360 REIZEN ROME Luc Verhuyck
Reiservaringen op jouw maat
Inhoud
Inleiding 8 Zo werkt 360° 10 Reizen naar en door Rome 14 Praktische informatie 18 Rome in de geschiedenis 30 Rome in 1 dag 44 Rome in 2 dagen 46 Rome in 3 dagen 48 Register 362
Top 10
Top 10
Top 10
Rome bezienswaardig 50
Rome actief 54
Rome for kids 58
4
Logeren in Rome Het centrum van Rome 34 > Vaticaanstad en Trastevere 37 > Ten zuiden van het centrum 38 > Ten oosten van het centrum 40 > Ten noorden van het centrum 43
Eten en drinken in Rome Het centrum van Rome 142 > Vaticaanstad en Trastevere 198 > Ten zuiden van het centrum 254 > Ten oosten van het centrum 292 > Ten noorden van het centrum 330 > De buitenwijken en de omgeving van Rome 358
Top 10
Top 10
Top 10
Rome for free 62
Rome for shopaholics 66
Rome by night 70 5
Inhoud
Vaticaanstad en Trastevere 146
Het centrum van Rome 74
Ten zuiden van het centrum 204 6
Ten oosten van het centrum 258
de buitenwijken en de omgeving van rome
ten noorden van het centrum
het centrum van rome
ten oosten van het centrum
vaticaanstad en trastevere ten zuiden van het centrum
Ten noorden van het centrum  298
De buitenwijken en de omgeving van Rome  334 7
Vaticaanstad en Trastevere
Bezienswaardig 148 146
Actief 176
For kids 179
Of iemand nu gelovig is of niet, het Vaticaan heeft op iedereen een zeer bijzondere aantrekkingskracht, wellicht omdat het door zijn geslotenheid iets geheimzinnigs heeft, wat het alleen nog maar intrigerender maakt. Het hoeft dus niet te verbazen dat de van nature nieuwsgierige mens met eigen ogen wil komen vaststellen wat Vaticaanstad, dat zonderlinge buitenland, precies te bieden heeft en dat is heel wat: het Sint-Pietersplein, de Sint-Pietersbasiliek, de koepel, de crypte, de tuinen, de Zwitserse garde, de Vaticaanse musea met hun talrijke kunstschatten, de Sixtijnse kapel, een pausverkiezing, de pauselijke zegen enz. De pittoreske volkswijk Trastevere ligt, zoals de naam al laat vermoeden, aan de overzijde van de Tiber. (In het Italiaans heet de rivier weliswaar de Tevere, maar het Tibereiland is het Isola Tiberina, naar de riviergod Tiberinus.) Hoewel je hier op enige afstand van het historische stadscentrum bent, vinden de inwoners van Trastevere van zichzelf dat zij de authentieke Romeinen zijn en de wijk heeft een ware revival meegemaakt en is nu een hippe en gezellige uitgaansbuurt met leuke bars en aantrekkelijke restaurants.
Eten en drinken  198
For free 180
For shopaholics 194
By night 196 147
bezienswaardig
360 vaticaanstad en trastevere > bezienswaardig
bezienswaardig vaticaanstad en omgeving 77 Vaticaanstad Ottaviano of Cipro > Risorgimento-San Pietro Pauselijke audiëntie > op woensdagmorgen: reserveren verplicht (maandag 9.00-13.00 u en di. 9.00-18.00 u bij de Prefettura della Casa Pontificia, Bronzen Poort, rechts onder colonnade van Sint-Pieter of 06 69 88 31 14) > gratis Graf van Petrus en preconstantijnse Necropool > weekdagen 9.00-17.00 u > € 12 (gids inbegrepen); -15 niet toegelaten; reserveren verplicht: 06 69 88 53 18 > scavi@fsp.va of aanmelden in de Fabbrica di San Pietro, links van de basiliek voorbij de Zwitserse garde > Kaart D2 Vaticaanse tuinen, Viale Vaticano > elke dag behalve wo. en zo. > € 31, met korting € 24; toegang tot Vaticaanse Musea (waar bezoek begint) en gids (voor tuinen) inbegrepen > reserveren verplicht en fatsoenlijke kleding vereist > Kaart C1-D1 > www.museivaticani.va
148
Vaticaanstad, de Stato della Città del Vaticano, is met zijn 44 hectare de kleinste soevereine staat ter wereld. Hij ontstond toen Benito Mussolini, in naam van koning Victor Emanuel III, en paus Pius XI, vertegenwoordigd door kardinaal Pietro Gasparri, op 11 februari 1929 het Verdrag van Lateranen ondertekenden. Vaticaanstad is ook eigenaar van een aantal extraterritoriale gebouwen zoals de drie pauselijke basilieken buiten het Vaticaan, Castel Gandolfo, de Cancelleria aan de Corso Vittorio Emanuele, de meeste catacomben enz. Het gebied van Vaticaanstad is grotendeels ommuurd door de zogenaamde Leonische muur, opgetrokken in 848-852 door paus Leo IV. Het Vaticaan is ook verbonden met de Engelenburcht door de Passetto, een pauselijke vluchtgang met drie niveaus, waarvan de bovenste intact is.
