yaparak , yayma h a m hale getirme.

-SS-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

i c;inde daktilo edilmi§, hayatmt ormandan kazananlarla ilgili bir hikaye bulunan dosyay1 N aztm'm oni..i ne koyar koymaz, bi..i yi..i k §airin hemen okuyup okumayacagmt merak etti.

Soracak mecali yoktu haliyle.

Te§ekki..i r etti ve aynldt Resimli Ay'm yazthanesinden.

Yol boyu "Si-Ya-U'nun hikayesini soracakum, dilim tutuldu, soramadtm" diye ic;i ic;ini yedi. ***

Sabahattin'den sadece be§ ya§ daha bi..i yi..i k ama i..i ni..i ti..i m Ti..i rkiye'ye yay1lmt§ olan Naz1m, oni..i n deki dosyay1 Sabahattin kap1dan c;1kar c;1kmaz ac;tt.

"Bir Orman H ikayesi" ba§ltklt c;alt§mayt dikkatle okudu.

"Gayet iyi..." dedi, sanki bir mi..i c evher bulmu§ gibiydi §air.

Sabiha Hamm'a "Bunu hemen Zekeriya Bey'e gostermeliyim" diyerek, elinde dosyayla harekete gec;ti.

"Biraz once bir gene; geldi ya hani ... " dedi Zekeriya Sertel'e. "<;ok degerli bir c;ocuga benziyor."

Once biraz Sabahattin'in daha once gonderdigi ve yay1mla­ maya deger bulmad1g1 §iirlerinden soz etti. Soma "Bu farklt" dedi masanm i..i z erine koydugu dosyayt i§aret ederek. Ardmdan, di..i § i..i n ­ celerini Zekeriya Bey'le payla§tl.

Naztm'a gore, Sabahattin'in orman i§c;ilerinin hayatmt anla­ t1ld1g1 hikaye Alman romantizminin etkisi altmda yaztlmt§tl ama konu ve ic;erik baktmmdan Turk edebiyatmda bir yenilik olu§· turuyordu. Aynca, sadece bu hikayeyi okuyarak bile Sabahattin Ali'nin yetenekli bir yazar oldugunu anlamak mi..i m ki..i ndi..i .

- 56 -

Osman Balc1gil /I Ye�il Miirekkep

Zekeriya Sertel de hikayeyi okudu.

Deneyimli gazeteci ve yazar, dergisinin yeni kalemi Sabahattin Ali'nin ilk hikayesi ic;in oni.indeki c;izelgede uygun bir yer arad1.

Sabahattin bilmese de, hikayesi 7 Eylul'de yay1mlanacak say1da okuyucuyla bulu�acakt1.

-

57

-

Sekiz

Sabahattin, tahta bavuluyla aynld1 cuma gi.ini.i ak§ami.isti.i Pertev'in evinden.

Hafta sonunu Erenkoy'de akrabalarmda ge9irecek, sonra Bursa'ya dogru yola 91kacakt1.

"Yaz" diye bag1rd1 arkasmdan Pertev.

"Sen de" diye kar§tltk verdi arkada§ma Sabahattin. * **

Cuma gi.ini.i ak§ami.isti.i �ld1 Erenkoy'deki ko§ki.in kap1s1m gen9 adam.

Her zamanki gibi bi.iyi.ik bir izzet ve ikramla kar§tland1 Salih amcanm evinde.

Yemek masasmda Almanya'da olup bitenler konu§uldu. Hem Salih amca hem de Hayri.innisa yenge 90k i.izi.ilmi.i§ti.i.

Neyse ki Bursa'da kendine bir ogretmenlik bulmu§tu Sabahat­ tin. Ailenin bi.iyi.ikleri olarak kulagm1 biraz i;ektiler.

Salih Bey tatlt sert bir adam oldugu i9in, biraz kafas1 dag1lsm diye evin oglu say1lan deniz subay1 Muhittin'e emanet etti yegeni Sabahattin'i.

Hayri.innisa Hamm'm karde§i olan Muhittin her hafta oldugu gibi evci 91kmt§, eni§tesini ve karde§ini ziyarete gelmi§ti.

Hafta sonunu iki gen9 birlikte ge9ireceklerdi.

Osman Balcij(il II Yqil Murekkep

<;evre kc;§klerde ya§ayanlan gayet iyi tamyordu Muhittin.

Hafta sonlanm hep Ba§ota<;larm evinde ge<;irdigi i<;in, etrafta ya­ §ayan genr;lere a§inayd1. ***

Heni.iz may1s aymda olduklarma filan ald1rmam1§, mayolanm ve havlularm1 alarak r;1kmt§lard1. <;e§idi kapt\an �ld1 ve ko§klerin genr;lerine "Yi.izmeye gelen var mi?" diye sordu Muhittin.

Olu§turulan ki.i<;i.ik grupla, aga<;ltklar arasmda kalan sokaklar ger;ilerek sahile ula§tld1.

Sabahattin denize, gi.ine§e ve iki hafta sonra yap1lacak yan§lara hamlanan yelkenlilere hayran kald1.

Ecrafmdaki insanlar ve kentin bu yakas1, ku§kusuz geride b1rakt1g1 Almanya'nm sosyal ve ekonomik seviyesini rahacltkla ya­ kahyor hatta ge�yordu bile.

Herkes kendine bir k6§e bulup mayosunu giydi, hep birlikte denize girildi. iyi yi.izen, atlet ik vi.icuda sahip Muhittin tabii ki kizlann gozdesiydi.

Sabahattin de biraz yi.izdi.i, sonra bir kenara r;ekildi, kitabma daldt. Hepsi de gen<; ve gi.izel ktzlarla yakt§tklt delikanltlardan olu§an ne§eli grubun ir;inde sanki biraz aynkotu gibi kalmt§tl.

Onun kenara r;ekildigini goren Muhittin, yanma gelip okudugu kicabm ne oldugunu sordu.

"Bir Alman yazarm romani" ded i Sabahattin, soylemedi bile kimin kitab m 1 okudugunu, biraz "Sen ne bilirsin ?" edas1 takmmt§t l .

. 59_

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Almgan degildi gene; subay. "Birak §imdi kitabt Sabahattin" dedi. Belli ki <;uk stkt tembihlenmi§ti evdekiler tarafmdan.

Geri c;evirmedi iyi niyetli gene; subayt Sabahattin. Elindeki kitab1 bir kenara b1rakt1 ve otekilere ayak uydurdu. Yuzdii, guldu, eglendi.

Salih amcanm sahibi oldugu iki ko§kten ku<;Uk olam kiraya verdigi ailenin km ne kadar da giizeldi oyle. On be§ ya§mda ya var ya yoktu.

Tabii ki onun da gozii, ttpkt biitiin oteki k1zlar gibi, deniz su­ bayt Muhittin'deydi.

Goziiniin ic;ine bak1yordu ku<;Uk ktz Muhittin'in. Bakmak ne kelime, goziinii bir an ic;in bile olsun ay1rm1yordu ondan.

0 kadar <;uk eglendiler ki, donii§e koyulduklannda hava ka­ rarmt§tt.

Sabahattin, eline tutu§turulan fenerin t§tgmda fark etti kom§u km Aliye'nin lacivert gozlerini.

Ne olurdu sanki bu giizel sart§tn, Muhittin'le ilgilendiginin onda biri kadar kendiyle ilgilense. O zuldu enikonu. ***

Pazartesi c;abuk geldi.

Konagm <;alt§anlan tarafmdan temizlenmi§, itinayla iitiilen­ mi§ elbiseleri, tiril tiril gomlekleriyle yola c;1kt1 gene; adam.

-60-

Dokuz

Pertev'i, Resimli Ay'1 ve Salih amcasm1 ziyaret etmi§, Bursa'ya ula§ffil§tL Bu sayede cebine ogretmen maa§I girecek, yaz aylanm har<;lik­ s1z ge<;irmeyecekti.

Bursa'dayken, Gazi Egitim Enstiti.isi.i tarafmdan a<;ilan Almanca yeterlilik smavm1 kazand1.

Bakanligm planlamasma gore, 1930- 193 1 ogretim doneminde Aydm'da Almanca ogretmenligi yapacakt1 . ***

C::: a bucak gelen yaz tatilinden istifade, arkasma bile bakmadan Bursa'y1 geride b1rak1p istanbul'a ka91:1 gen<; adam.

Pertev'e onunla birlikte kalip kalamayacagm1 sordu. Ald1g1 cevap tabii ki olumluydu.

Ve kisa zamanda, Resimli Ay dergisinin mi.idavimi oldu.

Kend ini yeterince rahat hisseder hissetmez "C:::ok merak ediyo­ rum §U Si-Ya-U'nun gen;ek hikayesini" dedi Naz1m'a. Ve ekledi: "Biliyorum bin kere anlatm1§smd1r ama k1saca da olsa, bir kere de bana anlaur m1sm ?"

Naz1m'm gozlerine hi.izi.in di.i§ti.i.

Si-Ya-U'nun Moskova'dan arkada§I oldugunu soyledi once.

0.1man Balc1gil II Ye�il Murekkep

Biraz duraksad1 ve masals1 bir ifadeyle anlatt1 Jokond ile Si­ Ya-U'nun hikayesini. i yi arkada§1yd1 <;inli Si-Ya-U. Moskova'da c;ok giizel giinler ge<;:irmi§lerdi. Sonra yollan aynlm1§, kendi Tiirkiye'ye gelmi§, <;inli arkada§I da Paris'e gitmi§ti. Louvre'da tanI§ffil§tI Jokond'la.

Defalarca gitmi§, her ziyaretinde biraz daha a§Ik olmu§tU Si-Ya-U giizel kadma.

H ikaye bu ya, a§ki kar§il1ks1z kalmam1§t1 Si-Ya-U'nun. Jokond da gen<;: <;inliye a§Ik olmu§tU. Devrimci Si-Ya-U, Paris'te ger<;:ekle§en 1 May1s torenlerinde gozaltma almm1§ ve sm1r d1§1 edilerek <;in'e gonderilmi§ti.

DayanamamI§tl Jokond bu duruma. <;er<;:evesinden atlam1§, tek boyutlu olarak Si-Ya-U'nun pe§ine takilm1§, <;in'e gitmi§ti.

Anlatt1k<;:a hiiziinleniyordu Naz1m. Her kelimesiyle, hikayesini ger<;:ege biraz daha yakla§tmyordu.

Sabahattin de onunla birlikte, Jakond'un sahiden tablonun i<;:inden f1rlay1p gen<;: <;inlinin arkas1 ma <;in'e gittigine inand1rd1 kendini.

Sonra olanlar olmu§tu i§te !

N az1m'm Moskova'dan arkada§I, cam gibi sevdigi devrimci Si-Ya-U'nun boynu, zorba <;an-Kay-�ek'in bir adam1 tarafm ­ dan vurulmu§, san§m giizel ba§I Jokond'un ayaklannm dibine yuvarlanml§tl.

Gerisini biliyordu hikayenin Sabahattin. Naz1m'm tabiriyle Jokond'un boyut kazand1gm1, kendini Si-Ya-U'nun davasma ada­ d1gm1, sevgilisinin yolundan gidip girdigini biliyordu.

"Ve ... " dedi koca §air son sbz olarak. "Hayat1 yakilarak son buldu Jokond'un."

Bir sure konu§mad1 Sabahattin ve Naz1m.

Havay1 dag1tmak gorevini koca §air iistlendi.

-

62 -

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

"Hep yapmaya qah§t1g1m gibi, bildigimiz §iiri a§an bir §ey ol­ sun istedim. Oldu mu olmad1 m1 bilmem. Bildigim bir §ey varsa, o da sanatta, §i irde giizellik kendi ba§ma bir anlam ta§1maz. Bir manas1 olmah giizelligin." ***

Naz1m'la yapt1g1 konu§may1 giinlerce zihninde evirip �virdi Sabahattin.

Resimli Ay'm yaz1hanesi, ofisi olmanm otesinde bir anlam ifade etmeye ba§lad1 gen<; adama.

Haftanm en azmdan ii<; giiniinii derginin yaz1hanesinde, Nazim Hikmet'in de i<;inde bulundugu yazarlar kadrosuyla gec;ir­ meye, giderek i§lerin ucundan tutmaya ba§lad1.

Sabahattin'in istanbul'un aydm �vrelerine girmesi de hi<; zor olmad1.

Batt gormii§, dil bilen, eli kalem tutan, iistelik sempatik bir ki­ §ilige sahipti. Girgin ve konu§kand1. Her zaman temiz ve bakimh kiyafetleri , tel �r�veli gozliigii, agzmdan dii§iirmed igi piposu ve ye§il miirekkepli dolmakalemiyle, gayet ho§ bir gene; entelektiiel goriintiisii c;iziyordu. ***

i lk kar§1la§t1klarmda Zekeriya Bey'e "Upton Sinclair'in Petrol isimli romanmdan c;ok etki lendigini, eger bir sayfas1 bile dogruysa kapitalist sistemin ba§tan sona sorgulanmas1 gerektigini" soyle­ mi§, sozlerini §Ciyle siirdiirmii§tii: "Hatta miimkiinse yak edilmelidir! " -

63 -

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Di.inyada ve Ti.irkiye'de, bu ti.ir soylemlerin giderek armg1 bir doneme giriliyordu.

Rusya'da Ekim Devrimi gen;ekle§mi§, di.inyanm her yerine, ba§andan ba§anya ko§an farkli bir siyasal sistemin de var olabile­ cegine dair haberler yay1lmaya ba§lamI§tL Bi.iyi.ik harbin yaratt1g1 boz bulamk ortamdan soma sular amk durulmaya, toplumlarm temel ta§lan olan sosyal sm1flar kendile­ rini gostermeye ve onlan temsil eden siyasal di.i§i.inceler belirgin­ le§meye ba§lamI§tl.

Di.i§i.ince insanlan da konumlanm ve meselelere neden bu­ lunduklan noktalardan bakt1klanm tam olarak tarif etme �bas1 i<;ine girmi§lerdi.

Akill1 ve bilgil i bir gen<; olan Sabahattin Ali, Almanya'da ba­ §Indan ge\,'en hazin olaym da tesiriyle, kendine en uygun olan "yol"u segnekte gecikmedi .

Zekeriya Sertel'e yonelik kurdugu dart kelimelik ama bi.iyi.ik ci.imle de zaten bunun bir i§areti say1lmaliyd1.

Bu arada Resimli Ay da degi§im ge<;iriyordu.

Dergi, bi.iyi.ik ol<;i.ide Naz1m'm etkisiyle, Sabiha ve Zekeriya Sertel'in en ba§ta <;izdikleri rotadan giderek uzakla§tyor, di.inyaya daha soldan bakan bir \,'ehreye bi.iri.ini.iyordu. ***

Resimli Ay'da Naz1m'm estirdigi ri.izgarla b<l§layan degi§imin

Zekeriya Bey ve Sabiha Hamm'm arzulan dahilinde ger\,'ekle§ti­ ginin gayet iyi farkmdayd1 Sabahattin.

Sabiha Hamm'm "Liderin Psikoloj isi"28 b<l§likli yaz1s1 nede28. Ocak l930'da , Resimli Ay'da yay1m!anan bu c;:eviri yaz1, Ankara'nm cepkisini c;:ekmi�.

Gazi M ustafa Kema!'in hedef a!md1�1 dii�iiniilerek yazan hakkmda dava a<;1lm1�t 1 .

-64 -

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

niyle yirmi yil hapis cezas1yla yargdand1g1 dava si.irecini daha Al­ manya'dayken izlemeye ba§lam1§tl. Bu da Sertel c;iftinin �kim alanma, onlarm di.i§i.incelerini ve davram§larm1 goz oni.inde bu­ lundurarak, yani bilerek, isteyerek girdiginin bir i§aretiydi.

Bu r;ok degerli iki insan, dergilerinin sayfalarm1 t1pk1 Bat1'da­ ki aydmlar gibi h ic;:bir k1skanc;:ltga kapdmadan oteki aydmlara ac;:1yorlard1. Kendi yaz1 larmm yam ma, dergilerinde yazan oteki ilerici yazarlann sorumluluklanm da korkmadan, �kinmeden i.istleniyorlardi.

Gene;: adam, yakmmda durdugu derginin ya§anmakta olan ha­ yata ve hakim siyasal di.i§i.inceye kar§I ald1g1 tav1rla iftihar ediyor, Sertellerle Naz1m'm ayak izlerini takip etmeye yilt§1yordu.

Ozellikle de §iirleriyle ... ***

Ta ki bir dergi toplantismda, Naz1m "Birak amk bu §iir i§c;:ili­ gini Sabahattin, romana yonel" diyene kadar.

Sabahattin, agabeyi gibi gordi.igi.i Nazim'm bu ci.imlesi i.izerine gece gi.indi.iz kafa yordu.

Acaba becerebilir miydi roman yazmay1 ?

1 930 yaz1, ufuklanm ac;:m1§tl gene;: Sabahattin'in.

Ag1rltklt olarak Resimli Ay'm yaz1hanesinde, kismen de Naz1m'h ya da Naz1m's1z Sertel ailesinin sofralarmda r;ok ama r;ok §ey ogreniyor, dagarc1gma her gi.in yeni bilgiler ilave ediyordu.

Sanat ve edebiyat bilgisinin yanma siyaseti de ekliyor, di.inya­ ya her ge�n gi.in biraz daha soldan bakmaya ba§ltyordu. ***

-

65 -

Osman Balc1gil II Yeiil Murekkep

Sabahattin, i<;ini <;ekerek, "Birka<;: ay i<;:inde i stanbul'u btraktp Aydm'a gitmek zorunda olmam camm1 s1ktyor" dedi Pertev'e.

Galata Kopri..is i..i 'nden ge<;:mek i..i z ere Yi..i ksek Kaldmm'm mer­ divenlerinden29 a§agtya dogru iniyorlard1. Biri Resimli Ay'm yaz1hanesine, oteki Beyaztt'a Edebiyat Faki..i l tesi'ne gidiyordu.

Sabahattin'in ceplerinde kopri..i y i..i ge<;:mek i<;in bozuk para arand1gm1 goren Pertev "Bo§una kendini yorma, kopri..i y i..i ge<;er­ ken arttk i..i cret odemeyecegiz" dedi.

"Dogru ya" diye cevaplad1 arkada§tnt gen<; adam. "Yetmi§ y1l si..i reyle, di..i n ya kadar verginin yam ma, bir de her ge<;i§te koprii ye para odemi§ olan istanbullular, bundan boyle Galata Koprii s i..i ' ni..i babalarmm malt gibi kullanabilecekler. Ya§asm."

Pertev arkada§tntn sozlerinden ele§tirel bir hava almt§tt. As­ lmda tantdt taniyalt boyleydi Sabahattin. Yine de Resimli Ay <;ev­ resine girdikten soma, ele§tirel tavrmda gozle gori..i l i..i r bir artma olmu§tu.

Gozlemlerinde yamlmad1gm1 c;ok ge<;:meden anlayacaktt gen<; Pertev.

29. 1 9 56 yilmda, Yuksek Kald mm'm muh te§em ta§ merdivenleri soku ldu ve marifetmi§

gibi boydan boya asfa l c di:ikuldu.

-

66 -

On i stanbul'dan ve Resimli Ay c;evresinden aynlmay1 hie; isteme­ se de, Sabahattin okullann ac;1lmas1yla birlikte solugu Aydm'da aldi. Okuluna, ogretmen arkada§larma ve ogrencilerine dart elle sanldi.

Heni.iz c;ocuk gibi goriinmesine ragmen, diinya gormi.i§liigi.i ve zengin bilgi dagarc1g1yla okulda tath bir meltem havas1 estirdi.

Ogretmenler, Resimli Ay gibi unli.i bir dergide oyki.isi.i yay1m­ lanm1§ gene; meslekta§lanyla arkada§ltk etmekten zevk duyuyor, bgrenciler de kendilerine akranIDI§ gibi davranan SITa dt§I gene; og­ retmenin goziine girmek ic;in normalin iizerinde c;aba sarf ediyordu.

Sabahattin, biraz da esmekte olan bu ho§ riizgardan yararla­ narak ac;1ksozlii davranmay1, dii§iincelerini sansiirsiizce payla§­ may1 sec;ti .

Sertel ailesi v e N az1m'm ba§mdaki belalara birinci elden tamk olan bir insan m, iistelik meslegi memuriyetse, dikkatli davranma­ s1 gerektigini aktl etti ama dert etmedi . "Neyim var kaybedecek zincirlerimden ba§ka ?" edas1yla, istedigi gibi, tam da ic;inden gel­ digince konu§tu.

Gene; ogretmen c;ok gec;meden dikkatleri iizerine c;ekecekti.

0 tarihlerde, Tiirkiye c;ok kritik bir donemeci geride b1rakmak ic;in c;aba gosteren bir iilkeydi ve herkes bilir ki, iilkelerde gec;i§ donemleri hie; de kolay ya§antp bitmez.

Osman Balctgil II Yeiil M urekkep

Boyle donemlerde, iktidardakiler ya da onlara yaranmaya c;ali­ §anlar kelle alma c;abasma girerken, otekilerse postlarm1 tek par­ c;a tutabilmenin derdine di.i§erler. ***

Herkesin her gi.in yeniden farkma vard 1g1 gibi imparator­ luk yanm1§, ki.il lerinden c;i<".---e gi burnunda yeni bir Ti.irk devleti dogmu§tu.

Cok bi.iyi.ik fedakarl1klarm ve muhte§em bir c;abanm i.iri.ini.i olan gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti, Mudanya ve Lozan'da imza at­ t1g1 antla§malarla, harici di.i§manlarla mi.icadelesini bi.iyi.ik olc;i.ide tamamlam1§t1.

Tarihe altm harflerle kaydedilen bi.iyi.ik Kurtulu§ Sava§I sonra­ smda, Anadolu halkiyla bogazla§may1 si.irdi.iremeyecegini anlayan i ngilizler, tas1 tarag1 k1sa zamanda i stanbul'dan ve Trakya'dan da toplaml§, arkalarma bile bakmadan c;ekip gitmi§lerdi.

O lkeyi yonetenler, aradan heni.iz on y1l bile ge<".-m edigi ic;in olsa gerek, ic; di.i§manlarla, bir ba§ka deyi§le "dahili bedhahlar"la 10 hesaplanm heni.iz gormi.i§ gibi hissetmiyorlard1.

Sadece Menemen Olay 1 1 1 bile, yeni devlete di.i§man olanla­ rm kor testere elde bekled iklerinin bir gostergesi olarak deger­ lendirilmeliydi.

Buna kar§1lik, Ti.irkiye Cumhuriyeti'ni kuran kadro da kendi 30. Ktitii n iyet l i , Jemek. A tatiirk'iin

Gcn�lige

Hirahe's i nJe soyleJigi U n l ii siiz: " i st ikba lJe

dahi, sen i bu hazineJen (Tii rk iye Cu mhuriyeti 0. A. ) mahrum etmek isteyecek dah i l i ve haric i beJhahlarm olacaknr. . . "

3 1 . 23 Aralik i 9 30'Ja, i zmir'in Menemen i l<,:esinJe, �eriat isteyen b i r grup ayakland 1 . As­ kerl ij!ini bolgeJe yedek subay ol arak yapmakta olan iij!re t me n M ustafa Feh m i K u b i lay'm da kat leJ i lJij!i bu olaydan

son r a ,

holgeJe s 1 k1ytinetim ilan edilJ i . Kurulan Di v an - 1 Harp

Mahkemc� i . olayda rol alan �eriat\'i lann b i r k1smm1 iJam cezas ma �-arprnJ 1 .

-68-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

c;izdigi siyasal c;izgiyi ve sosyal di.izen projesini bir milimetre bile saprnmadan uygulamak niyecinde, hatta azmindeydi.

Bunu, yeri her geldiginde gostermekcen imtina etmiyor, emsal te§kil etsin diye, Cumhuriyet aleyhinde sarf edilen her sesi, her nefesi olabild igince yi.iksek perdeden bastmyordu.

1 920 y1lmda kurulan, kapattlan ve tekrar kurulan isciklal Mahkemeleri, kurucu onderlerin, tamamlamak zorunda olduklan "i§"e "stfir tolerans"la kilitlendiklerinin en onemli gostergesiydi.

0 ytl, yani Cumhuriyec'in kurulu§undan yedi sene sonra ger­ �kle§en Menemen Olayt'na verilen cevabm §iddeti, bu di.i§i.ince­ nin, yumu§amaksmn si.irdi.igi.ini.in bir gostergesi olarak degerlen­ dirilmeliydi.

Bir ba§ka deyi§le, Ti.irkiye Cumhuriyeti'ni kuran ve yonet­ mekte olan fmderler, kendilerini halihamda birer devrimci, yfi­ netimlerini de "devrim hi.iki.imeti" olarak gori.iyor, aleyhte geli§en her davrant§I "kaq1devrimci" olarak degerlendiriyordu.

Yonetim erkini elinde bulunduranlar ac;1smdan bak1ld1gmda, olup bitenler ku§kusuz <,-'O k anla§tltrd1.

Huki.imetin kimi uygulamalannt benimsemeyenler ac;1smdan ise, gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti, antidemokratik infaz kurumlanyla donat1lm1§ d iktacorli.ikten ba§ka bir §ey degildi.

Sadece, on y1l once vazge�len §eriatt, yani d ini hukuk siste­ mini geri dondi.irmek isteyenler degildi yeni yonetim carzma di§ bileyenler.

Kuzeyde giderek serpilmekte olan Sovyet Sosyalist Cumhuri­ yetleri Birligi'ni do�ru yonetim modeli olarak gorenler de, ic;inde ya§ad1klan i.ilkenin haldeki durumunu hie; mi hie; begenmiyor, basktc1 buluyorlardt. ***

-

69

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkcp

Aydm'da enikonu sosyalist bir kimlige bi.irii n mi.i§ti.i Sabahattin.

Etrafmdaki ogretmenlerle kimligini ifade ederek konu§uyor, biraz yakm bulduklarmt kendi gibi di.i§i.inmeleri yolunda ikna et­ meye <;alt§tyordu.

Sadece aynt okulda ders verdigi ogretmenlere degil, rastlad1g1 herkese sosyalizmin erdemlerini anlattyor, Ti.irkiye'de uygulan­ maya <;alt§tlan siyasal sistemin ozellikle de ezilen sm1flarm ya§am ko§ullarm1 degi§tirmeyeceginden dem vuruyordu.

Sabahattin, Resimli Ay'm ya da dergiyi yay1mlayanlann bir ti.ir Aydm §Ubesi olmu§ gibiydi.

Bu arada arkada§larmm hepsiyle yazt§tyor, di.i§i.incelerini on­ larla da payla§tyordu. ***

Yazt§may1 si.irdi.irdi.iklerinden biri de Almanya'ya giderken yolda arkada§ oldugu, gurbetteki gi.inlerinin bi.iyi.ik bir <;ogunlugunu bir­ likte ge9irdigi Melahat'tt .

Melahat hasta oldugu i9in Ti.irkiye'ye donmi.i§, izmir K1z Lisesi'nde Almanca ogretmen vekilligi yapmaya ba§lamt§tt.

S1kltkla di.i§i.ini.iyordu Melahat't Sabahattin. Almanya'da oku­ lunun oni.ine gidi§i, birlikte kahvehanelerde oturmalan, sohbet­ leri aklma gelince kendini koti.i hissediyordu.

Boyle zamanlarda, Melahat'a olan ilanta§ktnt <;ok beceriksizce, hatta ki.istahc;a buluyordu.

Ayd m'da heni.iz bir k1z arkada§ edinememi§ti Sabahattin.

Yazt§ttklarmdan Nahit daha ilk zamanlarda kestirip atmt§, "Olmaz, unut benimle birlikte olmayt" demi§ti. istanbul'da ogrenimini si.irdi.iren Ay§e ise ozenle uzak duruyordu "a§ka me§ke" dair konu§malardan . . 70 -

Osman Balctgil II Yqil Miirekkep

Neyse ki Melahat donmi.iยงti.i iยงte geriye. izmir'le Aydm'm aras1 ยงUncac1k mesafeydi.

"Olur mu olur" diye boldi.i di.iยงi.incelerini. Hemen postaneye gidip bir telgraf c;ekti Melahat'a: "Hafta sonu geliyorum stop . Sabahattin stop . "

Hafta sonunu zor etti gen<; adam. Neyse k i say1li gun <;abuk geldi.

Minik bir <;anta haz1rlad1 ve i zmir'in yolunu tuttu.

-7 1 -

On Bir

Sabahattin arkada§ml ziyarete giderken, Berlin ve Potsdam gi.inlerine geri dondi.i. <;ok gi.izel bir kiz sayilmazd1 Melahat. Almanya'dayken ili§ki­ leri daha <;ok arkada§hk di.izeyindeydi .

Bir ara a<;1lm1§tl Sabahattin Melahat'a. Arna istediklerini tam olarak soyleyememi§ti. Di.in gibi hamhyordu ne dedigini: "Galiba sana a§tk oluyorum Melahat."

Ne sac;ma bir ci.imleydi bu boyle! Tekrarlad1kyi yi.izi.i k1zan­ yordu Sabahattin'in. i lania§k hie; boyle mi edilirdi? "Pat" diye, damdan di.i§er gibi.

Bugi.in di.i§i.indi.igi.inde, hie; yaki§t1ram1yordu bu sozleri kendine gene; adam.

Soma olanlar olmu§, istanbul'a donmek zorunda kalmt§tI. Melahat'la ili§k isi de kendiliginden rafa kalkmt§tl boyle olunca.

Neyse ki gene; k1z da Ti.irkiye'ye donmi.i§ti.i. Birbirlerine arada bir yaz1yor, kendileriyle ilgili bilgi veriyor, fikir ah§veri§inde bu­ lunuyorlard1. ***

i zmir'e ziyarete giderken, Almanya'da kendi okulundan, bisik­ letle Melahat'm okuluna gidi§ini hat1rlad1 Sabahattin.

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

�imdi sakin kafayla gozden ge<;irdiginde, esasen sorunlu bir ktz oldugunu di.i§i.ini.iyordu Melahat'm.

Babas1 siyasi bir cinayet nedeniyle on be§ y1I hapis yemi§, bu arada kendini savunan avukattyla evlenmi§ti.

Melahat'm yatt h okula gidip ogretmen olmak istemesinin ar­ kasmda yatan neden en c;ok da buydu. Babasmm annesine ihanet etmi§ olmas1. <;ok <;ah§kandi . Piyano <;ahyordu.

Sabahattin, Melahat'la birl ikte konserlere gitt igi gi.inleri hat1rlad1 .

Sabahattin'e gore, arkada§t Almanya'da kendini c;ok zay1f his­ setmi§ti. Alman kizlanyla arkada§hk tesis edememi§, okulun ve yatakhanenin soguk, s1kic1 atmosferinden a§m derecede rahats1z olmu§tu.

Desteksiz, terk edilmi§ gibi hissetmi§ti kendini.

Kaderin tokadm1 yemi§ olanlara ozgi.i bir <;ekingenlik, kapahhk i<;ine girmi§ti.

Gen<; adam i zmir yolunda, Melahat'm hastalamp Turkiye'ye donmesinin arkasmdaki as1I buyi.ik nedenin yalmzhk olabilecegini di.i§i.indi.i. ***

Sabahattin, Melahat'1 i zmir K1z Lisesi'nde buldu. i ki eski dost birbirlerine s1k1 s1kt sanld1lar. i kisinin de gozleri doldu.

Soma birlikte <;iktp Sevim Pastanesi'nen gittiler. Uzun uzun Sirkeci'den kalkan trenle Berlin'e yapttklan yolculugu konu§tular.

Ne c;ok i.i§i.imi.i§lerdi ilk gece trende.

3 2 . 0 y1llann izmir'inde, H uku met CaJdes i'nde konumlanm1�t1, A l i Galip Bey tarafmdan

i�le r i l iyordu. Elhamra ve Konak sinemalanna gidenler murlaka uward1 .

-73-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Sonra Berlin'in alum iistiine getiri§leri iizerine laflad1lar.

Sabahattin "Bak bunu Wertheim'dan alm1§t1m" diyerek ce­ binden piposunu c;1kard1. Ozenle doldurdu. Yakt1.

"Almanya'daki gibi giizel tiitiinler bulam1yorum ama olsun" dedi ilk dumanm1 savururken. Sonra etrafma bakmd1 "Hani ne sanatc;1 var ne politikact'' dedi giilerek.

Melahat anlamt§tl arkada§mm ne demek isted igini. 0 y1l­ larda Sevim Pastanesi tanmmt§ insanlarm ragbet gosterdigi bir mekand1.

Hem iilkenin hem de kentin ortalamasm1 bir hayli yukanya c;ekiyordu pastane. Benzerlerine istanbul'da, Paris'te filan rastlanir cinsten bir bulu§ma yeriydi. O zerleri mermerle kapli ferforje ma­ salan, zevkli minderlerle bezenmi§ yine ferforje sandalyeleriyle bir Batt havas1 estiriyordu. i ki arkada§, §tk ktyafeti ve hareketleriyle yanlarmda biten gar­ sona birer pasta ve limonata sipari§ etti ler, bir sure havadan sudan konu§tular.

Sabahattin yol boyu dii§iindiiklerini zihninde dolandmyor, bir kez daha pot kmnamak ic;in, hamlad1g1 laflan edecegi ant iyi sec;­ meye c;ali§tyordu.

Birden aklma bir kadeh bir §ey i<;erek konu§manm daha uy­ gun olacag1 geldi. "Burada kokteyl filan ic;ilebilecek bir yer yak mu?" diye sordu Melahat'a. ** *

Melahat ve Sabahattin'in ikinci duraklan Kordon'daki Tur­ kuvaz oldu.

Oturur oturmaz iki kokteyl sipari� etti gene; adam ve tam da konuya girecekken, Melahat c;ok tedirgin bir ses tonuyla "Sana .

74.

Osman Balcagil II Yeiil M urekkep

bir §ey soyleyecegim" dedi. "Almanya'da bir deniz in§a mi.ihendisi vard1 hamltyor musun ? Onunla ni§anland1m Sabahattin."

Anlamt§ olmaltyd1 Melahat arkada§mm ne soyleyecegini. Bu nedenle ondan once davranmay1 sec;mi§ti muhtemelen.

Berbat bir durumdu Sabahattin'in ya§ad1g1. Bozuntuya vermedi. " i yi etmi§sin" dedi.

Melahat §a§1rd1 1 "�aka degil, sahiden ni§anland1m ! " diye tekrarlad1.

Sabahattin de tekrar " i yi etmi§sin" dedi. Bu kez tonlamas1 biraz alaya kac;mt§tl.

K1zd1 Melahat. Ki.isti.i hatta.

Oysa, yi.izi.ini.i di.i§i.irmemek ic;in ne bi.iyi.ik bir c;aba ic;indeydi o anda Sabahattin. i c;inde kopan ftrtmalar, Aydm'dan i zmir'e ge­ lirken zihninin bir kb§esine kaydettigi ci.imleler, hepsi berhava olmu§tu.

Geceler boyu di.i§i.inmi.i§ti.i Melahat 1 1 i zmir'de ziyaret etmeyi.

Ve i§te gelmi§, daha sorusunu bile soramadan cevabm1 almt§tl.

Melahat, gene; adamm "iyi etmi§sin" derken yapttgt tonlamaya sah iden i.izi.ildi.i. Aglayacak gibi gori.ini.iyordu.

Gene; adam c;bzi.imi.i §aklabanl iga vurmakta buldu. C::: e §itl i §a­ kalar yaptt ve sonunda gi.ildi.irdi.i Melahat 1 1.

Soma c;enesi ac;1ld1 gene; kmn. izmir'e geldiginde c;ok koti.i durumdayd1, hastaltgmm c;aresiz bir hal alacagmdan c;ok korkmu§tU. Neyse ki korktugu ba§tna gel­ memi§, ilerlemesi durdurulmu§tu.

"Sabahattin . . . " dedi soma ic;tenlikle. "izrnir'e ilk geldigim -

75-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

gunlerde <;ck fena bir hal ge<;irmekteydim. Hatta sana muracaat etmeyi <;ck du§Lindum, yazacakttm fakat ... " <;ok mahzun anlattyordu Melahat ba§mdan ge<;enleri. Tam bu noktada, Sabahaccin gen<; kmn sozunu kesti.

"Ne yazacaktm bana ?"

Soylemedi ne yazacagm1 Melahat.

Sabahaccin <;ck tsrar ettiyse de soylemedi. ***

Aynltk vakti gelmi§ti. Sabahattin hesab1 istedi.

Hesap pusulasmt gorunce ufak <;aplt bir baygmltk ge<;irecek­ mi§ gibi hissetti. Turkuvaz'da bir kokteylin fiyat1 1 25 kuru§tu.

"Biz bu kadar parayla Ankara'da rakt i<;ip yanmda yemek yi­ yoruz be ! " dedi mekanm kap1smdan <;1karlarken §akac1 halini surdurerek.

Yuzu Melahat'tan aynltr aynlmaz degi§ti Sabahattin'in. Otur­ masm1 geciktirdigi yumru bogazma yerle§ti. izmir'den Aydm'a giderken, yol boyu Melahat'1, Almanya'daki ba§ans1z ilama§km1, izmir'de dli§tligu berbat durumu dli§Lindu.

Kahroldu.

- 7 6-

On iki

Okullarm tat ii olmasmdan istifade i stanbul'a gitti Sabahattin.

E�yalanni Salih amcasmm Erenki::i y 'deki ko�ki.ine koyduktan sonra, ilk i�i, ki::i t ii haberini ald1g1 sevgili Melahat't Validebag'da bulunan Ogretmen Hastanesi'nde33 prevantoryumda34 ziyaret etmek oldu.

"Neden oldu bu Melahat ?" diye sordu gen<; adam. Arkada�t cevap vermedi.

Sabahattin tsrar edince hi.ingiir hi.ingiir aglamaya b�lad1 gen<; ktz.

Durmaksmn " 0 9 yol var" diyor, aglamaktan bir ti.irli.i deva­ mmt getiremiyordu. Sonunda teskin oldu ve si::i y ledi i.i<; yolun ne oldugunu.

"Ya deli olacag1m, ya int ihar edecegim yahut da bu dert ge9ecek . . .

"Tabii ki ge<;ecek" dedi en inanmt� ses tonuyla Sabahattin.

Birlikte bah<;eye 91kular. Yi.iksek aga9larm altmda, kaptya ya­ km bir stra bulup oturdular.

Etrafta veremle pen<;ele�en her ya�tan i::igretmen vardt. Hepsi, t1pk1 Melahat gibi incecik ve sapsanydt. "

33 . Egicim carihimizde iinemli yeri olan b u binay1, okuyucular Hababam S1rufi'ndan ham·

la yacaklardtr. Filmin senaryosunu yazan ej!i cimci R1fac I l lgaz da bu binada verem cedavisi giirmli§Cli. Giizbebej!imiz gibi korumam1z gereken bina ve ic;inde bulunduj!u Val idebaj! Ko· rusu , bu1,>U n, "carih yok edic i lerinin" pen<;esinde k 1vramyor.

3 4 . Verem m ikrobunu Ca§tyan ama henuz hascaltj!a cam o larak yakalanmam1�, zay1f kim·

selerin, Onlem amac 1yla yacmld1k lan cedavi unicesid i r. Sanacoryumda ise verem hascalan uzun sure l i kaltrlar.

Osman Babgil II Yqil Miirekkep

Korkuni; bir sava§ geride kalmt§, i.ilke sathmda, insanlar sadece di.i§manla degil ai;l1kla da sava§ffit§lard1.

Baktms1zltgm oteki ad1 olan verem, i.ilkenin dart bir yanmda kol gezmeye devam ediyordu.

Hi.iki.imet, ozellikle kit kanaat gei;inmek zorunda kalan insan­ larm yakasm1 b1rakmayan bu illeti yenmek ii;in bi.iyi.ik bir �ba ii;ine girmi§ti.Js ***

Sabahattin arkada§tnt ziyarete gelirken, yazmt§ oldugu piyes­ ten baz1 par�lar da getirmi§ti. Birinci ve ikinci boli.imlerini okudu Melahat'a.

Geni; adam arkada§tntn kendini dinleyip dinlemediginden bir ti.irli.i emin olam1yordu. Yine de devam etti.

Az soma Melahat Sabahattin'i durdurdu.

"Senden bir §ey istesem yapar m1sm ?"

"Elbette" dedi geni; adam arkada§tntn i0enlikle sorulmu§ bu sorusuna kar§tltk.

"Bir gi.in sana gelip beni oldi.ir desem yapar m1sm? Kendimi, intihar edemeyecek kadar zay1f hissediyorum."

Guler gibi yapu geni; adam. Aklmdan bin bir di.i§i.ince ge0i. ii;lerinden birini se0i, Melahat'la payla§tl.

"Gel, seninle beraber Ti.irkiye haricine, mesela Suriye'ye fa­ lan gidelim. Bu da Ti.irkiye ii;in bizim manevi bir oli.imi.imi.izdi.ir.

Orada belki yeni ba§tan ya§amaya ba§larsm. Eger derdin gei;mezse boyle yapanz."

3 5 . J 9 3 J y i l mda, veremden i:ilum orar n J OO binde 2 20 ki�idir. 2 0 J l y i l mda b u oran J OO binde 0,2 'ye gerilemi�tir.

- 78 -

Osman Balc1gil II Yeiil Murekkep

"Olur" diye cevaplad1 Melahat Sabahattin'i olamayacagma vurgu yaparak.

Gen<; adam merak i<;indeydi ate yandan.

Bir kez daha "Peki neden ?" diye sordu ve ekledi: "Neden intihar etmek istiyorsun Melahat ?"

"Bunu yeryi.izi.inde bir ki§iye soylemek mi.imki.in olsa, o bir ki§i sen olurdun" diye cevapladt sorusunu arkada§L Sabahattin iyice §a§trd1.

"Birisi tasallutta mi bulundu, gebe misin, ni§anlm mi tersledi, iyi olmaz pis bir hastahga mi yakalandm, §imdiki hastahgm mi seni i.izi.iyor ?"

Bi.iti.in sorularma "Hay1r ! " diye cevap verdi gen<; kiz.

"Birisine mi a§iksm? Mesela bana mi a§tk oldun ?"

"Hay1r! " dedi yine Melahat. ***

U zgi.in ve §a§ktn ayn ld1 gen<; ktzdan Sabahattin.

Salih amcanm evine kadar Melahat'm soylediklerini di.i§i.indi.i.

Ertesi gi.in normal hayatma devam etti. C:::ok i§i vardt istanbul'da yap1lacak. Ziyaret etmek istedigi di.inya kadar arka­ da§t vardt mesela.

Pertev'i bulup konu§acak, Resimli Ay'm yazthanesine ugraytp Naz1m'1 gorecekti. Denk getirirse Sertellerle de gCirii §mek istiyordu.

Aynca, kim bilir, belki yazm birlikte denize gittigi sart§tn, lacivert gozli.i km da gori.irdi.i.

-79-

On O�

Sabahattin tatilden istifade edip geldigi i stanbul'da, bir sabah gozlerini ai;1p da polisleri kar§tsmda gori.ince <;ok §a§1rd1.

0 kadar ki "Ayakkab1larm1 giy gidiyoruz! " denildiginde36 "Ne­ reye gidiyoruz ?" bile diyemedi.

Sanki di.inyanm en dogal i§iymi§ gibi portmantoya dogru gitti, ayakkab1lanm ayagma gei;irdi ve "Gidelim" dedi.

"Yak" dediler. "Aydm'a gidiyorsun. Mahkemen orada gorii lecek.

Bavulunu da al."

Oyle yaptt. Bavulunu toplad1 ve mevcutlu olarak Aydm'a sevk edildi.

Kendini Aydm'a goti.iren iki polis memuruna yol boyu "Neymi§ sui;um?" diye sordu defalarca.

Bilmiyorlard1. ***

Geceyi nezarette ge<;irdi.

Sabahleyin hakimin kar§tsma i;1kart1lmca §a§1rd1.

Onunla birlikte ogretmen Baha Bey, ogrenci i zzet, mezun Musa Oguz, i§<;i Hi.iseyin ve mak inist Ali Cevat da hakimin kar­ §Lsmdayd1lar.

36. Sabahaccin A l i'nin hayac mdaki bu ilk cucuklama 2 7 Marc 1 93 1 'de gerc,,�k le�c i . 0 gun­

lerde sadece yirmi don ya�mdayd 1 .

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Savc1 onu ve otekileri "Aydm Erkek Sanat Mektebi ogrencile­ rinin dolaplarma K1zil i stanbul37 isimli dergiyi koymak ve korni.i­ nizrn propagandas1 yaprnakla" sw;luyordu.

Nutku tutuldu gene; adarnm. "' * "'

Gerc;ek anla§ihp da beraat edene kadar, i.ic; ay si.ireyle Aydm Hapishanesi'nde kald1 Sabahattin.

Aklmm bir ko§esinde, ic;eride gec;irdigi i.ic; ay1 kirne, nas1l tazrnin ettirecegi vard1.

Oy le ya, suc;lu bulunrnarnl§tl.

Su<;suz oldugu ic;in "Gerc;ek anla§1ld1" denilerek sahverilrni§ti Sabahattin.

Birisi ya da birileri, hata ya da kas1da ornri.ini.in degerli i.ic; aym1 c;almi§tl.

Kirn verecekti §irndi bu i.ic; ay1 geri ? Nasil verecekti ? Verrneyi di.i§i.inecek rniydi en azmdan?

Doluya koydu alrnad1. Bo§a koydu dolmad1.

Sabahattin, hapisligin zor zanaat oldugunu ogrenrneye ba§lamt§tl. * **

Vatansever bir yurtta§, bir ogretmen ve sorumluluk sahibi bir aydm olarak, ic;ine gi.ile oynaya dald1g1 kavganm derinligi ve bu di.inyada i§lerin nasil yi.iri.idi.igi.ini.i anlamas1 ic;in c;ok beklemesi gerekmeyecekti.

3 7 . Yonecic1ltj!m1 Re�ac Fuac Baraner'in yapnl! t , 1 9 2 5 - 1 930 y1llan arasmda yay1mlanan,

Turk iye Komun isc Parc isi'nm i l legal yaym orgam. R . F. Baraner, Acacurk'un ceyzesinin oj!ludur.

-8 1 -

Osman Balctgil II Ye�il M U.rekkep

i nsanlara yeni bir y�am tarzmm nimetlerinden soz ediyorsamz, halihaz1rdakini savunanlardan korkmamz gerekir.

Kendine ve arkada§larma haks1zltk yapild1gm1 di.i§i.ini.iyordu Sabahattin.

Boyle olunca, korkmak yerine ate§lenmi§ oldu.

Ayd m Hapishanesi'ni kendi i<;in bir okul haline doni.i§ti.irmi.i§­ ti.i i<;eride kald1g1 sure zarfmda. ipten kaz1ktan kurtulanlar da dahil olmak i.izere, etrafm­ daki herkesi dikkatle incelemi§, baz1lannm inamlmaz hayat hikayelerini belleginin derinliklerine kaydetmi§ti. ***

Sabahattin, mahpus dammda yatanlarm oyki.ilerini art arda s1ralad1gmda, hepsinin bir <;eli§kiden kaynakland1gm1 ke§fetti.

Koti.iyle iyinin, zenginle fakirin, 1rgatla aganm, patronla i§<;inin ...

Hapis ko§esinde yatan her mahkumun b i r hikayesi vard1 ve temelinde mutlaka bir <;eli§ki bulunuyordu.

Yasa koyucunun i;eli§kilerin neler oldugunu dogru ve tam ola­ rak tespit etmemesi, yeterli onlemleri almamas1 halinde, <;aU§ma­ nm kai;m1lmaz oldugunu gormek i<;in alim olunmas1 gerekmedi­ gini di.i§i.ini.iyordu Sabahattin.

Sozgelimi, e§ini seven ve idareniz altmda <;alt§an bir erkegin ka­ ns ma goz koyar, onu <;e§itli bahanelerle yuvasmdan uzakla§tmr, ar­ dmdan erkegi kalmamt§ bu eve, gi.ici.ini.izi.i kullanarak girip <;tkma­ ya ba§larsamz, oli.im fermanmm kendi elinizle yazmt§ olurdunuz. lB Zihninde bu ve benzeri pek r;ok konuyla tuttu cezaevi <;tkt§mda evinin yolunu Sabahattin.

38. Sahahac c i n A l i ' n i n Kuyucakli Yusuf i s i m l i roman m m arka plan 1 .

-82-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Eve dondiigiinde Melahat'm mektubuyla kar§tla§tt. istanbul'dan Almanya'ya birlikte yolculuk ettigi, orada s1k s1k gorii§tiigii ve son olarak i zmir'de ni§anland 1gm1 duydugu sevgili arkada§mtn sattrlarmda endi§e, hatta panik kol geziyordu: "Nas1l , muhakeme oldun mu ve ne netice verdi ? Fena halde merak ediyorum . Allah a�kma bana derhal bildir. O zulme kar­ de�im . Ne yapalim bu da ge�er in�allah . "

Mektupta merak, endi§e, korku ifade eden sozciiklerden daha <;ok "karde§im" lafm m iizerinde durdu gene:; adam. i<;inin s1zlad1gm1 hissetti.

-

83 -

On Dort

Mart aymda tutuklanmt§, may1s aymda sal tverilmi§ ve bir ay bile ge<;meden de okullar tatil olmu§tU .

Aydm'da t;alt§maya devam etmesi uygun gori.ilmemi§ olsa ge­ rek, Sabahattin 1 93 1 - 1 93 2 ogrenim y1l mda Konya'ya Almanca ogretmeni olarak gonderildi.

Neyse ki, onunla aym zamanda Pertev de gelecekti Konya'ya. Ne §ans ! Sabahattin'in can dostu, kendiyle aym §ehre tayin edilmi§ti. ***

Sabahattin b i r ko§U Konya'ya gitti. Okulun yerini gordi.i ve yakmmda bir ev aramaya koyuldu.

Gi.izelce bir ev buldu. Burada annesi ve ktz karde�iyle birlikte ya§amay1 planliyordu.

Sev in<;: i<;:: i nde Edremit'e gitti ve planm1 ailesiyle payla§tt.

Annesi ve ktz karde§i 9ok sevindi. Derhal e§yalarm1 toplamaya giri§ti ler.

Sabahattin, ktz karde�i ve annesi gi.ile oynaya go<;::t i.iler Edrem it'ten Kony<,t'ya.

Kadmlar evi yerle§tirirken, o Edremit'ten gelen masalardan en uygun olanm1 heyecan i<;:: i nde odasma ta§tdt.

"Oglum ... " dedi annesi Sabahattin masasm1 di.izenlerken.

"Once yatacagm yataga bir c;ekidi.izen verseydik ya. "

Osman Balcigil II Yqil M iirekkep

Yazmaya ba§lamast ic:;:in gereken ti.im §artlar ham olunca, keyfi fazlas1yla yerine gelmi§ti gene;: yazann.

Sabahattin derhal, ogrencileri ve kendi ic:;:in c:;:ok verimli bir y1l olsun diye planlar yapmaya giri§ti. En azmdan bir roman, be§ alt1 hikaye ve Naz1m ne derse desin birc:;:ok da §iir yazmaliyd 1.

Dolmakalemine ye§il mi.irekkep c:;:ekti . Oni.ine beyaz bir sayfa koydu. ***

Aklmda hala, eski a§k t N ahit vard1 Sabahattin'in.

Oni.indeki bo§ beyaz sayfamn ba§ma "Eskisi G ibi"39 yazd1 gene;: adam:

"Seneler surer her gunum Yalrnz gitmekten yorgunum Zannetme ki sana dargimm Ben gene sana vurgunum Ba�kalanna gulsem de Senden uzakta kalsam da Sevmedigini bilsem de Ben yine sana vurgunum . " Tekrar okudu.

Ozellikle "Ba�kalarma galsem de " dizesini c;:ok yakt§tklt buldu.

Hakikaten oyleydi.

3 9. Besteyi N ukhet Du r u v e A l i Kocatepe birl ikte yapt1 lar. N ukhet Duru seslend irdi.

-

85 -

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

Nahit'e boylesine vurgunken ne Melahat kalmt§tl gi.ilmedigi ne de Maria. Hatta Ay§e ve hatta istanbul'da birlikte yi.izmeye gittigi lacivert gozli.i, san sa9lt o gi.izel ktz. ***

Yazd1g1 §iirin birka9 kopyasm1 91kartan Sabahattin, birinin i.izerine "Size gonderdigim bu §iirin kimin i<;:in yaz1ld1g1 malum" notunu ekleyerek zarfa koydu.

Zarfm i.izerine yengesi Mufide Erti.izi.in'i.in ad m1 yaz1p postaya verdi. $iirin ikinci kopyas m1 ise, ilk kar§tla§ttgmda kendi gibi Konya'da ogretmenlik yapacak olan Pertev Molla'ya verecekti.

Kim ii;:in yaz1lm1§ oldugunu gayet iyi anlayacaktt can dostu da. ***

Gen<;: adam ya§amaya yeni ba§lad1g1 Konya'da kimlerle fikir alt§veri§inde bulunab ilecegini di.i§i.indi.igi.inde , aklma ilk gelen §ehrin en yak tiraj a sahip olan gazetesi Yeni Anadolu'nun c;evresi oldu.

Kar§tsma 91kacag1 kim olursa olsun fark etmez, aym girginlikle davramrd1 Sabahattin.

Kendine olan bi.iyuk gi.ivenle gazetenin kap1sm1 i;:ald1. Yeni Anadolu 'nun sahibi ve yazan olan Cemal Bey'e40 kend ini tanltt-1 .

Cemal Bey ( Kutay ) tabi i ki adm1 duymu§tu gen<;: adamm. Re­ simli Ay ' d a hikayes i yay1mlanan birinin adm1 kim duymazd1 k i ?

Tabi i ki h ikayesini ya k begenmi§ti Cerna! Bey. Kend inden sadece 40. Cerna! Kutay, 1 909 - 2006 y 1 1 lan arasmda ya�ad 1 - Konya doj!um l u tarihc;i . Yay1mlanm1� yiiz seksen yed i k itab1 var.

-

86 -

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

iki ya§ buyuk olan Sabahattin'e sayg1yla yakla§tL. Derhal i§ tekli­ finde bulundu.

"Yaz1 yazm, c;eviri yapm. Aklm1za ne gelirse yazabilirsiniz . . . " "O halde . . . " diye du§undi.i evine dogru yururken Sabahattin.

"Kuyucakli Yusuf a ba§lamak farz oldu."

Kap1dan ic;eriye girer girmez, ye§il mi.irekkepli dolmakalemi elinde sandalyesine oturdu ve masasmm uzerine bir beyaz sayfa daha koydu. Ba§ltk olarak yol boyu tasarlad1g1 iki kelimeyi yazd1: Kuyucaklz Yusuf.

Aklmda Naz1m' m roman yazmasma <lair si::iz leri, notlanni al­ maya koyuldu . ***

Konya'da i::ig retmenlik yapt1g1 okul v e Yeni Anadolu gazetesi i9in <;alt§trken, istanbul'la ili§kilerini hi9 kesmedi gen<; i::ig retmen. \:ok sevdigi arkada§lanndan N ihal'in "Bi.i tun Ti.irkler bir ordu, kattlmayan ka<;akt1r" mottosuyla 91kartmaya ba§lad1g1 Ats1z Mecmua4 1 i<;in de bir §eyler yazmahyd1.

Once biraz di.i§i.inmi.i§tli Atsiz Mecmu a 'ya yaztp yazmama ko­ nusunu. N ihal'in "Ti.irk" motifini i::i ne 91kartmasma taktlmt§tl dogrusu. Arna sonu9 olarak bu da N ihal'di i§te. Bir motto yi.izi.in­ den ge<;mi§ten gelen dostlugunu bitirmesi, 1srarla yazmas1 istenen bir dergiye yaz1 vermemesi dogru olmazdt.

Tamamlanmayan <;alt§malanni koydugu kapaklt dosyay1 a<;rt.

Birka9 §iirin i<;inden birini 9ekip i::i n i.ine koydu.

4 1 . Sonradan 1 rkc;1 Tu ranc 1 gi\ri.i�leriyle Ti.i rk m i l l iyetc;i liginin b i r numara l i i s m i haline ge len N ihal A tstz, Atsiz Mecmua'yi I S May!' 1 93 i 'den 2 5 Eyli.il 1 93 2 'ye kadar yay1mlad 1 .

Dergide M e b met Fuad Kupri.i l i.i , Zeki Ve lidi Togan, A bdi.ilkad i r i n a n g i b i i.in l i.i edebiyatc;1 ve tarih\:iler yazd 1 .

-

87

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Tekrar tekrar okudu, ozenerek olgunla§ttrdt "Daglar"42 ismini verdigi §iiri. Temize <;ekti. Son bir kez okudu:

"Ba�1m dag sa�lanm l<.ard1r Deli ruzgiirlanm vard1r Ovalar bana �ok dard1r Benim me s ke nim daglard1r. . .

"

Son hali iyi geldi kulagma.

Hep yapng1 gibi sofaya c;1kt1. Annesi pirinc; ay1kltyor, ktz karde§i de toz altyordu. "Bir dakika, bir dakika" diye seslendi. "Yapt1gm1z i§leri b1rakm, size bir §iir okuyacag1m. Bakal1m begenecek misiniz ?"

Yiiksek sesle, vurgulara dikkat ederek okudu §iirini. Annes i ve karde§ i c;ok begendiklerini soyledi.

Odasma dondi.i, §i irin yanma koymak ic;in bir de mektup yazdt.

Biraz kendinden, biraz havadan sudan bahsetti mektubunda.

Merak ettigi konularda birkac; da soru sordu.

Ham ettigi zarf1 postaneye adeta uc;arak goti.irdi.i Sabahattin.

"Daglar" ismini verdigi §iiri Ats1z Mecmua'nm 15 Araltk 1 93 1 tarihli yedinci say1smda yay1mland1. ***

Sabahattin, Kuyucakli Yusuf i.izerine c;alt§trken, n e hikaye n e de §iir yazmaya ara verdi.

Yeni Anadolu okurlan 8 May1s sabah1 gazetelerini ac;t:tklannda, Sabahattin'in "Bir Kadm Dalaveresi"43 ba§ltg1 altmda tefrika ed il­ meye ba§layan hikayes iyle kar§tla§ttlar.

42. A l i Kocatepe carafi n<lan bescelen<l i , Sezen Aksu carafindan seslcnd iril<l i .

43. 8 Mayis-2 1 Haziran 1 93 2

-

88 -

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Gene; yazar, t1pkt Aydm'da oldugu gibi Konya'da da dii§iindi..i ­ gi..i n i..i soylemeyi, aklma geleni yazmay1 si..i rdi..i ri.iyordu.

Gene; yazar, hikayeye §by le ba§lamt§tl:

"Muallim olarak geldigim �ehir Orta Anadolu ' nun bozk1rla­ rmda bir cilt yaras1 gibi intizams1z, kan�1k ve kirli uzamyor ve yay 1liyordu .

S1tma benizli kerpi� evlerden , yapraks1z dallanm iri brumcek ayaklan gibi geren aga�lardan ve nasil dola�1p hareket ettiklerine hayrette kald1gzm , hayatla alakas1 olmayan insanlardan ba�ka bu �ehrin hususiyetleri yoktu . " Dogru olmasma dogruydu gene; adamm yazd1klan. Kanya tam da tarif ettigi gibi bir Orta Anadolu §ehriydi.

Ore yandan, Sabahattin Konyah degildi. Geldigi §ehirde misafir say1ltrd1 ve misafir ev sahibine "Ne kadar koti..i bir evde oturuyorsun ! Bu berbat yerde nastl ya§tyorsun ? Hatta, azizim sen ya§am1yorsun bile ! " demez.

Ku§kusuz, c;ocuklar dogacaklan kenti sec;me hakkma sahip degildir. Degi§tirme imkanm1 ise c;ok az1 yakalayabilir.

Otuzlu y1llarda bu Orta Anadolu §ehrinde, Sabahattin gibi i stanbul'da ya§affit§, Almanya'da bulunmu§ bir tek ki§iye bile rastlamak neredeyse imkans1z gibiydi.

Tabii ki dogrulan soylemek sorumluluk hatta erdemd ir. Buna kar§tltk, herkes bilir ki dogru soyleyeni de dokuz koyden kovarlar.

Aydm'dan sonra, evini yeni kurdugu Konya'dan da kovulmaktan hie; c;ekinmedi gen<;: ogretmen. ***

-

89 -

Osman Balc1gil II Yqil Murekkep

H ikayesine sert ba§lamI§Sa da Kanya halki itibar gostermeyi siirdiiriiyordu gene;: ogretmene. N ihayetinde , Sabahattin kentleri­ nin adm1 ac;:1k sec;:ik yazmamI§tl ve yay1mlanan da yorum, roportaj filan degil bir hikayeydi.

Ostel ik hikayenin heniiz sadece bir boliimii yay1mlanm1§tL i lerleyen giinlerde, "Bir Kadm Dalaveresi" ba§likli hikayede ta§ra miinevverlerinin cehaletinden ve ta§raya c;:ali§maya gitmi§ bir kadm ve bir erkek ogretmenin sozde miinasebetinden, bir ba§­ ka deyi§le miinasebetsizliginden bahsed ilecekti . ***

Ku§kusuz, ta§ranm durumundan ta§ralilan degil onlara hizmet gotiirmeyenleri sorumlu tutuyordu.

Buna kar§iltk, kalem keskin soz h1r9m olunca Konyal1lar, ozel­ likle de Konyal t aydmlar, yay1mlanan hikayeyi her gec;en giin bi­ raz daha fazla iizerlerine almmaya ba§ladilar.

Anadolu insanmm biriktirme huyu vard1r.

Avrupalt bir §eyi begenmedigi zaman hemen soyler. Sanki ma­ rifetmi§ gib i !

Anadolu insam ise begendigini soyler, begenmedigini b i r ke­ narda dinlenmeye ahr. Bir ba§ka deyi§le biriktirmeye koyulur.

O stelik, o da npki Avrupah gibi, yaptlgmm bir marifet oldu­ gunu zanneder.

Zaman ic;:inde Anadolu'yu en iyi anlatan yazar oldugu tescil edilecekse de , Sabahattin toylugunun kendine kurdugu tuzaga bir ad1m daha yakla§mI§tl.

Sabahattin "Bir Kadm Dalaveresi" isimli hikayes inin ilerleyen

-

90

-

Osman Balctgil II Yqil Murekke/i

bi:iliimlerinde de ta§ralt aydmlarm aklarmt iizerine �kme yalun­ da ilerleyecekti. ***

Gen<; yazar, kalemine egemen alma kanusunda enikanu zarluk �kiyardu. Heyecanl1 ama <;ok heyecanltyd1.

Yalmz kalemine degil, ili§kilerine de yans1yordu bu heyecan1.

Ttpkt bir Avrupal1 gibi, begendigini de begenmed igini de "kiit" diye si:iyliiyar, bazk1rda Avrupa'nm gi:ibegindeymi§<.-""e sine kanu§uyor, ya§tyor, yaz1yardu.

Sabahattin Almanya'da bulundugu su re zarfmda a<;1ksi:izlii­ liigiin, yalanstz dalans1z kanu§man m yararlarm 1 ke§fetmi§ti ku§­ kusuz. O te yandan, diplamasi kanusunu bir a kadar es ge9tigi anla§ tl tyardu.

Bu nedenle alsa gerek , kend ini uyarmaya 9al t§anlan, daha sakin al mast gerektigini si:iyleyenleri, ttpkt "Bir Kadm Dalave­ resi" is imli h ikayes indeki "N urullah Ogretmen" gibi ktzgmltkla cevaplt yardu.

Onun iyiligi i<;in yap1lan kanu§malara kulak kabartmtyar, ele§tirilere prim vermiyardu.

Sabahattin'in Kanya giinleri "dedigi dedik <;ald1g1 duduk" misali ak1p gidecekti.

N ereye kadar ?

-9 1 -

Nahit Hamm zihninin irice bir k1smm1 aral iks1z i§gal etse de Sabahattin i<;in a§lk olmak hava almak SU i<;mek gibi bir ihtiyac;t1.

Her dem a§ik olmaliyd 1 gen<; adam . En azmdan her gi.ine, yeniden a§1k olma umuduyla ba§lamaliyd 1 .

Arayan, tabii ki bulur!

Mevla'sm1 da belasm1 da. ***

Bu kez de bir ogrencisine a§lk olmu§tU Sabahattin.

Yen i a§ki, i:igrenc ilerinden biri olan heni.iz on be§ ya§mdaki Melahat't1. 44 ilk olarak Yeni Anadolu gazetesinde "Bir Kadm Dalaveresi"ni okuyanlan haberdar etti bu bi.iyi.ik a§kmdan gen<; yazar.

Okurlan, sozi.ini.i ettigi a§km ger<,.""e k biri oldugunu ve isminin de Melahat oldugunu tabii ki bilmeyeceklerdi.

Geri kalan neredeyse her §ey dogruydu.

Beria ad m 1 koymu§tu Sabahattin, hikayes indeki on be§ ya­ §mdaki gen<; kmn adm 1 . ***

44. Melahat Muhtar

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Heyecan ic;indeydi gene; adam ve ba§ta Pertev olmak i.izere ya­ km arkada§lanna ve baz1 aile fertlerine yeni a§km1 "Narin, beyaz tenli, kumral dalgalt sac;l t" diye tarif ediyordu . $i irler de yazmaya ba§lamt§tl ki.i<;Uk a§kt ic;in.

Ye§il mi.irekkebi, beyaz sayfalann i.izerinde bu kez Melahat ic;in dans etmeye ba§lam t§tt :

"$imdi �iir bence senin yuzundur $imdi benim tahtim senin dizindir Sevgilim , saadet ikimizindir G oklerden gelen bir yadigiir gibi

. . .

"45

Devam eden c;al t§malannt saklad 1g1 kapakl t dosyasmda birik­ tiriyordu c;ocuk a§kt Melahat'la ilgi l i c;al t§malanni.

Ve tabii kime yazarsa yazsm, her mek tubunda mutlaka ki.ic;uk Melahat'tan bahsediyordu.

Bir ara istanbul'a giden Pertev'e yazd1g1 bir mektupta, a§kma kar§1ltk gordi.igi.ini.i heyecan ic;inde anlattt.

"Ben burada yine § iddetle 8.§tgtm. Sevgilim gec;en per§embe gi.inu istanbul'a gitti . . . " Gem; adam arkada§mdan sevgil isini i stanbul'da ziyaret etme­ sini, gonderdigi §iiri ona ula§t 1rmasm1 istiyordu. ***

Online gelene, deli ler g i b i 8.§ik oldugu Melahat'tan bahseder olmu§tU Sabahattin.

45 . 1 9 3 2 y 1 l mda yazd 1g1 "<;:oc uklar G1b1" isi m l i �urindcn .

. 93 .

Osman Balcigil fl Yqil Miirekkep

Bunlardan biri de, Almanya doni.i§i.inde Pertev'in tant§ttrd1g1 Ay§e'ydi.

Hemen ertesi gi.in damlami§tt Ay§e'nin okuluna. Sanki di.inya­ nm en norma l i§iymi§ gibi adresini istemi§ti.

Bursa'ya gider gitmez de ba§lam1§tl yeni arkada§l Ay§e'ye mektuplar yazmaya.

Ve dogal olarak, <;oktan a§ktnt ilan etmi§ti gene; kiza.

Tabii ki kar§1lik alamam1§tl.

Yine " i ki gozi.im Ay§e" diye hitap etti arkada§tna ve ardmdan §Unlan yazd1:

"Sana yazmakta on gun kadar ge� kald1m . Sebebi basit , be­ nim her zamanki hastaligzm : Yine �1gzm . Ah Ay�e , vallahi art1k hen de �a�1rd1m , on be� on alti ya�1mdan beri �oyle bir haftac1k olsun a�1k olmadan durdugumu hat1rlam1yorum . Mutemadiyen , bilafas1la ve �idde tle �zgzm . Zannetme ki oyle usrunkoru �eylere a�k ismini veriyorum , benimkilerin her biri atqlilikte Verter'i , 46 bakirlikte Romeo 'yu geride b1rakacak �eyler. i �in tuhaf1 her sefe­ rinde ilk defa a�ik oluyormu�um gibi bilmedigim heyecanlara ve ihtiraslara du�memdir . . . "

Sabahattin uzun uzun a§ka dair di.i§i.incelerini yazd 1ktan sonra sadede geldi Ay§e'ye yazd1g1 mektubunda:

"Size yeni sevgilimi nasil tarif edeyim? Guzel mi , bilmem , hence dunyada sevilmeye layik olan mahluklann yegtinesi . 0 kendini ne kadar sevdigimi , hatta yalmz sevdigimi bile bilmedigi 46. Goethe'nin 1 7 74 y1lmda iki haftada yazd 1�1 romanm kahramam. Ge� Werther' in Ac1lan adm 1 ca�1yan romanm yay1mlanmas1yla A lmanya sokaklanm mavi ceke c , san pantolon giyen duygulu gern;:ler kaplad 1 . Pek c;.u�u t1pki Gen<; Werther gibi intihar e m .

- 94-

Osman Babgil II Yqil Murekkep

halde ben onun i�in her �eyimi , herhangi bir uzvumu feda ede­ bilirim . Size bugunlerde bir resmini yollayacagzm , kendiniz huk­ munuzu verirsiniz . " ***

Sabahattin a§tk olur olmaz Konya'da kend ine yakm bu ldugu insanlan harekete ge<;irdi.

Yard1m istedigi aractlar, Melahat' m ailesine l isanimlinasiple Sabahattin'in duygulanndan, dl.i§lincelerinden soz ettiler.

A ile bu istege kesin bir dille kar§L <;1kt1 . Sabahattin'e gore de­ gilse de kendilerine gore k1zlan henliz <;ocuktu.

Mesele Melahat'm da kulagma gitmi§ olsa gerek, bu geli§meden sonra ogretmenine kar§t alabildigine soguk davrand1 ku�k ktz.

Gen<; adam bir kez daha y1ktlm1§t t . ***

Ayni gunlerde yaz1p Ay§e v e oteki yakmlarma gonderdigi "Melankoli"47 ba§hkh §iirde, yine Melahat'la ilgili gonul kmkhg1nt dile getirdi Sabahattin. $iirin son dortlugli §Oyleydi:

"Ne bir dos t , ne bir sevgili Dunyadan uzak bir deli Beni sarar melankoli Kafamm i�erisi olur. "

47 . A l i Kocatepe' n i n besteled ij!i, Onno Tuni;:'un duzenlemes i n i yapt1!!1, N u khet Duru'nun si:iyledil!i unlu �arki .

-

95

-

On

Alt1

"Bir Kadm Dalaveresi" isimli hikayesini Yeni Anadolu'da tefri­ ka etmeye devam ederken, Kuyucaklt Yusuf lizerine <;alt§may1 da surduruyordu.

N iyeti , hikayesinin pe§ine bu romam takmakt1.

Okulla evi arasmda mekik dokuyor, evde oldugu saatlerin neredeyse tamamm1 masa ba§ mda ge9iyordu.

Arada bir karde§i <;aym1 getiriyor, yemek zamanlannda annesi kap1smdan ba§mL uzanp "Haydi sofraya" diye ultimatom <;ekiyordu.

Biliyordu ki, eger s1kilanmazsa masasmdan kalkmaya pek ya­ na§miyordu oglu. ***

Arada bir d 1§anya <;1kt1g1 d a oluyordu.

Onlardan biri de 5 May1s ak§am1 Zabitan Yurdu'nda ger<;ekle­ §en baloydu.

8 May1s tarihinde, Yeni Aruuiolu'da tefrika etmeyi surdurdugli "Bir Kadm Dalaveresi"nde tam da 5 May1s ak§am1 ger<;ekle§en balonun bir benzerinden uzun uzun si::i z etti gen<; yazar.

Anlatnklan hayal urlinli degil de baloda ya§ananlar lizerine kurulduysa, belli ki Zabitan Yurdu'nda hi<; de ho§ olmayan saatler ge<;irmi§ti.

Oyle ya da bi::iy le hayat slirliyor, i<;inde kendinden, Beria ad m1 verdigi ku<;Uk Melahat'tan ve i stanbul'da kalan buyuk a§ki Ay­ §e'sinden bahisler a<;r1g1 hikayesi, tefrika ediliyordu.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Kuyucakli Yusuf da si..i r atle insan oni..i ne r;1kmaya ham hale geliyordu bu arada.

Yazmakta oldugu ilk romam ir;in c;:ok titizleniyordu gen<; yazar.

Tekrar tekrar ba§a doni..i y or, okuduklarmm i..i z erini r;iziyor, yenisini yaz1yor, begenmiyor yeniden yaz1yordu.

Naz1m'm tavsiyesini tutmu§, kollanm bu kez roman i..i zere s1vamt§tl ciddiyetle.

N e kitab1 okuyacaklara ne de ustas1 Nazim'a mahcup olmak istiyordu. ***

Kuyucaklt Yusuf okullar tatil olunca yay1mlanmaya ba§layacakt1.

Sabahattin, okul yi..i k i..i azalmca kendini ti..i m i..i y le romanma ver­ mi§, bitirmi§ oldugu k1s1mlan bir dosyaya koyup Yeni Anadolu'nun yolunu tutmu§tu .

Cemal Bey, Sabahattin' in yazmaya ba§lamas1yla birl ikte gaze­ tesinin tiraj mm artt1gmm farkmdayd1 ve bundan bi..i y i..i k bir mem­ nuniyet duyuyordu. Hakkmda dunya kadar ileri geri laf edilse de, gen.; ogretmenin kendi i<;in bulunmaz bir nimet, adeta altm yu­ murtlayan bir tavuk oldugunun farkmdayd1.

Yazd1klan Resimli Ay ve Atsiz Mecmua gibi ulusal olr;ekli mec­ mualarda yay1mlanan bir yazarm, Konya'nm yerel gazetesi Yeni Anadolu'nun satt§lanni art1rmas1 gayet anla§tltr bir durumdu.

Konya'nm en yi..i k sek tiraj lt gazetesi olmasma kar§m, halk ara­ smda onceleri pek laf1 ed ilmeyen Yeni Anadolu, yetenegini ulke <;apmda kamtlamt§ gen.; yazar sayesinde, herkes tarafmdan konu­ §ulur hale gelmi§ti. ***

-

97 -

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Bu nedenle, Yeni Anado lu 'nun sahibi Cemal Bey, Sabahattin' i kar§tsmda el inde romanmdan birkac; parc;ayla goriince her zaman oldugundan biraz daha fazla miiltefit davrandt.

Online konulan boliimleri okumadan "Tabii ki romanmm he­ men yayma sokacag1m Sabahattin Bey. Siz siiratle devamm1 yazm lutfen" dedi.

Kuyucakl1 Yusuf u, Sabahattin gazeteden aynld1ktan hemen soma okudu Cemal Bey. Yazilmt§ boliimlerden, gelecekte oniine neler konulacagm1 ongormeye c;alt§tL gazetenin sahibi. <;ok etkilendigini once kendi kendine itiraf etti. Soma bunu Sabahattin'e de soyleyecekti.

Roman, gene; yazann hikayelerinde oldugu gibi, yine Anadolu'yu anlauyordu.

Ote yandan dart ba§ L mamur, buram buram a§k kokan bir ro­ mand1 Kuyucaklr Yusuf.

Cemal Bey kitabm ilk birkac; boliimiinii okurken, romanm kahramanlan Yusuf'la e§i Muazzez'in, sayfalardan c;1k1p, kar§tsma dikildigini dii§iindii. Ete kemige buriinmii§, oniindeydiler i§te.

Ne sadece naturalist bir romand1 okudugu ne de a§k iizerine yaz1lmt§ bir dram.

Romanm i.izerine kuruldugu Yusuf karakteri, kasabaya hakim olan efendilere ba§kald1ran, onlarla «;atL§maya giren gerc;ek bir halk kahramanm1 canland myordu.

Romanm oteki karakterlerinden Selahattin Bey' in bir tuzakla kumar masasma mi.iptela edilmesi ve elindekinin avucundakinin almmasmda olsun, A li'nin oldi.iriilmesinde olsun, si.iregiden na­ mus meselesinde olsun, hep a§k on plana c;1kar gibi goriini.iyorsa da kazm ayag1 oyle degild i !

-

98

-

Osman Balctgil II Ye1il Miirekkep

Sabahattin romanmda, gi.ici.i elinde tuttugu i<;in herkese ba§ egdirebilecegini sanan a§ag1lik kasaba yi:ineticilerini, nobran e§­ raf1 ele almt§, bunlann kendini bilmez, ki.istah davrant§lanm ard 1 ardma say1p di:ikmi.i§ti.i.

Bu ki:iti.i insanlara boyun egmeyen Kuyucakli Yusuf, sonlara dogru romana bir ba§kaldm ruhu verecekti anla§tlan.

Gazetenin patronu, Yusuf'un i.izerinden Sabahattin'in gbri.i§­ lerin in kanatlantp gi:iklere u<;tugunu h issetti.

