De OERKNAL!
T
eleden jaren g nt. e s d r a a 13,7 miljard t pu tijd. dat zo’n as tot een gloeiend hee aterie en n e k w unt m den eperst ers l sameng losie ontstonden uit dat p p p a p ha eel erex nsc het h norme o e t e e W les in s een la en ijd
Onze aard
eo
sto
nt
o nd
ng
eve
er
4,5 5m
ilja
rd jaa r ge
leden .
TIJDLIJN Een reis door de geschiedenis
De
oorsprong van het leven Nadat de aarde was ontstaan, duurde het nog een tijd voordat er leven op verscheen. Sporen van dat eerste leven zijn soms nog terug te vinden in oeroude gesteenten. Zulke resten van planten of dieren noemt men fossielen. Er zijn fossielen gevonden van verschillende tijdperken. Elk tijdperk heeft een naam en wordt soms nog eens onderverdeeld in kleinere tijdperken met weer een eigen naam.
s. zen . at
Vissen zijn de eers Wervels vorme te gewe n de rve rug lde gen w gra e
De grootte v millimeter an trilob s tot tien ieten tall var e n ie ce n er ti m
0
Tri lob iete n le efd
e ev n l ss va Fo ee ijs ud. ijn be w r o t z ste jaa Da oud ljard ren. i Het ie
b
m 3,5 lauww
52 1
tot 25
0m
iljoen
jaar gel eden in het p
aleozoĂŻcum .
iele F os s
n iel op o n p e st r nz e rim om pla itie atol neet f s iete zij oo n n s rt wo tro ba rd ma cte en riĂŤ gev toliet n. orm en v d d an w oor el
en
an . t v eters
00 15. eten. n a d i r Er waren mee rilob t n e t verschillende soor
n va o ril et nd
bie
ten
beh ore n to t de
oud st
e fo
ssie le n .
. en led ge h e t in
vermoedelij stonden eelteli k ongeveer t n o jk op he n ged 350 t bieë dieren die i f l a s o k ikkers e land en milj Am t zijn ter leven, z o n sa wa lam gedee en ja He and lte ar ers lijk .
n het r geleden i . ozoïcum e en le et paleozoïcum en van het mes t e i mon van h Am ijdperk t 0 tot 66 miljoen jaa fden 40
ten ot. onie er gro m m Sommige a 5 met waren meer dan 2,
Am m ver onie sch
nderden in ho or. n e am en vo kw e soort n te end ill
ie en ten zi j ink voorou n de t v i s d e rs se n.
sche ologi e g drie rijt. uit het k t a en sta m be e jura u c ï o z o d s Het me as, het tri
n mo A m st o r v e e d uitg van
perioden:
grootst atlus. e vlie e Quetzalco Zijn vle gende dier aller tijden is d ugels hadden een spanwijdte van tien meter.
ge hr steld ikk ui eli j t k’)
Het
en am ersc s s ‘v s’ i uru inos’ ( is’). a s o d e din Het woord ‘ orden ‘d (‘hage o ’ w de Griekse uros en ‘sa
d. noem rus, e g sau -rex el T iganoto w G ok r. ex, o met de g grote r s u no en aur nnos hij, sam urus is a r y T a is de nos oort saurus meter beh el de Spi o n i d e t s En k De bekend jftien te van vi dieren ooit. g n e l n j i z t e f M landroo tot de grootste fossiele insekten g Er zijn evon den
De T i deze tanosa ur pl Het antene us is d ske t let er we e reu i was s 77 rd in s on 26 mil 2 de me joen 005 r ter i lan jaar ge n
an iel v en. s s fo av en pgegr rus E . u o o’s inië nosa n i t a d n it de Arge e T aar. D n d. n zw ou 5 to 6
van 350 miljoen jaar
. oud
n. el e . i t s ep e r t tria d n he ge vlie en in r a led ma iërs, jaar ge r u a s De pterosa o uriërs waren geen din miljoen 20 Ze ontwikkeld en zich meer dan 2
aur Stegos us
Parasaurolophus
In het mesozoïcum waren
De
de m eest e
pla nten . naaktzadige varens en coniferen
Triceratops
dinosaurussen Dinosaurussen leefden van het laat-trias tot het krijt. Dat is ongeveer 230 tot 65 miljoen jaar geleden, in het mesozoïcum. Geen enkele gewervelde soort heeft al ooit zo lang geleefd. Er was een grote verscheidenheid aan dinosaurussen, van kleine vogelachtigen tot de grootste reptielen die ooit op onze aarde rondliepen. Vroeger dacht men in Europa dat dinosaurus fossielen afkomstig waren van draken en monsters. Pas in het begin van de 19de eeuw werden de eerste dinosaurussen beschreven.