vaticaanstad en omgeving > vaticaanstad
Vaticaanse tuinen
De paus is het soeverein regerende staatshoofd met circa één miljard onderdanen in 165 landen. Hij is de bisschop van Rome. Zijn bisschopszetel is niet de Sint-Pieter, maar SintJan van Lateranen, die hij ook vandaag nog na zijn verkiezing officieel in bezit gaat nemen. De staat telt geen duizend inwoners. Circa de helft daarvan is Vaticaans staatsburger, een nationaliteit die alleen kan worden toegekend, soms alleen voor de periode dat de werknemers, zoals de Zwitserse wachters, in functie zijn. De stadsstaat heeft ongeveer drieduizend werknemers. De voertaal is Italiaans, maar voor kerkelijke zaken wordt Latijn gebruikt. Het Vaticaan heeft een eigen vlag en een eigen nationale hymne, eigen posterijen, een eigen munt (de uiterst zeldzame Vaticaanse euro), eigen nummerplaten beginnend met de kenletters SCV (soms spottend uitgelegd
als ‘Se Cristo Vedesse’, Als Christus dat zou zien) of CV, een eigen krant (de Osservatore Romano), een eigen radiostation (Radio Vaticana) dat uitzendt in 37 talen en een eigen tv-zender (Telepace). Bovendien heeft de staat een eigen rechtswezen, een eigen veiligheidsdienst (o.a. de Zwitserse garde) en een eigen politie- en brandweerkorps. In Vaticaanstad bestaat geen belastingplicht. Inwoners en werknemers kunnen er in twee winkels belastingvrij en zonder btw goederen kopen. Je kunt in Vaticaanstad, behalve het Sint-Pietersplein, de Sint-Pieter, de pauselijke crypte en de koepel van de Vaticaanse musea, ook het Graf van Petrus, de preconstantijnse Necropool en de Vaticaanse tuinen bezoeken of een pauselijke audiëntie bijwonen. 149
Via Sforza Pallavicini
Via di Porta Castello
Via dei Tre Pupazzi
lo
si
Via Fed erico C e
Via Pario di ne
pini
norfio
Via Pa o
Vicolo del Farinone
Via del Mascherino
Via della Traspontina
Via di Porta Angelica
Vicolo dell’Orfeo
Sant’O
Vi a d ei Filip
V Lar ia ga
Via del Teatro Pace
V. di Santa Maria dell’Anima
Salita di
Via
I
no
Via de
lP ell eg rin o i i oCap d a tor p i e V on lla r i M Vi a
de
M di V.
e nt Po isto S
ne ro lve Po
C
lo co Vi
l de
a Vi
95
Piazza
on a s ell ta erratFarnese o a d et Viarch i B de i a nes i V ar F i ld ba Te ei
Passeggiata del Gianicolo
e
re
P
ve Te
an
i Riar dei Via ni
Ve cchi o
ed er ev ot ng
Lu
di S
l es i Sa co d ces ran nza F . nite di S a Pe Via dell Via
si Cor Via
ov
te
ia
la tel
Vicolo di Montevecchio el d o Viaorall C
r
iu l aG Vi
Ma n
Vicolo della e nt ini Moretta Po azz M a sin ne ar ara eF er un g ev la L ot del ng Via Lu
le Via del
lG
II i le ch ue ec V an hi m nc Ba ei a u li Via d Gi
i d’A Ort
i rnac
ne zio ta
li deg Via
rt libe
V
erto
V
llo
e dell olo Vic rigioni P
a Non
Via Arco della Pace
Piazza lo co ni della Chiesa Vi elli Nuova C
a Vi
l de olo lo Vic Cefa nga
se len ico ian
e l Gianicolo
mb
o rs Co
ioli V. di Monte Via Acciai V de i V. dei it Banc ia dGiordano rgoentinCimatori tori hi N ei a uo L or oE Via de vi Fi
a ei S re d eve got Lun
G ere otev Lung
Via delle F o
aS zz Pia
Via del Lago Terrione
Pass
te U Pon
l o VI
o
ei za d Piaz unali Trib
i or d evere T Lungot
o n ic Pa di Via Via del Banco di Santo Spirito
eri
Paoli
no lpia
an oni Trib
Ponte Sant’Angelo
nzi
Ponte Principe Amedeo
85
87
88
105
U Via
Palazzo di Giustizia
Vi a
Engelenburcht
io or itt le II eV e nt nu Po Ema
Pa o
elli oB chin ioac G pe sep Giu ssa Via Via Pietro Co Via Muzio Clementi Via Marianna Dionigi
Piazza Cavour
za A dria na
Piazza Pia
a
ti con Vis no
az Pi
Via Pio X Via della Posta Via del Telegrafo
uiri
r
ne ero Cic Via
oQ nn i
ito Tac Via
o irgili Via V
Vicolo delle Palline
la Go let ta
die Vala Via
i rat re P eve got
Vi a
Lun
zo
io rez Luc Via Caro
ito Tac Via
zio Ora Via
Via Crescen zio
R ien
cchi
i ere degli Altovit gotev Lun ia Vecchiarelli V Piazza Via dei Coronari Pasquale
86
at a d eggi
Via Cassiodoro
Ad zza Pia
ite
o VI II
Si l v e r i
i etro
150
ba n
ic o
l lo Ga
E
na nia ba Ur
E Via
Via Boezio
vidio
82
ianicolo del G Via
Via U r
en om aD
Vi
o ietr
Mo
de l
II
P San
o di
I olò Nic Via
a ant di S Via Maria aci n r o F alle
i ne d
so ifis
nte
II olo
I o II
Aurelie delle Mura ale Vi
oc Cr
Pa Via
Cli vi
e Via Al ssandr
tazio ella S Via d brica
ab ta F Por di Via
Porta Cavalleggeri
a onn Col onio a nt arc
io
ullo Via Cat
en ei P
di Via
io Via Plin
Via O
d Via
D
lo Rego
110
pirito anto S Borgo S
Borgo Santo Spiri to
84
ttilio Via A
83
ra dei G Via
di Cola Via
Borg Pio elo Bo rgo Sant’Ang
Via della Conciliazione
Vi
nico
zio eren Via T
Via Boezio
78
Piazza San Pietro
79
o assim
79
zo Rien