Alttan alta bi.iyi.ik bir ktskan<;lik duydu !

Ne siradan bir a§k h ikayesi , ne fantastik bir macera ne de sadece olup biteni anlatan bir Anadolu romamyd1 Kuyucakli Yusuf.

Sabahattin, Kuyucakh Yusufta sosyal meselelere parmak bas1yor1 bunlan felsefi ve siyasi bir bakt§la ele aliyordu. ***

Tam d a Cerna! Bey' i n di.i§i.indi.igi.i gibi, Kuyucakli Yusuf tefrika edilmeye ba§lamr ba§lanmaz elden ele, dilden dile dola§tr oldu.

"Bir Kadm Dalaveresi"nin tersine, yeni tefrika edilmeye ba§­ layan romamyla bu kez Konyal ilarm kalbini kazanmt§ gibi gi:iri.i­ ni.iyordu Sabahattin.

Yolda gi:irenler eskisine nazaran daha bir istekli selam veriyor, yolun Cite yanmdan ko§up tebrik etmeye geliyorlardt.

Hatta bazen aktl isteyenlerle bir ki:i§eye <;eki lip si:iyle§tigi bile oluyordu gen<; yazann.

Keyfi yerine geldi tekrar Sabahattin'in. ***

-99-

Osman Babgil II Ye๏ฟฝil Murekkep

iyi ve ki:itii kavramlarma, eger insan hayat1 i<;in kullaniltyorsa, pek de itibar etmemek gerekir. C::u nkii bu iki Zit kavram birbirinin kardeยงidir, genellikle el ele dolaยงtr.

Sabahattin, Kuyucaklz Yusufla ilgili olarak gi:iklere <;tkamltp ald1g1 alktยงlara sevinirken, bir felaketler silsilesinin yaklaยงmakta oldugunun farkmda degildi.

Bir ara uyarma geld i , istanbu l'a kai;tt. Naz1m 1 1 , Sertelleri gi:irecekt i .

Aklmda tabii ki i zmir'de v e i stanbul'da buluยงtugu , Almanya macerasmdan arkadaยงt Melahat da vardt.

Once Melahat'a telefon etti.

Etraftan sesler geliyordu, birileri vard1 arkadaยงmm yanmda.

Durmadan "Mektup yaz Sabahattin" deyip duruyordu Melahat.

Gen<; adama, istanbul'da bulundugunu , kendini gbrmek istedigini si:iyletmedi bile, bir zamanlar yedigi i<;tigi ayn gitmeyen sevgili arkadaยงt.

C::o k cant s1ktld1 gen<; adamm. istanbul'da, ziyaret etmek istedigi herkesle g6riiยงtii Sabahattin.

Melahat hari<;.

Kalbi kmk di:indii geriye. ***

Konya'dan, Melahat'a b i r mektup yazdt.

Zarfm i<;ine, Melahat'm evlenmeyi diiยงiindiigii zamanmda kendisine hediye etmiยง oldugu kitap ve bir de boยง kag1t koydu.

"Bana yazmak istersen yaz ! " diye bir de not ekled i.

Uzunca bir mektup geldi arkadaยงmdan .

"Birbirimize danlmamtz miimkiin degil" diye yazmtยงtt Melahat.

Sabahattin, her ยงeyin nas1l da degiยงtigini diiยงiindii.

- L OO-

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

Bir zamanlarm ipeksi muhabbetleri, etv1l c1v1l sohbetleri nas1l da s1radanla§ffil§tl.

Ne i..i rkek Melahat kalmt§tl bugi..ine gelindiginde ne de saf, temiz, arkas1 nas1l gelecek diye di..i § i..i n i..i l meden kurulan ci..i m leler. ***

Sonraki gi..i n lerde, istanbul'dayken, Melahat'1 gormeyi yine istedi Sabahattin.

Bir not kaleme ald 1, postalad1. Notuna kendi kald1g1 adresi de yazd1.

On gun si..i reyle kap1 c;alm1r, postac1 gelir diye bekledi.

Gelen giden olmad1.

Bir hafta sonu sekiz on ki§i Sanyer'e geziye gittiler.

Cahide, $erif, Nezahat, Pertev'in bir akrabas1 olan Alman Cerni!, i lhan, $evket, bir curcuna bir kiyamet.

Orada gordi..i Melahat'1 Sabahattin.

Kollan <;1plakt1, <;1plak ayaklarma ham iskarpinler giymi§ti.

N i§anhsmm yanmdaydi. Adam §Oforle pazarl1k ediyordu. Goz gaze geldiler. K 1zgmd1 Sabahattin. Ba§tnl �'ev ird i.

Sonra pi§man oldu.

Konya'ya doni..i n ce ilk i§i Melahat'a bir mektup yaz1p, ay1p ettigini soylemek olacakt1.

-LOI-

On Yedi

Vurulan kap 1y1 a<;maya Sabahattin'in ktz karde§i gitmi§, oda­ smda <;ali§makta olan agabeyine "Sana bir tebligat varmt§, imzan laz1mm1§" diye haber getirmi§ti.

Gen<; adam "Hay1rd1r in§allah" diyerek <;al i§ma masasmdan kalkt1, mi.itereddit ad1mlarla sokak kap 1sma ula§tI. Postacmm uzatt1g1 kag1da bakt1.

O zerinde "ihtamame" yazan zarf1 alip a<;tt. Maarif Vekili S. Zeki imzas1yla geldigini gi:iri.ince cam s1kild1. Yazmm ba§ma 6 Temmuz 1 93 2 tarihi anlmt§tl.

Gen<; adam postac1y1 bekletmemek i<;in, gi:isterdigi yeri imza­ ladt. Kap1y1 kapattl ve ald 1g1 ihtarnameyi hemen orac1kta okudu: "5

May1s 1 93 2 gecesi sarho� bir halde baloya geldiniz ve ora­ da bulunan K1z Muallim Mektebi Frans1zca Muallim Vekili Ti­ raje Hamm 'a yapt1gm1z muteaddit dans teklifierinizi reddetme­ sinden hiddetlenerek Tiraje Hamm ' m masasma mutemadiyen bakmak ve etrafmda dola�mak , laf atmak , sus tali bir i;:akiyla oynamak . . . "

"Eyvah ki ne eyvah ! " diye di.i§i.indu gen<; adam.

0 noktaya kadar yazilmt§ olanlar ti.imuyle iftirayd1.

Hayat1 boyunca bir tane bile sustali <;akLSL olmami§tL N efret ederdi i.istelik ihtamamede tarif edilen ti.irden erkeklerden.

Osman Balcigil II Yeiil M urekkep

Mektubun devam1 da yenilir yutulur gibi degildi . Bir yerinde §Unlar yaztl1yd 1 :

" Tiraje Hamm ' a , Sukufe v e kendinize muallim Nurullah mus tear isimlerini vererek Yeni Anadolu gazetes inde roman §eklinde yazd1gm1z anla§ilm1� t1r . . . "

Anla§tlan, maarif vekiline Zabitan Yurdu'nda ger�kle§en balo gecesi olanlar bin bir abamyla anlanlmt§, i.istelik tefrika hikayesinde yaz1l1 olanlar da Maarif Vekili S. Zeki Bey tarafmdan ger�kmi§ gibi alg1lanmt§tl.

Tamam "Bir Kad m Dalaveresi"nde iki i::i gretmenden bahsed i­ yordu Sabahattin ama ne kadm kahraman Tiraj e Hantm'dt ne de erkek kahraman kendi. Esinlenmeler si::iz konusu olabilird i ama maarif vekilinin bunu ger�k kabul etmesi anla§tltr bir durum degildi.

"Demek ... " d iye di.i§i.indi.i Sabahattin. "Birileri olup biteni ve­ kil beye farklt anlatmt§."

Sabahattin i.izerinde " i htarname" yazan metni birka9 kez daha okuduktan sonra, istenen savunmay1 kaleme almak i9in masasma oturdu .

Ger�gi anlatt1gmda, Maarif Vekili S. Zeki'nin ikna olacagmdan emindi. ***

Belalarm arka arkaya gelmek gibi bir huyu vard1r.

Kuyucakli Yusuf tefrikalar halinde yay1mlanmaya devam ede­ dursun, Sabahattin Yeni Anadolu gazetesinin e§igini a§mdmyor, Cemal Bey'den birikm i§ alacagmt tahsil etmeye yalt§tyordu.

-

1 03

-

Osman Balcigil If Ye�il Murekkep

Buna kar§tltk gene; patron Sabahattin'i savsakltyor, Kuyucaklz Yusuf u tefrika etmeyi de si.irdUriiyordu.

Ziyaretlerinden birinde "Alacag1m1 vermezseniz, size romanm devamm1 getirmeyecegim" dedi Sabahattin.

Cemal Bey "Getirirsiniz canim" filan gibi laflar etti .

Oysa, Sabahattin kararltyd1.

Yeni Anadolu gazetesinde, eldeki bUtUn tefrikalar yay 1mlan1p sonuncusu yayma konu lunca, Cerna! Bey Sabahattin' i evinde zi­ yaret etmeye karar verdi.

Kap1sm1 <;a.lip "Bir c;aymlZI i<.-m eye geld im" dedi.

Gene; ogretmen gazetenin patronunu mUtevaz1 odasma buyur etti. Karde§inden kend ileri ic;in <;a.Y demlemesini istedi.

Biraz havadan sudan konu§tular. <;aylar ic;ilirken Cerna! Bey "elinin stkt§tk oldugunu" soyledi .

Sabahattin tam kar§I c;1kacakken, ba§ka soyleyeceklerinin de oldugunu belirtircesine devam etti gazetenin patronu . · "Bana biraz daha mUsaade edin Sabahattin Bey. Mutlaka ha­ mda yaz1lm1§ boliimler vard1r. Verin §imdi onlardan birkac; tane daha, dUzen bozulmasm."

Gene; yazar karanni c;oktan vermi§ t i . Para a lmadan, Kuyu­ caklz Yusuf un tefrika edilmeye devam etmes ini istemed iginin alttnt c;izd i .

Cerna! Bey "Peki o halde" ded i tehdit kokan bir ifadeyle.

Kap1dan c;1karken de "Yanlt§ bir i§ yaptm Sabahattin" ded i. i lk kez "bey" dememi§, senlibenli konu§ffiU§tU. Aldmnad1 gene; yazar.

Onu ilgilendiren, ilk romani olan Kuyucakli Yusufun sadece ilk yirmi altt bolumlinlin Yeni Anadolu gazetes inde yay1mlanmas1, bir ba§ka deyi§le yanm kalmas1yd1.

-

1 04 -

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

Cerna! Bey'in ki.iplere binmesi, intikam tamtam lanni yilmaya ba§lamast umurunda bile olmazdt.

Heni.iz, ozell ikle de ta§rada " intikamm soguk yenen bir yemek oldugunun" farkmda degild i gen<; yazar. ***

B i r okul doni.i§i.inde, karde§i tarafmdan, Melahat'tan gelen ce­ vap mektubuyla kar§tland1 gen<; adam. i stanbul'dan Konya'ya doni.i§i.inde kaleme kag1da sart lmt§, yi.iz c;evird igi i9in bir ozi.ir mektubu do§enmi§ti Melahat'a ya hani, onun cevab1yd1 gelen mektup:

"Karde�im Sabahattin , mektubun eski adresime gi.ttigi i<;in elime ge<; geldi . Ge<;irdigin felaketlere samimi olarak miUeessir oldum . Bundan sonra hayatmm daha sars mtmz ge<;ecegini umit ederim . Biliyorsun ki ben ni�anlzyzm ve ilk fzrsatta evlenecegiz.

Ben de artzk birbirlerini sevenlerin birbirlerinden ba�ka arka­ da�lan olmamasz lazzm geldigi kanaatindeyim . Bunun i<;in sana bundan sonra mektup yazmayacagzm . Ede bi sahadaki muvaffa­ kiyetlerini gormekten her zaman memnun olacagzm . Beni yanlz� anlamayacagznz umit ederim Sabahattin Bey Karde�im . " Melahat mektubunu tamamlad1ktan soma aklma gelmi§ olsa gerek bir de not di.i§mi.i§ti.i kenara bir yere :

" Beni gayet i y i anlayacagznz , asla yanlz� anlamayacagznz bili­ yorum . Beni anlzyorsun degil mi? "

-1 05-

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

Almanya'ya giden trende ba§lay1p Berlin'de , Potsdam'da, izmir'de , istanbul'da kah gorii§erek, kah mektuplarda siiren arka­ da§hgm, dostlugun boyle kestirmeden yaz1lan bir mektupla biti­ rilmesi <;ok ama c;;:o k canm1 s1kt1.

Melahat'tan gelen mektubu tekrar tekrar okudu Sabahattin.

Yerli yersiz kullanilan "karde§" sozciikleri, "bey" laflan ve "bir­ birlerini sevenlerin birb irlerinden ba§ka arkada§lan olmamas1 la­ z1m geldigine" dair o "mi.it h i§" di.i§iince, Yusuf ile Muazzez ac;1sm­ dan yakla§tld1gmda ise alabildigine sars1lmasma yol ac;tt.

· 1 06-

On Sekiz

Dedik ya belalann arka arkaya gelmek gibi bir huyu vardir diye . Tam da oyle oldu.

Okullar yeniden a<;:1lm1§ 19 3 2 - 1 93 3 ders y1h ba§lamt§tl.

26 Aralik gi.ini..i , kar kiyamet okuluna giden Sabahattin, polisler tarafmdan gozaltma almd1, Emniyet M udi..i r li..i gi..i 'ne goti..i r i..i ldi..i , tutukland1 v e derhal Kanya Hapishanesi'ne sevk ed ildi.

Etraftak i yetki l ilere "Nedeni ne ?'' diye sordugunda, "Gazi Mustafa Kemal Pa§a'ya hakaret" cevabm1 ald1.

Oi..i nyas1 ba§ma y1bld1. Mesele <;:ok gegneden a<;:1ga c;1kacakt1.

Savc 1, 1 93 2 'nin ortalannda, yani Kuyucakli Yusufun tefrika ed ildigi tarihlerde, katild1g1 bir ev toplant 1smda, Sabahattin'in ettigi baz1 laflan ileriye si..i r i..i y ordu. iddianamede , aym toplant1da bulunan Ogretmen Mustafa Bey, Remzi Bey ve Mehmet Emin Bey tamk olarak gosteril iyordu .

Sabahattin, "intikamm soguk yenen bir yemek oldugunu" i§te tam da o an ogrendi.

Mustafa, Remzi ve Mehmet Emin, her i..i c;i.i de Yeni Anadolu gazetesinin mi..i d avimleriydi. Uc,ii de Cerna! Kutay'm yakm1yd1.

Demek mahkemede kar§Isma dikilecek, ezberden okudugu bir §iirle Atati..i r k'e hakarette bulunduguna §ahitlik edeceklerdi.

Hani "U<;: §ahit bu! adam astmrsm" lafi var ya, sanki ger<;:ek ol mu§ gibiydi.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Savci, iddianarnesinde son ve en onernli kozunu en sona sak­ larn1§tt. Bir §i irdi bu:

"Ciimlesi beli der enelhak-dese taparlar m1 koca terese? i smet girmedi mi hiila kodese?

Kel Ali'nin boynu vurulm� mudur? " Hilla

iddiaya gore, bu §iir de Sabahattin Bey tarafmdan Yeni Anadolu gazetesine yay1rnlanrnak uzere verilrni§, fakat Cerna! Bey tarafm­ dan yay1rnlanrnaya uygun bulunrnarn1§tl. Gerekirse , gazetenin sa­ hibi Cerna! Bey de konuyla ilgili §ahitlik yaprnaya hamd1. ***

Sabahattin'in i l k duru§rnas1 7 Ocak'ta gen;:ekle§ti. Bunun ic;in Pertev ba§ta olrnak uzere baz1 arkada§lan istanbu l'dan Konya'ya gelrni§, yanlarmda bir de avukat getirrni§lerdi.

Mahkerne ba§lad1 ve Sabahattin avukata si::iz b1rakrnad 1. Kendi kendini rnudafaa etti. �iirin ba§hgmm "Mernleketten Haber" oldugunu arna ic;inde tek bir kelirne bile Gazi ya da Ataturk lafmm gec;medigini si::i y ledi.

Uzun uzun Cerna! Bey'le ba§mdan gec;enleri anlatt1.

Gazetenin satl§ml art1ran, rornam Kuyucakli Yusuf un tefrika edilrnesine izin verrnedigi Cerna! Bey'in kend ine du§rnanhk etti­ gini, §ahitlerin de onun yakm1 olduklanm si::i y ledi.

Mahkerne, Konya'da i::i gretrnenl ik yapt1g1 ic;in , Sabahattin'in arkada§l Pertev'i de dinled i.

- 1 08-

Osman Balc1gil II Ye�il M iirekkep

Gen<; adam, can dostunu kurtarmak i<;in canla ba§la <;alt§ttysa da ba§anh olamad1 . ***

Pertev mahkemeden soma ortak arkada§lan Ay§e S1tkt'ya yazd1g1 mektupta o gunu §6yle anlam :

"Sabahattin' in macerasi pek bu kagzda sigacak gibi degil , ol­ duk�a uzun . Yalmz mahkemesinin pek heyecanli ge�tigini soyle­ meliyim . Tatil giin lerine tesaduf ettigi i�in salonu orta mektep , lise ve muallim mektebi talebeleri dolduruyordu . Sabahattin ol­ duk�a giiz el numaralar yapti . 0 kadar ki , kendi bile heyecana du�tii . i lk celse tam be� bu�uk saat siirdii . . . "

Hakikaten guzel bir savunma yapmI§, §iirlerinden baz1 omekler bile okumu§tU Sabahattin.

Arna sonu<; nafileydi . Bir sene hapis cezasma <;arptmlmt§tL. 2 6 Arahk'tan bu yana, yani yirmi iki gundur yatt1g1 hapis da­ mmm yolunu tuttu.

Daha yatacak on bir ay ve sekiz gunu vard1. ***

Yabanc1s1 olmad1g1 hapishaneye, uzunca bir sure i<;in konu­ lunca karalar baglad1 gen<; adam.

Hemen ertesi sabah, yani 8 Ocak'ta kaleme kag1da sanld1 ve Ay§e'ye "Dans1 dostlar ba§ma, kolay hazmedilir §eylerden degil" diye yazd 1.

- 1 09-

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Kanya Hap ishanesi'nin tahammi..i l fersah bir yer oldugunu, se­ kiz yi..i z mahkumun burada 9ile doldurdugunu anlam .

Sonra lafi "hi..i kmi..i temyiz edecegine" getirdi Sabahattin.

Mektupta bir nokta vard1 ki oras1 sadece Ay�e'nin degi l oku­ yan herkesin i<;ini kamrt1rd1:

"Tam u� yuz atm1� be� gun hapishanede ya�amak , arkada�­ larm yard1m1yla karmm doyurmak ve �1kt1ktan sonra ne olaca­ gm1 bilememek . . . "

Gen9 bir ogretmen, tanmm1� bir yazar i<;in feci bir doni..i m noktas1yd1 ku§kusuz Konya'da hapse ttktlm1§ olmas1.

Bir yolunu bulup kurtulmay1 di..i § i..i ndi..i Sabahattin.

Temyize ba§vuracaktt.

Oturdu, ba§mdan geyenleri , kendine oynanan oyunu, Cemal Bey' in meseleyi sadece intikam amac1yla mahkemeye ta§td 1gm1, §ahitlerin hepsinin onun yakm1 oldugunu sayfalar dolusu anlatt1. i steginin tersi oldu.

On iki ayltk cezas1 cm dart aya 91kart1ld1. ***

Konya'ya yeni ve bi..i y i..i k umutlarla ge len, ard1 s1ra annesi ve ktz karde§ini de si..i rii k leyen Sabahattin, manevi olarak arkada§­ larmdan ve ogrencilerinden destek gorse de maddi anlamda s1fm ti..i k etmi§ti.

Parastz kalan annesi ve ktz karde§i, <;aresizlik i<;inde evlerini Edremit'e geri ta�1ma karan aldt lar.

· L I O-

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Sabahattin, onlarm hayatm1 kotli etkilemi§ oldugu ic;in daha da c;ok uzuldu.

Ne yazik ki elinden hic;bir §ey gelmiyordu. ***

Hapishanede de olsa ya§iyordu ve c;1kmam1§ canda Limit vard1.

Gene; adam, t1pki Aydm Hapishanesi'nde oldugu gibi kendini dli§Linmeye verdi.

Durmaksmn notlar ald1.

Kuyucaklz Yus uf un Aydm Hapishanesi'nde fil izlenmesi misali, Kanya Hap ishanesi'nden de ilham anlammda nasibini alacakt1.

Bu hapishaneden dagarc1gma katacag1 en bilinen hikaye "Candarma Bekir"di.48 Hikayeyi aym kogu§ta yamg1 Hali! Efe'den dinledi gene; yazar ve iki y1l kadar sonra Ankara'da kaleme ald1. �oyle ifade edecekti "Candarma Bekir"in giri§inde hikayesinin oykusunu: "Hapishanede <;alli Hali! Efe'ye hep sorard1m: 'Sana neden yliz bir sene verdiler? Ne haltlar kan§t1rd m ?' diye .

'Asmad1klarma §Likur efendi ! ' diye cevap verir, sinsi sinsi gulerdi.

Birkac; kere, vukuatm1 i::igrenmek ic;in s1ki s1ki sordum, nihayet ba§mdan savar gibi, ' Devier benden iki ba§ibozuk, bir candarma, bir mavzer, iki at soruyor' dedi."

Ve <;all 149 Hali! Efe , hikayesini sonunda Sabahattin'e anlam.

Evet bir e§k1yayd 1 Hali! Efe . Peki onun bu yola dl.i§mes inde , ba§kalarmm hie; mi suc;u yoktu ?

48. 1 935 y i l mda yay 1 m lanan Degirmen isun l i k 1 tabm<la yer ald 1 .

4 9 . Deniz l i ' n i n onemli merkezlerin<len b i r i o l a n <;:al bugun bele<liyed i r.

- I l l-

Osman Balcagil II Ye�il Murekkep

Sabahattin, t1pkt Kuyucakh Yusufta oldugu gibi "Candarma Bekir" isimli hikayesinde de Anadolu'nun biiyiik meseleleri iize­ rine kafa yordu.

N iyeti, e§ktya ad 1 konulup hap is dam ma attlan insanlann ka­ derinin en ba§tan belli oldugunu gozler oniine sermekti. insanlan e§kiyal iga iten as1l neden top lumsal adalets izlik, bozuk diizen, giicii elinde bulunduranlann zorba davrani§lanyd 1.

Gen;egi, ornekleriyle anlatmaliyd1 hikayesinde Sabahattin.

Devletin egemenliginin her yere ula§amamas1, neredeyse bii­ tiin yerle§imlerde yoresel giic; odaklarmm ortaya c;1kmasma yol ac;1yor, bu da sonuc;larm1 insanlarm horlanmas1, a§agilanmas1, is­ tismar edilmesi olarak veriyordu.

Sabahattin, Kuyucakh Yusuf isimli romanmda oldugu gibi "Candarma Bekir" isimli hikayesinde de tam bir "toplumcu ger­ c;ekc;i" yazar portresi c;izecek, koca N az1m'm ayak izlerini takip edecekti.

· 1 1 2-

On Dokuz

Kanya Hapishanesi'nde be§ ay kalan Sabahattin, 1 2 May1s 1 93 3 tarihinde giinii Sinop Hapishanesi'ne nakled ildi.

Kii<;i.ik ve <;nk kalabal tk olmayan yeni kogu§unda etrafa goz gezdirdiginde <;nk cant s1ktld1 gen<; adamm.

Neyse ki oteki kogu§larda ahbapl tk edebilecegi siyasi su<;lular oldugunu biliyordu. Onlann da <;ngu , ttpkt kend i gibi siyaseten t1ktlm1§lard1 i<;eri.

Ad i su<;lardan yatanlarm her biri, hikaye olarak <;nk ilgin<; ge<;mi§lere sahip olsalar da, bir arada olmak isteyecegi son ki§i­ lerdi ku§kusuz.

Gen<; yazar, ipten kaz1ktan kurtulmu§ bu giiruhla, hapishane­ nin, Karadag isimli boliimiiniin ikinci katmda kalacakt1. ***

Kap1dan girer girmez etrafa bir goz gezdirdi ve gardiyanm gos­ terdigi yataga uzantp gozlerini kapattt Sabahattin.

"Hepsinin bir hikayesi var" diye dii§iindii.

Az sonra da "Peki oglum Sabahattin, senin hikayen ne ?" di ye sordu kendi kendine. istanbul'daki iki gozii Ay§e'sini ayn tuttu. Onu aynca dii§iin­ meli, hatta hemen bugiin oturup bir mektup yazmaltyd1.

Melahat'm gonderdigi tats1z mektup nedeniyle , Ay§e'nin yeri goziinde daha da biiyiimii§tii.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

"Evet . . . " diye tekrarlad1 . "Hemen az sonra kalktp Ay§e'ye bir mektup yazay1m."

Arna ondan once di..i § i..i n ecekleri vard1.

Hani kend ine "Peki oglum Sabahattin senin hikayen ne ?" diye sormu§tu ya hani, bu sorunun cevabm1 arayacakt1. ***

Akima ilk, istanbul'un Oskudar' mda bulunan Dogancilar Fi..i yuzat- 1 Osman iye Mektebi ge ldi . Haya! meyal hat1rl 1yordu o gi..i n leri.

Ardmdan <;anakkale'ye ta§Lnffit§lar, orada iptidai Mektebi'ne kaydolmu§tu. <;anakkale Sava§L nedeniyle kapanan okul, babas1 ve oteki subaylann qabasiyla yeniden a<;:tlmt§, Turk<;:e derslerini piyade yi..i z ba§LSL olan babas1 Selahattin Bey vermeye ba§lamt§tt.

Dort sene kalm1§lard1 <;anakkale'de. Bombalar altmda, korku ic;inde o koy sen in bu koy benim ka<;:1p durmu§lard1.

Yatag mda, gozleri kapa l i dalip gitmi§ti Sabahattin sava§ y 1 llanna . . .

Patlayan bombalar, sulara gomi..i l en gemiler, can havliyle kty1ya ula§maya <;ali§an askerler. . .

Ya o gecenin b i r saatinde kend ilerini uykuda yakalayan tay­ yarelere ne demel iyd i !

Yatak ktyafetlerini <;ar<;abuk degi§tirmeler, kendilerini pabuc;suz sokaga atmalar . . .

Daha fazla tutunamamt§lard1 <;anakkale'de. izmir'e go<;:mi..i �lerdi.

Y1l 1 9 1 8'di. Dort y1l kadar sonra babas1 da ordudan aynlacakt1 zaten .

- 1 1 4-

Osman Babgil II Ye�il M urekkep

"Zavall1 babam" diye di.i§i.indi.i gene; adam. i kide bir intihara te§ebbi.is eden sinir hastas1 bir e§, kekeme bir c;ocuk . 50 Bu §artlar arasmda denenen tiyatro i§letmeciligi, gazinoculuk . . .

Ardmdan izmir'in i§gali v e be§ paras1z olarak, Sabahattin' in anneannesinin ya§ad 1g1 Edremit'e doni.i§.

Gene; adam, di.i§i.incelerinin bu noktasmda annesine ozel bir parantez ac;:u . i zmir'de bileklerini kesmesi , Edremit yolculugu esnasmda kendini vapurdan atmaya kalkmas1 zihninde derinlemesine yer etmi§ti .

Ve tabii bir de babas1yla annesi arasmda si.iregiden ti.ikenmez kavgalar.

Annesi sinir hastas1 oldugundan, babasm1 hep daha yakm bul­ mu§tu kendine Sabahattin.

Durdu . Biraz daha derinlere indi.

Yoksa, annesi kardqine kekeme oldugu ic;:in daha c;:ok sahip 91kmt§ ve Sabahattin de bu nedenle mi babasma daha yakm durmu§tu ?

"Oyle olmalt" diye soylendi .

Karde§ler arasmda meydana gelen herhangi b i r tats1zl1k du­ rumunda, suc;:lu kim olursa olsun annesi kend ini suc;:lu bulmu§tu.

BU.ti.in bu curcuna ktyamet arasmda ktz karde§i 5 1 di.inyaya gelmi§ti.

Biraz atlayarak s1gayarak ama hep uzak gec;:mi§i hat1rl1yordu Sabahattin.

Babas m m ekmek paras m m pe§inde 9er9il ik yapttg1 gi.inler. . .

Dalgal1 san sac;:lan nedeniyle kom§u larm kend ine "Sabah Ytld1z1" demeleri . . . Okulun ve mahallenin ha§an <,-'Ocuklan . . . Dahil .

S O . Fikrec

!;lenyuva

S 1. Siiheyla Conkman

- l l 5-

.

Osman Balcagil II Ye�il M urekkep

olmaktan ozenle kac;md 1g1 hoyrat oyunlar. . . Boyle zamanlarda eve kac;1p kitap okumalan, resim yapmalan .. . ***

Hi.iseyin e linde b i r c;a y bardag1yla "Kalk hele, merhaba d e ar­ kada§lanna" diye di.irti.iklemese , daha kim bilir neler hat1rlaya­ cakt1 gene; adam.

Korkarak ac;t1 gozlerini. Bir dolu merakh goz kendine baktyordu.

Yerinden kalkt1, kogu§ arkada§lannm tek tek ellerini s1kt1 1 isim­ lerini sordu ve kendi ismini soyledi .

Sonra hikayesini anlam.

Ogretmen oldugunu, Almanya'da egitim gordi.igi.ini.i, Aydm'da ve Konya'da hapis yamgm1, Konya'dan da Sinop'a gonderildigini nedenleriyle birlikte bir c;1rp1da ozetledi.

Yeni arkada§lan hep bir ag1zdan "Allah kurtarsm" deyince oturdugu yerden kalktt, gidip tahta bavulunu ac;t1.

Ne tahta bavuldu bu ama !

Kendini Almanya'ya goti.irmi.i§, geri getirmi§, Aydm'a, Konya'ya ta§tffil§ ve §imdi de Sinop'a ula§ttrmt§tl .

"Ula§tlrmaz olsayd1 11 diye soylendi gene; adam, bavul muhtevi­ yatm1 yatagmm i.izerine dokerken.

Birkac; ic; c;ama§m , c;orap, kazak ve bir dolu kitap doki.ilmi.i§ti.i yatagm i.izerine.

Sabahattin kogu§ arkada§larmm §a§kmhk dolu bakt§larmm arasmda, kitaplanm ranzasmm yakmmda, bo§ buldugu her yere yerle§tirdi. <;ogunlugu okuma yazma bile bilmeyen mahkumlar, Sabahattin'in kitaplanm gori.ince c;ok §a§1rd1lar.

Etraftaki lere alt§tr ah§maz temiz bir kag1t c;1kard1 Sabahattin.

- 1 1 6-

Osman Balcigil II Yqil M urekkep

Ye§il mi.irekkepli kalemiyle, Sinop Hapishanesi'nden ilk mektubu Ay§e'sine yazd i. $oyle diyordu mektubunun bir satmnda:

"Sana yazmak benim i�in hi� olmazsa kitap okumak kadar laz1m . . . "

***

Sabahattin Sinop Hap ishanes i'nde gi.induzleri arahks1z yaz1yor1 geceleri de mum l§tgmda sabaha kadar okuyordu.

O nunde daha yed i ay oldugunu, bu si.ireyi katiyen bo§a ge9ir­ memesi gerektigini di.i§i.inerek, kendini s1kt disiplin altma almt§tl gen9 yazar.

Zamanmm ti.imi.ini.i kag1t 1 kalem, kitap arasmda ge9iriyordu.

Kendiliginden pek laf ac,,masa da fikri soruldugunda c:;enesi du­ §i.iyor, aklma geleni hi9bir sansi.ire tabi tutmadan soyleyiveriyordu.

Boylesi sohbetlerden birinde, Ankara'daki mebuslann, buyi.ik memurlarm yolsuzluklarmdan bahsed ince , kogu§un ged iklilerin­ den Mustafa "Bak sana huki.imet bu kadar para sarf etmi§, oku t­ mu§ adam etmi§, ay1p degil mi boyle fikirlere kaptlmt§sm, huki.i­ metle ugra§trsm" dedi.

Sabahattin'in cinleri tepesine 91km1§tt. "Boyle fikirler" laf1yla "solculugu" kasteden Mustafa'ya s1kt bir ders vermesi gerekiyordu.

"Bana solcu diyorlar ama i§te ya§ayt§tmt gori.iyorsun. Ya sana ne demeli Mustafa Efend i ? Kogu§ta i9ki i�rsin, kumar oynarsm, on kuru§ yevmiyeyle fakiri fukaray1 �h§tmp oturdugun yerde d1§anya ma! sattp para kazamrsm . . . 11 Lafm1 bitirince de h1rsla kalkt1 , gidip yatagma uzand1 ve yastL­ g mm yanmda duran kitab1 ahp okumaya dald i. . J J 7-

Yirmi

Sabahattin "Hapishane $arktlan"nm be§incisini52 bitirince, i.ic; kopya olarak temize c;ekti. Birini can dostu Pertev'e, otekini yegeni Re§it'e,53 birini de Naz1m'a gonderecekti.

Naz1m'a gonderecegi kopyay1 zarfa koymadan bir kez daha okudu, gozleri doldu:

"Ba�m one egilmesin Ald1rma gonii.l aldirma . . .

"

" Hap ishane $arktlan"nm ilkini Aydm Hapishanesi'nden c;1k­ t1ktan sonra Konya'da yazmt§tl gene; adam .

Ne yaz1k ki c;ok gec;meden tekrar hapse di.i§mi.i§ ve Kanya Hapishanesi'nde o §iir demetine uc; tane daha eklemi§ti .

Serinin be§inci v e sonuncusunu ise Sinop'ta kaleme ald1.

Elinin tersiyle gozi.inden yanagma dogru si.izulen tek damla gozya§tnL sildi, yazd1g1 §iirden iki sattr daha okudu: "Agladigm

duyulmasm Aldrrma gonii.l ald1rma . . .

"

***

5 2 . �iir i l k kez 1 97 6 y 1 l mda Kerem Guney tarafmdan beste lend i . M i lynnlarm d i l inde dola�masm 1 1 9 7 7 y i l mda Ed ip Akbayram saglad 1 .

5 3 . Re�it M . Ercuzun 1 9 1 7 y 1 l mda dugdu. Sabahattin A l i 'nin day 1smm ogl udur. 1 98 5 y 1 l mda Sabahauin Ali Olay1 'nm Ger�egi is imli bir k i tap yazd 1 . Gur Yay m lan tarafmdan yay 1 1nland 1 .

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

Mahpusta yatanlar i<;in mektup ila<; gibidir. Hele ki Naztm gibi bir ustadan gelmi§se .

Sabahattin gardiyanm uzatttg1 mektubun sol list ko§esinde "Naz1m" yaz1sm1 gorlince havalara u<;tu. Hemen yatagma gidip kendini mektuba kapattt.

Neler neler yazmt§tl Naz1m:

"Romanmz naszl sabzrszzlzkla ve ne biiyiik giivern;le bekledigi­ mi tasavvur edemezsin . Bak konkre54 konu�uyorum : Hikiiye ve romanda bugiin sen varsm , senden sonra Kemal Tahir var, sonra Orhan Kemal var, Suat Dervi� var . . . "

Sabahattin, agabeyi ve ustas1 gibi gordugli N az1m'm yazd1kla­ nni okudukc;:a sevindi. Kendine olan gliveni artt .

Esasen aralannda sadece be§ ya§ vard 1 . Biri 1 902 , oteki 1 907 y1lmda dogmu§tu.

Ku§kusuz olduklan ya§ dilimi goz onunde bulunduruldugunda bu onemli bir farktt. Mesela ellilerinde, altm t§larmda olsalar be§ ya§ farkm belki laf1 bile edilmezdi.

Arna yirmilerinizdeyseniz, be§ ya§ fark c;okmu§ gibi gorlinlir.

Bundan da onemlisi, Naz1m'm ba§mdan ger;enler ve Resimli Ay 'da yazd1klanyd1.

Daha otuz ya§tnt bile bulmadan, insanlarm gozunde bir efsane hal ini almt§tt buyuk §air.

Sadece §iirleriyle degil, yazd 1g1 siyasi yaz1larla da ftrttna gibi esiyordu Turkiye uzerinde N az1m'm rlizgan.

54 . Net

- 1 1 9-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Kelimenin tam anlam1yla, Naz1rn putlan y1ktyordu. 55 Kendine mektup gonderen Naz1m, i§te bu Naz1m'd1.

Boyle olunca, Sabahattin dogal olarak Naz1m'la olan ili§kisini bir usta c;:1rak ili§kisi gibi goruyordu. ***

Sinop Hapishanesi'nde zor gunler gec;:iriyordu yazar.

Okumasa, yazmasa, ozellikle de ic;:ini mektuplara dokmese c;:1l­ d1rabilirdi.

Kendi de gayet iyi farkmdayd1 ki, c;:1kmas1 gerekiyordu bu ruh halinden.

0 gece degi§iklik yapt1. Okumak yerine iki gozu Ay§e'sine bir mektup56 daha yazd1:

"Senden aynlali bir saat bile olmad1 Ay�e , bu kadar kotu ol­ dugum , ya�amaktan bu kadar b1kt1gzm bir gecem daha yoktur.

Ni�in olmemeli Ay�e , ni�in hayat dedikleri bu korkulu ruyay1 gormekte bu kadar israr etmeli . . .

Hayatm bazen �ok tatl1 oldugunu itiraf ederim . Fakat herkes i�in degil. Mesela ben hayatimm bir bilan�osunu yaps am , butan omrumdeki zevkli anlar ihtimal bir hafta bile tutmazlar. (. . .)

5 5 . N a z1 m H i kmet 1 929 y t l mda Resimli Ay dergisinde "Putlan Y1k iyoruz ! " ba�l 1 k l 1 bir dizi yaz1 yazd 1. Abdulhak Hamic, Meh met Emin Yu rdakul, Ahmet Ha�i m , Yahya Kemal, Yakup Kadri gibi donemin "dokunulmaz" ilan edilmi�, Ankara tarafmdan " koruma kalkarn " giyd i ­ rilmi� sanat<;t larma sava� a<;e 1 . B unun Uzerine, tum edebiyat dunyas1 b i r l i k olup Nazim'm Uzeri ne �:ul land 1 .

5 6. Saba h attin A l i , arkada�t Ay�e Sttk i'ya (i lhan) Konya v e Sinop hapishanele rinden yirm iden fazla mektup yazd t .

- 1 20-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Benim gibi olunceye kadar her gununu kendine zehir edecek yaradzli�ta olanlar ne diye ya�asmlar? " Sabahm ilk t§iklarma kadar yazd1 , yazd1 gene; adam.

Son noktay1 koyunca, yazd1g1 sayfalan sayd 1 . " . . . o n Li<;, o n dart, on be§." ***

Aradan be§ gun bile gec;mem i§ti ki yine yazmaya koyuldu, iki gozune:

"Ne yaparlarsa yapsmlar, bana bu be� ayda tahammul etti­ gimden kotusunu yapamazlar, bana daha fOk fektiremezler ya . . .

Ha bir de fektirsinler h olacagma varzr . . . . . .

"

-121-

Yirmi Bir

Kend i de gayet iyi farkmdaydt , ya§amakta oldugu giinler, o ana kadarki omriiniin en verimli zaman dilimiydi .

Durmaksmn biriktiriyordu.

"Duvar" isimli muhte§em hikayesi bu hapishanenin iiriinii olacaktt.

Bu hikayede "Bir mahpusu diinyayla hi9 alakas 1 olmayan bir zindana kapamak ona en biiyiik i y i l igi yapmakttr" diyecekt i Sabahattin.

"Duvar" adm1 koyacag1 ya§anmt§hk, i§te §imdi tam da kar§L­ smda oturan mahkumun hayatma dairdi.

Tam bir hapishane oykiisiiydii.

Bir dehlizden ka�aya �h§an iki arkada§tan biri ba§anh ola­ mamt§, tam on be§ sene dizini dovmii§tii . i§te bu mahkum , §imdi Sabahattin'in kar§tsmda oturuyordu.

Giiniin birinde duvar yeniden yap 1lmak iizere y1k1hp da altm­ dan arkada§ Lntn iskeleti 91kmca, iiziilse mi sevinse mi bilememi§ti Sabahattin'in kogu§ arkada§t. �imdi Sabahattin'in kar§tsmda oturmu§, hazin hikayes ini ona anlattyordu . . .

Tabii k i yaztlacakt1 hikaye v e ismi "Duvar" olacakt1. ***

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

"<";aydanl tk", "Kacil Osman", "Kazlar" isimli hikaye lerini, hep Sinop Hap ishanesi'nde duyduklann m l§lgmda yazacaku Sabahaccin.

Durmaksmn da okuyordu.

Arkada§lannm, ozellikle de Percev'in gonderdigi kicaplann ic;:inden 91kan Jack London'm Demir O k�e'si c;:ok ilgisini c;:ekci.

Ti.irkc;:eye kazandmlmasmm yararl 1 olacagm1 di.i§i.indi.i.

London bu kicabmda sosyalizmin bayrakcarhgm1 yap1yordu.

Fa§izmin insanltg1 felakece si.iri.ikleyecegini anlac1yor, bu ci.ir zorba bir rej imin oni.ini.i ancak devrimci gi.ic;:lerin kesebilecegine dikkac c;:ekiyordu.

Sabahaccin, London' m devrimci mi.icadelede i§<;:i sm1fma on­ derlik roli.i vermesinden de alabildigine eckilenmi§Ci. Bu kicab1 Ti.irkc;:e bilen herkesin okuyabilmesi ic;:in c;:evirmesi gerekcigini di.i§i.indi.i.

Kicab1 , ye§il mi.irekkepli dolmakalemini ve bir desce kag1d1 i:ini.ine koydu. 57 ***

Hapishanelerde en c;:ok a f meselesi konu§ulur. Onemli yddi:i­ ni.imleri, degi§en hi.iki.imecler, sava§ ve ban§ durumlan afla ilgili konu§malann yogunla§Ug1 di:inemlerdir.

29 Ekim 1 933 carihi, yani Cumhuriyec'in kurulu§unun onun­ cu yildoni.imi.i yakla§1rken, Sinop Hapishanesi'nde en c;:ok lafi edi­ len konu afu .

5 7 . Sabaha t t i n A l i r,.-e v i risine ba§lad1g1 b u k itab1 b i t i remedi. Sonradan yakm arkada§l a n n · dan , b i r d i l uzma n i o l a n E m i n Turk El ic,:in ( I 9 1 0 - 1 966) onun l:mak t1�1 yerden deva m e t t i .

K itap i l k k e z I 966'da yay1m land 1 .

- 1 23 -

Osman Balcigil II Yeiil M arekkep

Tum mahkumlar, af 91ktp da sal tverilmeleri halinde ka9 gun, ay, yil daha az hapis yatacaklarm1 hesaphyorlard1.

Sabahattin hapis yatt1g1 ve yatacag1 gunleri kaydettigi 9izel­ gesine bakttgmda, af olmazsa 1 934'un ilk gunlerinde 91kacagm1 goruyordu.

Eger soylendigi gibi 29 Ekim'de tahliye olursa, yatmas1 gereken sure iki ay ktsalm t§ olacakt1. iki ay degil iki gun, iki saat, hatta bir dakika bile uzun zamand1r hapiste olanlar i<;:in.

Oyle ki, o son bir gun, bir saat, bir dakika ger;mez de ger;mez.

Bu nedenle Sabahattin de oteki mahkumlar gibi kulag1 kiri§te yat1p kalktyordu.

Son zamanlarda, Bolu'dan ziyaretine gelen Fatma Hoca'yla, hapishane muduru Cevdet Bey'in odasmda, af konusunu butun oteki konulardan daha uzun konu§ur olmu§lard1.

Arkada§larmm gonderd igi gazeteleri de dikkatle okuyor, 91karsamalarm1 mahkumlarla payla§tyordu.

"Bu af gene! af gibi gorunse de aslmda 90k dar bir grubu kaps1yor" diyerek moralini bozdu bir konu§masmda mahkumlarm.

"Arna siz o dar grubun i<;:indesiniz, hi<;: korkmaym" diye duzeltti soyled iklerini.

Mahkumlar koro halinde "Neden ?" diye sorunca a<;:1klamaya <;:alt§tl. "\:unku hukumet, kendiyle rekabet edecek du§unce ve kalite­ de olanlarm dt§anya 91kmasm1 istemiyor. Adam oldurmu§, h1rs1z­ hk yapmt§ ya da benzeri bir su9 i§lemi§ olanlar sevinebilirler. Arna mesela, benim gibi siyaseten i<;:eride bulunanm1z varsa, sevinmek i<;:in acele etmesin derim. 11 Bir a<;:1dan hakltyd 1 soyled iklerinde gen<;: yazar. Sozgelimi, Kur­ tulu§ Sava§ t esnasmda yabanc1 gu9lerle i§b irligine gidenleri , ha- 1 24-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

mlanmakta olan af yasasmm di§mda tutmu§tu hi.iki.imet. Say1lan yi.iz elli olan58 bu kimselerin "vatan haini" halinin degi§tirilerek yurda donmelerinin saglanmast di.i§i.ini.ilmemi§ti bile.

Ekim aymm ortalarmda kapsam1 a§ag1 yukan belli olmu§tu c;1kacak af kanununun.

Geli§meleri dikkatle izleyen Sabahattin, 2 5 Ekim'de iki gozi.i Ay§e'sine bir mektup daha yazd1:

"Ay�e , mektubunu ald1m . Ben de pek uzun yazacak hal­ de degilim . B irkar; gune kadar r;1kmam1z muhtemel . Sen gaze­ telerden affm nas1l oldugunu kimlerin r;1kugm1 tabii okursun .

Ben pkugim takdirde , Te�rin-i Sani'nin59 ur;uncu cuma gitnu is tanbul' a ula�acak vapura gelirsin . Ben telgraf da r;ekerim . . .

Dedim ya yazacak halde degilim . Yalmz , seni r;ok , r;ok , r;ok go­ resim geldigini soyleyebilirim . Gozlerinden operim Ay�e . . . "

ic;i ic;ine s1gm1yordu Sabahattin'in.

Sadece onun mu ? Hayir !

Ti.im kogu§un, hap ishanenin, hatta Ti.irkiye'nin bi.iti.in hap is­ hanelerinin ic;i ic;ine s1gm1yordu o gi.inlerde.

Varsa af, yoksa af. . . Af a§agt, af yukan . . . <;1kt1, c;1kacak . . .

Basm yay m di.inyast d a TBMM'de gerc;ekle§en gori.i§melere kilitlenmi§ti.

Yazarlar yorumlanm c;1kmas1 beklenen af yasasma aymyordu.

Muhabirlerse m i l letvekilleriyle roportaj lar yap 1yor, onlar­ dan ald1klan b ilgilerle toplumun d ikkatini gazetelerine c;ekfile· y e c;alt§1yorlard 1 .

5 8 . Esasen say 1 l a n alu yiizdii . Once zorlanarak ii<; yiize indirilmi�. Lozan'da a l i na n karar iiz er ine yiiz ell iyle s m 1 r l 1 tutulmu�tu.

59 . Kas 1 m

- 1 25-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Avukatlar, hakimler, savc1lar, hapishane miidiirleri , mahkumlar, mahkum yakmlan herkesin kulaklan radyolann aj ans biiltenlerinde, gozleri gazetelerin man§ederindeyd i.

Ve sonunda beklenen haber geld i !

2 6 Ekim giinii, tasan TBMM'de yasala§tt. ***

Sabahattin'in affm lafmm edildigi giinlerde yapttg1 tahminler tutmamt§, siyasi mahkumlar saltveri lirken, zimmet, rii§vet, ka<;:ak91ltk, h1rs1zltk gibi su9lan ikiden fazla i§lemi§ olanlar ile yagma­ c1ltk, yol kesme, adam ka91rma gibi su9lan bir kez bile i§lemi§ olanlar af kapsam1 dt§tnda b1raktlm1§tt.

Siciline "Gazi'ye hakaret" ettigi, "komiinizme meyilli" oldugu yaz1 lm1§, memuriyetten 91kamlm1§ da olsa, Sabahattin gozii kap1da olmak iizere beklemeye ba§lamt§tt.

29 Ekim'de bir<;:ok mahkum salmsa da Sabahattin'le i lgili bir haber 91kmad1.

Panige kap1ld1 gen<;: adam.

30 Ekim 'de, gardiyan gelip e§yalannt toplamasm1 soyledi . \:oktan toplamt§tt. Tahta bavulu ayaklarmm dibinde, yatagma oturmu§ bekliyordu. ***

Hiirriyetten mahrum ge9en bir dakikanm, bir saatin ne an­ lama geldigini, Sabahattin i9in son yirmi dart saatin ne ge<;:mez oldugunu, ya§amayanlar kolay anlamazlar.

-

1 26-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Oyle ya da boy le, gem; adamm onUnde duran ag1r kap1 bir kez daha a<;1ld1.

T1pkt, daha once Aydm Hap ishanesi'nin kap1smm a<;1ld1g1 gibi . . . <;1karken eline bir d e beige tutu§turulmu§tu gen<; yazann.

"Siyas i mahkum Ayvaltklt Salahattin oglu Sabahattin Ali'nin, af kanunundan istifade ederek bugUn tahliye edildigine <lair vesi­ kad1r. 30. 1 0. 1 93 3 . "

- 1 2 7-

Yirmi iki

Sabahattin, kendini S inop Hapishanesi'nin kap1smda bir ku� kadar hi.ir h issetti.

Derhal limanm yolunu tuttu. G i§e memurundan, istanbul'a gidecek ilk gemi i<;in bir bilet istedi . Nazire olsun diye "Sadece gidi§" dedi.

Anlad1 memur Sabahattin'in hapisten 91km1§ oldugunu. iki gi.indi.ir di.inya kadar mahkuma bilet kesmi§ti. Hepsi de tekyonli.iydi.i.

"Ge<;mi§ olsun" diyerek uzam bileti anlayi§h adam.

"Umanm oyle olur" dedi Sabahattin.

Ne sa<;ma bir laf oldugunu di.i§i.indi.i agzmdan 9kanm. Tabii ki oyle olacaku. Katiyen, bir daha tekrarlanmayacaku §U mahpusluk hali.

Gemiyi beklerken, hep biri gelip "Bir yanh§hk oldu" d iyerek geri goti.irecekmi§ gibi hissetti Sabahattin. ***

E n 90 k d a bu nedenle, kendini gemiye goti.irecek sandalcmm i lk yolcusu oldu. Utanmasa, ki.irekleri adamm elinden ahp, gemiye dogru u<;uracaku sandah.

Gi.iverteden de kiy1y1 izledi hep .

Neyse ki ne j andarma n e d e polis gormi.i§ti.i.

Az sonra gemi demir ald1. Makineler harekete ge<;ri .

Sinop Hapishanesi'ne el sallad1 uzaktan ve gozleri ya§h olarak Sabahattin.

Osman Balctgil II Ye�il Miirekkep

Soguk kas1m ayma ragmen, gi.iverteden ir;eriye girmed i .

Ozgi.irli.igi.in tadm1 91kanyordu. ***

Ay§e gelmedi Sahpazan Limani'na. Sabahattin nhuma bo§ gozlerle bakt1.

Pertev de istanbul'da degildi.

Birkac;: gi.inli.igi.ine Salih amcasmm Erenkoy'deki konagma gitti.

Kt§ gelmi§ti . San sac;:h lacivert gozli.i gi.izel ktz da hie;: gori.inmemi§ti ortalarda.

Ac;:1k olsa, hemen Resimli Ay'm ofisine ko§ard1 .60 Arna degild i .

Kapattlmt§tl.

Sabiha ve Zekeriya Sertel'i evlerinde ziyaret etti. Uzun uzun konu§tular hapislige <lair.

Yine Resimli Ay vesilesiyle tanid1g1 Suat Dervi§'i61 buldu.

Onunla da ahbaplik etti. Gonul Gibi isimli kitab1yla ses get irmi§ti gene;: kadm. Ozerinde c;ali§tlg1 Emine ise onuncu romani olacaku .

Naz1m'm adresini Suat Hanim'dan ald1 Sabahattin.

Kaea §air gizleniyordu ama c;alt§tyordu da. ipek Film Sti.idyosu'nda muhtel if i§ler yap1yordu.

Kac;ak gor;ek de olsa agabeyi ve ustas1 gibi sevdigi Naz1m' 1 buldu. �air, fena halde a§tk oldugunu soy[edi , onem[i bir Slrrt payla§lf gibi Sabahattin'e. Piraye'yle birlikteydi .

60. Resimli Ay'm ortaklan arasmda, yaym pol i t i kas1 nedeniyle 1 93 1 'de anla§maz l i k <;1kt1.

Ocak 1 93 1 'de yayimlanan say 1 , yetmi§ sek izinc i ve son say1s1 oldu. Efsane dergi, be§ y 1 l sonra Mart l 936'da tekrar yay1mlanmaya ha§layacakn.

6 1 . Suat Dervi§ 1 903 - 1972 y 1 llan arasmda ya§ad 1. Gazetecilik ve yazarl1k yapt1. On be§ romam yay1mland 1.

- 1 29-

Osman Balcigil

II Ye�il Mu1ekkep

Hakkmda kovu§turmalann si.irdi.igi.i bir donemdi.

0 y1l Cici Berber, Dugan Gecesi , Fena Yol , Kanm Beni Aldatirsa, Soz Bir Allah Bir, N�it Dolandmcz isimli filmlerin senaryolanni yazmt§tt. Cici Berber ve Dugun Gecesi ii;:in yonetmen koltuguna da oturmu§tu.

Arand1g1 i<;in, hem senaryo yazan hem de yonetmen olarak Mi.imtaz Osman takma adm1 kullaniyordu.

Sabahattin, N az1m'la sti.idyonun bir ko§esinde ayaki.isti.i konu­ §abildi. Yine de 90k memnundu Naz1m'la yi.iz yi.ize gori.i§mekten. $air, kendinden 90k umutlu oldugunu soylemi§ti her zaman oldugu gibi. Roman i.izerine i;alt§mak hususunda, b ir kez daha yi.i­ reklendirmi§ti gen9 yazan . ***

Daha fazla oyalanamazd 1 Sabahattin istanbul'da.

Almanya'dan dondi.igi.inde buldugu eski payitahta, sanki bomba di.i§mi.i§ gibiydi. Sanki bi.iyi.ik bir patlama olmu§tu da tani­ d 1g1 herkes dart bir yana dagtlmt§tt.

Belki de paras 1zhk ve i§sizlikle kucakla§t1gm1 gormek boyle di.i§i.inmesine yol a<;mt§tl.

Ceb indeki son birka9 lirayla, Haydarpa§a Gan'na ula§tt gen<; adam. $ahane binanm ii;:ine girmeden once doni.ip istanbul'a, oze l l ikle de tarihi yanmadaya doyas1ya baktt.

Kim bilir bir daha ne zaman donecekti, cam kadar sevd igi istanbul'a . . .

01§1 kadar ii;:i de gi.izel binada, <;e§itli hatlarda yap1lan seferlerle ilgili bilgi panolan dikkatini i;ekti.

•

- 1 30-

Osman Balctgil II

Yqil Murekkep

Ge<;enlerde bir gazetede de okumu§tu zaten yeni demi ryolu hatlarmm ac;1ld1gm1.62 Demek dogruydu yaz1lanlar.

Onuncu yd §erefine gelin gibi suslenmi§ Haydarpa§a Gan ve trenlerden de anla§dacag1 uzere , gene; Cumhuriyet, 1 9 23 y1lmda izmir ikrisat Kongresi'nde i leriye surulen hedefleri tutturma yo­ lunda canla ba§la c;al t§tyordu.

62 . Turkiye Cumhuriyeci, Osmanl i i mparacorlugu'ndan 4.559 km demiryolu devrald 1 . 1 940 y1 l ma gelind iginde, demir yollarmm uzunlugu 8.63 7 km'ye u la§ffil§CI. U ziilerek soylemeliyiz ki, 20 1 5 y1lmda bu uzunluk sadece 8.699'du. Yan i , yecmi§ be§ yd ic;:inde, ancak 62 km de­ miryo lu in§a edilebild i . Tiirkiye, demiryollan ac;:1smdan bugiin diinyanm yirminci iilkesidir.

.131.

Yirmi D�

Ankara'da gidecegi yer belliydi gen9 adamm.

Yozgat'ta ogretmenlik yaparken de kendine yard1mc1 olan day1s1 R1fat Bey' in evine yerle§ecek, bir sure onlarla birlikte ya§ayacakt1.

R1fat Bey, Ankara'nm tanman simalarmdan , unlu bir asabiye doktoruydu.

Yengesi Mufide Hamm'm kend i i9in hamlad1g1 odaya yerle§ti gen9 adam .

Odasmda kutuphaneli bir d ivan vard1. Kitaplanm iki bolum­ den olu§an bu kutuphaneye yerle§tird i. Hepsini tek tek etiketledi, bir de envanter defteri yapt1.

Ev §ikayet edilecek kadar kalabalik degild i . 09 ku<;Uk yegeni, yengesi ve day1s1 ona mumki.in olabildigince rahat ya§ayabi lecegi, yazabilecegi bir ortam saglamaya <;ali§1yorlard1.

Gen<; adam birka9 gun dinlend ikten sonra solugu Maarif Vekale ti'nde ald1. Onceden tamd1g1 Hasan A l i Bey' in63 kap1sm1 <;ald 1 .

Aralannda o n ya§ fark olsa d a , Hasan A l i Bey arkada§9a davrand 1 Sabahattin'e.

Ogretmenlige yeniden ba§lamakla ilgili istegini, Maarif Vekili H ikmet Bayur'la konu§maya soz verdi.

6 3 . Hasan A l i Yucel 1 897- 1 96 1 yillan arasmda ya§ad i . i stanbu l U niversitesi Edebiyat Fakultesi'ni bitirdi, 1 9 2 2 y i l mda b�retmenl i�e ba§lad i. 1 9 3 2 y i l mda, ad1 sonradan Turk Oil Kurumu olarak de�i§tirilecek olan Turk Dili Tetkik Cemiyeti'nin Etimoloj i Kolu ba§· kanh�1 ni yapiyordu. i lerleyen zamanlarda milli e�itim bakanl 1�1 gorevini ustlenecek, adm1 e�i t i m tarihine altm harll e rle kaydettirecekti.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Sabahattin, birkac; gi.in soma Bayur'u da ziyaret etti.

Maarif vekili, gene; adam1 nezaketle dinledi , konu§masmm arasma ustaltkla "eski kanaatlerinin degi§tigini ispat etmesi ge­ rektigini" s1ki§ttrd1. ***

Sabahattin doluya koyuyor alm1yor, bo�a koyuyor dolmuyordu.

Oni.inde sadece iki sec;enek oldugunun farkmdayd1.

Birinci yol, egitimini gardi.igi.i ogretmenlige elveda deyip k1s­ metini ba§ka i§lerde aramaku. ikinc i yol ise, egitim camiasma ve astl onemlisi bu camianm en tepesindekilere ve tab i i k i s iyasal iktidan elinde bulunduran­ lara, di.i§i.incelerini degi§tirdigini ispat etmekti.

Kolay verilebilecek bir karar degildi bu.

Arna gi.inler de si.iratle akip gidiyordu.

Day1smm evinde daha ne kadar oturabi lir, ogretmenlik yap­ mayacaksa kimden ne i§ isteyebilird i ?

Aklmdan c;evirmenlik, gazetecilik gibi meslekler ge<;:se de bunlarm bugi.inden yarma para kazanmasma yetebilecek i§ler ol­ mad1gmm farkmdaydi.

Ogretmenlik kazanmt§ oldugu bir haku. Y1llar boyu c;alt§mt§, bu i§e yatmm yapmt§tt.

Aklmdan gec;en oteki i§lerden farklt olarak, §iirlerin i , hikayelerini, romanlarm1 yazmaya zaman b1rakacak tek mesl�kti i:igretmenl ik.

Sabahattin, her ay ba§mda belli m iktarda bir paranm cebine girecegini de di.i§i.indi.igi.i ic;in, ye§il mi.irekkepli dolmakalemini eli ne ald1, oni.ine temiz bir kag1t c;ekti ve bir §iir yazd1.

Tab i i ki bu § i irin yay1mlanabilecegi en uygun dergi Varl1k't1.

- LB -

Osman Balcigil II Yqil Miirekkep

$i irini koydugu zarfm i..i z erine "Saym Ya§ar Nabi N ay1r, Varltk Dergisi"64 yazd1 , adresi ilave etti ve zarf1 postaya verdi.

Yay1mlansa bir ti..ir li..i , yay1mlanmasa ba§ka ti..i rli..i bir §iirdi yazd1g1 .

Sonunda Varbk' m 1 5 Ocak 1 9 34 tarihli say1smda §iiri yay1mland1.

Sabahattin, Gazi Mustafa Kemal'i uzun uzun ovdi..i gi..i ve ba§ltgm1 "Benim A§ktm" koydugu §iirinin ozellikle de son dortli..i g i..i y le isteneni tam olarak yapmt§tt:

"Hem bunlan ne �1kar anlatsam bir diziye Hisler kambur oluyor doku!Unce yazrya K1sacas1 : Gonlumu verdim Ulu Gazi 'ye Gogsumde �imdi yalnrz onun �kr yatryor . . .

"

***

Sabahattin , Varlrk dergisinin o say1smdan iki tane satm ald 1 .

B i r tanesini kendi ar§ivine koydu otekini H ikmet Bayur'a iletilmek i..iz ere Hasan A l i Bey'e goti..i rdi..i .

Gen<; meslekta§mm Varlrk derg isinin sayfalan arasmda bulup oni..i n e koydugu § iirini dikkatle okudu Hasan A l i Bey. Konuyla ilgilenecegini soyledi . i lgilendi de. Konuyu maarif vek i l iyle tekrar konu§tu, Varlrk dergisini okumasm1 saglad t. $imdi s1ra Bayur'daydt.

Maarif vek i l i meseleyi Gazi'ye kesinlikle a<;acakt1 . Arna bu sure alacaku.

64. Varbk 15 Temmuz 1 93 3 'te yay1 m lanmaya ba�lad 1 . Derginin i l k sahibi Sabri Em Siyavu�gi l'dir. Derg i ,

o

gUnden bu yana , seksen Uc; y 1 l d 1 r yay 1 mlaniyor.

. 1 34.

Yirmi Dort

Gunler ger;rikc;e Sabahattin'in cam s1ktl tyordu. Boylesi du­ rumlarda Maarif Vekaleti'nin yolunu tutuyor, muhtelif yetkilileri ziyaret ettikten soma, bir yolunu bulup mutlaka Hasan A li Bey' in makamma damltyordu.

Ald1g1 cevap her defasmda aym oluyordu: "E§ref saate intizarda. "65 S1ktld1g1 giinlerden birinde bir kez daha gitti Hasan A li Bey' in ofisine. Yerinde yoktu. Arna koridorda Bayur'la kar§ila§tL. Daha o agzm1 a<;madan, maarif vekili, ne isted igini sordu.

"Efendimizi gormek dileriz."

"Buyurun" diyerek odasma ald1 gene; ogretmeni maarif vekili.

Uzun uzun anlattt derdini tekrar ve lafm bir yerinde "Ben Maarif Vekaleti'nin verecegi yirmi be§ l ira maa§m temin edile­ bilecegi refah1 ba§ka bir yerden de temin edebilirdim. Fakat bir miinevverin devlet te§kilatt haricinde yararlt olmasm1 Turkiye'de imkans1z gordiigiim i<;in sizi birkac;: keredir rahats1z ediyorum.

Yani Maarif'ten i§ isteyi§imde bir ekmek paras1 dii§iincesi degil , bir memleket dii§iincesi amildir" dedi.

Guldii maarif vekili.

Pek <;ok manaya gelirdi bu giilii§. Memnuniyet de ifade ede­ b ili rdi , gene; adamm bumunun siirtmii§ olmasmdan duydugu se­ vinci de.

6 5 . Uygun zaman m beklenmesi .

Osman Balcigil II Ye�il Murekkcp

Neyse neyd i . Gene; 6gretmen dert etmedi.

Bu arada Bayur, Sabahattin'e bran§tnt sordu.

Almanca 6gretmeni oldugunu 6grenince "Hasan A l i Bey'e soyleyin, mi.inhal yer varsa sizi tayin etsin" ded i . ***

Sonrasmda d a b i r y1gm aksakltk c;1kacagmdan emind i gene; adam ama en azmdan Hasan A l i Bey kendine bir dilekc;e yazdirmt§, bunu kendinin gozi.i 6ni.inde Bayur'a g6ti.irmi.i§ti.i .

Maarif vekili dilekc;enin tepesine "Gazi Hazretleri'nden de mi.i­ saade istihsal edildigi ic;in" diye yazacak, "Muvaf1kt1r" ibaresini de ekleyerek i§leme konulmasma izin verecekti.

Strada 6teki hukuki i§lemlerin tamamlanmas1, tayin emrinin c;1karttlmas1 vard1.

Bu arada zaman h1zla akm1§, 1 934 y1lmm §Ubat ayma gel inmi§ti.

Gec;en bi.iti.in bu sure zarfmda bo§ durmam1§t1 gene; yazar. Adm1 Daglar v e Ruzgi1r66 koydugu bir §iir kitab1 i.izerine c;:alt§ml§, yay1m­ lanmasm1 saglamt§tl. ***

Maarif Vekaleti, biraz d a goz 6ni.inde olsun diy e gene; ogretmeni Ankara'da istihdam etmeyi di.i§i.ini.iyordu.

Eli kalem tutan bir aydm oldugu ic;:in, bu kez 6gretmenligin yam stra ba§ka bir i§te daha degerlendirilmesinin iyi olacagma <lair fik irler de vard1.

6 6 . 1 934'te Remzi Kitabevi tarafmdan yay 1 m land 1 .

· 1 16·

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Ya§anan uzun sava§ y1llan nedeniyle bitap dii§IDU§ ulkeyi kal­ kmdirmanm en onemli ayagmm egitim oldugunu b i len hukiimet, Maarif Vekaleti'ne bi.iyiik gorevler yi.iklemi§ti.

Oii§iincelerini degi§tirmi§ bir Sabahattin, alani egitim olan bakanhk i9in §i.iphesiz 90k faydah olurdu.

Bayur, kabiliyetlerini de goz onunde bulundurarak, bu kiymed i ogretmenin, ogretmenliginin yanmda "Ne§riyat Mudurlugu burn §efi" olarak da degerlendirilmesine karar verdi.

Yen i gorev ini sevinerek kabu l etti gen9 adam. Arna heniiz tayini 91kmam1§, maa§ ahr duruma ge9ememi§ti.

Neyse ki birka9 ay once Daglar v e Ruzgar yay1mlanm1§, cebine i..i 9 be§ kuru§ girmi§ti . Aynca day1 bey de sag olsun har9hgm1 eksik etmiyordu.

Memuriyete <lair i:unelin ucunda 1§1k goriinmii§ olmas1, Sabahattin'in keyfini yerine getirmi§ti .

Gen9 adam, ba§I goklerde dola§maya ba§lamI§tl yeniden.

- 137-

Yirmi Be§

Ne kadar siirecegi belli olmasa da Sabahattin mutlu bir done­ me girmi§ti. Memuriyet konusuna olmu§ goziiyle bak1yordu.

0 lokanta senin bu lokanta benim dola§maya, Ankara'da ger­ <;ekle§en parti lerin neredeyse hepsine kan lmaya ba§lamt§tt.

Ba§kalanyla birlikte olmayt seviyordu. Giilmek, eglenmek iyi gelmi§ti gen<; adama. Ankara Palas'ta ger<;ekle§en bir partiye zeybek ktyafetiyle kat1ld1.

Giildiirmeyi sevdigi i<;in olsa gerek, birlikte ya§ad1g1 day1smm ailesi, arkada§lan, dostlan onunla b irlikte olmaktan zevk duyu­ yor, yapt1g1 takl itleri , anlatt1g1 komik hikayeleri can kulag1yla dinliyorlard1.

1 5 :;lubat giinii, ani bir kararla masaya oturdu gene; yazar. Eline ye­ §il miirekkepli kalemini ald1 ve iki gozii Ay§e'sine yazmaya koyuldu:

"Ay�e 'cigim , nikiihma talibim . . . Hi� �aka degil, gayet ciddi soyluyorum . Oturup biraz du�undugun takdirde senin de ka­ bul edecegin birtak1m muhakemelerden sonra dunyada bundan daha muvaf1k bir�ok �eyler yapamayacagrm1z ne ticesine var­ d1m . . . Bana derhal cevap yaz , erkek�e bir cevap . Bu meselede benden ba�ka tiirlu du�unecegin aklima bile gelmiyor. Hele bir mmn kmn et , vallahi kapnnm . . . "

Daha once de <;e§itli zamanlarda ilanta§k etmi§ti Ay§e'ye ama bu denli cidd i hie; olmamt§tt .

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

Ay§e'nin araya hep mesafe koymas1 1 arada bir de "deli" filan diyerek azarlamasm1 hie; mi hie; c idd iye almamt§tl Sabahattin.

Ay§e'yi hep bir goniil yolda§t, gelecekteki sevgilisi ve hatta e§i olarak dii§linmii§tii.

Ay§e'nin cinlerini tepesine 91kartmt§tl mektup. Hemen kale­ me kag1da sanlmt§, olc:;i.iyii tamy1 bir kenara b1rakmt§tl:

" Yazdzklarmz daha �ok �aka diye alzyorum , ama eger bunlan bir an i�in olsun ciddi du�undunse buyuk bir �ocukluk yapmz�­ sm . G y le ya, arnk yapacak �ey kalmadz . Her i�i tamamladm .

Rahat da duramazsm , bu nun imkanz yok . . . "

***

Ay§e'yi Almanya donii§iinde , arkada§L Pertev vas1tas1yla tani­ mt§tl Sabahattin.

Kmn adresini hemen ertesi gun almt§, Bursa, Aydm ve Konya'dan durmaksmn yazmt§tl.

Almanya'ya giderken ve orada gec;ird igi giinler siiresince Melahat'la flort ettiginden, bir ara Maria'ya goniil dii§iirdiigun­ den de soz etmi§ti Ay§e'sine.

Konya'da 9'1h§trken, bu kez de ogrencisi Melahat'a olan a§km1 yazmt§tl. Hatta evlenme teklif ettigini bile soylemi§ti mektubunda.

N ahit'in kalbinde kapanmaz bir yara oldugunuysa, sadece Ay§e degil, cumle alem bil iyordu. ***

"H ic;biri olmaymca b e n i tekrar deniyor" d iye dii§iinmii§ ol­ maltyd1 gene; kad m .

- 1 3 9-

Osman Babgil II Yeiil M iirekkep

Ve son derece net bir "hay1r" cevab1 vermi§ti Sabahattin'e.

Yine de umudunu kesmedi gene; adam.

Oysa Ay§e , bu kez onceki mektuplannm tersine, cevap yaz­ may1 zamana b1rakmam1§, olumsuz cevabm1 bir an bile tereddiit etmeden, derhal bildirmi§ti.

Bunun iizerine yeniden oturdu masanm ba§ma Sabahattin.

Mektuplanni uzun araliklarla cevaplayan, hatta bazen es ge<;en Ay§e'ye, yapt1g1 teklifi bir kez daha tekrarlad1 :

"Ak1llz Ay�e , bundan sonra sana her mektubumda nikiih teklif edeyim , �unku boy le yapznca bir haftada cevap alzyo­ rum . . . Soz aramizda , biraz ustune du�sem razz oluvereceksin , mektubunda boyle bir eda var . . . "

Yazd1 da yazd1 gene; adam.

Gonderdigi mektupta Ay§e'yi neden kaybetmek istemedigini uzun uzun anlatmt§tl. ;;ayer bir gun iki gozii ba§ka biriyle evlenirse , sadece iyi bir e§ten degil, her §eyi konu§abildigi bir arkada§tan da mahrum olacaktt.

Cevap maalesef yine olumsuzdu:

"Sana ciddi �ekilde �unu soyleyeyim ki : B izim evlenmemize imkiin yok . �u veya bu sebepten diye teferruattan baz1 �eyler saymaya luzum yok . Her �eyden evvel seni evlenemeyecek ka­ dar yakzn bulurum kendime . . . Artik bu i�i kapat Sabahattin , fakat bir daha da donmemek uzere . " ***

- 1 40-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Ay§e'nin evlilik tekl ifini katiyede reddetmesi Uzerine karalar baglad1 Sabahattin. Yen iden oturdu masasma. Ye§i l mUrekkepli kalemini, beyaz mektup kag1d1 Uzerinde serbest b1rakt1 .

Kaleme ald 1g1 \X) k ama c;nk karamsar b i r mektuptu. OmrUnUn bitmesini istediginden dem vuruyor, kendini bu dUnyada gayesiz bir m isafir gibi gormekten §ikayet ediyordu.

En onemlisiyse "Beni bu dUnyaya baglayan nedir?" d iye bir soru soruyordu.

Yazd1g1 mektubu bir kez daha okudu gen<; adam. Sinirlendi.

Ne kotU yaz1lm1§ bir mektuptu bu boyle. Kendine yak1§t1ramad1.

Kalemini tekrar ald1 ve mektubun en tepesine bir not dU§tU :

"Yazd1klanm1 bir daha okudum . . . Boyle bir mektubu bana bir ba�kas1 yollasa , gayet samimi soyluyorum , pek gu� okurum ve bir daha yazmamaszm rica ederim . " Sabahattin mektubuna bir de § i ir i lave etti. �i irin ba§lig1 "Son Mektup"tu ve ilk dordUgU §byleydi :

"Ey ydr, b u mektubu aldzgzm demde Kara topraklara verdim kendimi . . .

Her �ey bana engel oldu a.lemde Bir co�kun nehirdim , y1ktzm bendimi . . .

-

141

-

"

Yirmi Alt1

Tabi i ki tekrar yazd1 iki gozii Ay§e's ine.

Mektuplarmdan birine ii9 kitap eklemi§, bir de §art ko§ffiU§tu : "Okur okumaz Manifest' i67 bana derhal iade edeceksin."

Oteki iki kitap ise Buharin68 ve Stalin'indi.

Sabahattin, Buharin'in kitabmm mutlaka Tiirk�ye 9evrilme­ s i gerektigini dii§liniiyor, bunu Ay§e'den istiyordu.

"En faydalt �lt§mak yolu §imd i lik budur. Terciime biter bit­ mez rniisveddeleri ve kitaplan derhal bana yollarsm."

Mektubunda yazmamt§tl arna "en faydalt yol"dan kasu ku§ku­ suz sosyalizmdi. 0 da ttpkt pek 90k ba§ka aydm gibi SSCB'deki gel i§rnenin tesiri altmdaydt.

Ote yandan Ay§e, a§k degil de i§ Lizerine konu§uldugu zaman­ larda, §ahane bir arkada§ oluyordu.

Tabii k i yetmiyordu bu gen9 adama. ***

67 . "KomUn ist Man ifesto", Karl Marx tarafmdan 1 848 y 1 h nda yaz1 ld 1 . Dr. �efi k H Usnu

tarafmdan Turkc,.-eye c,.-e vrildi ve 1 923 y 1 l mda yay1mland1.

68. N ikolay Buharin 1 888- 1 93 8 y 1 llan arasmda ya�ad 1 . Sovyetler Birligi Komunist Partis i'nin merkez komite uyesiyd i . I 92 6'dan itibaren, Stalin tarafmdan one surulen "Tek U lkede Sosyalizm" cezini destekled i , detayland 1rd 1 , teori haline get ird i . Bu teoriye gore, devrim ic;:in kapitalist ulkelerde c,.<Iba gostermeye gerek yoktu. <;:unku SSCB, sosyalizmi eek ba�ma gerc;:ekle�tirebilecek kadar guc;:lenmi�ti. Sonradan SSCB'n i n ve dunyanm ba�1na bela olan Sca l inizm, i�te tam da bu tez Uzerine temellend i.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Buharin ve Stalin'in kitaplannm �vrilmesini istiyor ve bunun ic;in <;aba gosteriyordu Sabahattin, <;i.inki.i Sovyetler Birligi'nin saglad1g1 gel i§me ger�kten de goz kama§tmc1yd1.

Lenin'in 1 92 4 yilmda oli.imi.ini.in ardmda, 1 930'lu y1llann ba§­ larmdan itibaren, ti.im di.inyada bir efsane olmu§tu SSCB'nin yeni l ideri Stalin.

Di.inya epeydir, onun soyled ikleri ve yaptiklanyla yatip kalkar olmu§tu.

Sabahattin, Troc;ki'nin i§te tam da bu i.ilkeden ka<;arak Ti.irkiye'ye s1gmm1§ oldugunu nedense hie; onemsemedi . Rus mu­ halifin istanbul'da, Bi.iyi.ikada'da si.irgi.in hayat1 ya§ad1gmm belki farkmda bile degildi .

