2017 5 sempozyum senem 2 felsefe semp by SERVET SENEM UĞURLU

II. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Tarihi Sempozyumu, 03-07 Mayıs, 2017 – Muğla 2nd International Symposium on Philosophy, Education, Art and History of Science, May, 03-07, 2017 - Mugla

MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ FELSEFE VE BİLİM TARİHİ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

MUGLA SITKI KOCMAN UNIVERSITY FACULTY OF EDUCATION FACULTY OF LETTERS AND HUMANITIES RESEARCH AND APPLICATION CENTRE FOR PHILOSOPHY AND HISTORY OF SCIENCE

SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ KİTABI PROCEEDINGS BOOK

Kapak Tasarım / Cover Design: Kahraman KILIÇ Yayına Hazırlayanlar / Prepared by: Hüseyin Gazi TOPDEMİR Yahya ALTINKURT Çağlar KAYA Elif ILİMAN PÜSKÜLLÜOĞLU Basım Tarihi / Publication Date: Haziran / June, 2017 Sempozyum, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Koordinasyon Birimi tarafından 17/074 kod numaralı proje ile desteklenmiştir. Araştırmacılar kuruma teşekkür ederler. The symposium has been granted by Muğla Sıtkı Koçman University Research Projects Coordination Office through Project Grant Number: 17/074. The researchers thank to the institution. Sempozyum bildiriler kitabında yer alan tüm çalışmalar sempozyumda sunulmuştur. Sunulmayan çalışmalar bildiri kitabına dâhil edilmemiştir. Sempozyum bildirileri kitabında yayımlanan yazılarla ilgili bütün sorumluluklar yazar ya da yazarlara aittir. It is hereby notified that all papers included in the proceedings book were presented orally at the symposium. All responsibilities related to the papers published in the proceedings book belong to the author(s).

Sempozyum Onursal Başkanları / Symposium Honorary Presidents Amir ÇİÇEK Dr. Osman GÜRÜN Prof. Dr. Mansur HARMANDAR

Muğla Valisi Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Rektörü

Sempozyum Başkanları / Symposium Presidents Prof. Dr. Mustafa Volkan COŞKUN Prof. Dr. Sebahattin ÇEVİKBAŞ Prof. Dr. Hüseyin Gazi TOPDEMİR

MSKÜ Eğitim Fakültesi Dekanı MSKÜ Edebiyat Fakültesi Dekanı MSKÜ Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırma Merkezi Müdürü

Sempozyum Düzenleme Kurulu Başkanları / Presidents of Symposium Organizing Committee Prof. Dr. Hüseyin Gazi TOPDEMİR Doç. Dr. Yahya ALTINKURT Sempozyum Düzenleme Kurulu / Symposium Organizing Committee Doç. Dr. Aycan ÇİÇEK SAĞLAM Doç. Dr. Erhun ŞENGÜL Doç. Dr. Ergin EKİNCİ Doç. Dr. Necdet AYKAÇ Doç. Dr. Kasım YILDIRIM Doç. Dr. Vural HOŞGÖRÜR Yrd. Doç. Dr. Abbas ERTÜRK Yrd. Doç. Dr. Abdullah Cem ÖZAL Yrd. Doç. Dr. Müge ADNAN Yrd. Doç. Dr. Necla EKİNCİ Yrd. Doç. Dr. Öner ÇELİKKALELİ Yrd. Doç. Dr. Raşit AVCI Yrd. Doç. Dr. Tuğba HOŞGÖRÜR Yrd. Doç. Dr. Tuğba YOKUŞ Yrd. Doç. Dr. Seval Deniz KILIÇ Yrd. Doç. Dr. Saadet Kuru ÇETİN Sergi Seçici Kurulu / Exhibition Selector Committee Prof. Dr. Lale ALTINKURT Doç. Musa KÖKSAL Doç. Erhun ŞENGÜL Yrd. Doç. Abdullah Cem ÖZAL Öğr. Gör. Alpaslan KAYA

Sempozyum Bilim/Hakem Kurulu / Symposium Scientific/Referee Committee A. Lin Goodwin Abdurrahman Tanrıöğen Abdülkadir Çücen Ahmet Doğanay Ahmet Üstün Ahmet Duman Ahmet Şimşek Akif Helvacı Ali Fuat Arıcı Ali İlker Gümüşeli Ali Khaled Ali Bawaneh Ali Osman Gündoğan Amauri Betini Bartoszeck Arslan Topakkaya Asunta, Tuula Ayhan Aydın Aytunga Oğuz Aziz-Ahmed Sayed Samia Abdel Bedri Karayağmurlar Berrin BURGAZ Borislav V. Toshev Cemal Güzel Christopher Day Coşkun Bayrak Çetin Türkyılmaz Daniela Vrabcová Downing, Kevin John Ebru Oğuz Eric Fredua-Kwarteng Erol Turgut Esin Kahya Esmahan Ağaoğlu Feras Al-Madani Feridun Merter Fikri Gül Güven Özdem Habib Özgan Hakan Poyraz Hasan Aslan Hasan Aydın Hasan Şeker Hasan Basri Memduhoğlu Hülya Yüksel Hüseyin Bal Hüseyin Elmas Ildar S. Safuanov İ. Özgür Soğancı İbrahim Kaya James F. Petersen Kadir Beycioğlu

Columbia Üniversitesi Pamukkale Üniversitesi Uludağ Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Amasya Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Uşak Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Okan Üniversitesi Dammam Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Paraná Üniversitesi Erciyes Üniversitesi Jyvaskyla Üniversitesi Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi Mısır Ulusal Araştırma Merkezi Dokuz Eylül Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Sofia Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Nottingham Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Hradec Králové Üniversitesi Hong Kong City Üniversitesi Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi Toronto Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Ankara Üniversitesi Anadolu Üniversitesi M. Northen Border Üniversitesi İnönü Üniversitesi Pamukkale Üniversitesi Giresun Üniversitesi Gaziantep Üniversitesi Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi Süleyman Demirel Üniversitesi Selçuk Üniversitesi Naberezhnye Chelny Pedagoji Enstitüsü Anadolu Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi Texas State Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi

Kenan Gürsoy Kevser Baykara Kıymet Selvi Kubilay Aysevener Kürşad Yılmaz Lia Daniels Lisandra Pedraza Lokman Çilingir Marilyn Cochran-Smith Mehmet Akgün Mehmet Yılmaz Merih Tekin Bender Mihai Maxim Milan Kubiatko Mualla Bilgin Aksu Murat Taştan Musa Köksal Mustafa Durmuşçelebi Natela Doghonadze Nihat Aycan Nil Duban Niyazi Özer Nurcan Perdahçı Onur Bilge Kula Osman Titrek Pavol Prokop Petra Juzlová Reşat Levent Aysever Rezzan Çeçen Eroğul Rıdvan Coşkun Ruhi Sarpkaya Salih Uşun Samara Madrid Şafak Ural Şakir Çınkır Şemsettin Edeer Talip Kabadayı Thomas M. Kontuly Timothy Rasinski Tomas KaČerauskas Tuncer Bülbül Türkay Nuri Tok Veysel Okçu Veysel Sönmez Višnja Rajić Wendy C. Kasten Yavuz Kılıç Yüksel Kavak Zafer Gençaydın Zühal Çubukçu