sje op t a er tric
va n
n zij eg n e lo unn riet s xico. an wel 180 v k r e t a r t k b e ki eo xulu t an eninslag die aan lometer d Chic t res e met ige M e h u De n meteoriet o o o r sn ee z d te. D uid ee eer 65 miljoen jaar gele e dinotijd e maak in het h e d d v e n n i e e e g n tegen r on de aarde te plette
Kle
Het einde van het
ine re d iere n
zoals
re gdie o o insecten z , amfibieën en
de rin e en gd a a l ns
en zich verder te ont leven wikk r e v o elen e t . p m a r
dinosaurustijdperk
Aan het tijdperk van de dinosauriërs kwam plotseling een einde. Wetenschappers hebben verschillende verklaringen bedacht. De meest waarschijnlijke verklaring is dat de inslag van een meteoriet aan het einde van het krijt, zo’n 65 miljoen jaar geleden, de dinosauriërs deed uitsterven. De inslag van de krater is nu nog te zien in Mexico. Door het verdwijnen van de dinosauriërs kregen zoogdieren, en uiteindelijk ook de mens, de kans zich te ontwikkelen.
die lken, o w ook en r . f o t meteoriet veroorzaakte enorme s groeien slag van de n er i e D Daardoor konden planten niet me
het zonlicht verduisterden
.
nden fossielen van uile dste gevo n De ou 65 tot 56 miljoen jaar oud. n zij
mam
moet
g no
m een
ammoet
De me n
wolneushoorn
s ab
eltan dtijger
e b e st opië d ouder. i h t E or van pende vo s n j i i t lo oes chtop ke naam n. w far re elij lede e A n een chapp aar ge d j a s in son ielen v weten iljoen n a h s Jo In 1974 vond Donald C. dste fos ar de 3,5 m a u e o bewaarde en een van de ‘Lucy’ m leefd y t s c Hij noemde zijn vond ensis. Lu r a f a Australopithecus
s en
uit de ij
stij
dj
aa gd en in g
roe p
op g rote zoogdie ren.
m de en kwa opa. ‘ d e l e g ar Eur 0 jaar 45.00 it Afrika na de mens’. r e e v e g n O u en ns van r ‘Wet Homo sapie is Latijn voo s’ Homo Sapien
den. ingen gevon n e n 1 e d 5 k r . e 0 e w 0 t s e 0 t j o j n r a e a d r a u o p S n i amira ot van Alt d in 1879 ontdekt en is nu wereldberoemd. In de gr De grot wer
ool? dssymb n i e h r van ee tbaa ruch n beeldje v n e e e . vond r oud endorf Was de Venus van Will heoloog ge .000 jaa 5 rc Het in 1908 door een a schatting 2 r vrouw is naa
ijn een uitgestorven m erthalers z en d n a e N den ook werktuigen, vuu senras. Ze zagen er ee n e k r a a n beetje anders uit dan wij, m r, begraf enisrituelen en gesproken taal.
De eerste
mensen
Uit alle prehistorische vondsten blijkt dat de eerste mensen waarschijnlijk uit Afrika kwamen. Er zijn werktuigen aangetroffen die 3,3 miljoen jaar geleden door voorouders van de moderne mens zijn gemaakt.