Di.inyada ve Ti.irk iye'de ya§ayan aydmlann bi.iyi.ik bir bsm1 da t1pk1 onun gib i , SSCB'de ne olup bittigini tam anlamiyla anlayam1yordu. ***

SSCB'de bi.iti.in bunlar olup biterken, aym y1llarda Ankara bir ba§kent olarak in§a edilme si.irecini ya§tyordu.

Nufusu yanm m ilyonu bile bulmayan yerle§im, muhtelif ne­ denlerle gene; Ti.irkiye Cumhuriyeti'nin ba§kenti olarak sec;ilmi§­ se de, birkac; devlet dairesi ve dt§ i.ilke temsilciligi haric;, brae; bir Anadolu kasabas1 gori.ini.imi.indeydi .

Dogal olarak, eglence yerleri ac;1smdan d a aym yoksunlugu ya­ §ty ordu ba§kent.

Sabahattin arada bir Gazi <:;:iftligi'ne gidiyordu.

Olkenin kuruculan, ba§ta Gazi olmak i.izere 1 925 'ten itibaren bu c;iftlikte i.islenmi§lerd i .

- 1 43 -

Osman Balcigil /I Ye�il Murekkep

Gazi'nin direktifiyle burada ad1 Merkez <;iftlik Lokantas1 olan bir mekan in§a edilmi§ti.

1 930'dan soma, lokanta Tanm Bakanlig1 tarafmdan t;alt§tml­ maya ba§lanmt§tL. Eger mevsimlerden yaz ise, lokantanm bahc;esinde Darva§' t dinliyordu Sabahattin.

0 zamanlar pek populerdi Hali! Darva§. miizisyenlerdendi. surukledigi Turkiye'ye Sava§m Macaristan'da dogmu§, Franz Liszt Muzik Akademisi'ni bitirmi§, Macar Kraliyet Filarmoni Orkestras1'nda i;alt§ffiL§tL Kemanm1 i;alm1yor, konu§turuyordu adeta. Ankara gecelerinin gozdesiyd i.

Sabahattin, Bomonti Bira Bahc;esi'nde bira da i<;iyordu.

Gazi, Ankara'da uretim yapan ve sermayesinin buyuk ktsm1 yabanc1lara ait olan Bomonti Bira Fabrikas1'na alternatif olmak uzere , tiimuyle yerli sermayeye dayalt yeni bir bira fabrikas1 kur­ durtmu§tu.

Yine de Bomonti Bira Bahc;esi arada bir canlt muzik e§liginde clans edilen mekan haline donii§iiyor, gen<; adam eglencelerin doruk yapttg1 boyle gunleri asla kac;:1rm1yor, arkada§lanyla gulup egleniyordu. ***

Grup halinde bir araya gelindiginde, c;:ok eglendiriyordu etra­ fmdakileri Sabahattin.

Ozellikle de arkada§lannm e§leri onunla sohbet etmekten bu­ yuk haz duyuyorlard1 .

Sanki b i r erkekle degil d e bir kadmla konu§urcasma rahat ko­ nu§uyorlard1 gen<; adamla.

- 1 44-

Osman Balc1gil II Yqil Miirekkep

Esasen, §eytan ti.iyi.i vard1 Sabahattin'de. Ve dogrusunu soyle­ mek gerekirse, bir yolunu bulup herkese kendini sevdirmeyi be­ cermekte i.isti.ine yoktu.

Mesele a§ka geldigindeyse durum degi§iyordu.

Nedense bteki her konuda kend ine tevecci.ih gbsteren hanim­ lar, kendilerini Sabahattin'le ya§anacak bir a§km kollarma bir ti.irli.i b1rakam1yorlard 1 . <;ok di.i§i.inmi.i§ti.i bu konunun i.izerinde gene; adam.

Acaba yeterince c;ekici mi bulmuyordu kadmlar kendisin i ?

Veya cidd i b i r izlenim mi uyand1rm1yordu kar§l cinste ?

Bir gelecek mi gbrem iyorlardt acaba onun ya§am tarzmda?

Sorulan c;ogaltsa da uygun cevab1 bulmakta c;aresiz kaltyordu gene; adam.

Her oturup hesaplad 1gmda, c;ok mu c;ok ya§lanmi§ olduguna kanaat getiriyor, bir yuva kurmak ac;1smdan treni kac;myormu§ gibi hissediyordu.

- 1 45 -

Yirmi Yedi

Yalnizhk hissettigi zamanlarda, Naz1m' m Unurulan Adam' 169 geliyordu Sabahattin'in aklma.

Gec;:enlerde yay1mlanm1§tL N az1m'm kitab1. Bir piyesti ve oy­ nanmas1 bekleniyordu.

Kitap uzerine Naz1m'la, yaz1lma surecinde konu§ffiU§tu Saba­ hattin.

"Bu oyunu Muhsin Ertugrul'un oynamasmt c;ok istiyorum" de­ mi§ti gene; arkada§ma usta yazar. "Laf aram1zda, hatta konu§tum bile Muhsin Bey'le ."

Her §ey yolunda giderse, oyun Darulbedayi'de sahnelenecekti.

Daha once de iki oyunu sahnelenmi§ti burada. Unutulan Adam sahnelenen Li<;Lincl.i oyunu olacaktt.

Nedense, Naz1m bu oyunun sahnelenmesini otekilerden daha fazla onemsiyordu.

Demi§ti k i bir keresinde Sabahattin'e, "Toprag1, dostlanmt, kanmt sevdigim kadar severim tiyatroyu ... Bugune kadar h ic;bir §eyi bir ki§i i<;in yapmad 1m. Kendim de dahil. Arna bu piyesi , bir ki§i i<;in yazdtm. Muhsin oynasm d iye yazd tm bu oyunumu ."

Naz1m'm bu sozleri c;ok etkilemi§ti Sabahattin'i.

Tam da Naz1m'm soyledigi gibi, §bhret ge<;iciydi, insanlar ve meslekler kahc1 degildi, her §ey ve herkes unutulmaya mahkumdu.

69 .

�iihrcc olarak da bil inen bu oyun, l 93 5 'ce Dari.ilbedayi'de ( i stanbu l �ehir Ttyacrolan)

sahnelend i . Unui11lan Ad.am '1 cam da Naz1m H i k met'in iscedigi gibi Muhsin Ercugrul oy· nad 1 . �iihrcc, bliylik �airin hapishanen in yolunu cutmadan sahnelenen son oyunu oldu.

Osman Balcrgil II Ye�il Murekkep

Arada bir, ozellikle de yalniz oldugu geldiginde aklma, tam da Unutulan Adam d a oldugu gibi yalniz, umutsuz, unutulmu§ hisse­ diyordu kendini Sabahattin.

Oysa Naz1m, kitabmm arka planma, ustu kapali bir §ekilde de olsa, umut koymu§tu. Ya§anmaya deger bir dunyanm ipw;:lanni da veriyordu Unutulan Adam'da.

Boyle du§ununce, yeniden umuda kap1ld1 Sabahattin. '

***

Ou§unceli, kizgm, umutlu, umutsuz, hangi ruh halinde olursa olsun, hep yapt1g1 gibi masasmm uzerinde duran piposuna uzand1 Sabahattin.

Wertheim'dan ozene bezene ald 1g1 pipo c;:abs1yla, piposunun temizligini tamamlad1 .

Dzerinde Turk Pipo Tutunu yazan tutun kesesinden ozenle bir tutam ald1 1 hazneye yerle§tirdi.

Bir y1l kadar once, gen9 Cumhuriyet tarafmdan te§ekkul etti­ rilen inhisar idaresi tarafmdan uretilmeye ba§lanmI§tl Turk Pipo Tutunu ve Sabahattin i9in ya§amsal oneme sahipti.

Tabii ki Almanya'da i9tigi aromatik tutunlerin ayn bir yeri v ard1 damagmda ama i9ine arada bir birka9 parc;:a e lma kabugu koyarak nemini kendine uygun hale getirdiginde, bu tutun de pekala i§ini goruyordu. i lk birka9 nefesten sonra mektubunun ba§ma 1 1 .4.34 yazd1 ve " Ay�e" diyerek ba§lad1 :

"HO.la. yirmi iki yirmi u i; ya�mday1m zannediyordum , yani bu ya�larda olmad1gim1 bildigim halde . . . Ve bu son gunlerde tam yirmi yedi ya�mda oldugumu ve ihtiyarlad1gzm1 anlad1m . . . "

-

1 47 -

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Belli ki bir arayt§ ic;indeydi Sabahattin.

Amk c;ocuk olmad1gm1, hatta genc;liginin bile smmna gel ip dayand 1gm1 dl.i§linliyordu.

Etrafma bakttgmda, hemen butlin arkada§larmm ya evlenmi§ ya da birilerine soz vermi§ oldugunu gorliyor, tela§a kap1ltyordu.

"Yakmda . . . " di ye dl.i§linliyordu bir yandan mektubunu ta­ mamlamaya c;alt§trken Sabahattin. "Ay§e de evlenir ve ben de bir ba§Lma kal mm." ***

Mektubunu bitirip zarfa koyarken, zarfm lizerini yazarken, sonmli§ piposunu yeniden yakarken hep ayni konuyu dl.i§l.indu.

Yalntz ihtiyarlamak, unutulan bir adam olmak sahiden de c;ok urkutl.icli olmaltyd1.

Yakmda askere gitmesi gerekecek, en azmdan bir buc;uk y1lt kt§lada gec;irecek ve donli§l.inde otuz ya§mda olacaktt.

Bir §eyler yapmas1 , askere gitmeden once kend ine bir rota c;izmesi gerekiyordu. ***

Geriye, epey geriye gitti dl.i§lincelerinin tam da b u ktsmmda Sabahattin.

Almanya'dan dondugli gunlerde istanbul'da, Erenkoy'de kar§tla§tp birlikte ylizmeye gittigi glizel, zarif gene; km dl.i§linmeye ba§lad1.

Acaba ne yap1yordu? Evlenmi§ olabilir miydi ?

Mesela Muhittin'le . . .

Belirgin bir k1skanc;ltk h issetti, derinlerinde bir yerde.

- 1 48-

Yinni Sekiz

Ankara si.iratle bi.iyi.iyor, ba§kentin bina envanterine her gun ya bir yenisi ekleniyor ya da var olanlara ilaveler yap1hyordu.

Ankara N umune Hastanesi'ne be§ yi.iz yataklt yeni bir pavyon daha eklenmi§ti i§te .

Yetmiyormu§ gibi, Sabahattin'in day1s1 Doktor R 1fat Bey' in sahip oldugu kliniginin kar§ts ma Doktor $evket Bey'in sagltk yurdu a<;tld 1 .

Onceleri hastalara yeti§emeyen day1 bey, neredeyse i§ yapamaz hale gelmi§ti boyle olunca. inat<;t bir adam degildi. Fazla ayak diremedi, teslim oldu. Sahibi oldugu Ankara S 1hhat Yurdu'nun kap1sma kocaman bir kilit astt.

Sabahattin, day1smm ailesiyle birlikte, loj man olarak kullan­ d1klan hastanenin en list kattnt toplamaya giri§ti.

Oncelikle de kendi odasm1 derdest etti, kitaplannt koliledi.

Aile, tabii ki Sabahattin de yanlannda olmak i.izere Yeni§ehir'e ta§md1 .

Bundan boy l e keresteci Fahri Bey' i n yeni yapt1rd1g1 apartmanda oturacaklard1. ***

S1caklann iyice bast1rmas1yla birlikte, R1fat Bey ve ailes i Gazi <;iftligi'ne daha s1k gider olmu§tu.

Sabahattin de onlarla birlikte 91.k1yor, ak§amlannt day1s1, yengesi ve <;ocuklarla eglenerek ge<;iriyordu.

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

0 ak§amlardan birinde, R1fat Bey yegenine "Soyad1 meselesini

du§undun mu Sabahattin ?" diye sordu.

Haziranm sonlarmdan itibaren tum Turkiye soyadt meselesine kilitlenmi§ti.

Kanun teklifi Meclis'te kabul edilmi§, 2 Temmuz'da Resmi Gazete'de yay1mlanm1§tt.

0 gun bugundur, butun aileler kendileri i<;:in uygun, guzel b ir soyad1 bulmanm pe§ine du§mU§lerdi.

"Siz karar verdiniz mi day1 ?" dedi Rtfat Bey'in sorusu uzerine Sabahattin.

Day1s1 e§ine ve ku<;i.ik ogluna da bakip "Ertuzun olsun diyoruz" dedi.

Sabahattin §6yle bir du§undu, bir yorumda bulunmamayt tercih etti. Sessiz kaldi.

"Ne diyorsun ?" diye usteledi dayt bey.

"Bana . . . " dedi Sabahattin. "Hem sert hem yumu§ak gibi geldi."

R1fat Bey guliimsedi, "Dogru, er kelimesinde bir sertlik, tuzun kelimesinde bir yumu§akltk var" dedi. Sonra da Sabahattin'in daha fazla yorum yaptp mevzuu sulandtrmasma izin vermeden "Peki , sen bir soyad1 du§undun mu ?" diye sordu.

Gen<;: adamm cevab1 haz1rd1: "Arada bir babamm ismindeki Ali'yi70 soyad1 gibi kullamyorum zaten dayt. Kitapta da kullandtm. Degi§tirmem herhalde."71 ***

7 0 . Sabahattin Al i'nin babas 1 , Piyade Yuzba�1s1 Cihangirl i A l i Salahattin'd i ( 1 876- 1 92 6 ) .

Soyad1 mecburiyeti ol mayan Osmanli'da, a i leler dogduklan yer, fiziksel ozellik, meslek gibi i�aretleri lakap olarak kul lamrd i . Aynca, isimlerin in ba�ma babalannm ismini de ek­ lerlerdi. A l i , Sabahatt in'in dedesinin ismiydi.

7 1 . Tam da boyle yaptl Sabahattin. Nufus memuru isimleri soyad 1 olarak vermediklerin i soyleyince "O halde ' i ' harfi n i kul lanmaym onun yerine ' 1 ' harfi koyun. A l i olsun. Yani 'kirmmy1' gibi" dedi ve nufus kutugunun soyad 1 hanesine "Ali" yazd 1rd1.

- 1 50-

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

Az sonra day1 bey Sabahatcin'i de ahp, erkeklerin oturdugu bir masaya ge<;ri. Her zamanki gibi olup bitenler iizerine fikir ah§ve­ ri§inde bulunuluyordu.

Bir ara laf N ihal Ats1z'a gelince Sabahatcin kulak kesildi.

Trakya'nm tad 1 ka0J1 1§t1. Birtakim kendini bilmezler Yahudi­ lerin ibadethanelerine, okullarma, i§Yerlerine saldmyorlard1.

"Bunun ... " ded i i9lerinden biri. "En biiyiik ki§kirC1c1s1 o N ihal denilen adam." i§te, N ihal'in ad1 ge0Jli§ti yine.

Trakya'da ya§anan geli§meleri, l§m i9inde N ihal de oldugu i9in yakmdan takip ediyordu gen9 adam.

Arkada§1 o aralar, Ats1z' m yerine Orhun72 dergisini 91kartmaya ba§lam1§t1.

N ihal yeni dergi Orhun'da, Cevat R1fat ise Milli inkilap der­ gisinde Yahudilere kar§I son derece 1rk91 yaz1lar yaz1yor, §iddeti te§vik ediyorlard1.

Sonunda istediklerini becermi§ler, Tekirdag, K 1rklareli ve C:: a nakkale'de Yahud ilere ait mekanlar basilm1§, yagmalanm1§tl.

Yetmiyormu§ gibi birc,,'Ok kadma da tecaviiz ed ilmi§ti.

Bir j andarma onba§ismm, saldirganlan durdurmaya �h§irken olduruldiigiinii gazetelerde okumu§CU Sabahattin.

"Sbz konusu olan . . . " dedi masadakilerden biri. "Toplamda on b e§ bin Yahudi. Sadece Edirne'de alu bin Yahudi var. Nufusun dome birinden bile fazla. Ne sa0J11yorlar bu adamlar boyle ?"

7 2 . 1 93 3 y 1 l mda Edi rne'ye edebiyac ogretmeni olarak cayin edilen N ihal Acs1z, o y 1 l m ka­ sim mdan icibaren Orhun ad m 1 verdigi bir dergi c;:1kartmaya ba�lad 1 . Orhun, du�unce olarak

Atsi� Mecmua'nm bir devam 1yd 1 . Aym zamanda, Almanya'da yukselmekce olan H itler'in sav u nuculugunu yap1yordu. Bu arada Turk lerin carihini de konu ed i niyor, o donemde l i ­ se lerde okuculan carih kitaplanm agir d ille ele�ti riyord u. Orhun, b u gerekc;:eyle, Temmuz I 93 4'te Bakanlar Kuru lu karanyla kapau ld1.

-

151-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Dayanamad1 Sabahattin.

"Yeni bir durum degil .ki" dedi ve arkada§mm, di.i§i.incesini Arszz Mecmua'da ve sonradan Orhun'da ne zamandan beri olgunla§t1r­ d1gm1 omekleriyle anlatt1.

Verdigi bir ornek t;ok qarp1C1yd1.

Once "Varanda§ Tiirk<;e Konu§" kampanyas1yla insanlan nas1l sokaga dokti.iklerini anlattt Sabahattin. "Sonra da . . . " dedi "Yahu­ dileri hedef olarak gbsterdiler. " iralya v e Almanya'dan soma Ti.irkiye'de d e fa§izm v e N azizm, hem de Sabahattin'in en yakm arkada§lanndan birinin eliyle ve olanca hmyla yi.ikseli§e ge<;iyordu.

-

152

-

Yirmi Dokuz

isranbul'da da ya§am t§ biri olarak, Ankara'nm steak yaz hava­ larmt hi<;: dert etmezd i Sabahattin.

Bir pazar gunu piknik yapmak i9in Yabanabat'a73 dogru oto­ mobille giderlerken "<;ok steak bir yaz olaeagt daha haziran <;:tk­ madan belli oldu" diyen Mufide Harnm'a "Yapma yenge. Ne olur Ankara'nm steagtyla istanbul 'unkini kar§tla§ttrma. Zavalltlar ap­ tala donuyorlar yaz aylarmda. Resmen yarnyorlar" di ye kar§t 9tkt1.

Dayt bey in ailesi epeyd ir istanbul'a ta§ mmanm planlarmt yaptyordu .

Ailenin ku<;Uk oglu Re§it istanbul'da ya§ayanlann neden yan­ dtgmt merak edinee, gen<;: adam yegenini "Nern yuzunden. S teak nemle birle§inee, hayat ya§anmaz oluyor" diye eevaplad 1.

Dayt bey Kargasekmez'in dar ve kavisli yoluna dikkat kesilmi§, ail esini kazastz belastz piknik yapaeaklan alana ula§ttrmaya <;:alt§t­ yordu. Toplamda yed i kilometreye yakla§an viraj lan atlatana ka­ dar, gtkt <;:tkmadt Rtfat Bey'in. Yol duzelir gibi olunea bir oh <;:ekti v e "Ne diyorsun Sabahattin, bugun yenebileeek misin pokerde be ni ?" di ye sordu.

"Sen 9aktr yirmi be§l iklerden haber ver day t" dedi keyifle Sab ahattin.

Ge<;:en gezide epey parasmt almt§tl Rtf� t Bey'in.

7 3 . Km lcahamam'm

o

zamanki ad 1 .

Osman

Balcigil II Yqil Murekkep

Sonra e§ine "Gramofonu aldm m1 Mufide ?" diye sordu day1 bey.

Almd1gm1 i:igrenince rahatladi. ***

i§sizlik yaramt§tl R1fat Bey'e. "i§ durumunda bir geli§me var mi day 1 ?" diye sordu Sabahattin.

"Ben de seninle onu konu§acakt1m Sabahattin. Galiba birka<;; gun i<;;i nde Rize Hastanesi'ne ba§hekim olarak atanacagim.

Vekalet'te74 gi:iru§uluyormu§. Onumuzdeki hafta haber <;;1 kar di­ yorlar. Tayin emrimi ahr almaz, <;;o l uk <;;o c uk istanbul'a gidecegiz.

Onlan oraya yerle§tirdikten sonra, Rize'ye yalmz gidecegim. Bil­ digin gibi, <;;o cuklarm egitimlerini istanbul'da surdurmelerini isti­ yorum. Duzgun okullarda okusunlar. Anneleri onlarm hakkmdan mukemmelen gelir. Ben de arada bir istanbul'a ge<;;e r, durumlanm kontrol ederim. 11 Sabahattin, day1smm ve yengesinin planlanm yerli yerine oturttuklanm du§undu. �u tayin i§ine sevinsin mi uzulsun mu bilemedi. Be§ kuru§ para harcamadan ya§ay1p gidiyordu onlarla beraber.

Eger anlatttklan gibi olacaksa, ki olacak gibi gi:irunuyordu, kendi ba§mm <;;a r esine bakmas1 gerekecekti Sabahattin'in.

Gen<;; adamm sess izle§tigini gi:iren day1s1 "End i§elenme, ev­ den ta§mman gerekm iyor. Kira dt§mda da sana yard 1 m e tmeyi surdurecegim" ded i.

Sabahattin hemen "Olur mu i:iyle §ey day1, anneme de destek oluyorsun zaten" dedi ve kendinin de birka<;; gun i<;;inde i§e ba§lamak uzere oldugunu si:iyledi.

7 4 . 0 zamanlar, Sagl1 k Bakanl1g1'nm a d 1 "S1hhat v e i\:(imai M u a v enet Vekaleti" id i .

- 1 54 -

Osman Balcigil II Ye�il M iirekkep

Dogru soyli.iyordu. Bir ay sonra okµllar ac;1lacak ve o da para kazanmaya ba§layacakt1.

Bu di.i§i.ince i<;ini rahatlattl gen<; adamm. ***

Otomobilden inilince, Sabahattin'in ilk i§i, gramofonu kurup i.izerine Seyyan Hanim'm75 yeni c;1kan tango plagm1 yerle�tirmek oldu.

Km mi.izik sesi doldurur doldurmaz, gen<; adam ko§arak yen­ gesine yoneld i, oni.inde bir reverans yaparak "Benimle dans eder misiniz ?" diye sordu.

Day1s1 da kizlanndan birini dansa kald 1rd1.

Sabahattin kmp ge<;iriyordu dans ederken yapt1g1 komiklik­ lerle ortaltgt.

Sonra yaygilar yayild1, zeytinyaglt dolma ve kuru kofte tence­ relerinin kapaklan ac;1ld1. Zuladan raki c;1kt1 . Yenildi, i<;ildi.

S1ra gi.ini.in en eglenceli kismma, pokere ge lmi§ti.

Oyuncular yerlerine yerle§ir yerle§mez Sabahattin "<;ak1r yir­ mi be§likler ortaya" ded i ve cebinden bir di.izineye yakm nikel para <;1kanp yaygmm i.izerine attt.

Belli ki kazanmaya ham gelmi§ti. Ge<;en piknikte ve ondan once de evde epey parasm1 almt§tL day1smm ve yengesinin.

Day1s1 ve yengesi her geziden once oldugu gibi bu geziden on ce de <;ocuklarla konu§IDU§, Sabahattin'e once kaybettirmek, so nra kazand1rmak i.izere plan yapm1§lard1.

75 . Se yyan Oskay 1 9 1 3 - 1 989 yil lan arasmda ya�ad 1. istanbul Konservatuvan 'na devam et ti. i lk Tu rk tangosu olarak tarihe ge<;,'en Necip Celal'in "Mazi Kalbimde Bir Yarad 1r" is i ml i eser i , Mou lin Rouge'da d i nleyicilere once onun sesinden ula�t 1 . Sanat<;1 ilk tango

pla kl anr n Columbia ve Odeon � i rketleri i<;in yapt1. As1l sozle�mesi n i ise o donem i<;in mu hte �em bir maa� sayi lan ayda yiiz liraya Sahibinin Sesi ile imzalad 1 .

- 1 55-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Esasen, bu hep boyle olurdu. Evde ya da ba§ka yerlerde de oyun oynad1klannda, Sabahattin'e once para kaybettirilir, sonra da kazanmas1 i<;in yard1mc1 olunurdu .

Severdi day1 bey ve ailesi Sabahattin'in para kazamrken ve kaybederken yapt1g1 maskarahklan .

Biraz §ansa bagh olsa da daha <;ck sinir hakimiyeti ve stratej i gerektirdigi i<;in, day1 bey de Sabahattin de <;ck onemserlerdi poker oyununu. <;ocuklann da bu oyunu iyi bilmelerini isterlerdi.

Tam da planland1g1 gibi oldu. Sabahattin once kaybetti, soma kazand1 .

Yapt1g1 muhtelif esprilerle oyun boyunca gi.ildi.irmi.i§ti.i day1sm1, yengesini ve <;ocuklan . ***

Donil§ yolculugu boyunca, day1s1 v e yengesiyle, ailenin i stanbul'a ve Rize'ye nas1l yerle§ecekleri ilzerine konu§tU gen<; adam.

Art1k planm1 iki ki§iye, hatta belki il<; ki§iye gore yapmaliyd1 .

Bakahm h e r §ey istedigi gibi geli§ebilecek miyd i ?

Arna her §eyden once para kazanmaya ba§lamas1 v e e v di.izenini yerli yerine oturtmas1 gerekiyordu.

- 1 5 6-

Otuz

"N i9in ruhumuzun asla 1smamad 1g1 kahplarda kalmaya mec­ buruz ? Bir insana bundan daha bilyilk bir i§kence olur mu ?"

1 Temmuz 1 93 4 tarihini att1g1 mektubunda, iki gozil Ay§e'sine yazmay1 silrdilrilyordu Sabahattin.

Maarif Vekaleti tarafmdan resmen i§e almmt§, onilne bir dolu i§ konulmu§tu. Yapttg1 i§lerin neredeyse hepsini aktls1zca buluyordu Sabahattin. ***

Vaktini il <;e bolmil§til.

Vekaletin kendine verdigi <;eviri gibi i§lerle ugra§tyor, yazmaya �lt§tyor ve en onemlisi b1kmadan usanmadan okuyordu.

Elinden kitap dil§milyordu Sabahattin'in.

Almanya'ya gitmeden �k once, daha kil�cilk bir �cukken b a§lad1g1 okuma ve yazma eylemini fas1las1z silrdilrilyordu.

Alman edebiyatmda derinle§mi§ olmay1 yetersiz buluyor, her illkeye dair edebiyat eserini bir silnger gibi i9ine 9ekiyordu.

Ay§e'ye mektup yazmak i9in oturdugu masada o. giln Bernard Sh aw'un76 bir kitab1 vard1.

7 6. Be rnard Shaw 1 856- 1 950 y1llan arasmda ya§ad 1. 1 884 yil mda Fabian Demegi'nin iiyesi ol du. Bu demegin iiyeleri sosyal izmi savunuyor ama devri mi reddediyordu . Toplumlann d e� i�i minin zaman alacagm1 dii§iiniiyorlard i .

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Birden aklma kitab1 arkada§ma gondermek geldi . Mektubunu tamamlamadan bu konuda da kalem oynatmaya giri§ti:

"Ha , sana Bernard Shaw' un bir kitabm1 gonderdim . Muhak­ kak oku . Bana da fikirlerini yaz . Hakimiyet-i Milliye'nin ne�­ retmeye ba�ladigz bu seriyi takip e t . Ben alzp okuduklanm1 sana gonderirim . Bu tercumelerin sinirime dokunan taraf1 , gavura has isim!erinin Turk imlas1yla yazrlmasz . Adamm ismini bile $ov diye yazzyorlar. Ukalalzk . Fakat ihtiyar ingiliz deh�et adam . Ben onun ge�en asrm sonlarmda yazdzgz bir romamm , Amator Sosyalist'i okumu�tum , o zaman i�in degil bugun i�in bile tazeligi ve yeni fikirleriyle insam �a�1rtan bir kitap idi . Frans1zcas1 vardzr, mu­ hakkak bul ve oku . " Sabahattin nas1l Almanya'ya gonderilmi§se, Ay§e de Fransa'ya gonderilmi§ ve 6grenimini tamamlay1p Ti.irkiye'ye donmi.i§ti.i.

Frans1zca 6gretmenligi yap1yordu.

Mektubunu bitirince kitapla birl ikte zarfa koydu, kapattl ve iki gozi.i Ay§e'sinin ismini yazd 1. ***

B i r a y kadar sonra yen iden yazmak istedi i k i gozi.i Ay§e'sine.

Masas1 kitap ve yazdm1§ di.inya kadar sayfayla doluydu.

Biraz havadan sudan yazd1ktan sonra kitaplara dondi.i:

"Goethe hakkmda Brandes77 nam bir Danimarkalz mu­ nekkidin78 biyografisini okuyorum . $imdiye kadar okudugum 7 7 . Georg Brandes 1 84 2 - 1 9 2 7 y 1 llan aras mda ya�ayan iinlii Danimarkal1 ele�t irmen.

78 . El��ti rmen

- 1 58-

Osman Balctgil 11 Ye�il M urekkep

G oethe biyografilerinin en miikemmeli . . . Sonra Shakespeare hakkmda kirk elli sayfalik bir tetkik yap1yorum . 79 S tratford' lu Shakespeare ' in bu dramlan yazm1� olmasm1 miimkiin gorme­ yerek onu bir sahtekar, ismini vermek is temeyen birisinin eser­ lerine imza atmak kii\:iikliigiinde bulunan bir zavall1 adde tmek is teyenler var. Ge\:en giin bir Amerikalmm bu yolda bir iddia­ sm1 okudum . . . Bundan otuz sene evvel Shakespeare eserlerinin miiellifinin Bacon olduguna dair yapilm1� bir iddiay1 taze imi� gibi ileri siiriiyor . . . "

Ay§e'ye yazd1g1 mektubunu yine a§k dolu sat1rlarla bitirdi gene; adam:

"Hi\:bir mektubumda eskimeyecek olan bir soz varsa o da �udur : Seni \:Ok gorecegim geldi . Mamafih bu hasret oyle bir hasrettir ki , yan yana oldugumuz zamanlarda bile bakidir. " Mektubunu imzalad1, zarfa koyup i.izerine iki gozi.i Ay§e'sinin ad m1 ve adresini yazd1.

Postaneye dogru yi.iri.irken aklmda, kendini defalarca geri c,,--e ­ virmi� Ay§e'den daha <;ok, istanbullu san§m, lacivert gozli.i gi.izel k1Z1n oldugunu fark etti.

Ay�e'ye yazmanm daha c,,uk kendiyle konu§uyor olmak anla­ mma gel ip gelmedigini di.i§i.indi.i.

Gec;en gi.inlerde, bir onceki mektubunu yazarken ve hatta so­ nuncuyu kaleme ahrken de bir karar arifesinde oldugunu biliyordu.

Derinlerinde, bir �ey yer degi§tiriyordu.

7 9. Sabahatc i n A l i ' n i n "Shakespeare Meselesi " a d l 1 u�· adec makalesi var. M a b l d e r 1 9 3 4 1 9 3 5 y 1 l lannda Varl1k dergisinde yay11n l a nd 1 .

ve

- I 59 -

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Sanki gori.inmez bir el onu iki gozi.i Ay§e'sinden koparttp, fark­ h bir c;ekim alanma dogru yonlend iriyordu.

Kendi kendine "Ya mektuplar ?" d iye di.i§i.indi.i.

Ay§e'ye yazd1g1 mektuplann daha <;ok bir i<; konu§ma, di.i§i.in­ celerini kaleme dokme olduguna <lair di.i§i.incesi giderek ag1r bas­ maya ba§lamt§tt.

- 1 60-

Otuz Bir

Pertev'le Kutlu Pastanesi'nde bulu§tU Sabahattin.

Telefonda "Kutlu mu olsun istanbul mu ?" diye konu§mU§, sonunda Kutlu'da karar ktlm1§lard1.

0 aralar ak§amustleri iyi bir orkestra <;aliyordu bu pastanede.

Ankara'nm sec;kin hanim ve beyleri ak§amlan burada bir araya geliyor, kahvelerini ic;iyor muzik dinl iyorlard1.

"Hie; gitmedim Paris'e ama c;ok resm ini gi:irdum. Bizim Kut­ lu da a§ag1 kalmaz Paris'ten degil m i ?" diye sordu Sabahattin arkada§ma.

"Hakhsm. istanbul ve Ozen pastaneleri de i:iyle, h ic;biri bir di­ gerinden geride degil . Hem yiyecek ve ic;ecek kalitesiyle hem de hizmet olarak." istanbul Pastanesi Ulus Meydani'ndayd1, daha c;ok milletve­ killerinin, ressamlann ve gazetec ilerin ugrak yeriydi.

Kutlu'nun hemen kar§i ko§esinde bulunan Ozen'in mudavimleri ise unlii yazarlard1. Ozen sonradan Kmlay Gene! Merkezi'nin ya­ nmda bir de §Ube a<;mt§tl.

Sabahattin ve Pertev'in o gun bulu§mak ic;in sec;tikleri Kutlu, sosyetenin gi:izdesiydi. iki gene;, kald mmm iistiinde bulunan ah§ap koltuklara kuru­ l u p, ak§am giine§ini kesen ve kald mm1 neredeyse tiimiiyle kap­ lay an renkli tentenin altmda, giizel ilkbahar havasm1 teneffiis ede rek kahve sipari§lerini verdiler.

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Once biraz Sabahattin, akulundan ve Ne§riyat Servisi'ndeki gorevinden soz etti.

Pertev de biraz kendi yapttklanm ettiklerini anlatt1 ama laf1 c;ok uzatmad1, sadede geldi.

"Sayle bakaltm §imdi, neymi§ c;ok acele beni gormek istemenin nedeni ?" ***

Her ikisi d e kahvelerinden birer yudum alm1§lard1.

Pertev, Sabahattin'in Kuyucakli Yusuf un Projekcor'de yayma ba§lay1p da dergi ikinci say1y1 bile basamaymca i.izi.ildi.igi.ini.i di.i§i.i­ ni.iyar, arkada§mm kendine bundan dert yanacagm1 zannediyordu.

Gem; adam "Evlenmeye karar verdim" deyince, biraz §a§1rd1.

Sabahattin, arkada§t sarmadan giri§ti anlatmaya. <;ak heye­ canltyd1.

"Biliyarsun, ogrencim Melahat'tan da alumlu yamt alamamI§­ tlm. Bir daktorla evlenip Kanya'dan izmir'e goc;ti.i. Nahit ba§tan beri yan c;iziyardu zaten. 0 da gid ip, esasen sevdigim b iri alan Halil'le80 evlendi. Birkac; ay once Ay§e'ye iki kez evlenme teklif ettim. ikisini de geri c;evirdi. Ostelik azarladt . Yak beni e§ alarak di.i§Unemezmi§, yak biz arkada§mt§tz, karde§mi§iz falan fe§mekan.

Almanya'dan arkada§tm Melahat' t da biliyarsun . . . " Pertev arkada§ tntn i.izgi.in aldugunu fark etti. Yaras1 c;ak de§il­ mesin diye sozi.ini.i kesti.

"Yine de evlenecek birini bulmu§sun ya i§te ! Deyiver bakal1m kimmi§ bu ktymetli hatun ki§i ?"

80. Hal i ! Vedac Ftracl1 1 90 1 - 1 969 y 1 l lan arasmda ya�ad i . i srnnhul Erkek Lisesi'ni ve Edebiyac Faku lcesi'ni b i c i rd i . Ogrecmen oldu. i scanbul maarif ml'ldl'lrli.igi.i yapci. Zamanm pol ic ikasma ccrs di.i�en ve zor durumda kalan sanacc,:t lan ve egicimcileri hi maye eunes iyle rnnm1r.

- 1 62-

Osman Balcigil fl Yqil Murekkep

Sabahattin gulumsed i , "Tan1m1yorsun, adm1 bile duymadm" dedi.

Sanki Pertev'e, onun bile bilmedigi yanlan oldugunu hisset­ tirmeye �lt§tr gibiyd i .

"Sayle d e deli etme" ded i can dostu.

Arkada§tntn merakmm giderek artmas1 ho§una gtttt Sabahatdn'in. Konu§may1 bir oyuna C,.'evird i . Az onceki huzun yerini sev ince b1rakmt§tt.

"Once dinle bakaltm, evlenmeye karar vermekle iyi etmi§ miyim ?

Yoksa yanlt§ bir yolda m1y1m ?"

Pertev merakla baktt Sabahattin'in yuzune.

"Evlenmem laz1m geldigini dU.§U.nuyorum. <;unku ya§tm iy ice ilerled i. Etraf1mdaki neredeyse herkes evlendi. Anlad1g1m kada­ nyla sen de evlenmek U.zeresin. Hayriinnisa bugun Ankara'ya tayin olsa, bugun evlenirsiniz."

"Evet" dedi Pertev. Konya'da ogretmenlik yapttgt gunlerde sozle§m i§lerdi Hayrunnisa Hanim'la.

Sabahattin biraz dU.§U.ndu ve "Ya§laniyorum" dedi.

Askerliginin yakla§ttgmdan, eger §imd ilerde evlenmezse as­ kerligi bittiginde otuzunu gec,.m i§ olacagmdan soz etti. Konu§urken iyice efkarland1.

Birden "Paran var mt Pertev ?" diye sordu Sabahattin.

Arkada§t onun ne demek isted igin i anladt.

"Birkac; kuru§um var. Mukellef bir rakt sofrasma yetmez ama Kurt'U.n yerine goturur."

Gozleri parlad1 Sabahattin'in. ic;kinin ne oldugunu , yeme­ gin kal itesini fi lan umursayacak durumda degildi, daha c;ok ic;ini dokmeye ihtiyact vardt.

-

1 63 -

Osman Balci!(il II Yq il Murekkep

Ba§tnl gune§e c;:evirip "Kerahet vakti ! "81 dedi ve kahvelerin parasm1 fincanmm yanma b1rakt1, kalkt1. ***

Ankara'da paras1z olup yine de i<;rnek isteyenler i<;in en ideal adresti Kurt'un lokantas1 .

Sahi b i Mehmet Bey Kurt oldugu ic;in kimse lokantanm "Yeni Hayat" olan ismini kullanmaz, birbirine "Kurt'un yerine gidelim m i ?" diye sorardi.

Meyhane , ismini Ulus'taki Yeni Hayat mahallesinden alm1§t1.

"Yeni Hayat . . . " ded i Sabahattin, arkada§iyla yan yana yurur­ lerken. "Ne kadar da uygun degil mi bugunun Ankara'sma ?"

"Sadece Ankara'sma m1 ? Tum Turkiye'sine" diye cevaplad1 gene; adam1 Pertev.

Gerc;:ekten de i:iyleyd i. Gazi'nin i:inderliginde , Turkiye kimlik degi§tiriyordu.

Si:izgelimi, eskinin Ankara'smda lokanta diye bir kavram bile yoktu. Sokak aralannda kurulan birkac; tezgahta, gi:ic;:ebe usulu hamlanan yiyecekler, tezgahlann yakmma konulan iki kan§ yuk­ sekligindeki has1r iskemlelerde yenirdi.

Lokanta bile olmayan bir kentte, on yil gibi k1sa bir sure ic;in­ de bir dolu pastane, gazino, lokanta ac;1lm1§, hepsi de i§ yapar hale gelmi§ti. istanbullulann, i zmirlilerin yuzlerce yild1r sahip olduklan bu tur bulu§ma yerleriyle, maalesef Ankara yeni tani§iyordu.

8 1 . Gu11e�in dogu�, ban� v e ram tepede oldugu an lar. Kerahet vakit lerinde namaz k i l mmaz .

- 1 64 -

Otuz iki

Paras t az da olsa Pertev masaya yoneldi. .

"Haytr, paran hakik aten azsa tezgaha da oturab il iriz" dedi Sabahattin gi..i lerek. iyice yoksul olan ama i9J1eden edemeyenlerin de bir moni..i s i..i vard 1 Ki..i r t'i..i n yerinde. Onlar afyonlu §arap i<;er, bay1r turpu ve leblebi yerlerdi.

AfyonlLi §araba paras1 yetmeyip yine de i9Jlek isteyenlere ve­ rilen §arap, sirkeden biraz halliceydi. Yine de i<;eni bulunurdu.

Kambur Hafiz'dan 6ncelikle bir elli lik Husus i Fevkalade Rakt istedi Pertev. Ardmdan beyazpeynir, kavun ve i..i s ti..i ne bir de arna­ vutcigeri soyledi. "<;ok bonkorsi..i n " dedi Sabahattin.

Arkada§t "Sen de soyle ne istiyorsan" deyince, Sabahattin en sevdigi mezelerden biri olan pilakiyi ilave etti.

Garson masadan iyice uzakla§mca "Ke§ke Mustafa baksayd1 bizim masaya, Kambur'un eli c;ok ag1r" diye soylendi iki arkada§.

Bekled ikleri gibi olmadt. inhisarlar i daresi'nin82 i..i r ettigi rak1 §i§esi altm varak etiketiyle masada yerini derhal ald1.

"K1ymetini bil" dedi Pertev rakt §i§esi masaya konulunca. Ka­ dehini eline alirken soylevine ba§ladt.

"Yi! 1 879, <;tkanlan bir karamameyle, tuz ve alkolli..i ic;kilerin gelir leri yabanc1 bankerlere b1raktld1 . Memleketin kasasmda kara B Z . Tekel

idaresi

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

kuru§ kalmad 1g1 ic;in bogaz1m1za kadar borca batm1§t1k. Odememiz laz1md1. 1 883 'te ise yetki Duyunu U mumiye"ye83 ge<;-'t i. l 932 'de nihayet millile§ti. iki yild1r, kendi urettigimiz ic;kinin vergisini, kendi devletim izin kasasma i:iduyoruz."

"O halde . . . " ded i Sabahattin ve kadehini kald1rd1. "inhisar­ lar idaresi ve Hususi Fevkalade Raki'nm ve tab i i bir de devletin kasasma giren verginin §erefine. in§allah i:inumuzdeki ay bana da maa§ olarak geri di:inecek. " iki arkada§ kadehlerin i toku§turdular. ***

i lk kadehler §erefe kalkip, giri§ konu§malan yap1hr yap tlmaz, Pertev "Anlat bakalun" dedi .

"N e anlatay1m?" ded i hmz1rca gulerek Sabahattin.

Pertev'in kend iyle ilgi l i bilmed igi bir mevzu olmasmm keyfini c;1kanyordu.

"Evlenme karan ald1gm ki§inin kim olduguyla ba§layabilirsin mesela."

Zevzekligi surdurmekten vazge<;ti Sabahattin. Ciddile§ti . " A l iye desem, b i r §ey <;-<l grI§tmr m i ?"

"Hay1r. 11 Sabahattin derin bir ic; <;---ekti. Belli ki anlatacaklanm yeniden ya§ayacakt1.

"Almanya di:ini.i§U.mde, Erenki:iy'e akrabalanma gitmi§tim ya hani. Orada bir gene; kiz gi:irup c;ok begenmi§tim. Arna denk geti­ rip uzun boylu konu§ma imkam bulamam1§t1m. Moda'ya yuzme8 3 . Os 1mm l t

imparatorlugu'nun <l 1� borc;laruu <lenet leycn , ya lm ncila r m h orc,:la r i n 1 kurum. Binas1 hugun iscanbul Lisesi olarak k u l l a n t l mak ta <l 1r.

ctmekle gi.irc v l i

- 1 66 -

rn h si l

Osman Balcigil /I Ye�il Murekkep

ye gittik genc;:ler olarak. Sonra bir de piknik yapttk. Ardmdan , ben apar topar Bursa'ya dogru yola c;:1kt1m sonra, biliyorsun. Yaz tatilinde denk getirip yeniden kar§da§manm yolunu bulamad1m.

Ard mdan Ayd m, Kanya, Sinop . . . "

***

Pertev'in gozlerinin oni..i nden, htzlandmlm1§ b i r film gibi gec;:ti Sabahattin'in o gi..i n leri .

Konya'da beraberlerdi. Can dostu ic;:in, hareketli ve zor gi..i n ­ lerdi onlar.

Kuyucakli Yusuf ic;:in eve kapanmalar, Yeni Anadolu'ya yazd1g1 kendini ve yakm c;:evresini de konu edindigi hikaye, parmak kadar ktz c;:ocuguna deli gibi ii§tk olu§U . . . Ve bir fettan ogretmen yi..i z i..i nden, tum egitim camiasmm Sabahattin'i boy hedefi haline getirmesi . . . Yetmiyormu§ gibi, Gazi'yi kastederek okudugu §iir ve ettigi iddia ed ilen laflar neden iyle i..i z erine at1 lan c;:amur. . .

Bu iftiralar hayatm1 karartmt§tt Sabahattin'in. Ozerine, belki de hic;:bir zaman silinmeyecek yapt§kanl tkta bir pisl ik bula§ffil§tt .

Pertev di..i § i..i n dukc;:e , bunu yapanlarm ayd m olduklanna ina­ nam 1yordu bir ti..i r li..i .

Arna oyleydi.

Tefrika edilen romant ic;:in para istemi§ti Sabahattin, Cemal Kutay'dan. Bundan daha makul ne olabilirdi. Alamaymca da ga­ zeteye yazt vermeyi durdurmu§tu. "Ne yapsayd 1 ? Yaz t vermeyi si..i r­ di..i rse miyd i ?" diye sordu kendi kendine tekrar Pertev.

Olacak i§ degildi tabiattyla bu. Olmamt§tt da zaten.

Sonra, etrafm1 harekete gec;:irerek, intikammt c;:ok act almt§tl Sabahattin'den, Konya'nm en muteber gazetesinin sahibi ve ba§­ yazan Cemal Kutay Bey. -

1 67 -

Osman Balcigil fl Ye�il Murekkep

"Ne biiyiik bir haks1zltk" diye dii§iindii tekrar Pertev.

Kadehinden bir yudum daha ald1, kii<;iik bir parc;a beyazpeyniri diliyle damagmm arasma yerle§tirdi ve ge<;mi§e dair dii§ilnmeyi siirdiirdii. insanlarm hayatl, birka<; kii<;ii k olaym tesiriyle nas1l da z1va­ nadan <;tktp dag1ltveriyordu .

Tamam biraz fazla atak, arada bir lafmm ayanni tutturamayan bir adamd1 Sabahattin ama mesela Almanya'da tutunmay1 bece­ rebilmi§, egitimini tamamlayabilmi§ olsayd1, hayan belki tilmiiyle farklt geli§ecekti.

Ya da Aydm'da veya Konya'da insanlar hak etmedigi kadar ilzerine gelmeseydi, bugiln bogu§tugu bir silril sorunla bogu§uyor olmazd1 Sabahattin.

Can dostunun i<;ini dt§tnl, sagm1 solunu, onilnil arkasm1 bildigi ic:;in, bunu yiizde yilz garanti ederd i Pertev. ***

Suskunlugu uzun siiren Pertev, kendiyle halle§meyi tamamlamt§ olarak masaya dondii.

"Aliye ha?" dedi y4ksek sesle. H ic:;bir §ey dii§ilnmemi§ gibi, kald1g1 yerden devam etti.

"Karde§im, hie; mi sozilnil etmez insan? Hadi istanbul'da olmad1, Konya'da da m1 denk getirip soyleyemedi n ?"

"Ne bileyim ?" diyerek ge<;i§tirdi Pertev'in bu sorusunu gene; adam.

Pertev de zaten "\:iinkii o zamanlar aktiialitesinde ogrencisi gilzel Melahat vard1" d iye dii§iindii. Aynca "iyi ki ktzla konu§­ maya, yazt§maya, dertle§meye kalkmamt§. Otekilerde oldugu gibi, bunda da bir c:;uval inciri berbat ederdi yoksa" diye i<; gec:;irdi.

- 1 68-

Osman

Balcigil 11 Ye�il M iirekkep

Sabahattin'in "Evlenme karanm hakkmda ne di..i § i..i n i..i yorsun ?

Ast! sen onu soyle" diyen bakt§lan i..i z erine gi..i l du Pertev.

"Yahudi bakkal paras1z kalmca, eski defterleri kan§tmrmt§" dedi ve hemen ardmdan, "Doki..i l " manasmda elini sallad1.

Sabahattin anlatmaya gi..i l i..i c ukler sayirak ba§lad1.

"San sa9h , lacivert gozli..i . Gi..i z el. <;ok gi..i z el. Babast izin verme­ digi i<;in ortaokul ikinci sm1ftan aynlmt§. Salih amcamlarm Eren­ koy'deki ko§ki..i nde gordi..i m . Aym bah<;enin i<;inde iki ko§ki..i var­ d1r Salih Bey'in. Birin i, az once sozi..i n i..i ettigim Aliye'nin ailesine kiraya vermi§. Azizim, k1z gi..i z el mi gi..i z el. Boylu boslu , endaml1. . . " Pertev muhabbeti suland1rmak istemese de dayanamad1, "Yine ilk gorli§te a§k" dedi.

Sabahattin §Oyle bir di..i § i..i n di..i . Pertev hakl1yd1. Oi..i g i..i n e gider zumaya, hamama gider kumaya a§tk olurdu. Karakteri boyleydi.

"Arna bu sefer oyle degil" dedi sanki kend ini savunur gibi.

Biraz konu§mad1. Oi..i § i..i ndu.

Pertev'e kar§t her zaman a91ksozluydu Sabahattin. Herkese kar§t boyleydi ama Pertev ba§kayd1 .

"Esasen k t z benimle ilgi lenmedi. Benim a91mdan d a a§k m1yd1 bilemem. Arna alttan alta hep di..i § linmli§ olmalty1m Aliye'yi . " Biraz suskunluk oldu. F1rsattan istifade kadehlerindeki son yu­ dumlan altp rak1lannt tazeled iler.

Sabahattin eskiyi hat1rlad1, Aliye ve bir grup gen9le Suadiye Plaj 1 'na yi..i z meye gitmi§lerdi . . .

Nasti d a farkl1 bir tabla <;izmi§ti gen<; k1z. Belli k i o n be§, bile­ medin on alt1smdayd1. Kesinl ikle on yedisinden gun almamt§tt.

Altm gibi san sa9lan, etkileyici guzellikte lacivert gozleri vard1.

Beyaz tenl iydi ve gune§in etkisi yanaklarmda <;iller olu§masma yol a<;mt§tl. Etraftaki gen9lerin heps inden daha sessizdi, zaman zaman hulyalara dalmt§tl. Uzunca boyluydu. Kend inden uzuri olmahyd1. ·

1 69 ·

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Tek kusuru, deniz subay1 Muhittin'e rneftun olrnas1yd1. Birlikte ge9irdikleri iki gi.in boyunca, gozi.ini.i aymnarn1§t1 Aliye yaki§1kl1, sportrnen Muhittin'den.

Arna sonradan duyrnu§tu Muhittin'in evlendigini Sabahattin. (:ok sevinrni§ti Al iye'yle evlenrnerni§ olrnasma. Hatta , bu habe­ ri ald1gmda "Elirni 9abuk tutrnahy1rn 11 diye de di.i§i.inrni.i§ti.i. Arna olrnarnt§tt i§te . Hapisler, i§sizlikler. . . ***

Sabahattin dalrn1§ Aliye'yi di.i§i.ini.irken, Pertev "Acaba bu kez yaniltyor olab ilir rniyirn ?" diye sorgulad1 kendini.

Arkada§t bu kez ger<;:ekten de farkl1 bir duygu ve di.i§i.ince i9inde olrnahyd 1.

Belki sahiden de ya§lntn ge<;:tigini di.i§i.ini.iyor, bir an once ba§ gi:iz olrnak istiyordu.

Ho§lanip da a<;:ilabildigi hanirn arkada§lanyla evlenernediyse, bu konuda ailesinden destek isternesinden daha dogal ne olabilird i ? ***

iki arkada§ kadehlerini "�erefe ! " diyerek kald1rdilar tekrar.

Pertev bir kez daha gayet dogru, rnakul, hatta beklernedigi ka­ dar akillica buldu Sabahattin'in karanni.

"Hayirh olsun" dedi bi.iyi.ik bir i<;: rahathg1yla.

Sabahattin arkada§tntn ne "Yaprna etrne" ne de "(:ok iyi olur" gibi bir laf etrnernesinden etkilendi.

Anla§ilan, Pertev kend ini, ne olursa olsun rnutlu gorrnek isti­ yordu. Bu ti.ir dururnlarda, insanlann en iyi karan bizzat kendileri­ nin verrnes inin yararl1 olacagmm farkmdayd1 can arkada§t .

- l 70-

Osman Balcigil I/ Ye�il M iirckkep

Sabahattin'in yeniden du§lincelere dalma halini, Pertev'in sorusu bozdu .

"Peki, nas1l gen;ekle§ecek b u i § ?"

Sabahattin "Nasil yani ?" diyerek soruyla cevap verdi arkada­ §Lntn sorusuna.

Sanki du§Linmek ic;in biraz vakit kazanmak ister gibiydi.

"Kim isteyecek km ? Kendin mi gideceksin eline bir kutu c;ikolata bir demet c;ic;ek ahp, yoksa ba§ka bir yol mu deneyeceksin ?"

Gene; adam c;oktan dli§linmli§tli bu konuyu.

"Yak carnm. Olur mu oyle §ey ! Salih amcamlardan rica ederim.

Sagltk Vekaleti loj manlannda oturuyorlar. Ne dli§Linduglimli gi­ der bir bir anlatmm. Gerisini onlar halleder. Ne de olsa babamm teyzesinin oglu . Yaktn akrabam. Ostelik c;ok muteber bir adamdir."

-

171-

Otuz D�

Kan ter i9inde uyand1 Sabahattin. Kabus garmi.i§ti.i. Birtaktm eller bogazmt s1ktyor, kendi kar bir kuyudan kurtulmaya <.-'a lt§tr­ ken, birileri onu bacaklanndan a§ag1ya \.'e kmeye 93l t§tyordu.

Ter i9indeydi. Yorgam ayaklanyla itti. Osti.i a9t!mca sanki aklt ba§ma gelir gibi olmu§tu. Ba§ucundaki lambayt yakt1 .

Dante'nin i lahi Komedya'sm1 okurken uykuya dald1gm1 ha­ t1rlad1. Etraf1 gozden ge9irdi. Kitap yere di.i§mi.i§, kendine dogru baktyordu.

"Anla§tlan ... " diye di.i§i.indi.i. "Cennet ve araf1 es ge9ip, kendime ri.iya olarak cehennemi segrti§im."

Anla§tltr bir durumdu bu. \:i.inki.i, ad1 Sabahattin'di. Ne hik­ metse, di.inyanm iyi degi l koti.i k1sm1 gelirdi i.izerine hep.

Kalktt, bir bardak su i9(i. Odasmda bir tur attt. Yatagmm kar­ §tsmdaki koltuga oturdu.

Mesele ne Dante'nin i lahi Kome dya 's 1yd1 ne de ba§ka bir §ey.

Sabahatt in, h i9 ama hi9 kimsenin kend ini sevmed igini di.i­ §i.ini.iyordu.

Neredeyse herkes onu tuhaf, ilgin9, ara§tm lmaya deger bulu­ yordu ama sevmiyordu.

Defalarca evirdi �virdi bu di.i§i.inceyi zihninde.

Zaman zaman aklmdan ge9irmi§se de hi9 kabullenememi§ti §U anda di.i§i.indi.iklerini.

Oysa, kabullenmeliydi.

Boyle di.i§i.inmek, belli belirsiz rahatlattt i9ini.

0.1 man Balc1gil II Ye�il Murekkep

Kabullenmekten korktugu bir karabasand 1 bu. Az once gor­ di.igi.i korkun\: kabustan soma, tam da §imdi boyun egiyordu bu di.i§i.inceye.

Kendini bo§lukta hissetti. Buyi.ik bir ya lnizhk duygusu sar­ malad 1 beyn ini.

"Peki . . . " diye di.i§undi.i Sabahattin. "Neden sevmezler insanlar beni ?" i§te bilemedigi buydu .

Boyle oldugunu h issed iyordu . Gozle gorii l i.ip elle tutulmasa da herkesle arasmda soguk bir duvar vardi.

Epey once iki gozi.i Ay§e'sine \:ttlatmi§tl bu di.i§i.incesini.

"Ben . . . " demi§ti. "Ate§ gibi yanan kalbimin s1cakhgm1 ne kadar sarf etsem bu soguk tabakay1 1s1tamayacag1m1 anhyorum.

Ad1mlanm hi\: kimseninkine uymuyor. Herkes beni yolun orta­ smda b1rakiveriyor. . . Yolun ortasmda . . . Herkes . . . " Bu gece gordi.igi.i kabus, bu di.i§i.incesinin devam1 olmahydi.

Belli ki Dante'nin cehenneme dair saurian , tam da i.isti.ine gelmi§ti bu duygulann.

Bi.iyi.ik yazar, muhte§em filozof Dante'nin de etkisiyle, kend ini cehennemde, kor bir kuyuya bacaklarmdan �kilirken bulmu§tu.

Ote yandan, ger�kl ikten 's-'O k da uzak bir durum degildi bu.

Ay§e'ye yazd1g1 mektupta bu laflan ederken, evlilik tek lifinin geri \:evrilmi§ olmasmm da etkisi vard 1 ku§kusuz ama bi.iti.in ha­ yatm1 goz oni.inde bulundurdugunda da olan tam buydu.

Aydm ve Konya'da ba§ mdan ge's-'enleri di.i§i.indi.i tekrar.

Sevilmemek, i.izerine gelmi§ti hep.

Can dostu Pertev, ba§ta N az1m ve Serteller olmak i.izere Resimli Ay �vresindeki U\: be§ aydm, R1fat day 1smm, Salih amcasmm a ileleri olmasa, neredeyse degersiz oldugunu bile di.i§Unebilirdi Sabahattin.

-

1 73-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkeji

"Hay1r" diye di.i§i.indi.i. "Bu duruma bir son vermeliyim."

Gun L§tyana kadar kafa yormaya devam etti ge911 i§i ve gelecegi hakkmda. ilk L§tklarla ttra§ oldu . Her zaman oldugu gibi tertemiz giyindi.

Pantolonunun i.iti.isi.i j i let gibiydi.

Kravatmt baglarken aynada yi.izi.ini.i inceledi. Tel c;:en;eveli gi:izli.iklerinin arkasmdan gozlerinin tam i<;ine baktt.

Ne yapacagma tam olarak karar verdi.

Once okula gidecekti. ***

Okuldan c;1kar c;1kmaz, kararl 1 ad1mlarla H1fztss1hha Enstiti.isi.i'ne ait loj manlarm yolunu tuttu.

Yol boyu gece gi:irdi.igi.i kabusu di.i§i.indi.i . Verd igi karan evird i c;evird i zihninde .

Hala aym sularda dola§tyordu. Zihnini alip ba§ka denizlere akttam1yordu bir ti.irli.i.

Arkada§larmm tersine, bir baltaya sap olamamt§tl heni.iz.

Tamam bir okulda i:igretmenlik yap1yor, arada bir Maarif Vekaleti'nin ne§riyat i§lerine de gi:iz kulak oluyordu ama hayatm1 yerine oturtamamt§tl. $imdi, hayatmm bu en i:inemli eks ikligini gidermek ic;in tut­ mu§tu Sal ih Beylerin evini.

Ozellikle de amcasma gore hayli gene; olan Hayri.innisa yen­ gesine si:iylemek istemi§ti Al iye'yle evlenmek istedigini. Genc;ti ama oturakli kadmd1 Hayri.innisa Hamm. Derdini anlayacaktt.

Kahvesini ic;er i911 e z konuya girdi, tam da Pertev'e si:iyled igi gibi bir bir anlattt di.i§i.incelerini Hayri.innisa Hamm'a.

- l 74 -

Osman Balcigil II Ye�il M ur�kkep

Ya§t ilerliyordu. Askere almmadan evlenmek istiyordu. Vak­ tini bo§a harcamamas1 laz1md1. Kend ine bir yuva kurmalt, <;oluk <;ocuga kan§mal1yd1.

Uzun uzun anlattt di.i§i.incelerini ve ard mdan "Bi lmem anlata­ bildim mi Hayri.innisa yenge ?" diye sordu.

Gayet iyi anlatmL§tL gene; kadm derdini.

"Bak Sabahattin" ded i Hayri.innisa Hamm. "Bir km bin ki§i ister bir ki§i altr. Tabii ki biz i.isti.imi.ize di.i§eni yapacag1z. Arna ben senin yerinde olsam olur cevab1 gelene kadar i.imide kap1lmam.

Biliyorsun Ali ye c;ok gi.izel bir ktz ve eminim bunun farkmda olan ba§kalan da vard1r. 11 Aklt yerinden c;1kacak gibi oldu Sabahattin'in. Bunu hie; di.i§i.inmemi§ti.

"O zaman elimizi c;abuk tutsak" dedi.

Hayri.innisa Hamm gi.ildi.i .

"Tamam. Bu ak§am Salih amcanla meseleyi enine boyuna ko­ nu§ur, hemen bir mektup yazanz annesine. Yuzgori.imli.igi.i filan takmak gerekecek. Biz de yard 1mc1 ol uruz ama sen de haz1rltklt ol.

Gereken her §eyi yapmam1z laz1m. istanbul'dan Ankara'ya gelin getirmek kolay i§ degi l. 1 1 "Hazmm" dedi hie; di.i§i.inmeden gene; adam. ***

�ok zaman gec;medi . . .

Salih amca "Gel d e konu§altm" deyince, ko§arak tuttu loj ­ manlarm yolunu Sabahattin. Bekledigi cevap gelmi§ti.

"Mi.ijde" dedi kap1y1 ac;ar ac;maz Hayri.inissa Hamm.

Aliye ve ailesi Sabahattin'in istegine razt olmu§lard1.

- 1 75-

Osman Balcigil II

Ye�il Murekkep

Aliye'nin babas1 Sabahattin poliste kay1tl1 oldugu i<;in biraz mmn kmn ettiyse de bzmm Ankara'da ya§amay1 <;ok istemesi i.izerine yelkenleri suya ind irmi§ti.

Aile, b§ gi.ini.inde Ankara istanbul arasmda <;ok gidip gelme ol­ masm diye, ni§anm pasta yoluyla halledilmes ine itiraz etmemi§ti.

Sabahattin sevindi. <;ok sevindi. Ayaga f1rlad1 amcasmm elini bpti.i, yengesine sanld1. Dunya kadar te§ekki.ir etti. Kendilerini hi<; mahcup etmeyecegini s1ralay1p durdu.

Hemen o hafta ni§an hed iyelerini gonderebilirlerdi.

- 1 76-

Otuz Dort

"(:ok sevgili Ali ye' cigim , Ben de senin mektubunu almca sevincimden yerimden sz�rayacaktim . Demek artik birle�memiz bir gii.n meselesi oldu . Beni dii.�ii.ndii.gii.nii. gos teren satirlarm , kalbimin sana kar�z olan baglarmz bir kat daha kuvvetlendirdi .

Benim i�in dii.nyada her �ey sensin . Bunun i�in benim de her �e­ yim senindir. i lk gii.nlerde pek iii.ks ya�amasak bile muhakkak ki seni dii.nyanm en mesut insanz yapmak i�in her �eyi yapacagzm . (:ii.nkii. sen sevginle beni dii.nyada eri�ilebilecek saadetlerin en bii.yii.gii.ne eri�tirdin . " Sabahattin ile Aliye arasmda mektuplar gidip geliyor, gem; adam yazd1g1 hikayeleri , §iirleri de mektuplarma eklemeyi ihmal etmiyordu.

Geriye say1m ba§lamI§tl. 1 6 May1s 1 93 5 tarihinde Kad1koy Ev­ lendirme Dairesi'nde nikahlan k1y1lacaku.

Gene:;: adam, Saa d i Maarif Takv imi'nin sayfalanm aksatmadan yirtar, arada bir sayfalanm ileriye dogru sayar, i§aret koydugu gune kac:;: gun kald1gm1 hesaplar olmu§tu .

Bu arada akraba yakm kim varsa mektuplar yazm L§, ozellik­ le de day1s1 ve yengesine planmm ne oldugunu ayrmuli olarak anlatmL§tL. Heyecan i<;:indeydi. ***

Osman Balctgil II Yqil M urekkep

Arada bir Pertev'le bulu§uyor, kend iyle ilgili geli§melerden onu da haberdar ediyordu. iki arkada§m bu tiir bulu§malarda en c;ok konu§tuklan , Sabahattin'in Aliye'yle evlenmesi ve Avrupa'nm siiratle sava§a dogru siiriiklenmesiydi. ikincisini de ilki kadar yakmdan tak ip ediyorlardt, c;unkii on­ lerinde yap1lmay1 bekleyen, be lki de sava§a denk gelecek asker­ likleri vard1.

Avrupa'da epeyd ir esen sava§ riizgarlan f1rtmaya dogru evril­ meye ba§lamt§tt.

Beklendigi gibi olmu§, Alman ya, Birinci Oiinya Sava§t 'nm so­ nuc;lanni hazmedememi§, yeni arayt§lara girmi§ti.

Sularm 1smmasma yol ac;an ikinci iilke ise Mussolini'nin yo­ netimindeki i talya'yd1. i talya o y1lm ocak aymda Eritre ile Somali'yi i talyan Dogu Afrikast ad1 altmda birle§tirerek yonetimi alttna almt§tt.

Bu olayt kastederek "Bugiinkii gazeteleri okudun mu Pertev ?" diye sordu Sabahattin.

Ankara Palas'm lobisinde, <;ay i<,-mek iizere kar§t kar§tya oturmak i.izereydiler.

Bu mekanda, day1 bey nedeniyle havas1 hala bin be§ yiizdii Sabahattin' in.

Otelin bi.iti.in gorevlileri o ic;eriye girer girmez kendini selamlar, oturtacak yer bulamazlard1.

"Hala popi.ilersin baktyorum" dedi, <;ay sipari§i verdikleri garson uzakla§mca Pertev.

"Evet" diye cevapladt arkada§ tnl gen<; adam. "Cebimde sadece c;ay i<;meye yetecek kadar param oldugunun farkmda degiller ta­ bii. Dayt bey ve ailesi buradayken yedigimiz yemeklerin, kat1 ld 1g1m1z eglence lerin parasmt benim oded igimi zannediyor olmaltlar. " -

1 78-

Osman Balcigil II Yqil Mii.rekkep

Az soma <;aylan getiren garsonun yapt1g1 iri reveransa, az onceki konu§malan nedeniyle , gereginden fazla tebessi..i m ederek kar§tltk verd i iki gene; adam. ***

Gi..i n lerden 9 May1s't1 ve italya iki gi..i n once, Dogu Afrika'da ba§layan kan§tkliklan bast1rmak ic;in iki yi..i z bin ki§ilik bir takviye gi..i c i..i gondermi§ti.

"Nasti bir rakam bu ?" diye soylendi, gonderilen asker say1smm fazlal tgma dikkat c;ekmek ic;in Pertev.

Ger<,->ekten de c;ok bi..i y i..i k rakamdt . i ki gene; adam heni..i z bilmiyorlard1 ama tam da onlann An­ kara Palas'ta <;ay i<;tikleri saatlerde, Gazi, Ti..i r kiye Bi..i yi..i k M illet Meclisi'nde , Sovyetler Birligi'nin Bogazlar konusunda Ti..i r kiye'yi desteklemesini ovi..i y ordu.

"Sovyetlerle dostlugumuz her zamanki gibi saglamd 1r ve ic;­ tendir. Kara gi..i n lerimizden kalan bu dostluk bagm1, Ti.irk ulusu unutulmaz degerli bir hat1ra bilir. iki memleket arasmda her yon­ den degerler s1kla§makta ve geni§lemektedir. " Ti..i rkiye'yi yoneten ler, i..i l kenin bat1smda ve kuzeyinde neler o ldugunu dikkatle izl iyor, gel i§melere gore vaziyet al tyorlardt. Av­ rupa i..i z erinden gelecek bir tehlikeyi dengelemek ic;in SSCB'yle ili §kileri iyi tutmak gerekiyordu ve hi..i k i..i m etin politikas1 da tam bu dogrultudayd t.

O te yandan, bir yd kadar once Almanya Cumhurba§kani Hindenburg oli..i n ce, onun gorev ini H itler devralmt§, i mpara­ tor luk �ansolyesi unvaniyla devlet ba§kani olmu§tU. Sabahattin, Almanya'da Nazi Partisi'nin yi..i kseli§ini gayet ya­ k mdan takip ediyordu.

-

1 79

-

Osman Balctgil II Yqil Murekkep

Bir y1I once halkoylamas1 yap1 larak ger<;ekle§en bu olayda, Al­ man halkmm yi.izde seksen dokuzu, Hitler'in <levier ba§kanhgma evet demi§ti.

0 gun Sabahattin "Hitler sonunda Almanya'da tek karar ve­ rici oldu. Bu da Versailles Antla§mas1'nm ydpe at1lmas1 anlamma gelir" yorumunu yapml§tl.

Yapt1g1 bu yorumu Pertev'e hattrlam ve "Ben sana dememi§ miyd im H itler Versailles'1 yape atar diye ?" dedi.

Tam da oyle olmu§, Almanya �k gec;meden Saarland Eyaleti'ni geri almt§, antla§madaki askerligin zorunlu olmamasma <lair maddeyi yok say1p zorunlu hale get irmi§ti.

-

1 80

-

Otuz Be§

"Mayzs aylarzn guludur.

Taze bir �i�ek dalzdzr. i �erim ate� doludur.

Mayzs 'ta gonlum delidir. " Sabahattin'in may1s aym1 yi.iceltmek ic;in §iir yazmas1 c;ok an­ la§tltr bir durumdu.

Saytl1 gi.inler <;ok c;abuk gec;mi§, gene; adam istanbul'a ula§ffil§, geceyi ni§anltsmm evinde gec;irip ertesi gi.in, yani 16 May1s'ta, Aliye'yle nikah masasma oturmu§tu. �iir gibi bir nikah gerc;ekle§mi§ti.

Gi.izeller gi.izeli Aliye, §tk mt §tk Sabahattin ve bir de yakt§tkli deniz subay1 Muhittin, i.ic;i.i birlikte vurmu§lard1 nikah torenine damgalanni.

Sabahattin'i Almanya doni.i§i.inde , Erenkoy'de Al iye'yle tant§· t1ran deniz subay1 Muhittin, o gi.in nikah torenine boynunda bir fotograf makinesiyle kattlmt§tL Boy boy fotograflanni c;ektirmi§lerdi Muhittin'in kamerasmm bn i.inde Aliye ve Sabahattin.

Arada di.i§i.inmi.i§ti.i tabii Sabahattin, o gi.inlerde Muhittin'i ne 90k ktskand1gm1 .

Neyse ki Al iye kendinin olmu§tu. ***

Osman Balcigil II Yejil M urekl<e{l

Nikah toreni tamamlamp kat1ltmolar ugurland1ktan soma, gelin ve damat $i§li'ye Sabahattin'in yenges i Mufide Hamm'm 9ocuklanyla oturdugu eve gitti ler. ikisi de son derece §tk goriiniiyorlardi.

Al iye giiniin modasma uymu§, siyah vualet84 takmt§tt . San sa9lan ve lacivert gozleri siyah renkle daha bir ortaya 91km1§, Mii­ fide Hamm da gelini <;ok begenmi§ti. <;ocuklar Sabahattin agabeylerinin ve Aliye yengelerinin et­ rafmda dart doniiyorlardi.

Mufide Hamm, 9ifti o gece evinde konuk etmeye 9oktan karar verdigi i<;:in, ikisinin de rahat giyinmelerini saglad 1 ve onlerine miikellef bir sofra kurdu.

Mezeciden mezeler almmt§tt. Yenildi, ii;:ildi, sohbet edildi.

Yatma saati geldiginde, 9ift kendileri i<;:in ozel olarak hamlan­ mt§ evin en buyiik <;ocugunun odasma almd1.

Mas if limon agacmdan yapilmt§ §ahane karyolanm tek kusu­ ru, tek ki§ilik olmas1yd1.

Buna kar§tltk, ellerini uzamklannda dokunabildikleri manol­ ya agacm m 9i9ekleri , pencereden goz ktrp1yordu yeni 9ifte. ***

Ali 9ifti sabah kahvalt1smdan hemen soma yola 91kt1, Erenkoy'den bavullarm1 altp Ankara'nm yolunu tuttu.

Yol boyu konu§tU Sabahattin. Planlarm1, proj elerini anlattt.

Oturacaklan evi tarif etti.

Once, bir hafta siireyle Salih amcalarm ev inde kalacaklardt.

Hayriinnisa yenge §art ko§mU§tu bunu . Yeni gelini hemen ev i§le­ rine sokmak dogru olmazdi. Bir intibak siiresi tanmmal tyd1.

8 4 . Kadm �arkalarma ta k t l a n v e ylizli onen i nce , hafif t u l .

-

1 82

-

Osman Balcrgil II Ye�il Miirekkep

Aynca, Sabahattin'in tuttugu yeni evin dayamp do§enmesi i§i de tamamlanmt§ olurdu bu arada. ***

Biraz fazla, biraz eksigiyle d e olsa, plan tam d a Sabahattin' in tarif ettigi gibi i§led i.

Yeni <;:iftin bir hafta si.ireyle misafir kalacaklan ev muhte§emdi.

0 donem <;:ok rastlanmayan ti.irde, her daim steak suyu olan kalo­ riferli bir evdi ve gayet bi.iyi.ikti.i .

Hayri.innisa Hamm ve Aliye, bu bir haftaltk f1rsattan istifade , yap1lacak di.igi.in i<;:in hamlanmaya giri§tiler. Ermeni bir terzi bu­ lunmu§, muhte§em bir gelinlik diktirilmi§ti.

Dugi.in tam Sabahattin'in tarif ettigi gibi, bir hayli gorkemli oldu.

Tarife uymayan, Ulus semtinde Menek§e Apartmani' nda kiralanan <;:at L kat1yd 1 . iki odalt ki.i<;:i.ici.ik bir daireydi yeni yuvalan. Tavam <;:o k al<;:aktt.

E§yas t bir tahta masa ve iki tahta sandalyeden ibaret bir oda i le geni§ somyalt tek komodinli ikinc i bir odaydt. Geni§ somyanm i.izerinde ktrm1z1 bir yorgan vardt. iki goni.il bir olunca samanltk seyran olurdu olmasma ama ah §U tahtakurulan olmasa.

Yeni <;:ift, yeni evlerindeki ilk gecelerinde, <;:ok bi.iyi.ik bir tah­ tak urusu taarruzuna ugray1p lambalanm sabaha kadar a9k tuttular.

1 Gozlerine damla uyku girmed i. ***

- 1 8.3 -

Osman Balcigil

II Ye�il Murekkep

Sabaharrin, e§inin Ankara'da s1k1lmamas1 i<;in kollan s1vad1.

Aliye'sini bi.iri.in arkada§lanyla ram§tlrmaya giri§ri.

Tabi i ki Pertev'le tanl§tl ilk olarak Aliye.

Onu, ders vermekre oldugu okulun felsefe ogrermeni Cahide Aka ile Hamide Top<;uoglu izledi.

Edebiyar ogrermeni Nahir Hammlara da gidildi.

Aliye, e§inin bir zamanlar Nahir'e deliler gibi :3.§1k oldugundan habersizdi.

Sabahattin'in zamanmda deliler gibi 2.§lk oldugu Nahir, ortak arkada§lan Hali! Vedar F1ratl1'yla evlenmi§ri. Mi.ifetti§lik yap1yordu. Kendiyle Hali! Vedat'i kar§da§t1rd 1 Sabahattin. <;ok vakit kaybettigini di.i§i.indi.i.

Ore yandan, boyle bir kar§da§rnmanm zinhar dogru olmad1g1nm gayer iyi farkmdayd1 . Ayn di.inyalann insanlanyd1 iki adam.

Sabahattin'in anlamad1g1, Nahir'in nasd olup da kendinin ye­ rine Hali! Vedat' 1 tercih etmi§ olduguydu.

"Olsun varsm" di ye s1ynld1 di.i§i.incelerinden Sabahattin. Oi.in­ yalar gi.izeli Aliye'yle evlenmi§ti ve alabildigine mutluydu §imdi i§re. Gerisi, viz gelir rms giderdi. ***

Sonraki gi.inlerde, ziyaret edilenler de gi.ile gi.ile oturun hed iyeleriyle Aliye ve Sabahattin'i ziyarete geld iler. <;au daireleri, adeta ziyaret9i akmma ugrad1 .

Ba§! gage ermi§ti Sabahattin'in.

Evliydi ve i;ali§iyordu.

Gen<; adam, e§inin rahatm1 daha yukanya c;ekebilmek i9in ek i§ler almaya ba§lad1.

- 1 84-

Osman Balctgil II Yeiil Murekkep

0 gi.inlerde, kendini day1smm i.izerinden ramyan Saffer An­ kan maarif vekiliydi ve Sabaharrin'e si.irdi.irmekre oldugu ogrer­ menl ige ek olarak, Ankara ikinci Orraokulu'nda Almanca ogrer­ menligi gorevinin verilmesini de saglad1.