i o r ridor
agno eo M omp Via P
ioni
hi racc ei G Via d
109
Borgo Vit torio
81 78
cchi i Gra
Via Crescenzio Via Ste Borg fan o An oP gelic orc Via A o ari lberic o II
Via d ei C
Sint-Pietersbasiliek
la di
a erm Via G
b io M
Vaticaanstad
na
a Via F
del Via grino e Pell
Via Sa nt’An
l de Via
e
77
rio
C
de Via
o Via C
Piazza del Risorgimento
o
a io M
80
Via
o anic Germ
Via e n Cato
niero
o Ve
ni
a Via C
cipio
illa Via S
gli S
Via Vespasiano
e Via d
Ottaviano
Via
Scip degli
4
Lepanto ioni Scip egli Via d
Ez Via
Via Barletta
e IV
a
re Cesa iulio Via G
re Cesa iulio Via G
Via Ottaviano
re Cesa iulio Via G
n Via Leo
ide lema
i unis Via T
andi Via C
stian Seba Via
Fa
Via a Osti
o Via T
Via ura ama
115
Via sta o mag
Via Otranto
Viale
Sant
B
3
ie
M V as ia ch de er l on e
2
Miliz delle
etro Ponte Pini Nen
M Via
1
Via na ina Gav re Cesa iulio Via G
Via delle Valle Pietro ria na
lesio o Te
ilizie
Lung o t eve
Via
elle M
on Saint B
ari vaticaanstad en Bucc
d Viale
a glien
V le abrie Via Gmozzi Ca omgeving > plattegrond ilizie lle M e de Vial
ntino osta Via CMorin
lico
di
de mone
o Via R
ale Bov io
Vi ad Lu ng ot
ell e
ev
Zo
a del or d Stellett la evere T a Lungot ale Vi degli Altoviti otevere V. dei g n Lu trastevere > plattegrond Via VVecchiarelli Via delle ial oio Via di Sant’ Coppelle Vial at e Go Agostino a Cavalleggeri Savoia e the a di Luis Vicolo di V. di Monte Via dell’ Ponte a Piazza Montevecchio Vialeelisco Principe Ba Via Giordano ei ian le del Popolo o d tini V. dei i itto nchi dei ob l i nc nicolO a D g i Via del G r o or l Amede Nu ri o de o a ren Cimat de ’An V aP L i a a i l i o a i o Salvatore l d V V E vi e V ra nu ia V and Fio a nz le erdin Co Piazza ian o A. i t n o Via Fi Savoia r o M ba d Navona l ic r oT Ur de ur na Vi kiev Ve olo lo V lla Pen ale icz Viale del M ia cPiazzale Via de Vic Cefa n chio ial a p Piazza m a d C Viale ed o ell Via Angelo ba n ol i aT gna el rto Brasile V o VI Brunetti arde M Vic ellin della Chiesa To rin II Via del ia V ur C d iaVSia di Pasquino Nuovauro it à oT Teatro Pace M a d n l i r o r to ei au de ia Via del Vantaggio Lazio M Via L Sicil Viale Via on Via 96 Gesù ta Via ti e leo del i dell P Via d aria lo ell o eM eg mbardia Vic rigioni mo P iaco Lrio V. dei S. G i C Via no Via Baullari rt reci di ro app Vicolo della e G b e i i a l e i to isi d ’A Via A. Canova ell nt zini V d Moretta dov n i Via d o t ari o P az Or i a Lu i Via della ggiat a V l M g e de M Frezza e llat Via Piazza Campo dei Fiori on nte Via le Ma llaovsiseir Farnese Piazza Vittoria Via del Spaanse Spagna a a Lduedtta rato uri an VViiaarche Augusto e c Lig Trappen sti Cro i llu Ba Via Imperatore V. della Sa deesi Gi V. a i a ub de a Via di G V ze V. della Tribuna Vi arn bo i Le to arroz ia l es Sant’AnVna na onid di San Carlo ene e lle C i Sa li F ri V. de aB o V Viaeron deg co d isso a Via rtisti Vi ces v M l n a a l a z aS o o n ti A Vi . Fr li s lP nite Piazza di ist ad di Si ino e de ina a Pe Vinadott eg olent Ponte Cavour Spagna dell lo o Via Via Tomacelli po 91 aliTSpe ico arberini ei C B d d a V i cch V ia doi la Via dell’Aranci i eV o Nic Fer hes Via nona iari ro i S. org ei Rina Vi og 98 Vi ia d Piazza lie aS iaa Fdratt org rini di B V i B V a e a Piazza di S V b l ist d e B ar Piazza ase Borghese ntanel ina te ite apo le C Via della Bernardo Vialle n o o aV di San Voiarsdini iC Zo Lu Barberini t Seggiola PoPiazza dell lla F Via del Passeggiata del Gianicolo s C e i a i c d ng Leone Lorenzo S co V 95 Via e V. ot le tte br del o ede e Barberini c e m v r n ia in e re Vi V ent Via B rito te Me e d ei V et eVniea del T 103 116 a esi a de ella lem S n n er d i a o C l l o a n v t i d e tt ll e c z 104 X e e 101 Via a egli Avig ian in Lu Qu ot riton Piazza di 117 asella aX e Br ng Via att del T Via d Vi Lu i Mont Via R Via ro San Silvestro i d 121 Prefetti Piazza del e F i a a e i i d o d o o i V ani Via V nt it ne udi Isola Via ronVicolo an Parlamento 101 sc Lun Cla Vi e Po cio Trevii S. D’A Ma de’Cinque Raffaegotevere lite Tiberina Mod dell’Orso Ar Via degli Uffici V. d Via della llo Sa am Via del n igi fontein a i n h z V io C ari de del Vicario a la o Pelliccia ia Vi ia Stellett lG Larg de a eV ianPiazza 92 iP an e Het Quirinaal 119 l Via dei V. dei 89 a ier a Colonna della i V. dell’Olmett Crociferi paleis) uirin 111 Piazza di o li Via (presidentieel aN Piazza Via delle Via della Lun Q elle Via del Pag Vi Montecitorio garetta Vicolo del el Via d ttePiazza Via di Sant’ Coppelle d Lavatore di Santa V ra l u