İstanbul Aydın Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi Alberta Üniversitesi Puerto Rico Üniversitesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Boston College Pamukkale Üniversitesi Gazi Üniversitesi Ege Üniversitesi Bucharest Üniversitesi Masaryk Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Kafkas Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Erciyes Üniversitesi International Black Sea Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Afyon Kocatepe Üniversitesi İnönü Üniversitesi Kemerburgaz Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Sakarya Üniversitesi Trnava Üniversitesi Masaryk Üniversitesi Dokuz Eylül Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Adnan Menderes Üniversitesi Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Northern Illinois Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Ankara Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Adnan Menderes Üniversitesi Utah Üniversitesi Kent State Universitesi Vilnius Gediminas Teknik Üniversitesi Trakya Üniversitesi Pamukkale Üniversitesi Siirt Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Zagreb Üniversitesi Kent State Üniversitesi Adnan Menderes Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi

Sekretarya / Secretariat Arş. Gör. Dr. İlker AYSEL Arş. Gör. Dr. İnci BULUT Arş. Gör. Dr. Özgür ULUBEY Arş. Gör. Arca ADIGÜZEL Arş. Gör. Burcu TÜRKKAŞ Arş. Gör. Çağlar KAYA Arş. Gör. Dinçer ÇEVİK Arş. Gör. Durmuş YANMAZ Arş. Gör. Ekin KARABABA Arş. Gör. Elif ILİMAN PÜSKÜLLÜOĞLU Arş. Gör. Hilal BİLGİN Arş. Gör. Mustafa EFE ATEŞ Arş. Gör. Orhan KAHYA Arş. Gör. Şengül BALKAYA Arş. Gör. Tuğçe ARSLAN Arş. Gör. Yılmaz İlker YORULMAZ Arş. Gör. Zeynep Ezgi ERDEMİR Uzman Ali YAKAR İbrahim ÇOLAK Grafik Tasarım / Graphic Design Arş. Gör. Kahraman KILIÇ

İçindekiler / Table of Contents Tam Metin Bildiriler / Full Texts Klasik ve Güncel Filozoflarca Felsefenin Ne’liği ................................................................. 2 Nihat AYCAN Aristoteles’te Akla Dayalı ve İnsanı Mutluluğa Ulaştıran Bir Yol Olarak Eğitim ............... 8 Vildan BURKAZ İbn Haldun’un Eğitim ve Toplum İlişkisi ........................................................................... 18 Nurhayat ÇALIŞKAN AKÇETİN Aday Öğretmenlerin Öz Yeterlilikleri ve Öğretmenlik Mesleki Kaygıları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi (Denizli İli Pamukkale ve Merkezefendi İlçe Örneği) ............ 26 Feyzi ÖZMEN, Halime ÖZMEN, Özgür ÖZGÜRAY Eğitim ve Sosyal Tabakalaşma: MSKÜ Eğitim Fakültesi Örneği ...................................... 45 Nihat AYCAN, Hale ÇOKÇALIŞKAN Accountability in the Teaching Profession .......................................................................... 56 Süleyman GÖKSOY, Suzan ÇAKIR Kız Teknik Okulları Üretimleri ile Cumhuriyet Modernleşmesi İlişkisi (1945-1975) ....... 72 Ayça BÜYÜKÇINAR, Gülname TURAN Devlet Yönetiminde Eğitimin Rolü Üzerine: Platon-Aristoteles Örneği ............................ 89 Fikri GÜL İlköğretim Kurum Yöneticilerinin Otantik Liderliğin Bileşenlerine Yönelik Görüşleri ..... 97 Elif ERDOĞAN, Pınar ÇAL Sınavla Atanan Okul Yöneticilerinin Liderlik Tutumları (Denizli İli Örneği) ................. 108 Rasül ÇÖVÜT Öğretmenevi Yöneticilerinin İş Doyumu Düzeyleri (Türkiye Örneği) ............................. 126 Özgür ÖZGÜRAY, Ayşegül ÖZGÜRAY, Feyzi ÖZMEN Okul Yöneticilerinin Rotasyonlarına İlişkin Okul Müdürlerinin Görüşleri (Denizli İli Merkezefendi İlçe Örneği)................................................................................................. 145 Serhat YOLDAŞ, Ramazan DELEN, Özgür ÖZGÜRAY

vii

Sonsuz Görüntü: Yeniden Kurgulama Stratejileri ............................................................. 857 Burçin ÜNAL Gerard Terborch’un Madalyonlu Uşak Halılı Resmi Üzerinden Düz Anlam ve Yan Anlam Çözümlemeleri .................................................................................................................. 870 Nurcan PERDAHCI Suzuki Erken Yaş Müzik Eğitimi Metodunun Ana Prensipleri ........................................ 880 Zehra SAK BRODY Modern Batı Resim Sanatında Büyükşehir Yaşamı .......................................................... 888 Ö. Eren KOYUNOĞLU İllüstrasyon (Resimleme) Sanatını Tanımlamak ............................................................... 909 Açelya Betül GÖNÜLLÜ 19. ve 20.Yüzyıl Savaşlarının Resim Sanatının Malzemesi Olan Bedene Etkileri ........... 920 Gülşah TONTU ÖZDEMİR Sanat Tarihinde-Plastik Sanatta Ekspresif Eğilimler ve Ekspresifliğin Türleri ................ 934 Filiz HATİPOĞLU Pop Art Akımının Tüketim Toplumu ve Popüler Kültür İlişkisi....................................... 947 Emre ÇUBUKÇU Rajasthan-Hindistan’daki Geleneksel Çömlekçilik Faaliyetleri ve Molela Çömlekçiliği 966 Funda ALTIN Felsefede ve Sanatta Eros’un Önemi ................................................................................. 985 Lütfiye BOZDAĞ Seçmeli Dersler Aracılığıyla Sanat Eğitiminde Disiplinlerarası Yaklaşımlar “Sanat ve Çevre Dersi Uygulamaları Örneği” ................................................................................... 992 Kamuran Özlem SARNIÇ Geçmişten Günümüze Müzik Eğitiminde Meşk ve Usta Çırak Yöntemi ....................... 1003 Hüseyin YÜKRÜK Ülkemizde Koro ve Koro Müziğinin Geçmişten Günümüze Gelişimi ........................... 1014 Serap YÜKRÜK Tüketim Toplumunun Etkili Olduğu Bir Sanat Olarak Pop Art ve Kitsch Kavramı ...... 1026 Didar SÖMEN Çanakkale Halılarında Hayat Ağacı Motifi ve Sanatsal Özellikleri ................................ 1036 Servet Senem UĞURLU