Maarif Vekaleri N e§riyar Dairesi'nde mi.imeyyizlik kadrosu kaldmlmca da, ekmek kap1s1 kapanmasm d iye gene; adama ikinci Sm1f Kalemba§iltk gorevi verilmesini saglad1 Saffer Bey. Aynca, Tarihte Garip Vakalar8 5 di ye bir de kirap vermi§ri Saffer Ankan Sabahattin'e c;evirsin diye.

Kirap once Ulus gazeresiQ.de refrika edilecek, soma da kirap olarak yay1mlanacakr1. Her iki bas1mdan da para alacaktL gene; adam.

8 5 . Ki tap 1 936'da once tefrika edildi , sonra kitap olarak yay1mland 1 .

- 1 85 -

Otuz Alt1

May1s aymda istanbul'da evlenen Ali <;:ifti, ellerindek i imkanlar nispetinde ama <;ar<;abuk bir di.izen kurdu .

Sabahattin evin ayakta durmaya e lveri§li olmayan kb§esinde kendine bir kitaplik yapti. Epeydir bavulunda ta§1d 1g1 resimleri, fotograflan bu duvara asti. <;al i§acag1 1 kendine ait bir kb§e olu§turuyordu gen<;: yazar. Gun yi.izi.ine <;:1kmay1 bekleyen her §eyini dokti.i ortaya.

Go<;:ebelik gi.inleri sona ermi§ti.

Ev in her tarafmda ama en <;:ok da kendine ait bu kb§ede, aral iks1z <;al i§tyordu .

Gi.izel Aliye de en az e§i kadar disipl inliydi, sabah sporlarm1 katiyen aksatm1yor, evini bi.iyi.ik bir titizl ikle <;:ekip <;:eviriyordu. ***

Sabahattin hi<;:bir zaman elde edemeyecegini di.i§i.indi.igi.i, hat­ ta bu nedenle endi§eye kaptld1g1 ahengi, sonunda yakalamt§tt.

Havalarda w;uyordu.

Yazmaya Konya'da ba§lay1p bir ktsmm1 Yeni Anadolu gazete­ sinde tefrika ettigi Kuyucakli Yusuf isimli romanm1 1 936'nm so­ nuna dogru tamamlad t .

B u arada Zekeriya Sertel'le baglant1sm1 hi<;: kesmemi§, hayatm ­ daki geli§meleri Zekeriya Bey ve Sabiha Hamm'la hep payla§ffit§ tl·

Osman Balcigil II Yeiil MurekkeJi

Romanm1 tamamlama fikri de 9ok sevd igi bu <;:iftten gelmi§ti zaten .

Zekeriya Bey 1 935 'te yaym hayatma attlan Tan' m86 yazar kad­ rosunun i9indeydi ve Sabahattin eger tamamlayabilirse, Kuyu­ cakli Yusuf un gazetede yay1mlanmasm1 saglayacagm1 soylemi§ti.

Gen<;: adam, <;:ok sayg1 duydugu Zekeriya Bey' in bu sozleri uzerine, okulun yaz tatilini de firsat bilerek ve bir huzur ortammda otur­ mu§tu bir kez daha Kuyucakl1 Yusuf i9in masa ba§ma.

Romani yazarken arada bir geriye, Kanya gi.inlerine , annesi ve karde§iyle birl ikte oturduklan eve, bi.iyuk bir haz duyarak <;:alt§ttgt masaya gitmi§ti yazar.

Sonra odenmeyen · paras1, okulda olup bitenler ve ardmdan tufan gelmi§ti.

Neyse, olan olmu§tu i§te !

Roman bu kez, Tan gazetesinin okurlanyla 9 Kas1m 1 93 6'da bulu§mU§tu. Yay m1 yakla§tk iki ay surmi.i§ ve 2 1 Ocak 1 93 7 'de tamamlanmt§tt .

Eser daha tefrika edilirken, Yeni Kitap91 Yaymevi kitap olarak yay1mlamak istemi§ti.

Sabahattin havalarda u<;:uyordu .

Yaymevinin sorumlulanna, romanm1 esasen ii<;: cilt olarak planlad1gm1 1 ikinci cildin <;ineli Ki.ibra'y1 , U.<;:i.incu cildin ise Yusuf'un dagdan §ehre inmesini konu alacagm1 anlattt uzun uzun. ***

86. Tan gazetes i , l 9J S y i l mda Atat(i rk\in m l i m a t l v e i� Bankas i ' n m saglaJ1g1 sermayeyle

yay111a ba�lad1. i l k genel yay m yonetmeni A l i N a ci Karacan 'd 1 . ! 9J 6'da bu gorcvi Ahmet Em in Yalman dcvrald1 . Zekeriya Sertel ve Ha l i l Lu tfi Durduncu <le gaze tenin ortaklan aras 1 nda yer al 1yordu.

- 1 87 -

Osman Balcigil II Ye�il Marekkep

Kitab1 bas1lmca, Sabahattin'in ilk i§i Pertev'le bulu§mak oldu. c;ok heyecanli gori.ini.iyordu.

Cebinden ye§il mi.irekkep dolu kalemini 91kard1 ve kitabm1 can dostu i<;:in, §oyle fiyakali bir hareketle imzalad1 .

Te§ekki.ir etti Pertev arkada§ma. Kendinden daha nice ba§anlar bekledi�ini soyledi.

Sabahattin'in gozlerinin ya§ard1gm1 gori.ince "C:: a g1ral1m m1 .

Mon§er ' i ?" diye sordu.

Ulus Meydam'nda87 Ta§han Oteli'nin altmda bulunan Kar­ pi9'teydiler. 88 �1k kiyafetleri i<;:indeki garson az once sipari§ almak i<;:in gel­ mi§ ama iki arkada§ tarafmdan "Az sonra ! " diye ki§kt§lanmca, bir ko§eye ge9ip kendilerini izlemeye almt§tl.

Daha yi.izi.ine bak1lir bak1lmaz, tepelerinde bitti ve ne arzu et­ tiklerini sordu Mon§er.

Osmanl1, Frans1z ve Rus yemeklerinden olu§an envaic;e§it bir moni.isi.i vard1 lokantanm ama onlar beyazpeynir, kavun, 9iroz ve benzeri, damak tatlarma uygun mezelerden §a§mad1lar. ***

"Ne oldu senin §U Edremitliler?" diye sordu, konulan Kuyucakli Yusuf oldugu ic;in ilk yudumdan sonra Pertev.

8 7 . Ulus'un eski ismi T<llj h an'J i .

88 . Karpi<;: 1 928 yilmda a�ld1. Kapand1it1 tarih ohm 1 9SJ 'e kadar Ankara'nm sosyal ha· yatmda onemli bir rol oynadi. Sahibi J uri George Karpotovi<; 1 9 1 7 Bol�evik Devrimi 'nde Rusya'dan istanbul'a ka�n bir Rus'tu. Atatiirk tarafmdan Ankara'ya gelmesi saitland 1 .

Gazi kendine "Karpir;" dedi v e o tarihten itibaren oyle arnldi. Karpi<;'e kravats1 z kimse almmazd i .

- 1 88-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Daha kitap 91kmadan, gazetede tefrika edilmesi si..i rerken, bir­ ka9 Edremitli ger�k isimleri kullanilarak romanda kendilerinden bahsedildigi ic;in tepki gostermi§ti. Gazetede anlattlanm kendileri, konunun da ba§larmdan ge�n eski ozel bir mesele oldugunu di..i ­ �i..i n i..ip , tela§a kaptlmt§tt Sabahattin'in hem§erileri.

Sabahattin bu durumdan Pertev'e de soz etmi§, arkasmdan ne 91kacagm1 merakla bekledigini soylemi§ti.

Pertev i§te bu konu hakkmda, bir geli§me olup olmad1gm1 an­ lamaya �lt§tyordu.

"Bir §ey 91kmad1. Ne 91kacak ki ?" dedi Sabahattin arkada§tna.

Romanda, tabiattyla gen;ek ki§ilerden esinlenilmi§ti. Mesela kahramanlardan biri olan Salahattin Bey Sabahattin'in babast, �ahinde ise annesiydi. Sabahattin kahramanlan tasarlarken ktz karde§i Si..i h eyla'y1 da Muazzez'e benzetmi§ti. Romanm iki karak­ teri olan Ali ve �akir ise yazarm c;ocukluk arkada§lanydt.

Ote yandan Kuyucaklt Yusuf karakteri i9in birini omek almast hi9 mi hi<; gerekmezdi yazarm.

0, Aydm Hapishanesi'nde tantd1g1 ger�k bir kahramandt ve ba§tndan ge�nleri, kogu§ gi..i n lerinde can yolda§ltg1 yapttg1 Sabahattin'e, yazacagmt bilerek, bizzat kendi anlatmt§tt.

Adam hala yel§tyordu. Arada bir go�i..iyordu Sabahattin mahpus arkada§tyla. isteyen gidip sorabilirdi. ***

Rakt, Sabahattin ve Pertev i..i 9li..i s i..i n i..i n muhabbeti saatlerce si..i rdi..i .

Sonunda Aliye galip geldi.

- 1 89 -

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

Gene; yazar "Seni severim bilirsin Pertev ama kanm1 da sevi­ yorum. Hatta a�1�1m. istersen kalkaltm da yeniden eski bedhah, yalniz gunlerime geri dontip, ba�ma bela olmayay1m" ded i .

Arkada�mm soyledikleri Pertev'in ho�una gitti. Guldu ve "Eski gunlerine donmeni emin ol en az ben isterim. Yattyorum kalktyorum dua ed iyorum Aliye yengeme" ded i .

-

1 90 -

Otuz Yedi

"Aliye'cigim, askere gitmem gerekiyor" dedi Sabahattin bir ak§am eve gelince .

Sanki, gidip bir dondurma altp geleyim der gibi soylemi§ti ama i§in aslt oyle degi ldi.

Defalarca tecil ettirmi§ti askerligini. Ve bu arada ya§! ocuza gelip dayanmi§tt. Biraz daha oyalanirsa kap1ya iki jandarma gelecek , kolundan tutup goti.ireceklerdi.

Gen<; kadm §a§1rd 1 . Tabii ki bil iyordu e§inin heni.iz askerlik yapmad 1gm1 ama ac1 gerc;ekle bir gun kucakla§acagmm farkma o ana kadar varmaml§Ct. "Peki nas 1l olacak o i§ ?" diye sordu gi.izel e§i Sabahatcin'e.

"Benim durumumda olanlar i scanbul'da Harbiye Yedek Subay Okulu'na gonderiliyorlar. Herhalde beni de oraya gonderirler. <;ok yakmda belli olur. " ***

Tam d a ded igi gibi olmu§tu. Kend inden Harbiye'de bulunan Yedek Subay Okulu'na teslim olmas1 istenmi§ti.

Sabahatcin bir ko§u iscanbul'a gidip Harbiye'ye bir ta§ at1m1 mesafede bu lunan Pangalc1 'da Bilezikc;:i Sokak'ca bir ev kiralad1.

S onra Ankara'ya doni.ip e§yalann top lanmas mda e§ine yard1mc1 ol du .

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Gi.izel e§ine oturacaklan evin askerlik yapacag1 yere ne kadar yakm oldugunu anlatacakken, "Bir dakika" dedi Aliye !

Sabahattin §a§1rd1. i l k kez sozi.ini.i kesiyordu e§i.

Korku, endi§e, sevin� ve daha pek c;ok duyguyu bir arada ifade etrni§ti iki kelirneyle Aliye.

"Ne var?" diye sordu Sabahattin.

"Bi.iyi.ik bir ihtirnalle harnileyirn."

Gen� adarn havalara u�u.

"Dur, dur" dedi Aliye ve harnileliginin heni.iz kesinle§rnedigini hat1rlatt1.

Birka� ayd1r ku§kulaniyordu dururnundan, Sabahattin'in istanbul'da olrnasmdan istifade ederek hastaneye gitrni§, bir he­ kirnle konU§ffiU§tu.

"Bi.iyi.ik ihtirnalle harnileyrni§irn. Tarn olarak bir §ey soyleye­ rnezrni§ hekirn."

Sabahattin'in hevesi kursagmda kalrnt§tl.

"Kesin olarak nas1l ogrenebilirmi§irn, biliyor rnusun ?" diye sordu Ali ye.

"Hay1r" dedi Sabahattin.

"Ti.irkiye'de heni.iz yapilrn1yorrnu§. <;ok yakmda yap1lacak­ rn1§. Gebelik s1rasmda kadmlar bir horrnon salg1hyorrnu§. Ka­ dmm idran bir kurbagaya enjekte ediliyorrnu§. Bir si.ire soma kurbaga kesilip yurnurtahklanna bak1ld1gmda bu horrnon var rn1 anla§thyorrnu§."

Ti.irkiye'de yap1lrn1yorsa ellerinden bir §ey gelrnezdi.

Kald1 ki bilirn konu§rnanm ne zarnani ne de yeriydi.

Kansma bir kez daha sanld1 ve "Qx:ugurnuz istanbul'da dogacak desene" dedi. ***

- 192-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

May1s aymda istanbul'a, Bilezik<;i Sokak'ta bulunan eve ta§1mlm1§, Sabahattin Yedek Subay Okulu'nda, Nakl iye Taburu'nda erlik egicimine ba�lam1�t1.

Komutanlarmm verdigi bilgiye gore bu egitim iki ay si.irecek, soma alc1 ay da yedek subay ogrenciligi yap1lacakt1.

Sabahattin ve onunla birlikte askerlik yapmaya ba�layanlar, onuncu donem yedek subaylard1.

Asker ktyafetini i.izerine giydigi ilk gi.in N iyazi'yle89 tam�c1 Sa­ bahatcin. Kendinden sadece dare ya� ki.ic;i.ik olan N iyazi'ye, gori.ir gormez kam kaynad1. <:;oktan okumu�cu yeni arkada�1 kicaplanm. Ostelik di.inyay1 ve Ti.irkiye'yi tam da kendi gibi yorumluyordu. Onlerinde konu­ �abilecek di.inya kadar zaman ve konu vard1.

Ti.ifekleri s1rclarmda olmak i.izere Abide-i Hi.irriyet'cen90 Kag1thane'ye kadar iner ve c;:1karken hep birlikte olacaklard1.

Bal bol konu§abilirlerdi. ***

Al iye evine al t�mt§, cana yakm kom§ulanyla tant§ffil§, yakla§­ makta olan dogumu beklemeye ba§lamt§tl.

Kom�ulardan, hamilelerin karmlarmm bi.iyi.ikli.igi.ine bakarak c;:ocugun cinsiyetini ve kac;: ayl1k oldugunu hesaplamayt becerebi­ lenler, eyli.ili.in son haftast ile ekimin ilk haftasm1 ongori.iyorlard1.

89. N iyazi Al(1mash 1 9 1 1 - 1 987 y 1 1 lar1 arasmda ya�ad1 . Ankara H u kuk Fakulcesi'nden mezun oldukcan sonra iince Jevle11e giirev a l d 1 , ardmdan serhesc avuk a c l 1 k yap1 1 . Tu rkiye sosya · l isclerinin �k i y i bildi�i bir isimd i r.

90. Tarihe "3 1 Mart Vakas1" olarak gec,.-en gerici ayaklanmay1 baslmrken haya1m 1 kaybeden askerler i<;in in�a edilen �eh i c l i k ve an i c .

- 1 93 -

Osman Babgil II Ye�il Mii.rekkep

Kimilerine gore Aliye'nin <;ocugu besbelli erkek olacaku. Bir k1S1m mahalle sakini ise cici bir ktz doguracagma bahse girmeye hamd1.

Tela§ i<;indeydi gi.izel Aliye. <:;ocuk ir;in ufak tefek bir §eyler ori.ip dikmeye ba§lamL§tl.

Evci r;1kug1 gi.inlerde Sabahattin'le, bi.iti.in oteki meseleleri bir kenara b1raktp gelmesi her gecen gi.in biraz daha yakla§an bebegi konu§ur olmu§lard1.

Boylesi durumlarda i.izerinde en <;ok konu§ulan, dogacak olan <;ocugun isminin ne olacag1yd1.

Onlerine bir kag1t koyup, Sabahattin'in ye§il mi.irekkepli kale­ miyle ho§lanna giden ktz ve erkek isimlerini malamaya ba§lamt§­ lard1. Arada bir ba§a doni.ip baz1larmm i.isti.ini.i <;iziyor, aktllarma gelen yeni isimleri yaz1yorlard1.

Aceleleri yoktu, son gi.ine kadar isim aramay1 si.irdi.irebilirlerdi.

Evlerine yeni e§ya almaktan ozellikle kar;m1yorlarsa da <;ocuk i<;in gereken neyse hepsini almak istiyorlard1.

Sabahattin eve geldiginde mutlaka Pangalu'dan �i§li'ye dogru yi.iri.iyor, bir konaklar semti olan N i§anta§i'na sap1p kahvelerini ir;iyor, semtin her ger;en gi.in bozulan siluetine i.izi.ili.iyorlard1.

"Gi.in gelecek ... " dedi Sabahattin bu yi.iri.iyi.i§lerden birinde.

"Gordi.igi.in bi.iti.in bu konaklar y1ktlacak ve yerlerini sefertas1 mi­ sali apartmanlar kaplayacak." "in§allah olmaz" diye di.i§i.indi.i Aliye. 0 kadar gi.izeldi ki her biri son derece bak1mli bahr;eler i<;indeki konaklar. Hepsi birer inci tanesi gibi parl1yordu.

-

1 94 -

Otuz Sekiz

Haziranm ortalarmda koti.i bir haber ald1 Sabahattin. Kuyu­ caklr Yusuf mahkeme karanyla toplat1lm1§tt.

Kitab1 yay1mlayan yaymevinden ald1g1 bilgiye gore, gerekc;e "halkt aile hayatt ve askerlikten sogutmak"tt .

Sabahattin'i kitabm yazan oldugu i�in, Remzi Bengi,91 Kara­ bet Fikri ve Kenan Yusuf Sertel'i de samklarmdan dolay1 mahke­ meye c;ag1rdtlar.

Mahkeme 7 Ekim 1937'de istanbul'da gorii lecekti.

Cant s1ktld1 Sabahattin'in.

Akima Aydm, Kanya, Sinop hapishanelerinde c;ektikleri geldi. ***

Hemen, iyi bir avukat olan asker arkada§t N iyazi'yi bulup konu§maltyd1. Neler olabilecegini once ondan dinlemeli, sonra Aliye'yi usturuplu bir bic;imde bilgilendirmeliydi.

N iyazi'yi Buyi.ikdere'de, askeri kampm c;admnda kitap okur­ ken buldu Sabahattin. �oyle bir etrafma bakmd1, kimse yoktu.

Anlatabilirdi.

"N iyazi ... " dedi. "Kuyucakl1 Yusuf i�in, halkt aile hayatt ve as­ kerlikten sogutma gerekc;esiyle dava a�tlmt§. Sen okudun kitab1.

Sonu� ne �1kar ?"

9 1 . 1 907 - 1 978 y1llan arasmda ya�d 1 . l 928 'de Beyam'ca O m i t K i cabevi'ni a(,tt. i l k k icabm1

l 929'da yay1mlad 1 . l 9J I y t l mda yaymevini Cal)alol)lu'na ta�1d1 ve ismini Remzi Kitabevi olarak de�i�tird i .

Onnan Balc1gil II Ye�il Murekkep

K1h kirk yaran bir avukam arkada§l, di.i§i.inmeden laf etmeyi sevmezdi. Epeyce sustu.

"Bir kere . . . " dedi. "Mutlaka bilirki§iden gori.i§ alacaklard1r.

Hem bir bilirki§iden de degil, i.ic; bilirki§iden kitab1 inceleyip di.i­ §i.incelerini bildirmelerini isteyeceklerdir."

"Boyle olunca . . . " dedi Sabahattin. "Kimden gori.i§ isteyecekle­ ri c;ok onemli tabii."

Oyleydi. Eger kitap N ihal Ats1z, Cerna! Kutay gibi birilerine gonderilirse, yaz1lacak raporlar tabiat1yla aleyhte olurdu.

N iyazi "Mahkeme, bilirki§ilerin tarafs1z olmasma dikkat et­ mek zorunda" deyince, ic;ine su serpildi Sabahattin'in. ***

0 ak§am eve donerken 7 Gun'i.in92 yeni say1sm1 ald1 Sabahattin.

Bay1hyordu Aliye bu dergiye. Gene; kadm, bir keresinde e§inin bir hikayesini de okumu§tu 7 Gun'de.

Kimler yoktu ki derginin yazarlan arasmda. Sait Faik, Vedia Nesin takma ad1yla yazan Aziz Nesin ve daha kimler kimler.

Arada bir Re§at Nuri ve Halide Edip de boy gosterirdi yazarlar arasmda.

7 Gun'i.in tek kusuru, c;1kma gi.ini.ini.i bir ti.irli.i tutturam1yor olmas1yd1. Bir ba§ka deyi§le, ham oldugu gi.in c;1k1yordu dergi piyasaya.

Ozellikle H ikmet Feridun Es'in di.inyanm dart bir yanmda yapt1g1 roportaj lanna bay1hyordu Aliye.

7 Gun'i.in ac;t:1g1 "Cinsi Cazibe Yan§mas1"nm ismi 90k gi.ildi.ir­ mi.i§ti.i gene; kadm1. Dort hafta si.ireyle gi.izellerin fotograflarm1 ya­ y1mlayan dergi, oy vermek ic;in kuponlar da dag1tm1§t1.

9 2 . 1 9 .H - 1 949 y 1 l lan arasinda, Sedat S i m a v i tarafindan yay 1 m land 1 .

- 1 96-

Osman Balctgil II Yqil Murekkep

"Bakal1m ... " diye di.i§i.indi.i Aliye. "Kim kazand1 yazhk elbiseyi ?"

7 Gun, sadece birinci gelene degil, otekilere de hediyeler ve­ recekti. Neler yoktu ki hediyeler arasmda ! Dolmakalem, fotogr;if makinesi, kombinezon . . .

Ve i§te tam da o say1da, kimin birinci oldugu, kimlerin dereceye girdigi ai;1klanacakt1.

Bu nedenle, 7 Gun'i.i e§inin elinde goren Aliye <;ok sevindi.

Bakahm, dart hafta si.ireyle portrelerini ve mayolan ii;inde boy resimlerini dikkacle inceledigi o iddiah ki.i<;Ukhammlardan han­ gisi kazanmt§tl yan§may1 ?

Bir opi.ici.ik verdikten sonra, uzamp e§inin elinden dergiyi ald1 Ali ye. ***

Aliye dergiyi incelerken, Sabahattin meseleyi e§ine nas1l soy­ leyecegini di.i§i.indi.i.

Sonra, kmk dokuk anlam neler oldugunu.

Evlenmeden once e§inin ba§mdan gec;enleri bildigi i<;in, korku bast1 gen<; kadm1.

Ve §imdi, i.istelik bir bebek bekliyorlard1.

Sabahattin, e§inin yi.izi.inde beliren ifadenin arkasmda neler oldugunu gayer iyi anlad1.

"Hii;bir §ey olmayacak Aliye" dedi. "Goreceksin bilirki§iler gayer iyi bir yorum yazacaklar ve beraat edecegim."

-

1 97-

Otuz Dokuz

Ruh durumu iyi olsun koti.i olsun rahat durmay1 beceremeyen bir adamd1 Sabahattin.

Bunun en iyi �ahidi ise bir si.iredir yedikleri iqrikleri ayn git­ meyen N iyazi'ydi.

Ba�mda yeni bir dava vard1 ama Sabahattin sanki hic;bir �ey olmayacakm1� gibi ya�amaya devam ediyordu.

Her ac;1dan !

Herkes biliyordu ki, e�ine deli gibi a�1kt1 Sabahattin.

Arna \:ingene km �aziye'yle km�t1rmay1 da ihmal etmiyordu aym zamanda.

Kag1thane'de talim yaptiklan gi.inlerde bir yolunu bulur �aziye'yi ba�tan c;1kart1rd1 Sabahattin.

Oyle gi.inlerden birinde, dostlarmm arasma adm1 koyu harf­ lerle yazd1g1 N iyazi'ye "Konserveni bana verir misin?" diye sordu gene; adam.

"Neden ?" diye sormadan uzam N iyazi tonbalig1 konservesini.

S1rra kadem basu Sabahattin. ***

Bir, iki bakt1 olmuyor, bir gi.in N iyazi'nin soracag1 tuttu Sabahattin'e, konserveleri ne yapt1gm1.

Osman Balcigil 11 Ye�il M urekkep

Daha Sabahattin agzm1 ac;madan kendini dinleyen bir ba§ka yedek subay aday1 "Ne yapacak" dedi ve ekledi: "$aziye bedava c;ay1ra uzanmtyor. Bir konserveye de eyvallah1 yak. 0 zaman top­ luyor senden benden birka<; konserveyi degerli yazanm1z, ver eli­ ni $aziye." $a§1rd1 N iyazi. Hem de c;ok.

"Dogru mu bu ?" diye sordu Sabahattin'e.

Dogruydu.

"Sen . . . " dedi N iyazi. "Bundan soma zor altrsm benim konservem1. " Soyledigi gibi de yapt1. 0 gi.inden soma tonbaltklarmt mideye, $aziye yerine kendi indirdi. .

***

0 ak§am kap1dan i<;eriye girer girmez,

ilk olarak e§inin kocaman

olmu§ kammt sevdi Sabahattin.

Soma derhal epeydir tekrarlamakta oldugu soruyu sordu.

"Ne zaman gelecek dersin ?"

"Bugi.in yann" diye cevaplad1 Aliye Sabahattin'i.

Tam da soyledigi gibi oldu.

3 0 Eyli.il gi.ini.i agns1 tuttu gen<; kadmm.

Sabahattin'e haber gonderildi ve onun getirdigi bir otomobille Taksim'de, S1raselviler Caddesi'nde bulunan Alman Hastanesi'ne gidildi.

Dogumhanenin koridorundaki hali gori.ilmeye degerdi Sabahattin'in. Bir a§agt bir yukan volta attyor, bu arada piposunu ic;miyor adeta yiyordu. <;ok gec;meden gi.izel haberi aldt. Nur topu gibi bir k m olmu§tu.

Adt c;oktan belliydi cici kmnm.

- 1 99 -

Osman Balctgil II Yqil M urekkep

"Filiz'im dogdu demek" d iye du�undu. \:ok ge<,meden odaya almd1. Minik Filiz, anneciginin gogsiinde yauyordu. ***

Yedek Subay Okulu'nda smav giinii yakla�1yordu.

Birinden kendini yedek subay degil er c;1kartacaklarm1 ogrendi nas1I olduysa Sabahattin.

Beyninden vurulmu�a dondii. Yedek subay olmak, para kazan­ mak demekti. Er c;1karsa, her �ey berbat olurdu.

Aliye, yeni geri;ekle�mi� dogum, odemekte oldugu ev kirast kabus gibi ii�ii�tii beynine ve izin koparup eve ko�tu.

Olan biteni uyumakta olan kii<;Uk Filiz'i uyand1rmamak ic;in e�ine f1s1ldayarak anlatt1. Soma aklmdakini soyledi.

"Saffer Ankan beni sever. �imdiye kadar hep destek oldu. Sen ona bir mektup yazsan, i<;inde bulundugumuz durumu anlatsan."

"Olur" dedi Aliye. \:ift oturup, Aliye'nin agzmdan bir mektup kaleme ald 1lar. Sa­ bahattin c;1ktp mektubu "acele" olarak postaya verdi.

Arna i<;i ic;ine s1gm1yordu. Er c;1kmas1 halinde tam anlam1yla felaketle bogu�ur hale gelecekti ve iistelik bu sefer felaketi tek ba­ �ma degil Aliye ve Filiz'le birlikte gogiislemek zorunda kalacaku. iki sevgilisini boylesi bir durumla kar�1 kar�1ya getinnek kati­ yen istemezdi.

Ya�ad1g1 kabus beyninde buyuduki;e biiyudu.

Sonunda dayanamad1, yeni dogmu� kmm ve anne olalt bir hafta bile ge<,memi� e�ini birkac; kom�uya emanet etti, Ankara'ya gitti.

- 2 00-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

M illi Egitim Bakam Saffet Ankan'a91 aile ili§kileri sayesinde sorunsuz ula§acagm1 biliyordu. Day1smm adm1 vermesi halinde kendini huzura kabul ettireceginden emindi.

Yine de trenden iner inmez once Afet inan'a94 gitti . Yana ya­ kila durumunu anlatt1. ikisi birden solugu bakanlikta ald1lar.

Makama kabul edilince, Sabahattin derdini bakan beye net bir bic;imde ifade etti.

Afet Hamm da yakmdan tamd1g1 Saffet Bey'e "Aliye de size yazmt§. Zaten gerekeni yapardm1z ama mektup elinize gee; ula§tr korkusuyla gelmi§ Sabahattin Bey" dedi.

Gene; adam eger er olursa, kendi ic;in c;ok ama c;ok bi.iyi.ik bir felaket olacagm1 bir kez daha dramatik bir ses tonuyla tekrarlad1.

Saffer Bey meseleyi anlamt§tl. Gene; adama sakin olmasm1 tavsiye etti. Baku ki olmuyor, hususi kaleminden onun yanmda baz1 telefonlan baglamasm1 istedi.

0 ak§am istanbul'a donerken ic;i rahatlamt§tl Sabahattin'in.

Saffet Bey hemen harekete gec;mi§, sorununu <;Ozmi.i§ti.i. ***

Aliye'yi kaptda kucaklad1 Sabahattin. "\:ozi.ildi.i" dedi. "Er degil, yedek subay olacag1m."

Soyledigi gibi oldu. Yedek subay olmu§ ve tayini Eski§ehir'e c;1km1§tl.

Aliye ve Sabahattin derhal hamliklara, alt§Veri§e ba§lad1lar.

Ali§veri§ listesinin en ba§mda minik Filiz ic;in bir puset vard1.

9 3 . 1 888- 1 94 7 y11lan arasinda ya�ad 1 . Asker kokenli b i r siyasec adam1d1r. M i l l i egicim

bakanlig1 ve milli savunma bakanli�1 yapt l .

94. 1 908 - 1 98 5 y 1 1 l a r 1 arasinda ya�ad 1. O �retmen, tarihc;:i v e sosyoloj i profesi:iruydti.

Acacurk'un manevi k md 1 r.

- 20 1 -

Kirk

Eski§ehir'e 91kan tayin i9in hamliklan si.iri.irken, Kuyucakl1 Yusuf davas1yla ilgili bir geli§me oldu.

0 9 bilirki§iden rapor gelmi§ti ve dava 7 Ekim gi.ini.i gorii lecekti.

Bilirki§ilerden biri i.inli.i yazar Re§at Nuri Gi.intekin'di.

"Yazar yazarm halinden anlar" diye di.i§i.indi.i Sabahattin. ikinci bilirki§i Deniz Harp Akademisi'nden Kurrnay Binba§I Miinci Ulhan'd1.

Belli ki mahkeme, Kuyucakh Yusufun sahiden "askerlikten sogut­ mak" yolunda bir i§lev goriip gorrneyecegini ogrenmek istiyordu.

"O halde .. . " diye di.i§i.indi.i Sabahattin. "Re§at Bey'den de aile hayatma ili§kin dii§i.incelerini istemi§lerdir."

Davanm i.i�ncii bilirki§isi, istanbul Oniversitesi Felsefe Boliimii hocalanndan Do�nt Ziyaettin Fahri'ydi.

Mahkemenin meselenin felsefi boyutuyla ilgili gorii§ istemi§ olmasmdan etkilendi gen9 yazar.

N iyazi'yle konu§unca, mahkemenin i§ini ciddiyetle yaptlgma dair dii§iincesi gii9lendi.

Kazm ayagmm ne renk oldugu, 7 Ekim'de gori.ilecek davada anla§1lacakt1. ***

El kadar bebegine bakmakta olan Aliye'ye i9indeki tereddiit­ lerden tabii ki soz edemezdi.

Dava giini.i yakla§irken sevgili e§ini "Goreceksin, her §ey <;ok iyi olacak" diyerek ayakta tutmaya �li§tl.

Osman Balctgil II Ye�il M U.rekkep

Evlerinin e§yalarm1 toplamaya giri§mi§ler, kendileri ve minik prensesleri Fil iz ic;in bir al t§veri§ listesi daha haz1rlam1§lard1.

Her alt§Veri§te "Umanm bir sorun olmaz da gi.ile gi.ile kullanmz" diye ic; gec;iriyordu gene; adam. ***

Sayt!1 gun c;abuk gec;ri, 7 Ekim geldi. ilk raporu yazan ve o gi.inlerde Maarif Vekaleti mi.ifetti§ligi ya­ pan Re§at N uri Gi.imekin, "Sabahattin Ali kanaatimce son nes­ lin hikayecilerinin en kuvvetlisidir" diye ba§lamt§tL di.i§i.incelerini yazmaya: "Ve Kuyucakl1 Yusuf romam memleketimiz ve edebiyaummn yi.izi.ini.i agartacak ktymetli bir sanat eserid ir" diye devam etmi§ti.

Ailenin, kadmm, mektebin, polisin, belediyenin tenkitten uzak tutulmasmm, bir nevi roman yazmay1 yasaklamak olduguna vurgu yapmt§tL Re§at Nuri Bey. $oyle bir noktaya da dikkat c;ekmi§ti.

"Ti.irk muharriri netice itibariyle bir rej im meselesi demek olan komi.inizm bahsinde bile nazariye olarak her istedigini yazarken, Sabahattin Ali'nin herhangi bir mi.iessesemiz hakkmda bir tenkit romam yazmas1 hakk1, hic;bir suretle tahdit edilemez fikrindeyim." $ahane bir bilirki§i raporuydu bu Sabahattin ac;1smdan. ***

ikinc i bil irki§i Kurmay Binba§L Mi.inci Ulhan'm raporundaysa §U noktalara temas edilmi§ti: "Eserin mevzuu zamam gozetilmeksizin §eklen mi.italaa olun­ dugu takdirde askerl ik ruhuna aykm gori.ilmekte ise de eser mev­ zuu zamanma irca olunca bu mahiyeti kalmamaktad1r."

- 2 03 -

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Onemli bir noktaya daha dikkat <;ekiyordu Binba§L Olhan: "Askerligi ilgi eden, iki yi.iz doksan sayfaltk bir kitabm ancak birka<; satmd 1r." ikinci bilirki§inin raporu da Sabahattin'in lehindeydi. ***

Felsefe Do<;enti Ziyaettin Fahri'nin raporu ise §byleydi: "Romanet aileyi y1km1yor. Onu mi.ikemmel gormek istiyor.

Vakanm tasvirinde bir ac1hk varsa da bunun sebebi muharririn degil, hepimizin tenkit edecegi bozuk aile hayat1m1zd1."

Bu kadarla da kalm1yordu Ziyaettin Fahri Bey: "Romanm askerlik gibi bir vatani vazifeden karileri soguttugu davas1 <;i.iriikti.ir. Bir defa romancmm hayalinde mesut ve gi.izel bir Ti.irkiye yaratmak cehdi vard1r."

U<;i.inci.i rapordan anla§tlmas1 gereken, Kuyucakli Yusufta, Sa­ bahattin Ali'nin "halki aile hayatl ve askerlikten sogutmak" gibi bir niyetinin olmad1g1yd1.

Bilirki§i raporlan boyle olunca, mahkemeye di.i§en Sabahattin'i beraat ettirmekti.

Oyle de oldu. ***

Gen<; yazar evine ko§arak geldi.

Kap1dan girer girmez e§ini kucaklad1 , havalarda u<;urdu.

Bir ko§u gidip be§iginde mutlu mesut biberonunu i<;mekte olan cam, bir tanecik Filiz'ini kucagma ald1, "Gidiyoruz gi.izel ki­ ZLm, Eski§ehir'e gidiyoruz" dedi.

- 204-

Kirk Bir

Ali ailesi, Eski§ehir'e 1 938 y1lmm nisan aymda ula§tt.

Sabahattin bu §ehirde yedi ay si.ireyle yedek subayhk yapacakt1.

Gi.izel bir bahar ve yaz gec;irdi minik Filiz, gi.izel Al iye ve c;akt gibi bir yedek subay olan Sabahattin, Porsuk <;ay1'yla i.inli.i bu Anadolu §ehrinde.

Soguk havas1 da dillere destand1 Eski§ehir'in. Bu nedenle, Sabahattin ve Aliye, kuc;uk ktzlarm1 soguktan korumak ic;in kt� hamhklarma giri§tiler. ***

Kas1m'm l O'unda, bi.iti.in Turkiye'yle birlikte Atati.irk'un oli.i­ mi.ini.i ogrendi Ali ailesi.

Ve aym 1 7'sinde, haber bi.ilteninde Atati.irk'i.in naa§tnl ziyaret etmek isteyenlerden on birinin ezilerek oldi.igi.ini.i duydu Sabahat­ tin. Kirk civarmda da vatanda§ da yaralanmt§tL Halkm Atati.irk'un oli.imi.inden duydugu teessi.iri.i, i stanbul'da ya§ananlan gozi.inde canland1rmaya c;ah§ttysa da ba§anh olamad1.

Akima Atati.irk ic;in yazd1g1 §iir geld i. Ogretmenlige yeniden kabuli.ini.i bu §iire borc;luydu Sabahattin.

"Ho§ ... " diye di.i§i.indi.i. "Hapis ko§elerinde si.iri.inmemi de onun hakkmda okudugumu iddia ettikleri bir ba§ka §iire borc;luyum ya! " Tebessi.im etti. Gec;mi§, gec;mi§te kalmt§tl.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Aym 1 9'unda, Ulus gazetesinde yaytmlanan haberi okuyun­ ca, on bir ki§inin oli.imi.i i.izerine hi.iki.imetin gazetecileri s1ktlad1gm1 di.i§i.indi.i. Anla§tlan, olaym kamrttlmasma engel olunmak istenmi§ti.

Ore yandan, gazeteler bir gun once Dolmabahc;e Saray1'nm oni.inde ya§anan drama ragmen insanlarm evlerine c;ekilmedigi­ ni, 18 Kastm gecesi, on bin ki§inin sokakta Atati.irk'i.in naa§tnl bekledigini yazmt§tt. ***

Atati.irk'i.in naa§tntn istanbul'dan Ankara'ya naklini, gec;ecegi yollardaki herkes i lgiyle takip ediliyordu.

Bilecik ve Polatlt gibi, Eski§ehir'de de insanlar Ata'nm §ehir­ lerinden ne zaman gec;ecegini merak ediyor, okullarda ve halkevi gibi yerlerde hamltklar si.irduri.ili.iyordu.

Herkesin kulagt radyodaydt. Ankara Radyosu'nun 10 Kas1m'dan bu yana agltyormu§ gibi konu§an spikeri §unlan soylemi§ti: "Yavuz mhlts1 saat l 9.30'da izmit'in Maym iskelesi'ne ya­ na§tt . Ulu onderin cenazesi, burada binlerce izmitli tarafmdan kar§1land1 . . . izmitli yoneticilerin ald1klan gi.ivenlik onlemleri sayesinde, herhangi bir tats1zl1k ya§anmamt§tl.

Z1rhltdan alman naa§, tren istasyonunda beyaz renkli vagona konulmu§, 20.30'da izmit'ten aynlmt§tt. "

***

Trenin gec;ecegi Bilecik, Eski§ehir, Polatl1 ve Etimesgut gibi yerle§imlerde her ya§tan Anadolu insam hareketlenmi§ti. Her-

206

-

Osman Balcigil // Ye�il M urekkep

kes, daha once kararla§tmldtgt gibi tren istasyonlarma akm et­ rneye ba§larnt§tL Halk, havanm soguk ve saatin iyice gee; olrnasma aldtrrnadan toplanrnt§tt tren istasyonlarmda. istanbul ve izrnit'ten sonra stra §irndi de onlara gelmi§ti. ***

Sabahattin, gi.ivenlikle ilgili bir rnesele c;ikrnasm diye Eski§ehir Gan'nda alman tertibatm ic;inde gorevliydi.

Bu vesileyle, halkm Ata'sma son gorevini yakmdan izleyecekti.

Sonunda Atati.irk'i.in naa§tnI Ankara'ya ta§tyan tren gori.indi.i.

Oi.idi.igi.ini.i act act c;altyordu.

Eski§ehir halkt, ellerinde rne§aleler ve gozlerinde ya§la, Ata'nm naa§tntn beyaz renkli vagonun ic;inde gec;i§ini izledi.

Gene; yazar, bi.iyi.ik bir §a§kmlik ic;inde gozlerni§ti olup biteni. ***

Ertesi gi.inki.i gazetelerden, Atati.irk'i.i ta§tyan trenin tarn da saat 1 0.03 'te Ankara Gan'na ula§ttgmt ogrendi Sabahattin.

Eski§ehir'e dair amlarmm arasmda, istisnai bir yer i§gal ede­ cekti 1 9 Kastrn 1 938 ak§arnt Eski§ehir'de, garda ya§ad1klan.

-207 -

Kirk iki

Karar belliydi. Ali ailesi, Eski§ehir'den Ankara'ya geri donecekti.

Boylece, Sabahattin <;alt§maya kald1g1 yerden devam edecekti.

Takvimler 10 Arahk'1 gosterirken, yani aynld1ktan bir y1l kadar soma, Aliye ve Sabahattin c;ifti bu kez yanlarmda ki.i<;Uk ktz­ lanyla Ankara'ya geri dondi.iler.

A ile, Kmlay'da, Karanfil Sokak'ta bulunan K1bnsh Salih Bey'in apartmanmda iki odah bir <;att katmda ya§amaya ba§lad1.

Birkac; gun soma alt katlanna Muvaffak $eref'95 ve e§i Rebia Hamm ta§md1. iki aile derhal dost oldu. ***

Sabahattin, e§i ve minik kmyla birl ikte yeni bir doneme ba§lang19 yap1yordu.

Hayalini kurdugu di.inyada insanlar nas1l ya§asm istiyorlarsa, kendi ailesi i9in de oyle bir di.izen kurmak istiyordu gene; adam.

Evi erkegin yonetmesi , son sozi.i erkegin soylemesi gibi gele­ neksel bir ya§ayt§ tarzm1 hie; kimse i9in istemiyorsa, buna kendin­ den ve ailesinden ba§lamahyd1. qinin ve kmnm sozi.ini.in dt§ma 91kmamas1, kendine kori.i ko­ ri.ine itaat etmeleri gibi prensiplere yer yoktu hayatmda.

95. 1913-1986 y11lar1 arasmda ya�ad1 . Hukuk1,"ll . Ti.irkiye i�1,i Partisi i.iyesiyd i . Hayatm1 hangi nedenle olursa olsun hap ishaneye dii�mii� olan sosyal istleri savunmaya adam1�t1. \:ok say1da makalesi ve i k i �viri eseri vard1r.

Osman Balctgil II Ye�il M urekkep

Evin i<;inde ti.im i§lere kattltyor, ozellikle pantolon i.iti.ilemek gibi zati i§lerini mutlaka kendi gori.iyordu.

Tek derdi, minik kmnm az yemek yiyor olu§uydu. Ona ye­ megini yedirebilmek ii;in her ti.irli.i §aklabanltg1 yap1yor, olmazsa az1c1k kmyormu§ gibi bile davramyordu.

Aliye a91smdan en bi.iyi.ik sorun ise, Sabahattin'in ak§am ye­ meklerine gei; kalmas1 ve tabii arada bir yanma birilerini habersiz olarak tak1p gelmesiydi.

Boyle ak§amlarda, evde i§ler kolay yi.iri.isi.in diye mutlaka al1§­ veri§ yaparak gelirdi Sabahattin. Filesinin en i.isti.inde de pasttrma olurdu mutlaka.

Eve davet ettigi konuklarma, eger kalmt§Sa kendi icad 1 bir ii;ki ikram ederdi.

Hangisinden ne miktar konuldugu sadece kendi tarafmdan bilinen, vermut ile votka kan§tm1 bir ti.ir aperitifti bu . ***

i stanbul'da ya§arlarken, ozellikle de Filiz dogmadan once, bazen Sabahattin'le bazen yalmz Beyoglu'na <;ikmay1 seviyordu Aliye. Bu gelenegi Ankara'da da si.irdi.iri.iyordu gi.izel kadm.

Ekonomik kriz Amerika'y1 ve Avrupa'y1 oldugu gibi Ti.irkiye'yi de vurmu§tu. Bu nedenle, ti.im i.ilkede ara vermeksizin "Yerli Malt Kuilan" kampanyalan yaptl1yordu.

Hi.iki.imet, Si.imerbank'm korumasmm c;ok onemli oldugunu di.i§i.ini.iyor, insanlan yerli malt kullanmaya te§vik ediyordu. ***

-

2 09 -

Osman Balcrgil II Yeiil M urekkep

Aliye evlenmeden onceki gi.inlerde oldugu kadar olmasa da moday1 takip etmeye <;ah§tyordu. Arada bir konu§uyorlard1 bu konuyu e§iyle.

"Farkmda m1sm, birkac; sened ir sadelik moda" demi§ti bir konu§malarmda Sabahattin'e. $a§Irffil§tl ve "Oyle mi ?" diye sormu§tU gene; adam.

Oyleydi.

1 930'lar eskiyle kar§tla§tmld1gmda sadeligin konu§tugu y11lard1.

Oyle ya, ekonomik kriz vard1. Aynca eli kulagmdaki sava§ insanlann agzmm tadm1 iyice kac;1rm1§t1.

Yine de moda olmemi§ti.

Donemin kadm1 olgun, olc;i.ili.i ve daha di§i gori.inmenin pe­ §indeydi.

Terziler hem kadm1 hem de erkegi uzun boylu gostermek ic;in her ti.irli.i hileyi yap1yorlard1.

Bir moda dergisinde Gary Cooper'm, Clark Gable'm, Cary Grant' m, Fred Astaire'in bu yolla nas1l daha uzun gosterildikle­ rini gor� i.i§ti.i Aliye ve Sabahattin ic;in kesip saklamI§tl kupi.iri.i.

"Arna . . . " diyordu Aliye e§i resimleri incelerken. "Kim ne derse desin, modanm merkezi Beyoglu."

Biraz ozlemi§ gibiydi sanki istanbul'u. ***

Aliye di.i§i.incesinde hakltyd1. Ankara, moda ya da giyim konu­ sunda istanbul ne i.iretirse onu ti.iketiyordu. \:i.inki.i, istanbul'da kimi aileler epeydir, r;ocuklarm1 moda okusunlar diye Avrupa'ya gonderiyorlard1. Egitimlerini bitirip Ti.irkiye'ye donen bu genc;ler, bir atolye ac;ma r;abasma giriyorlard1. ·

2 1 0·

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

istiklal Caddesi'nin i..izerindeki M1s1rl1 Han bu ti..i r terzihanelerin r;ogunlukta oldugu yerlerden biriydi.

Paris ve Avrupa modas1, ti..i m Ti..i r kiye'ye bu handan yay1l1yordu.

Atolyesi M 1S1rh Han'da bulunan Madam Fegara'yla yap1lmt§ bir moda sohbetini kesip bir kenara koymu§tU Aliye. E§inin de okumasm1 saglad1.

Sadece kthk ktyafet degil, sa\:lar da degi§mi§ti l 930'larm or­ talarma dogru. Camm bukleler, yerlerini "alagarson" denilen er­ keksi, ktsa sa\:lara birakmt§tl.

Her kad m , k tsa sa\:lannm i..i s ti..i ne mutlaka cloche96 §apka giyiyordu.

Ve tabii, jartiyerli r;oraplar r;ok ama r;ok moda olmu§tu.

96. <;:an �ek linde, ba�a s1ms1k1 ocuran �apka .

.2 1 1 .

Bu arada, Sabahattin'in 1 937'de yay1mlanan Ses97 isimli hikaye kitabmm etkileri si.iri.iyordu.

Daglar ve Ruzgar'dan sonra yay1mlanan bu ikinci hikaye kitab1 da epey ses getirmi§ti.

Tabii ki Kuyucaklr Yusuf hem tefrika edildiginde hem de kitap olarak okuyucuyla bulu§tugunda bi.iyi.ik si.ikse yapmt§tt.

Dergilerde yay1mlanan yazdan da goz oni.inde bulunduruldu­ gunda, Sabahattin art ik Ti.irkiye sathmda en <;ok bilinen yazar­ lardan biri haline gelmi§ti.

Kendi belki pek farkmda degildi ama onun kat ettigi bu geli§me, Ankara'nm etkili ve yetkili isimleri tarafmdan dikkatle izleniyor, bir kenara not alm1yordu. ***

Sabahattin Ankara'ya gelir gelmez Ankara Musiki Muallim Mektebi'ne atanmt§tl.

Bir hafta kadar sonra da Almancas1 <;ok iyi oldugu i<;in Dev let Konservatuvan'nda gorev yapmaya ba§layan Carl Ebert'le98 <;alt§ma gorevi verilmi§ti.

97. 1 93 7 y1lmda Yeni Kitap<;1 tarafmdan yay1m land 1 .

98. Carl Ebert 1 887- 1 989 y11lan arasmda ya�ad t . A l man tiyatro ve opera yonetmeni.

Osman Balcigil II Yqil Miirekkep

Yeni bir kariyere ba§lang1<; yapml§tl boylece gen<; adam.

Bundan boyle, dramaturg99 olarak gorev yapacakt1.

Dramaturglugu sevdi Sabahattin. Bu gorev, §imdiye kadar yapt1g1 i§ler arasmda kendine en uygun olamyd1. ***

Carl Ebert, Nazi Almanyas1'nm darbesini yemi§ bir sanat<;1yd1.

Sonradan oyuncu olarak da gi:irev ald1g1 unlu Max Reinhardt'm Tiyatro Okulu'nu bitirmi§ti. <::o k mesafe kat etmi§, Berlin ve Frankfurt'ta sanat okullarmm kurulmasma onayak olmu§, bura­ larda yonetmenlik ve oyunculuk yapm1§t1.

Ebert'in bir sonraki kariyeri opera olmu§tU. Takvimler 1 92 7 ydm1 i§aret ettiginde, yani meslek hayatmm on sekizinci y1lm­ da yolunu operaya r;evirmi§ti sanatr;1 . Ve bu tarihte, heni.iz kirk ya§mdayd1.

Berlin �ehir Operas1'm ba§anyla yonetmi§, bu arada birc;ok esere imza atmt§tl.

Ebert, aruk dunyanm tamd1g1 ve onunde §apka r;1kard1g1 bir sanat<;iyd1.

Naziler tabii ki k1ymetini bilemezdi Ebert'in. Onlar iki ti.ir in­ sandan anlarlard1: Kendilerinden yana olanlar, kendilerine kar§t olanlar.

Gerr;ek bir sanatr;1 ve ciddi bir entelektuel olarak, Hitler rej i­ mini ele§tirdi Carl Ebert.

Derhal kapmm onune konuldu. Ba§ma gelecekleri bildigi i<;in v akit kaybetmeden ulkesinden kar;r1, Arj antin'e s1gmd1.

99 . I�1k, ses, dekor gihi unsurlan d a du�unerek, bir meCJu sahnelenmeye uygun hale geuren ki�i.

- 2 1 3-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Arjantin ktymetini bildi Ebert' in, hemen i§ teklif etti ve i.ilke­ nin en onemli sanat kurumu olan Teatro Colon'un anahtarlanm bu kabiliyetli ve bilgili Alman'a teslim etti.

Ebert, i.i<; ytl sonra kendi gibi Almanya'dan ka<;an iki sanat<;t arkada§tyla birlikte ingiltere'ye davet edildi ve Glyndelbourne Opera Festivali'nin ba§lat1c1s1 olarak gorev ald1. ***

Turkiye'nin <;agda§ uygarltk di.izeyini yakalamasm1 yi.irekten isteyen Atati.irk, Almanya'dan ka<;an bilim insanlannm Ti.irkiye i<;in "ila<;" gorevi i.isleneceginin gayet iyi farkmdayd1.100 Olkenin Osmanlt'dan devralman egitim sistemi <;ok <;abuk ayaga kaldmlmaltyd1.

Ku§kusuz epey mesafe kat edilmi§ti ama bunun en ktsa zamanda daha da yukanya <;ekilmesi gerekiyordu.

1 933 y1lmda, Ti.irkiye'de i.iniversiteler bir reforma tabii tutul­ mu§ ve o ytlm temmuz aymda, Almanya'dan kac;an ilk bilim in­ sanlanyla kontratlar imzalanmaya ba§lanmt§tl.

Bu yeni kadro, Almanca bilen Ti.irklerin destegiyle derslerini ve­ recek, Ti.irk<;e ders kitaplarmm yay1mlanmasmda da gorev alacaktt.

Carl Ebert bu bilimadamlarmdan biriydi. ***

Sabahattin, Carl Ebert gibi bir aydmla <;alt§tyor olmaktan <;ok mutluydu.

1 00. 1 930'lu y1l larda, Nazilerden kac;an bin dun yiiz c ivarmda Alman h i l i m insan i

Turk iye'ye s1j!md 1. Bunlarm biiyiik hir k1sm1 eltitim kurum larmda gurev ald1.

-

2 1 4-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Entelektuel bir ki§ilige sahipti Ebert ve iyi bir aile babas1yd1.

E§i ve iki kmyla i;ok mutlu bir tabla c;iziyorlard1. Kendinden sa­ dece on ya§ buyi.ik olsa da Ebert bir rol modeld i Sabahattin ic;in.

Kald1 ki Ebert dunyanm en tanmmt§ yonetmenlerinden de biriydi.

Carl Ebert ic;in de Sabahattin bulunmaz bir nimet olmu§tu.

Oegerli sanatc;i, ad1mm1 att1g1 i;orak topraklarda, bir Almanca­ Turkc;e terci.imant beklerken, birinci sm1f bir sanatc;i ve aydmla kar§tla§ffit§tl.

Ali ve Ebert aileleri k tsa zamanda kayna§tt, yedikleri ic;tik­ leri ayn gitmez olmu§tu. Aliye de i;ok seviyordu Carl't, e§ini ve i;ocuklarm1 .

-

2 1 5-

Kirk Dort

Sabahattin, Carl Ebert'le c;a.lt§maya siiratli ba§lad1.

Once ne yapmas1 gerektigini anlad1 ve istenilenleri lay1k1yla yerine getirdi, ardmdan yaptlmas1 planlanan i§lere bir sanatc;1 olarak da ag1rhgm1 koymaya c;ah§tt.

Ebert'in, c;al t§ttrmaya ba§lad1g1 ogrencileriyle ilk sahneye koy­ dugu oyun Shakespeare'in Julius Caesar'1 oldu. Onun ardmdan Sofokles'in Antigone isimli trajedisi iizerine c;alt§maya giri§ildi.

Ebert, bir roman yazan olan ayn1 zamanda §iirler, oykiiler ve yaz1lar yay1mlayan Sabahattin'in yiiksek ktrat bir p1rlanta oldu­ gunu ktsa zamanda ke§fetti. Bu nedenle Antigone'nin Tiirkc;eye c;evrilme i§ini mesai arkada§ma verdi.

Carl Ebert okuyamasa da Sabahattin eserin Tiirkc;eye c;evrimin­ de §ahane bir i§ c;ikartmt§, kelimenin tam anlam1yla bir §ahesere imza atmt§tl.

Oyun sahneye konulurken de her §ey iyi olsun diye c;ok ugra§tl dramaturg Sabahattin.

Ebert ile ogrencileri arasmda, tam da istendigi gibi hatta daha da iyi bir koprii gorevi gordii. Hocayla ogrencilerin birbirlerini en iyi bic;imde anlamalan ic;in ter doktii.

Boyle olunca, oyunda Antigone'yi canland1ran Muazzez ilgin, Kreon'u oynayan Agah Hun, Haymon roliinii iistlenmi§ olan Ciineyt Gokc;er muhte§em i§ler c;1kard1lar.

Osman Balc1gil II Ye�il M urekkep

Oyun dramaturj i ac;1smdan ovgi.iyi.i fazlas1yla hak ediyordu ve bunda Sabahattin'in roli.i ku§kusuz <;ok fazlayd1. ***

<;ok yonli.i bir sanatc;1 olan Sabahattin, kendi adma yazma i§i­ ne hie; ara vermedi. Romanlarm1 tasarlamay1 si.irdi.irdi.i, hikayeleri i.izerine c;ah§ti.

Giderek c;evresi de geni§liyordu gene; adamm.

Varlik dergisinin mi.idavimlerinden oldugu ic;in Ya§ar Nabi Bey'le101 yakm bir arkada§hk tesis etmi§ti. Zaman zaman e§i ve kmni da alarak Nay1rlara aile ziyaretinde bulunuyorlard1.

N iyazi Berkes, Pertev Boratav, i . Hakki Balamir, Sabahattin Eyi.iboglu gibi isimlerin aileleri de Ali ailesinin ba§hca dostlan arasmdayd1 .

Birbirlerini ziyaret ediyor, gi.izel havalarda ise yi.iri.iyi.i§ ve piknik yap1yorlard1. ***

Ozellikle pazar gi.inleri, Ankara'da ya§ayan ilerici ailelerin piknik gi.ini.i halini alm1§t1 .

Evlerde hamlanan kuru kofteler, zeytinyagli dolmalar ve ba§ka Allah ne verdiyse yi.iklen ilir, duruma gore Etlik, Dikmen, Kec;ioren gibi dogayla ba§ ba§a kalmabilecek alanlara gidilirdi.

Etraftaki bag ve bahc;elerin kenarlarmda yi.iri.ini.ir ve genellikle bir su kenarmda son bulurdu bu geziler.

I O I . Ya�ar Nabi Nay1r 1 908- 1 9 8 1 y1llan arasmda ya§<ldl. 1 933 y1lmda Varlik dergisini ya­ y 1mlamaya ba�lad1 . Bu dergiyi k irk sekiz y1l araliks1z yay1mlad1. Aynca Varlik Yay mlan'nm ku ruc usudur. Bir edebiyat ak 1 m 1 olan "Yedi Me�ale Toplulu�"nu kuran yed i ki�iden biridir.

EJebiyatm her tiirii nde eserler verd i , c,� viri ler yapt l .

- 2 1 7-

Osman Balcagil II Ye�il M urekkep

<;oluk 90cuk yaptlan bu gezilere kattlanlarm say1s1 giderek artt1.

Grubun bazen yirmiyi buldugu, hatta ge<;rigi oluyordu.

Yi.iri.iyi.i§ yolunda ahbapltklarm koyultuldugu gezilerin piknik ktsmma gelinince, sofraya hep birlikte oturuluyor, raktlar a91ltyor, §arktlar ti.irki.iler soyleniyordu.

Sabahattin bu gezilerin bir eglenceye doni.i§mesi i<;in <;ok �ba sarf ediyordu. Yapttg1 komikliklerle arkada§lann1 kmp ge<;iriyordu.

Bir de tabii yanmdan ay1rmad1g1 fotograf makinesiyle, yap1lan her piknigi, geziyi oli.imsi.izle§tiriyordu.

Sabahattin, sevgili Aliye'sinin ve biricik km Filiz'inin bu gezi­ lerden bi.iyi.ik zevk duydugunu bildigi i9in, daha doni.i§e ge9ffie den ba§lard1 bir hafta soma nereye gideceklerini neler yapacaklanm balland1rarak anlatmaya.

Boyle olunca, herkes hafta hemen bitsin hafta sonu gelsin isterdi.

Bahar ve yaz aylannm tad1 tuzu haline gelmi§ti Sabahattin'in onderlik ettigi piknikler. ***

Giderek yabanct misyonlarm davetli listelerine de girmeye ba§lad1 Sabahattin Ali ve e§i.

Franstz, Alman, Rus sefaretlerine gittiklerinde sadece yaban­ c1larla degil, gen9 Ti.irkiye Cumhuriyeti'ni yoneten hi.iki.imetin onemli isimleriyle de kar§1la§1yorlard1.

Y1 lba§t balolan da ayn bir renk getirmi§ti hem Ankara'nm hem de gen9 9iftin hayatma.

Sabahattin ve Aliye, ba§kentin en gozde mekam olan Ankara Palas'ta yap1lan bu balolara mutlaka kat1ltyorlard1.

Ali <;ifti, giderek Ankara sosyetesinin aynlmaz bir par�st haline gelmi§ti.

-

2 1 8-

Soz konusu olan Sabahattin ise, sorun ka9m1lmazd1.

Yazarl1kta ve dramaturglukta gosterdigi ba�an nedeniyle en yi.iksek mertebelerdek i kimselerden bile ovgi.iler aladursun, ic;:i i<;:ine s1gm1yordu gene; adamm.

Buna kar�1ltk, bir yerde hi.iki.imetten, devletten birileriyle kar­ �tla�t1g1 zaman, nevri doni.iyor, c;enesine hakim olam1yor, bu arada lafmm ayarm1 da bozuyordu gene; yazar. ignelediklerinin ba�mda, arada bir Karpi91 te kar�tla�t1g1 $i.ikri.i Saracoglu 1 02 geliyordu.

Ba�kalan Saracoglu'nu gordi.iklerinde oturduklan sandalyeden kalk1p di.igmelerini iliklerken, Sabahattin firsat bu f1rsatt1r diyor, laf soku�turmay1 tercih ediyordu.

Nedense ozellikle de Saracoglu'yla kar�1la�t1klannda hie; bo� ge<;miyordu gene; adam. En azmdan "Memleket boyle mi idare edilir ?" diyerek bozmaya �lt�1yordu ba�bakam.

Sabahattin'den yirmi bir ya� bi.iyi.ik olan Saracoglu ise gi.ili.ip gec;iyordu, yazardan gelen bu sata�malara. Bazen, almmad1gm1 gosterecek �ekilde, tak1ld1g1 bile oluyordu gene; adama.

Bir gi.in, yine Karpic;:'te, birc;:ok arkada�mm arasmda "Bu ne �1kltk Sabahattin, proleter boyle giyinir m i ?" demi�ti Saracoglu.

Sabahattin'in cevab1 her zaman oldugu gibi hamd1.

1 02 . 1 886- 1 9 53 y1llan arasmda y�ad 1 . 1 924- 1 93 8 y1 llan arasmda i�lerinde maarif vekilligi

de olmak uzere bakanl iklar yapt 1 . 1 942 - 1 946 y 1 1 la n arasmda ba�bakan oldu. 1 934 - 1 950 y1llan arasi nda Fenerbah'--e Spor Kulubu'nun ba�kamyd 1 .

Osman Balcigil II Yeiil M urekkep

"Efendim, devrim olunca proleterlerin nastl giyineceklerini gostermek istiyorum da ! " Gi.ilmi.i§ti.i donemin ba§bakam gene; ad1mm muzipligine. ***

Muzip olmak ile kabala§mak, konu§may1 kavgaya doni.i§ti.ir­ mek arasmdaki hassas <;izgiyi her zaman iyi tespit edemiyor ya da ozellikle etmek istemiyordu Sabahattin.

Bu ti.ir bir davrant§ta bulundugunda, etrafmdaki dostlan Cumhuriyet'in onuncu y1lt nedeniyle <;tkarttlan aftan yararla­ narak hapishaneden kurtuldugunu hamlat1yorlard1 gen<; adama.

Ba§mdan gec;enleri unutmu§ gibi davranmasm1 ele§tiriyorlardt.

Boyle zamanlarda, Sabahattin'in biraz Naztm Hikmet'i <;agn§­ t1rd1g1 rahatl1kla soylenebilirdi.

0 da t1pk1 Sabahattin gibi onuncu y1l aff1yla dt§artya <;1kmt§tt.

Buna kar§m, daha i.izerinden yamg1 hapishanenin kokusu git­ meden bir yolunu bulup kendini delige ttkmmt§tt Naz1m.

Onli.i §air, 1 938 ytlmda, askeri ogrencileri isyana te§vik ettigi i<;in yarg1 lanmt§, 28 y1l agu hapis cezas1 altp yeniden zindana konulmu§tU. <;ok yakm arkada�lan, Sabahattin'in, Naz1m'm ba§ma gelen­ lere ic;erlediginin farkmdayd1 .

Ta§kmltk gostermesinin as1l nedeninin ise, basktct ko§ullara katlanamamak oldugunu gayer iyi biliyorlard1.

Gen<; adam, i.ilkesinde ya§ama, konu§ma ve yazmaya dair oz­ gi.irli.iklerin her gec;en gun biraz daha fazla k1S1tlamyor olmasma hiddetleni yordu.

Dunya kadar ba§ka aydmm tersine, o hiddetini dt§a yanstt­ maktan hi<; ka<;mm1yordu.

- 220-

Kirk Alt1

Sadece i.ilkesinde degil, di.inyada olup bitenler i<;in de kan ag­ hyordu Sabahattin.

Duyarl1 bir aydm ve ciddi bir entelekti.iel olarak, hem i.ilkesin­ de hem de di.inyada olup bitenlerden kendini sorumlu gori.iyordu.

Boyle zamanlarda aklma hep Almancasm1 duvarma da ast1g1 Marx'm, Feuerbach i.izerine yazd1g1 On Birinci Tez geliyordu. $oy­ le demekteydi, uzun kara sai;lan dagm1k sakallarma kan§mt§ i.inli.i di.i§i.ini.ir: "Filozoflar dunyay1 sadece �e�itli bi�imlerde yorumlam1�lard1r.

Oysa sorun onu degi�tirmektir. "

Daha Almanya'dayken, Nazi sempatizam geni;lerin yapt1kla­ rmm dogru olmad1gm1 sadece di.i§i.inmekle kalmamt§, onlara kar­ §1 da i;1kmt§tl Sabahattin. Bu nedenle de derdest edilip kapmm Oni.ine konu[mu§tU. Olkesine geri dondi.ikten sonra da vazgei;memi§ti §U mahut di.inyay1 degi§tirme i;abasmdan.

Aydm, Kanya ve Sinop hapishanelerinde c;ektiklerinden y1l­ mamt§tl anla§tlan. istanbul'da, Kuyucakli Yusuf nedeniyle de yarg1lanm1§ ama dav ram§lannda zerre kadar degi§iklik olmamt§tl.

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Anla§ilan, di.inyay1 degi§tirmek yolunda, gerekirse hapislerde yatarak, oli.irni.i pahasma c;:aba gosterrneyi si.irdi.irecekti gen<; yazar. ***

Kendiyle ayni telden c;:alan dostlanyla arada bir ba§ ba§a kal­ d1klarmda, Avrupa'y1 kastp kavuran sava§ ftrtmas1 i.izerine de kafa yoruyordu Sabahattin.

Bu ti.ir sohbetlerde laf rnutlaka gelip Alrnanya, ispanya ve italya'ya taktltyordu. ingiltere, Fransa, Arnerika Birle§ik Devletleri gibi i.ilkeler ge­ lecekte neler olacagmt okuyarnaymca, tarn da Sabahattin'in bek­ ledigi gibi olrnu§, ispanya'da ya§anan kanlt i9'ava§m101 bitirninde, rnilliyet<;i gi.i<;ler iktidan ele ge<;irrni§ti. ispanyol direni§<;ilere, sava§ si.iresince, Sovyetler Birligi dt§tn­ da hi<;bir i.ilkeden ciddi anlarnda yard1rn gitrnerni§ti. Buna kar§t­ ltk, i.ilkenin rnilliyet<;i gi.i<;leri, italya ve Alrnanya tarafmdan ala­ bildigine desteklenrni§lerdi.

Olan olrnu§, ispanya da ttpkt Alrnanya ve italya gibi, dernok­ rasinin, insan haklarmm, aydmlanrnanm ayaklar altma almd1g1 , bagnazltgm, rnilliyet<;iligin tavan yapttgt i.ilkeler zincirine yeni bir halka olarak eklenrni§ti .

Hitler, Mussolini ve Franco Avrupa'da rnilliyet<;iligi hakirn ktlrnak i<;in ti.irn gi.i<;lerini birle§tirrni§, Avrupa'yt kanlt bi.iyi.ik bir harbin e§igine getirrni§lerdi. ***

1 03 . is p anya i<;; a va�1 1 936- 1 93 9 y11lan arasmda ger<;ekle�t i. Demokratik se <;imle i ktida ra

gelmi� olan Cumhuriyet<;ilerle, General Franc isco Franco l iderlij!inde isyanc 1 M i l l iyet<;i· ler arasmda ya�and 1 . Be� yuz bin olum, don yuz bin gQ<;le sonu<;lanan sava�1 m i l l iye t<;il er kazand 1 . Franco o tarih c en l 97 5 'e kadar ispanya 'y1 yonetti.

-222-

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Mart aymda, Alman taburlarmm <;ekoslovakya'y1 i§gal etmek i.izere yola i;1kmas1 sadece Sabahattin'i degil, Ankara'da ve tabii Turkiye'de ya§ayan aydmlan i.izdi.i, endi§elendirdi.

Bu konunun konu§uldugu bir masada "Hider... " demi§ti Saba­ hattin. "Durmasm1 bilemeyecek kadar deli. Amaet tum Avrupa'y1 i§gal etmek."

Stalin'in Birle§ik Kralhk'a, Hider'e kar§t birlikte hareket etme teklifinde bulundugunu duydugunda c;ok sevinmi§, teklifin Cham­ berlain tarafmdan geri i;evrildigini ogrenince karalar baglaml§tl.

Avrupa'da insanltk, belki de tarihin en koti.i gi.inlerini gorme­ ye dogru h1zla ilerliyordu.

-221-

Kirk Yedi

iyiligin de ki:itulugl.in de insanm kendinin eseri oldugunu ga­ yer iyi biliyordu Sabahattin.

Toplumlarm iyiye ya da ki:itl.iye gitmesine yol ai;anlarm da in­ sanlarm i9indeki bu iyilik ve kotuluk hali oldugunun gayer iyi farkmdayd1.

Almanya'ya giderken bir elini Pertev'in i:itekini N ihal'in omuzlarma koymu§tU. 0 tarihlerde, bu iki arkada§mt karde§ gibi gi:irl.iyordu gen9 adam. ikisini de gi:inulden seviyordu.

Sonra zaman akmt§, Nihal ve Pertev'in ulkede ve dunyada meydana gelen geli§meler kar§tsmda nas1l bir duru§ sergiledikleri­ ne birinci elden tamkltk etmi§ti.

Ge�n bu sure zarfmda Pertev' i hep kendine yakm bulmaya devam ederken, Nihal'le arasmda, dunya gi:irl.i§line dair kokten bir kopu§ meydana geldigini hissetmi§ti.

Burlin dunyay1, kocaman bir ulke olarak gormek istiyordu Sabahattin .

Din, dil, irk, cinsiyet aynm1 yap1lmayan, kavgas1z gurii l tusl.iz, ba­ n§ ve huzur iqinde ya§anan bir dunyanm vatanda§t olmak istiyordu .

Gonlunde yatan aslan, tam olarak buydu!

Oiktatorlerden armmt§, kimsenin kimseye l.istunluk taslama ­ d1g1, e§it i;alt§manm kar§tltgmda e§it gelir elde edilen bir dunyada nefes almaktt gen9 yazarm hayali.

Eger boyleyse, Edirne'de i:igretmenlik yaparken Turkleri �v ­ redeki Yahudilerin l.izerine saldman N ihal'le hala arkada§ olm aya l evam edebilir miyd i ?

Osman Balc1gil II Ye�il M iirekkep

Ku§kusuz edernezdi.

Hitler'in, Mussolini'nin, Franco'nun yapttklarmm sue; oldu­ gunu soylerneyen, tersine onlarm yapttklarmm kendi i.ilkesinde de uygulanrnasm1 isteyen biriyle aym yolda nas1l yi.iri.iyebilir, aym havayt nas1l teneffi.is edebilird i ? ***

Di.inyay1 ya§amlarnaz hale getiren, insandt .

Sabahattin, insam anlarnaya �lt§acaktt her zarnan yapt1g1 gibi.

Aslmda, Kuyucakli Yusuf ta ,y apt1g1 da tarn olarak buydu. $irndi c;1tay1 yi.ikseltrneli, konu olarak kendine bu kez kentli, hatta aydm olanlan sec;rneliydi.

Nedeni belliydi. Toplurnlara yon verenler, daha <;x:ik onlardt.

Ye§il rni.irekkepli kalerninin dolu olup olrnad1gm1 kontrol etti, piposunu doldurdu ve rnasasmm ba§tna gec;ti. i�imizdeki Seytan'1 yazacakti ! * * "'

1 939 y1lmm 3 N isan'mda gazetelerini a�n Ulus okurlan, Sa­ bahattin Ali'nin i�imizdeki Seytan isirnli eserinin tefrika edilrneye

ba§lad1gm1 gordi.iler.

Tanmrnt§ bir yazardt arttk Sabahattin.

Bir gazetenin, derginin ya da kitabm i.izerinde isrnini gorenler mutlaka satm a!tyor ve okuyorlard1.

Tefrikalanyla, gazetelerin tiraj lanm yukanya c;1karttyordu i.inli.i yazar. i�imizdeki Seywn da belli ki onlardan biri olacaktt. i stanbul'da gec;iyordu roman . . 2 25.

Osman Balcigil I/ Ye � il Mii.rekkep

Farkh katmanlardan insanlan iyi ve koti.i yonleriyle masaya yatt­ nyordu. Bu geneI hedefin yan1 ma bir de ozel hedef se<;mi§ti kendine: "Yanm aydmlar." ***

Romanm i.iniversite r;evresinde ger;en ktsm1, kafatas9il1klany­ la i.inlenmi§ Ti.irkiye milliyet9ilerini ayaga kald1racakt1.

Ba§ta N ihal AtSIZ olmak i.izere di.inya kadar milliyet9i, kitapta­ ki karakterleri i.izerine almacaktt.

Kitap boyunca "Tatar surath" diye tabir edilen kimsenin Zeki Velidi Togan104 oldugunu di.i§i.ini.iyordu okuyanlar.

Bir ktsm1 ise "Yok canim ! Olur mu ? 0 tam da Abdi.ilkadir inan"105 diyorlard1.

Bu iki ismin ortak ozellikleri Orta Asya topraklarmdan ge­ lenlere ozgi.i yi.iz bi9imine sahip olmalan ve tabii ki milliyet9i kimlikleriydi.

Romanm karakterlerinden biri olan gazeteci i smet �erif de ne hikmetse ak1llara derhal Peyami Safa'y1106 getiriyordu.

Profesor H ikmet ise enikonu Mi.ikrimin Halil'di. 107 Sabahattin Ali'nin tefrika edilen romani, Ti.irkiye'nin tartt§ma gi.indem ine bir bomba gibi di.i§ti.i.

Eser, dokuz ay soma kitap olarak Remzi Kitabevi tarafmdan yay1mlanacakt1. ***

1 04. Prof. Zek i Velidi Togan : 1 890- 1 970 y1llan arasmda ya§adt . Tarihc;i ve Turkologdur.

1 0 5 . Profesordur. 1 889 - 1 9 76 y 1 l lan arasmda ya§ad 1 . Tarih, dil, folklor b i l i mci.

1 06. 1 899- 1 9 6 1 y1l lan arasmda ya§ad t . Gazeteci ve yazard tr.

1 07 . Prof. Mukrimin Hali I Yinan<; 1 900- 1 960 y 1 l lan arasmda ya§ad t . Tarihc;id ir.

- 2 26-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Eski dost N ihal hop oturup hop kalkiyordu.

Her f1rsatta Sabahattin aleyhinde yaz1lar yazan N ihal AtSIZ, sonunda kavgay1 Sabahattin Ali'yi di.ielloya davet etmeye kadar vard1racakt1: "Sana gayec samimi ve erkekfe bir teklifim var : Benimle sun­ gU ve kilrfla bir alum dirim farp1�masm1 gaze alacak kadar yu­ regin var m1 ? Sana en �eref/.i iki silahcan biriyle , ikimizden biri ortadan kalkmcaya kadar vuru�may1 teklif ediyorum . Bilmem ki bu �erefi de cepecek misin? "

Hamasete pabuc; b1rakacak bir adam degildi Sabahattin.

Sonradan bir polis aramas1 esnasmda evinde 91kan, ogluna yazd1g1 vasiyetten de anla§1lacag1 gibi, Hitler misali herkese di.i§rnan bir kafa yap1sma sahipti N ihal AtSIZ. Naziler rnisali bir irnkam ele gec;irrni§ olsa, neler yapacagm1, oglu ic;in kalerne ald1g1 vasiyetnarnesinde ac;1k sec;ik yazrnt§tl.

"Yagrnur Oglurn . . . " diye ba§hyordu vasiyetine Ats1z ve §byle devarn ediyordu: "Bugi.in tarn bir buc;uk ya§mdasm. Vasiyetnarneyi bitirdirn. Ka­ patiyorurn. Sana bir resrnirni yadigar olarak b1raktyorurn. Ogi.itle­ rirni iyi tut, iyi bir Ti.irk ol. Korni.inizrn bize di.i§rnan bir rneslektir.