ia G M V 108 Maria 118Via Agostino e Via delle l di Trevi di a Vi 93 na 112 Colonnelle Villa Carlo Alberto Pietrai zi o 106 Via della Dasta Piazza ld 99 taria Na a V al Quirinale V . b d a i ella Cis a Gar di94 Pietra ia Gar i a terna Vi tàibaldi Via V 114 nz o eli mil Via A ce delle Via del aA Piazza V. Luci rm ll’U ano del io V. del ngePiazza de PiaFratte di lo M di raz Salvatore 97 ale nt a c Man i a (zie vouwkaart F1) io ara Piazza della Quirinale n ar i V ic asin Semin Pa aP V TrasteveVia re . i Piazza S Sant’Ignazio a V Rotonda di Piazza della i Vicolo di Parma Via Cardinale Via A. Bertani Navona Via GaribaclcdaroPilotta Pantheon a Piazza della Marmaggi PiazzaMa dizzarino CoVia d del V 102 ns ell Via 107 Via Minerva San Cosimato le Piazza ata u a Via Luigi Santini o Via N nde lta V. Giacint i Mastai di del Gra ale Bruzzes mo Sa r a n M nt zio a Chiara iè di V di P Na Maz ia Via zarin Via o V N i a Emilio Via IV Moro 120 cesco Daverio sini e ran lla anisp Via di Santo aF Via de a Via P ttisitiV C. Ba ign i a P a i Stefano V Corso V Largo ito c s ittorio Via Fratelli Bonnet i b del Cacco Via Magnanapoli Em V. Cim Ge Via el Ple Piazza le i anu Via d 90 Gl Via CalaVenezia ndr e l l Via IPnarnoilsaperna ori Via del Sudari ele II du mo os o no Piazza o egli Vi Via d ari Piazza di del Gesù a Zing Larg d i P orta Po Piazza San Marco oG M e u l r r a l P t e iov es ort d Foro ann uen e ale i co Piazza si Traiano Vi Via Via delle Botteghe eli Via di 113 Oscure d’Aracoeli ina c onina c Sant’Anna Florida ffi a S a o i l e r i Via Le avour Au cina Via B Mont Via Via Bac C d ei Via Michelangelo Vi 100 na e n L e o p a o D l o do i a Vi Se d rra i Caetani V Im dei ad la Ma de Via deVi Fu V. del pe Fo eg a i n i a a G r V Rossetti ria ri li S r Piazza biriele po li pec avou di chi Via C Mattei Via di S a n FeVia di Via ad rro e T Sant d P el l a Sofia Via Raffaelldo Goiortvi agenl oli a Co de lla ’Ot co ell i lo tav Vi di ss i V elli Cat Via Sa a d ia ia ViaVia della 151 della ra ad eo elle alan Vi Cur io a d ffar Santa Sofia l i e e Seggiola Via drine iF a V Ca a rie oc ur Via Arturo o co Vi lve Ca A ri pio le tte e Via Federico Torre l I m Colautti m a Po Via d d Vi V i p
Borgo Santo Spiri Borg toio g rto ior o To 84 Mur 86 le G ier l a i e alad V ed l le V a Via Vi
ie
Ponte Garibaldi
Via Vi lSe col edr i To d pe ra e Via di S. Gallic nt stei ano i ve re Pia zza Sid ney Sonnin o V S. ia d Vit i Vi a a le Via de An a lla i ci Lu ce cia
ele arra
ic h
ra n na de
S. M
di
Via Ur ba
Ri pa G
di
to
Po r
ni
ffi
iov e
Te
Vi
ni
Vi a
di
Via le
Vi aA
re
Tra ste ve
ini
Ca s
Fil ipp o
Via
Carcere P i etro i n Vial e
i Marcello
ro d
at
Vi a
i Quattro Vent i
Via
Via A renu la
riz i
Fa b
ico la
ni
l fi
Ar enulaVia di Torre Argentina
La rg o
V. de l Mont e della Farina
Vi ad iS . B Vicolo dell as Grotte e ilio
asVia ch de er l on e
Vittori Via M
o
ac om
Gi
Trastevere
Vi aN
Vi
one Via Monter
llo l Vasce Via de
Via del Teatro Valle ne Via del M elo
Vi a
Vi a
cchia
M
ed
ici
Via di San Cosima to
u
a Ve
Ca
ia A renu la
V. de l Mont e della Farina
V i a Friuli
Via di P or t
i ba ldi
Vi aG
Via di Ma Camp rzio o
ar
ta gi a seg Pas ta del Gianicolo Passeggia ura A eM rel ale dell ie
Lupa
io tas
Via della Do gan
a
G
Pian ell
org he se
oB
de lM us e
aP inc
ian
a
V Lar ia ga
Via Pario di ne
Vi a d ei Filip
norfio
Sant’O
Pass
arzio
ta
Via di Ripet
M
ella Via d
ar zio
ur e
Via di Ripett
a
A Viale delle Mur a
et as Via M
Pian ell
e l Gianicolo
Via di Ripett a
so l Cor
li e
lle Fornaci ova de au tevere in AugVuisatN Lungo Fornaci Via delle
del Via ello c Can
Corso del Rinascimento
a Ludovico di Mon reale
e Via d
ure Viale delle MuraetA ta Rip di ta gia sta seg gu Pa s Au in re eve got
F
Salita di
Via U r
Lun
E
V. di Campo M
a sci B re
D
4
Vi a le
br Ga
3
pini
ale Vi
o da rnald ere A
. D. Via Ggnosi a Rom
2
Viale del Gal Via op Pa p ol o
a
P
c Bec ra are arraVi F. C Via