xii

Anadolu Kirkitli Halk Dokumalarında Felsefi Yorumlara Açık Bazı Motifler .............. 1467 Aydın UĞURLU, Servet Senem UĞURLU Fişe Takılan Sanat: Yeni Medya Sanatında İnovatif Bir Olgu Olarak Plug-in ............... 1476 Hülya DEMİR Pablo Picasso’nun Eserlerinde Resimsel Alıntılama Yöntemi Olarak Kendine Mal Etme .............................................. 1486 Yeliz ERDOĞAN Teknoloji Kültürü: Teknolojinin Evrimi ve Sanatın Farklı Disiplinleri İçinde Sanatçının Tavırları ............. 1497 Esra AVCI KURT Sahne Tasarımının Bir Ders Olarak Kurgusu .................................................................. 1510 Serdar YILMAZ Keynesyen İktisadı Ortaya Çıkaran Felsefi ve Düşünsel Temeller ................................. 1522 Orhan CENGİZ, Erdem Selman DEVELİ Fiziğin Mühendislik Odaklı Anlatımının Önemi ............................................................ 1542 Halit TAŞKIN İslâm Dünyasında Bilimin Doğuşu ................................................................................. 1554 Müslim AKDEMİR Yeni Müzeoloji ve Geleceğin Eğitiminde Deneyim Ortamları Olarak Müzelerin Yapısı ................................................................. 1559 Özge KANDEMİR Reklam Kampanyalarının Bilinçaltına Etkisi: Victoria’s Secret “Love My Body” Kampanya Örneği ............................................................................................................ 1570 Setenay SEZER BABALIOĞLU, İpek Fatma ÇEVİK Kentsel Tasarımda Kurakçıl Peyzajın Yeri ve Önemi..................................................... 1582 Aslı KORKUT, Tuğba KİPER, Tuğba ÜSTÜN TOPAL, Pınar GÜLTÜRK Tarihi Çevrelerin Kentsel Kimlik ve İmaj Oluşumuna Etkisi: Tekirdağ Örneği ............ 1595 Tuğba ÜSTÜN TOPAL, Tuğba KİPER, Aslı KORKUT Türkiye’deki Dünya Miras Alanları ve Peyzaj Özellikleri .............................................. 1610 Aslı KORKUT, Yıldız KIROĞLU, Tuğba ÜSTÜN TOPAL Hitit Metinlerindeki Hurri Kökenli Gökteki Krallık Mitosunda Kozmoloji Anlayışı .... 1636 Ercüment YILDIRIM, Hadi AVA

Paneller / Panel Discussions Aristoteles’te Eğitim Düşüncesi ...................................................................................... 1682 H. Haluk ERDEM Bir İnsan Etkinliği Olarak Felsefe ................................................................................... 1686 Talip KABADAYI Praksis (Eylem) ve Theoria’nın (Etkinlik) Birlikteliğine Dayanan Eudaimonia Anlayışı ....................................................................................................... 1691 Aylin ÇANKAYA Felsefe ve Yerellik Sorunu .............................................................................................. 1696 Ali Osman Gündoğan Aristoteles’in Biyoloji Felsefesi ve Çağdaş Evrim Teorisi ............................................. 1702 Mehmet ELGİN Felsefede Yerellik: (Mümkün ve Gerekli mi?)................................................................ 1711 Şafak URAL Felsefenin Yerelleşmesinin Geleceğin İnşasındaki Rolü ................................................ 1718 Hüseyin Gazi TOPDEMİR Aristoteles’ten Bize…Ya da Eleştirel Akıl Üzerine ........................................................ 1723 Hatice Nur ERKIZAN

Drama Çalıştayları / Drama Workshops Felsefe ve Yaratıcı Drama Atölyesi................................................................................. 1733 Murtaza AYKAÇ Drama Atölyesi – Gardner’in Çoklu Zeka Kuramı ......................................................... 1741 H. Serhan SARIKAYA

xvii

II. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Tarihi Sempozyumu, 03-07 Mayıs, 2017 - Muğla 2nd International Symposium on Philosophy, Education, Art and History of Science, May, 03-07, 2017 - Mugla

Tam Metin Bildiriler

ÇANAKKALE HALILARINDA HAYAT AĞACI MOTİFİ VE SANATSAL ÖZELLİKLERİ THE TREE OF LIFE MOTIF OF ÇANAKKALE CARPETS AND THE ARTISTIC SPECIFICATIONS Servet Senem UĞURLU1 Öz Ağaç ve Hayat Ağacı motifleri, insanların inanç kültüründe kutsal bir semboldür. Bu motifler, insanların ortak kültürel unsurlarındandır. Hayat Ağacı motifinin kültürden kültüre farklılık göstermesine karşın genel olarak ebedi canlılık ve hayat kaynağı anlamında kullanılmıştır. Hatta bu motiflerle ilgili kutsal ağaç, hayat ağacı, evren ağacı, dünya ağacı gibi efsane, inanç ve mitler vardır. Ağaç ve Hayat Ağacı motiflerinin mimari, edebiyat, halı, kilim, kumaş, ahşap ve taş oymacılığı, çini gibi geleneksel sanatlarda kullanıldığı bilinir. Ağacın kutsallığı, ona kazandırılan çeşitli vasıflarla pekiştirilmektedir. Türk inançlarında hayat ağacı motifinin farklı anlamları vardır. Özellikle yeryüzünden Tengri katına yükselen bu kutsal ağaç, yer ile gök arasında yeryüzündeki ve gökyüzündeki ruhların geçişini sağlayan bir bağ olarak tanımlanmıştır. Oğuz Destanına göre Oğuz Kağan göl ortasında bulunan bir ağacın içinden çıkan bir kızla evlenmiştir. Hayat Ağacı ise Türk Halılarında en çok kullanılan ve önemli değeri olan bir motiftir. Çanakkale Halıları, Kuzeybatı Anadolu Halıcığının önemli merkezlerinden biridir. Günümüzde cami, çeşitli koleksiyon ve müzeler gibi yerlerde gördüğümüz Çanakkale halı desenlerinin çoğu yörede halen üretilmeye devam etmektedir. Anadolu Halılarında görülen desen dejenerasyonunun en az olduğu halı yörelerindendir. Ayrıca bu halıların, motif, kompozisyon sistemleri ve renkleri incelendiğinde sanatsal değerlerinin olduğu açıkça anlaşılır. Gelibolu ve Biga Yarımadaları üzerindeki yörenin toprakları Çanakkale Boğazı ile birbirinden ayrılmaktadır. Yörenin Asya Avrupa arasında doğal bağlantı yolu üzerinde olması jeopolitik önemini her dönem korumuş ve bu durum yörenin sosyolojik yapısını etkilemiştir. Tarihsel süreç içerisinde Çanakkale Yöresi; Hititler, Anadolu (İyon) ve Asya kökenlilerle Avrupa’dan gelenler, İranlılar, Makedonyalılar, Romalılar, Araplar, Bizanslılar, Türkopollar, Türkmenler, Yörükler, Kazaklar gibi çok çeşitli kültürler tarafından yerleşim yeri olmuştur. Çanakkale Halılarında kullanılan hayat ağacı motifi stilize edilmiş geometrik formlu motiflerle oluşturulmuştur. Bu motifin Anadolu inanç kültürü ile bağlantıları olduğu gibi süsleme sanatlarında da önemli bir eleman olduğu bilinmektedir. Çanakkale Halılarında hayat ağacı motifinin bazen tek başına bazen de tekrarlar halinde kullanılmış olduğu görülür. Motifin kök, gövde ve dalları yön gösterdiği için, yer ve gök arasında bağlantı sağladığı düşünülmüştür. Günümüzde hayat ağacı motifli Çanakkale Halıları, genellikle seccade olarak kullanılmaktadır. Bu bildiride; Çanakkale Halılarındaki Hayat Ağacı motifi, kültürel, sanatsal ve tarihsel süreç içerisinde ilişkileri ele alınarak örneklerle açıklanacaktır. Anahtar sözcükler: Çanakkale, halı, ağaç, hayat ağacı, motif.