Bunu iyi belle. Yahudiler bi.iti.in rnilletlerin gizli di.i§rnamd1r. Ruslar, <;inliler, Acernler, Yunanhlar tarihi di.i§rnanlanrn1zd1r. Bulgarlar, Alrnanlar italyanlar, ingilizler, Frans1zlar, Araplar, S1rplar, H1rvatlar, ispanyollar, Portekizliler, Rurnenler yeni di.i§rnanlanrn1zdir. Ermeni­ ler, Ki.irtler, <;erkezler, Abazalar, Bo§naklar, Amavutlar, Pornaklar, Lazlar, Gi.irci.iler, <;ec;enler ic;erideki di.i§rnanlanrn1zd1r. Bu kadar <;nk di.i §rnanla <;arpt§rnak i<;in iyi haz1rlanrnah. Tann yard1rncm olsun ! " - 227-

Kuk Sekiz

l Eylul 1 939, Sabahattin'in defterine de dunyanm kara kaph

defterine de bir felaket gtinti olarak kaydedildi.

Almanlann Polonya'ya sald1rd1klan o sabah, ikinci Dunya Sa­ va§l resmen ba§lad1.

Ongoriistiz ingiltere ve Fransa, akdlan s1ra H itler'i Stalin'in tizerine salmaya c;ah§irken, Naziler planlarm1 yapml§, tum Avrupa 1 y1 istila etme karan almi§U. <;ekoslovakya'nm Suder bolgesi Nazi ordulan tarafmdan i§gal edilirken tic; maymun misali duymami§, gormemi§, konu§mami§ olan ingilizler ve Frans1zlar, §imdi hangi ta§ buyukse ba§larm1 ona vurabilirlerdi.

Bu iki ulkenin ba§bakanlan, olacaklan kendilerine anlatma­ ya c;ah§an <;eklere kizmi§, ustelik sessiz ve sakin durmad1g1 ic;in <;ekoslovakya hukumetinin kulagm1 bile c;ekmeye kalkm1§lard1. <;eklerin ba§ma gelenin aynis1 1 i§te §imdi de Polonya'nm ba­ §Ina gelmi§ti.

Sozde muhte§em ingiliz ve Frans1z diplomatlannm biraz kok­ maz bula§mazhklan, daha c;ok da korkakhklan nedeniyle, Al­ manya gemi az1ya almi§ ko§uyordu.

Bu iki ulkenin dertlerinin zorlann m "hasta adam"larla oldu­ gunu, Osmanh misali uflesen y1kilacak ulkelere sald1rmakta bir dakika bile tereddut etmediklerini herkes biliyordu.

Osman Balcrgil II Ye�il Murekkep

Kar§tlarmda Almanya ya da Sovyetler Birligi gibi diri bir kuv­ vet gordi.iklerinde suspus olduklanm ise amk ti.im di.inya anlamt§ bulunuyordu. ***

Sabahattin boyle olacagm1, Hitler Polonya'ya "Danzig'i verin ve oraya ula§acak koridoru a�m" dedigi gi.in anlamt§tl.

Ulus gazetesin �e, i�imizdeki $eytan'm bir gi.in sonra yay1m­ lanacak tefrikas1yla bogu§urken, Nurettin Artam, H ikmet Tu­ ran, Ahmet $i.ikri.i Esmer gibi gazetecilerin payla§t1klan odada, Chamberlain'm 3 1 Mart l 939'da yapt1g1 konu§may1 §6yle yorum­ lam1§tl gen9 yazar: "ingilizlerin ba§bakam, §imdi Polonya'ya yapilacak bir sald1rmm kar§ihgmm verilmesi gerektigini soyli.iyor. <;ok ge9. Bunu daha once di.i§i.inecekti. $imdi, Fransa ve Sovyeder Birligi'ni kendileriyle i§birligi yapmaya �gmyor. Nafile. Bu lafm edilmesi gereken zaman <;oktan gec;ri."

Y1llard1r ingiltere ve Fransa tarafmdan oyalanan SSCB'nin, bu �gnya olumlu cevap verme ihtimali yak denecek kadar azd1.

Sonu9, Sabahattin de i9lerinde olmak i.izere, Ulus yazarlarmm di.i§i.indi.igu gibi oldu.

Uzun si.ire �gnlarma yamt alamayan Stalin, Alman birlikle­ rinin i.ilkesinin sm1rlarma yana§masm1 engellemek i9in, Alman­ lara bir saldmnazhk paku imzalamay1 teklif etti.

Hider i9in altm degerindeydi bu teklif. iki cepheli bir sava­ §a girmemek i9in, Nazi-Sovyet Saldirmazhk Paku'm imzalamaya karar verdi.

Avrupa §Oke olmu§tu !

-

2 29

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Anla§manm imzaland1g1 23 Agustos'tan yedi gi.in sonra, 1 Eyli.il'de, once hava kuvvetleri, ardmdan panzer ti.imenleri Polonya'ya sald1rd1.

3 Eyli.il gi.ini.i ingiltere ve Fransa Almanya'ya sava� ilan edecek ama bu hic;bir i�e yaramayacakt1.

Almanya c;ok �buk bir taarruzla Polonya'y1 i�gal edecek, ulke 5 Ekim'de tamamen teslim olacaktt. ***

Sabahattin ikinci kez askerlik yapmaya tam da bunlar olurken �gnld1.

Sanh§la'da108 Sekizinci Ti.imen'e kat1ld1. Ekmekc;ilik yapacakt1.

Neyse ki c;ocukluk arkada�1 Pertev Naili Boratav, kom§USU Muvaffak $eref ve ilk askerliginde tant§ttg1 Niyazi Ag1mas!t gibi c;ok sevdigi kimseler de orada, kendiyle aym birlikteydi.

Ti.imen, bir gi.in ic;inde istanbul Bogaz1'm savunmak i.izere bir katar marifetiyle Haydarpa�a'ya dogru yola 91kt1.

Almanya'nm ortasmda ya�anan bir 91lgmltgm, Ti.irkiye'nin ortasmdaki Sabahattin ve ailesini etkilemesi ak1lla izah edilebilir bir durum degildi.

Bir deli kuyuya bir ta� atm1�, koca bir di.inya ugra�1yor ama ta§I kuyudan 91karam1yordu.

Zaval!t Sabahattin'in, Almanlarm olas1 saldmsma kar§I nobet tutmak i.izere Trakya'ya dogru yola 91kmasmm nedeni tam olarak buydu.

Gene; adam geride sevgili Aliye'sini ve cam Filiz'ini b1rakm1§, Trakya'nm yolunu tutmu§tu.

1 08. A l c mdaj! Adliyesi'nin bulunduj!u yer.

- 2 30-

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

Etrafta konu§ulan, once Kag1thane'ye yerle§ecekleri ve ar­ dmdan Eyup'e gidecekleriydi . Her §ey dli§linu ldugu gibi �1karsa, bahan Buyukdere'de kar§tlayacaklard i.

Konu§uldugu gibi olmu§, sonunda Buyukdere'de �d1rh bir kamp kurulmu§tu.

Sabahattin ilk f1rsatta Ankara'ya gidip e§i ve kmni altp Buyukdere'ye ta§tffit§, iki odalt bir eve yerle§tirmi§ti. izin gunlerinde, aksatmaksmn ailesini ziyaret ediyordu. <;ad1rl1 kampta, mecburi �l t§malarmm ve zevk olsun diye yapt1g1 at ko§tU.rmalarmm cli§mdaki tum zamanm1 yazmaya ay1r­ may1 kafasma koymu§tu bu sefer de.

Bu karanm inatla uygulayacaktt Sabahattin.

Kurk Mantolu Madonna'y1 yazmaya, Buyukdere'de, kendine ait �d1rda ba§lad1.

-23 1 -

Kirk Dokuz

Sadece dart ay surdi.i Sabahattin'in ikinci donem askerligi.

Terh is edilir edilmez e§ini ve kmni kapt1g1 gibi Ankara'ya geri dondu.

Buri.in i§lerini b1rakt1g1 yerden teslim ald1.

Bu arada, Kurk Mancolu Madonna'ya demir atmt§tL. Aklmdan hi<; <;1km1yordu Kurk Mancolu Madonna. Bir an once bitirmek, yay1mlatmak istiyordu.

0 gunlerde kendine ne uzerine <;alt§ttg1 soruldugunda "insa­ nm derinligi" diyordu Sabahattin.

Bir gun arkada§lanyla konu§urken, uzerinde <;alt§ttgt Kurk Mantolu Madonna romanm1 §byle tarif edecekti: "Dunyanm en basit, en zavall1, hatta en ahmak adam1 bile, insani hayretten hayrete du§urecek ne mi.ithi§ ve kan§tk bir ruha maliktir. N i<;in bunu anlamaktan bu kadar ka<;1yor ve insan de­ dikleri mahluku anla§tlmast ve hakkmda hi.ikum verilmesi en ko­ lay §eylerden biri zannediyoruz ?"

Tam da anlatt1g1 gibi ilerliyordu Kurk Mantolu Madonna.

Eserin ba§ kahramani olan "Raif Efendi", sanki biraz sunepe gibi, sessiz ve sakin bir adamd1.

S1kmt1sm1 bile payla§maktan imtina eden Raif Efendi'nin one <;ikan bu halinin ardmda muhte§em bir ya§anmt§ltk gizli oldugunu asla anlayamamt§tl etrafmdakiler.

Ne ailesi ne de i§ arkada§lan . . .

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Romanm ikinc i ba§ kahramam ise "Maria Puder"di.

Sabahattin, romana ismini de veren Kurk Mantolu Madonna karakterine, Almanya'da a§tk oldugu gene; hammm admt vermi§, bir anlamda amsmt oli.imsi.izle§tirmi§ti.

Maria Puder, Raif Efendi'nin a§tk oldugu §arktcmm ad1yd1. Er­ keklere gi.ivenmeyen, hatta kimseyi sevmeyen bir kadmdt.

Yine de samimiyetine inanmt§tl gene; Raif'in. Hem de ne inanmak !

Arna kader aglanm oyle bir ormi.i§ti.i ki . . .

Ve tabii bir d e Rasim vardt Sabahattin'in i.izerinde <;alt§ttg1 yeni romanmda.

Giderek ya§lanmt§ Raif Efendi'nin gene; mesai arkada§1yd1 Rasim.

Raif Efendi'nin derinlerde yatan hikayesini i§te bu gene; adam <;(Jzecek, insanm asl mda ne kadar derin bir yarattk oldugunu ay­ dmltga o kavu§turacaktt. ***

Kurk Mantolu Madonna olgunla§mt§, tefrika edilmeye ham

hale gelmi§ti.

Takvimler 18 Araltk 1 940 tarihini gosterdiginde, Hakikat ga­ zetesinin okurlan Sabahattin Ali'nin yeni romanmt okumaya ba§lam1§lard1.

Ne yaz1k ki Hakikat'te yay1mlanan Kurk Mantolu Madonna da Yeni Anadolu'da yay1mlanan Kuyucakl1 Yusuf la aym kaderi payla§tl.

Gazetenin sahibi Cemal Hakkt Selek, tefrika edilen eserin tutmad1gm1 bahane ederek Sabahattin'e parasm1 odemeyi gecik­ tirince, yazar kuplere bindi.

-

233-

Osman Balcrgil /I Ye�il Miirekkep

Sabahattin Ali ile Cerna! Hakkt Selek arasmda son derece tat­ s1z yazt§malar ya§and1. ***

Kurk Mantolu Madonna gibi etkileyici bir roman yazmt§ ol­ masma ragmen, Sabahattin ic;in karanhk gi.inler yeniden yakla­ §tyordu.

Carl Ebert'le birlikte mi.izik, opera ve tiyatro i.izerine c;alt§ma­ sma, Bau tarzm1 Ti.irkiye'de yerle§tirme konusunda gosterdigi ba§artya kar§m yazar, ku§kucu c;evreler tarafmdan alttan alta iz­ leniyordu.

Askerlik yapmak i.izere gittigi istanbul'da, c;evresinde kim var kim yak ald1rmadan yapt1g1 milliyetc;ilik kar§tt1 konu§malan ve sosyalizme dair gi.izellemeleri, giderek kalmla§makta olan dosya­ sma eklenmi§ti. istanbul'da Resimli Ay c;evresiyle olan il i§kilerinden Aydm'da­ ki yarg1lanmasma ve soma Konya'da olup bitenlere kadar ne var ne yoksa, hepsi, siyasi polis tarafmdan ozenle, eller ovu§turularak biriktiril iyordu. ***

Sabahattin, bir di.igi.in ic;in c;agnld1g1 Edremit'te, devletin ken­ diyle, di.i§i.indi.igi.inden de fazla ilgilendigini ke§fedecekti.

Epeydir ziyaret etmed igi ic;in ozled igi Edremit'te, erkenden evden c;1km1§ 1 elinde bir not defteriyle sokaklarda dola§maya ba§lamt§tl.

-

2 34 .

-

Osman Balcigil If Yeiil Miirekkep

Sabahattin'in komi.inist oldugu kulagma 90ktan f1S1ldanmt§ olan Bek<;i Ali Efendi her ad1mm1 izlemeye almt§tt. Derken, bi­ raz i§gi.izarl1gmdan biraz da kulag1 bi.iki.ildi.igi.i i<;in yazarm bilegine kelep<;eyi ge<;irivermi§ti.

Bek<;i Ali Efendi'ye gore, sabahm bir kori.inde, elinde kalem kag1t durmadan bir §eyler <;iziktiren ki§i, mutlaka casus olmaltyd1.

Karakolda polisler, mal bulmu§ magribi gibi ku§atm1§lard1 Sabahattin'in etrafm1. ille de tutuklamak, hakkmda zab1t tut­ mak, dava a<;mak istiyorlard1.

Yorenin e§rafmdan olan ailesi belediye ba§kanmdan destek is­ temese ve birka<; eski yakm arkada§t sahip <;tkmasa, az daha olma­ yacak bir i§ ba§ma gelecekti gen<; yazarm. Yazmay1 planlad1g1 bir hikaye ya da romanda kullanmak i.izere not ald1g1 i<;in, casusluk su<;lamas1yla gozaltma almacaku.

Sava§ ko§ullan ve Sabahattin'in sosyalizmi savunan g6ri.i§leri bile yeterdi aslmda yok yere yarg1lamp hapis yatmasma.

Bilmiyor degilse de bu olayla birlikte bir kez daha gayer iyi anlamt§tl yazar her hareketinin kontrol altmda tutuldugunu. ***

Gi.i<;bela Edremit'te polisin elinden kurtulmu§ olmas1 umurun­ da bile olmad1 Sabahattin'in. Ankara'ya doner donmez kald1g1 yerden aym §ekilde devam etti.

Devier Konservatuvan'nda kendini ziyaret eden ogrencilerle konu§malarmda sozi.ini.i esirgemiyor, bir ba§ka deyi§le gozi.ini.i bu­ daktan sakmm1yordu.

Her defasmda di.inyanm gene! durumundan giriyor, her yerde proletaryanm bi.iyi.ik ac 1lar <;ektiginden dem vuruyordu. Oni.ine -

23 5

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

gelene, her ti.irli.i degerin yarat1c1s1 olan bu bi.iyi.ik gi.ici.in, SSCB'de oldugu gibi kendi gelecegiyle ilgili kararlan kendinin vermesin­ den ba§ka 91-kar yol olmad1gm1 anlat1yordu. <;ok verdigi orneklerden biri, Brezilya'da i§<;ilerin gelir di.izeyi­ ni belli bir seviyede tutmak, standartlarmm yi.ikselmesinin oni.i­ ne ge<;mek i<;in, patronlarm her y1l binlerce ton kahveyi denize dokmesiydi.

Ele§tirilerinin dozunu burada b1raksa iyiydi!

Donemin cumhurba§kam inoni.i'ni.in ne kadar bencil oldugunu, esasen ki.i<;Uk adamhg1 a§amad1gm1 i.istelik yi.iksek sesle, uluorta soyli.iyordu.

Kendini uyarmaya c;ah§anlan da "Korkma. Ben bunlan her yerde soyli.iyorum" diyerek payhyordu .

. ZJ 6.

Elli

Sabahattin ve Pertev'in de oldugu bir grup aydm, ak§am ye­ megini Gar Gazinosu'nda yemeye karar verdi.

Once yemek yenilecek, ardmdan sohbet koyultulacakt1.

Ozenle taranml§ sac;lan, pml pml kiyafeti, altm c;erc;eveli goz­ h.igii ve hi<; sondurmedigi piposuyla Sabahattin, yine herkese laf yeti§tiriyordu.

"Yak" dedi once. "Bu gidi§, gidi§ degi l ! " Biraz kizgm <;ikm1§t1 sesi.

Milli Sef inonu'nun ba§m1 c;ektigi politikalan katiyen begen­ miyordu. Savunma butc;esine <;ok buyuk b ir meblag ayrilm1§ ol­ masma §iddetle kar§I <;1kiyordu.

"Yahu" dedi. "Bakmaym bizim nefes ald1g1m1z bu yerde per­ vanelerin <;ah§iyor olduguna. Biz burada buzlu rak1mm ic;erken, millet kan aghyor."

Haks1z say1lmazd1. Ankara'nm buyuk bir k1smmda heniiz elektrik bile yoktu.

Gar Gazinosu'nda kravath beyefendiler ve tuvaletli ham­ mefendiler envaic;e§it reviiyii buyuk bir zevkle izlerken, kentin eteklerinde ve devam1 olan Anadolu'da insanlar yataklarma a<; giriyorlard1.

Soyledi tabii bunlan yazar. Kim kapatabilirdi ki Sabahattin'in c;enesini ?

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Arkada§lanndan biri "Yapma yahu, §Urada i.i<; kuru§a yeme­ gimizi yiyoruz. Buri.in mesele i<;eriye kravat takarak girmek zo­ runlulugu olmasmdaysa, buna da laf etme amk. Bak etrafma, ayakkab1lanna pen<;e yapttrmt§ dunya kadar insan var" deyince, Sabahattin'in tepesi iyice attt.

"Oyle degil kazm ayag1. Ti.irkiye insani, her ge<;en gun biraz daha baskt altma alm1yor. Ne farkt var Ti.irkiye'nin Almanya'dan, iralya'dan, ispanya'dan ?"

Buz gibi olmu§tU masa. Herkes susmu§tu.

Bir a91dan yakla§tlacak olursa, haks1z degildi Sabahattin.

Tamam, Almanya'nm sava§<;t politikasma belki gasp edilmi§ haklarm1 geri alma i;abas1 denilebilirdi. Buna kar§thk, i.ilkede Na­ zizm ad1 verilen milliyet<;i ve a§m basktc1 sistemin uygulamaya konuldugu da herkesin malumuydu.

Benzer bir durum italya ii;in de gei;erliydi. M illiyeti;iler ha­ ricinde kimse di.i§i.incesini soyleyemez hale gelmi§ti . Soylemeye kalkanlarm durumu gozler oni.indeydi. ic;sava§l kazanmt§ olan ispanyol milliyeti;i leri de kendi i.ilkele­ rinde bi.iti.in ozgi.irli.ikleri yasaklamt§, toplumu agzm1 ai;amaz hale getirmi§ti.

"Turkiye ... " diye mar etti Sabahattin. "Si.iratle, zaten c;ok az olan ozgi.irli.iklerini ti.imi.iyle unutmaya hamlaniyor."

Arkada§lan yine "Avrupa'da bi.iyi.ik bir sava§ si.iri.iyor. ismet Pa§a Ti.irkiye'nin bu sava§a girmesini istemiyor. Bu nedenle her kafadan bir ses 91kmasma kar§t onlemler ahyor" gibi laflar etmeye yeltense de Sabahattin Nuh diyor peygamber demiyordu.

Oyle ki, etrafmdakiler konu§maktan, laf yeti§tirmeye i;ah§­ maktan yoruldular, birer iki§er sustular.

Bir ara Pertev, Sabahattin'i bir kenara i;ekti ve "Korku ne demek biliyor musun ?" diye sordu. Can dostuna, umutsuz bir -238-

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

yi.iz haliyle, insanlann i§lerini, ozgi.irli.iklerini kaybetme korku­ sundan boyle davrand1klanm anlamas1 ve anlayt§la kar§tlamas1 gerektigini hattrlatt1 .

"Hay1r" dedi Sabahattin Pertev'in agzmdan <;:ikan her lafa.

"Onlar da ttpkt i smet gibi bencil ve ki.ic;i.ik kafahlar." ***

Filiz c;x:iktan ayaklanmt§, babasm1 kapmm oni.inde kar§tlar ol­ mu§tu. Eve ad1mm1 atar atmaz, gi.izel kmm kucagma ahp opi.iyor, kokluyordu Sabahattin.

Hayatta, bundan daha gi.izel ne olabilirdi k i ?

Filiz, e n c;x:i k d a babas1yla kitaplann sayfalarm1 �virmeyi se­ viyordu.

Bazen baba ktz bir di.inya atlas1 a91p kttalarm, i.ilkelerin, ba§§e­ hirlerin yerlerine bak1yor, kimi zaman da kagman yap1lm1§ minik bir kay1kla okyanuslan, i<;denizleri, golleri, nehirleri a§1yorlard1.

En c;x:ik da Grimm Karde§ler'e ait ciltli bir masal kitabm1 se­ viyordu minik Filiz. Nefis resimlerle si.isli.i, Almanca bir basktsm1 getirtmi§ti Sabahattin km i<;in.

Pamuk Prenses ve Yedi Cuceler, Bremen M1z1kac1lan, Fareli Koyun Kavalcm , K1rm1z1 Ba�likli K1z' 1 muhte§em resimleriyle ta­

myan ki.ic;i.ik Filiz, bu sayede okumay1 91bucak sokmeye ba§hyordu.

Daha da onemlisi, okuma sevgisi ediniyordu babasmm sayesinde.

Baba ktz okumaya "Yemek ham !" diye seslenen Aliye Hamm'm 91gns1yla son veriyor ve az sonra da Filiz'in uyuma za­ mam gelmi§ oluyordu. i stisnas1z her ak§am "Kitap almaya gidecegiz degil mi baba ?" diye soruyordu Filiz.

- 2 3 9-

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

<;unki.i ay sonu gelip de Sabahattin maa§lnt ald 1gmda, baba kiz Ulus'taki Akba Kitabevi'ne gidiyorlar, birlikte yeni gelmi§ kitaplarm alum i.isti.ine getiriyorlard1.

Kitapqi.ya gidecekleri sozi.ini.i ahr almaz, babasmm anlatt1g1, genellikle de bizzat yazd1g1 hikayelerden birinin bir boli.imi.iyle uykuya dahyordu minik Filiz.

Soma, e§iyle kar§ilikh kahve ya da c;ay i�iyorlar, nihayetinde bazen gece yansma, kimi zamanlar gi.in 1§1ymcaya kadar c;ali§acag1 masasmm ba§ma ge9yordu.

Durmaksmn okuyor, yaz1yor, c;ah§tyordu.

Arada bir Carl Ebert' in verdigi bir i§ i.izerine kafa yoruyor, bazen bir c;eviriyi tamamlamak i�in c;aba sarf ediyordu.

En 90k ho§una gidense, kendi hikayeleri, §iirleri ve ozellikle de romanlan i.izerine c;ali§mak oluyordu ku§kusuz.

- 240-

Elli Bir

i§e gitmek i.izere hamlanirken, Ankara Radyosu'nun spike­ ri sevincinden havalara u<;eugunu belli eder bir sesle "Almanya ikinci cepheyi a<;e1 . . . 1 1 deyince i;ok k1zd1 Sabahattin.

Yuzi.ini.i sildigi havluyu havluluga asu, "Lanet olsun !" diyerek banyodan 91kt1.

Avrupa'da durum, §imdiye kadar herhangi bir sava§ken, bu tat­ s1z haberle bir felakete, ikinci Oi.inya Sava§t'na doni.i§mi.i§ oluyordu.

Nazi askerleri Fransa ve Polonya 1y1 i§gal edip ingiltere'yi feci §ekilde bombalaymca, Ocak 1 94 1 'de Macaristan, Romanya ve Slovakya c;aresizlik ic;inde Almanya'nm yanmda yer ald1. iki ay soma onlan Bulgaristan izledi ve 25 Mart'ta Yugoslavya da safm1 belirleyip Almanya'ya kauld1. i ngilizlerin, daha once reddedilmi§ olan, Yunanistan'da asker bulundurma istegi Ba§bakan ioannis Metaksas'm109 olumi.i uze­ rine kabul gordi.i ve elli yedi bin ki§ilik askeri gi.ic; Yunanistan topraklannda konu§land1.

Almanya ac;1smdan kabul edilebilir bir durum degildi, Yuna­ nistan ve i ngiltere'nin bu yapug1.

Hitler derhal Yunanistan'm i§gali emrini verdi.

Alman askerleri kar§tsmda tutunamayacagm1 anlayan Yunan ordusu yanmadanm gi.ineyine c;ekildi, ingiliz birlikleri Girit'e kayd1. ***

1 09. 1 8 7 1 - 1 94 1 y11lan ara:;mda ya�ad1 . 1 897 y d mda Osmanli'ya kar�1 sava�t1 .

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

Arkada§t N iyazi Berkes'le sokakta kar§tla§tt bu onemli gi.inde Sabahattin ve onun "Ne di.i§i.ini.iyorsun?" demesi i.izerine ktzgm bir ifadeyle, "Tek gozlukli.i Alman generallerinin sava§ kazand1g1 gori.ilmi.i§ mi.i ? Ba§larma belay1 §imdi sardtlar" dedi.

Sabahattin "tek gozli.ikli.i Alman generalleri" diyerek Alman­ larm Birinci Di.inya Sava§t'ni feci bir yenilgiyle kapatt1gma gon­ derme yapmt§tt.

N iyazi arkada§mm ne demeye c;:alt§t1gm1 anlad1ysa da §a§1rd1.

Almanlarm neredeyse ti.im Avrupa'y1 zapt etmek i.izere oldugunu hat1rlatt1.

"Poh ! " dedi Sabahattin.

0 aralar, sonunda Almanlarm yenilecegini soyleyen di.inyadaki ender insanlardan biri olmaltyd1.

Ankara Radyosu'nun sesi gi.ilen spikeri ve degerli arkada§t Ni­ yazi Berkes dahil herkes, H itler'in di.inyay1 teslim alacagma, her §eyin bittigine iyiden iyiye inanmt§ gori.ini.iyordu. ***

M illi �ef inoni.i, sava§ yorgunu gen<; Ti.irkiye Cumhuriyeti'ni bir kez daha sava§a sokmamak i<;in olagani.isti.i manevralar yap1yor, kim i.isti.inli.igi.i ele ge9irirse mavi boncugu ona vererek, tek hakimi olarak yonettigi i.ilkesini sava§tan uzak tutmaya c;:alt§tyordu.

Bir ba§ka §ekilde soylenecek olursa, M illi �ef'in sayesinde, §imdilik de olsa, Turkiye'de hayat en azmdan devam ediyordu. ***

Ti.irkiye'nin Trakya smmnm oteki tarafmda k1yamet kopa­ dursun, Sabahattin Ankara'ya kok salmt§, Devlet Konservatu-

242

-

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

van'ndaki gorevini icra ediyor, gi.izel e§i ve di.inya tatl1s1 kmyla mutlu mesut ya§amay1 si.irdi.iri.iyordu.

Arkada§lanyla ileti§imini aksatmamaya ozen gosteriyordu gene; adam. Bazen erkek erkege yemek yeniyor, genellikle de ai­ lece gori.i§i.ili.iyordu.

Aileler bir araya geldiginde, eger havalar piknik yapmaya el­ veri§l i degilse ya topluca bir temsil izlenmeye gidil iyor veya ic;le­ rinden birinin evinde toplamliyordu.

Boyle gi.inlerde, Sabahattin etraftakileri neredeyse hie; konu§turmuyor, hep kendi konu§uyordu.

Kimse de §ikayetc;i olmuyordu durumdan.

Lafm1 etmek istedigi o kadar c;ok konu vard 1 ki Sabahattin'in . . .

Etrafmdaki ler d e onu dinlemekten zevk ald1klarma gore, mesele yoktu . ***

Avrupa sava§irken, Ankara ki.ilti.irel ac;1dan bir aydmlanma ya§1yordu.

Ulkenin ba§anl i aydmlan, sanatc;1lan , yazarlan Gazi'nin vasi­ yetini yerine getirmeye c;ah§iyor, Ti.irkiye'yi muas1r medeniyetler di.izeyine c;ikartmak i<;in var gi.ic;leriyle c;aba sarf ediyorlard1.

1 939'un ilk gi.inlerinde maarif vekilligine getirilen Hasan A li Yi.icel, zaman ic;inde Ti.irkiye'nin ki.ilti.ir hayatm1 kanatland1rm1§, adeta uc;uruyordu.

Celal Bayar'm b�bakanligmda, Yi.icel bi.iyi.ik bir egitim reformu ba§latmI§tl.

Ankara Universitesi'nde Fen Faki.iltesi'ni ve Tip Faki.iltes i'ni kurmu§, istanbul'daki Yi.iksek Mi.ihendis Okulu'nu istanbul Teknik U niversitesi'ne doni.i§ti.irmi.i§ti.i.

-

24 3

-

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

En bi.iyi.ik hamlesi ise, gerici c;evrelerin hi\: mi hi\: tasvip et­ medigi Koy Enstiti.ileri olmu§tu. ismail Hakkt Tongu\:'la birlikte, aydmlanmanm sadece bi.iyi.ik kentlerde degil, ktrsal alanda da gerc;ekle§ebilmesi i<;in di§ini t1magma takmt§ �ba gosteriyordu maarif vekili.

Sabahattin, Maarif Vekaleti'nde daha bir memurken destegini gordi.igi.i Yi.icel'in yapt1klarm1 takdir ediyordu.

Bir y1ld1r zevkle hizmet verd igi Devlet Konservatuvan'nm ku­ rulmasma onayak olan da Hasan .A li Yi.icel'in bizzat kendiydi.

Aynca di.inya dillerinden c;evirttirdigi i.inli.i yazarlarm kitap­ lanyla, Ti.irkiye'nin c;elimsiz, bi.iyi.ik ol�de tatSIZ tuzsuz edebiyat fidanhgma, tutacag1 en ba§tan belli olmu§ muazzam bir a§t yap­ ffil§tl maarif vekili.

Bu arada Sabahattin'in i.izerine de gorevler yi.iklemi§ti ve yi.ik­ lemeyi si.irdi.irii yordu.

Hasan A li Yi.ice!, Devlet Tiyatrolan'nm bir oyunu olan, Saba­ hattin Ali'nin c;evirisi Sofokles'in Antigone'sini, Maarif Vekaleti tarafmdan 1 94 1 'de bast1rd1.

Aynca, gen9 yazar Sabahattin Ali'den Kleist, Chamisso ve Hoffmann'm i.i9 hikayesinden 0� Romantik Hikaye isimli bir ki­ tap olu§turmasm1 da istedi.

Christian F. Hebbel'in Gyges ve Yuzu� adh eseri de Milli Egi­ tim Bakanhg1'nm Klasikler Dizisi'nden bas1lmak i.izere c;evrilsin diye Sabahattin'e verilmi§ti. �evrilmek i.izere masasmm i.izerinde duran bir kitap da Ignazio Silone'nin Fontamara's1yd1.

K1sacas1, i§i ba§mdan a§kmd1 Sabahattin'in. ***

- 244-

Osman Balcigil II Yeiil MuTekkep

Buna kar§1ltk cebi biraz para da gorii yordu.

Boyle zamanlarda hemen postanenin yolunu tutuyor, annesi­ ne hem para havale ediyor hem de mektup postaltyordu.

14 �ubat 1 94 l 'de gonderdi�i mektubunda §Unlan yazml§tl annesine: "Annecigim , mektubuna biraz ge� cevap veriyorum . Kusu­ ra bakma . . . Bu ay sana on lira yollad1m . . . Gelecek ay tekrar on be� lira yollarrm . Bu ay vaziye tim �ok fena idi . Biz iyi­ yiz. Filiz bo�aca oldu . <;ok uzuluyoruz . . . Ben de fena grip ge�irdim . ila� ve doktor paras1 camma okudu . Ciciannem ne alemde ? Mektup beklerim . Hurmetle ellerinizden operim , cici­ annemin de ellerinden operim . Oglun , Sabahattin Ali . "

.245.

Elli iki

Sabahattin saga sola kulak kabartt1gmda, Ankara'da Alman­ larm sava§t kazanmasmt isteyenlerin c;ogunlukta oldugunu gorup hayrete kaptltyordu.

"Yahu . . . " diyordu konu§ma firsatt bulabildigi kimselere.

"Gormuyor musunuz, Almanlarm kurdugu, ba§tan a§ag1 basktct bir duzen . insan, kendine boyle bir duzeni nas1l lay1k gorur?"

Genellikle kulak as1lm1yordu sozlerine. Tabii ki yakm c;evresi hari9. Neyse ki, u9 be§ arkada§t ttpkt onun gibi du§unuyordu.

Sabahattin ve arkada§lan, Nazilerin, kazanmalan halinde dunyayt inim inim inleteceklerinin, kaybederlerse de insanhk ta­ rihine en koyu harflerle "e§siz, benzersiz bir diktatorluk" olarak kaydedileceginin farkmdaydt.

Turkiye'de, tam anlam1yla Nazizm ruzgarlan esiyordu.

Tan ve Vatan gazetelerinin dt§mdaki tum gazeteler, dergiler N azilerden yana tavtr koymu§tU. Ko§e yazarlarmm, yaztlanna son noktay1 koyduktan sonra, ayaga kalk1p "Heil Hitler ! " diyerek esas duru§a ge�ikleri rahat­ ltkla soylenebilirdi.

Turkiye'nin dt§ ticaretinin yansmm Nazi Almanyast'yla yap1ld1g1, Almanya'nm krom ihtiyacmm buyuk bir k1smmm Turkiye'den kar§tland1g1 ve ihtiya9 duyulan tum silah ve ara9 ge­ re9lerin bu ulkeden temin edild igi bir gerc;ekti.

Osman Balcigil II Yeiil Miirekkep

Turkiye'de c;ogunluk, i§te tarn da bu nedenle Alrnanya'nm ka­ zanrnasm1 istiyordu.

Ne hikrnetse, kirnsenin otoriter di.izen ya da haklar ve ozgi.ir­ li.ikler gibi kavrarnlara itibar ettigi yoktu. ***

8 Eyli.il 1 94 l 'de ku§attlrnt§tL Leningrad.

Kentten dt§artya 91krnak kabil degildi.

Takvirnler 1 94 2 'nin agustos aym1 i§aret ettiginde, Alman as­ kerleri Leningrad'1 son bir harnleyle i§gal etrnenin pe§ine di.i§rni.i§ti.i.

Hitler, Leningrad'm dii§ecegi gi.ini.i tarn olarak soylerni§, "9 Agustos" derni§ti.

Sovyetler Birligi ii;in, bir oli.irn kaltrn rneselesi haline gelrni§ti Leningrad'm di.i§i.ip di.i§rneyecegi.

Sabahattin ve Nazi kar§ttl birkai; arkada§L, Avrupa'nm gelece­ ginin Sovyetler Birligi'nin dayamp dayanrnayacagma baglt oldu­ gunun gayer iyi farkmdayd1.

SSCB'yi teslirn alacak bir Alrnanya'y1, bir daha hi9bir kuvvet tutarnazd1.

Bu nedenle solugunu tutrnu§ izliyordu Sabahattin, Leningrad'dan gelecek haberleri.

Bekledigi haber 1 0 Agustos'ta geldi. 0 gii n Leningrad bir destan yazrnt§tl.

Dmitri $ostakovi9'in yedi nurnaralt senfonisi §ehrin rneyda­ nmda seslendirilrni§ti. ***

-

2 47 -

Osman Balc1gil I/ Ye�il M urekkep

Eser, ozel olarak bu kent i<;in bestelenmi§ti ve ismi Leningrad Senfonisi'ydi.

Dort bolumden olu§an senfoni yetmi§ be§ dakika suriiyordu.

Birinci bolum halkm mutlu ya§amm1, kendilerine ve gelecek­ lerine duyduklan guveni, ikinci bolum guzel ve mutlu olaylann bir araya gelmesini, li<;i..i n cu bolum ya§ama sevinci ve dogaya hay­ ranhg1 anlat1yordu. Dordi.incu bolum ise ne§eye vurgu yap1yordu.

Sabahattin, bir yerde $ostakovi<;'in eserini Leningrad'da yazmaya ba§lad1gm1 okumu§tu.

Sava§ ba§lad1gmda cepheye gitmek isteyen besteci, gozlerin­ deki bozukluk nedeniyle ate§ hattma gonderilememi§, itfaiyeci olmakla yetinmi§ti.

Geceleri de, i§te bu eser uzerine c;ah§ml§tl .

Leningrad ku§at1lmaya ba§land1gmda, $ostakovi� c;ah§masmm henuz ikinci bolumundeydi.

Leningrad Radyosu bu haberi dinleyicilerle payla§IDl§tl.

Leningrad k1smen tahliye edilirken, besteci de kentten 91kart1ld1.

Samara'ya gonderildi.

Gece gunduz c;ah§iyordu yetenekli adam. 2 7 Arahk'ta eserini tamamladi. 5 Mart'ta eseri Samara'da Bol§oy Tiyatro Orkestras1 tarafmdan seslendirildi.

S1rada, bu muhte§em ve anlamh eseri, Leningrad Senfoni Orkestras1'nm Leningrad'da seslendirmesi vard1. ***

Sava§ ko§ullannda, hamhklara giri§ildi.

Almanlar nas1l tarih vererek kenti alacaklanm ilan ediyorlarsa, Ruslar da bu eseri kentin meydanmda c;alarak kenti asla terk et­ meyeceklerini dunyaya gostermek istiyordu.

-248-

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

Bir nevi, alum kaltm meselesi halini almt§tt Leningrad Senfonis i nin seslendirilmesi. '

N ihayet bi.iyi.ik gi.in geldi.

Eser seslendirilirken bomba sesleri engel olmasm diye, Kml Ordu once Alman siperlerini bir bu�k saat si.ireyle dovdi.i.

Sanatc;ilar havanm steak olmasma ra�men kalm giyinmi§, hatta baz1lan eldiven bile giymi§ti. <;unki.i, zay1fl1ktan i.i§i.iyorlard1.

Sonu9 §ahaneydi.

Bir klSlm sanatc;ism1 sava§a kurban vermi§, kalanlan bitkin de olsa, Leningrad Senfoni Orkestras1, Leningrad Senfonis i 'ni ba§a­ nyla seslendirdi.

Bu r;ok onemli r;abanm haber ve hikayesi, di.inyanm her yerin­ deki Nazi kar§ttlan tarafmdan a�layarak o�renildi. i nsanltk despotlu�u, mi.izikle yenmi§ti.

Kent di.i§memi§, 1 1 0 tersine yi.ikselen moralle daha da gi.i9li.i d irenir olmu§tu .

Bi.iti.in bu olup bitenler Sabahattin'i derinden etkiliyor, Hitler'e kar§t olan nefretini artmyordu.

1 1 0. Leningrad'm bugiinku ad1 Sanke Peter.;burg. Leningrad Senfonisi seslendirildikten sonra, �ehi r Alman ku�atmasma ka�1 sekiz ay daha direndi . 2 7 Ocak 1 944'te A lmanlar geri <;ekilmek zorunda kald1. Leningrad K�atmas1, modem carihin en uzun siireli ve y1kac1 ku�atmalanndan hiri olarak kabul edi l i r. Toplamda diirt m ilyon c ivarmda iiliime yol ac;t1.

·249 ·

Elli 0� 1 943 y1lma Kurk Mantolu Madonna'nm kitap olarak bas1lmas1 hamhklan ic;inde girdi Sabahattin Ali. Neredeyse her gun, Kurk Mantolu Madonna yl a yat1p yine onunla kalkiyordu.

Kitab1 mart aymda bas1lacakt1, heyecan ic;indeydi.

Ayn 1 gi.inlerde Yeni Dunya isimli oyki.i kitabm1 da yayma hamhyordu. '

***

gi.inlerden birinde, Churchill'in gizlice Turkiye'ye geldigini ogrendi yazar ve kulak kesildi.

Buyi.ik Britanya'nm ba§bakam ile Ti.irkiye'nin cumhurba§kam Adana yakmlarmda Yenice Tren istasyonu'nda 30-3 1 Ocak ta­ rihlerinde gbrii§mi.i§lerdi.

Gazeteci arkada§larmdan ald1g1 bilgilere gore, Milli $ef, Mi.it­ tefiklerle yakmla§mak istiyordu.

Konuyu birkac; arkada§tyla konu§tu, hepsi aym fikirdeydi. inoni.i sava§m Almanya aleyhine dondi.igi.ini.i hissetmi§ olmahyd1.

Aslmda, M ihver Devletleri'nin savunmaya gec;meye ba§lad1g1 belli oluyordu. Buna kar§thk Mi.ittefikler saldmlarm1 art1rm1§lard1.

Bu durumda Ti.irkiye'nin pozisyonunu yeniden belirlemesi gi­ derek §art oluyordu.

0 zamana kadar Mi.ittefiklerin Ti.irkiye'den beklentisi 0

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Almanya'nm Ortadogu'ya inmesini engellemekten ibaretti. Bu­ nun ic;in Almanya'ya kat1lmamas1 yetiyordu ki, Allah'1 var Milli Sef bu rolu gayer ba§anlt bir §ekilde oynamt§tL Arna gec;en aylarda, Almanlarm Ortadogu'ya inmesi §byle dursun, ald1klan yerleri de terk etmelerinin saglanabilecegi goru­ lunce, yap1lmas1 gereken, Balkanlarda Turkiye'nin de kat1ltm1yla yeni bir cephe ac;1lmas1 olmu§tu.

Sabahattin "Zar biraz" diye dli§linuyordu bu konuda.

Churchill'e ac1d1 hatta, inonu'yle ayni masaya oturacag1 ic;in.

Bir sava§ dahisi olan ismet Pa§a 1 y1 Turkiye'nin sm1rlan dt§m­ da sava§maya Churchill degil feri§tah1 gelse ikna edemezdi. Ne Churchill'ler gormli§tli pa§a Lozan'da. Hepsini sulu dereye gotur­ mli§, susuz geri c;evirrni§ti.

Yine ipe, kim bilir ne unlar sererdi M illi $ef.

Tam da Sabahattin'in bekledigi gibi oldu.

G izli olarak gerc;ekle§en bulu§mada, Churchill'in c;antasmdan "Gelin birlikte A lmanya'y1 geriletelim ve aynca sava§ sonrasmda Sovyet yay1lmasm1 da dizginleyelim" teklifi c;1kt1.

Churchill bulu§mada, bu konunun 1 2- 24 Ocak 1 943'te ABD'nin de kat1ltm1yla gerc;ekle§en Kazablanka Konferans1'nda ele almd1gm1 soylemi§ti. Turkiye bu i§in altma elini sokarsa, Britanya'dan askeri yard1m gorecekti. ***

i lerleyen gunlerde, Adana'da gerc;ekle§en gizli gorli§menin sonuc;lan hakkmda bilgiler gelmeye ba§lad1.

Toplanttlarda ismet inonu iki noktaya dikkat c;ekmi§ti: ilki, Almanya yenilmeliydi ve Sovyetler Birligi'nin Avrupa'da gucunun artmasma engel olunmaltyd1.

-

25 1

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

ikincisi, Mi.ittefikler oncelikle donamrn a<;1smdan yetersiz olan Ti.irk ordusunun sava§acak dururna gelrnesi i<;in rnodemizas­ yonunu tarnarnlarnasma yard1rnc1 olrnahyd1lar.

Churchill §a§lrlP kalrnt§tt. inoni.i kendine, tarn da onun soylernek istediklerini soyli.iyordu. iki lider arasmdaki tek anla§rnazhk noktas1, Ti.irkiye'nin saglarn gi.ivenceyle kastettiginin, ucunun bucagmm belli olrnarnas1yd1.

Zavalh Churchill, toplant1dan arnacma ula§rnt§ olarak aynld1gm1 zannetrni§ti.

Sabahattin <;ok gi.ilrni.i§ti.i Adana toplant1smm ardmdan. Sirn­ di Milli Sef ne istekler ileri surer ve anla§ttgma anla§acagma pi§­ rnan ederdi Churchill'i. isrnet Pa§a, Mi.ittefiklerin sava§t kazanrnalanm bekleyecek, son harnleye kadar tarafm1 belli etrneyecekti . ***

Sabahattin, Churchill'in Ti.irkiye ziyaretinin rnanasm1 v e yol a<;abilecegi sonu<;lan yorurnlarnaya <;ah§trken Yeni Dunya isirnli kitab1 i<;in de <;aba sarf ediyordu.

Kitabmm formalar halinde kendine ula§tmlan provalarmm kontroli.ini.i geceleri yap1yor, ertesi sabah rnatbaaya b1rakt1ktan soma ofisinin yolunu tutuyordu.

Buri.in oteki i§lerinin arasmda Kurk M antolu Madonna'y1 da defalarca okuyup, eksik boli.irnlerini tarnarnlad1.

Di.inya y1k1lsa, kitaplarmm okuyucunun eline yanh§stz ula§rnas1 i<;in elinden gelen bi.iti.in <;abay1 gosteriyordu yazar.

Sabahattin'in Bi.iyi.ikdere'de bir asker <;admnda yazrnaya ba§­ lad1g1 roman, kitap91 raflarmda 1 94 3 'i.in mart aymda yerini ald1. izleyen gi.inlerde Yeni Oi.inya da kitapseverlerle bulu§tu.

-

252

-

Elli Dort

"Sana her zarnan o kadar gi.ivendirn ve o kadar gi.iveniyorurn ki, zorluklan , yi.iklendigin ag1r yi.iki.in altmdan kalkarak yenece­ gine inamyorurn."

Naz1m'dan gelen rnektubu bir kuytuda tekrar okudu ve yeniden aglad1 Sabahattin.

Agabeyi ve ustas1 gibi gordi.igu, sayd1g1 ve sevdigi bi.iyi.ik sanatc;i, rnektubunu ve yeni yay1rnlanan iki kitabm1 hasta yatagmdayken ald1gm1 yazrnl§tl.

Ve §Ciyle devarn etmi§ti rnektubuna: "Tasavvur ederneyecegin kadar sevindirn."

Tabii ki Kurk Manwlu Madonna ve Yeni Dunya'dan soz ediyordu Naz1rn.

Sabahattin'in ustas1 hapis yat1yordu. Oyle boyle degil, 28 y1h dart duvarm arasmda gec;irecekti.

Yine de moral dag1trnaya, <;ah§rna §evki a§1larnaya devam ediyordu etrafma.

Sabahattin, ustasmm mektubuna cevap yazmak i<;in gecenin olrnasm1, el ayagm c;ekilmesini bekledi.

Kolay degildi Naz1rn'a yazrnak.

Gece olunca piposunu doldurdu, yaktt, ye§il rni.irekkepli dol­ makalerniyle rnasasmm ba§ma oturdu.

Yazd1, yazd1 gene; adarn. . . �oyle dedi rnektubunun bir yerinde:

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

"$u an inan ki, senin dastun almakla degil, sadece seninle ayni devirde ya§amt§ almakla ovi.ini.iyarum."

Mektubunu bitirince ic;ini c;ekti. Yirmi sekiz y1lm ne demek aldugu i.isti.ine yeniden di.i§i.indi.i.

Aydm, Kanya, Sinap hapishanelerinde gec;irdigi, ti.ikenmek bilmeyen ama Naz1m'm yatacag1 si.ireyle ktyas1 kabil almayan za­ man dilimleri geldi akl ma. Aglad1.

Daha yazmaya ba§lamadan biliyardu aglayacagm1. Zaten bunun ic;in yattrmamt§ m1yd1 bir tanesi Filiz'i ve yine bu nedenle "Ben biraz daha <;ah§acag1m, sen yat" dememi§ miydi sevgili Aliye'sine ?

"Ah be kaca Naz1m" ded i zarfm i.izerini yazarken bilmem kac;mc 1 kez.

Gozya§larmm , ye§il mi.irekkeple yaz1 lm1§ zarf1 1slatmasma ald 1rmad 1. ***

Naz1m'm gonderdigi zarftan c;ikan sadece bir mektup degildi.

Kaea §air, hapishaneyi <;alt§ma adas1 haline doni.i§ti.irmi.i§, oni.ine i§ alarak kacaman Memleketimden insan Man zaralan 'ni 1 1 1 kaymu§tU. Yazd1kc;a payla§iyardu bu eserini dastlanyla. Sabahattin de payla§t1klarmdan biriydi.

1 1 1 . Naz1m Hikmet, Memleketimden i nsan Man taralan m yazmaya 1 939 y1lmda ba§lad 1 .

Yapt1j!1 p l a n §6yleyd i : i kinci Me§rutiyet'ten i kinci Dtinya Sava§i'na kadar olan bo l ii m ­ '

de, Anadolu insanm1 anlatacaku. 1920- 1 940 arasm1 U lusal Baj!1ms1zhk Sava§I da dah i l olmak iizere bir tarih tezi gibi tasarlam1§t 1 . Sonraki boliimde i k inc i Dtinya Sava§i'm dile ge tirecekt i . Bu boliimiin Nazilerin yeni lgisiyle sonui;:lanacaj!m1 umuyordu §air. U mduj!u gibi de oldu. Diizyaz1, §iir, senaryo gibi teknikleri i<; ic;e ge<,-i rerek yazacaku k itabm1 Naz1m H i kmet. Yazd1 da. Koca !;lair'in bu eseri , k i taplanna konulan yasaj!m 1 965 'te kalkmas1 iizerine, ilk kez l 966'da yay1mlanabild i . Biitiin diinya dillerine c;evrildi ve MEB'in 1 000 Temel Eser l istesinde yer ald1.

- 2 54-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Sabahattin, Ankarah aydmlardan olu§an ki.i�k grubunu derhal harekete gec;irdi. Naznn'dan gelenleri okuyacaklard1 hep beraber.

Tabii ki Pertev, N iyazi, Muvaffak, dostlugunu yeni kazand1g1 Vedat Gi.inyol ve birka<; ki§i daha kat1lacakt1 toplanttya. $iirleri her zaman oldugu gibi ismail Hakh Balamir okuyacakt1.

Evli olanlann e§leriyle gelmelerini istemi§ti Sabahattin. Sonuc; olarak sadece §iir okunacak, Naz1m hakkmda ahbaphk edilecekti.

Herkes geldi. Ev sahibinin rica ettigi gibi saglarma sollarma bakarak, biraz kontrolli.i gelmi§lerdi.

Hepsi de di.inyaya soldan bakan, ilerici insanlard1.

Sabahattin'in "Sagm1za solunuza bakmarak gelin" demesinden ne kastettigini gayet iyi kavram1§lard1.

Son zamanlarda bash hissediyordu ev sahibi i.izerinde. Aslmda hepsinde vard1 biraz tedirginlik.

M illi $ef sadece 1rk<;1lan degil, komi.inist, sosyalist kim olursa olsun herkesi kontroli.i altmda tutmak istiyordu.

Ti.irk<;esi, CHP rozeti ta§tyanlar dt§mda kim varsa, farkh di.i§i.i­ ni.iyor olmaktan dolay1 i.izerinde bash hissediyordu.

Davetlilerin hepsi gelince, Sabahattin, Memleketimden insan Manzaralan'nm yaz1lm1§ boli.imlerini ismail Hakk1 Balamir'e uzatt1, bir ko§eye ge<;ti.

Balamir muhte§em ses tonuyla ba§lad1 Naz1m'm yazd1klanm okumaya: "Haydarp�a garmda 1 94 1 baharmda saat on be� .

Merdivenlerin ustunde gane� yorgunluk ve te� . . . "

-

25 5 -

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Sabahattin de dahil olmak iizere insanlar nefes bile alm1yorlard1 kii�k odada.

Hepsi sanki diinya degi§tirmi§, ba§ka bir evrene ge9i§ yapml§ gibi dinliyorlard1 Naz1m'm Memleketimden insan Manzaralan'ni.

Ta ki, dairenin kap1s1 vurulana kadar.

Balamir durdu.

Herkes Sabahattin'e baku.

Aliye tedirginlikle hareketlenecek oldu ki e§i onu durdurdu ve "Ben bakanm" dedi.

Ardmdan arkada§lanna doniip, sag elinin i§aretpannagm1 agzma gotiirerek sessiz olmalanm i§aret etti.

Kap1y1 a�n Sabahattin, kar§ismda Abidin Dino'yu goriince §a§1rd1ysa da §a§1rmam1§ gibi yapu.

"Yahu . . . " dedi. "Seni §imdi alamayacag1m i9friye, anlarsm ya ... " Abidin "Tamam yarm g6rii § iirii z " diyerek indi merdivenleri.

Ev sahibi on be§ yinni kadar arkada§intn bulundugu odaya geri dondii "Yanh§ alarm" dedi ve ekledi: "Bizim Abidin. Abidin Dino. Bizi toplanu yap1yormu§ gibi gtlrmesin diye savd1m."

Siir ak§am1 kald1g1 yerden devam etti.

Kaea Naz1m'm kaleminden dokiilen memleket ve insan man­ zaralan, dinleyenlerin solugunu kesecek kadar tesirliydi.

Siir gecesi sona erince, Balamir "iyi ki §U Naz1m var.

Sabahattin'i bir tek o susturabiliyor" dedi muzip bir ifadeyle.

Asl mda dogru soylemi§ti. Herkes bilirdi Sabahattin'in oldugu yerde sadece Sabahattin'in konu§tugunu.

Arna bu ak§am o susmu§, Naz1m konu§mU§tU.

- 2 56-

1 944, hareketli bir yil olacaku Sabahattin ic;in.

Almanya'ya giderken elini omzuna koydugu Nihal Ats1z 1 Ba§­ bakan $ukrii Saracoglu'na, Orhun isimli dergiden iki ac;1k mektup yazm1§t1.

Ats1z 1 nisan aymda yay1mlanan ikinci mektubunda, �tt1g1 isimlerin en ba§ma onu yerle§tirmi§ti. $oyle diyordu ozetle bu a9k mektupta Atsiz:

"Ankara'daki Devle t Konservatuvan owetmenlerinden Sa­ bahattin Ali 'yi tamyanlar komunist oldugunu bilir. Ataturk ' u , butun devlet erkiimm ve rejimi tehzil eden bir manzum heze­ yanname yazm1� t1 . 0 zaman ' ismet ginnedi mi hiila hapse , Kel Ali 'nin boynu vurulmu� mudur? ' diye yazan bu zat , bugitn kul­ tur i�lerinin muhim bir mevkiinde Maarif Vekili Hasan Ali 'nin �ahsi sempatisi sayesinde , bat1nnak istedigi Turk milletinin para­ s1yla rahati;a ya�amaktad1r. "

Atsiz, sadece Sabahattin Al i'ye sald1rmakla da kalm1yor, Per­ tev Naili Boratav, Sadrettin Celal Ante!, Ahmet Cevat Emre ve tabii Maarif Vekili Hasan A li Yucel'i de istifaya �g1rarak 1 milli­ yetc;i c;evreleri galeyana getirici bir bic;imde ihbarda bulunuyordu. ihbar, milliyetc;i c;evrelerde tam da Ats1z'm istedigi gibi hare­ ketlilige yol ac;u.

Osman Balcigil II Ye�il Mii.rekkep

M illiyetc;iler, liderlerinin verd igi direktifle, i stanbul, Ankara ve ba§ka birc;ok §ehirde anti-komi.inist gosteriler yapttlar.

Mesnetsiz laflar ve §irazesinden c;1kmt§ gosterilerden sonra, Hasan Ali Yi.icel, N ihal Ats1z'm ogretmenligini feshetti.

Bakanlar Kurulu da Orhun dergisinin yaymma bir kez daha son verdi. ***

Sabahattin Ali de tepkisini N ihal Ats1z aleyhinde, bir hakaret davas1 ac;arak gosterdi.

AtSIZ, i.izi.ilmek §6yle dursun sevindi bu davaya.

Dava si.ireci 26 N isan'da ba§lad1. Ats1z yarg1lama ic;in geldigi Ankara Gan'ndan itibaren bir komutan gibi kar§tland1. i lk duru§mada kat1ltmc1larm disiplinsiz davrant§lan gerek<,.-e gosterilerek 3 May1s 1 1 2 gi.ini.i yap1lan ikinci duru§maya dinleyici almmamasma karar verildi.

Mahkeme salonuna da girmek isteyen mill iyetc;i genc;ler, istekleri yerine gelmeyince bir infial dalgas1 yaratttlar. Ulus Meydani'na dogru yi.irii meye ba§lad1lar. Meydana ula§mca ilk i§­ leri i stiklal Mar§t soylemek oldu. Ardmdan komi.inizm aleyhtan sloganlar atmaya ba§lad1lar.

Mahkeme si.irerken, Ulus Meydani'nda toplanmt§ ve sesleri­ nin tonunu her dakika amrmaya ba§lamt§ olan genc;ler, Ba§bakan �i.ikrii Saracoglu'yla gori.i§mek istediler ve gori.i§i.inceye kadar da­ g1lmayacaklanni soylediler.

Gem;lerin istekleri kabul edilmedi ve dagtlmalan istendi. Da1 1 2 . J May1s 1 944 , tarihe "Ankara Niimay1�1" olarak ge<,1 i . Milhyer<;i ler bugii n ii "Tiirk<;.\iliik

Giinii" olarak kuclamay1 siir<liiriiyorlar.

- 2 58-

Osman Balc1gil II Ye�il Mii.rekkep

gtlmamalan i..i z erine polis §iddet kulland1. Genc;lerden bazilan ciddiyetle yaraland1, aralarmdan yi..i z altmt§ be§i tutukland1. i u N ihal Atstz, 9 May1s gi..i n i..i yap1lan oturumda, Sabahattin Ali'ye "vatan haini" dedigi i<;in alu ay hapis cezas1 ald1. Ceza "milli tahrik" gerekc;e gosterilerek 4 aya indirildi ve ertelendi.

Buna ragmen, mahkeme salonundan c;1karken tutukland1.

Davanm sonucu Ats1z'm arkada§lanm ktzd1rd1. Mahkemeyi basmaya kalkt§ttlar. ***

Pe§ini b1rakm1yordu 1rkc;1lar davanm. Ats1z'm ceza almt§ ol­ masm1 bir ti..i r lu hazmedemiyor, bir yerde k1stmp dovmek i<;in Sabahattin'in yolunu gozluyorlard1 .

Sabahattin Al i'nin o gece Tatbikat Sahnesi'nde oyunu vard1.

Mutlaka gitmesi gerekiyordu.

G id i§atl yakmdan ta kip eden Pertev ve e§i, yal mz kalmas m di ye arkada§lanm evden ahp birlikte yi..i r umek istediler Halkevi'ne.

Gidecekleri yer <;ok da uzak degildi, yi..i ri..iy eceklerdi.

Ankara K1z Lisesi'nin yanmdan gec;erken, i..i z erlerine ta§lar gelmeye ba§lad1.

Sabahattin c;ok k1zd1. Derhal firlad1 ve ta§larm at1ld1g1 tarafa dogru bir ko§u tutturdu.

Ta§ atanlar kac;maya ba§lad1lar.

Sabahattin kac;anlardan birini yakalad1. Cussesinden hi<; bek­ lemeyecek §ek ilde adam1 yere yatird1 ve ba§lad1 yumruklamaya.

Kendinin de gozli..i g i..i kmld1 ama olsun, hirsm1 almt§tt. ***

1 1 3 . B u gosreride , o rarihre usre�men olan A l parslan Turke� d e vard 1 .

-

2 59

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

N ihal Atstz, Sabahattin Ali �tt§rnas1 biiyiik ses getirrni§ti.

19 Mayts torenlerinde, Curnhurba§kam isrnet inonii konuya degindi ve verdigi nutukta "Turanctltk fikri, son zarnanlarm zararl1 ve hastaltklt gosterisidir" dedi.

Bir hayli agtr yiiklendi inonii Atstz ve arkada§larma. Bunun tabii ki bir sonucu olacaktt.

Turanctlarm ileri gelenleri derhal yakalamp tekrar yarg1land1.

"Irk91ltk-Turanc1ltk Davas1" diye adlandmlan rnahkernelerin sonucunda, Atstz alt1 y1l be§ ay hapse rnahkurn oldu. 1 1 4 Sabahattin Ali'nin rnerkeze konuldugu arna ast l hedefin ulke­ nin aydmlan oldugu saldm, devlet eliyle ve <;ok sert bir §ekilde durdurulrnu§tu.

1 1 4. Alpa rslan Tiirke�'in de yarg1land1�1 bu davay1 N ihal Atsiz temyize giitiirdii. K a ra r

esastan bmuldu. Bir bu�k y1l hapis yatan Atsiz tahliye edildi.

-

260

-

Elli Alt1

ismet inoni.i'ni.in Ti.irkiye'dek i 1rk91larla kavgaya girmesini, Sabahattin Ali Almanya'nm yeniliyor olmasma baglad1.

Milli �ef'in l 9 May1s l 944'te yapt1g1 konu§ma, Ti.irkiye'nin Almanya'yla yollarmt ay1rd1gmm ilant gibiydi.

Daha Stalingrad Muharebesi'nin 1 1 5 ba§lad1g1 gi.inlerde, yani 23 Agustos 1 942'de rotasmda di.izeltme yapmt§tl ismet Pa§a.

Ka9m kuras1yd1 o !

Olkesini di.i§ti.igu batakhktan 91kartmt§ bir komutan olan Gazi'nin sag koluydu ve sav� stratej ileri konusunda bir dahi say1hrd1.

Ti.irkiye Cumhuriyeti Devleti'nin sorumlulugunu birinci derece­ den s1rtlanmt§ bir devlet adam1 olarak, hem i.ilkesini hem de di.inya­ y1 ilgilendirecek bi.iyi.ik doni.im noktasm1 dikkatle gozli.iyordu.

Alman ordularmm Avrupa'nm her yerinde sava§masmm, yet­ miyormu§ gibi SSCB'nin ortalarma dogru da ilerlemesinin, Alman ulusu a<;tsmdan hayra alamet olmad1gmm gayet iyi farkmdayd1.

Zamanmda Osmanh imparatorlugu da yapmt§tl aynt hatay1 ve bedelini 90k ag1r odemi§ti.

Sonunda tam da inoni.i'ni.in bekledigi gibi oldu. Almanya, Stalingrad'dan zaferle 91kamad1. Dogu Cephesi'ndeki gi.i9lerinin dome birini, 2 �ubat 1 943'te sona eren bu muharebede kaybetti.

Pozisyonunu zaman i9inde, yedirerek degi§tirdigi i9in, ani bir hareketle yi.iz seksen derece oteki tarafa donmek zorunda kalmad1 kurt siyaset ve sava§ adam1.

1 1 5 . N e redeyse hutun tarih<,.i ler tarafmdan, i k inc1 Dunya Sava�1'nm diinum nokta.s1 olara k

kahul ed i l i r.

Osman Balc1gil II Yeiil M urekkep

Araya epeyce zaman da koydu, 1 9 May1s l 944'te, Ti.irk irk<;1la­ nna yi.iklenir gibi yap1p ti.im di.inyaya mesaj m1 gonderdi.

Ti.irkiye, Milli Sef'in agzmdan, milliyetc;i ve 1rkc;1larla i§inin olmayacagm1 ilk kez bu kadar ac;1k ve sec;ik ifade etmi§ oluyordu.

"Kmm sana soyli.iyorum gelinim sen anla" dercesine, Ti.irki­ ye'deki irkc;ilan da azarlad1 ve yarg1lamp ceza almalanm saglad1 inoni.i.

Daha da onemlisi, bu vesileyle, pozisyonunu ilk kez net olarak ac;iklamt§ oldu.

Sabahattin Ali ve arkada§lan gayet iyi anlad1lar Milli Sef'in bu davram§mm esas nedenini.

Kendileri ic;in c;ok sevinemediler. ***

Postacmm b1rakttg1 san zarf1 ac;tt Sabahattin, yeniden askerlik yapmaya �gnltyordu.

"Uc;i.inci.i olacak bu" dedi sevgili e§i Aliye'ye.

Cam s1kilm1§tl. Tam di.izenini oturtuyordu ki askere alm1yor­ du. Simdi de <;ankm'ya gitmesi istenmi§ti.

"Yaptlacak bir §ey yak" dedi e§ine ve kmna sanldi. "Uzun si.ire­ cegini tahmin etmiyorum. Almanya bi.iti.in cephelerde geriliyor.

Benim tamd1g1m inoni.i bizi asla sava§a sokmaz."

Sahiden de oyleydi.

Sabahattin ertesi sabah <;ankm'ya gitti ve 26 1 . Erzak Nakliye Taburu'nda gorevinin ba§ma gec;ti.

Gi.iney ilkokulu'nda kendine yatlp kalkacak bir yer buldu. ***

- 262 -

Osman Balc1gil II Yeiil M urckkep

Ne hikmetse nereye baksa izlendigine, gazetlendigine dair emareler al iyordu.

Ho§ bu tiir durumlara biraz da kendi yol a91yordu ya.

Mesela, askerlik yapt1g1 yerin yakmlarmda bulunan tuz i§<;ile­ rine takmt§tL bu kez de kafasm1. Durmadan bulunduklan yerlere gidiyor, onlarla uzun muhabbetlere giriyordu. <;ok dikkat i;ekiyordu Sabahattin'in bu tiir davrant§lan.

Ak§am yemegi esnasmda bir kadeh rakt i<;ince de susmak bil­ miyor, hiikiimet aleyhinde demedigini b1rakm1yor, sosyalizmin erdemlerini ave ave bitiremiyordu.

Hele Nihal AtSLZ ve i;evresiyle ilgili kavgalarm1 anlaup, 1rk91 Turanct dii§iinceyle ilgili garii § lerini dile getirirken, sazlerine hi<; ama hi<; limit koymuyordu .

Boyle olunca da diinya kadar dedikodu yap1liyordu arkasmdan.

Bu laflar kim bilir kimlere, §ekilleri nasil degi§tirilmi§ olarak intikal ettiriliyordu.

Sabahattin, gariinmeden gi::i r meyi tercih eden gazlerin, emni­ yette bulunan dosyasma ne tiir olumsuz notlar ili§tiriyor olabile­ cegini hi<; umursam1yordu. ***

Sayil1 giinler i;abuk gei;ri.

Sabahattin askerligini ii<;ii n cii kez tamamlamI§ olarak evine di::i n dii. i§lerine kald1g1 yerden devam edecekti.

Gei;en sure zarfmda Almanlar iyice gerilemi§, Hitler tam da umudun kalmad1g1 noktada, 30 N isan l 945 'te intihar etmi§ti.

Bundan bayle Avrupa'da hii;bir §ey eskisi gibi olmayacaku.

· 263 -

OsT11£1n Balc1gil II Ye�il Murekkep

Ozellikle de, Sovyecler Birligi'nin koncrol altma ald1g1 Dogu Bloku topraklan, SSCB'nin di.imen suyunda, ba§tan sona yeniden yap1lanacakt1.

Dogu Almanya, Romanya, Bulgaristan, Macaristan, Ama­ vutluk, <::e koslovakya, Polonya gibi c;ok say1da Avrupa i.ilkesi SSCB'nin koncroli.i altmda kalmt§tt. <:: i n gibi, Dogu Bloku'nun ideoloj isine yakm duran ba§ka i.il­ keler de vardt. i kinci Di.inya Sava§t'nm hemen ardmdan, di.inya, biri komi.i­ nist ve oteki kapital ist olmak i.izere iki kutuplu bir gezegen halini almt§tt.

Ve bu iki kutup, belli ki bundan boyle birbirlerinden hi<; haz­ zetrneyeceklerdi.

Ti.irkiye hala, her zaman oldugu gibi durumu koklayan ve ka­ rarm1 vermek i<;in hi<; de acele etmeyen M illi �ef'in kontroli.i altmdayd 1 .

- 264-

Elli Yedi

Terci.ime Burosu'nun mi.idi.iri.i Sabahattin Eyuboglu "Sen de gelir misin ?" diye sorunca "Nereye gelir miyim ?" dedi merak i<;:in­ de Sabahattin.

Bodrum'u mesken tutmu� olan Cevat $akir1 16 "Birka<;: arka­ da�m1 topla, gi.ineye gelin, gi.izell igin ne demek oldugunu iyice anlaym" diye yazm1�t1 Eyuboglu'na.

0 da birka<;: ki�iyle konu�mu�tu. isimleri §Oyle s1ralad1 Eyiiboglu: Bedri Rahmi ve Ero! Gi.iney geleceklerini s6ylemi�lerdi. Melih Cevdet Anday ve Necati Cumali da kabul etmi�lerdi gruba kat1lmay1.

Sabahattin a<;:1smdan, sadece Ero! Gi.iney'in i�mini duymak bile yeterdi boyle gi.izel bir seyahate kaulmak i<;:in.

Kald1 ki otekileri de gayet iyi tamyor, hepsini de seviyor, tak­ dir ediyordu.

Aynca, Anadolu'nun her yerini merak eden biri olarak, bu teklif ka<;:mlmaz bir firsat olarak gori.indti bir anda goztine.

Heyecan i<;:inde "Ben de vanm" dedi. ***

Samim Kocagoz, "Macera" isimli bir tekne bulmu�tu.

Halikarnas Balik<;:1s1 ve arkada�1 ahtapot avc1s1 Paluka'yla bir­ likte, taktm tamamlanm1�t1.

1 1 6 . Cevat �akir Kabaa!!ac;:l1 1 890- 1 9 7 3 y 1 l lan arasmda ya�ad 1 . Oxfurd'Ja tarih ej!itimi

gurdii. Bahasm1 uldiirdii�u iddias1yla yarg 1land 1 ve Bodrum'a siiriildii. Turkiye i nsan ma, birc;:ok h ikaye ve romanm yam sira "mavi yolculuk" fikrini de hed iye etti.

Osman Balc1gil II Ye�il Mii.rekkep

Kafadarlar "Ver elini mavi yolculuk" demi§ ve tam da Naz1m'm dedigi gibi, motoru maviliklere si.irmi.i§lerdi.

Teknenin makinesi yth§maya ba§lar ba§lamaz agabeyi ve us­ tas1 Naz1m'm §iirini okumaya koyuldu gen<; adam. Bag1r bag1r bagmyordu: "Guzel gU,nler garecegiz fOcuklar gU,ne�li gU,nler gore-cegiz . . .

Motor/an maviliklere surecegiz fOcuklar I�1kl1 maviliklere surecegiz . . . "

1 930'da yazmI§tl "Nikbinlik" 1 17 adm1 verdigi bu §iirini Kaea Naz1m.

Sabahattin ba§tan sona okudu §iiri.

Bir sessizlik oldu teknede. istisnas1z hepsi, Naz1m'm i.istelik yirmi sekiz y1l yatmak i.izere de­ mir parmakhklarm arkasmda oldugunu, dt§anda olsa, §imdi upki kendileri gibi mavi yolculuk yapacagm1 di.i§i.indi.i.

Epeyce kimse agzm1 a<;madi.

Konu§salard 1 eger, biliyorlar ki aglarlard1.

En iyisi, gozya§lanm ii;:lerine ak1tmalan olacakti.

Oyle yaptilar. ***

1 1 7 . iyimserlik

-

266

-

Osman Balc1J?il II Ye�il Murekkep

Bah k<;1 fazla yiyecege gerek olmad1gm1 1 denizin balikla dolu oldugunu si:iyledigi i<;in, eldeki para neredeyse ci..i m i..i y le rakiya yacmlm1§tl.

Kald1 ki, yerneksiz cabii ki olurdu arna rak!Slz asla olmazd1.

"Vira Bisrnillah" denilerek <;1kild1 izrnir Korfezi'nden yola. ilk durak Urla, ikincisi <;e§rne oldu.

Sabah, i:iglen, ak§arn bahk yiyorlardi. Sabahaccin, yolculugun sonuna kadar balik yenilecegini anlaymca, dururnu kabullendi, balig1 sevmeye karar verdi.

Elinden bahk cucmak ve pi§irmek gelmedigi i<;in kendini cav­ laya vurdu. Necaci Cumali fena rakip say1lmazd1.

Ve cabii beraberinde, Halikarnas Bahk<;1s1'nm rnuhte§em carih ve rnicoloj i bilgisini sindirmeye koyuldu.

Tek kelimeyle bi..i y i..i l eyiciydi Bahk<;i. Tarn anlarn1yla bir bil­ geydi. Yeni yay1mlanan Ege K1y1lanndan isirnli kicabmm birer ni..i s hasm1 dagltml§tl hediye olarak yolculara.

Sabahaccin ka§la goz arasmda okudu kicab1. 0 da bilir hale gelrni§ti Ege kiyilarm1.

Oce yandan, Bahk<;1'nm yazd1klarmm, bildikleri yanmda buz­ dagmm tepesi gibi oldugunu ke§fetti derhal.

Belli ki raki rn isali dam1carak yaz1yordu Balik<;i.

Bunu en iyi anlayacak olan kendi ve cabii bir de ceknede bu­ lunan Ti..i r kiye'nin en se<;kin aydmlanyd1.

- 2 67 -

Elli Sekiz

Sabahattin ertesi sabah, denizden <;ektikleri kovada birlikte yi.izlerini ytkarken "Strada ne var?" diye sordu.

Baltk9 yeni tant�ttgt ama ilk dakikadan itibaren sevdigi ada­ ma, once "Bu da �imd i sorulacak soru mu ?" der gibi bakt1.

Sabahattin'in kendinden epeyce gem; oldugunu hattrlaymca, degi§tiriverdi bakt�mt. Biraz di.i�i.indi.i.

"Roman olacak. Admt da koydum: Aganta Burina Burinata. 1 1 H Bir denizci terimidir. Bilen var mt ic;inizde ne anlama geldigini ?" $oyle bir bakmdt Baltk9t etrafa. Yoktu.

"Soyleyeyim o zaman" dedi. "Serenlerin i.isti.indeki i.ist ve alt yelkenleri tut anlamma gelir."

Dayanamadt Sabahattin, "iyi de ne anlatacaksm kitapta ?" diye zorladt bilge adam1.

Stktldt Baltk9. Gen9 adamt b�mdan savmak istercesine konu�tu.

"Denizi ve deniz insanmt anlatacagtm. $iirsel olsun diye ugra­ §acagtm. ic,-:inde denize ve denizciye dair 0 ozel CO§kunun olmasmt istiyorum."

Ve sustu.

Bu kez de " i �te bu kadar" der gibi baktt Sabahattin'e.

Yazar, yazarm hal inden anlard1.

1 1 8 . Kitap 1 94 5 yilm<la Bilgi Yaymevi tarafm<lan yay1m lan<l 1 .

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

<;ok bile anlatmt§tl. Belli ki di.i§i.ini.iyordu hala ne yazacagm1 Cevat Usta.

Ve anla§tlan, di.i§i.inecek daha c;ok §eyi vard1. ***

Kah dantel misali Ege kiy1larmda, kah kiy1 boyu serp i§tirilmi§ hayal i.ilkeleri misali adalann etrafmda, ama mutlaka bal1k pe§in­ de ko§arak takip ediyordu gi.inler birbirini.

Bu gi.inlerden birinde, ag c;ekmekte olan bir bahk91 kay1gma rastlaymca, Cevat �akir'in istegi i.izerine, "Macera" yakla§tl ba­ hk91lara.

Hem Bahk9 hem de Paluka gayet iyi Yunanca bildikleri i<;in, anmda kayna§tl iki teknenin insanlan.

Baltk91 dondi.i konu§manm ortasmda bir yerde "Direni§<;iymi§ bunlar be ! " dedi.

Sabahattin de dahil olmak i.izere herkes §a§trd1.

Hepsi de Yunanistan'da si.iren i9iaVa§t yakmdan ve kayg1 i<;inde izliyorlardt.

Dunya sava§t, Yunanistan'm ba§ma i<;inden 91k1lmas1 zor mu zor bir ic;:sava§ b1rakarak sona ermi§ti.

O lkede, SSCB'nin destekledigi komi.inistlerle ingiltere'nin kol kanat gerdigi kralc1lar birbirlerini yiyordu. ***

Baltk91 teknesindeki Yunanhlarla mavi yolculuk yapmakta olan Turkler, lafa nokta koymanm imkanstz oldugunu anlaym­ ca, tutulmu§ bal1kla rakiy1 masaya koyup payla§manm en dogrusu olacagmda fikir birligine vard1lar.

-

269

-

Osman Balctgil II Yeiil Murekkep

ilk "§erefe" ve "yamas"lardan sonra, balikc;1lardan biri "�imdi de . . . " dedi. "Kadehimi Kapecan Kemal'in §erefine kaldmyorum." �a§trd1 mavi yolcular.

"Gazi'yi kascediyor herhalde" dedi ic;lerinden biri.

"Yak" dedi bir digeri. "Mihri Belli'yi1 19 kastediyor."

Sordu Balikc;1, Yunanl1 direni§c;ilere, sozi.ini.i eccikleri Kemal'in hangi Kemal oldugunu.

"Andarc 1 1° Kemal" dedi Yunanli bal1kc;ilar hep bir ag1zdan.

Cevac �akir bu kez de Andarc' m anlamm1 ac;1klad1 cekne halkma.