s a Via taVi en r i et as aF onte ia Vi a br Via Piem ian m ccini oss io llo aU como Pu E ud zzi l ic ucu Vi la b ia Via Gia tro Valle Via L Abru V ico Su ViaVia del Tea N o te el d an tin ne Via hettoPon no i S len Via del M elo aldi c ila nnib Bos ad o a aM lit a T egli A can Vi Via d Sa d va Tos no Via Ge Vi a e Vi tto arch e h lo l Bosc Via M del Via de Car ti a del rpen li n lli aC no ei Se rsi Via . Pa to Vi de il a Via d Via Ve iS M ene na r t’ a i San . Za io V Vi Via d dei Goti ia G a tor o Rip Vit lia Agata rin oa Emi Via za esc Via Vi az anc M . Fr ia V el di S ro Via a d Mo Vi del ora Tor i Aur Via lla e Via ont Viae de ion e’C d d z a e no Sal Vi a diVi ca aggio sil M l e i t fi a d e l G o l r l i ra M ov Via XXIV ba ri u lB di lG chelli Te P a ro i de V. Via Zuc rin afo n de nd zia Tr olo re ssa ene el Pa Vi a Francteevseco Crispi oV Ale ad an V. V. Gia c o m Vi go eS ia un F a L r iu l u ia vembre o ria re aG ei lli II a fem Vi tteato hi ve le offredo Mamel i ’ Eu a d ce ia n ilotta Cliviotario cc antton or ant ue Vi Ma ella P Te n Ve la P a eg di S ei Via d an Arge a ue delel M hi Gr ia d i m n d c s i ia V D a i n V che Via es V c Ba u L rn ei a a elo i F Via d iul ara l el lio D a e i e a V d n V dol er aG un g Vicolo cello a d og o o Vi ev la L rs Vi pid Monti ot del m Co Via nda ng Via dei Ca zza i aga Lu e ia lo P Prop dell gal tissim ia i V San ostoli San i S. rgin Poli e V dei Ap Via d ello Via ere stian a rio tev rso Seba in Vi tto II ngo aria el Co Vi le ta M Via d r t o Lu te ue i San ro To Vi Via d del Mu on an e a o l i a i V l e T Em rso rolog o r i e nt se del C dell’O mbin ri li a a n a i g o e V A Viale dei B tani della ’ Fi ol e p Via d e c i r ll i le Via ta Viale pocas t V ani io d Asta ll i a i e r Ip G te rch cca Ma re G degli o e pi ra Be ia B e Via o Viale a otev V n rs t o am Lung olo ia d’A ut el Co i Le V c i d g a iC Via d ar iana ia di ino Vi V ls e ad B bu nazio Via Pietro Roselli zz aM Via Sant’ Ig Ba Vi Pia el nsi Celsa ole ù ad rso nic Via del Ges Vi Viale delle el Co Gia M Via d u a r rco Via dell’A i o Carini cint de’Ginnas Gia a Via e Dezz usepp erva Via dei Cestari Via Gi Via della Min
es Via C
bezienswaardig
78
Sint-Pietersplein
Ottaviano > Risorgimento-San Pietro > Kaart D2
Er wordt beweerd dat paus Alexander VII (1655-1667) Chigi al op de dag van zijn verkiezing besloot om het Sint-Pietersplein van een colonnade te voorzien, die Gianlorenzo Bernini heeft gebouwd tussen 1656 en 1667. In het midden en aan de uiteinden van de kroonlijst is het wapenschild van de Chigi te zien. De twee halve bogen stellen de open armen van Christus voor die de wereld verwelkomt. De colonnade bestaat uit 284 zuilen en 88 pijlers. De zuilen zijn 20 m hoog en hebben een omtrek van ruim 5 m. Onder de colonnade plaatste Bernini telkens 4 zuilen achter
elkaar. Het plein is een ellips en heeft dus twee brandpunten. Tussen de fonteinen en de obelisk ligt in de bestrating telkens een kleine witte schijf. Van hieruit lijkt het of de colonnade slechts door één enkele zuil gedragen wordt in plaats van 4. Op de colonnade staan in totaal 140 heiligenbeelden van 3,25 meter hoog, 70 aan elke zijde. Ze zijn het werk van Bernini en zijn leerlingen. Het plein is 240 m breed en 194 m lang en biedt plaats aan 400.000 mensen. Tussen de colonnade en de kerkgevel stijgt het trapeziumvormige plein 4 m en wordt het 24 m breder. Met het gezicht naar de kerk is het gebouw rechts boven de colonnade het pauselijk
De Zwitserse garde De Zwitserse garde is de lijfwacht van de paus en staat in voor zijn persoonlijke veiligheid. De gardisten bewaken ook de drie toegangen tot het Vaticaan: die tot de Scala Regia aan het eind van de rechtercolonnade, de toegang tot de Fabbrica di San Pietro links van de kerkgevel en de ingang bij de Porta Sant’Anna in de Via di Porta Angelica. De wachters worden gerekruteerd in Italiaanstalig Zwitserland. Ze moeten Italiaans kennen, rooms-katholiek zijn, van onberispelijk gedrag en ongehuwd. Vaak bleef de titel van commandant, die bij voorkeur van adel en hoogopgeleid is, in de familie: zo leverde het geslacht Pfyffer von Altishofen liefst elf van de tot nu toe 35 gezagvoerders. De gardisten gaan verlengbare contracten van twee jaar aan en kunnen voor de periode van hun dienst het Vaticaans staatsburgerschap krijgen. Kandidaten vinden is niet eenvoudig omdat hun loon bescheiden is en ze terechtkomen in een kazerneregime zodat ze zich niet vrij kunnen bewegen. Ze hebben wel tal van voordelen: ze betalen geen belasting, hebben kost en inwoning, gratis medische verzorging enz. De Zwitserse wacht werd in 1506 opgericht door paus Julius II, die nog bisschop van Lausanne was geweest en de Zwitsers dus kende. Op 6 mei 1527 kwam bij de Sacco di Roma of Plundering van Rome het merendeel van de Zwitsers om tijdens het verdedigen van Medicipaus Clemens VII. Pas twintig jaar na die catastrofe kwam op 10 april 1548, onder paus Paulus III, een nieuw regiment van 200 Zwitsers in Rome aan. Hoewel Zwitserland militaire dienst in het buitenland verbood, werd voor de pauselijke garde een uitzondering gemaakt.