Öğr. Gör., Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, senem-ugurlu@windowslive.com . 1

1037

Abstract Tree and Tree of Life motifs are a divine symbol in the culture of people's faith. These motifs are common cultural elements of people. Although Tree the Life motif are different from culture to culture, it is generally used to mean eternal life and source of life. There are legends, beliefs and myths about these motifs, such as the divine tree, the tree of life, the tree of the universe, and the tree of the world. Tree motifs are known to be used in traditional arts such as architecture, literature, carpet, kilim, fabric, wood and stone carvings, and tiles. The sacredness of the tree is reinforced by various qualities gained to it. In Turkish beliefs, the motif of the tree of life have different meanings. This divine tree, especially rising from the earth to the Tengri, has been described as a link between earth and sky, that enables the passage of spirits on earth and in the sky. According to Oğuz Destan Epic, Oğuz Kağan married a girl who came out of a tree in the middle of the lake. The tree of tree is the most used and the most important motif in Turkish Carpets. Çanakkale is one of the important carpet centers of Northwest Anatolian Carpetmaking. We still see this carpets, such as in the places mosques, various collections and museums in the Çanakkale region. Today, many of the Çanakkale carpet compositions continue to be produced in this region. This place is the least area where the pattern degeneration seen in the Anatolian carpets. It is also clear that motifs, composition systems and colors in the carpets are artistic values when examined. Gallipoli and Biga Peninsula are separated from each other by the Dardanelles. The protection of geopolitical importance, which is on the way of natural connection between Asia and Europe, has been influenced by the preservation of sociological structure in every period. Within historical process Çanakkale Region was inhabited by a wide variety of cultures such as Hittites, Anatolian (Ionian) and Asian, descent from Europe, Iranians, Macedonians, Romans, Arabs, Byzantines, Turkopols, Turkmen, Nomads, Kazakhs. The life tree used in Çanakkale Carpets is created with stylized motifs with geometric forms. It is known that this motif is an important element in decorative arts as well as in connection with Anatolian belief culture. In the Çanakkale Carpets, it is seen that the motif of the tree of life is sometimes used alone or sometimes in repetition. The motif branches point in the direction is thought to provide a link between earth and sky as the root, trunk and. Today, Çanakkale carpets with life of tree motifs are used as prayer rugs. In this paper; The Tree of Life motif in the Çanakkale Carpets will be explained with examples by taking into consideration the cultural, artistic and the relationships historical process. Keywords: Çanakkale, carpet, tree, life of tree, motif. Giriş Çanakkale, Kuzeybatı Anadolu’da Biga Yarımadasında bulunmaktadır. Çanakkale’ye 13. yüzyıl sonrasında gelen Yörük ve Türkmenler, Kazdağları Silsilesi ve çevresinde yerleşmeye başlamışlar, Selçuklu dönemi sonrasında ise nüfusları artmıştır. Beylikler Dönemi sırasında Karesi, Saruhanoğulları ve Osmanlı Beyliği yönetiminde kalan bu bölgenin Bektaşilik inancı ile birlikte Şamanizm izleri devam etmektedir. Yöre 1306 yılında Karasi Bey tarafından Karesi Beyliğine katılmıştır. 1353 yılından itibaren de Osmanlı Beyliğinin önemli yörelerinden biri olmuştur.