Anlamt§tl mavi yolcular sozi.i edilenin M ihri Belli oldugunu.

M ihri Belli Yunaniscan'a kac;ak olarak gec;mi§, Demokracik Ordu saflarmda cabur komucanligma kadar yi.ikselmi§ti. iki kez yaralanmt§tl Yunan i9>aVa§t'nda ve bir kez Bulgariscan, bir kez de Sovyecler Birligi'nde cedavi gormi.i§ti.i. ***

Yemegin orcalarma dogru, Sabahattin "Sorar m1sm1z" dedi.

"Fazla silahlan var m1ym1§ ?"

Bal1kc;1 sordu Yunanh d ireni§c;ilere, fazla bir cabancalarmm olup olmad1gm1. ic;lerinden biri hemen kendi ceknelerine gec;ti ve beraberinde bir cabanca ve sekiz on mermiyle geri dondi.i, koydu masaya.

1 1 9. 1 9 1 5 - 20 1 1 y 1 l lan arasmda ya�ad 1 . TKP'nin merkez kom ite uyeligini yapu. i lerici

Genc;ler Birlij!i'ni kurdu. Turk Solu ve Aydmlik Sosyalist Dergi'nin yazarlan arasmdayd 1 . " M i l l i Demok ratik Devrim" tezini ge l i�tird i . Turkiye Emek<;i Partisi'ni kurdu. 1 979'da si· lahli sa ldmya uj!rad1 . Aj!1r yaraland i . OOP, SOP ve SP'nin kuruculan arasmdayd1 . Toplam on hir y1l hapis yam . On sek iz sene zorunlu surgun hayau ya�ad 1 .

1 20. Yunanistan il,!iava�1 'nda komunist part izanlara verilen isim.

-

2 70 -

Osman Balcigil II Yqil Miirekkep

"Al" dedi Balik<;1. "isted igin silah geldi."

Gozlerinin i9i gi.ildi.i Sabahattin'in. Silah1 kapt1g1 gibi beline taktt, mermileri de avuc;lay1p pantolonunun cebine doldurdu.

Zaman su gibi aku.

Ba§lang1c;t:a zorluk <;ekse de zamanla ah�t1 tekneye ve denize Sabahattin.

Rahats1zm1§ gibi ba§lad1g1 yolculugu benimseyince, Ero! Gi.iney'in tabiriyle "sanki evindeymi§, teknenin krahymt§" gibi davranmaya ba§lad1.

Arada bir iki arkada§ Yuzb�mm K1zi'n1121 tant§tyor, birlikte <;e­ virdikleri kitabm <;evrili� si.ireci i.izerine ho� sohbetlere dahyorlard1.

Ero! Gi.iney bir Rus Yahudisi oldugu ve Rusi;ay1 anadili olarak konu§tugu ic;in, iki arkada§ kitab1 <;evirme i§ine birlikte girmi§, c;ok da iyi yapm1§lard1.

Teknede, kitab1 okumu§ olan herkes aym fikirdeydi. Bir §aheser ortaya c;1kartm1§tl ikili.

1 2 1 . Aleksandr Sergeyevi<; Pu§kin'in kitab1 Yiiz�mm Ki:v, 1 944 y i l mda Maarif Vekaleti

Yaymevi tarafmdan yay1mland 1 .

-27 1 -

Elli Dokuz

"Japonya'nm H iro§ima kenti Amerikan uqaklan tarafmdan bombaland1" derken, sanki c;ok s1radan bir vakadan bahsediyor­ mu§ gibiydi radyo spikerinin sesi.

Sabahattin ancak oglen vakti , milletvekillerinin ve sanat91larm mi.idavimi olduklan Oc;nal'a gidince ogrendi durumun va­ hametini.

Azra Erhat122 ve Cahide Sonkum ayrn masadayd1lar.

Cahide, lokantanm sahibi $inasi Baray'm ricasm1 ktrmamt§, duvara as1lsm diye, oteki i.inli.i mi.i§teriler gibi oni.indeki kag1da bir §eyler karalamakla me§guldi.i.

Pertev'in arac1ltg1yla tarnd1g1 Azra i§aret edince, bu masaya yoneldi Sabahattin.

Zaten epeydir tebrik etmek istiyordu Azra'yt. "Doc;ent olmu§­ sun, kutlanm" dedi ic;ten bir ses tonuyla.

"Biz de onu kutlamak ic;in bulu§tuk Cahide'yle ama bogaz1m1za dizildi" dedi gene; ogretim gorevl isi.

"Hayrola ?" dedi merak ic;inde Sabahattin.

"Yi.iz binden fazla Japon'un oldi.igi.i si::i y leniyor" dedi Cahide.

1 2 2 . 1 9 1 5 - 1 982 y1llan arasmda ya�ad 1 . Eski Yunan. Roma dilleri uzmam ve arkeolog. Eski Yunan klasiklerinden yapnj!1 �virilerle tanmd1. i tyada ve Odysseia'y1 ( A . Kad ir ile birlikte) Tiirkc;-eye kazand 1 rd1.

1 2 3 . 1 9 1 9- 1 98 1 y1 llan arasmda ya�ad 1 . On a l t t ya�mda Darii l bedayi "de oynamaya ba�lad1. istanbul �eh i r Tiyatrolan'nm en bej!eni len isimlerinden oldu. Sine maya gec;.t i. Tiirk sine­ masmm ilk kad m y1ldm ve film yonetmenidir. Hayata gozlerini yoksulluk ic;inde yumdu.

Osman Balctgil II Yqil Miirekkep

Az once masalarma ugrayan bir milletvekilinden alm1§lard1 haberi. <;ok cam s1ktld1 Sabahattin'in. Ogrenirdi yemekten sonra neler oldugunu.

Cahide Sonku'ya "Duvara astlmas1 i<;in kaleme ald1gm1z yaz1 dt§mda ne yap1yorsunuz Ankara'da Cahide Hamm ?" dedi.

Ankara'ya turne i<;in geldiklerini ogrendi. Birka9 gun i<;inde oynamaya ba§layacaklardi.

"Aliye ve Filiz'i ahr mutlaka gelirim" dedi.

Yemek boyunca, aklmda hep yuz bin rakam1 doland1 Sabahattin'in. ***

7 Agustos tarihli gazeteler, ger<;egi tum a<;1khg1yla yazdtlar.

6 Agustos Pazartesi gunu, saat 08. l S 'te, ABO ordusuna air ag1r

bombard1man uyaklan Japonya'nm H iro§ima kentini bombala­ m1§lard1.

Bu kez onceki bombard1manlardan farkh olarak, Uran­ yum- 235 tipi bir bomba kullanmt§tl Amerikan ordusu.

Bombanm adm1 da dalga ge<;er gibi Little Boy, yani Kuc;i..ik Oglan koymu§lard1.

Uzmanlar, Amerikan ordusunun Japonya'da kulland1gmm bir atom bombast oldugunu soyluyorlard1.

Y1l sonuna kadar 1 40.000 ki§inin hayaum kaybetmesine yol ayacak deh§et verici bir bombayd 1 bu.

Gazetelere gore , Amerikahlar onceden Japonlarm ya§ama bi9imlerini gozlemi§, sokakta en �'Ok bulunduklan saati hedef­ lemi§lerdi.

-27 3-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

0\: gi.in sonra 9 Agustos 1 945 gi.ini.i saat 1 1 .02'de bu defa Pli.i­ t�:myum-239 tipi bir atom bombast Nagazaki kentine attld1. Bu bomba, Fat Man ($i§ko Adam) adm1 ta§tyordu ve 240.000 ni.ifus­ lu kentte ilk anda 74.000 insanm oli.imi.ine yol a\:ffi t§tt.

"Lanet olsun !" diye soylendi Sabahattin. ikinci Di.inya Sava§t'nm bitmesinden sonra, bir Japan direni§i kalmt§tl si.iren, onu da boylece yok etmi§ti ABO. "Tamam da, yi.iz binlerce gi.inahs1z insant oldi.irerek bir sava§t bitirmi§ olmak ne demek ? Tarih bunu bi.iyi.ik, ama <;ok bi.iyi.ik bir insanhk SU\:U olarak kayda ge�cek" diye di.i§i.indi.i Sabahattin.

J aponya'nm ikinci Di.inya Sava§t boyunca ABD'ye hi\: mi hi\: rahat vermedigi bir ger�kti. Arna yoksul, qaresiz halkmm bu §e­ kilde cezalandmlmas1, kabul edilebilir bir durum degildi.

K1zm1§tt. Hem de <;ok ktzmt§tl Sabahattin.

Di.inya yi.izi.inde si.iri.ip giden bu ti.ir haks1zhklara, nereden gelirse gelsin mudaka dur denilmesi gerekiyordu. ***

Di.inya degi§ip, Ti.irkiye degi§en di.inya i\:inde pozisyonunu ye­ niden ahrken, Sabahattin i.ilkenin gidi§atma aktif olarak mi.ida­ hale etmenin derdine di.i§ti.i.

Bunu en iyi yapacag1 yer ise mudaka bir gazete ya da dergi olurdu.

Tum yaym politikasm1 belirleyebilecegi, en azmdan kendine yakm di.i§i.incelerden insanlarla tartt§arak karar verebilecegi si.ireli bir yaym \:tkartmahyd1. \:e§idi temaslarda bulunmaya ba§lad1 yazar.

-

2 74

-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Once, Esat Adil124 ve birkai; arkada§tyla konu§tu.

Onlar da ttpkt kendi gibi di.i§i.ini.iyor, bir gazete 9kart1lmasma steak bak1yorlard1.

Paras1 yoktu Sabahattin'in. Arkada§t Mustafa Seyit Suti.iven'e durumu ai;n. Suti.iven bar<; olarak yirrni be§ bin lira sermaye ver­ meyi kabul etti .

Esat Ad il ve Vedat Baykurt da gereken miktarlarda para bulunca, gazetenin ii;erigi, ismi ve dizayni i.izerine konu§maya ba§ladtlar.

Di.i§i.ince itibariyle birbirinden <;ok uzaklarda bulunmad1klan ii;in prensipler i.izerinde <;ok vakit kaybetmediler. i lerici, ezilenlerden yana, demokrasiyi savunacak bir gazete 91kartacaklard1.

En bi.iyi.ik tartt§ma gazetenin isminde 91kt1.

Esat Adil ve Vedat Baykurt daha <;ok "Ulak" ve "Sava§" gibi isimleri savunurken, Sabahattin "Ban§", "Demokrat", "Hi.irriyet" gibi isimleri ileri si.iriiyordu.

Arkada§lan tam "Demokrat"1 kabul ederken, Sabahattin bu kez de "Yeni Di.inya"y1 si.irdi.i ileri. Sonunda istedigi oldu.

Gazete ii;in bir de logo di.i§i.ini.ilmi.i§, ismin altma, ba§ta Ti.irki­ ye'ninki olmak i.izere, tum i.ilkelerin bayraklarmm konulmasmda karara vanlmt§tt ***

Humma!t bir <;alt§madan sonra, ilk say1 ellerine ge<;riginde, hepsi de beyninden vurulmu§ gibi oldu.

1 24 . Esat A d i l M ustecaplioj\lu 1 904- 1 958 y1 llar1 arasmda ya�ad1 . H ukuk e�i t i m i gi:irdu.

<;:ok parc i l i ya�ama ger,.i ld i�inde Turkiye Sosyalist Partisi'ni kurdu.

-275-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Bayraklarm yeri degi§mi§, en ba§a SSCB'ninki konulmu§tu !

Sabahattin hop oturuyor hop kalktyor, "Kim yaptL bunu ?" diye soruyor ama bir cevap alam1yordu.

Kimse bilmiyordu bu degi§ikligi kimin, neden yapt1gmi.

"Yahu" diyordu Sabahattin. " ic;:i mizde bir provokator var. An­ la§tlmayacak bir §ey var mi bunda ?"

Ne kadar tartl§salar da olan olmu§, gazetenin ilk say1s1 Ti.irkiye'nin her tarafma bu bir;imiyle dag1lm1§tl.

Beklendigi gibi, ortahk ayaga kalktt !

-

2 76

-

Altmt§

Tek sorun Yeni Dunya 'nm ilk say1smm logosunda, birinin bay­ raklann yerini degi§tirmesi degildi ku§kusuz. i kinci Oi.inya Sava§t sona erip, ma Ti.irkiye'nin yerinin tam olarak belirlenmesine gelince, 1rkc;1 Turanc1 ve yobaz kesimler, i§i gi.ici.i b1raktp anti-Sovyet propagandas1 yapmaya ba§lam1§lard1.

Hepsi de aym ag1zdan, ulkenin yerinin ABD'nin yam oldugu­ nu soyli.iyordu.

Hatta toplumu etkileyebilmek ic;in, Sovyetler Birligi'nin Ti.irkiye'nin dogusundan toprak istedigini bile dillendirmi§lerdi.

Bi.iti.in bunlardan, uc;an ku§tan bile haberi olan Milli $ef'in haberinin olmad1gm1 kimse soyleyemezdi.

Aslmda, onun izni olmadan memlekette tek bir ad1m bile at1l­ mad1gmm, akl1 olan herkes farkmdayd1.

0 bir §eyin yap1lmasm1 isterse, fts1lt1 gazetesi derhal yayma girer, durumdan vazife c;ikartanlar yollara koyulurdu. Yine oyle oldu. i yi saatte olsunlar birilerinin kulagma bu kez de Tan'm c;anma ot t1kanmas1 gerektigini f1s1ldam1§, kiyamet kopmu§tU. Turkiye ile SSCB'nin dost olmas1 gerektigini telaffuz eden bir tane gi.inli.ik gazete vard1: Tan. ***

Turanc1 ve i slamc1 c;ok say1da i.iniversite ogrencisi, Yeni Dunya heni.iz sadece dart say1 c;1km1§ken, 4 Aralik 1 945 gi.ini.i

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

istanbul Oniversitesi'nin oni.inde topland 1 ve Cagaloglu'na dogru yi.iri.iyi.i§e ge<;ti.

Hedef belliydi: Tan gazetesi ve matbaas1 .

Gazete binasmm onunde toplanan gi.iruh, yonetim binasm1 ve matbaay1 ti.imi.iyle tahrip edip, her §eyi yagmalad1.

Tan'm matbaasmda bas1lan Yeni Dunya gazetesi de bu sald m­ dan nasibini ald1, yay1mlanamaz hale geldi .

H m m alamayan sald1rganlar Beyoglu'na d a <;1kt1, sol kitap ve dergileri saran ABC ve Berrak kitabevlerini "Allah Allah ! " "Ko­ mi.inistlere oli.im ! " nidalanyla yakip y1kt1 .

Yeni Dunya gazetesi ile G�ler dergisinin bi.irolan d a saldmya ugrayan bu binadayd1 ve onlar da y1kimdan kendilerini kurtaramad1.

Tan' m basil1p tahrip edilmesi her yerde, ozellikle de SSCB'de yanki buldu.

Sovyetler Birligi bu konuda Milli �ef ve tek parti huki.imetini su<;lad1. Daha da otesine gidip, her §eyin tertipleyicisi ve faili olarak niteledi. Bir de nota verdi. istenen olmu§, CHP'ye soldan muhalefet eden herkes sin­ dirilmi§ti.

Tan baskmma kattlanlar arasmda sonradan i.ilkenin kaderinde rol oynayacak pek c;ok ilginc; isim vard1. Si.ileyman Demirel, Nec­ mettin Erbakan, ilhan Sel<;uk, Ali i hsan Gogi.i§ bunlardan sadece bazilanyd1. ***

Sabahattin Ali korkuyla, goni.il kmklig1yla izlemi§ti olup bi­ tenleri .

Bi.iyi.ik umutlarla ba§lad1g1 gazete yaymc1ltg1, bi.iyi.ik bir fela­ ketle sona ermi§ti.

- 2 7 8-

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

Sadece Tan gazetesi degil, Yeni Dunya da yaym hayatmdan si­ linip aulmt§, sald1rganlarm ktlma dokunulmamt§tl.

Her zaman oldugu gibi, k1§ktruc1ltk sU1;lamas1yla Sertellere ye­ niden mahkeme yollan gori.indi.i.

"Lanet olsun ! " diye di.i§i.ini.iyordu Sabahattin ve avaz1 91kug1 kadar "Bu ne adaletsizlikti boyle ! " diye hayktrmak istiyordu. ***

Araltk aymm ortalarma dogru, Sabahattin postacmm elinde bir zarf gori.ince, anlad1 kimden geldigini.

Naz1m yazmt§tl yine.

Heyecan i<;inde a�1 gen9 yazar zarfi. Ve ustasmm §iiriyle bulu§tu.

6 Araltk tarihliydi §iiri.

Belli ki bu kez, Tan ve Yeni Dunya gazetelerinin yak1ltp y1ktl­ mas1yla ilgili yazmt§tl §air.

"Onlar umidin du�mamdir sevgilim Akarsuyun Meyve �agznda agacm Serpilip geli�en hayatm du�mam . <;unku alum vurdu damgasm1 almlanna : �uruyen di� , dokulen etbir daha geri donmemek uzere y1k1l1p gidecekler.

Ve elbette ki sevgilim , elhet Do�acaktrr elini kolunu sallaya sallaya Do�acaktrr en �anl1 elbisesiyle : i��i tulumuyla bu giizelim memlekette hurriyet . "

- 2 79-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Sevindi, �k sevindi Sabahattin.

Bir kere daha, tam da ya§ama sevincini, var alma istegini kay­ betmek i.izereyken, arkasma dikilmi§ti, koca bir dev gibi Naz1m.

Yeniden i.imit vermi§, ya§ama sevinci a§1lam1§tl sevgili agabeyi, Sabahattin'e.

"Sevgilim dedigine gore . . . " diye di.i§i.indi.i Sabahattin. "Belli ki Piraye'ye yazm1§ Naz1m bu §iiri."

Arna i.izerine 6 Aral ik tarihini koyduguna ve 4 Araltk'ta da Tan ve Yeni Dunya hedef almd 1gma gore, §airi harekete gec;irenin ne oldugu da ac;1k sec;ik ortadayd1.

- 280·

Altrnt§ Bir

Olan olmu§, gazete <;ikarma maceras1 hie; de tahmin ve arzu edilmeyen bic;imde sona ermi§ti.

Sabahattin, bore; olarak ald1g1 sermayeyi kurtarmanm pe§ine dii§tii.

Oteki ortaklarmdan para olarak hic;bir §ey c;1kmayacagm1 an­ laymca, masa, daktilo makinesi gibi demirba§tan bir k1smm1 almak ic;in harekete gec;ri.

Kendine avukat olarak Mehmet A li Cimcoz'u 1 1 5 sec;ri.

Bu arada ic;ini biraz olsun rahadatan bir geli§me olmu§, gazetenin logosundaki SSCB bayragmm neden en ba§a geldigi anla§tlmt§tl.

Ressam biitiin bayraklan c;izip SSCB bayragm1 unutunca en ba§ta bulunan bo§luga orak c;ekic;li kml bayrag1 konduruvenni§ti i§te.

Yani aralarmda provokator filan degil, yapttg1 kiic;iik bir yanlt§la, ba§larm1 biiyiik belaya sokan bir ressam vard1, o kadar.

Biitiin bu olup biteni, tum ayrmt1lanyla Hasan Ali Yiicel'e yazd1g1 bir mektupla anlattl Sabahattin Ali. Devlet memuru oldugu ic;in, birilerine hesap vermesi gerekti­ gini dii§iinmii§tii. ***

1 2 5 . Naz1m H ikmet'i v e Sahahattin Al i'yi savunan iinlii avukat.

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

Dedik ya, belalar asla birer birer gelmez diye . . .

Sevdigi, destekledigi, begendigi yazardan gelen mektubu oku­ yunca, ic;i ac1d1 Hasan Ali Yucel'in.

Ne yaz1k ki elinden bir §ey gelmezdi.

Sabahattin'den gelen mektubu oniindeki sumenin altma koydu ve unutmaya karar verdi maarif vekili. <;unkii, Yeni Danya seriiveni, Hasan Ali Yucel'in ba§a 91kama­ yacag1 kadar biiyiik ses getirmi§ti.

Deneyimli devlet adam1, Sabahattin Ali'nin isminin iizerinin devletin biitiin kademelerinde, kalm bir kalemle c;izildigini gayet iyi biliyordu.

Ba§bakan $ukrii Saracoglu'nun sempatik buldugu, biraz da bu ne­ denle, memuriyet mesleginde aslmda kimseye nasip olmayacak ka­ dar ho§ gorii len Sabahattin Ali'nin ipinin �kilme zamam gelmi§ti.

Ne Yucel ne de Saracoglu bu karan tek ba§ma almi§tl.

Onlann da tepesinde, ciissesi kuc;uk ama etkisi buyiik mu bu­ yiik bir Milli $ef vard1.

Esasen o da, sempatik bulmu§tu Sabahattin'i . 0 da kendi yon­ temleriyle, y1llarca korumu§ kollamt§tl onu.

Buna kar§tltk gene; yazar, ac;mad1k i§ birakmamt§tl ba§lanna.

Geriye doniip, N ihal Ats1z'la ya§anan tats1zhga bakild1gmda kimin kaymld1g1 ortadaydt.

Saracoglu, kendine AtSIZ tarafmdan yaz1lan ac;1k mektuplan ve soma meydana gelen geli§meleri goziiniin oniine getirdiginde, bu seriiven esnasmda desteklediginin daha c;ok Sabahattin Ali oldugunu goniil rahatl1g1yla soyleyebilirdi.

O stelik diinyanm dengeleri degi§ip Turkiye rotasm1 ABO ve Bau'ya dogru c;izerken, SSCB'den yana tav1rlanyla one 91kan gene; yazar Sabahattin Ali ic;in, Ba§bakanhk ve Milli Egitim Ba­ kanltg1 nezdinde yaptlabilecek hic;bir §ey kalmamt§tl.

-282-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Daha birka<; gun once iscanbul'da meydana gelen SSCB aleyhcan olaylar tazeligini ve hassasiyetini korurken, hi.iki.imet ve devletin oteki mekanizmalan, Sabahattin'e hi<;bir §ey olmamt§ gibi davranamazd1. ***

Fillerin tepi§tigi bir di.inyada ya§antyordu ve bu di.inyada Sabahattin tek bir <;im degilse de bir <;imenlik par<;as1yd1 o kadar.

Tabiattyla, ezilebilirdi.

1 1 Araltk l 945 'te "vekalet emrine" almd1 gen<; yazar. i§siz kalmt§tl.

Belli ki bir sure soma paras1z da kalacaktt .

Yetmiyormu§ gibi, Yeni Danya i<;in ald1g1 yirmi be§ b i n l ira borcu da odemesi gerekiyordu.

Evli ve c;xx: u klu olmanm, yalmz bir kovboy olmaktan alabildigine farklt oldugunu herkes bil ir.

Ev kiras1, c;ocugun slit paras1 ertelenebilecek ihtiya<;lar degildir.

Bir yolunu bulup, yeniden para kazamr hale gelmek zorundayd1 Sabahattin.

Doluya koydu almad1, bo§a koydu dolmad1.

-

28 3

-

Altm1ยง iki

Sabahattin, art1k Ankara'nm en azmdan kendi i<;in <;altยงmaya mi.isait bir ยงehir olmad1gmm farkmdayd1. istanbul'a gidip iยง aramasmm dogru olacagm1 di.iยงi.indi.i. Pek c;ok arkadaยงt , dostu, yakmhk duydugu insan vard1 i stanbul'da.

Ankara'da di.inya kadar insanla temas kurmuยงtU. Yi.izde yi.iz emindi, kendine bundan boyle, meslegi olan olan ogretmenligi yapmmayacaklard1.

Bu durumda, ag1rhgm1 yazmaya vermekten haยงka yolu kalmamtยงtl.

Aynca yazmay1 seviyordu da.

Bu yolla i.ilkesine, insanlara hizmet ettigini di.iยงi.ini.iyor, vazge<;ยญ mesinin dogru olmayacagma inamyordu. ***

Aliye'yle oturup bir plan yapular.

Okullann da tatil olmasm1 firsat bilip istanbul'a gidecek, bir ay i<;in bir yer kiralayacak, eger mi.imki.in olabilirse kendi burada kalmaya devam edecek ve Al iye Filiz'i alip okul i<;in Ankara'ya donecekti. <;ok vakit kaybetmeden istanbul'un yolunu tuttu Ali ailesi. <;engelkoy'de bir yal mm iki odasm1 kiralad1lar.

Sabahattin masa baยงt <;ahยงmalarmdan fosat bulduk<;a minik kmyla yi.izi.iyor, ki.irek <;ekiyor, balik tutuyordu.

Osman Balcigil II Ye�il M iirekkep

Filiz <;ck mutluydu. Babas1yla §ahane zaman ge9iriyordu.

Mutlu tatil gi.inleri i;abuk ge9ti, Al iye ve Filiz Ankara'ya dondi.iler. ***

Sabahattin, temas kurdugu birkai;: ki§iden para alabilecegini hissetti. Alacag1 paralan birle§tirince, yeterince sermaye 91kacak gibi gori.ini.iyordu. i §in bir ba§ka boyutu daha vard1. Si.ireli yaym bir ki§ilik degil, ekip i§iydi.

Roman, §iir, oyki.i gibi, bir masaya oturup tek ba§ma yilt§makla olmuyordu.

Bir ekip kurmas1 gerekiyordu. ***

Etraf1 bir kez de bu gozle kolayin etti yazar.

Konu§tugu arkada§larmdan birkac;i Aziz Nesin'in de bir projesi oldugunu soyledi.

Nesin de Esat Adil'in kap1sm1 i;alm1§, tam da boyle bir i§ ii;:in para istemi§ti.

Aziz Nesin'in adm1 biliyordu Sabahattin.

Ger�ek gazetesinde hem kb§e yazarltg1 yap1yor hem de bu gaze­ tenin sekreterligiyle ugra§1yordu Nesin.

Derhal ziyaretine gitti ve ne yapmay1 planlad1gm1, mi.imki.in olabilirse, di.i§i.indi.igi.i i§i birlikte yap1p yapamayacaklanm sordu.

Sevindi Aziz Nesin.

0 da uzun uzun, onceligi mizah olan bir dergi c;ikartmak iste­ digini anlattt.

-285-

Osman Balc1gil II Yqil Murekkep

Laf para meselesine geldi.

Sabahattin'in cebinde bin l ira vard1. Aziz Nesin'in ise parast yoktu . iki yazar bir anla�ma yapttlar.

Eger 91kartacaklan dergi ayda yi.iz elli liradan az kar getirirse, teknik bi.iti.in i�leri yi.iklenecegi ic;in bu paranm tamam1 Aziz'in olacakt1.

Bunun i.isti.inde gelecek her parayt ikiye boleceklerdi. ***

Meseleyi netle�tirmek i<;in bir kez daha bulu�tular. i kinci bulu�ma Tepeb�t'nda Cumhuriyet Gazinosu'nda yap1ld1.

Aziz Nesin dergiye isim olarak "Markopa�a"y1 onerdi. Daha once Ger�ek'te bu isimle bir ko�e yazm 1�, ismin tuttugunu his­ setmi�ti.

Kar�t c;1kmad1 Sabahattin.

Ba�yazilan Sabahattin'in yazmas1, yaz1i�leri mi.idi.irli.igi.i de dahil olmak i.izere geriye kalan bi.iti.in yonetsel i�leri Aziz Nesin'in yap­ masmda anla�t1 lar.

Derginin imtiyazm1 almak ic;in bir beyannameye ihtiyac;lan vard1. Bunun i<;in Bab1ali'ye gitmeleri gerekiyordu. ***

O c;unci.i bulu�maya, her ikisi de di.i�i.inmi.i� olarak gelmi�ti.

Aziz Nesin, Sabahattin'in hem sahip hem d e yaym yonetmeni olmasm1 daha dogru buluyordu.

Yine anla�ttlar. Bu arada Sabahattin cebindeki bin liray1 Aziz Nesin'e verdi.

- 2 86-

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

Masaya oturup bir sozle§me yazmayt di.i§i.inmediler bile. ikisi de gerek gormedi bunu.

Aziz Nesin paray1 altp <;alt§maya giri§ti. Babtali'de, i zzeccin Han'da bir ofis kiralad 1 ve gori.i§meler yapmaya ba§lad1.

Mustafa Uykusuz'la karikaci.ir yapmas1 ve <,.'e§icli i§lerde kendi­ ne yard1mc1 olmas1 ic;in anla§tl. i§ler h1zlanm1§tl. Kag1c, macbaa, dag1t1m gibi konularda da anla§malar yapild 1 . �imdi stra Markop�a'nm i<,.'eriginin hamlanmasmdayd1. ***

Sabahaccin'in ic;i ic;ine s1gm1yordu. Bir degil birden fazla ba§ya­ z1 yazmt§, hangisinin bas1lmasmm daha iyi olacag1 i.izerine Aziz'le fikir ceacisinde bulunmu§tu.

Bu arada Aziz' in neler yazd1gm1 1 Uykusuz'un c;izdigi karikati.ir­ leri de gordi.i. ic;inden bir ses derginin cucacagm1 soyli.iyordu.

Eger cucarsa, hayacmda onemli bir eksiklik orcadan kalkmt§ olacaku.

Hem para kazanacag1 hem de yaz1 yazacag1 bir i§in ozlemini <,.'ekiyordu yazar.

Oi.i§i.indi.igi.i gibi olursa, Ankara'ya gidip sevgili Aliye'siyle cam km Filiz'i iscanbul'a getirecekci.

-

2 87

-

E§i ve km aklma gelince hemen masaya oturdu, ye§il mi.irek­ kepli dolmakalemini c;1kard1 ve gi.ini.in tarihini am: " 1 3 Kas1m 1 946

Sevgili Aliye , i�ler Jena gitmiyor. Markopa�a'y1 belki on gilne kadar pkar­ tabilecegiz . . . Tokatl1yan Oteli biraz tuzluca geliyor, onun i�in ucuz ve temiz bir pansiyon buldum , yarm oraya pkacagrm . . . Siz ne alemdesiniz? Canm1z1 s1kmaym , dostlara , sinemaya filan gi­ din . Filiz:' in mahut hadisesi ne oldu? . . . Uzun mektup yaz . Her iki­ nizi de gozlerinizden , yanaklanmzdan operim , sevgili kancrgrm . "

Zarf1 kapattrken cam k m Filiz'ini bir kez daha di.i§i.indi.i Sabahattin.

Filiz dokuz ya§mt tamamlamak i.izereydi ve kendine soylenen­ leri tam olarak olmasa da anltyordu.

Okulda birileri gi.izel kmna "komi.inistin km" demi§, minik Fi­ liz buna pek i.izi.ilmi.i§ti.i.

Tabii ki komi.inistin ne demek oldugunu anlayacak ya§ta de­ gildi, Sabahattin'in biricik yavrusu.

"Anlasa i.izi.ilmez, tersine sevinirdi" diye di.i§i.indi.i Sabahattin.

Arna Filiz'inin eve aglayarak gelmesi, annesine okulda ne­ ler oldugunu i.izi.inti.i ic;inde anlatmas1 c_,uk canm1 yakmt§tl Sabahattin'in.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Bunun i.izerine oturrnu§, §U anda elinde tuttugu zarfm i<;indeki rnektubu yazrn1§t1.

Elinde zarf olrnak i.izere, Beyoglu Kuloglu Sokak Hayri Bey Apartrnam'nm kap1sm1 <;ekerek 91kt1. istanbul'daki yeni ikarnetgalu, Madam Anjel tarafmdan i§letilen bu pansiyondu §irndilik. ***

i stanbul gi.inleri, bekarl1gm tadm1 9kartrnak a<;1smdan da iyi gelmi§ti Sabahattin'e.

Epeydir yalmz kalamam1§, §byle d iledigince, sabahlara kadar kurtlanm dokemerni§ti.

Hemen her gi.in dt§anya 91kmaya, arkada§lanyla bulu§maya, sohbetler koyultmaya ba§larnl§tl.

Ak§ami.istleri genellikle Asmahmescit Sokag1'nm i.izerin­ deki Asrnahmescit Apartrnam'nm giri§ katmda bulunan Elit Kahvesi'ne1 26 gidiyordu.

Madam Brown tarafmdan i§letilen kahve, istanbul'da aydm <;evresinin bulu§rna noktalarmdan biriydi.

Burada rnutlaka yarenlik edecek birilerini buluyor, ya onlarla ya da yalmz, eger mi.imki.inse Macar Orkestras1'nm di.inya gi.izeli kemanc1sm1 dinlemeye gidiyordu.

Kadm, kemamyla oldugu kadar gi.izelligiyle de dolduruyordu sahneyi.

Gozlerini alarn1yordu Sabahattin gi.izel kadmdan. ***

1 26. Bugiin aym yerde Cep Sanat Evi bulunuyor.

-

2 89

-

Osman Balc1gil II Ye�il M urekkep

Ve sabah olunca, yeniden <;ah§maya koyuluyordu.

Ankara i.izerine yazmak istiyorsa da bir ti.irli.i eli gitmiyordu.

Gi.ini.i kurtarmak, i;1kacak olan dergi ii;in yaz1lar yazmak her ti.irli.i <;ah§manm oni.ine ge<;mi§ti.

0 aralar ne i.izerine <;ah§t1gm1 soranlara "Ankara1y1 yazmak istiyorum" diyordu ve mutlaka §oyle devam ediyordu ci.imlesine: "Bir di.izli.ige i;1kay1m da. Once §U Markop�a bir yoluna girsin.

Sonra sira Ankara'ya gelecek."

Ankara'y1 1 bi.irokrasiyi, devlet mekanizmasm1 §byle enine bo­ yuna masaya yatmnak ve bu verimli konudan bir roman <;ikartmak istiyordu Sabahattin.

0 kadar <;ok gozlemi, ele§tirisi vard1 ki...

Siranm Ankara'ya gelmesi ii;in, once Markop�a i;1kart1lmah ve tutturulmahyd1.

- 290-

Altm1§ Dort

Bin bir zorlukla da olsa Markop�a'y1 okurlanyla bulu§turmaya yih§irken, Sabahattin'in kalbi her zamankinden daha c;ok c;arpar olmu§tu.

Begenilecek miydi dergi ? Kac; tane satacakt1 ? Kimler alacakt1?

Ne diyeceklerd i ?

Beyninde b i n bir soruyla dola§Ir olmu§tU yazar.

Ote yandan, hie; de kolay i§ degildi muhalif bir yaym c;1kartmak.

Derginin basilma i§i tamamland1ktan soma sorunlar bitmi§ olmuyor, neredeyse tam da o noktada mi.icadele yeniden ba§hyordu. ***

Tam da di.i§i.indi.ikleri gibi olmu§tu.

Markop�a basilm1§ ama dagtt1mda bi.iyi.ik bir problem c;ikm1§tl.

Aziz Nesin "Dag1t1c1 verdigi sozden dondi.i" deyince "Felaket ! " diye di.i§i.indi.i Sabahattin.

Neyse ki Aziz kolay teslim olan bir adam degildi. Tersine, soz­ li.igi.inde "yi lmak" kelimesi yoktu sanki.

Sabahattin'i kar§ismda moral bozuklugu ic;inde ve soylenir bir vaziyette bulunca, iki bin tane dergiyi kap1p sokaga c;1kt1 1 rast gel­ digi bi.iti.in bayilere be§er onar b1rakt1 .

Eminoni.i'ne ula§tigmda, kucagmda daha di.inya kadar dergi vard1.

Osman Balc1gil II Ye�il Mii.rekkep

i lk aklma geleni yaptl, "Markopa§a ! " diye hayktrmaya ba§lad1. i namhr gibi degildi, dergi once yava§ yava§ ardmdan suratle sattlmaya ba§lad1.

Sabahattin'e gore, Aziz inamlmaz1 ba§armt§tt.

Son derece iptidai ko§ullarla, daha <;ok da Aziz'in c;abas1yla dagmlmt§ olmasma ragmen, dergi iki gun i9inde tukendi.

Sabahattin Ali ve Aziz Nesin bir soruaki say1y1 altt binin lizerinde basmaya karar verdiler.

Dag1t1c1lar durumdan haberdar olmu§, derginin yaz1hanesinin onunde kuyruk olu§turmu§lardt. i9 i<;ine s1gm1yordu Sabahattin'in. ***

Markop�a her a<;1dan bir bomba tesiri yaratmt§tt.

Hukumete muhalif olanlar dergiyi <;ok begenmi§, neredeyse kapt§ffit§lard1.

Hukumet yanhlan ise hop oturuyor hop kalk1yor, Sabahattin ve Aziz'in §iddetle cezalandmlmas1 gerektigini soyluyorlard1. i ki ortagm, ikinci saymm baskt adedi konusunda du§Onceleri farkhyd1.

Aziz Nesin derginin bask1 say1smm altt binden on be§ bine 91kart1lmasm1 isterken, Sabahattin Ali on bin tane bas1lmasmda diretiyordu.

Paray1 bor9 olarak bulan Sabahattin'di. Yanh§ bir hareket ya­ parak elindekinden avucundakinden olmak istemiyordu.

Buna kar§thk Aziz Nesin'in katk1s1 emekle sm1rl1yd1. Tamam ortakttlar ama i§in ba§anh olmamas1 halinde batan kendi olacaktt.

Paray1 veren dudugu c;alar misali, Sabahattin'in dedigi oldu.

- 292 -

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Markop�a'nm ikinci say1s1 on bin bas1ld1.

On bin derginin hepsi birka<; gun i<;inde ciikendi. ***

Markop�a almt§ ba§tnt gidiyordu.

Hem muhalif <;evreler hem de ikcidar §a§kmhk i<;inde izliyordu Markop�a'nm yiikseli§ini.

Sabahaccin, derginin ii<;ii ncii say1smm on be§ bin bastlmasm1 bu kez mmn kmn ecmeden kabul ecci.

Ger<;ekten de inarn lmaz bir durum soz konusuydu. On be§ bin dergi, daha piyasaya <;1kar <;ikmaz tiikenmi§ti.

Dag1c1c1 "Daha fazla basm §unu" diyordu.

Markop�a'nm ii<;Uncii say1s1 yirmi be§ bin adec bastld1 ve dag1cdd1.

- 293-

Altmt§ Be§

Sabahattin i stanbul'da ya§amaya ba§lamt§ ama kalbini Ankara'da b1rakmt§tl .

Sevgili Aliye'si ve biricik Filiz'ini <;ok di.i§i.ini.iyor, her ftrsatta onlardan haber almaya <;a.lt§tyordu. qinden gelen mektuplardan birinde, kmnm ate§lendigini og­ renince <;ok i.izi.ildi.i gurbetc;i Sabahattin.

Hemen kaleme kag1da sanld1 ve "C::o k tela§land1m. Pek merak ediyorum. Ne oldu ? Derhal mektup yaz" diye seslendi Aliye'sine.

Ba§ka tembihleri de vard1: Yay1mlamakta olduklan mecmuayla ilgili olarak Ankara'daki arkada§lan ne di.i§i.ini.iyordu ? Ogrenmeli, kendine yazmal1yd1.

Bu arada, hedef kitle olarak onlerine halki koyduklarma dik­ kat c;ekiyordu Sabahattin.

E§i c;evredekilerle konu§urken, ozellikle de bunu goz oni.inde bulundurmaliyd1. U la§mak istedikleri kitle yi.iksek entelekti.ieller degil, halkm kendiydi.

Mektubunda biraz satl§ rakamlarmdan, ilerideki dergilerle il­ gili planlamalanndan da soz etti ama dayanamay1p sozi.i yine Fi­ liz'ine, biricik kmna get irdi.

"Filiz'in hastaltg1 hakkmda tafsilat ver, kinin verirsen gi.inde i.ic; komprime verilir" diye yazd1.

Belli ki zihni ki.i<,-iik km ve biricik e§iyle alabildigine me§guldi.i.

Bu arada, okumay1 sokmeye ba§lam1§ olan km i<;in de her mektubunda birkac; sattr yazmaya ba§lamt§tl Sabahattin.

Osman Balcigil II Ye iii M urekkep

Ona yazd1g1 mekcuplara da carih koyuyordu. Yine oyle yapc1.

Aglayarak "Sevgili Fil iz'cigim" dedi oncelikle ... "Hascaltgm1 pek merak eccim. Nas1lsm ?"

Heni.iz dokuz ya§tnda olan kmyla bi.iyi.ik bir insanla yazt§lT gibi yazt§tyor, hi<; de bir <;ocuga davramr gibi davranm1yordu. Prensip haline gecirmi§ti bunu Sabahaccin.

Filiz'e yazd1g1 mekcubun aluna ozenle "Baban S. Ali" yazdi.

Mekcubunu zarfm i<;ine koydu ve poscanenin yolunu cuccu. ***

E§i ve kmm <;ok ozlediginde, mekcuplann kendini ceselli ede­ medigi durumlarda, derhal Ankara'nm yolunu cucuyordu.

Bir crene aclad1g1 gibi solugu yuvasmda al1yor1 e§ini ve kmm bagrma bastp opi.iyor, kokluyordu.

Biraz cacil gibi gordi.igi.i boylesi zamanlarda, <;izgili pijamalanm bazen oglene kadar i.isti.inden 91karm1yor, bir tanecik Filiz'iyle §a­ kala§tyor, oynuyor, birlikce evlerinin penceresinden sokag1 seyre­ diyor, gelen ge<;en i.izerine lafl1yorlard1.

Ankara'daysa eger, Sabahaccin bu kez iscanbul'a yaz1yor, yap1l­ mas1 ve yap1lmamasm1 istedigi i§leri ard1 ardma s1ral1yordu.

Yazd1g1 mekcuplardan birinde kancann copunu biraz ka91rmt§ olsa gerek, ag1r bir cevap ald1 Aziz Nesin'den. <;ok uzun yazmt§tl Aziz kendine.

Ozellikle de "Oinle beni" diye ba§lad1g1 boli.imde, rahacs1zl1gm1 §oyle ifade etmi§ti orcag1:

.295.

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

"Bana gonderdigin ilk mektubunda , Aziz diye b� lryor ve arka arkaya yedi madde s1ralryor, bu maddelerde de oyle nasihatler edi­ yordun ki , sanki benim Markop�a ile hi�bir alakam yokmu� da , senin �Ii bir memurunmu�um gibi . i�e b� lad1fim1z gtlnden beri , aym jes t . Bunu ap4a kon�alrm ki her tilrlu isim , imza , kolay �ohret ve gtlnluk ihtiraslardan ari olarak , bu neviden -dik­ kat e t , bu neviden- ya emir, ya tavsiye yan nasihat yollu sozler ve yaz1lar camm1 s1kmaktad1r. "

Aziz Nesin'in rnektubu bu rninval i.izere, soyleyecegini soyler bir bic;irnde �ma kopri.ileri de atrnayan bir i.islupta si.irii p gidiyordu.

Anla§ilan geriye, i§inin ba§ma donrnesi farz olrnu§tU Sabahattin'in.

Bagrma ta§ basacak, kmni ve e§ini opi.ip koklayarak yeniden istanbul'un yolunu tutacakt1 . ***

Sabahattin ve Aziz kar§l kar§tya oturup iki rnedeni insan ve aydm olarak, aralanndaki sorunlan kolayltkla hallettiler.

Lafla kaybedecek zarnanlan yoktu. \:1kart1 lacak bir dergi daha onlan bekliyordu.

Sau§ say1s1 yi.ikseldikc;:e, tesiri de aruyordu Markop�a'nm.

Bu da rnalurn c;:evrelerin canm1 ziyadesiyle s1kiyordu.

- 2 96-

Altm1� Alti

Ti.irkiye'nin siyasi durumu bir hayli kan§1kt1 .

Markop�a, alayc1 i.islubuyla insanlan gi.ildi.irmeye, di.i§i.indi.irmeye devam ediyor, tabiat1yla birilerini de fena halde ktzdmyordu. <;ok iyi bir damar yakalamt§tl iki ortak.

Bu arada hi<; de ho§ olmayan geli§meler oluyordu.

Sabahattin'in iki yaz1sma dava a<;1ld1g1 127 ogrenilmi§, gelecekteki sayilarda da bu ti.ir davalarm devam edecegi be Iii olmu§tu.

Derginin dordi.inci.i say1smm bas1m1 tehlikeye girmi§ti. Tan Macbaas1'nm sahipleri, tesisleri daha once de yak1ltp y1k1ld1g1 i<;in, gericilerin baskm ma ugramaktan fena halde korkmaya ba§­ lam1§lard1. Bir sabah dost<;a "Bizden bu kadar, kendimizi di.i§iin­ mek zorunday1z" dediler. <;aresiz bir §ekilde oteki matbaalan ara§ttran iki ortak, ne hik­ metse bi.iti.in matbaalardan olumsuz cevap ald1.

Hakkmda her yerde, ya c;ok olumlu ya da c;ok olumsuz ar'na mut­ laka konu§ulan Sabahattin Ali ve Aziz Nesin' in Marko�a'sm1, i§­ siz matbaalar bile basmaya yana§miyordu.

Sabahattin ve Aziz, sokaklara as1lan afi§lerin, goriinmeyen bircak1m eller tarafmdan anmda y1mltp yok edilmesinden de bi.i­ yi.ik i.izi.inti.i duyuyordu.

1 2 7 . Marlwpaja'da yay 1 mlanan "Topunuzun Kokune Kibrit Suyu" nedeniyle Cem i l Barlas'm a<;t1�1 davada Sabahanin A l i li<; a y hapis cezasma <;arptm ld 1 . "Biliyor musunuz ?" ba�l 1 k l i yaz1 neden iyle de Falih R1fk1 A tay da, Sabahanin A l i'ye dava a<,-111 1�, yazar bu nedenle de dorc ay hapis cezasma c,arpunlm1�u.

Omum Babgil II Ye�il Murekkep

Tum ya§ananlara kar§thk, ne olursa olsun duramaz, hatca du­ raklayamazlard1 bile. ***

Derginin bas1mma ve dagmmma dair cad1 kazanlan kayna­ yadursun, siyasi §Ubeye mensup sivil polisler de hep pe§indeyd i Sabahattin'in.

Arahks1z takip ediliyordu. Nereye gitse, pe§inde birileri mut­ laka oluyordu.

Aslmda, kamksamt§tl durumu Sabahattin.

Takip edildigi gi.inlerden birinde, arkada§t Niyazi Ag1mash'yla istanbul'da Ti.inel'de bulu§tu. <;okda meydandagori.inmemek i<;in "Gala ta Mevlevihanesi'nin onunde beklerim" demi§ti telefonda. 6vle de yapt1.

Once dt§artdan, binay1 tetkik etti. Tarihi ci.imle kap1smdan ka<; y1lmda yap1lm1§ oldugunu an lama ya �h§tt. " l SOO'ler olmah" diye di.i§i.indi.i. Mevlevihanenin iskender Pa§a'nm istegi i.izerine yap1ld1g1 �lmmt§tl kulagma bir yerlerden. Oyleyse tahmini dog­ ru olmahyd1. Laf1 nereden duymu§ oldugunu hattrlayamaymca "Belki de bir yerde okudum" diye di.i§i.indi.i. �ahane bir yap1yd1 Galata Mevlevihanesi. 1 925'te bi.iti.in tek­ ke ve zaviyelerle birlikte kapat1lm1§t1. 0 tarihten bu yana, sema­ hanesi okul olarak kullamhyordu. Birka<; ay once mi.ize olmak i.izere Maarif Vekaleti'ne devredild igini duymu§tu.

Sabahattin, ugra§thrsa yapmm <;ok gi.izel bir mi.ize olabilecegi­ ni di.i§i.ini.irken, N iyazi "Bu ne tarih merakt boyle ?" diyerek smma dokundu. irkildi. Arkada§tnt kar§tsmda gori.ince sevindi. "Korktum azizim" dedi ileride bir adam1 i§aret ederek.

- 2 98-

Osman Balcigil II Yciil Miirekkep

"Durmadan izleniyorum N iyaz i ! " iki dost kucakla§ttlar v e hasret gidermek ic;in birlikte kahve ic;meye karar verdiler.

Taksim istikametinde yurumeye gec;ince, Sabahattin "Lebon'da m1 oturaltm yoksa Markiz'de mi ?" diye sordu. "ikisi de olur" dedi N iyazi. Biraz yurii y up Lebon'da oturdular.

Sabahattin bir sure mevsimleri gosteren duvar suslemelerini inceledikten soma "B1ktim N iyazi" dedi, kendilerinden hemen soma kahveye giren adamt i§aret ederek. "Nefes ald1rm1yorlar.

Daha ge�n gun, Sadri miydi neydi ad1 bir emniyet mudurii var, onu arad1m. 'Benim gibi bir adamm pe§ine boylesine aptal bir hafiye taktlmaz. Bu aytp yani, bana hakaret saytltr. Benim az c;ok bir kariyerim var, aklt ba§mda bir insamm, biraz daha kendini bildirmeden izleyecek bir polis takm' dedim."

Uzun boylu muhabbet etti Sabahattin ve Niyazi bu konuda.

Yazar c;ok dertliydi.

"Neler yap1yorum biliyor musun Niyazi? Korkman Pasaj 1 var ya hani, ust kap1smdan girip oteki tarafmdan c;1k1yorum. Ko§arak ko§eyi donup, yolu §a§trttyorum. Soma c;1ktyorum kar§tsma §a§­ kmltkla etrafa bakman polisin, nanik yaptyorum."

N iyazi korktu arkada§t adma ve "Yapma Sabahattin" dedi.

"Bunlan k1zd1rmanm yaran yok."

Kahveleri gelince, keyfi de yerine geldi Sabahattin'in. Aym mekam payla§ttg1 sivil polisi unuttu. Arkada§tyla laflamaya giri§ti.

Bir ara "Bu mernleketten gitmeyi du§unuyorum N iyazi" dedi Sabahattin.

Fransa'ya gitmek ic;in pasaport ba§vurusunda bulunmu§tu.

"Bakaltm" dedi. "Alabilirsem pasaportu, basar giderim."

0 tarihlerde, ciddiyetle du§unmeye ba§lamt§tl Turkiye'den gitmeyi Sabahattin.

- 299-

Altmt§ Yedi

Rasih Nuri i leri 1 28 N i§anta§t'ndaki evinin kap1sm1 a<;mt§tl Sabahattin'e, tam da polisle ko§e kapmaca oynad1g1 bu gunlerde.

Yeni adresi, Emlak Caddesi Kamelya Apartmani olmu§tu. i nsanlarm kendinden uzak durmaya <;alt§t1g1, gorduklerinde yollanni degi§tirdigi, mimli Sabahattin Ali'yi saklamanm, bir na­ mus borcu oldugunu dl.i§linmli§tli gene; Rasih.

Sabahattin, mumkun oldugunca sokaga c;1kmamaya r;alt§tyor, c;ikacaksa da karanl1k saatleri tercih ediyordu.

Eve donerken etrafm1 c;ok iyi kontrol ediyor, polisleri atlatmak ic;in bin bir numara yap1yor ve i leri'nin evine oyle ula§tyordu.

Evde kapalt gec;irdigi zamanlan, derginin c;1kacak say1sma ya­ z1 lar yazarak ve Sir�a Ko�k uzerinde <;ali§arak degerlendiriyordu yazar. ***

Bir de tabii, Rasih'le doyumsuz sohbetler yap1yordu Sabahattin.

Kendinden on lie; ya§ kuc;liktu gene; adam. Sadece yirmi aln ya§mdayd1.

1 28. 1 920-20 1 4 y1llan arasmda y�ad 1 . TKP, TSEKP, TiP, TBKP, SBP gibi partilerde yihw M i l l i Demokracik Devrim Dernegi'nin kuruculanndan. istanbul i�i Birli!!i'nin gene! ba�­ kanltgm1 yapu . 1 97 3 y 1 l mda kurulan gizli Haziran Hareketi 6rgutunun bir numarah san1!!1 olarak yarg1land 1 . i leri'nin Atarurk ve Komunivn - KurculWi Savai1 Stratejisi bimli kitabmm yam sira katk1da bulundugu birc;ok <;ah�ma var.

Osman Balctgil II Ye�il M urekkep

Arna derya gibiydi Rasih. Ozellikle sol, sosyalizm, komiinizm gibi konulan onunla tartt§maktan biiyiik keyif altyordu Sabahattin.

Gem; Rasih'le konu§malarmda, Sabahattin'in orgutlu c;ali§­ maya miisait olmayan ki§iligi derhal 91kiyordu ortaya.

Hem Rasih hissediyordu bunu hem de bizzat kendi.

Rasih ne kadar disiplinli, sapma kadar bir orgiit adam1ysa, Sa­ bahattin o kadar ba§ma buyruk bir macerac1yd1.

Belki Marksist literatiirii, o zamanm iiflediginde mangalda kul b1rakmayan en okumu§ dokumu§ Marksistlerinden daha iyi bili­ yordu ama ki§iligi orgiit disiplinine hi<; mi hi<; uygun degildi.

Birisi ya da birilerinin onderliginde kendini yak etmek, tum benligini bir davaya adamak aklmm alabilecegi bir i§ degildi Sabahattin'in. i nsanlan bir araya getirip bir amaca dogru sevk etmenin de kendine gore olmad1gm1 gayet iyi biliyordu.

Ne yonetilebilir ne de yonetebilirdi Sabahattin.

Yalmz bir sosyalistti, o kadar!

Rasih'in ki§isel h1rslardan armmt§, bir anlamda davaya adan­ mt§ orgiit adam1 niteligini c;ok begeniyorsa da boylesine ulvi bir gorevin kendine gore olmad1gm1, iistelik §apka 91kartarak teslim ediyordu Sabahattin. ***

Esasen, onun bu halini etrafmdaki herkes, biitiin arkada§lan, dostlan, meslekta§lan y1llard1r biliyordu.

Bir dolu gizli ve a<;tk sosyalist, komiinist orgiitlenme oluyordu etrafmda ama o doniip bakm1yordu bile.

-

30 1 -

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

Bu orgi.itler, c;:ogunlukla arkada§lan tarafmdan kuruluyor, ka­ patthyor, birle§me karan alm1yor ama Sabahattin bunlardan hi\'­ birini tmm1yordu bile.

Ne Sabahattin bu ti.ir kurulu§lara yakla§tyor ne de arkada§lan Sabahattin'i birlikte �h§maya uygun bir isim olarak di.i§i.ini.iyordu.

Ah bir de siyasi polis anlayabilseydi, Sabahattin'in bu benzersiz ozelligini !

N e i.ilkeyi yonetmekte olanlar ne de onlarm muhalefeti diz­ ginlemek i\'in sokaga sald1g1 siyasi §Ube, bir ti.irli.i kavrayam1yordu, ba§anl1 yazarm bu bir ayag1 i�ride oteki dt§anda alma halini. ***

Sabahattin'in bir sanat0 ve aydm oldugu i\'in, dogal olarak kalbinin solda atttgm1 oldi.ir Allah anlam1yordu iktidardakiler.

Oysa, aydm olmanm geregiydi bu.

Bir aydm, di.inyay1 ve i.ilkesini, her zaman iyi gormek isterdi.

Yap1lmakta olan yanh§lan degi§tirmeye gi.ici.i yetmiyorsa, bu gore­ vini en azmdan ele§tirel yakla§arak ger�kle§tirirdi. iktidarm her yapt1gm1 onaylayanlara, ko§e ba§lanm tutmu§ erk sahiplerinin pe§inde dola§tp durmaksmn "Agamsm, pa§amsm" di­ yenlere aydm denilemezdi. <;unki.i onlarm yapt1g1 en yumu§ak ifadeyle "iktidar yardak0hg1" say1hrd1.

Aydm ise tersine, yanh§lan ele§tirir ve yonetme erkini elinde bulunduranlara hep daha iyisini, gi.izelini tarif ederdi.

Sabahattin'in yapt1g1 da sadece ve sadece buydu.

"Ne kurulu di.izeni y1kmak ne de yerine yeni bir altematif koymak"tt niyeti.

-302 -

Osman Balcigil II Yqil Miirekkep

0 sadece "Bayanlar baylar. . . " diyordu durmaksmn. "Bu yap­ makta oldugunuz §ey var ya, o yanlt§. Dogrusu da bu."

Kimsenin anlamaya niyeti yoktu Sabahattin'i. ***

Rasih'le <;ok gi.izel gi.inler ger;iriyordu Sabahattin. iyi egitim almt§, iyi bir aileden gelen bu gen<; adamla siyaset, sanat gibi konularda derinlemesine konu§abiliyor olmaktan bi.iyi.ik keyif duyuyordu yazar.

Tabii ki hayat, Rasih'le sohbet ve yaz1lan i.izerine <;ali§maktan ibaret olamazd1, Sabahattin gibi hayatl dolu dolu ya§amak isteyen biri i<;in.

Boylesi durumlarda kendini sokaga at1yor, muhtelif gazinolara gidip kafasm1 dag1tmaya r;al1§1yor, bu arada tabii ki polisle ko�e kapmaca oynamay1 surdi.iri.iyordu.

Her defasmda, pe§ine kimseyi takmadan donmeyi beceriyordu geriye Sabahattin.

Bu da siyasi §Ube pol islerini deli ediyordu.

-

30 3 -

Altm1§ Sekiz

S1r�a Ko�k'i.i, Rasih'in evinde gizlenirken bitirdi Sabahattin.

Bir san zarfm ic;ine koydu, Remzi Kitabevi'ne iletmesi ricas1yla gene; arkada§ma teslim etti.

Sonra ba§lad1 beklemeye. ***

Aziz' in gayretiyle, gi.ic;bela da olsa bir matbaa bulundu Mar­ kop�a ic;in.

Bu kez de bulunan bu yeni matbaaya mektuplar gelmeye, in­ sanlar ugray1p matbaac1lara ayaklanni denk almalan soylenmeye ba§lad1.

Bi.iti.in tehditlere ragmen dergi basild1.

Matbaanm riskini azaltmak ic;in, sayfalar c;abucak derginin ya­ z1hanesine ta§md1. Sayfalann kmm i§lemi 1 29 gerc;ekle§tirilecekti.

Bu arada baski say1s1 yirm i be§ bine c;1kart1lm1§tl ve yap1lacak i§ hie; de kolay degildi.

Dergi yaymevinde bayilere ula§tmlmaya ham hale getirilir­ ken, polisler basu yaymevini, Aziz Nesin'i ahp goti.irdi.iler.

Hemen ardmdan, Sabahattin de Rasih Nuri i leri'nin c;oktan ac;1ga 91km1§ N i§anta§i'ndaki evinden almd1.

1 29. Gazeteler v e dergiler ��ic l i btiytikltiklerde ka�1tlara ba�1lir. Ka�1tlarin uygun ulc;:ulerde katlanmasma k m m den i l i r.

Osman Balctgil II Ye�il Murekkep

Gerc;ekle§en, tam anlam1yla bir ytld1rma operasyonuydu. iki yazara sorgulan esnasmda sosyalist, komi.inist olarak bili­ nen kim va�Ja hepsinin isimleri, kendileriyle baglanularmm §ekli §emaili hakkmda sorular soruldu. <;ok degil birka9 ay once ilerici Genc;lik Birligi'nin <;ck say1da i.iyesi tutuklanm t§, dava a<;1lm1§, davanm bir numaralt sanig1 Mihri Belli de i9lerinde olmak i.izere yirmi sekiz i.iyeye hapis ve si.irgi.in cezas1 verilmi§ti.

Baskilara boyun egmiyordu Ti.irkiye'nin gen9leri ve aydmlan. inadma, 1 946'nm ilk gi.inlerinden itibaren, Turkiye Sosyalist Par­ tisi ve Ti.irkiye Sosyalist Emek<;i ve Kaylo Partisi 130 yasal olarak faaliyet gostermeye ba§lad1 . i ktidarm niyeti belliydi. Bu iki partinin faaliyet gostermesine izin vermeyecekti. Bu nedenle de partileri ve partilileri stkt§ttr­ maya ba§lam1§lard1.

Sabahattin ve Aziz'in ardmdan iki yi.ize yakm sosyalist tutuk­ land 1, tartakland1. istanbul Emniyet Mudi.irli.igi.i siyasi otoritenin istegini yerine getirmi§, muhal ifleri bu kez de Markop�a'y1 bahane ederek gozal­ tma altp i§kenceden ge9irmi§ti. ***

Aslma bakthrsa, o malar Amerika Birle§ik Devletleri'nde ne oluyorsa, Turkiye'de de aynis1 oluyordu.

1 940'1t y1llarda ABD'de, t1pk1 Ti.irkiye'de oldugu gibi, aydmlara kar§I bi.iyi.ik bir y1ld1rma faaliyeti hokum si.iri.iyordu.

1 30. H e r i k i parti d e 1 6 Araltk l 946'da kapat ildi. Yi.ineticileri hapse attldi.

-305-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Olkede ya§ayan entelektuellerin hemen hepsi, komi.inist alma ihtimaline kar§l izleniyordu.

Sol e�ilimli oldu�undan emin olunan, ulkenin politikalan­ na yakmhk duymayanlar i9in ise sistematik bir baski politikas1 uygulamyordu.

ABO senatori.i Joseph McCarthy'nin teorisi olan "ikinci Kml Tehlike"ye131 gore, iktidara yakmlik gostermeyen, milliyet9i ol­ mayan herkese potansiyel komi.inist, dolay1s1yla SSCB'nin ajani gozuyle bakihyordu.

Belli ki Turkiye, ABD'nin ayak izlerini takip ediyor, orada ne yap1hyorsa 1 burada kopyasm1 ger�kle§tiriyordu.

Dunyanm her yerinde aydmlar, o donemde McCarthy'cilikten \:Ok �kecekti.

Bu yolla SSCB iyice di.i§manla§tmlacak, bu ulke ve benzer­ lerine kar§t "Ye§il Ku§ak Projesi" 1 1 2 olarak adlandmlan, i<;ine Turkiye'yi de alan bir savunma ham kurulacaku. ***

Sabahattin Ali ve Aziz Nesin sorgudan 91kt1ktan sonra bir araya gelip, kald1klan yerden devam etmeye karar verdiler.

Bu arada Aziz Nesin istanbul Emniyet Muduri.i Ahmet Demir'e kendine i§kence yapt1�1 i9in dava da a9tt.

1 3 l . A BD'de " i l k K m l Tehl ike" ( iitek i ad 1 K m l Panik'tirl Rusya'da gerc;:ekle�en 1 9 1 7 Ekim Devrimi Uzerine 1 9 1 9- 1 920 y1llan arasmda ya�and1 . 0 donemde ulkede yi.iz elli bin $01 ej!ilimli muhalif vard1 ve bunlarm aln bini tutuklamp hapse at1ld1. "ikinci K m l Tehli­

ke" ise 1 94 7 - 1 95 7 y 1 l lan arasmda hukum sUrdU. Oteki ad1 McCartyhism'dir.

1 3 2 . Soj!uk Sava� y1l lannda, A BD'n in hamlad 1j!1, SSCB'yi gUneyden c,-e mbere al maya h izmet eden projedir. islam ulkelerinin ABD'nin kontmlUne girmesini kolayla�nran bu proj e, TUrkiye ac;1smdan ilk sonucunu 1 2 Eylul 1 980 darbesi olarak verdi. Proj e ilerleyen y1llarda "TUrk - islam Sentezi'', " l l 1 m l i islam" gibi isimler alarak bugUne kadar geld i .

- lOli-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Markop�a'nm yeni say1s1 hamlanmaya ba§lanirken, Ahmet Demir'in derginin en onemli yaz1 9izi konusu olacag1 belli olmu§tu.

Markop�a, istanbul emniyet mi..i d i..i rii n i..i n i..i z erine oynamak konu­ sunda kar::.J1 bir davrant§ i9ine girdi.

Dergi amk, Ti..i rkiye Bi..i y i.ik Millet Meclisi'nde bile laf1 edilen bir yaym halini almt§tt.

Cerni! Sait Barlas 1 11 ki.irsi.iden "Markop�a'nm koki.i d1§anda­ d1r! " diye bas bas bagmyor, milletvekillerini Sabahattin Ali ve Aziz Nesin aleyhinde davrant§a ge<;meye �gmyordu.

Markop�a'nm yazarlan cevaps1z b1rakmadt!ar Barlas'1.

Dergi, "Bi.iti.in arkada§lan bakan oldugu halde Bay Barias ola­ mad1. Yaygaray1 bunun i9in kopamyor" tarzmda yaz1larla, adeta yangma koriikle gitti.

Belli ki sava§ iyice ktz1§acakt1. . .

Markop�a ile Barias arasmda ba§layan kavgaya, Ti.irkiye'nin ti..i m gazeteleri tekme yumruk dald1lar.

Tabii ki hepsi, Barlas'tan yana tav1r koydu, yazd 1, 9izdi, yaym yap ti.

Feci de bir di! kullaniyordu gazeteler, siyasal iktidardan yana tav1r ahrken.

Donemin anh §anh yazarlan, bir ti.irli.i ele§tiri smirlan i9inde kalam1yor, Markop�a'ya, Sabahattin'e ve Aziz'e, agza almmayacak ki..i fu r ve iftiralarla saldmyorlard1.

Sabahattin Ali ve Aziz Nesin, bu yazarlardan bir ktsmm1, sonu9 alamayacaklarmdan emin olduklan halde, mahkemeye verdiler.

1 33 . 1 905- 1 964 y1llan arasmda ya�ad 1. Hukuk<;-u . milletvekilliei ve bakanltk yaptl . Gazeteci Mehmec Barlas' m babas1d1r.

- 307 -

Altm1§ Dokuz

Bu kavga gi.iriilti.i arasmda Markop�a'nm taklitleri de piyasay1 doldurmaya ba§lad1. Markop�a satttgma gore, kendilerinin basa­ caklan dergilerin de sacacagm1 zannetmi§ti baz1 uyamklar.

Alay, Lala P�a, Mazete, Bekri Mustafa bunlardan baz1lanyd1.

Hepsi de birka9 say1 0kt1ktan sonra yaym hayatmdan �kildi .

Marko�a gelenegi bozmuyor, her say1sm1 daha fazla bas1yordu.

Bash rakam1 altmt§ bini bulmu§tu. Boyle olunca, Turkiye'nin en c;ok satan muhalif yaym orgam haline gelmi§ti.

Bu arada polis de yaymc1larmm pe§i s1ra dola§tp, dergiyi basan matbaalan denetim altma altyor, sahiplerini s1ktltyordu.

Dergiyi basan matbaac1lar o kadar korkutuluyordu ki, bir kez basan bir daha katiyetle basm1yordu.

Sabahattin ve Aziz'in cepleri para gormi.i§ti.i. ikisi de Ti.irkiye'nin en c;ok okunan yazan olmu§lardt.

Buna kar§tltk rahat ve huzurlan kalmamt§tt . iki arkada§, korku i9inde ya§tyor ama di.i§i.ince ve davram§la­ rmdan taviz vermiyorlardt. <;unki.i, her §apkalanm onlerine koyup di.i§i.indi.iklerinde, soy­ ledikleri sozlerde ve muhalefet edi§ bi?mlerinde en ufak bir yan­ l t§ltk olmad1g1 kanaatine vanyorlard1. ***

1 94 7'nin

kt§! ve bahan , bir ba§ka deyi§le §ubat, mart, nisan ve may1s aylan c;ok zorlu aylar oldu.

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

O nce §Ubatta "Ali Baba ve Kirk Haramiler: Oivanhanede Bir Roportaj" ba§hkh yaz1da TBMM'ye ve Bakanlar Kurulu'na haka­ rette bulunuldugu iddias1yla dava ac;1ld1.

Sonra, derginin kapablma kararma kar§m, yaymc1lar "ellerine bir teblig�'" ula§mad1g1 gerekc;esiyle" dergiyi iki say1 daha yay1mla­ ymca, bir dava daha ac;1ld1.

Hemen ardmdan, Markop�a s1ktyonetim tarafmdan kapat1ld1.

Yerine Malump�a devreye sokuldu. Dergi Markop�a yayma ba§layana kadar be§ say1 bas1ld1. 134 ***

Sabahattin ve Aziz, Malump�a'y1 birlikte yay1mlad1klan Or­ han Erkip'le ba§lan derde girince, 1 94 7 May1s'mda dergiyi Mer­ hump�a ad1yla yay1mlamaya ba§ladilar.

Bu kez de, "Hasan Ali-Kenan Doner Komedisi" ba§hkh yaz1 nedeniyle N ihal Ats1z'm ht§mma ugrad1lar ve dergi s1k1yonetim tarafmdan bir kez daha kapat1ld1.

Derken Cemil Sait Barlas'm ac;t1g1 dava sonuc;land1. Sabahattin, Sultanahmet Cezaevi'ni boylad1.

Onun hapse girmesi derginin ti.imi.iyle ortadan kalkmas1 an­ lamma gelmiyordu. Aziz Nesin d1§andayd1 ve yaymc1hga devam edecekti. iki ortak ve herkes de biliyordu ki, c;ok partili rej ime gec;ilmi§ olmasma ragmen, CHP Turkiye'yi sanki memlekette tek parti 1 3 4 . Malumpa!ja'nm ilk he� say1sm1, Sabahattin Ali v e A z i z Nesin'in kontroliinde Orhan

Erk ip yay1mlad 1 . Marlwpa!ja beraat edince Erkip Malum�a'y1 yay1mlamay1 durdurmad1 .

Ali v e Nesin'in istememesine kar�m Malumpa!ja ?kt1. Yetmiyormu� g i b i , Erkip, asliyla tam ters istikamette yay m yapmak iizere bir de MarlwfJ<l!ja basmaya ba�lad 1 .

- 3 09-

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

varmt§ gibi yi:inetiyordu. 1 J'i Ya bu part in in politikalarm1 destek­ leyecek ya da susacaktm1z.

Arna iki kafadann susmaya pek niyeti yoktu. ***

Aydm, Kanya, Sinop, Sultanahmet ve §imdi de Oski.idar Pa§a­ kap1s1 Hapishanesi'nde i:imi.ir ti.iketiyordu Sabahattin.

Fena halde i.izi.ili.iyordu bu duruma. Kirk ya§ml doldurmu§, iki de ay almt§tl.

Bu kez hapse girdiginde, sa<;lan bir anda bembeyaz oldu.

Gi.izel km heni.iz on ya§ml si.irii y ordu.

Filiz'inden, Aliye'sinden ayn olmak, onlara gi:iz kulak olama­ mak canm1 fena halde s1k1yordu Sabahattin'in.

Her §eye ragmen <;ah§maya ara vermeye niyeti yoktu. Durma­ dan yaz1yor, bu arada bas1lmasm1 bekledigi Sirfa Ko�k'i.in haliha­ mdaki durumunu merak ediyordu.

Bir i:iyki.i kitab1yd1 tamamlam1§ oldugu ve Sabahattin bu kita­ bmm da c;ok ses getireceginden emindi.

Sirfa Ko�k'te birka<; uyamgm bir yerle§imde yi:inetimi nas1l ele ge<;irdiklerini, sonra insanlann varhklarm1 nas1l ti.iketip bitirdik­ lerini anlatmt§tl.

Tabii ki halkm dayanmasmm bir smm vardt. Sonunda aklm1 ba§ma almt§tl yerle§imde ya§ayanlar ve uyamklann m<;a ki:i§ki.ini.i yerle bir etmi§lerdi. i§te bu kitap, §U malarda okurlarla bulu§mak i.izere olmaliydt. ***

1 3 5 . Ocak 1 946'da kurulan v e o yil yapilan sec;:imlerde azmlikca kalan Demokrac Part i , 1 4 May1s I 9 50'de, yirmi yedi y 1 l suren eek parti donemini sona erd i rdi.

- 3 1 0-

Osman Balc1gil II Yc�il M urekkep

Sabahattin Ali, S1r�a Ko�k i.izerinde 93-h§maya ba§larken Tan Matbaas1 baskm1 gen;ekle§mi§ti.

Geriye gitti yazar. . .

Olaylar ger�kle§irken Ankara'dayd1. Duyar duymaz istanbul'a ko§mU§, <;ok deger verdigi Sertel ailesini ziyaret etmi§ti.

"Bizi b1.<1.k da sen ne yap1yorsun onu soyle ?" demi§ti elli ya§mt o y1l geride b1rakm1§ olan Sabiha Hamm. Yigit kadmm, kendi du­ rumlanm zerre kadar umursamayan ses tonu hala kulagmdayd1. Et­ kilenmi§ti, gormi.i§ ge\irmi§ kadmm bu davram§mdan Sabahattin.

Srr�a Ko�k i.izerinde 93-h§t1gm1 soylemi§ti, i§te tam da o zaman Sertellere.

Zekeriya Bey merak etmi§ti i.izerinde 93-h§t1g1 oyki.ini.in nas1l bir §ey oldugunu.

0 da cebinden, trende i.izerinde 93-h§t1g1 S1r�a Ko�k'i.i i;1kartm1§ ve yazd1g1 kadanyla okumu§tu.

Okumasm1 si.irdi.iri.irken Sabiha Hamm epey kayg1lanm1§, ironik bir uyanda bulunmu§, kendi durumlanm ornek gostermi§ti.

Sabahattin de buna kar§ihk "Su testisi su yolunda kmhr" demi§ti. ***

"\:1ksm bakahm S1r�a Ko�k de gorelim k1lacak m1 su testisi su yolunda?" diye di.i§i.indi.i hapis dammda yazar.

-3 1 1 ·

Yetmi§

Sabahattin hapis yattyorsa da Aziz Nesin dt§anda dergiyi <;t­ kartma faaliyetlerini siirdi.iriiyordu.

Mevcut matbaalarla i§i yiiriitemeyeceklerini anlamt§, dergiyi §apirograf1 16 adt verilen teknikle <;ogaltmaya karar vermi§ti.

Bu basit ve ucuz makineden bir tane aldt ve dergiyi basmaya koyuldu Aziz.

Durumdan Sabahattin'in haberi tabii ki vard1. Ne olacagm1, Aziz'in ba§anlt olup olamayacagmt <;ok merak ediyordu.

Aziz Nesin, ii<; gun geceli giindi.izli.i <;alt§ttklarmda, ancak yir­ mi bin niishaya ula§abildiklerini haber verdi Sabahattin'e.

0 say1y1 sadece istanbul'a dag1tmt§lard1.

Dergi ayni giin tiikend i. ***

"Ba§ka bir yol bulmamtz farz oldu" deyip duruyordu Aziz.

Biri dt§anda oteki i<;eride, iki ortak, kah dovii§erek kah sevi­ §erek yazt§tyorlardt.

Sabahattin ortagmdan gelen mektuplan merak i<;inde a<;tyor, okuduklan genellikle deliye donmesine yol a<;1yordu.

1 3 6. [}dktiloda, m u m l u kaj!1da �erit kullanmadan yazilan yaz1y1, ispirtolu c,.u �altma tekn i· j!iyle basan ve elle ,,:al i�t1r1lan makine.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Aziz de Sabahattin'den gelen mekcuplara <;nk kmyordu. Orca­ gmm her defasmda kendine patron gibi davraniyor ve durmadan hesap soruyor olmasmdan a§m dercleniyor ve cevabi mekcupla­ rmda bunu fazlas1yla ifade ediyordu.

Mektupla�malarmdaki en onemli konulardan biri de nas1l bir macbaa makinesine ihciyai; duyduklan ve bu makineyi nas1l edi­ necekleri yd i. iki kafadar, eli yi.izii diizgii n bir matbaa makinesi ichal etmekten ba§ka i;arelerinin olmad1gm1 anlaymca, parasm1 odeyerek yurtd1§tndan getirilmek i.izere bir makine sipari§i verdiler.

Bu arada Markop�a bir kez daha kapat1lm1§, Aziz Nesin bir kez daha tutuklanmt§, mahkemeye 91kart1lm1§tl.

Durumu goren Sabahaccin ve Aziz'in dt§andaki arkada§lan, sorumluluk alip dergiye el atmak i.izere kollan s1vad1lar. ***

Haziran ayma gelinmi§, Sabahattin'in hapislik gii n lerinin so­ nuna yakla§1lm1§t1.

Yazar haziran aymm ortalarmda e§ine gonderdigi bir mektupta §unlan yazd1: "Sevgili Aliye , Sana istanbul hapishanesinden 30 May1s tarihinde bir mek­ tup gondermi�tim . Bu mektuba on gu.nden fazla bir mud.dee cevap alamaymca �ok merak e ttim ve Mehmet Ali Cimcoz vas1tas1yla Erol'a telefon e ttirdim . S1hhatte oldu�nuzu , fakat mektubu al­ mad1gm1v ogrendim . Acele mektup bekliyorum . Filiz' in karne vaziyetini , sizin halinizi anlatm . . . "

-3 1 3 -

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Hapiste olrnak diinyanm en zor zanaatt olrnaltyd1.

Doluya koyuyor alrn1yor, bo§a koyuyor dolrnuyordu.

Boylesi zarnanlarda ozele§tiri de yap1yordu. $u anda en olrnak isterneyecegi yerdeyse, bu yazar Sabahattin'in eseri degil rniydi ?

E§i ve c;ocugunu kendinden, kendini de onlardan rnahrurn et­ rni§se bu Sabahattin Ali'den ba§ka kirnin eseri olabilirdi ? ***

Zihninde sorular, sorular dolaniyordu Sabahattin'in.