152
vaticaanstad en omgeving > sint-pietersplein
paleis dat op het eind van de 16de eeuw door Domenico Fontana is gebouwd. De drie ramen rechts op de bovenste verdieping zijn altijd de privévertrekken van de paus geweest. Paus Franciscus gebruikt ze alleen om op zondag om 12.00 u de gelovigen vanuit het middelste van de ramen te zegenen. Het Sint-Pietersplein was het allereerste plein dat in de 16de eeuw met kasseien werd geplaveid, daarom heten kasseien in het Italiaans ‘sampietrini’. De fontein links uit 1613 is van de hand van Carlo Maderno, die rechts van Carlo Fontana uit 1677. Op volle kracht spuiten zij 38.000 l water per minuut 14 m hoog.
In het midden van het Sint-Pietersplein staat een obelisk. Met het voetstuk erbij is hij 41 m hoog. De obelisk zelf, een monoliet van 372 ton, is 25,50 m hoog. Hij werd in 37 n.Chr. door keizer Caligula naar Rome gehaald, waarna hij werd opgesteld in diens circus. Later ging dat circus over op Nero. Het lag links van de huidige SintPieter. Het is daar dat Petrus gekruisigd werd en waar aan palen gebonden christenen met pek werden ingesmeerd om het circus te verlichten. Links van de kerk, ter hoogte van de tweede doorgang, ligt in het plaveisel een vierkante steen die de precieze plaats aangeeft waar de obelisk stond alvorens hij centraal op het plein werd opgesteld. • zie ook blz. 180
153
bezienswaardig
Stanze van Rafaël, De school van Athene
80 Vaticaanse Musea Aan de Viale Vaticano > € 16, met korting € 8 > weekdagen 9.00-18.00 u (laatste toegang om 16.00 u); elke laatste zo. van de maand (tenzij kerkelijke feestdag) 9.00-14.00 u en gratis (laatste toegang om 12.30 u) > Kaart C1
De Musei Vaticani beslaan een oppervlakte van 42.000 m². Als bezoeker zul je dus een keuze moeten maken. De ingang van het museum ligt op Italiaans grondgebied in de Viale Vaticano. Vanwege de drukte geldt eenrichtingsverkeer. Eenmaal boven ligt rechts de Pinacotheek of schilderijencollectie. In de hal staat een replica van Michelangelo’s Piëta. Er is werk te zien van Giotto, Fra Angelico, Filippo Lippi, Perugino, 158
Rafaël, Da Vinci, Giovanni Bellini, Titiaan, Caravaggio en vele anderen. Vanuit het Atrio dei Quattro Cancelli (van de Vier Hekken) kun je links naar de Egyptische afdeling of rechtdoor naar de Cortile della Pigna, genoemd naar de reusachtige bronzen dennenappel die ooit bij het Pantheon stond en de reden waarom de hele wijk daar Pigna heet. De bol in het midden van de binnenplaats, de Sfera con sfera (Bol met bol), is een werk van Arnaldo Pomodoro uit 1990. Vanhier kom je rechts in een lange gang met talrijke Romeinse beeldhouwwerken. De gang leidt naar de Braccio Nuovo (Nieuwe Vleugel) met onder meer het beroemde beeld van de Augustus van Prima Porta (de vindplaats).