1038

Çanakkale Yöresi sosyolojik yapıdan incelendiğinde; kültürler alaşımından oluştuğu görülür. Çanakkale Boğazının Asya ve Avrupa arasında doğal bir su geçidi olması, jeopolitik özelliğini kazandırmış ve yöre her zaman doğal bir hareketlilik içinde olmuştur. Yöre sakinlerinin özellikle Hititlerin bir kolu olan Arzawalılar, Anadolu (İyon) ve Asya kökenliler ile Avrupa’dan gelenler, ordu ile gelen İranlılar, Romalılar, Makedonyalılar, Araplar, Türkopollar, Kazaklar, Yörükler ve Türkmenler; Çanakkale Yöresine gelip gitmişler ya da yerleşmişlerdir. Anadolu Selçukluları döneminde kolonizatör Türk dervişleri ile yöreye yerleşen Yörük ve Türkmenlerin, Tahtacı, Sarı Saltuk, Çepni, Sarıkeçili gibi farklı farklı boylardan oluştukları bilinmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Avrupa’daki milliyetçi akımlardan ve Rusya’nın asimile politikalarından olumsuz etkilenen Yugoslavya, Makedonya, Bulgaristan ve Kafkasya’dan gelen göçmenlerin bu yörede iskân edilmeleriyle yörenin sosyo-kültürel yapısı çeşitlenmiştir. Çanakkale Yöresinde Halıcılık 15. Yüzyıldan beri yaygın olarak yapılmış el sanatlarındandır. Halıcılık 19. yüzyıl sonuna kadar geleneksel malzeme, renk ve desenlerle devam etmiştir. 19. Yüzyıl sonuna doğru, önceleri İzmir, Uşak, Bergama ve çevrelerinde başlayan İngiliz halı tüccarlarının fason üretim yaptırarak Batı Anadolu’da geleneksel halıcığının ilerlemesini engellemişlerdir. Bu dönemde halk, İngiliz halı şirketinden gelen kendisinin üretmediği hazır malzemeye alışmış, sentetik kökenli boyarmaddeler ile boyanmış bu iplikler sayesinde doğal boyamacılık çoğu yerde körelmiş ya da sentetik ve doğal boyarmadde ile bir arada kullanılır hale gelmiştir. Bu halıların desenleri İngiltere’deki tasarımcılar tarafından çizildiği için halk bildiği değil sipariş olarak gönderilen desenleri dokudukları için Batı Anadolu’da bildikleri geleneksel motif ve desen kompozisyonlarının bazılarını unutmuşlardır. Bu yabancı tüccarlar, cami, türbe, mescit, yatır ve evlerdeki antika halıları çeşitli yollarla ele geçirmiş, ülkemizde motif, desen ve renk örnekleriyle oluşturulmuş nadir bulunan halıları ise kendi ülkelerine götürmüşlerdir. Bu dönemde; Türk Halıcılığı sanatsal değerini yitirmiş, yabancıların siparişlerinin yoğunluğu nedeniyle yöredeki halıcılık ticari boyut kazanmıştır. Halıların kaliteleri, ucuz işçilik yüzünden düşmüştür. Bu olumsuz koşullar yüzünden Çanakkale Yöresi Halıcılığı da etkilenmiş, eskiye göre dokunan halı örnekleri azalmasına karşın, yörede halen geleneksel ve yöresel özelliklerde halılar dokunmaktadır. Anadolu’da halıcılık yapan çoğu yöre ve bölgelerle kıyaslandığında Çanakkale Halıları, bu zor dönemden olumsuz yönde etkilenmesine karşın, yöresel halıcılık yönünden diğer Anadolu halı yöreleri ile desen yönünden karşılaştırıldığında; Çanakkale Halılarının motif ve desen çeşitliliği oldukça dikkat çekmektedir. Yarı göçebe olarak yaşamlarını sürdüren ve dışa kapalı olarak yaşayan bazı Yörük ve Türkmen grupları, ellerindeki malzemelerle geleneksel örnekli yöresel karakterde halılarını dokumaya devam etmişlerdir. 1980’lili yıllarda Marmara Üniversitesi tarafından başlatılan DOBAG (Doğal Boya Araştırma ve Geliştirme) Projesi sayesinde, Çanakkale’nin Ayvacık İlçesi’nde öncelikle yöredeki motif ve desenler araştırılmış, renk ve boyarmadde tespitleri yapılmış, sonrasında ise kurulan kooperatif ortaklığında yöre halıları yeniden üretilmeye başlamıştır. 2002 yılında ise Mimar Sinan Üniversitesi’nden Prof. Aydın Uğurlu’nun hazırladığı “Kuzeybatı Anadolu (Avunya) Halı ve El Dokumaları” başlıklı Türkiye Bilimler Akademisinin TÜBA-TÜKSEK Projesi sayesinde, Çanakkale’nin Avunya Yöresi kirkitli ve mekikli dokumaları araştırılmıştır. Bu yörede çoğu araştırmacı tarafından bilinmeyen özelliklerde halı motif ve desenleri tespit edilmiştir. Tespit edilen örneklerden bazıları ise Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ayvacık Meslek Yüksekokulu Halıcılık ve Desinatörlüğü Programında yeniden üretimleri yapılmıştır.

1039

Yöntem Çanakkale Yöresi Halıları hakkında öncelikle literatür taraması yapılmış, ardından yapılan alan araştırması ile yöre halılarındaki örnekler bulunmuştur. Literatür taramasında basılı ya da internette açık erişimi bulunan kitap, bildiri ve süreli yayınlarda konu araştırılmıştır. Bulgular Ağaç mevsim değişimlerinde yapraklarını döktükten sonra kendini ve yapraklarını defalarca yenilediği için insanların inanç kültüründe yaşam kaynağı olarak görülmektedir. Ağacın periyodik olarak yenilenmesi, evrensel bir sembol olmasına ve kutsal sayılmasına neden olmuştur. Bu yüzden ağaç motifine hemen hemen bütün din, kültür, halk inancı, efsane, masal, sanat, mitoloji gibi alanlarda önemli değerler yüklenmiştir. Dünya Ağacı, Ayinsel Ağaç, Yaşam Ağacı, Bilgi Ağacı, Ters Ağaç / Tuba Ağacı, Işıklı Ağaç, Yılbaşı Ağacı, Aydınlanma Ağacı, Soy Ağacı, Soy ve Boy Simgesi Ağaç, Evrensel Ağaç, Orta Asya İnancında Kutsal Ağaç, İslam İnancında Kutsal Ağaç gibi çok çeşitli anlam ve sembolleri ifade eden örneklerle karşımıza çıkar. Orta Asya Türklerinin inancına göre, Kayın Ağacı Altay ve Tanrı Dağlarında Sedir ve Çam Ağaçları ise Sibirya’da evrensel / kozmik ağaç olarak geçmektedir. Orta Asya Türklerinin gündelik yaşamında Kayın Ağacı’nın oldukça önemli olduğu bilinir. Altay Şamanları ise gökten kutsal bir kayın ağacı indiğine inanmaktadırlar (Bkz. Alantar, 2007, s. 82). Ağaç motifi ve hayat ağacı motifi, Anadolu Dokumalarında en sık kullanılan süsleme motiflerindendir. Dokumalarda özellikle hayat ağacı, servi, asma, gül, bahar dalı, elma, nar, çınar, hurma, incir gibi ağaç ve ağaçla ilgili motifler görülür (Bkz. Yurteri & Ölmez, 2015, s. 1446). Ağaç motifi, yalnız halde olduğunda ise, Tanrısal olarak nitelendirilmektedir. Kutsal kabul edilen ağaçlar, Anadolu coğrafyasında tek başına olan ağaçlardır. Bu ağaçlar altına sığınılan, zora girenlere yardım eden ve gölgesinden yararlanılan bir ağaç olmanın yanı sıra en önemlisi Tanrı’yı temsil etmesidir. Yapraklarını dökmeyen ağacın, ölümsüz ve sonsuz olduğu düşünülür. Meyvesiz ağaç ise; Türk inançlarına göre, doğmamış ve doğurmamış olduğu için yüce varlık olarak kabul edilir. Ruhları cennet ve cehenneme götürdüğüne inanılan ağacın düşünürür. Ruhlar cennet ve cehenneme götüren ağaç ise, üç alemi birleştirdiği araya getirdiğine inanılır. Altay efsanelerine göre, göğün onikinci katına yükselen dünya dağı üzerinde kayın ağacı vardır. (Bkz. Ögel, 1993, s.81-82.) Ayrıca Altay Şamanizm inancına göre, beşinci temel unsur olarak ağaç kabul edilmektedir (Bkz. Yurteri & Ölmez, 2015, s. 1447).

1040

Resim 1. Yeşilbacak desenli Çanakkale Ayvacık halısı

Çanakkale’nin Ayvacık İlçesi, Tekke Dedesi olarak bilinen mevkide ağaçlara çaput, yemeni, başörtüsü bağlayarak gelecek için güzel dileklerde bulunma adeti vardır. Aynı adet, Tuva Türklerinde de dilekler aynı biçimde yapılmaktadır. ( Bkz. Arslan, 2014, s. 61). Bu inanış, Orta Asya ve Anadolu’daki farklı Türk boylarında sıklıkla görülür (Bkz. Işık, 2004, s. 90).