Her soru bir digerini tetikliyor, kendini topyekun sorguya c;ek­ rneye dogru siirii k luyordu.

Acaba, §U anda hapishanede olrnasmm ne kadan halka duy­ dugu sorurnluluktan kaynaklanrnt§tl ?

Bir ba§ka §ekilde soracak olursa, acaba biraz da §an §Cihret istegi olarnaz rn1yd1 onu hapishane ko§elerine iten?

Orta ya§larma ula§ffil§ yazar, bu kez polisler tarafmdan yatml­ rnarnt§, bizzat kendi kendini yattrrnt§tl sorgu rnasasma.

Ot§andan bakanlar, rnesela rnilletvekilleri, polisler, .vargu;:lar ve daha kirn varsa, hepsi de onun orgiitlii bir sosyal ist, korniinist oldugunu dii§iiniiyor olrnaltyd1lar.

Arna degildi !

Etrafmdaki insanlarm biiyiik bir c;ogunlugu sosyalist ve kornii­ nist partilerin iiyeleriydi o kadar.

Onlarla yiyor, ic;:iyor, ahbapltk ediyordu ve sonra herkes kendi yoluna gidiyordu.

Buna kar§tltk herkesle, solcu olrnayanlarla da yiyip ic;:iyor, bir arada oluyor, rnuhabbet koyultuyordu Sabahattin.

Ne hikrnetse, bunu goren kirnse olrnuyordu !

Tarnarn, sol cenahtan arkada§larmm en azmdan biiyiik bir k1s-3 1 4 -

Osman Balcrgil II Ye�il Murekkep

m1yla fikirleri uyu�uyordu uyu�masma ama Sabahattin zinhar bir orgi.ite mensup degildi.

Polis tarafmdan her sorguya almd1gmda, hep, hangi orgi.ite mensup oldugu, birlikte i� yapttg1 oteki solcularm isimleri oluyordu.

Yazd1klanyla da ilgileniyordu polisler, savc1lar ve hakimler ama daha c;ok yazd1klarmm kim tarafmdan yazdmld1g1yla boz­ mu�lard1 ak1llarm1.

Hatta, laf1 dondi.iri.ip dolandmp SSCB'yle bir baglant1smm olup olmad1gma getiriyorlardt.

Sabahattin gayet iyi farkmdayd1 siyasi polisin ne di.i�i.indi.iguni.in.

Onlarm kafasmda Moskova'yla temas1 olan bir orgi.it vard1 ve Sabahattin de yi.izde yi.iz bu orgi.iti.in i.iyesi, hatta ba�kamydt. Ti.ir­ kiye'deki tum komi.inistler, onun istekleri dogrultusunda hareket ediyordu.

Akl1 alm1yordu bunu Sabahattin'in. ***

!;iapkasm1 oni.ine koyup di.i�i.indi.igi.inde "Ben de olsam aynen onlar gibi di.i�i.ini.irdi.im" diyordu kendi kendine yazar.

Bir orgi.ite fiilen baglt degildi ama bu sadece, onun bir "disiplin insam" olmamasmdan kaynaklamyordu, o kadar.

Yoksa bu insanlarm bi.iyi.ik bir k1sm1yla aym �ekilde di.i�i.ini.iyor ve onlar gibi davramyordu.

Hatta onlann yapamad1klanm da yap1yor, kitlelere ula�tyor, toplumu iktidara kar�1 91kmaya <;:agmyordu.

Devlet, huki.imet, siyasi polis a91smdan anla�tlmayan, bir ba�­ ka deyi�le zurnanm mt dedigi yer, tam da buras1 olmaltyd1. ***

-3 1 5-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Sabahattin'in bu hapisli�i, otekilerden farklt olarak kendini sorgulamasma yol a<;r:t.

Orta ya§lt yazar bu sorgulamanm devammt getirecek gibi go­ ri.ini.iyordu.

Ote yandan hapis damma alt§tktt.

T1pk1 Aydm, Kanya, Sinop'ta oldugu gibi etraftakilerle sohbeti hemen koyultmu§, gelecekte yazaca�1 hikayeler, romanlar ic;in kendine malzeme toplamaya ba§lamt§tt.

Bir nevi okuldu hapis damt Sabahattin ic;in.

Nice insan ve hayat hikayesinden hareketle ne romanlar, hikayeler, §iirler yazmt§tt hapis damlarmda.

Yine oyle olmaltydt.

-

3 1 6-

Yetmi§ Bir

1 94 7 y1li Ti.irkiye a<;ismdan siyasetin yeniden §ekillenmeye ba§lad1g1 ytld1.

Bir y1I once ocak aymda kurulmu§ olan Demokrat Parti, faali­ yetlerini, i.istelik ayag1 yere basacak bi<;imde si.irdi.iri.iyordu. i ki onemli dayanag1 vard1 yeni partinin. ilkin devlet<;ilik­ ten vazge<;ip liberal bir ekonomi tesis edecegini soyli.iyor, ikin­ ci olarak da demokrasiyi tum unsurlanyla yerle§tirecegini vaat ediyordu.

Oi.inyaya sosyalist perspektiften bakanlar, i<;lerinde Sabahat­ tin de olmak i.izere, <;ok inandmc1 bulmuyorlard1 bu sozleri. Yine de bir gel i§me i§areti olarak degerlendiriyorlard1. i§te tam da bu nedenle, aydmlar, Demokrat Parti'yi aj anda­ lanna d ikkatle izlenmesi gereken yeni bir siyasi olu§urrl olarak kaydettiler.

O te yandan, halk da tevecci.ih gosteriyordu yeni kurulan partiye. ***

En <;ok da, CHP'nin a§m ted irgin olmaya ba§lamasmdan anla­ §Iliyordu DP'nin mayasmm tuttugu.

Ozellikle 7 Ocak 1 94 7'de yap1lan ilk kurultaymda, Demokrat Parti, ekonomide iyile§me, ozgi.irli.ik, demokrasiyi tesis gibi laflar edince, CHP tam anlam1yla ko§eye s1k1§ml§ oldu.

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Ekonominin durumu gozle gori.ili.ir bir bii;imde koti.iydi.i. Ot§ odeme dengesi fena halde bozulmu§tU. Her zaman oldugu gibi ba­ smm, yazarlarm, aydmlarm i.izerinde bi.iyi.ik baskt vard1.

Boyle olunca, liberal bir ekonomi ve ozgi.irli.ik vaadiyle meyda­ na 9kan DP kurmaylan prim yap1yor, girrikleri her yerde bi.iyi.ik bir ilgi ve tevecci.ihle kar§1lamyorlard1.

Hi.iki.imet 1 946 Eyli.il'i.inde Ti.irk lirasmm degerini di.i§i.irmi.i§, bu da Demokrat Parti'nin elini iyice gi.i9lendirmi§ti.

1 94 7'nin bi.iti;e goril§meleri s1rasmda, parlamenrodaki DP'liler Ba§bakan Recep Peker'i fena halde ko§eye stkt§Urdtlar ve yetmi­ yormu§ gibi Meclis'i terk ettiler. ***

Siyaset di.inyas1 hii; olmad1g1 kadar kart§ffil§U. O ikeyi epeydir tek ba§ma yoneten CHP'nin konforu iyice bo­ zulmu§tu.

Milli �ef, ipleri ele almak zorundayd1.

Demokrat Parti Gene! Ba§kani Celal Bayar ile Milli �ef i noni.i arasmda bir gori.i§me trafigi ba§lad1.

Bu trafigin sonunda, inoni.i bir ai;1klama yaymlad1.

Cumhurba§kam bu ai;1klamasmda, siyasi partilerin Ti.irk de­ mokrasisi ai;1smdan onemine vurgu yapu.

Bu durumda, Ba§bakan Recep Peker'e gorevinden aynlmak di.i§i.iyordu. 0 da oyle yapu. Yerine Hasan Saka sei;ildi.

Ti.irkiye'de yeni bir donem ba§lamak i.izereyd i. ***

- 3 1 8-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Sabahactin hapishanede de olsa bi.iti.in bu geli§rneleri yakmdan izliyor, yaz1lann1 yazrnay1 si.irdi.iri.iyordu.

Kald1 k' <;ok yakmda dt§anya �1kacak, hayata yeniden ba§la­ yacakt1 .

Peki nas1l si.irdi.irecekti dt§andaki hayatm1 ?

Her say1s1 olay olan ve olrnay1 da si.irdi.irecek gibi gori.inen Markop�a seri.ivenini devarn ettirecek rniydi sozgelirni ?

Ettirrneyecekse nas1l ya§ayacak, hayatmda ne ti.ir bir degi§iklik yapacakn ?

Fransa'ya gitrnek istedigini beyan ederek alrnaya �h§t1g1 pasa­ porta "hayir" cevab1 gelrni§ti.

Yurtdt§ma gitrnek de ihtirnal dt§mda kalrnt§tL

-3 1 9 -

Yetmi§ iki

Gunler giinleri kovahyordu . . .

Amk enikonu orta ya§h bir adamd1 Sabahattin Ali. Aynanm kar§tsma ge<;riginde, siitbeyaz sai;larma baktp "Ne kadar ktsa siirede, ne kadar <;ok agardilar" diye dertleniyordu.

O te yandan, tanman bir yazard1 ve di.inya tatl1s1 bir ktz <;ocu­ guna, <;ok sevgili bir e§e sahipti.

Kogu§ta her dakika, bunlan evirip <;eviriyordu kafasmda.

Cevabm1 arad1g1 sorular ve yapt1g1 durum degerlendirmeleri yi.izi.inden, bazen aklm1 kac;1racak gibi oluyordu.

Oysa, bu sorularm cevabm1 en iyi kendinin bilmesi, goniil ra­ hathg1yla cevapland1rabilmesi gerekiyordu.

Pa§akap1s1 gi.inleri, orta ya§h yazara bir nevi kendini dinleme, zihnini bir ba§ka ac;1dan zorlama imkam vermi§ti.

0 da bu imkam sonuna kadar kullamyordu. ***

Hayatm1 Pa§akap1s1'na di.i§meden once ya§ad1g1 gibi ya§arsa, olacaklar belliydi.

Yeniden hapis damma dii§ecekti. Kesindi bu.

Oysa, Sabahattin boylesi bir durumla yi.iz yi.ize gelmeyi katiyen istemiyordu.

Oy leyse ne yapmahyd1 !

Osman Balc1gil II Yeiil M urekkep

Kafast karrnakan§tktt.

Hemen o ak§arn oturdu ve sevgili e§i Aliye'ye "Bir daha rnah­ kernelik i§lere bumurnu sokrnak niyetinde degilirn" diye yazdt.

Mahkerne koridorlannda ko§turrnak, rutubetli, berbat kogu§­ larda, ipten kaz1ktan kurtulrnu§ e§ktya gtiruhuyla orniir tiiketrnekten b1kmt§ usanrnt§tt. ***

Ya§arnaya dair dii§iinceleri degi§mekle birlikte, ne hikmetse yazd1g1 yaz1lar bu niyette olduguna dair ipuc;lan verrniyordu.

1 947 Mayts'mda, Merhump�a'nm birinci say1smda, ba§tntn derdi N ihal Ats1z'a bula§ffit§tt yine.

Eger Nihal'i birazctk tamyorsa "Gene; Arkada§" ba§ltgm1 ta§t­ yan bu yazt yuzunden tekrar rnahkernelik olacaktt.

Yaz1smda, genc;lere donuk bir dolu ogut verd ikten soma "\:unku sen, buyiikluk delisi zevzeklerin, H itler kakullu ka­ c;1klann oyuncagt olarnayacak kadar agirba§ltsm" diye yazrnt§tt Sabahattin.

0 giinlerde, Hitler rnisali kakuluyle ortalarda dola§an, N ihal Atstz'dan ba§ka kirnse yoktu.

Kald1 ki "kakul" sozcugunu bile kullanrnasma hacet yoktu.

"Hider rnisali" bile dese, eger laf Sabahattin tarafmdan edildiyse kirnin anla§tlrnast gerektigi a§ikard1. ***

"Derv i§in fikri neyse zikri odur" derler arna Sabahattin Ali, Pa§akap1s1 gunlerinde , bir turlu bu laft dogrulayacak tarzda davranrntyordu.

Osman Balc1gil II Ye�il Murek"2p

Oii§iindi.igi.i gibi davranmay1 bir tiirlii beceremiyordu.

Belas1z, kavgas1z, asude bir hayatm ozlemini �kmekle birlik­ te, kalemi eline ald1gmda nevri doni.iyor, aklma gelen laflara hic;­ bir tahdit koymuyor, belki de koyam1yordu.

16 May1s'ta hapse t1ktlm1§ ve daha aradan i.ic; gun gec;meden, Markop�a'nm yirmi ikinci say1smda bu kez de Amerika Birle§ik Devletleri'nden yard1m almmasma kar§t c;1km1§tt.

"Amerikan mandac1larmdan ba§ka herkesin aklma taktlan 'Bu yard1mm sonu nereye varacak ?' sorusuna neden ac;1k ve inan­ dmc1 cevap veremediler?" diyerek, yi.iksek perdeden hi.iki.imete sayd1rmt§tl.

-

322-

Yetmi§ (J� Kendi yatmayana, ba§kasmm yatt1g1 hapis cezas1 azmt§ gibi gortintir.

K1sa gibi gori.inmekle birlikte, Sabahattin ic;in ald1g1 dart ay ceza gei;mek bilmiyordu.

16 Mayts'ta hapsedilmi§, iki hafta sonra e§ine bir mektup daha yazmt§tl. On gtin bekleyip de sevgili Aliye'sinden cevap gelme­ yince, deliye donmi.i§ti.i Sabahattin.

Derhal avukatt Mehmet Ali Cimcoz'u aramt§, Ankara'daki arkada§l Erol Gtiney'e telefon ettirmi§, Aliye ile Filiz'in sagltk ve afiyette olduklarmt ogrenince rahatlamt§tl.

Yeniden kaleme kag1da sanlmt§tl Sabahattin, gelen gi.izel ha­ ber i.izerine.

Gonderip de e§ine ula§ttramad1g1 mektupta merak ettigi ne var ne yoksa, yeniden saytp dokti.i.

En i;ok da Filiz'in kamesini ve Aliye'n in gec;im durumunu me­ rak ediyordu ve derhal bi lgi istiyordu.

Hapishanenin kanallan tizerinden mektupla§masmda anza c;1kugm1 anlamt§tt.

Yazd1g1 mektupta Aliye'sinden, §imdilik kayd1yla, mektuplan Mehmet Ali Cimcoz'un adresine gondermesini istedi.

Bir de gi.izel haber verdi mektubunda Sabahattin. Zekeriya Sertel "Aliye Hamm'la Filiz gelsinler, onlara bizim evde bir oda vereyim. Sen c;1kmcaya kadar otursunlar ! " demi§ti.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Sevgili e§ine, kmyla birlikce Zekeriya Bey'in evinde c;ok ra­ hac edeceklerini, hapishaneyle evin arasmm c;ok yakm oldugunu, boylece s1k s1k ziyaretine gelebileceklerini de yazd1.

Birka<; e§yayla kitaphgmdan baz1 kitaplan da iscedi sevgili e§i­ nin geleceginden emin olarak: "Siz gelirken bana �unlan getirin : 1 - Pijama , eski sari ayak­ kab1lar, mayo , �am� ir. 2 - Su kitaplar: Bros : 'Der Pharao ' , Ehrenburg: 'Der Fall von Paris ' , S teinbeck: 'Die Fruchte des Zornes ' , Norah Lofts : 'Holle der Barmherzigkei t . " 1 37

Her zaman oldugu gibi ktzma da bir not yazd1 gozleri dolarak: "Sevgili , bir tane Filiz' im , Nas1lsm? Tabii sm1f1 pek iyi derecede ge�tin . Miisamereniz nasil oldu? Radyoya gidiyor musun? 1 38 Yakmda sizi istanbul'a bekliyorum . Moda'ya gelince s1k s1k bana da gelirsiniz.

Bana mektup yaz . Binlerce defa gozlerinden , yanaklanndan operim .

Baban Sabahattin Ali . " ***

Sabahaccin, hapis dammda ac1lar ic;:inde ktvramyordu.

Pa§akap1s1'nda once tek ki§ilik bir hi.icreye kapat1lm1§, kim­ seyle gori.i§mesine izin verilmemi§ ama sonra durumu degi§mi§, kogu§a almml§CL

137. Bros: Firavun, Ehrenburg: Paris D�erken, Sceinbec k: Gazap Ozam/.cri , Norah Lo fts: Merhamec Cenneci

1 38. Filiz A l i , o y1l TRT Ankara Radyosu'nda Ay�e Abla'nm \:ocuk KulUbU'ne devarn ed iyor, oyunlarda rol de al iyordu.

-324-

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Bu arada Zekeriya Sertel'in gonderdigi yatak yorgan gibi rnal­ zerneler de gelrni§, ac1lan biraz diner gibi olrnu§tu.

Arkada§lan da ziyaretine geliyordu iinlii yazann. Va Nu139 ve e§i Muzehher, Nevin Akkaya, 140 Mehrnet Ali Aybar141 s1kc;a gelen ziyaret<;ileri arasmdayd1.

Ozellikle Nevin Hanirn'm ziyaret ettigi giinler keyfi yerine ge­ liyordu yazann.

Otuz ya§mda ve §aheser bir kadmd1 Nevin Akkaya. Her ya§­ tan erkegin, bir sam konu§abilrnek ic;in hayatm1 feda edebilecegi kadar giizeldi.

Butiin gazete ve dergilerin pe§inden ko§tugu y1ldtzlann en ba­ §tnda geliyordu, Sabahattin Ali'nin bu giizel ziyaret<;isi.

1 93 8 y1lmda, heniiz yirrni iki ya§mdayken tiyatroya ba§larnt§.

Aynaroz Kadm'nda N urbanu'yu canland1rrn1§tl. <;ok da ba§anlt olrnu§tu.

1940'ta Sehvet Kurbam ve 1 942'de Kiska11f i<;in <;ikrnI§tl sahneye.

Nevin Hanirn'm ziyaretine gelecegi giinlerde, ozel olarak ha­ z1rlan1yordu Sabahattin. Hapishane ko�ullannda da olsa, terterniz 91krnaya c;alt§tyordu giizel kadmm kaq1sma.

Nevin Hamm ve oteki dostlannm kendini yalmz b1rakrna­ rnas1, hiicreden 91kart1ltp kogu§a konulrnu§ olrnas1 iyi gelrni§ti Sabahattin'e.

1 39. Ya N u , Vala N urettin'in k isalt 1 l m 1§1d1r. 1 90 1 - 1 967 y1llan arasmda ya§affit§, gazeteci ve yazard1r.

1 40. Nevin Akkaya 1 9 1 9- 20 1 5 y1llan arasmda ya§ad1. Tiyatrocu ve seslendirme sanat­ <;1s1yd 1 . istanbul ;J ehir Tiyatrolan, Ku<;tik Sahne, Kent Oyunculan 'nda oynad1 . Tan k Gurcan'la evlendikten sonra t iyatroyu b1rakt1. Be§ y u z c ivan nda film seslendird i .

1 4 1 . Mehmet A l i Aybar 1 908 - 1 995 y1llan arasmda ya§ad 1 . Turkiye i§<;i Partisi'nin eski lideri ve Sosyalist Devrim Partisi'nin kurucu gene! ba§kaniyd 1 .

-3 2 5 -

Yetmi§ Dort

Sabahattin'in kogu§ arkada§larmdan biri meslegi berberlik olan Hasan Tural, digeri h1rs1zltk sw;undan ordudan kovulmu§ Ali Ertekin'di.

Hasan, Bulgaristan go<;meniydi. Birka<; y1l once bu kez de komiinizm propagandas1 yapt1g1 gerek<;esiyle gozalttna almmt§, 1 945'in sonunda ise karde§ini Bulgaristan'a ka91rd 1g1 i<;in bir bu­ <;uk y1l hapis cezasma <;arptmlmt§tl. Bu nedenle hapisteydi.

Ali, Yugoslav go<;meniydi. K1rklareli'nde iist <;avu§luk ya­ parken silah h1rs1zltg1 yapmt§ ve dort ay ceza almt§tt. 1 946'da Bulgaristan'a ka<;mt§, soma fikrini degi§tirip Tiirkiye'ye geri don­ meye <;alt§mt§, bu esnada yakalanmt§tt. $imdi de i§te bunun ce­ zasm1 <;ekiyordu.

Yeni edindigi arkada§lan, Sabahattin' in uzun boylu dii§iinme­ sine yol a9t1. ***

Tahliye giinii yakla§tyordu yakla§masma ama s1rada goriilecek bir davast daha vardt Sabahattin'in.

Davanm sonucunun ne olacagma <lair ne kendinin ne de avu­ katmm bir fikri vard1. <;unkii davas1 hukuken degil siyaseten goriilecekti. Oiinden belliydi bu .

Osman Balcigil II Ye�il Murckkep

<;unki.i, hi.iki.imetin derdi gi.ici.i muhalefeti susturmakt1.

Bunun ic;in de, kendi gibi yaz1 yoluyla muhalefet edip halkm di.i§i.incesini c;elme ihtimali olanlan zindanlarda c;i.iri.itmeyi, c;1kar tek yol olarak gori.iyordu hi.iki.imeti ve devleti yonetenler.

Sabahattin'in i.izerine bir karabasan gibi c;Ciki.iyordu, c;1kt1ktan soma yeniden hapse girmek.

E§ine yazr.l1g1 mektupta bunu §Ciyle dile getirdi: "Bildigin gibi ben birisine Arnavut dedim diye iki aya daha mahkum oldum . Fakat bu davanm temyiz edilmesinden ii.midim var. Eger bundan da tasdik fikarsa hap1 yuttuk demektir, fii.nku o zaman Falih R1fk1 yuzunden yedigim ii.f ay da buna eklenir, eder be� ay . Yani benim flkmam da �ubat sonuna kalir. " Mektubun bu noktasma gelince, Aliye'yi fazla i.izmemek ic;in aklma gelenleri degil de olmasm1 istediklerini yazmaya koyuldu.

"Fakat kurtulacagzm hakkmda umidim kuvvetlidir. Ne ise , aldirma! Sonu iyi olacak . Hem de fOk iyi olacagzna kanaatim var . . . Her ikinizin gozlerinden , yanaklannizdan , dudaklanmz, dan , gr.dilanmzdan milyonlarca defa operim sevgilim . " ***

Ya dt§anya c;1kar c;1kmaz yeniden hapse at1hrsa, ya beraat bek, lerken cezaya c;arptmhrsa ne yapard1 Sabahattin ?

Bir kez daha hapse girmeyi katiyen istemiyordu.

Bir yolunu bulmah, yeniden hapse di.i§memeliydi .

B u di.i§i.incelerle kogu§ arkada§L Ali Ertekin v e Hasan Turan'la muhabbeti iyice koyulttu.

-

3 2 7-

Osman Balcigil II Yqil M urekkep

iki mahkum da sm1rdan ka<;ak olarak d1pnya c;1kmanm c;ocuk oyuncag1 oldugunu , ondan sonrasm m ise hele kendi gibi me§hur biri ic;in c;ok kolay olacagm1 soyluyorlard1.

Kendileri yakalanm1§lard1 ama b iraz §anss1zl 1ktan, daha c;ok da salakhklarmdan olmu§tu bu.

Eger boyle bir istekte bulunursa, Sabahattin'e katiyen aym ha­ talan yapurmazlard1. ***

Sabahattin, ozellikle de ba§mdan gec;enleri yan yana getirip du§i.indi.igi.inde, Ti.irkiye sm1rlan dahilinde, gelecegini hie; mi hie; parlak gormi.iyordu.

Ne yapacakt1 yani ? Yazmaktan vaz m1 gec;ecekti ?

Ogretmenlik de yapt1rmad1klanna gore, ailesini nas1l gec;indirecekti eger yazmazsa ?

Acaba ba§ka bir i§ tutabilir miydi ?

Ne i§ yapabilirdi ki ? i§te tam da boylesi c;6zi.imsi.izli.ik . anlannda, Ali ile Hasan'a yakla§tyor, "Bir daha anlatm bakaltm §U Bulgaristan smmndan c;1kma i§ini" d iyordu.

"Herhalde ... " dedi bir konu§malannda. "\:1kmca da gori.i§me­ ye devam edecegiz."

Berber Hasan "Beklerim agabey" dedi bi.iyi.ik bir sayg1yla. "Be­ nim berber di.ikkamm Edimekap1'da, dur sana adresini de yazay1m."

Hasan'm yazd1g1 adresi , dikkatle cebine yerle§tirdi Sabahattin.

Ne olur, ne olmazd1.

-328-

Tahliye olmasma iki gun varken, Malump�a'nm 8 Eylul'de piyasaya <;1kan say1smda bir yaz1s1 yay1m land1.

Bu kez biraz kalemine hakim olmaya �lt§arak yazmt§tt yaz1sm1.

Ba§ltgm1 ·'Bir Gazete <;1kt1" olarak koydugu yaz1da, Saba­ hattin Markop�a'nm oykusunu anlat1yordu. Markop�a ve Malump�a'nm adm1 vermeden, siyasi iktidarla yanda§larmm, gazeteyi <;1kartanlara yapt1g1 zulmu kaleme almi§tl ama bu kez a§t­ nltga ka<;mamt§tt.

Bundan boyle, yazacag1 yaz1lan son derece dikkatli kaleme al­ maya karar vermi§ti Sabahattin. Son yaz1smdan anla§ilan buydu .

Bu yaz1s1 yay1mland1ktan iki gun sonra, yani 1 0 Eylul'de, Meh­ met Ali Cimcoz'la hap ishanenin kap1smda bulu§tu. Avukat1yken arkada§t olmu§tu Mehmet Ali. Heni.iz kirkmda bile degildi ama sa<;fan ti.imuyle beyazlanmI§tl.

Sanki dart ay degil de kirk yil yatmI§ gibi gorunuyordu o gun hapishaneden i;1karken Sabahattin. ***

S1cakkanl t bir adamd1 Mehmet Ali Cimcoz.

Naz1m'm avukatl1gm1 yaparken de sanki bir avukat gibi degil, arkada§ gibi davranmI§tl muvekkiline.

Osman Balcigil /I Ye�il Murekkep

Paranm pulun degil, adaletin gen;:ekle§mesinin derdindeydi.

Naz1m'm davalarma da girdigi i<;:in, sempati duyuyordu Sabahattin avukatt Mehmet Al i'ye.

E§i Adalet'i de 142 iyi taniyordu.

Etrafta acayip dedikodular doni.iyordu bu 9ift i<;:in.

Siyasal <;:ah§malanna illegal olarak devam eden <;:evrelerden, Sabahattin'in kulagma, Cimcozlarm istihbarat ii;:in <;:ah§ttklanna <lair laflar gel iyordu.

Sabahattin bu laflan pek ciddiye alm1yordu.

Mehmet Ali, i.inli.i Cimcoz ailesinin <;:ocuguydu. Modahyd1.

A ilesi, Kalam1§'m gozbebegi saytlan Kant Klarlix'in binas1m satm alm1§, burada ya§am1§t1 . Sonra bu muhte§em binay1 y1ktmp yerine Cimcoz Apartman1'n1 yapttrm1§lard 1.

Apartmanm yam ba§mdaki i.inli.i Rus kuli.ibi.i de ailenin i§let­ mesiydi.

Aile kuli.ibi.i i§letmekten vazge9ince, her iki binay1 y1kip Salah Apartman1'n1 in§a etmi§ti.

Ge<;:mi§lerinde, pa§azadeler olan bir aileydi Cimcozlar ve aile­ nin en tanman bireylerinden Salah Cimcoz, istanbul milletvekili olarak halen parlamentoda gorev yap1yordu.

Boyle bir ailenin <;:ocugu olan Mehmet Ali ve e§i Adalet ne­ den istihbarat91 olsundu ?

Her ikisi de hal i vakti yerinde, i§ gi.i9 sah ibi , kalburi.isti.i in­ sanlard 1 .

N e Mehmet Ali'nin n e d e e§inin, kendi y a da Naz1m gibi in­ sanlardan bilgi s1zd1rarak istihbarat te§kilatma verecegini hi<;: mi hi9 akh kesmiyordu Sabahattin' in.

1 4 2 . Adalet Cimcoz 1 9 1 0- 1 9 70 y1llan arasmda ya�ad i . Brecht, Buchner, K a fk a , Traven

gibi yazarlardan i;:eviriler yapt 1 . Sanat elqtirileri yazd i . Galeri i�letti. Turkiin !;ioray, Belgin Doruk , Muhterem N ur, Fatma G i rik ve Filiz Ak m ' m dublaj lan n i yapt1.

- 3 30-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

i lk duydugu andan itibaren, sa0fla bir dii§iince olarak deger­ lendirrni§ti Cimcozlarm istihbarat91 olmalarmi. ***

" Bize gidiyoruz" dedi Mehmet Ali, Sabahattin istihbarat91hk meselesine kafa yorarken. itiraz istemiyormu§ gibi konU§ffiU§tu avukati.

Sabahattin " Peki o halde" dedi.

Karanm vermi§ti. Mehmet Ali ya da Adalet'ten istihbarat91 filan olrnazd1 .

Yol boyu "Ol:,alar ne yazar ?" diye dii§iindii yazar.

K imseden saklayacagt hi9bir §ey yoktu ki !

Sahiden yoktu.

Her §eyi, herkesin goziiniin oniinde yap1yordu. H i9bir gizli or­ giite iiye degildi. G izli sakh ettigi tek kelirne bile yoktu. Aklma geleni yaztyor, iistelik <;:ar§af <;:ar§af basarak ciirnle alernle payla§l­ yordu dii§iincelerini.

Kendi a<;:tsmdan, Cirncoz ailesi istihbarat i<;:in <;:alt§tyor olsa bile fark etrnezdi.

En c;x:ik biraz keturn davramverirdi onlann yanmdayken, o kadar. ***

Biiyiik b i r hiisni.ikabulle kar§1lad1 Adalet Hamm da Sabahattin' i.

Odasm m yerini gosterdi. Banyo yaprnak isterse diye havlu koyrnu§tu bir sandalyenin i.izerine, onlan i§aret etti.

Banyo yaprnak, dart ayhk hapislikten sonra ila9 gibi geldi Sabahattin'e.

-33 1 -

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

Koca bir yaz mevsimini dart duvann arasmda, ipten kaztktan kurtulmu§lann arasmda gec;irmi§ti yazar.

Arkada§lannm verdigi odanm perdesini araladt. istiklal Cad­ desi goriiniiyordu.

Dunya kadar insan ve otomobil bir a§agt b ir yukan gidip geliyordu .

Tune! ile Taksim istikameti arasmda gidip gelen bunca insan, o Pa§akap1s1'nda pinekleyip dururken acaba ne yapmt§lard 1 ?

Sabahattin "i§te boyle ar§mlaytp durdular b u muazzam cadde­ yi, ozgiirliigiin tadmt c;1kard1 lar" dedi kendi kendine.

Goziine kar§tsmdaki sinemanm afi§i ili§ti. Oynamakta olan filmin ismi Senede Bir Gun'dii.

Filmin yonetmenligini, Adalet Cimcoz'un agabeyi Ferdi Tayfur yapmt§tt . Senaryoyu ihsan ipekc;i yazmt§tt.

Ba§rolleri Cahide Sonku, Siiavi Tedii , Galip Arcan payla§­ ffit§lard t .

"Cahide doktiirmii§tiir" diye dii§iindii.

G iyinip salona gec;ince Adalet'e "Agabeyinin filmi oynuyor kar§tda" dedi ve ekledi : "Siz gormii§siiniizdiir ama bir ara beraber de gidelim m i ?"

0 bunlan soylerken Adalet " insana yap1 labi lecek en biiyiik i§kencenin onu ozgiirliigiinden mahrum b1rakmak oldugunu" dii§iiniiyordu.

"Tabi i ki gidelim" dedi derhal dii§iincelerinden stynlarak.

-

332

-

Yetmi§ Alt1

Cimcoz ailesinin Sabahattin'e gosterdigi konukseverlik muh­ te§emdi.

Kahvaltt boyunca "Ne diye arayacaksm ba§ka bir yer" dediler, ba§ka bir §ey demediler.

Parasmm pulunun olmad1gm1 bildikleri ic;in olsa gerek, zor zahmet de olsa ikna ettiler Sabahattin'i kisa bir sure ic;in bile olsa evlerinde ya§amaya.

Sabahattin, Adalet'in kendi ic;in di.izenledigi, rahathkla <;ah­ §abilecegi odaya iyice yerle§ti.

Bir di.inya ortak arkada§t vard1 zaten. Sabahattin hapisten <;iktt diye, birer iki§er ge<;mi§ olsuna geliyorlard1. ***

Yaz sona erdi. Sonbahar ba§lad1 .

Sabahattin hapisten c;1kmca eski arkada§lanm arad1 .

Onlardan biri de, Almanya'ya okumaya giderken trende arkada§ oldugu Melahat'tt.

Melahat ve yine arkada§t olan e§i Mesut'la Mada Deniz Kuli.ibi.i'nde bulu§tu.

Uzun uzun soyle§ip eski gi.inleri and1lar.

Bir ara Melahat "Sen aruk ya§lt oldun bu beyaz sac;larla" dedi.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Sabahattin gec;mi§e, Almanya giinlerine dondii. Ne giinler ge­ c;irmi§lerdi Melahat'la. Uzun susmas1 yakt§tk almayacaktt .

"Aman onlara dokunma" dedi. "Benim en biiyiik siiksem bu beyaz sac;lanm."

Soma Mesut'a dondii ve "Deliler gibi il.§tgtm Mesut" dedi.

Melahat ne c;1kacak d iye kulak kesildi. Enikonu tedirgin olmu§tU. Sabahattin "Bu kez kanma il.§ tgtm. Ona yeniden il.§tk oldum" deyince rahatlad 1.

"Anla§tlan ... " diye dii§iindii Melahat. "Hapiste gec;en giinle­ rinde, kansma olan a§kt depre§mi§." ***

Sabahattin, Melahat v e Mesut'la giizel saatler gec;irdikten soma, vapura binmek ic;in Kad1koy'e yiiriidii.

Vapur yolculugu siiresince, Yiiksek Kaldmm't ttrmantrken ve istiklal Caddesi'nde yiiriirken, iilkesinin, kendi de ic;lerinde ol­ mak iizere, bir nesli nastl harap ettigini dii§iindii.

Belk i Melahat ve Mesut gibi sessiz sedas tz bir kenarda otur­ may1 sec;enlere pek bir §ey olmamt§tL ama kend i gibi iilkeleri ic;in ate§e attlmaktan y1lmayanlara tam anlam1yla kabus ya§at­ ffiL§tl bu iilke .

Geriye dogru dii§iindiigiinde, kendinden onceki nesillerin de a§ag1 yukan aynt "tats1z duyguyu" ya§ad1g1 geldi aklma.

Namik Kemal' lerle ba§layan, Birinci Me§rutiyet, ikinc i Me§­ rutiyet, Kurtulu§ Sava§ L , Cumhuriyet'in kurulu§u, ikinci Diinya Sava§ L ve §imdi de c;ok partili di:ineme gec;i§ arifesinde devam eden, okuma yazma bilen ve daha iyi bir ii lke ic;in inisiyatif al-

- 3 3 4-

Osman Babgil II Ye�il Murekkcp

maya n iyetli, kararh hemen bi.iti.in aydmlar, aym planyadan, aynt tornadan ge9irilmeye <;ah§1lm1§tl .

"Daha n e kadar si.irecek b u boyle ?" diye dertlendi, erken ya§­ lanmt§ yazar.

Hatta, gelecek olan gitmekte olam aratacak gibi gori.ini.iyordu.

1 946'da kurulmu§ olan Demokrat Parti de soylemleriyle, i lerici, yi.izi.i Bau'ya doni.ik, ayd m olanlara kar§ I di.i§manl 1gma ba§lam1§tl i§te .

Ba§lang1c;ra ozgi.irli.ik<;i.i gibi gori.inen, bir ara kendileriyle ya­ kmla§maya bile <;ah§an sozde demokratlar, bu davrant§lardan <;a­ bucak vazgegni§, CHP'yle birlik olup, CHP'nin soluna vurmaya ba§lam1§lard1.

Ankara'dan Oil ve Tarih-Cografya Faki.iltesi'nden gelen ha­ berler tam da bu dogrultudayd1.

Az once Melahat ve Mesut da aym minvalde konu§mu§lard1.

Can dostu Pertev Boratav, <;ok deger verdigi N iyazi Berkes ve takdir ettigi Behice Boran gibi ogretim gorevlilerinin enselerinde, durmaksmn boza pi§iriliyordu.

DTCF'nin dekam Enver Ziya Karal l43 zehir zemberek bir rapor yazmI§tl M illi Egitim Bakanhg1'na bu isimler i<;in.

Karal'a gore, bu ii<; bilim insam, Zekeriya Sertel'in Goru�ler isimli dergisini yaz1lanyla desteklemeye karar vermi§lerdi ve bu da kabul edilebilir bir durum degildi .

Tezgah ortadayd1 . Sozi.i edilen gen<; insanlara, yoktan var et­ t ikleri i.iniversiteyi b1rakip gitmeleri i<;in eziyet ed iliyordu.

Ozgi.irli.ik, demokrasi gibi kavramlarm alum 9izerek 9ok partili doneme ge9ilmesine onayak olma sozi.i veren Demokrat Parti'nin, 1 43 . 1 906- 1 98 2 y1llan arasmda ya§ad 1 . Akadernisyen, tarih<;i. s iyaset<;i . Turk Tarih

Kururnu'nun ba�kanligm1 yapn. 1 96 1 A nayasas1 'rn hamlayan kurulun ba§karny<l 1 .

-335-

Osman Balcigil II Yc�il Murckkep

<;!ti i;1km1yordu bu ti.ir zorbahklara. Tersine destek oluyordu. Per­ §embenin geli§i, <;ar§ambadan belli olmu§tU. "Vah benim gi.izel vatanim ! " dedi Sabahattin ad1mlarma h1z verirken. ***

0 ak§am Cimcozlarm evinde, Sabahattin, Mehmet A l i ve

Adalet gece boyu memleketin ve di.inyan m nereye gittigini konu§tu lar.

U<;i.i de ayni fikirdeydi , Ti.irkiye adeta ABD'nin ki.i<;Uk bir mo­ deli olmu§tu. Orada ne oluyorsa, burada da ayn1S1 ya§aniyordu.

Ti.irkiye'de de t1pb ABO'de oldugu gibi, insanlar dillerine ko­ mi.inizmi pelesenk etmi§lerdi.

"Boyleyse eger ... " diyordu Adalet. "Burada neler olacag1 da i.i<; a§ag1 be§ yukan belli oldu. " Epeyd ir Robert Taylor, Elia Kazan, Bertolt Brecht, Paul Rob­ son, Lili Helmann gibi i.inli.i isimlerin, kurulan mahkemelerde, gizli tanikhk yasas1 uyannca yarg1land1gm1 okuyordu di§ basmdan Adalet Hamm ve kahroluyordu.

ABD'yi kas1p kavuran malum yasa <;ok ai;1kt1 !

Eger herhangi biri hakkm1zda "O komi.inist" derse, yanm1§tm1z.

ABD'de oyle bir korku hali olU§ffiU§tU ki, herkes birbirini ihbar ederek kendini kurtarmanm derdine di.i§mi.i§ti.i.

Kendini biraz tehlike altmda gbren, hemen bir ba§kasm1 ihbar ederek i.izerlerindeki karabulutu dag1tma yoluna gidiyordu.

Julius ve Ethel Rosenberg de, boyle as1ls1z bir ihbar i.izerine gozaltma almmI§tl. Sozde, ni.ikleer mlan SSCB'ye S1Zd1rm1§lard 1 .

Mehmet Ali v e Adalet dikkatle izliyorlard1 ABD'deki yar­ g1lamay 1 .

-3 36-

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

"Bir i§c;i toplant1Smda tant§ffil§lar Julius ve Ethel" dedi i.izgi.in bir ses tonuyla Adalet. "i§c;i olup da sendikaliysan ve i.isti.ine bir de sol gori.i§li.iysen, yandm" dedi Mehmet Ali. Tam da oyleydi.

Rosenberg'lere, gizli tanik ifadesinden yararlanarak, "Taft Hartley Yasas1"144 c;erc;evesinde dava ac;1 lm1§t1 ve c;ift sahiden zor gi.inlerden gec;iyordu. 1 45 " Demek . . . " dedi burl.in bu konu§malardan soma Sabahattin.

"Ti.irkiye'de de boyle olacak."

1 44. Sendi kalarm gelir elde ecmelerin i enge l lemek v e greve gicmelerinin ontine gec;:mek

ic;in i;ikamlm1§ yasa.

1 45 . Rosenberg'lerin hayacma, 1 9 Haziran 1 95 3 'ce elekcrikli sandalyede son verildi. <;ifcin

infaz 1 , 18 Haziran'da evlenmi§ olduklan ic;:in , aym 1 9'unda gerc;:ekle§C i . J u l ius ve Eche l Rosenberg'in son si.izleri "Sosya lisciz ve suc;:suzuz" oldu.

-337-

Yetmi§ Yedi

ABO Oevlet Ba§kam Truman'm doktrini ve Marshall Plant t1ktr tiktr yi.iri.iyordu.

1 945 yilmda Hiro§ima ve Nagazaki'ye atom bombas1 at1lm1§, yi.iz kirk bin gi.inahs1z J apan katledilerek, ABO di.inyanm en azm­ dan bir yansmm agabeyi olmu§tU. Bau Avrupa i.ilkeleri, ABO'yle birlikte hareket etmelerinin yararh olacag1 di.i§i.incesiyle gi:iri.i§melere ba§lam1§lard1 hemen. 146 Sosyal ist i.ilkeler de bo§ durmamI§tI tabii. 147 Oi.inya, tam anlam1yla iki kutuplu bir gezegen haline di:ini.i§­ mi.i§ti.i.

Soguk Sava§, tam anlam1yla ba§lam I§tl . ***

Takvimin once eyli.il sonra ekim sayfalan ti.ikendi.

Kas1mm geldigi sadece takv im yapraklarmdan degil, iyiden iyiye soguyan havadan da anla§ihyordu.

1 46. 1 7 M a r t l 948'de Belr;:ika, Bi rle�ik Kral l 1 k , Fransa , Hol landa v e Liiksemburg, Bruksel Anda�mas1'na imza am. G iderek NATO ismiyle arn lacak bu birliktelige, Tiirk iye 8 Eyliil

l 95 2 'de kat1ld1.

1 4 7 . O nce l 943 'te <;:ekoslovakya ve SSCB bir anla�ma imzalad 1 . l 94S'te onlara Polonya kat1ld 1 . 1 948'de Bulgaristan, Romanya ve Macaristan'm da kat 1 l 1 m1yla birliktelik biiyiidii ve l 9 S S 'te ad1 Var�ova Pakt 1 oldu. Sosyal ist iilkeler, bu paktm onderl iginde, askeri ve siyasi olarak birl ikte davranmaya karar verdiler.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

"Bugi.in pazartesi" diye ba§lad1, 3 Kas1m tarihini anp Sabahattin. "<;ok sevgili Al iye" diye yazd 1ktan sonra oncel igi kendiyle ilgil i haberlere verdi:

"Henuz mahkemelerden bir haber yak. Gazetenin para i�­ leriyle ugra�zyorum . Vaziyeti duzeltebilirsem on be� gune kadar dergiyi bu kez Ali Baba adz altmda pkartacagzm . $imdilik Meh­ met Alilerdeyim . Dun pazar gunu hi� sokaga pkmad1m . Vala ile Muzehher geldiler. Sana �ok selamlan var. Nevin Akkaya da selam soyledi . Hep Filiz'den bahsedildi . Naszl , s1hhati iyi mi?

Yemek yiyor mu? " Nevin'den soz edince bir ara "Acaba Aliye ktskanir m1 ?" diye di.i§i.indi.i Sabahattin.

Birbirini taniyan, ki.i<;i.ik bir c;evrede ya§1yorlard1. Dergi 91kart­ ma seri.iveni si.iresince istanbul'da Nevin'le sagda solda gori.ilmi.i§ti.i yazar. Bir<;ok davete birlikte gitmi§lerdi.

Yakin c;evresindekiler arada bir onun evinde kald1gm1 da bi­ liyorlard1.

Sabahattin uzun uzun, e§ine bu durumdan soz edi lmi§ olup ol­ mayacagm1 di.i§i.indi.i.

Sonuc;: olarak istanbul'dakiler Ankara'dakileri, onlar da buradakileri taniyordu.

Soma bi.iti.in bu di.i§i.inceleri zihninden kovdu.

Akh Ankara'da evindeydi. Km mektebine orada gidiyordu.

Kor topal da olsa donen evini istanbul'a ta§1mas1 ic;:in paraya ihtiyac1 vard1. <;ah§mahyd1 . � u lanet olas1 matbaa baskmlan, mahkemeler, hapisler ne­ deniyle maddi durumunu bir ti.irli.i di.izeltememi§, yuvasm1 istanbul'da kurmay1 bir ti.irli.i ba§aramamt§tt.

-339-

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

Bundan soma neler olacag1 da me9huldu. �ine ve kmna yazd1g1 mektubu kapatmt§, onundeki kag1da bu kez rakamlar yazmaya ba§lamt§tl.

Ankara'ya sekiz yuz adet dergi gondermi§lerdi. Acaba ka91 saultr, ka91 iade olurdu ?

Bir sonraki say1y1 becerebilirlerse bin be§ yuz adet gondere­ 1 ceklerdi.

Piyasadaki say1y1 kendi fazla ciddi bulmu§tU. Acaba okuyanlar ne dl.i§l.ineceklerd i ?

Aziz hapiste oldugu i<;in eskisi gibi <;o k yazt yazam1yordu.

Arkada§mt "Yaz1lanm biraz daha ktsa ve daha esprili yaz" §ek­ linde uyarmak i<;in not aldi.

Bu arada kendi de yaz1sm1 yeti§tirmeliydi.

Yeni bir temiz kagit <;ekti onune, ye§il murekkepl i kalemi ha­ mdi. Ba§ltk olarak "M illeti Aldatmasmlar" yazd1 .

B i r 91rp1da bitirdi yaz1sm1.

En ustune "27 Kas1m'da yay1mlanacak sayt i<;in" yazdt ve pipo­ sunu doldurup yakt1. ***

Az once e§ine yazmt§ oldugu mektubu aceleye getirdigini dl.i§l.in­ du Sabahattin. Bir tanecik kmna da mutlaka bir §eyler yazmahydi.

"Sevgil i Filizim" diye ba§lad1: Gozleri doldu. �imdi yanmda olmahyd1 oysa canmm i<;i. �oyle s1kt s1kt sanlmaltyd1lar birbirlerine:

" Bana uzun ve gilzel mektuplar yaz . Hikaye gibi olsun . Ben gelinceye kadar en a§agz iki kilo §i§manla , gozlerinden , yanakla­ nndan operim . S . Ali . "

-

3 40 -

Yetmi§ Sekiz

Maddi olarak d ibe vurmu§tu.

Ba§langic;ra c;ok yi.iksek tiraj lara ula§an Markop�a'nm, her ka­ pauldigmda ismi degi§mi§, boyle olunca i§ler sarpa sarmi§tt.

Her yeni isimle birlikte dergi b iraz daha az sauhr olmu§, so­ nunda kend ini kurtaramayacak hale gelmi§ti.

Sabahattin, cebindeki son yi.iz l irayla Galatasaray Postanesi'ne gitti ve parayi Aliye'ye havale etti.

Para idaresini iyi biliyordu sevgili e§i.

"Acaba bu koti.i gi.inlerin gec;ecegine <lair de umudu var mi?" diye di.i§i.indi.i, omuzlan biraz daha <.X>kmi.i§ olarak postaneden c;ikarken.

"Benim var mi ?" diye sordu ardmdan.

Sahi, var miydi ?

Boylesi bir durumda, kimin umudu olurdu ?

Olmahyd t !

Tek ba§ma bir insan i<;in umutsuzluk belki kabul edilebilirdi ama evli ve c;ocuklu olmak farkltydt.

Sabahattin'in hayatmi idame ettirmek z"orunda oldugu sevgil i e § i Aliye'si v e bir tanecik km Filiz'i vardt.

Kuvvetli durmaltyd1.

Cadde- i Kebir'i ar§mlarken kendine c;ekidi.izen verdi Sabahattin. iki hafta soma bayilerde olmasmi planladigi Ali Baba i<;in afi§ yapmmasi gerekiyordu.

Osman Balctgil II Yeiil Murekkep

Yapuracag1 afi§lerin bir bsmm 1 Ankara'ya da gonderecekti.

Afi§c;:inin yolunu tuttu. ***

Sabahattin, dostu Mehmet Ali'yle neredeyse her ak§am <lava dosyas1 iizerine konu§uyordu.

Hakkmda ac;:1lan "adaleti tahkir" davas1, Ag1r Ceza Mahkemesi'ne intikal etmi§ ve tevkifine karar c;:1km1§tl. Lam1 cimi yoktu. Yakalanirsa gozaltma almacaku.

Oysa, hemen yakalanip ic;:eriye ublmak istemiyordu Saba­ hattin. Once mahkemenin nas1l sonuc;:lanacagm1 gormeyi tercih ediyordu.

Neden derhal teslim olmad1gm1 sormalan ihtimaline kar§tlik, kendine izmir'de bir i§ icat etti. Mahkeme gi.ini.i istanbul'a gele­ cek, hakimin huzuruna c;:1kacakt1.

Arna onun bekledigi gibi olmad 1 . izmir'den Mehmet Ali'yle konu§tu. E n azmdan b i r hafta hapis yatmadan, mahkemenin yi.iri.imeyecegi anla§1lm1§tl . Mahkeme onu tevkif etmeden <lava ic;:in gun veremiyordu.

Avukat1 beraat edeceginden emindi ama Sabahattin'in di.inya kadar tamamlanmay1 bekleyen i§i vard1.

Kac;:ak goc;:ek, Ali Baba'nm c;:1kmasm1 saglad1. Bu arada Sir�a Ko§k de yay1mland1. Eline gec;:en uc;: be§ kuru§u Al iye ve Filiz'e gonderdi. ;; imdi gidip hakimin huzuruna c;:1kabilirdi . Buna kar§tl tk, bizzat gidip "Ben ge ld im hadi beni tevkif edin" demek ho§una gitmiyordu.

En iyisi, derginin yaz1hanesinde oturup beklemek olacaku.

Oyle yapt1. N e gelen vard1 ne de giden.

-

342

-

Osman Balcrgil II Ye�il Murekkep

Beklemekten s1ktlmca, polisi aray1p bulundugu adresi bildirdi.

Gelip ald1lar ve hapishaneye koydular.

Yazar i<;in cehennem yeniden ba§lamt§tl. ***

Neyse ki ktsa surdii bu seferki hapishane ziyareti. 30 Araltk 1 94 7 'de tahliye edildi.

Herkesin yeni y1la girmenin hamltklanm yapt1g1 gun, Saba­ hattin gec;irdigi on giinluk travmay1 atlatmaya <;alt§tt.

Ytl m ilk giinii, Cimcozlann evinde pencerenin kenarma otur­ du, piposunu yakt1 ve c;ok sevgili A liye'sine ve bir tanecik Filiz' i­ ne bir mektup yazdt.

"Dun beraat ettim ve tahliye edildim. Hemen Erol'a telefon et­ tim, herhalde haber vermi§tir. Ytlba§tnt ne§eli gec;irdiniz in§allah.

Ben §U makine i§ini halledinceye kadar burada kalacag1m. <::u nkii ba§ka hic;bir limit kalmad1, gazete c;1km1yor. Eide metelik yok . . .

Hakikaten de i<;inde bulundugu mali kriz katlanarak art1yordu.

Cimcozlardan ve Aybar'dan ald1g1 be§ ya da on l iralarla gec;in­ meye <;alt§maktan ba§ka c;aresi kalmamt§tl.

Yeni bir para kazanma yolu bulmas1 zorunluluk haline gelmi§ti.

Neyse ki, yakm zamanda eline bir miktar para gec;ecegine <lair umudu vard1. Dergileri basmak i<;in satm ald1klan makineyi elden c;1karm1§lard 1 ve onun parasmt alacaklard1. Paranm pe§inde ko§­ turmaya ba§lamas1 gerekiyordu.

Gelecek paranm miktan be§ bin lira olacakt1. Oc; bin lira ci­ varmda borc;lan vard1. Kalan iki bin l irayla ktsa bir sure de olsa ailesini ayakta tutabilecegini hesapltyordu Sabahattin. "

-343-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Aliye'ye yazd1g1 mektubunda bi.iti.in bunlardan da soz etmi§, laf arasmda Mehmet Ali Aybar'm b ir gazete c;1kartacagma da i§aret etmi§ti.

E§i korkmasm diye §U sattrlan da eklemi§ti mektubuna:

"Mesuliyete i§tirak edecek degilim , merak etme . Bundan sonra biraz da dos tlar kahramanlik e tsin . Ben elimden geleni yapum ve bu hale geldim . Dunku takdirkarlanm1z §imdi yuzu­ muze bakm1yorlar. Artzk pes dedim . Siz ne yap1p yapm , be§ on gun daha dayanm , herhalde bir �aresine bakacagzm . " ***

Sadece c;ektigi 1sttraptan, parastzl1ktan degil, etrafmm bo§al­ ffil§ olmasmdan da yakmmaya ba§lamt§tl.

Neyse k i Cimcozlar, Serteller ve Mehmet Ali Aybar vard1 ve onlar da ellerinden geldigi kadar dayanak olmaya c;alt§1yorlard1 c;aresiz Sabahattin'e.

.34 4 .

Yetmi§ Dokuz

Berbat bir haldeydi. Nezle olmu§tu .

Daha da koti.isi.i, makineden bekledigi para heni.iz eline ge9memi§ti.

Buldu bulu§turdu, e§i ve km i9in gereken sipari§ paketini hamlad 1 . Yanma koymak i9in bir de mektup yazd 1 : " I 0 . 0 1 . 1 948

Mektubunuzu ald1m . Sipari�leri hemen gonderiyorum .

Kombinezonun birinin buyuk gelmesi ihtimali vard1r, ufalt1rsm .

Bunlan Avrupa' dan getiren bir terziden ald1m . Yani yerli mali degildir. Kurdeleyi de bir tek yerde buldum . Filiz'in �antasma gelince , maalesef plas tik oldu , �unku deriler bunlardan �ok daha adi ve dayamks1z . . . "

Mektubunu bir kere daha okudu. Birka9 ci.imle daha yazmas1 gerektigini di.i§i.indi.i:

"Bana mufassal mektup yaz . Ma�allah daktiloyu ilerlet­ mi�sin . Arna bizim daktilo ne haldedir kim bilir. Gozlerinden , yanaklanndan , dudaklarmdan hasretle operim , ruhum zevcem !

Kocan S . Ali . "

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Aliye kocasmm yoklugunda dakti lo ogrenmeye karar vermi§ti. i<;inde bulunduklan paras1zltk onun da canma tak demi§ti. Bir §eyler yap1p para kazanmas1 gerektigini du§unuyordu.

Belki bir sekreterlik filan bulabilirim umuduyla daktilo ogren­ meye ba§lamt§tt.

Sabahattin Ali mektubunu kapat1p paketin i<;ine koyarken ve postaneye dogru yururken hep "Umanm bir an once duzlu­ ge <;1kar, her ikisini rahat ge<;indirecek paray1 kazanm m" diye du§undu.

Eline henuz ge<;memi§ matbaa makinesinden gelecek para sa­ ytlmazsa, metel iksizdi.

Tamam Zincirli Hurriyet14 8 i<;in yaztlar yazacaktt ama bunlar­ dan gelecek parayla ev ge9ind irmesinin, kira odemesinin, 90cu­ gunun okul masraflanni kar§tlamasmm imkans1z oldugunu hesap edebiliyordu.

Kitaplardan gelecek para i<;in de ayni durum ge<;erliydi. Duz­ gun bir i§ edinmeliydi. istanbul'daki arkada§larmdan her gun be§ l ira almak, gun ge<;­ tik<;e daha <;ok onuruna dokunmaya ba§lamt§tL. Mutlaka bir <;tkt§ yolu bulmaltydi. ***

Nakl iyecilik yapma i§i, Cimcozlarla yine paras1zltk uzerine ko­ nu§tuklan bir gun geldi aklma. "�u makine sattlmca birileriyle ortak kamyon alsam mesela" demi§ ti.

1 48 . S N isan 1 94 7 'de Mehmet A l i Aybar tarafmdan izmir'de yay1mlan maya ba�lad t. TtpkL

Tan gibi, sald mya ugrad t , istanbu l 'a ta�md t . Sabahattin Ali son yam m t bu gazete ic;:in yazdt.

-346 -

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Kamyonculuk c;ok tutulan i§ olmu§tu birkac;: zamand1r.

Sabahattin'in sozleri Mehmet Ali'nin kafasmda bir §im§ek c;:akttrd 1 ve "Bir mi.ivekkilim var, tanirsm Melek Celal Sofu. 1 49 Gec;:enlerde bana ayni laf1 etti. Biraz paras1 varm1§ kamyon i§ine girmek istiyormu§" dedi. 1 50 "iyi ya i§te" diye araya girdi Adalet. "Sabahattin'le tani§tlr.

Kadm sermayeyi koysun, Sabahattin de i§letmeciligini yapsm."

Mehmet Ali "Olabilir" dedi ve telefonun ba§ma oturdu.

Avukat, Sabahattin ve e§inin merakli baki§lan altmda, Melek Hanim'la konu§tu .

Telefonu kapat mca " i lgili gori.indi.i. Oi.i§i.inmek ic;:in zaman isted i" ded i. ***

Gi.inler si.iratle ak1p gidiyordu.

Y1l m ilk aymm da sonuna yakla§1yorlard 1 . Makineden ha bu­ gi.in ha yann para alacag1z diye beklerken, inanilmaz zaman kay­ bediyordu Sabahattin.

Yazma i§ini de yi.iri.itemiyordu boyle olunca.

Aklma hep, Ankara'da paras1zlikla bogu§an sevgili e§i ve bir tanecik km geliyordu.

1 49. 1 896- 1 9 76 y 1 llan a rasmda ya�ad i . i lk Turk k a d m ressam v e heykelma�lanndan. Naz·

m i Ziya Bey'in atolyesi nde <;<1l1�t1 , sonra Paris'e gidip Julian A kademisi'nde egitim gord u.

Resi m ve heykelin yam ma i�leme, hat ve tezh ip uzerine de c;ah�t1. Esk i yaz1 ustalarm1 ve Turk i�lemeleri ve susleme lerini yabanc 1 lara tanitmak uzere k i taplar yay1mlad 1 .

1 50 . K i m i kaynaklara gi:ire , Sabahattin A l i kamyonculuk i � i n e yurtd1�ma c;1kmakta ken·

d i ne paravan olsun diye gird i . Biz daha c;ok it ibar goren 6teki tez Uzerinden, yan i yazarm gerc;ekte n kamyonculuga soyundugundan ama ge li�meler uzerine kac;maya karar verd i· �inden hareket edecegiz.

- 3 47 -

Osman Babgil II Ye�il Murekkep

Kar§1la§tlg1 dostlarma "Hayattmda hir; bugiinlerdeki kadar s1k1lmam1§ ve imkans1zhklar i9inde 91rpmmam1§ttm" diyordu.

Geceleri goziine uyku girmiyor, kazayla uykuya dalacak olsa birka9 saat i9inde, kabuslar gorerek uyamyordu.

Boyle zamanlarda istiklal Caddesi'ne bakan penceresini a<;1yor, "insan kendi paras1m kurtarmak i<;in bu kadar kepaze olur mu?" diye dertlenerek hava almaya r;ah§tyordu.

Ve tabii, N ihal Ats1z'la ilgili yakla§makta olan dava da oteki kabusu oluyordu Sabahattin'in.

-

348-

Seksen

Sabahleyin erkenden, Mehmet Ali'yle birlikte mahkemenin yolunu tuttu yine.

Salona girmek istemedi . Derdest edilip ic;eriye attlmaya hi<; niyeti yoktu. Once sonucu gormek istiyordu.

Merak i<;inde bekledi avukat arkada§mm oturdugu kahveha­ neye gelmesini.

Kap1dan ic;eriye gi.ili.imseyerek girdi Mehmet Ali ve "Sana bir iyi bir de koti.i haberim var" dedi.

"B1kt1m arttk koti.i haber almaktan, iyiyi soyle" dedi Sabahattin.

Laf1 uzatmad1 avukat.

"Elli gi.in ceza verdiler. Bunun alttda birini ind irecekler. Kirk gi.in kahyor. Fazladan yatttgm bir on iki gi.in var, onu da 91kart­ t1klarmda yirmi sekiz gi.in kaltyor. Bir aydan az yatacaksm yani."

Sabahattin sevinsin mi i.izi.ilsi.in mi.i bilemed i.

"Koti.i habe! ne pek i ?" diye sordu. "iyisi de koti.isi.i de bu i§te" dedi gi.ilerek avukat. ***

Hemen o ak§am e§ ine b i r mektup yazd1 Sabahattin.

"Bir ayhk cezaya ald1rmam, nihayet hepsini temizlem i§ olu­ rum. Bir daha mahkemelik i§lere bumumu sokmak niyetinde de­ gilim. Hi.ilasa beni di.i§i.inmeyin, fakat ben sizi di.i§i.inmekten deli

Osman Balcigil II Yc�il M urekkep

olacag1m. Filiz ya§mda yahut ona yakm bir <;ocuk gori.ince elimde olmadan gozlerim ya§anyor. . . "

***

Birka9 gi.in soma, bi.iyi.ik ugra§lardan soma makineden eline bir miktar para ge�i .

Derhal bor9lanm odedi yazar.

Elinde bin liraya yakm para kalmt§tl . Hemen i§ Bankas1'na gitti, Ankara-Yeni§ehir $ubesi'ne, Filiz'in kumbara hesabma do­ kuz yiiz lira havale etti.

Soma bir de mektup yazd1: "Filiz'in kumbara hesabma yollad1g1m i9in, banka defteriyle oraya mi.iracaat ederek U9 yi.iz l irasm1 al, kiray1 filan ver."

Bir de not ekled i Filiz'e:

"Sevgili Filiz , senin Dogan Kardq aboneligini 6 ay daha ye­ nilettim . Ba�ka bir is tegin varsa bana yaz . Seni on milyon kere operim . Baban S . Ali . " ***

Birka9 ak§am soma, Mehmet Al i kap1da kar§tlad1 Sabahattin'i.

YUzi.inde gUller a9tyordu.

"Yemek yedin mi ?" d iye sordu once.

Sabahattin yedigini soyleyince i9ki dolabm1 a�1 ve bir kadehe konyak koydu.

-3 50-

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

"Gel" dedi. "Kutlama yapacag1z." $a§trd1 Sabahattin. Kadehini altp arkada§mm kar§1sma oturdu.

"Kamyonun §erefine" dedi arkada§I kadehini kendininkine dokundururken.

Melek Hamm di.i§i.inmi.i§ ve bir kamyon alacak kadar para vermeyi kabul etmi§ti.

Sabahattin'in yi.izi.i degi§ti.

"Oldu mu yani i§ ?" diye sordu.

Olmu§tu . ***

Kamyon alma i§i kesinle§ince, bi.iti.in dertlerinden kurtulmu§ gibi geldi Sabahattin'e.

Elinde heni.iz para olmasa da hemen o ak§am Ankara'ya gitmeye, sevgili e§ini ve bir tanecik Filiz'ini kucaklamaya karar verdi.

Her ikisi de burnunda ti.iti.iyordu.

N ihayet, on Iara verilecek gi.izel bir haberi vard1.

-3 5 1 ·

Seksen Bir

Baba kmn kar§1la§malan gorulmeye degerdi. ic;:inde bulundugu durumu aynnulanyla anlam sevgili e§ine Sabahattin.

Nakliyecilik i§ine girecegini, bunun ic;:in de birkac;: gun sonra yine isranbul'a donecegini soyledi.

Kamyonla tum Anadolu'ya mal goturii p getirecegini, bunun ge­ tirisi �k olan bir i§ oldugunu muhtelif hesaplar yaparak ac;:1klad1.

"Hem boylece ... " dedi bir ara. "S1cak gundemden de uzak kal­ mt§ olacag1m."

Herhangi b ir sureli yayma yazmak yerine roman ve hikayelere yonelecekti yeniden.

0 anda aklma, yazmaya ba§lamak uzere oldugu ve ismini §im­ diden Ankara koydugu roman geldi.

Daha m1 az tehlikeli bir i§ olacaku sanki boyle bir roman ya­ y1mlamak ?

Bu romanla birlikte, ba§ta CHP kurmaylan olmak uzere, bu­ rokrat olsun siyasetc;:i olsun Ankara'da bulunan herkesi kar§tsma almayaqik m1yd 1 ?

Yeni kitab1 ic;:in yapug1 kaba plana uyacak olursa, malum c;:ev­ releri uzerine, hem de §iddetli bir §ekilde c;:ekecegi kesindi.

Daha o anda, tehlikesiz sularda yuzmeye ba§layacagma dair Aliye'sine anlatt1g1 hikayeye kendinin bile inanmad1gm1 ke§fetti.

En iyisi yine kamyonculuk uzerine konu§mak olacaku.

Osman Balcigil fl Yqil Murekkep

"Ankara eksenli bir taยงtma yapacag1m. Yani bir ยงekilde, hep Ankara'nm i.izerinden ge<;ecegim ve her ge<;iยงimde mutlaka en azmdan bir gece evimde kalacag1m" dedi Sabahattin kmk bir ses tonuyla.

Bu sozleriyle Filiz'i <;ck sevindirdi Sabahattin.

Gi.izel ktz <;ocugu, duydugu sozler i.izerine koยงarak geldi, babaยญ smm otuz saniye once kalkmtยง oldugu kucagma yeniden oturdu.

Yumuยงac1k elleriyle, Sabahattin'in yi.izi.ini.i sevdi.

Gozlerinden birka<; damla yaยง doki.ildi.i yazarm. Gozli.iklerini <;1kard1, elinin tersiyle akan yaยงlan sildi.

Al iye de duygulanmtยงtL, gozyaยงlanni gostermemek i<;in, bir ยงey getirecekmiยง gibi yaptp mutfaga gitti . ***

Ankara'ya gelmiยงken, arkadaยงlanni d a ziyaret etmek istiyordu Sabahattin.

Soguk mu soguk bir ocak sabah1yd1, arkadaยงt N iyazi Ag1rnash'yla iki sattr konuยงmak i<;in sokaga <;tkttgmda.

Ki.i<;i.ikesat'ta, sokakta buluยงtU iki arkadaยง. N iyazi, annesinin de <;ck gormek isted igini soyleyerek, Sabahattin'i Ekrem Bey Apartmani'ndaki dairelerine goti.irdi.i.

N iyazi'nin annesi ve ablas1 da severlerdi Sabahattin'i. Her ikiยญ si de <;ck ayd m insanlard1 ve iki arkadaยงLn sohbetine onlar da kat1ld1.

Ana konulan , CHP hegemonyasma karยงL Demokrat Parti'nin baยงlamg1 savaยงtt.

Sabahattin istanbul'da yaยงananlan anlattL. Niyazi de Ankara'dan bilgi verd i.

.3 53_

Osman Balc1gil II Yeiil Murekkep

Celal Bayar, Zincirli Hii.rriyet'i <;:ikartmak iizere olan Mehmet Ali Aybar'la ve Sertellerle konu§ffiU§, bir anlamda destek istemi§ti. Arna soma ne olduysa olmu§, Demokrat Parti, kendi dt§mdaki muhalif­ lerle kontagm1 kesmi§, tersine dii§manca davranmaya ba§lamt§tt.

N iyazi de aym §ekilde dl.i§linuyordu. Demokrat Parti'nin CHP'yi aratacagmdan emindi. Ankara'nm nabzmt iyi tutuyordu gene;: avukat.

"C::o k partili hayata, CHP'nin de solunda bir siyasi parti olma­ dan gec;:ilemeyecegi bence kesin. DP'yle birlikte ulke, en azmdan i§c;:i ve koyluler ac;:1smdan, hak ve hiirriyetler baglammda, daha da zor gunler gec;:irecek. Aydmlarm ba§larma neler gelecegini tahmin edebiliyorsundur."

Avukat, tiizuk ve yonetmelik hamlatmak ic;:in kendine gelen­ lerin a§m miktarda artttgma dikkat c;:ekti. Terziler, §oforler ve akla gelebilecek biitiin meslek gruplan, send ika kurmak ic;:in kap1s1n1 c;:almaya ba§lam1�t1.

"Sana bir §ey soyleyeyim mi Sabahattin" dedi N iyazi. "Gelen­ lerin hepsi ka§alot. H ic;:birinin bir meslekle filan ilgisi yak. Belli ki malum c;:evre tarafmdan gorevlendirilmi§ ve sendika agal tgma soyundurulmu§ bir e§ktya guruhu, kendine alan ac;:maya c;:alt§tyor." ***

N iyazi mes leklerden v e ozellikle de §Oforlerden soz edince Sabahattin "Ben de nakliyeci lik i§ine girecegim" diyerek lafi degi§tirdi.

Herkes §a§trm1�t1 . Bunca y1lm egitimcisi, sanat91s1 , yazan nas1 l olurdu da hie;: bilmed igi nakliyecilik i§ine girerd i ?

N iyazi'nin annesi "Hadi bunlan d a yemekte konu§altm" diye­ rek herkesi sofraya davet etti.

- 3 54-

Osman Balcigil II Yeiil Murekkep

$araplar ar;1ld1 ve Sabahattin' in ziyareti bir bilgi ahp verme bulu§masma, ho§ bir sohbete doni.i§ti.i.

"Bak . . . " diyordu durmaksmn Sabahattin'e N iyazi. "Ne yap yap yaz1 i§inden kendini kopartma."

Sabahattin "Asia ! " d iye cevap veriyordu her uyansmda ar­ kada§ma.

"Anadolu'yu gezmek bana insan tamma ar;1smdan r;ok yar­ d1mc1 olacak. Tabii ki bu insanlann i<;inden baz1larmm hayatlan­ m romanlanmda, hikayelerimde kullanacag1m. " N iyazi'nin annesi d e "Yorulursun oglum" diyordu durmaksmn.

Yemekler yenild i , §arap kadehleriyle koltuklara ger;ildi.

"Tersine" dedi Sabahattin, N iyazi'nin kendi i<;in i.izi.ilen annesine. "Beni yoran Ankara ve istanbul. $u Markop�a macerasmda yoruldugum kadar, Sisyphos 1 5 1 m isali, di.inyay1 s1mmda ta§tsam yorulmazd1m." ***

0 gi.in ve ertesi gi.in birkar; arkada§tm daha ziyaret etti Sabahattin.

Pertev'le Karpii;'te, t1pki eski gi.inlerde oldugu gibi oglen rak1s1 i<;ti. Ba§mdan ger;enleri ti.im ar;1khg1yla anlattt can dostuna. Nak­ liyecilik de dahil olmak i.izere bahsetmedigi konu kalmadi.

Ondan da Ankara'da ozellikle de faki.iltede olanlan dinledi.

Bi.iyi.ik b ir baskt kurmu§tU gerek CHP gerekse DP'l i ler i.izer­ lerinde. \:ok ar;1kt1, muhafazakar ve l iberal r;evreler, akade mi di.in­ yasmda kend ilerinden ba§ka k imsen in olmasm 1 istemiyord u .

1 5 1 . Yunan mi toloj isinde, devasa b i r kayay1, sonsuza kadar b i r dagm doruk noktasma

<;:1kartmakla cezaland m l m i§ kra l .

-3 5 5 -

Osman Balc1gil

II Ye�il M urekkep

Hele ki kendisi gibi CHP'nin solunda bulunanlara, hayat hakkt tammayacaklan be l l i olmu§tu . ***

Neredeyse bi.iti.in arkada§larmt ziyaret etmi§ti Sabahattin . . .

Biricik km Filiz'i ve sevgili e§i Aliye'siyle de hasret gidermi§ti.

Bundan boyle bir ayag1 Ankara'da olacag1, onlan yalmz b1rakmayacag1 ic;:in sevinc;: ic;:indeydi . "istanbul'a gitmem gerekiyor Fil iz" dedi o sabah di.inya tatltst kmm kucagma al1p.

"Arna yepyeni , pml pml bir kamyonla gelecegim oni.imi.izdeki gi.inlerde. Seni ve anneni altp Ankara'da dola§ttracagtm."

Sonra kansma kocaman sanld1 ve "Stk stk gelecegim amk" dedi. "O kadar ki, s1ktlacaksm1z benden."

-

3 5 6-

Seksen iki

ic;ine girdigi i§lerin kolay yurumeyeceginden, mutlaka bir yerde tokezleyeceginden ad1 gibi emindi Sabahattin.

Bir gelenekti bu.

Acaba bu gelenek, §U kamyon meselesinde bozulacak , her §ey bir kez olsun yolunda gidecek miyd i ?

Sabahattin istanbul'a geldiginde kamyonu almmt§, Cimcoz­ lann evinin kar§ts mda kalan sokaklardan birine c;ekilmi§ buldu.

Sefere c;1kmak ic;in hamltklara giri§meliydi. �oforlerle konu§acakt1 . Mal sevk1yat1 yapttrmaya ihtiyac1 olan §irketlerin kap 1lanm da c;almaya ba§lad1. ***

0 b i r an once yola koyulmak ic;in saga sola ko§tururken,

kamyonun sermayedan Melek Hamm sinir ic;inde Mehmet Ali Cimcoz'un ofisine geldi.

Daha oturmadan "Bula bula bir komunist mi buldun Mehmet Ali ?" ded i ht§tmla.

Avukat uzun uzun anlattt Sabahattin'in ilerici, durust bir insan oldugunu. Komunist filan olmad 1gma yemin etti. Tabii ki CHP'yi ele§tiriyordu Sabahattin ama kesinl ikle hic;bir orgute mensup de­ gildi . Teminat verebil ird i isterse Melek Hamm'a.

Melek Celal Sofu, Nuh dedi peygamber demedi.

Osman Balc1gil II Yqil Miirekkep

"Bana ait kamyonda, ad1 koti.i i§lere kan§ffil§ bir insan asla <;a­ h§tmlamaz" diye tutturmu§tu bir kere.

Mehmet Ali Bey, kadma bu kez de Sabahattin Ali'nin sanatc;1 yoni.inden yakla§tL "Siz de bir sanatc;1sm1z1 1 dedi ve tekrar ba§tan ba§lay1p dostu­ 1 nun yanh§ anla§1lm1§ i.inli.i bir edebiyat insam oldugunu soyledi.

Boylesi bir sanatc;1ya, kendi de i.inli.i bir sanatc;1 olan Melek Hamm destek olmayacakn da kim olacakn ?

Avukat bu kez, girecek uygun bir damar bulmu§tu.

"Eh madem oyle" dedi isteksizce ve gitti Melek Hamm. ***

Arna sonuc; Mehmet A l i Cimcoz'un bekledigi gibi olmayacakn. ikna olmu§ gibi gbri.inen Melek Hamm, Emniyet 6 . $ube Mi.i­ di.iri.i Kemal Aygi.in'i.i makammda ziyaret etmi§, her §eyi tam da oldugu gibi anlatmt§tl.

Kemal Aygi.in'i.in gozlerinde §im§ekler <;akm1§tl Sabahattin Ali'nin adm1 duyunca.

"Bir komi.inist o. Ne yapacag1 belli olmaz. Bir sue; i§ler siz de ortag1 olursunuz" diye tehdit etmi§ti Melek Hanim 1 1.

Yetmiyormu§ gibi Sabahattin'in dosyasm1 da getirtmi§ti ar§iV­ den, kadmm bni.ine koymu§tu.

Sabahattin Ali'nin emniyetteki dosyas1 kalm m1 kalmdi. ***

Melek Hamm yeniden geld i Mehmet Ali Cimcoz'un ofisine.

Kemal Aygi.in'i.i ziyaret ettigini soyledi . Ardmdan da "Katiyen ol­ maz ! " diyerek kestirdi attL. -3 5 8 -

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Normal ko§ullarda "iyi o zaman" diyecek olan Mehmet Ali, Sabahattin'in bogu§tugu ko§ullar akl ma gelince ba§ka bir yol bul­ masmm farz olduguna karar verdi.

"Kamyon Adalet'in i.isti.ine olsun o halde" dedi Melek Hanim'a.

Boyle bir hukuku vard1 avukatm Melek Hanim'la. Ablas1 gibiydi. Moda'da Sofular ile Cimcozlarm arasmdan su s1zmazd1.

Hatta, Saliha Cimcoz'un bi.isti.ini.i bile yapmt§tl Melek Hamm.

Mehmet Ali'nin kamyonun Adalet'in i.izerine olmas1 fikri i.ize­ rinde §byle bir di.i§i.indi.i Melek Celal Sofu . Adalet' i de Mehmet Ali kadar iyi tanird1.