vaticaanstad en omgeving > vaticaanse musea
het beeld kreeg hij levenslang een jaargeld van de paus. In de derde staat een Hermes, een Romeinse kopie van een bronzen origineel uit de 4de eeuw v.Chr. In de laatste staan beelden van Antonio Canova, Perseus en Twee vuistvechters (Kreugas en Damoxenos). Langs dierenzalen kom je in de Muzenzaal waar de beroemde Torso van Belvedere uit de 1ste eeuw v.Chr. staat, op de rots gesigneerd. In de Sala Rotonda staat een verguld Herculesbeeld, in de Zaal van het Grieks Kruis staan porfieren sarcofagen, links die van Sint-Helena, rechts die van Constantia, de dochter van Constantijn. In het Etruskisch museum verdient vooral de Mars van Todi aandacht. Meteen rechts van de trap in de Sala della Biga (van het Tweespan) staat de Discuswerper. Door de Galerij der kandelaren, de Galerij van de wandtapijten – die aan de linkerwand zijn afkomstig uit Brussel –, de Galerij van de geografische kaarten van de Italiaanse Mercator, Ignazio Danti, de Sobieskizaal en de Zaal van de Onbevlekte Ontvangenis kom je in de Stanze van Rafaël, met beroemde fresco’s Ga je echter links de trappen op, dan sta je zoals De school van Athene, De bevrijding van Pein het Kabinet van de Apoxyomenos, een Romeinse kopie naar Lysippus. De atleet schraapt trus, De Mis van Bolsena enzovoort. De Stanze (kamers) waren de privévertrekken van opeenna geleverde inspanningen het zweet, stof en volgende pausen, te beginnen bij Julius II, de vuil van zijn huid. opvolger van Alexander VI Borgia (1492-1503). De Cortile Ottagono, het achthoekige binVia die Borgia-appartementen, schitterend nenplein van het Belvederepaleis, ligt aan de gedecoreerd door Pinturicchio, en het museum oorsprong van het museum. Hier liet paus Julius II in 1503 de Apollo van Belvedere opstel- voor moderne kunst kom je uiteindelijk in de Sixtijnse kapel. len, een Romeinse kopie van Leochares. In de Van de Sixtijnse kapel naar de uitgang is volgende hoeknis staat het wereldberoemde ongeveer 20 minuten lopen. Je verlaat het beeld van Laocoön, de Trojaanse priester die museum via een fraaie trap die bestaat uit zijn stadsgenoten bezwoer het houten paard twee in elkaar gedraaide spiralen, een werk van de Grieken (het paard van Troje) niet binnen te halen. Het beeld van Laocoön was in van Giuseppe Momo uit 1932. De prachtige bronzen balustrade is gemaakt door Antonio 1506 door Felix de Fredis ontdekt. In ruil voor Maraini. 159
d Via
a Viale Vaticano
V
la Vil di
b Ur
V
Via Sforza Pallavicini
Via di Porta Castello
Via dei Tre Pupazzi
Via della Traspontina Ponte Principe Amedeo
G ere otev Lung se len ico ian
a ant di S Via Maria aci n r o F is Geluk in alle
Via U r
so ifis
II olo Pa Via
Aurelie delle Mura ale Vi
oc Cr
Via Fabio Massimo 64 > Ottaviano > ma.-za. 7.00-22.00 u, zo. 8.00-22.00 u > 06 31 05 17 33 > Kaart C3 > Vi Cli a d www.viceitalia.it v io i o
Fab
43 > Cipro > ma.-za. 11.00-22.00 u, zo. 13.00-22.00 u > e Via Al ssandr I I ianicolo del G 06 39 74 o I 54 16 > Via na a Kaart C1 > www.gabrielebonci.it i an
tazio ella S Via d brica
ta Por di Via
l de Via
eric Alb i
€
rta Cavalleggeri di Po ViaVia della Meloria
Via Au
Via Leone IX
Via
19 Vice
pirito anto S Borgo S
Borgo Santo Spiri to
20 Pizzarium
Via della Stazio n
e Vaticana vaticaanstad en omgeving relia
Via Aurelia
Borg Pio elo Bo rgo Sant’Ang
norfio
Via Nicolò
erico II
Via della Conciliazione
Vi
eten en drinken
i o r ridor
l o VI
Piazza San Pietro
Pa o
el G over
Sint-Pietersbasiliek
28 Vicolo dell’Orfeo
la Go let ta
Vi a
Via d ei C
o at nato r
26
Via A lb
Sant’O
Vi a
21
Borgo Vit torio
Via del Mascherino
o
Em ng elo Vi aA Vatic an o
Via Pio X Via della Posta Via del Telegrafo
ipr o
e ell ane o d tic ivi a Cl ra V u M
Giardini Vaticani
22
Via Crescenzio
Vicolo delle Palline
Via An
Ri zz o
Lu ig i Vi a
ali a
Sc ior gio
Vi aC
Via G
Vi al e
na
Via Boezio
zio eren Via T
Via Sa nt’An
nal
cchi i Gra
zo Rien
Via Ste Borg fan o An oP gelic orc o ari
nico
o assim
Vaticaanstad
a erm Via G
b io M
o sc
la di
a Via F
Bo
de Via
o Via C
19
rio
l de
nico
Piazza del Risorgimento
del Via grino e Pell
le
n Ce
tro
a Germ Via
Via e n Cato
ro enie no V
ni
elle
li deg Via ioni Scip
27
a io M
cipio
Via Vespasiano
gli S
illa Via S
e IV
e Via d
re Cesa iulio Via G
sare
Ottaviano
Via Ottaviano
re Cesa iulio Via G
n Via Leo
id e lema
ug ge ia ro Fra Fio nc re es co Siv or i
Fa
Ce iulio Via G
a Via C
o Via T
stia Seba Via
ie
Via sta o mag
Via a Osti
ndia
Miliz
Via Otranto
delle
Via Barletta
le nfa
A Via
Viale
Viale Vatican o
elo ria
o Em
a Via C
i unis Via T