Resim 2. Çanakkale hayat ağaçlı namazlağ

Resim 3. Çanakkale ayvacık beyazlı namazlağ

Biçim olarak Hayat Ağacı motifi, öncelikle yön gösterdiği için özellikle namazlıklarda temel motif olarak halının ortasında kullanılmıştır. Ağaç kültü, Tanrıyı

1041

sembolize ettiği düşünülmüş ve Tanrı ile iletişim kurmada bir araç olduğu kabul edilmektedir.

Çizim 1.2.3. Çanakkale Yöresi Halılarında görülen hayat ağacı motifleri

Sonuç Buhari’nin aktardığı bir hadise göre, ibadet zamanı geldiğinde nerede olunursa olunsun namazın hemen kılınması gerektiğine inanılmakta ve namaz kılınan yer mescit olarak nitelendirilmektedir. Bu bağlamda her mihraplı halı namazlık, mescit değerini taşımaktadır (Bkz. Alantar, 2003, s. 10). Namazlık halılar, namaz kılarken secdeye varmak için başucu ve ayakucu rahatlıkla ayrılabilecek biçimde desenlenmiştir. Bu yüzden halıların orta bölümünde bazen sütun, hayat ağacı gibi gruplar halinde çalışılmış motiflerle süslenirler. Bu halılar, 1/2 desen kompozisyonu sistematiğindedir. Çanakkale Halılarında hayat ağacı motifi, özellikle yön gösterdiği için genellikle halının orta bölümünde dikey simetri ekseni boyunca yerleştirilmektedir. Hayat Ağacı motifi, özellikle namazlıklarda temel motif olarak halının ortasında kullanılmıştır. Yöredeki bazı halı örneklerinde ise hayat ağacı motifi bazen iki bazen de üç kez tekrar etmektedir. Kutsal ya da Tanrısal olarak kabul edilen ağaç motifinin en önemli özelliği, üç alemi birbirine bağlamasıdır. Bu yüzden kozmik ağaç olarak isimlendirilir. Bu ağaç dünyanın merkezindedir. Bu nedenle ağaç dağ ve kutsal mekanlar gibi “merkez simgeciliği” kavramına dahil edilmesi gerekir (Bkz, Ergun, 2012, s. 26-45). Ağaç motifi, sadece Türklerde değil tüm dünyada kutsal sayılmıştır. Ağaç motifi, kökleri, gövde ve dalları ile yer ve gök arasında bağlantı sağlaması yanında, doğumda plasenta benzerliği ile kuş, yuva ve yumurtayı anımsatması ve mitolojik öykülerde geçen anlatılar ile ağaç motifi, “Hayat ağacı” adıyla aile bağı anlamı ile Anadolu dokumalarında çok sık kullanılmıştır. Hayat Ağacı motifi, yaşamın devamlılığını, bereket, üreme, ana rahmi ve aile ocağını simgeler.

1042

Kaynakça Ağaç, S. & Sakarya, M. (2015). Hayat ağacı sembolizmi. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS) (1), 1-14. Alantar, H. (2007). Motiflerin dili (1. baskı). İstanbul: İTKİB İstanbul Halı İhracatçıları Birliği Yayınları. Anderson, J. (1998). Return to tradition. Seattle WA (USA): The California Academy of Sicience. Arslan, S. (2014). Türklerde ağaç kültü ve "hayat ağacı”. International Journal of Social and Educational Sciences, 1 (1), 59-71. Artun, E. Türklerde İslamiyet öncesi inanç sistemleri – öğretiler – dinler. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_inanc_sistemleri.pdf (26.08.2016). Aslanapa, O. (1987). Türk halı sanatının bin yılı. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti. Aslanapa, O. (2005). Türk halı sanatının bin yılı / One thousand years of Turkish carpets. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Sanayi ve Ticaret A. Ş. Ateş, M. (2001). Mitolojiler ve semboller anatanrıça ve doğurganlık sembolleri. İstanbul: Kendisi. Ateş, M. (1996). Mitolojiler semboller ve halılar. İstanbul: Kendisi. Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi 1 (ontolojik ve epistemolojik bağlamda Türk mitolojisi) (3. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi 2 (kutsal dişi, mitolojik ana, Umay paradigmasında ilkel mitolojik kategoriler-iyeler ve demonoloji) (3. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. Bayraktaroğlu, S. (1985). Çanakkale halıları. Vakıflar Dergisi (19), 237-260. Çobanoğlu, Ö. (2010). Batı Sibirya Türk kültürü tetkiklerine göre kayın ağacının Türk mitolojisinde “kutsal”laşmasının maddi kültürel nedenleri. Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 245-247. Deniz, B. (2000). Türk dünyasında halı ve düz dokuma yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten günümüze Anadolu motifleri / from Çatalhöyük to the present Anatolian motifs (1. baskı). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı / Republic of Turkey Ministiry of Culture. Ergun, P. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ( 2. baskı). Ankara: T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Ersoy, N. (2000). Semboller ve yorumları. İstanbul: Kendisi. Esin, E. (2004). Türk sanatında ikonografik motifler (1. baskı). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Etikan, S. (2007). Seccade halılarda kullanılan bazı motifler ve bu motiflerin İslam sanatında yeri. ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 545-563. Glassie, H. (1993). Turkish traditional art today. Indiana University Turkish Studies Gönen, Ö. Türklerde ağaca yüklenen anlamlar, hayat ağacı ve bunların sanata yansımaları. https://www.academia.edu/9946267/T%C3%BCrklerde_Hayat_A%C4%9Fac%C4 %B1 (16.06.2016). Gülensoy, T. (1989). Orhun’dan Anadolu’ya Türk damgaları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.