"Olur o zaman" ded i.

Cimcozlarm, maddi ac;1dan kendini zor durumda b1rakmaya­ caklarma sonuna kadar gi.ivenirdi.

Onun korktugu, sahibi oldugu kamyon yi.izi.inden ba§mm der­ de girmesiydi, o kadar.

-

3 59

-

Seksen 0�

Melek Hamm, gori.ini.irde kamyonu Adalet Cimcoz'a satu.

Adalet Hamm, §Oforler dernegine kay1t yapurmak dahil bi.i­ ti.in resmi i§lemleri gerc;:ekle§tirdi.

Bi.iti.in bu geli§meleri merak i9inde izleyen Sabahattin sonun­ da rahatlami§tt . <;ah§maya, para kazanmaya ba§lamasmm oni.inde bir engel kalmami§ gibi gori.ini.iyordu. ***

Muhtelif §Ofor adaylarmm arasmdan, Salim Haseki'yle anla§tl Sabahattin. i lk i§leri Adana'yayd1 .

Hava 90 k soguk oldugu i�fo b i r me§in ceket v e yine me§in 9izmeler ald1 kendine.

T1pk1 uzun yol §Ofori.i gibi olmu§tU. Resmi bozan sadece iki §ey vard1: pipo ve altm c;:erc;:eveli gozli.ik.

Mar§a bas1ld1. ***

Biraz acemilikten olsa gerek, daha ellerindeki mah teslim et­ meden seferden para kazanamayarak doneceklerini hesaplad1 Sa­ bahattin. Cam s1kild1.

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

Hem giderken hem de donerken evine ugram1§, sevgili e§ini ve biricik kmni kucaklamak fosau bulmu§tu.

"Seferin tek iyi taraf1 Filiz ve Aliye'yi gormemdi" diye di.i§i.in­ di.i Ankara'dan istanbul'a donmek i.izere aynlirken. ***

Kamyonun istanbul'a ula§mas1 sorunlu olmu§tu .

Hemen bir mektup yazd1 sevgili e§ine : " 1 3 . 3 . 1 948

(;ok sevgili karzczgim , Bin bela ile bir haftada i s tanbul'a gelebildim . Kzzzlcahamam ile Duzce arasmda , yani Bolu Dagi ile Gerede havalisinde qok zor­ landzk . Kara saplamp gece dag b�larmda pek peri�an olduk , �ofor mahallinde uyuduk , az daha donuyorduk . Ostelik i zmit Dagy'm da kar sarmz� , buradan geqerken makas yani yay kzrdzk . . . "

Sabahattin mektubun i<;ine, kamyonun kmlan makas1yla ilgili c:;,"all§ma esnasmda c;ektigi fotograflan da eklemi§ti.

Ki.i<;i.ik Filiz babasmm gi:inderdigi fotograflan c;ok begenmi§ti, elinden b1rakm1yordu. ***

Bu arada Zincirli Hurriyet her ti.irli.i zorlugu a§tp, 5 N isan'da yay1mlanm1§tl.

Birkac; gun sonra da Sabahattin' in yazd1g1 bir yaz1 nedeniyle yazar s1fat1yla kendine, aynca yaz1 i§leri mi.idi.iri.i ve yaymm sahibi oldugu i<;in Mehmet Ali Aybar'a <lava a<;1ld1.

-

J6 l -

Osman Balctgil II Ye�il Miirekkep

Sabahattin karalar bagladi.

Kurtuldugunu di.i§i.indi.igi.i davalar si.ireci, ba§ma bir kez daha bela olmu§tu.

"As1l Buyi.ik Tehlike" ba§ltgm1 koydugu yaz1s 1, sokagm hare­ ketlenmesine yol a<;rnt§tL. Ogrenciler bu nedenle toplanmt§, yi.iri.iyi.i§ler yapmt§lard1.

Gazeteler c;<ir§af c;<ir§af Zincirli Hurriyet ve Sabahattin'in yaz1smdan soz ediyor, yaym ve yazar hedef gosteriliyordu.

Peki , ne demi§ti Sabahattin bu yazismda da bu kadar tepk i c;ekmi§ti ?

Her zaman oldugu gibi, huki.imeti ele§tirmi§ti yazar. i ktidann, A'dan Z'ye her §eyi yanlt§ yapt1gm1 anlatmI§tl.

Boyle olunca da Sabahattin Ali ve Mehmet Ali Aybar hakkmda "huki.imetin manevi §ahsiyetine yaym yoluyla hakaret etmek"ten dava ac;tlmt§tl.

Mahkeme Zincirli Hurriy e t i derhal kapatmI§, Sabahattin Ali'nin yarg1lanacag1 davanm 26 May1s 1 949'da gori.ilmesine karar vermi§ti.

Her zaman oldugu gibi per§embenin geli§i c;<ir§ambadan belli olmu§tu .

Belli ki bu yaz1 nedeniyle de ceza alacak, hapsedilecekti. '

-

3 62 -

Seksen Dort

Cimcozlann ev inde , butun gece, sabaha kadar du§undu Sa­ bahattin.

Sabah kahvalusmda "Rasih Nuri'yi gordum, 1srar etti, birkac; gun onda kalacag1m" dedi.

Sonra "Bugun yine kamyonun tamirat1yla ilgilenecegim ve i§ bakacag1m, sonra Rasih'e giderim" dedi tekrar.

Ne Mehmet Ali ne de Adalet §a§1rd1lar soyled iklerine.

Sabahattin'di bu i§te.

Evden c;1karken, butun gece du§undugunu kendi kend ine tekrarlad1 : "Nakliyecilikle ilgili <;alt§malara hie; ara vermemem gerekiyor."

G unun ilk yansm1 tamirhanede , tamir i§ine nezaret ederek gec;irdi. Sonra ta§tyacak bir §eyler bulmak ic;in birkac; kap1y1 <;ald 1.

Her zaman oldugu gibi pe§ini c;ok iyi kontrol ediyor, polis tara­ fmdan takip edilip edilmedigine a§m dikkat ediyordu.

Arna sanki, bu i§leri yaparken gorulmek istermi§ gibi bir hali vard1. ***

Aym gun, yani 29 Mart Pazartes i ak§am1, dolambac;h yollan tercih ederek ve <;antas1 elinde olmak uzere Rasih Nuri i leri'nin kap1sm1 <;ald1 .

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

Sarma§ dola§ oldu iki dost.

Ozlemi§ti Rasih Sabahattin'i. Ne guzel konu§urlardt §imdi.

Kendinden on kusur ya§ bu.yuk olmasma bakmadan, azarlad1 Rasih once Sabahattin'i.

"Senin gibi usta bir yazann boyle bir hata yapmasmt akltm alm1yor" dedi.

"Hakltsm" dedi Sabahattin. Laf olsun diye degil, sahiden hak vermi§ti Rasih'e.

Mehmet Ali Aybar da <;ok guvenmi§ti Sabahattin'e.

0 yazd1 di ye, yaz1sm1 kontrol etmeye bile gerek gormemi§, ba§­ lannm derde girebilecegini gazete iki bin adet bas1ld1ktan sonra fark etmi§ti.

Heyecan ic;inde matbaaya ko§mU§, baskty1 durdurmu§ ve ya­ zmm bir bolumunu tashih ettirmi§, bas1lan ktsm1 ise b ir muhurle kapatttrmt§tt.

C:: a re olmamt§tl Aybar'm bu mudahalesi de. i §te tam da bu nedenle, Rasih'in ele§tirisini "Hakltsm" diye cevaplamt§tt Sabahattin.

Gene; arkada§t, daha once de uyard1g1 gibi "�u Cimcozlara dik­ kat etmende yarar var. Saglam ayakkab1 olmad1klanna <lair laflar geliyor kulag1ma" dedi.

Sabahattin'in cant iyice s1ktld1.

"Yatsam olur mu ?" diye sordu. ***

Yatagmda, Rasih gibi bir orgute bagl1 c;alt§an arkada§larmm kendini son zamanlarda epey ele§tirdigini du§U.ndi.i.

Bir k1s1m dostu, polisi bilerek isteyerek usti.ine c;ektigini bile soylemi§ti.

- 3 64-

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

"Gizlenerek de <;.-ah§abilecekken, kendini afi§e etmen ne kadar dogru ?" demi§ti bazilan.

Sabahattin, bu dl.i§lince sah ipleriyle aynt fikirde degi ld i .

Olamazd 1 .

"Mesela . . . " diye dl.i§l.indu a z once Rasih'in ettigi sozlerden ha­ reketle. "Cimcozlarm bana faydas1 oldu, zaran olmadi."

Polisle senlibenli, ko§e kapmaca oynar gibi davranmasmm bir taktik oldugunu bir turlu anlatamamt§tl orgutlu dostlanna.

Boyle davranarak, gizlenmeyi gerektirecek bir §ey yapmadigma inand 1rmaya <;.-ah§iyordu kendini izleyenleri.

Tabii ki her kesimden arkada§1 olacakn. Boylece kendine bir koruma kalkant olu§turmu§ oluyordu.

Ol.i§lincelerinin tam da bu noktasmda durdu.

"Ne kalkani ?" diye sordu kendi kendine.

Yine yarg1lanacak yine hapis yatacakt1 i§te.

Ter i<;inde kalm1§tl . Yatagmdan kalkt1.

Ne olursa olsun, bir daha hapse girmemesi gerekiyordu .

Bir yolunu bulup, geride b1rakmal iyd 1 artik mahkeme ve tutukluluk gunlerin i .

Gece boyu dl.i§Lindu v e b i r plan yaptt.

-

3 65 -

Seksen Be§

Rasih'in evinden c;:1kmca etrafm1 c:;nk iyi kontrol etti Sabahattin.

Birkac;: otobuse bindi, son anda indi.

Son olarak Fatih'in ara sokaklanndan Karagumruk'e kadar yu­ rudu. Yolda bir kahvede c;:ay ic;:ti. Arkasmdan, kahveye §uphesini c;:ekecek biri girmemi§ti. Rahatlad1.

Kimse tarafmdan takip edilmedigine kanaat getirince, Pa§a­ kap1s1 Cezaevi'nde tant§tlgt, berber Hasan'm Edimekap1 1daki dukkanma dogru yurumeye koyuldu .

Dukkani bulunca, bir sure dt§andan gozetledi. Oikkatini c;:e­ ken ma dt§t bir durum yoktu. ic;:eriye girmeye karar verdi.

Hasan Turan, c;:ok iyi kar§tladt kogu§ arkada§mt. <;ay ikram etti, uzunca sure havadan sudan soyle§ip eski gunleri yad ettiler.

Sonra bir punduna getirdi "Beni derhal Bulgaristan'a c;:1kart­ manm istiyorum" dedi Sabahattin.

Nedense, h ie; §a§1rmad1 Hasan. Sanki, dunyanm en normal cumlesini kurmu§tu Sabahattin.

Ba§ka biriyle yapsa bu konu§may1 ve kar§tsmdaki boyle rahat davransa, i§killenirdi Sabahattin. Arna Hasan, komunizm propa­ gandast yapmaktan ve karde§ini Bulgaristan'a ka91rmaktan hukum giymi§ti nihayetinde. Boylesi durumlara a§inayd1. Kar§tsmda pi§mi§ kelle gibi smt1yor olmasmm nedenini, tecrubeli olmasma verdi.

Berber Hasan az onceki "Daha daha ne var ne yok ?" edebiya­ tma derhal son verdi, Sabahattin'in Bulgaristan'a dair sozlerinin uzerine. Sadede gelmesi gerektigini du§unmu§ olmaliydi.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

"Emrin olur agabey ! " "Estagfurullah" demek zorunda kald1 yazar.

Hasan'm ba§ka soyleyecekleri de vard1.

"Ali'yi taniyorsun i§te. Sen paradan haber ver. Para olsun bir orduyu bile dt§anya 91karm."

Sabahattin yem olsun diye "Ba§kalan da var 91kmak isteyen.

Benim ba§tm derde girmezse onlar da ba§vuracak size" dedi.

Kavramt§tl durumu Hasan. Ali'nin 9ok ho§una gidecekti Sabahattin'in bu son soyledikleri. Kald1 ki, kom§uda pi§ecek ken­ disine de dU.§ecekti elbet.

"Sen gider gitmez, dukkani kapatacag1m ve gidip Ali'yi bula­ cag1m" dedi Hasan.

Sabahattin ayaga kalkarken "Yann sabah yine gel" dedi, uze­ rindeki beyaz onlugu 91kamp asktya ast1.

Sabahattin kap1y1 i;ekip 91kmadan once Hasan arkasmdan seslend i.

"Yann sabah hamhkh gel agabey. BU.yuk bir ihtimalle 91kar­ sm yola ! " "Tamam" diye cevaplad1 berberi Sabahattin. ***

Gece ge9 saatlerde, butun haz1rliklanni tamamlam1§ olarak ula§tL arkada§I Rasih'in evine.

Gen<; adam her zaman oldugu gibi kitap okuyor, notlar 91kanyordu.

Sabahattin'in yuzunde , belirgin bir endi§e okudu Rasih.

"Bir terslik mi var ?" diye sordu.

"Hay1r. Gel biraz oturahm" dedi Sabahattin koltuklan i§aret ederek.

-

3 67 -

Osman Balcigil II Ye�il Murekkcp

$a§trd1 gen<; Rasih.

Oturdular.

"Sana c;ok gliveniyorum Rasih Nuri" dedi ve derin bir nefes aldi. "Nedense i:iyle" diye ilave etti. $a§trd1 gen<; adam. S1ra dt§L bir durumla kar§L kar§1yayd1 . ***

"Bi.iyuk b i r ihtimalle, yarm Bulgaristan'a ka<;acag1m Rasih.

Beni dt§anya r;1kartacak iki adamm d t§ mda, bu konuyu bilen tek ki§i sensin. " Sabahattin gen<; arkada§ma, isimleriyle cisimleriyle i k i ada­ mm k imler oldugunu anlam once. Hapiste nasil tant§ttklanni sayip di:ikti.i.

Her ikisinin de ba§lanndan neler ge<;rigini, hangi tarihte ne sur;lar i§lediklerini, nasil yakaland1klarm1, ka<; y1lla yargiland1kla­ nni, her §eyi ama her §eyi anlattt.

Rasih §2§tnp kalmt§tt. "Bu ti.ir adamlara gi.ivenerek dogru bir §ey mi yap1yor acaba ?" diye dli§i.indi.i.

Eger yanlt§ bir i§in pe§indeyse, vazge<;irmekti niyeti.

Dostunun sinirlerinin son zamanlarda iyice bozuldugunun farkmdayd1. Boylesi bir durumda, insan kolayltkla birc;ok i:inemli noktay1 gi:izden kar;1rabilirdi. ***

Rasih doluya koydu almad1, bo§a koydu dolmad1.

Sabahattin'in bir hapisligi daha kald1racak gliclinlin kalmad1g1 ac;:1k ser;ik belli oluyordu.

- 368-

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

Olke aydmlarmm, §imdiki ve yak m gelecekteki hi.iki.imetlerle ac;1ktan ac;1ga mi.icadele etme imkanlann m uzunca bir si.ire ic;in ortadan kalkt1g1 bir gerc;ekti.

Adi konulmam1§ bir fa§izmle burun burunayd 1 Ti.irkiye.

Sabahattin'in bu saatten sonra gizlenerek mi.icadele etmesi de mi.imki.in degildi. <;ok gbz bni.indeydi, haddinden fazla sivrilmi§ti ve belli ki bir ad1m daha atmasma izin verilmeyecekti.

Hapse dayansa bile, yazmamaya dayanamazd1 tamd1g1 Sabahattin.

YurtdI§tna c;1karsa, hie; olmazsa yazmaya orada devam edebilir, belki daha da fazla faydah olurdu yurduna. ***

"Hakhsm" dedi uzun uzun di.i§i.indi.ikten sonra gene; Rasih.

"Gitmen laz1m" dedi. Ardmdan "Sana nas1l yard1m edebili­ rim ?" diye sordu.

Gi.ili.imsedi Sabahattin. N e isteyeceg ini belli k i bnceden tasarlam t§tl.

"Oncelikle, mavi yolculukta Yunanh direni§c;ilerden edinip de sana saklaman ic;in verdigim tabancay1 istiyorum. Ve sana iki tane mektup b1rakacag1m. Birini e§im ve k mma ula§tlracaksm, btekini de Mehmet Ali Cimcoz'un dairesinin kap 1s mm altmdan bizzat atacaksm. Tabii ben sag salim yurtd t§ma c;1kabilirsem."

"Tabanca sabahleyin burada olacak" dedi Rasih en c iddi dev­ rimci tavrm1 takmarak.

"Peki" diye sordu ardmdan. "Yurtd1§ma c;1kt1gmdan nasil emin olacag1m? Ne zaman ula§t1racag1m mektuplan sahiplerine ?"

-3 69 -

Seksen Alt1

Plamm en ince aynnttlanna kadar anlatmaya ba§lamadan once, kalktt kendine bir bardak su ald1 Sabahattin.

Birka<; yudum i<;tikten sonra, "Bak Rasih, biliyorsun hep ye§il mi.irekkep kullanmm" ded i.

Ceketinin ic;cebinden ye§il mi.irekkepli dolmakalemini <;1kard1, masanm i.izerine koydu.

"Bunlar da benim kartv izitlerim" dedi ve cuzdanmdan, uze­ rinde ismi yazan kartvizitlerden bir tane <;1kanp onu da masanm i.isti.ine koydu.

"Yann sabahleyin, sana §imdi adresini yazacag1m Edirneka­ p1'daki berber dukkanmm onunden r;1kacag1m yola. Berberin ad1 az once de soyledigim gib i, Hasan Turan. " Butt.in bu sozleri soylerken, Rasih'in <;ali§ma masasma dogru yi.irudu, gen<; adamm kitap okurken not almak i<;in kulland1g1 kag1tlardan temiz bir tane ald1, koltuga oturdu.

Sabahattin, sehpanm i.izerine koydugu kag1dm i.izerine irice harflerle "Berber Hasan Turan" yazd1.

"Ve bu da adresi" diyerek, berber dukkanmm adresini ezberin­ den kag1da doktu.

Bir haftalik ku<;Uk bir takvim olu§turdu kag1dm uzerinde. Ka­ leminin ucuyla i§aret ederek konu§masm1 si.irdurdu.

"Bugi.in 3 0 Mart. Yann aym 3 1 'i. Sabahleyin, Edirnekap1'daki berber dukkanmm onunden yola r;1kacag1m. Eger her §ey yolunda giderse, yann gece ya da en <;ok obur gece smm ge<;mi§ olacag1m. "

Osman Balcigil II Ye�il Murekl<ep

Bunlan soylerken, dolmakalemiyle 3 1 Mart, 1 ve 2 N isan'1 i§aretlemi§ti. Sonra ba§tnt kaldmp bir kez daha bakt1 arkada§mm yi.izi.ine.

Sabahattin yi.izi.ine "Anladm m 1 ?" der gibi bakmca, Rasih anlad 1gm1 i§aret edecek §ekilde ba§tnt sallad 1.

Devam etti yazar.

"Smm gec;ince §U gordi.igi.in kalemle, §U gordi.igi.in kartm ay­ msma, ba§ard1g1m1 belirtecek §ekilde bir not yazacag1m. Notun zorlanarak yazdmlma ihtima[ine kar§I, on[em o[sun diye, ataca­ gtm imzada nokta olmayacak. Normalde nokta koyanm. Oikkat edecegin bu ! " Yine "Anladm mt ?" der gibi bakt1 Sabahattin arkada§ma.

Rasih dogru anlay1p anlamad1gm1 gostermek ic;in "$uraya bir imza at" dedi.

Sabahattin imzasm1 attt. Rasih kalemi ald1 ve imzadaki noktayt karalad1.

"Yani boy le olacak?" dedi gene; adam.

"Evet" diye cevaplad1 arkada§tnt Sabahattin. " imzada nokta olmayacak" diye tekrarlad1.

Ba§mt sallad1 Rasih.

-3 7 1 ·

Seksen Yedi

Rasih'ten aynhp odasma <;ekilince, ilk i§ olarak p iposunu yol­ culuk i9in ald1g1 yeni ti.iti.inle doldurdu Sabahattin.

Pipoyu yakmadan once penceresini a9tt, istanbul'un sogugunu i9ine iyice <;ekti. ***

Her zaman oldugu gibi, ye§il mi.irekkepli kalemi elinde olmak i.izere, oni.i n e koydugu kag1dann i.izerine egildi.

Vazge9ti. C:: a ntasmdan daha once y�zmt§ oldugu mektubu 91kard 1 . Once onu okuyacaktt: "28

Mart 1 948 , c;ok sevdigim Mehmet Ali ve refikas1 , B u mektubu ald1gm1z zaman ben bir muddet ifin ortadan yok olmu§ olacagzm . Herkesin beni gefen seferki gibi tebdil dola§IT bilmesi munasiptir. Bu karan vermeden fOk du§ilndum . Fakat cephemi tayinde daha fazla tereddut edemezdim . Yepyeni ve daha muspet bir hayata ba§lamak karanm muthi§ nefis muca­ delelerinden sonra verdim . Dunyada Filiz' le Aliye ' nin yanmda en sevdigim insanlar sizlersiniz . Size kar§1 kotil olmamak ifin elimden gelen her §eyi yapt1m . Elimden gelmeyen ifin de ben i affedebileceginizi umuyorum . Benden tekrar haber alacagzmz1

Osman Balcigil II Ye�il Murckkcp

sanmm . Tekrar ve b�ka �artlar altmda gorii�ebilecegimize de inamyorum . (;oktan verdigim bu karan tatbikte bu kadar gef kalz�1mm sebebi kanm , fOcugum ve sizdiniz . Fakat bu �artlar altmda bu manaszz hayau devam ettirmekte mana goremedim .

Hepinizin beni affetmenizi ve tekrar bulu�uncaya kadar sevgiyle hat1rlamamz1 isterim . $imdiye kadar kendimden ba�ka hif kim­ seye kotiiluk etmemem ifin gayret ederdim . Artzk kendime de kotuluk etmemek ifin bu karan verdim . . . " 1 52 Biraz ara verdi okumaya Sabahattin.

"Kedime de koti.ili.ik etmemek" ifadesini yerli yerinde kullan­ m t§ olup olmad1gm1 di.i§i.indi.i.

Gayriihtiyari ayaga kalkt1, araltk b1rakt1g1 pencerenin oni.ine tekrar geldi. istedigi 90k bir §ey degildi aslmda.

Dahas1, olmasm1 diledigi , ugra§ verdigi her §eyi kendi i9in de­ gil, yurdu ve i.izerinde ya§ayan insanlar i9in yapmt§tt.

Ve bunu yaparken, ister istemez kendi kendine koti.ili.ik etmi§ti.

Gerekc;esi tam da buydu "Arttk kendime de koti.ili.ik etmemek i9in bu karan verdim" diye yazmasmm. ***

Ko§edeki koltuga oturdu ve geriye dogru di.i§i.indi.i.

O!keyi yonetenler i9inde, bir tek Hasan A li Yi.ice! anlamt§tl onun ne yapmaya c;alt§ttgm1 . Bunun ic;in de hep destek olmu§tu.

1 5 2 . Mehmet Ali Cimcoz bu mektuptan ilk kez 2 2 Temmuz 1 949'da, §ahit olarak c;:agn ld1g1

mahkemede si:iz etti. Mektup, 2 2 �ubat ile 1 Mart 1 950 tarihleri arasmda Gerc,.-ek gazete­ sinde tefrika ed ilen, "Sabahattin Ali N ic;:in O ld Urtildti ?" ba§hkh yaz1 dizisinde yay1mland 1 .

Osman Babgil II Ye�il Miirekkep

Arna bu narnuslu egitirnci dt§mda kalan kirn varsa, politika­ larma hizrnet ettigi yerde pohpohlay1p goklere <;1kartrn1§, aykm dii§tiigii yerde ba§tnl ezrneye <;ah§rnt§tl, bir y1lan rnisali. <:;ok s1ktld1, olup bitenleri hamlarken Sabahattin.

Nefes alarnaz gibi oldu.

Tekrar ayaga kalktt, pencereyi sonuna kadar a<;r1, bir sure cad­ deden ge<;en tek tiik orornobillerin stop larnbalarm1, farlanrn izledi.

Bu kez de d1§any1 seyrederek devarn etti dii§iinrneye . Ciddiyet­ le hesaba <;ekiyordu kendini.

Kazand 1klanrn ve kaybettiklerini yan yana, alt alta, iist iiste koyuyor, att1g1 ta§m iirkiittiigii kurbagaya degip degrnedigini an­ larnaya <;ah§tyordu.

Aliye'sini ve Filiz'ini, ozell ikle de egitirncilikten kap1 dt§an edildiginden bu yana, fena halde ihrnal etrni§ti.

Meslegini siirdiirebilseydi, rnaddi ve rnanevi olarak onlara <;ok daha fazla yard1rnc1 olabilirdi.

"En azmdan . . . " diye dii§iindii. "Yanlannda olur, s1cakhg1rn1 verirdirn."

Gozleri doldu. <:;ok a<;1kt1. Boyle devarn edernezdi.

Gozliigiinii <;tkanp pervaza koydu, elinin tersiyle gozpmarla­ nndan akan ya§lan sildi.

"Arna . . . " dedi kendi kendine. "Susrnak, susrnay1 kabullenrnek, ger<;ekleri goriip de susarak bir hayat ge<;irrnek de onursuzluk olurdu." ***

Cirncoz ailesine yazd 1g1 rnektubu okuyup, iizerine iyice dii§iin­ diikten soma, sevgili e§i ve bir tanecik km i<;in yazrnaya koyuldu:

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

"Sevgili Kanczgzm , B u mektubu aldzgzn zaman ben i talya , Frans a veya Londra' da olacagzm . Filiz' in okulu biter bitmez sizi yanzma aldzracagzm .

Mehmet Ali Aybar ve Mahmut Dikerdem 1 53 sizinle ilgilenecek .

S ize i§ Bankasz ' nda § U numaralz hesab1mla para gonderiyorum .

Rauf Callzlar da size rnatbaa parasmdan gonderecek . Sen benim tutumlu kanczgzmsmd1r, idare etmeye �alz§irszn . Filiz' i ve seni hasre tle binlerce defa dudaklarmdan operim . . 154 . JJ

Yazd1klarm1 tekrar okudu Sabahattin.

Unuttugu bir konu kaltp kalmad1gm1 titizlikle kontrol etti.

Aliye'nin mektubu al mca <;ok korkacagmdan emindi.

Sonraki gi.inlerde de diken i.izerinde ya§ar gibi ya§ayacakt1 sevgili e§i.

Ve sevgili Filiz'i, tekrar kar§tla§mcaya kadar kim bilir ne kadar ozleyecekti babac1gm1. . . ii;:inden bir paryanm koptugunu hissetti.

"Ote yandan . . . " d iye di.i§i.indi.i. "Eger bunun kararm 1 §imd i verip yurtdt§ma <;:tkmazsam, A liye'nin ted irginligi bir omi.ir si.i­ recek. Filiz ise ben zindanlarda omi.ir ti.iketirken bi.iyi.iyecek. "

l 5 3 . l 9 l 6 - l 993 y 1 l lan arasmda ya§ad 1 . Bi.iyi.ikel<;i l i k , yazarl1k yapt 1 . Ban§ Deme�i'nin

gene! ba�kan lt�1n1 yap tl . l 2 Eyli.il darbesinde Ban� Deme�i Davas1 'ndan yarg1 land 1.

Orradogu'da Devrim Yillari ve O�iincii Diinyadan isimli iki kitab1 var.

1 54. F. A l i ve A. O zkmmlt'nin birl ikte kaleme ald1klan Sabahattin Ali isimli k i tapta, mek­ tuptan aklmda kalanlan boyle aktarmt§ A l iye A l i . c;:unki.i, mektubu Rasih N uri i leri'den al1p A l iye Hanim'a u la§ttran Cevdet Kudre t , A l iye Han im'a okuttuktan soma , kend i bile okumadan sobaya at1p yakmt§.

-.3 7 5 -

Seksen Sekiz

<;alar saatin sesiyle uyand1 ve derhal yataktan kalktt Sabahattin. <;antasm1 ak§amdan toplad1g1 i<;:in sadece i.izerini degi§t irmesi yetti. Banyoya ge<;:ip di§lerini f1r<;:alad 1 , sa<;:lanm tarad1 .

Odasma doni.ince altm <;:er<;:evel i gozli.iklerini iy ice silip goz­ lerine taktt.

Haz1rd1. <;antasm1 ve <;:antanm i.izerinde duran iki zarf1 ald1, salona ge<;:ri. ***

Sevg i l i Rasih kahvalt1y1 hamlamt§, ekmekleri tam da o banyodan <;:tkarken k tzartmaya ba§lamt§t t .

Kahvalttya otururken mis gibi k1zarm1§ ekmegin kokusunu i<;:ine <;:ekti Sabahattin. iki adam bir si.ire konU§mad1. i<;:lerinden konu§mak istegi gelmedi.

Esasen, o kadar <;:ok laflan vard1 ki birbirlerine soyleyecek.

Ak§amdan detayland 1rm1§ olduklan i<;:in , plana dair de tek soz etmeleri gerekmiyordu.

Rasih bir ara kalktt, bez par<;:asma sanlmt§ emaneti getirip ma­ sanm i.izerine koydu ve Sabahattin'e dogru itti.

"Baktm1m yapt1m, saat gibi <;:alt§ tyor" dedi.

Sabahattin, Yunanlt direni§<;:ilerden ed ind igi, saklasm diye Rasih'e verdigi tabancay1 <;:antasma yerle§tirdi.

Rasih "i §te" d iye di.i§i.indi.i "Sabahatt in'in s i l ah§orlugu bu kadar olur. "

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Hakltyd1 Rasih. Sabahattin tabancay1 almca §6yle bir eline oturtmamt§, §arjori.ini.in dolu olup olmad1gma, namluda kur§un kaltp kalmad1gma bakmamt§tl bile. Rasih'ten ald1g1 gibi, bez par­ c;.-asma sanlm1§ olarak c;.-antasma t1kt§t1rm1§tl.

"Yerinde olsam belime koyard1m 1 1 diye di.i§i.indi.iyse de agzm1 ac;mad1 gene; adam .

Boylesi i§lerde, ozellikle de Sabahattin gibi bir adama, akil vermemesi gerektiginin farkmdayd 1. ***

Sabahattin si lah1 c;.-antasma yerle§tirince, Rasih kendine uza­ nlmt§ olan iki zarf1 ald1 ve kisa bir si.ireligine gozden kayboldu.

Mektuplan , az once tabancay1 ald1g1, yerini Sabahattin'in bile bilmedigi zulasma yerle§tirmi§ olarak geri dondi.i.

Aynltk zamam gelmi§ti. iki dost, bu aynl iktan sonra hi<;bir zaman gori.i§emeyebilecek­ lerini de di.i§i.inerek, s1ki siki sanldilar birbirlerine. ***

Merdivenler.

Rasih' in kapatt1g1 daire kap1s mm c;1kartt1g1 ses.

Apartmanm ag1r demir kap1smm isteksizce kapant§L. N i§anta§t'nm kendine ozgi.i ugultusu.

Pencerede Rasih.

Kalkarmt§ gibi bir el.

Bir act tebessi.im.

Bir damla gozya§t . ***

-

37 7-

Osman Balcigil II Ye�il M urekkep

"Ba§ka bir zamanda ba§ka bir yerde" diye di.i§i.indi.i, Rasih'in bakt1g1 pencereye arkasm1 doni.ip gozi.indeki bir damla ya§! silerken Sabahattin.

"Dilerim bir gi.in, hayalini kurdugun gibi bir i.ilkeye donersin sevgili agabeyim" diye di.i§i.indi.i gen<; Rasih, Sabahattin gozden kaybolurken.

-

3 78 -

Seksen Dokuz

Sabahattin ala ki pe§ine taktlm1§ bir sivil pol is varsa diye bin bir numara yaptl yine.

Otobi.ise binip son anda inme, birkac; pasaj 1 h1zla gec;ip ortadan yok olma . . .

Romanlarda okudugu, filmlerde seyrettigi n e kadar casusluk numaras1 varsa uygulad1 ve sonunda rotasm1 kamyona c;evirdi.

Tam da isted igi yere c;ekmi§ti kamyonu §Ofor Salim.

Sabahattin'i gori.ince hareketlendi, ko§up elindeki c;amay 1 almak istedi.

"Sag ol Salim, ben ta§mm" dedi yumu§ak bir ses tonuyla.

Salim kontag1 c;evirmeden sordu "Nereye gidecegiz beyim ?" di ye .

"Edimekap1'dan bir arkada§I alacag1z ve K1rklareli'ne gidecegiz Salim. Peynir getirecegiz." � i§hane'den a§ag1 dogru sallamp Unkapam Kopri.isi.i'ni.i gec;e­ cek, ardmdan Sarac;haneba§1'ndan Edirnekap1 istikametine ktv­ n lacak lard 1.

Severdi i stanbul'un bu taraflanm Sabahattin. Hem de c;ok.

Akima gayriihtiyari i.i<; saur geldi:

"Daglar dudaklanm boyar pembe bir tayle Koprude fersiz gozler aiy1lir uzuntayle : Sabah , 1st1rap iyeken kalplerin ak�am1d1r . . .

"

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Bu i.i<;: samla birlikte 90k ama 90k eskiye gitmi§ti.

1 928'in agustos ayma . . .

Ne sevinmi§ti "Kopri.i'de Sabah" isimli §iiri Me§ale'de yay1mlanmca.

Havalara u<;:mu§tu !

Tam da Hal i<;: Kopri.isi.i'ni.in i.izerinde gel mi§ti §iiri aklma.

Oi.i§i.ini.ince, istanbul i.izerine yazd1g1 oteki §iirleri de hat1rlad1 yazar.

Aslmda, 1 926'da Servet-i Funun'da ba§lamt§tl istanbul i.izerine yazd1g1 §iirlerini yay1lamaya.

"Kopri.i'ni.in <;ocuklan", "Kopri.i'ni.in Geceleri", "Kopri.i'de Sabah" . . .

Aradan yakla§tk yirmi y1l ge<;:mi§ti v e i§te yine Kopri.i'ni.in i.izerindeydi Sabahattin. Hali<;: Kopri.isi.i'nden, Galata Kopri.isi.i'ni.i seyrediyordu. ***

"K1rklarel i'nin i<;:inden mi alacag1z peyniri ?" diye sordu Salim, o istanbul i.izerine di.i§i.ini.irken.

Sabahattin'in cevab1 hamd1.

"Heni.iz bi lmiyorum.11 "Demek. . . 1 1 diye di.i§i.indi.i Bozdogan Kemeri'nin altmdan ge­ <;:erken. "Bu gi.izel §ehri son gori.i§i.im.11 Bu sefer de aklma, yirmi y1l once Almanya'ya dogru ger<;:ekle§­ tirdigi tren yolculugu geldi. �imdi nas1l Rasih'i arkasmda b1raktp 91kt1ysa yola, o zaman da Pertev ve bir dolu dostunu b1rakmt§tl geride.

0 zaman i9i i<;:ine nas1l s1gmad 1ysa, §imdi de s1gm1yordu i§te.

-

3 80

-

Osman Balc1gil II Ye�il Miirekkep

Akima gi.izel e§i ve biricik km geldi. Aglamamak i<;in di§lerini s1kt1. ***

Oi.i§i.incelerinden uzakla§abilmek i<;in, Salim'in yam ba§mda duran Yeni Sabah gazetesini aldt.

Ba§ sayfada bulunan Bulgaristan'la ilgili bir haber dikkatini <;ekti.

Haberin spotunda "u�k krizi"nin si.irdi.igi.i belirtilmi§ti.

"Ben smm gec;meye �h§trken umanm her iki taraf da sakin olur" diye i<; gec;irdi ve haberi okumaya koyuldu.

Gazete geni§ bir hamlatma yapmt§tl gerginlikle ilgili.

9 $ubat'ta Bulgar u�ksavarlan, Ti.irkiye smmnm Bulgaristan tarafmda iki Ti.irk u�gm1 di.i§i.irmi.i§ti.i . Ti.irkiye ile Bulgaristan arasmda, olaym mi.inaka§as1 si.iri.iyordu.

Ye§ ilkoy'den havalanan iki Ti.irk u�gmm amac1 1 Trakya se­ malannda, radann menzilini test etmekti. Bunun yam s1ra 1 pi­ lotlar, radar kontrolori.iyle koordinasyon uzerine de �h§tyorlard 1 .

A rn a olan olmu§tu i§te.

Ti.irk pilotlan, koti.i hava §artlan nedeniyle Bulgaristan'm hava sahasma girmi§ ve ger<;ekle§en u�ksavar ate§i sonucu iki u�<lk da di.i§i.iri.ilmi.i§ti.i.

Ac;1lan ate§te bir pilot §ehit olmu§, oteki pilot Bulgar askerleri tarafmdan tutuklanmt§tl Mesele, bir ay1 a§km bir si.iredir, bi.iyi.ik bir diplomatik krize doni.i§mi.i§ bulunuyordu.

0 gi.inden bu yana, Bulgaristan'la Ti.irkiye'nin aras1 fena halde ac;1lm1§tt. Bi.iyi.ik§ehirlerde , Bulgaristan aleyhtan mitingler di.izen­ leniyordu.

-3 8 1 -

Osman Balcigil // Ye�il Miirekkep

Son olarak hiikiimet Bulgaristan'a nota vermi§ ve §ehit ola n pilotun cenazesi i le ya�ayan pilotun iades ini saglamt§tt.

Ancak sular heni.iz durulmamt§, tersine, gerginlik had safhaya ula§ffit§tt.

Ciinkii , Turk w;aklan Bulgar smmnm iizerinde w;mayt siir­ diiriiyordu . 1 55 Sabahattin oteki haberlere bakmak ic;in sayfayt c;evirirken "$u Bulgaristan smmnt bir gec;ebilsem kazastz belastz" d iye dii§iindii tekrar.

1 5 5 . 22 Temmuz 1 948'de Bu lgar u<;aksavarlan bir Turk u<;agm1 daha vurdu. U<;ak yakit

kaybederek Ye�i lkoy'e yakla�t l . Yak ltl bit ince motor durd u ve pilot piste kmm yaparak inebild i .

-382-

Doksan

Fatih'i, Karagi.imri.ik'i.i geride b1rakm1§lard1. . .

Salim'e "M ihrimah Sultan Camii'ne dogru git. Oraya gelince ben sana tarif edecegim yolu" dedi Sabahattin. <;ok ge9meden, Hasan Turan'm berber dukkanm m oni.in­ deydiler.

"Sen inme arabadan Salim. Vakit kaybetmeyelim. Ben iner getiririm adam1" dedi ve arabadan atlad1. ***

Sabahattin dukkana girdiginde, kendisine rehberlik yapacak olan Ali ve berber Hasan <;ay i<;iyorlard1.

Berber hemen kalkip bir <;ay da misafiri i<;in koydu.

Bu arada rehber Ali ve Sabahattin selamla§m1§lard 1.

Sabahattin gelip, tam da kendisine rehberlik yapacak adamm yanmdaki sandalyeye oturdu .

Yazar uzatilan <;ay1 ald1, bir yudum i<;ti ve sag yanmda bo§ du­ ran sandalyenin i.izerine b1rakt1. Cebinden bir zarf 91kartt1 ve "Bu isted igin paranm yans1" diyerek hemen solunda oturmakta olan Ali Ertekin' e uzattl.

Adamm yi.izi.inde pis bir gi.ili.imseme belirdi, kirli di§leri gbriindi.i.

Sabahattin rehberinin t1ynetini bildigi i<;in, para i.izerinden ilerlemeyi si.irdi.irdi.i.

Osman Balctgil //

Yqil MiiTekkep

"Geri kalan yansm1 konu§tugumuz gibi ben Bulgaristan'a ge<;1 tikten soma alacaksm."

"Orada, senden mi alacag1m ? 11 diye sordu Ali. "Hayir" diye cevaplad1 soruyu Sabahattin.

"Daha once Hasan'a da anlamgim gibi, ben bir pusula yazip sana verecegim. Sen pusulay1 buraya getireceksin. Bir arkada§tm gelecek ve kendini tamtacak. Pusulay1 ona verip paray1 alacaks1mz. Boyle anla§ffiL§ttk. " "Tamam, tamam" dedi berber, sanki anlat1lam ilk kez duyu­ yormu§ gibi davranan arkada§L Ali'ye. "iyi madem" dedi sanki zor ikna olmu§ gibi bir edayla asker eskisi rehber. ***

Sabahattin, yol iizerine biraz ayrmt1 istedi.

"Malum" ded i. "Kamyonu kullanacak §Oforun hi<;bir §eyden haberi yak. Yanmda tek kelime bile konu§mamam1z laz1m. 11 Ali Ertekin ba§mL salladi.

Bu arada Sabahattin <;antasmdan bir harita <;1kart1p "Gaster nereye gidecegimizi ?" dedi. Sanki biraz tedirgin gibi <;tkmt§tL sesi. iri adam, i§aretparmagmm ucunu haritanm iizerine koyunca, o bolgenin butiin cografyas1 kapand1.

"K1rklareli'nde once Yundolan istikametine gidecegiz. Oskup'e yakm K mlcadere koyiine yakm bir noktada kamyondan inecegiz.

Yuriiyerek Sazara1 56 istikametine gidecegiz. Son gorecegimiz Turk

1 5 6. Buglinkli ismi \:ukurpmar. Esk i ismi olan Sazara, "Roma imparatorunun ya§ad 1g1 yer" anlamma gel i r. Sezar'dan tliretilmi�tir. Bulgaristan smmna uzaklig1 sadece on Li<; ki­ lometred i r.

- 384-

Osman Balcigil // Ye�il Murekkep

kayi.i Hedye 1 57 olacak. Kaye yakm bir baraj var. Baraj m kar§L tara­ fma gec;tigimizde, Bulgar hududuna be§, bilemedin altt kilometre kalir. Ormanm ic;:inden gidecegiz tabii."

Adamm saylediklerini haritada garemeyince Sabahattin'in cam s1ktld1. S1kmt1s1 yi.izi.ine yans1d1 .

"Kayler haritada gariin mez" dedi Ali Ertekin bi.iyi.ik bir rahatl1kla.

Konu§acak bir laf kalmaymca "Hadi o halde" dedi yazar. "Ko­ yulalim yola."

Yanmdaki sandalyeye koydugu sogumu§ c;aym1 ald1, bir yudumda ic;ti.

"Ziyade olsun" dedi c;ay bardagm 1 yine sandalyenin i.izerine koyarken. Ard mdan "Eyvallah Hasan" dedi berbere.

Berber gelip Sabahattin'in boynuna sanld1.

I 5 7 . Bugunku ismi Arma�an.

- 3 85 -

Doksan Bir

Kamyon K1rklareli istikametine dogru mesafe kat ederken, yol boyu dikili tarlalan seyretti Sabahattin.

Yava§ yava§ ekinler boy vermeye ba§lar, Trakya yemye§il olurdu.

"Camm Trakya" diye di.i§i.indi.i.

1 930 May1s'mda, trenle gelirken seyretmi§ti ma ma ay\:ic;egi ve bugday ekilmi§ tarlalan.

Yemye§il bitki orti.isi.ini.in, Almanya'da ya§ad1g1 §Okun tesirini nas1l da azalmgm1 harnlad 1 Sabahattin. i§te §imdi, yine bir bil inmeze dogru gid iyordu.

Nedense, vatam onu bagnna basmami§tl. \:ok isterdi ama ol­ mam1§tl i§te.

Sonra fikrini degi§tirdi yazar. Kollanm a\:ffi a yan vatam ve in­ sanlan degildi ki !

Onu sevmeyenler, konu§masm1 ve yazmasm1 istemeyenler, i.il­ kesini tahakki.im altmda yonetenlerdi.

Hikayeleri, §iirleri, romanlan ve yazd1g1 ne varsa hepsini sev­ mi§ti insanlan. Gayet olumlu yorumlar alm1§t1, memleketin ay­ dmlarmdan da, ezilen sm1tlara mensup insanlarmdan da.

Oyle olmasa, gazeteler yirmi bin zor satarken, onun yay1mlad1g1 Markop�a altm1§ bin okuyucuya ula§ir m1yd 1 ?

Sevilmese, b u kadar okunur muydu kitaplan ?

"Beni sevmeyen siyasi iktidard1 1 1 diye di.i§i.indi.i tekrar Sabahattin Ali.

Osman Balcigil II Yqil Murekkep

H ir; di.imen suyuna girmemi§ti ki i.ilkeyi yonetenlerin. Yanh§ olan ne varsa soylemi§ti Sabahattin.

Ve sonunda , gelinmi§ti bugiine. ***

Liileburgaz'da, mazot almak ir;in indi i.i r; adam kamyondan.

Bu arada yemek yiyip r;ay da ir;tiler.

"Kar; saatlik daha yolumuz var?" diye sordu yemek yerlerken Sabahattin. $ofor Salim saatine baku , "$imdi hareket etsek, ii9t! varmaz oraday1z" dedi.

Firsat yakalamt§ken "Hangi koye gidecegimiz belli m i ?" diye sordu Salim.

Sabahattin, rehberinin yiiziine "Sen soyle" der gibi baku.

Ali Ertekin "Sen bizi K1rklareli 'ne gotiir. Gerisini ben tarif ederim" dedi. "iyi madem" diye cevaplad t Ali'yi Salim. ***

Tam da konu§tuklan gibi oldu.

K1rklareli'nden itibaren Ali konu§maya ba§ladt.

"Bu yolu takip et. Yi.indolan'a dogru gidecegiz ... " "$imdi buradan Oskiip istikametine sap . . . " "Hah burada dur §imdi. . . i lerisi Kmlcadere koyi.i . Ben ve sen in patron, buradan itibaren yayan gidecegiz . . . " Salim'in anlamayan gozlerle bakmas1 iizerine, Sabahattin ar;1klamada bulundu.

-387-

Osman Balcigil II Ye�il Miirekkep

"Sen §imdi Kirklarel i'ne geri don Salim. Bu gece otelde kal.

Yann orada gori.i§Uri.iz. Sabahtan §ehrin merkezine gel. Oralarda buluruz birbirimizi."

Konu§urken, ci.izdanmdan para c;1kanp uzam §Ofore.

"Kamm1 iyi doyur Salim. Di.izgi.in bir otelde kal." i<;:tne sinmedi, "Bak bu da geri doni.i§ ic;in mazot paras1" diyerek bir m iktar daha para verdi.

Salim §a§1nr gibi olunca "Bende durmasm, kaybederim" diye bir de yalan uydurdu.

Ali Ertekin "Geri doni.i§ ic;in mazot paras1" lafm1 duyunca "Eyvah ! " d iye di.i§i.indi.i bir an. Neyse ki "Kaybederim" diyerek iyi toparlam1§t1 lafi Sabahattin.

-388-

Doksan iki

"$imdi, biz Sazara istikametine gidecegiz" dedi Ali Ertekin kamyon goriinmez olunca.

Biraz yi.iri.idi.ikten soma durdu ve bir ac;1klamada daha bulundu.

"Son gorecegimiz Ti.irk koyi.i Hedye olacak. Dukkanda da soyledigim gibi, tam yanmda bir baraj var. Baraj m kar§l tarafma gec;rigimizde , Bulgar hududuna be§, bilemedin alt1 kilometre ka­ lacak. Gori.inmeden, ormanm ic;inden gidecegiz. H ie; merak etme, buralan avucumun ic;i gibi bilirim. Askerligimi siivari olarak bu koylerde yapum."

Sabahattin farkmda degildi ama rehberi , Sazara'ya dogru go­ ti.irecegi yerde, ba§ka bir yola sapmi§, dere boyunda ilerlemeye ba§lami§tl.

Hava iyice karard1. i leriden iki koyi.in l§tklan gori.inmeye ba§ladi.

"Bak" dedi Ali Ertekin. "$u gorduklerin Bulgar koyleri."

Oysa goriinen Sazara ve Hedye koyleriydi .

Devam etti konu§maya rehber.

"O koylerin hemen berisinde gozetleme kuleleri var. Gece yansma kadar burada dinlenelim. Soma Bulgar kulelerine dogru yi.iri.iri.iz." ***

Osman Balcigil /I Yqil Murekkep

Hava soguktu. Ali Ertekin etraftan c;:al1 c;1rp1 ve biraz odun toplad1, kocaman bir ate§ yaktt.

"Gori.inmez mi ate§ ?" diye sordu Sabahattin.

"Yok" dedi. "Gotii n mez. <;atakta kaltyoruz ya. Ate§ gori.inmez.

Duman da gece sec;ilmez zaten."

Bir saat kadar sonra, Ali Ertekin, "Hadi gec;elim smm" dedi Sabahattin'e.

Yazar oturdugu ta§ m i.izerinden kalkarken "Ate§i sondi.irme ­ yecek m iyiz ?" diye sordu.

"Laz1m degil" dedi rehberi. "Kt§ aymda yangm c;1kmaz. Her yer 1slak."

Oski.ip ile Sazara meralanni ay1ran derenin Oski.ip tarafmda, yamac;ra bulunan gi.irgen fundaltklar arasmda yanm saat kadar ilerlediler.

"Smm ge<;rik" dedi belli bir noktaya gelince Ali Ertekin. "$u istikamette, ileriye dogru birka<; yi.iz metre gidince, Bulgar' m nobet<;i kulesi var. $imdilik kendimizi gostermeyelim.

Gece yansm1 bekleyelim."

Bu arada, iyice k1s1k sesle konu§maya ba§lami§tl, sanki Bulgar tarafmdan duyulma ihtimali varmt§ gibi.

"Sen o arada Hasan'a goti.irecegim her ne ise yaz. i leriye i§i­ miz kalmas m. Gozetleme kulesindeki askerlerin beni gormemesi laz1m. Sana kuleyi gosterecegim. Ondan sonra ben uzakla§ana ka­ dar be§ dakika bekle. Sonra <;1k ortaya, ellerini kaldmp yi.iri.i. Ne anlatacaksan an lat. " Sabahattin, Ti.irkiye smmndan kazas 1z belas1z c;1km1§ oldugu i<;in sevindi.

Ali Ertekin ded igini yapmt§, kendini Bulgaristan'a ge<;irmi§ti.

Bir ta§ bulup i.isti.ine oturdu.

- 3 90-

Osman Balc1gil II Yqil Murekkep

Ali Ertekin gelen giden var m1 diye etraf1 gozetlerken, Saba­ hattin cuzdanmm i<;:inden bir kartvizit r;:1kartt1 .

B u arada cuzdanma yerle§tirmi§ oldugu Aliye v e Filiz'in re­ simlerine bir kez daha bakt1. <;ok yakmda, yine bir arada olacaktt sevgili e§i ve biricik kmyla.

Rasih 'e konu§tugu gibi, ye§il murekkepli kalemiyle kartvizitinin arkasm1 yazdi . imzasma nokta koymad 1 . iyice ufledi murekkep kurusun diye.

Bir yanh§ anlamaya yol ac;mamahydt. Rasih smm ge<;rigine inanmazsa ne Hasan'a para b1rakird1 ne de kaleme ald1g1 mektuplan yerlerine teslim ederdi.

Kartm uzerindeki murekkep iyice kuruyunca, eliyle Ali'yi yanma r;:ag1rd1 Sabahattin. "i§te, bu Hasan'a verecegin pusula. Bunu kendini ziyarete gelen gen<; adama verecek, paranm geri kalan kismm1 alacak."

Ali'nin gozlerinden bir pmlt1 ger;:ti.

"Tamam" dedi rehber. "Oinlen §imdi. Gece yansm1 ger;:ince, gozetleme kulesine dogru yuruyecegiz. Bulgarlan gosterecegim sana. Sonras1 senin i§ in."

Ali Ertekin saga sola bakmaya ve kulak kabartmaya devam etti bir sure.

Sonra bir ara kalkt1 ve "Ben §byle bir etrafi kolar;:an edeyim" dedi.

Sabahattin endi§elendiyse de "Tamam" demekle yetinmeyi tercih etti.

Kar;:arsa da kar;:ard 1 rehberi. Gun t§tymca ileriye dogru yurur, gozetleme kulelerini kendi ba§ma bulurdu.

Bulgaristan'a r;:1km1§t1 ya, gerisi kolayd 1 . ***

- 39 1 -

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

Ali Errekin biraz daha yuri.iyup, arkalan stra sessizce gelen iki adama iyice yakla§tt.

"Tamam" dedi. "Notu yazdt ! " Ba§ka soyleyecekleri de vardt.

"Siz beni izleyin. <;ok yakm1ma gelmeyin. Yakla§tnca ustune ¢kerim. Agzm1 ttkamayt unutmaym. Bagmp koyluyu ba§tmtza toplamasm."

Tam da soyledigi gibi yaptt.

Bir ta§tn uzerinde tunemi§ olan Sabahattin'e iyice yakla§tp uzerine atladt.

Ali Ertekin uzerine <;ullanmca, Sabahattin korunma ihtiyac1yla elini kald1rd1. Gozlugu bumundan, saati kolundan firlad1. iki adam ko§arak geldi o arada, asker eskisine yardtm etti.

Sabahattin'in elleri kelePQ!lendi, agzma bir mendil soku§turuldu. ir;lerinden biri, yere dti§mO§ olan saat ve gozlugu altp Sabahattin'in deri c;antasma attt. Ta§tsm diye c;antayt Ali Errekin'e verdi.

-

392 -

Doksan 0�

Ellerine kelep<;e taktlmca, polis tarafmdan gozaltma almd1g1n1 di.i§i.indi.i Sabahattin.

Tek laf etrnedi.

Anlarnad1g1, agzma neden t1ka9 konulduguydu.

Smm ka�k yollarla ge�eye �h§trken yakay1 eleverrni§ti.

Su9luydu. Bag1racak hali yoktu ya.

Kald1 ki, bag1rsa ne yazard 1 ?

Fazla fazla iki koyli.i duyar, "Adam sen de, polis s m m ge<;erken birini yakalarnt§ i§te" der, ge<;er giderlerdi.

Bumundan nefes alrnay1 si.irdi.irdi.i.

Yakay1 eleverrni§, bir <;:uval inciri berbat etrni§ti.

Alrnanya'da okulundan kovulduguna dair haberi ald1gmda ve isranbul'da yedek subay degil de er 91karu lacagm1 ogrendiginde ne hissettiyse ayn ism1 hissetti.

Bir el, kalbini soki.ip alrnt§ gibi oldu.

Urnudu ti.ikenrni§ti.

Ali Ertekin onde, iki adarn ve Sabahattin arkada olrnak i.izere koy yoluna kadar yi.iri.idi.iler.

Bekleyen otornobile hoyrat� sokuldu Sabahattin. iki yanma kendisini yakalarnt§ olan iki adarn oturdu.

Sagmda oturan, ba§ma bir torba gec;irdi.

Ali Ertekin, elinde Sabahattin'in �ntas1 olrnak i.izere one, §O­ fori.in yanma gec;ti. ***

Osman Balcigil // Yeiil M iirekkep

<;ok uzun gitmediler.

Etraftaki seslerden, K1rklareli'ne geldiklerini anlad1 Sabahattin.

Az soma otomobil durdu .

Elinde kelepc;e, agzmda ttkar; ve ba§mda kukuleta olmak uze­ re , iki adamm yard1m1yla, bir binanm ir;inde, on be§ basamak ka­ dar a§ag1ya indirildi.

Bir elin ayakkab1lannm bagc1klarm m r;1kam1gm1 hissetti. Ke­ meri de r;1kamld1 .

Soma ayni el cuzdanm1 ald1. i<;indeki paraya degil ama sevgili e§iyle biricik kmnm fotograf­ lannm kendisinden kopamlmasma uzuldu.

Aklma gozlugu geldi o anda. Ormanda, Ali uzerine <;ulland1gmda dl.i§IDU§ olmahyd1.

0 gozlugunun derdine du§mli§ken, birisi var gucuyle ileriye dogru itti.

Yuzukoyun, pald1r kuldur yuvarland1 ta§ zemine.

Arkasmdan demir bir kapmm kapand1gm1, bir surgunun itil­ digini duydu. ***

Elleri bagh olmad1g1 ir;in, ilk i§i ba§mdaki siyah kukuletayla, agzmdaki t1kac1 r;1kartmak oldu.

Derin bir nefes ald1.

Zifiri karanhk bir yerdeyd i . Ot§andan ic;eriye bir damla l§tk s1z­ m1yordu. Elleriyle sag1 solu yoklad1, birbirine r;ok yakm dart du­ var arasmda oldugunu anlad1. Toplasan on metrekareyi bulmazd1 konuldugu yer. Tavana dogru s1r;ramaya <;ah§tl, olmad1. Tekrar denedi yine olmad1.

Yer ta§ zemindi. Oturdu.

-3 9 4-

Osman Balcigil // Ye�il Miirekkep

Ne gelmi§ti ba§ma boyle !

SatmI§tl namussuz Ali Ertekin onu.

"Kime ?" diye di.i§i.indi.i Sabahattin.

"Kime olacak polise" dedi cevaben.

Belli ki, polis i<;in <;ah§iyordu .

Pa§akap1s 1 Cezaevi gi.inlerine geri dondi.i.

Acaba, Ali Ertekin i<;eriye, agzmdan laf almak i<;in s1zdmlm1§ olabilir miyd i ?

Ya berbere n e demeliyd i ? 0 d a mi aj and1 yoksa ?

"Belki de" diye di.i§i.indu Sabahattin. "Ali Ertekin polistir, oteki zorlanmi§tir."

Bilemezd i.

Akima §Ofor Salim geldi.

Herhalde, yarm sabah kent merkezinde oglene kadar bekler, soma gidip Mehmet Ali Cimcoz'u bulur, ona anlamd1 kendiyle bula§amami§ oldugunu.

Soma ne olurdu ?

Somasm1 gozi.inde canland1ramad1 Sabahattin.

Esasen her §ey burada, gozaltma al md1g1 bu lanet olas1 yerde ba§ma nelerin gelecegine bagliyd1.

Belki de sorgu sual etmeden istanbul'a gonderirlerdi kendini.

Mehmet Ali devreye girerd i i§te o zaman. ***

Sabahattin arada b i r uykuya dalar gibi olsa d a uyuyamad1.

Aradan epey zaman ge<;tigine gore, di§anda hava aydmlanmi§ olmaliyd1.

Peki saat kac;t1 acaba ?

Saatine bakmak istedi. Yerinde yoktu.

Almi§lar m1yd1, yoksa ormanda mi di.i§mi.i§ti.i ?

-395 -

Doksan Dort

Rasih'in goziine 3 1 Mart, 1 N isan ve 2 N isan geceleri uyku girmedi .

3 N isan sabah1 erkenden kalkt1 v e b i r arkada§ml yanma ala­ rak Edimekap1'nm yolunu tuttu. Elindeki adrese bakarak berber dukkanm1 buldu.

Arkada§1yla birlikte, tam da Sabahattin'in daha once yapt1g1 gibi, berber diikkanm m kar§1smda bir sure oturdu, etrafi gozledi.

Birka9 ki§i gelip tlra� oldu, gitti.

Durumun normal oldugu kararma varan Rasih, arkada§iyla birlikte i<;:eriye girdi.

Arkada§I tlra§ olmak i<;:in koltuga oturdu.

Berber Hasan arkada§ml t1ra§ ederken, adamdan laf almaya <;:ali§tl Rasih.

Berberin agzmdan istedigi latlar 91kmaymca, iki gen<;: hi9bir davram§ta bulunmadan diikkandan aynld1lar. ***

Ak§amiistii Rasih ve arkada§I bir kez daha gitti berbere.

Onceden yine izlemi§lerdi dukkam . ic;eride kimsenin olmad1gm1 anlaymca, ilkinde oldugu gibi yine birlikte girmi�lerdi kap1dan.

Berber Hasan "Bir §ey mi istiyorsun delikanli ?" dedi bu kez manali bir §ekilde.

Osman Balc1gil II Ye�il Murekkep

"Evet" dedi Rasih. "Bekledigim bir haber var da, geldi mi diye soracakt1m."

"Geldiyse odeme yapacak m1s m ?" dedi "Ben kai;m kuras1y1m" der gibi Hasan Rasih'e.

"Evet. isted igim gibi geldiyse yapacag1m" diye cevaplad1 adam1 del ikanl1.

Bunun i.izerine, Hasan dolap misali bir bolmeye girdi ve elinde bir kag1t paryas1yla geri dondu, Rasih'e uzatt1.

Rasih heyecan i9inde baktt elindeki kartvizite.

On yi.izunde Sabahattin Ali yaz1yordu .

Arkasm 1 9ev ird i , Sabahattin'in ye§il miirekkeple attlmt§ imzas m 1 gordu.

Ozerinde nokta yoktu .

Elini paltosunun cebine goturdu gen9 adam ve i9inde paralar olan bir zarf 91kart1, Hasan'a uzam. ***

Berber dukkanmdan 91kar 91kmaz, arkada§ma "Geymi§ Bulgaristan'a" dedi sevin9 i9inde gen9 adam.

Kart1 uzat1p, Sabahattin Ali'nin imzasm1 gosterdi.

"Bak" dedi. "Tam da soyledigi gibi, nokta koymaml§. Kurtuldu."

-3 9 7 -

Doksan Be§

Buz gibi bir hi.icredeydi Sabahattin.

"Marg, buranm yanmda kalorifer dairesi gibi kahr" diye di.i­ §i.indi.i . iyi ki s1rtmda deri ceketi vard1. Biraz daha sannd 1 cekete.

Ellerini soluguyla 1s1tmaya c;ah§tl .

Nafileydi. Titriyordu.

Yakaland 1g1 gecenin i.izerine, bir bi.itiin gi.ini.i ve geceyi daha o hi.icrede gec;irdigi soylense, kesinlikle inanmazd1.

Arna oyleydi. ***

Ote yandan, sm1rda yakaland1g1 a n itibariyle, resmen, Ti.irkiye'nin Bulgaristan smmni, pasaportsuz gec;meye c;al i§an bir kac;aku Sabahattin !

Oii§ti.igi.i durum c;ok can s1bc1yd1.

Biraz di.i§i.ini.ince ba§ka bir onemli konu daha geldi aklma.

Bulgaristan'a gec;tigi tescil olmu§tu !

Oyle ya, Ali Ertekin'e arkas1 imzali kartvizitini vermi§ti. i mza­ sm1, tam da Rasih'in dikkat edecegi §ekilde atm1§t1.

Rasih, berber di.ikkanmda verilecek kartvizite bakt1gmda, her §eyin yolunda gittigine ikna olacakt1. Once Bulgaristan'a gec;iril­ me i.icretinin kalan yansm1 odeyecek, sonra e§ine ve avukatma yazd1g1 mektuplann yerlerine ula§mas m1 saglayacakt1.

Osman Balcigil 11 Ye�il M urekkep

K1sacas1, birkai;: gi.in i<;inde ti.im yakmlan kendisinin yurtdt§t­ na 91km1§ oldugunu di..i § i.ini..i r hale gelecekti.

Mektuplannda Bulgaristan'a gei;:ecegini soylememi§ti ama <;ok gi.ivendigi Rasih biliyordu nereye gidecegini.

Kai;:r1gma <lair laf ayyuka 91ktp da konu§mast gerektiginde, Rasih'in, en azmdan bilmesi gerekenlerle s1rnm payla§acagmdan emindi.

"Yani oglum Sabahattin" dedi kendine act bir §ekilde. "$u an itibariyle sen, Bulgaristan smmm gei;:erek i.ilke dt§tna 91kmt§ bir kai;:aktan ba§ka bir §ey degilsin. Her kimse seni burada zorla alt­ koyanlar, isterlerse bir hafta, on gi.in, on ay, on y1l tutabilirler. . . " Dahast aklma gelmed i Sabahattin'in.

Belki bilini;:altt engel oldu daha fazlasm1 di.i§i.inmeye.

Bir kerte ilerisi, gozaltmda kaybedilebilmek demekti. ***

Hi.icresinde kai;: gece ve kai;: gi.in gei;:irdigini bilmiyordu Saba­ hattin.

Defalarca yumruklay1p, tekmeleyip ses alamaymca, birkai;: kere kap1ya yakm bir noktaya <;i§ini yapmt§tt, o kadar.

Hii;:bir §ey yemedigi ve i<;medigi ii;:in, bu da bir veri olamazdt zamana <lair.

Gun t§tg1 girmeyen, saat olmayan bir yerden, zaman mefhu­ munun ka9t1gm1 ya§ayarak ogrenmi§ti.

"Demek" diye soylend i. "Zaman yok olunca, yerini zifiri siyah bir sonsuzluk, kara bir delik altyormu§. " ***

-3 99-

Osman Balcigil /I Ye�il Miirekkep

Ai;hk, susuzluk ve karanhkla bogu§urken hiicresinin oniinde ayak sesleri duydu.

Gayriihtiyari ayaga kalku.

Bu arada demir kapmm siirgiisu i;ekildi ve bir adam i<;eriye girdi, yerde duran siyah torbay1 ahp kafasma ge<;irdi ve "Yiirii ba­ kahm" dedi koluna girerek.

K1sa bir koridordan sonra on kiisur basamak i;1kt1 1 bir odaya sokuld.u.

"Ben gelene kadar masanm iizerindeki yemegi ye. Kap1y1 vur­ dugum zaman ba§hg1 kafana ge<;ir. Anladm m t ?"

Ba§Lnt salladt.

Adam dt§andan kilitledi kap1y1. Sabahattin ba§hgm1 i;1kar­ tmca penceresi olmayan, tavanmdan <;tplak bir ampul sarkan bir odada oldugunu ke§fetti once. i leride bir masa vard1. Ozerinde de yemekler.

Derhal masaya dogru yiiriidii.

Kuru fasulye, pilav, ekmek ve su vard1. Bir <;irp1da yedi hepsini.

Bu arada etraf1 inceledi.

Oturdugu hari<; bir sandalye daha vard1 odada. "Herhalde bu­ rada sorgulanacag1m 11 diye dii§iindii. ***

Az sonra kap1 vuruldu.

Siyah torbay1 ba§ma ge<;innesi gerektigine dair talimatt hamlad1. isteni leni yaptt. ii;eriye iki adamm girdigini hissetti Sabahattin.

Adamlardan biri odanm i<;indeki iki sandalyeyi kar§L kar§tya koymu§ ve birine oturmu§tU.

-

400 -

Osman Balctgil fl Yeiil Miirekkep

Oteki, Sabahattin'in koluna girip bo§ olan sandalyeye, sorular soracag1 muhtemel adamm kar§tsma oturttu .

"Bak Sabahattin" dedi kar§tsmdaki adam. "Ba§tan anla§altm.

Sakm benim sabnm1 ta§trma. Soracag1m sorulara dogru di.izgi.in cevap ver. Yoksa p i§man olursun ! " Adamm kurdugu v e ic;inde "Pi§man olursun ! " laflan d a bulu­ nan ci.imle korkuttu Sabahattin'i.

Buna kar§tltk, en ba§tan teslim olamazdt. 0 da kendisine di.i­ §en roli.i oynamal tydt.

"Haklanm1 biliyorum ... " demeye kalmadan, i::i y le bir tokat pat­ lattt ki kar§tsmdaki adam suratma, Sabahattin bir tarafa, sandalye i::i t eki tarafa uc;ru.

-40 1 -

Doksan Alt1

Sabahattin hucresinden sorgu odasma ka9 kez goti..i r uldugi..i n i..i harnlayamaz hale gelmi§ti.

Sopayla dovulmekten elleri ayaklan mosmor olmu§tu . 0 ka­ dar ki elleri ayaklan tutmaz, ayaklan ayakkab1lanna s1gmaz hale gelmi§ti .

Sonraki gi..i n lerde 9m l91plak soyup , 1sl atarak dovmeye ba§ ­ lamt§lard t .

Buri.in b u sure<; i<;inde, cevab1 olmayan, daha dogrusu n e cevap verirse versin kar§t taraft tatmin etmeyen sorular soruyorlardt.

Ba§lang19ta biraz <;antasmdan 91kan tabancanm i..i z erinde oyalanmt§lardt.

"Nereden buldun bu tabancay1 ?" diye tutturmu§tu sorgucu.

0 da anlatmt§tl olup biteni, tam da olup bittigi gibi.

Ardmdan "Ka<; cinayet i§ledin bu silahla ?" demi§lerdi kendileri bile inanmadan.

Sonra "Senden sonra Bulgaristan smmndan birilerinin daha ka<;acagm1 soylemi§sin. Kim onlar?" diye sormu§lardi .

"Ben o laf1 A l i Ertekin'in agzma bir parmak bal <;almak i<;in ettim" ded iyse de zinhar inand 1ramamt§tt kar§tsmdakileri.

Arada bir de "Hangi gizli orgi..i te mensupsun ?" diye soruyorlardt.

"H i9bir orgi..i t e mensup degi lim" dedik9e yiyordu sopay1 Sabahattin.

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

En i:inem verdikleriyse "SSCB ile baglant1larm kimler?" so­ rusuydu.

Cevap veremeyince 90k sinirleniyor, i§kencenin dozunu ar­ tmyorlard1.

"Bak ! " diyordu arada bir sorguyu yi.iriiten ve §i:iyle devam ediyordu: "Sen i:ildun ! Yoksun amk oglum sen ! Ali Ertekin'e imzali kamm verdin, o da berber Hasan'a gi:iturdu. Arkada§m da ondan ald1. Bitti !

Bu demektir ki, amk sen Turkiye'de degilsin. Siktir olup Bulgaristan'a gitmi§ durumdasm. Tamam m1? Kalin kafana bunu sok! " B u lafm n e manaya geld igini tabii ki anltyordu Sabahattin. $urada i:ildi..i rseler, i§kencede canmm almd1gmdan, kimsecik­ lerin haberi olmazd1. ***

i lerleyen gi..i n lerde yalan si:iylemeyi de denedi ama olmad1.

Sorgucular, canma tak dedigi i<;fa yalan si:iyledigini anlay1p, bu kez daha da fazla di:ivduler.

Bir sure soma da, konu§amaz hale geldi zaten.

Soruyorlar, di:ivuyorlar ama Sabahattin'den tek kelime bile alam1yorlard1.

B1rakm1§t1 kendini unlu yazar. ***

Aynen getirildigi gibi, ba§ma b i r kukuleta ge9irilerek gece ya­ ns1 bir otomobilin i<;ine konuldu.

Arkada, yine aym iki adamm arasmda oturuyordu. Onde §Ofor ve Ali Ertekin vard1.

-

4 03 -

Osman Balcigil II Ye�il Murekkep

Koy yolunda otomobilden indirildi, siiriiklenerek ilk tevkif ed ild igi noktaya ula§tmld1. iki adam pe§i stra Sabahattin Ali'yi siirii k lerken, Ali Ertekin i::i nde onlara yol gi::is teriyordu.

Nihayet, derdest edildigi noktaya ula§tldt.

"Konu§tugumuz gibi" dedi adamlardan biri Ali Ertekin'e. " B u i bir sopa ve bitir i§ini."

·404-

Doksan Yedi

Aradan yakla§tk on ay gec;tikten sonra, 1 2 Ocak 1 949 tarihli gazetelerde "Sabahattin Ali Bulgar smmnda oldi.iri.ildi.i" §eklinde at1lmt§ man§etleri okuyunca, beyninden vurulmu§a dondi.i Rasih Nuri i leri.

Gazetelerin verdigi haberlere gore, Sabahattin Ali'nin cesed i 1 6 Haziran 1 948'de bir <;oban tarafmdan bulunmu§tu.

Parmaklannt da kullanarak bir hesap yaptt gen<; adam. "Oldi.i­ ri.ildi.ikten iki bur;uk ay sonra bulunmu§" diye soylendi.

Birkar; hesap daha yaptt ardmdan. Ne hikmetse, Sabahattin'e dair haber, bulunduktan ii<; ay, oldi.iri.ildi.ikten on ay sonra kamu­ oyuyla payla§tlmt§tt .

Soylenilene inamlacak olursa, yap1lan soru§turmada Ali Ertekin sur;unu itiraf etmek zorunda kalmt§tt.

"Peki" diye di.i§i.indi.i gen<; adam. "Bana noktastz kartv izitini neden ve nast! gonderdi Sabahattin ?"

Biraz daha di.i§i.ini.ince, bu sorunun da cevabmt buldu.

Sabahattin, smm ger;ip Bulgaristan'a r;1kttgma inandtgL i<;in vermi§ olma!tyd1, sozde rehber Al i'ye, i.izerinde nokta olmayan ve ye§il mi.irekkeple yaztlmt§ kartviziti.

Rasih bir<;ok ihtimali aktl dt§t bulup eleyince, akla yakm tek yolun, bu olduguna karar vermi§ti. ***

Osman Balcrgil II Yqil Murekkep

Ali Ertekin mahkemede "cinayeti bizzat kendisinin i§ledigini, Sabahattin'in ba§ma, vatan haini oldugu ic;in bir odun vurarak oldi.irdi.igi.ini.i" soylese de, Rasih Nuri i leri onun bu sozlerine kati­ yen inanmad1. i leri'ye gore, Sabahattin A l i polis ya da istihbarat gorevlileri tarafmdan, s1kt bir sorguya tabi tutulmu.§, bu esnada olmi.i§ti.i.

Ali Ertekin'in, istihbarat te§kilatmm baskts1 altmda, Sabahattin Ali cinayetini i.izerine almak zorunda kald1gm1 di.i§i.ini.iyordu gene; adam.

Ertekin'e, hapishanede c;ok kalmayacagma, ktsa zamanda salt­ nacagma dair soz verilmi§ olmaltyd1.

Boylece, Sabahattin Ali gibi c;ok i.inli.i bir yazar gozaltmda kay­ bolmamt§, adi bir cinayete kurban gitmi§ gibi gori.inecekti.

Sozi.im ona , devletin eli temiz kalacaktt ! ***

Tam d a Rasih Nuri i leri'nin di.i§i.indi.igi.i gibi oldu.

Cinayet i§ledigini itiraf eden Ali Ertekin, sadece dart ytl hapis cezasma <;arptmld1.

Bunun iki y1lt sorgulamada ge<;mi§, geri kalan iki y1lt da affa ugramt§tl.

Sabahattin Ali'nin sozde katili, elini kolunu sallayarak dt§anya c;1ktt, aram1za kan§tt.

-406-

Son Soz

Esasen, Sabahattin Ali'nin i§kencede yok edilmesi ile istihba­ rata c;alt§an bir eleman tarafmdan kafasma bir odunla vurularak i:ildi.iri.ilmesi arasmda biiyi.ik bir fark yok.

Onemli olan, iyi yeti§mi§ beyinlerin, en verimli c;aglarmda, si­ yasal iktidarlar tarafmdan hayatmdan bezdirilmesi , i.ilkelerinden kac;acak noktaya getirilmesi.

Sabahattin Ali hapis ki:i§elerinde siiri.indi.iri.ilmemi§, lafm1 si:iylemeye devam edebi lmi§ olsa Ankara ismini verecegi kitabm1 yazacak, devletin ve bi.irokrasinin derinlerinde ne ti.ir hatalar ya­ p1ld1gm1, i:irnekleriyle, bundan altmI§ sekiz y1l once anlatacakt1.

Olmasma izin verilmed i ! ***

Yanlt§lanndan armmay1, c;agda§ uygarl 1k di.izeyini yakalamay1 hedefleyen ulkeler i<;:in, Sabahattin A l i gibi evlatlara sahip olmak ku§kusuz 90k i:inemli ve degerlidir.

Olkemiz, maalesef, bu medeniyet di.izeyini yakalamaya heni.iz niyetli degil.

Sabahattin Ali'nin i:ildi.iri.ilmesinin i.izerinden ge<;:en bunca sure i<;:inde, Turkiye'yi yi:inetenler, Sabahattin Ali'ye davranild1g1 gibi davranmamay1 se9ip, ulkemizin rotasm1 medeniyete dogru <;:evirebilirlerd i.

Osman Balcigil II Ye�il Murckkep

<;evirmediler!

Tersine , istisnas1z bi.iti.in siyasi iktidarlar, bilafas1la, ayni hatay1 si.irdi.irmeyi se<;riler.

Bugi.in de durum farkh degil !

Havasmdan m1d1r suyundan mt bilinmez, i.izerinde ya§ad 1g1m1z topraklar, t1pb yi.iz otuz iki y1l oncesinde1 58 oldugu gibi, Sabahat­ tin A li'nin doneminde de, bugi.in de, aklm pe§inde ko§an evlada­ nni yok etmey i si.irdi.iri.iyor.

Ne yaz1k !

l .5 8. Osmanl1'nm yeti�ti rdigi en parlak bey inlerden biri olan M i that Pa�a 8 May1s 1 884 gecesi, Ta if Zindam'nda bogularak iildiirii lmii�tii.

-408 -

05 1.Ul � BR Lr l�ll

Ofi HT r NIN CUli. NN E M!

IS fH kB UL

(...... . ... ....

"- """* ....... �

.