M
igo ocen Via M
lla
lo Betto
a .C aA Vi
V elo ng
or itt i a V an Vi Pis
aR Vi
n
de
lo ccio Cara
dia Can Via
i
z io
o Tri
Via ura ama
Via ro e Rugg uria di La
Vi a
Cipro
Alben
isa rP
20
i a Frà
sco
n ni iova
Sant
i unis Via T
ietro Via P none Gian
o itt aV Vi
a ll
o
io
Salita di
e l Gianicolo
ur
lle Fo ova de Nu Via Forna Via delle
A Viale delle Mur a
P
ar
an
r el la
i rnac
di S
e
Pass
a
Via del Cot tole Gr ngo eg ori Via del Gelso oV II Via Gre gor io V II Vi ad iM ont e de G l
e
di
ia
Via delle F o
ne zio ta
de
ic o
aS zz Pia
Vicolo d e l Vic
Via del Lago Terrione
Vic olo
en om aD
llo
lo V ia di Monte del Gal
rio ve Si l
ov e oR
o ietr
n
Aurelia la Cava
n Sa
m
P San
o di M
el Via d
a Vi
198
l
i ne d
ba n o VIRechthoeDit de vorm van een pizza. II II òI l o kig in dit geval, want Gabriele Bonci verkoopt Sa ic in N nt m Vi aM Via e ar ia M zijn krokante ovenwaren al taglio. Vriendelijk te de lG Citroenen van de Amalfikust, amandelen uit het personeel knipt met de schaar een stuk af dat a Si rt i libe Siciliaanse Noto en pistachenoten uit Bronte: precies zo grootlveisr als jij wilt. Betalen doed je i d’A Ort i at a l i g g g e de pa Ook de Ramijs. daarvan maken ze hier goddelijk per gewicht. Het piepkleine zaakje heeft geen Via ne nt Brancaleo lle Ma V patisserie is van niveau, en dan hebben we het zitplaatsen, maar voor de deur staat een bank. Via de a Vi o over het wonderlijke nog niet gehad Daar raak je met smikkelende buurtbewoners Antonio interieur. in Ceriani om s i etro Het Leven. l Alsof je in een wolk stapt. aan de praat over Ge tri c
vaticaanstad en trastevere > eten en drinken
V
ce Fran Via
Via G
d Viale
rto Albe arlo a Via C lla Chies da
a Vi
abriola lesio io L o Te 24 ardin tonV Bern ia a i V l ia Ba Giac rze om ssag nella a a P p llo o lo Via Cam tti Car aso le m V. m de o ll e Via T 23 M ed ag l ie 25 d’O ro ria a Do ndre Via A
360
tro Pie Via
le abrie Via Gmozzi Ca
Vicolo del Farinone
i Bo vio
Via di Porta Angelica
Via An ton io
Vi
odi Via R
Angelico
eten en drinken
i Via R
Via
iova nn
e fal on Tri
Via G
R dei
vaticaanstad en omgeving > vice · sorpasso
21
Officina Biologica
€€
Borgo Angelico 28-30 > Risorgimento-Porta Angelica > di.-zo. 18.00-2.00 u > 06 68 33 897 > Kaart C2 > www.officinabiologica.it
Ingeklemd tussen het Vaticaan en de Engelenburcht vind je dit biologische eethuis, dat een smakelijke, seizoensgebonden keuken serveert. In een gemoedelijke sfeer en met oprecht vriendelijke bediening bovendien. De ingrediënten zijn zo veel mogelijk bio, van de fettucine con zucchine, calamari e gamberi tot de filetto di manzo met seizoensgroenten. Er is een terrasje op het voetpad.
22
Il Sorpasso
€€
Via Properzio 31-33 > Ottaviano of Risorgimento-San Pietro > ma.-vr. 7.30-1.00 u, za. 9.00-1.00 u > 06 89 02 45 54 > Kaart C3 > www.sorpasso.info/web
Deze mooi gelegen en modern ingerichte wijnbar annex restaurant heeft lekkere pasta, salumi en formaggi, en uiteraard een uitgebreide selectie goede wijnen uit zowat alle hoeken van Italië, inclusief Sicilië en Sardinië. Vermeldenswaard is ook de sfeervolle setting, met een terras op het voetpad van de rustige Via Properzio. Tussen 18.00 en 21.00 u is dit een geliefde plek voor het aperitief en voor cocktails. 199
eten en drinken
23 Beere
€€
Via Carlo Passaglia 1 > Cipro-Musei Vaticani > ma.-vr. 12.00-16.00 u en 18.30-2.00 u, za.-zo. 18.30-2.00 u > 06 39 72 11 53 > Kaart B1 > www.beere.it
Romeinse keuken met een twist, zo zou je de gerechten van chef Vito Rossi kunnen omschrijven. Hier houden ze van al het goede van Italië! In de keuken worden dan ook uitsluitend lokale producten gebruikt. Het aanbod ambachtelijke bieren en zeer goede wijnen is indrukwekkend en redelijk geprijsd bovendien. Rond het uur van het aperitief krijg je hapjes bij je drankje en ook na etenstijd is dit een gezellige bar.
200
24
Panificio Bonci
€
Via Trionfale 34-36 > Ottaviano > 1 sept.-30 juni: ma.-za. 7.30-22.00 u, zo. 9.30-15.00 u; 1 juli-30 aug.: ma.-za. 7.30-15.00 u en 17.00-21.00 u, zo. 9.30-15.00 u > 06 39 73 44 57 > Kaart B1-B2 > www.gabrielebonci.it
Signore Bonci – die met Italiaans gevoel voor overdrijving ‘de Michelangelo van de pizza’ wordt genoemd – heeft ook een warme bakkerij. Die is iets groter dan zijn eerste zaak en ook iets meer ingericht. Je vindt er dezelfde heerlijkheden als in Pizzarium, zoals pizza en suppli’ (gefrituurde rijstballetjes met vulling). Wat je niet vindt in Pizzarium en hier wel, is zijn knapperige brood op basis van bloem van de hoogste kwaliteit en langzaam gefermenteerd deeg.