1043

Gündüz, G. (2002). Kargaşa, kaos ve şekil oluşumları. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş. Güngör, H. (1984). Türk halıları 1. cilt, İstanbul: Kendisi. Gürsoy, Ü. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ve dut ağacı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (61), 43-54. Işık, R. (2004). Türklerde ağaçla ilgili inanışlar ve bunlara bağlı kültler. İlahiyat Dergisi 9 (2), 89-106. Iten, J. & Maritz (1991). Encyclopedia des Orientteppichs. Zürich: Verlag Busse+ Seewald GmbH. Mergen, S. & Alantar, H. (2003). Tarihi Anadolu halıları - bant 1, İstanbul: Sentez Turizm Ticaret ve Sanayi A. Ş. Ocak, A. Y. (2000). Alevi ve Bektaşi inançlarının İslam öncesi temelleri. İstanbul: iletişim Yayınları. Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) I – II. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları. Serin, A.Y. (2014). Sivas ve çevresindeki eski eserlerde resimsel betimlemeler ışığında “hayat ağacı” örgesinin kavramsal analizi. Cumhuriyet’in 40. Yılında I. Uluslararası Güzel Sanatlar Bilimsel Araştırma Günleri (GUSBAG) / 1st International Scientific Research Days on Fine Arts 12-13 Mayıs 2014 /mai 2014, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 25-32. Stone, P. F. (2004). Tribal & village rugs the definitive guide to design, pattern & motif. United Kingdom: Thames & Hudson. Türker-Küyel, M. (1998). Halı konusu, felsefenin görüş alanına girebilir mi?. Atatürk Kültür, Dil ve tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi. Uğurlu, A. (1991). Anadolu dokumalarında motif felsefesi, Bursa: Tekstil ve Mühendis, (26), 76-82. Yayın, N. (2008). Efsanevi hayat ağacı Munar. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (15), 155-161. Yılmaz, A. H. (2015). Çanakkale yöresi el dokumalarında motifler (biçim, içerik, anlatım). Kalemişi 3 (5), 147-167. Yılmaz, D. Protohistorik dönemde Anadolu’da hayat ağacı motifi. https://www.academia.edu/1481180/PROTOH%C4%B0STOR%C4%B0K_D%C3 %96NEMDE_ANADOLUDA_HAYAT_A%C4%9EACI_MOT%C4%B0F%C4% B0 (16.06.2016). Yörük, Ö. (1990). Çanakkale Ayvacık yöresi halılar üzerine bir araştırma, İstanbul: Kültür ve Sanat (8), 70-75. Yörükan, Y. Z. (1998). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Yurteri, S. & Ölmez, F. N. (2008). Türk dokumalarında ağaç motifi, ICANAS Kongresi, Bildiriler maddi Kültür Cilt III, Ankara: T.C. Başbakanlık Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1435-1445.

1044

SANATTA KATMANLAŞMA KAVRAMI BAĞLAMINDA BARBARA KRUGER’IN İŞLERİNE BİR YAKLAŞIM THE STRATIFICATION CONCEPT IN THE CONTEXT OF AN BARBARA KRUGER'S ART WORK APPROACH Nida MERT1 Zeynep GÜRAY2 Öz Sanatta katmanlaşma kavramının son dönem güncel sanat ortamlarında ve buna bağlı olarak sanat eleştirisinin disiplin aşırı ortamlarında kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu kullanımın sağlam gerekçeleri vardır. Çünkü günümüzde ortaya çıkan sanat nesnesinin üretiminin ve sunumunun bağlamı disiplin odaklı olmaktan uzak haldedir; ki bu da başta sanat eleştirisi olmak üzere tüm alanlarda sanat nesnesine nasıl yaklaşılacağı konusunda sorun yaşatmaktadır. Bu sorun; öncelikle ‘sanat nesnesi’nden başlayarak ‘sanatçı’ya, oradan ‘izleyici’ye/alımlayıcı’ya ve en son olarak da bu bileşenleri içinde barındıran‘bağlam’a kadar uzanır. Sanatta, disiplinler-arası kavramının ortaya çıkmasından itibaren, disiplin odaklı yaklaşımı aşmaya yeni medyum ortamında yeni ifade olanakları kurulma girişimlerine tanık olunmaya başlanmıştır. Dolayısıyla iki boyutlu resim ortamında sanatçı, üç boyutlu heykeli ve çok daha fazla boyutları içeren mimari’nin olanaklarını kullanmaya başlamıştır. Medyum olarak ressama kimlik kazandıran ve onun varlık alanı olan iki boyutlu yüzeyden diğer disiplinin alanına sıçraması salt bir boyutlar sorunu yaratmamakta diğer disiplinlere eşlik eden duyu alanlarının da işe dahil olmasına neden olmaktadır. Burada artık duyu alanlarının işe dahil olduğu, bir anlamda sinestezik süreçlerde kurulan ve onun gereği olarak ancak ayrımlandırılarak okunabilen, melez formlar ortaya çıktığı görülmektedir. Bu bağlamların tümünün ayrımlandırılmasında “katmanlaşma” kavramından yardım alınacaktır. Bu saptamaların ışığında Barbara Kruger işleri ele alınacaktır. Kruger’ın ortaya koyduğu üretimler, katmanlaşma kavramının açıklanmasına uygun olup bu kavramın geçirdiği süreçleri ortaya koyabilecek içeriklere sahiptir. Anahtar sözcükler: Katmanlaşma, geçişgenlikler. ilişkisel estetik, disiplinlerarasılık, disiplin-aşırılık, multi-disipliner

Sanatta Yeterlik Programı Öğrencisi, Çukurova Üniversitesi, Sos. Bil. Enstitüsü, Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı, nidakaray@hotmail.com 2 Arş. Gör. Sanatta Yeterlik Programı Öğrencisi,Mersin üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı, zeynepguray1@gmail.com 1

1045

ANADOLU KİRKİTLİ HALK DOKUMALARINDA FELSEFİ YORUMLARA AÇIK BAZI MOTİFLER THE MOTIFS WHICH ARE OPENED TO PHILOSOPHICAL INTERPRETATIONS IN ANATOLIAN FOLK WEAVINGS Aydın UĞURLU Servet Senem UĞURLU Öz Kökeni avcılık ve çobanlık kadar eskilere uzanan dokumacılık, oluşumu, çeşitleri, kullanımı ile insanları toplumsal olaylar kadar uğraştırmaktadır. Çıplak insanın ne zaman dokusal yüzey oluşturma düşüncesine vardığı bilinmiyor. Doğal yönsemeyle insan kendi kendini korur, rahatını arar, kendine emin ve doygun yerler yapar. Yörük ve Türkmenlerin Orta Asya’dan bu yana dokumalarında aktardıkları motifleri yalnızca süs ve estetik unsuru olarak değerlendirilmesi bu objelerin içini boşaltmaktan, tek boyuta indirgemekten öteye gitmez. Bu bağlamda dokumanın oluşturulmasını, cennetten kovulma olayına bağlayan İslam inancı açıklamasına göre; iplik büken, dokuma yapan ve elbise dikenler toplumda kutsallaştırılmıştır. Diğer yanda resim sanatını, mağara duvarlarından kurtarıp taşınıp yaygınlaşmasını sağlayan dokumacılık objelerinden kirkitli dokuma örneklerinde kullanılan halı, kilim ve benzerlerindeki motiflerin çözümlenmesini sanatsal boyutta açıklamanın yanında sosyal ve felsefi yakıştırmalar ile bunların değeri zenginleştirecektir. Anadolu dokumaları, Antik Çağdan beri ünlüdür. Bu dokumalar, nesilden nesile ve kültürden kültüre aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. Dokusal yüzeylerin oluşturulması soğuktan ya da güneşten korunma, mekânı örtme gibi somut değerlerle yapılırken daha sonra teknik becerilerin artması ile güzel-çirkin kavramları, beğeni, moda gibi soyut kavramlarla dokunmuşlardır. Türkler, göçebe bir toplumun kolu olarak dönemin çeşitli inançları ile aydınlanmış olarak Anadolu’ya gelmiş ve burayı kendilerine yurt edinmek için seçmişlerdir. Anadolu’daki kendilerinden önceki medeniyetlerin bilgi ve kültürlerini, Orta Asya’dan getirdikleri inanç, bilgi ve becerilerini birleştirerek tasavvuf inancı ile harmanlamışlardır. O dönemde Kolonizatör Türk Dervişlerinin öğretileri doğrultusunda aydınlanmış Türk Toplumu, Anadolu topraklarında çağının ilerisinde olarak yaşamışlardır. Türkler kendi düzenleri ile yerleşik hayata geçmişler, hatta İyon ve Bizans kültürleri ile birlikte yaşamalarına rağmen, kendi sosyal düzen, sanat ve yaşamlarındaki farklılığı değiştirmemişlerdir. Türkler, her zaman kültürlerinin izlerini sanatlarına yansıtmışlardır. Türkler, Anadolu Dokumalarını kendilerinin sanatsal duygu ve düşüncelerini yansıtan geleneksel temele dayalı olarak geliştirmişlerdir. Antik Çağ’ın hava, su, toprak, ateş gibi dört temel unsur / Anasır-ı Erba gerçekleri temelinde, Şamanizm, Budizm, Taoizm, Zerdüştlük, Mani, Musa, İsa gibi zamanın inançlarına yabancı değillerdi. Anadolu’ya geldiklerinde Ahilik, Mevlevilik, Nakşibendilik, Bektaşilik, Kalenderilik gibi günlük yaşam içinde doğru olanı gerçekleştiren ve insan varlığını yücelten tasavvuf inancını benimsemişlerdir. Anadolu 

Prof. Dr., Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, aydinmsu@hotmail.com  Öğr. Gör., Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, senem-ugurlu@windowslive.com

1467

Dokumalarına özgü motiflerin oluşturulmasında, kültürler alaşımı olan zenginliğin büyük önemi vardır. Bu bildiride; Anadolu Halk Dokumalarında kullanılmış dört yön, yıldız, kandil, kuş, ejder motifleri, sanat ve estetik dışında inanç, mitoloji ve felsefi açıdan bağlantıları ile açıklanacaktır. Anahtar sözcükler: Anadolu, Anadolu halk dokumaları, felsefe, mitoloji Abstract Origin of weaving is immemorial like hunting and shepherding from far in the past. People have been dealing with social events, such as the formation, varieties and use of weaving. It is not known when naked people think about creating a textured surface. In a natural way, people protect themselves, make themselves comfortable, make themselves confident and full. Since Central Asian, The motifs of the Yörük and Türkmen weavings cannot be regarded merely as decorative or aesthetic elements. Otherwise, they don’t go away from emptying the objects to a single size. In this context, according to the explanation of the Islamic belief which links the formation of the fabric to the event of expulsion from the heaven; Yarn-twist, weaving, and sew were shrined in society. On the other hand, weaving has helped to save the painting art from the cave walls and make it widespread. Carpets, kilims and similar motifs in the artistic dimension, as well as social and philosophical approaches to enrich them. The Anatolian Weavings are famous since the Antique Age. These texts are transmitted from the generation to the culture from the genetics and culture and reached to the day-to-day. While the creation of textural surfaces is done with concrete values such as protection from cold or sunlight, covering the space, then they have woven with abstract concepts such as beauty-ugly concepts, appreciation, fashion with the increase of technical skills. The Turks came to Anatolia as enlightened by various beliefs of the era as a nomadic society, and they chose to take them home. They have blended with Sufi faith, combining the knowledge and cultures of the previous civilizations of Anatolia with the beliefs, knowledge and skills they brought from Central Asia. At that time, the Turkish Community, enlightened by the teachings of the Colonizator Turkish Dervishes, lived beyond the age of the Anatolian lands. The Turks have not changed their social order, arts and lives in spite of living together with Ionian and Byzantine cultures. The Turks have always reflected the traces of their culture to their arts. The Turks developed Anatolian textiles based on the traditional notion that reflects their artistic feelings and thoughts. The Ancient Age was not foreign to the beliefs of time, such as Shamanism, Buddhism, Taoism, Zoroastrianism, Mani, Moses, Jesus, based on the four basic elements of air, water, soil and fire. When they came to Anatolia, Ahilik, Mevlevilik, Naqshbandi, Bektashism, Kalendanism, etc., realized the true thing in daily life and accepted the mystic belief that glorifies human beings. In the creation of motifs specific to Anatolian weavings, the richness of the cultures alloy is of great importance. In this paper; the four directions the stars, lamps, birds, dragon motifs in Anatolian Folk Weavings beliefs will be explained by other than art and aesthetics, mythological and philosophical connections. Keywords: Anatolia, Anatolian folk weavings, philosophy, mythology

1468

Giriş Oluşumu birçok kültürün mitolojisinde kutsallaştırılan dokumacılık kapsamındaki uğraşlardan Halk dokumacılığı, kapsamında olan Kirkitli dokumalar, Orta Asya’dan bu yana Türk Kültürünün karakteristik özelliğidir. Dokumanın oluşturulmasını, cennetten kovulma öyküsüne bağlayan semavi inançlar, Adem ile Havva’nın çıplaklığını örtme düşüncesi ile geliştiği savındadır. Eskil Çağlarda dokumacılık için gerekli malzemeyi hazırlayan, çeşitli dokusal yüzeyler oluşturup dokuma yapanlar kutsallaştırılmıştı. Dokumacılık mesleğinin kutsalları: İştar, Atena, Meryem Ana, Havva Ana, hazreti Şit ve İdris koruyuculuğunda devam ettiğine inanılır. Yöntem Anadolu kirkitli halk dokumaları hakkında öncelikle literatür taraması yapılmış, ardından yapılan alan araştırması ile Anadolu kirkitli dokumalarında felsefi yorumlara açık bazı motifler tespit edilmiştir. Literatür taramasında basılı ya da internette açık erişimi bulunan kitap, bildiri ve süreli yayınlarda konu araştırılmıştır. Bulgular Dokumacılığın sanatla ilişkisi çok eskidir; Taş, Kaya ve mağara duvarlarına yapılan resimlerin taşınabilir olması ve yaygınlaşması, dokumacıların dokuduğu bezin, Tuval olarak kullanılmasıyla gerçekleşir. Geleneksel dokumacılık tasnifi, mekân oluşturan keçeden yapılan Topakev, Anadolu coğrafyasında ise, Keçi kılından dokunan, Kara kıl çadır dokumalarından, Giysi, Yaygı ve Aksesuar örnekleri gibi çeşitli ölçütlere ve amaçlara göre günümüzde; giysilik, ev tekstili ve teknik dokumalar başlıklarında yapılır. Dokusal yüzeyin oluşturulmasında, dokuma tezgâhında kullanılan Mekik veya Kirkit denilen gereçlere göre de; Mekikli ve Kirkitli Dokumalar olarak sınıflandırıyoruz. Ayrıca saray için yapılanlar ile satış ve kendi kullanımı için yapılan çeyiz dokumaları arasında da malzeme, kalite farkları vardır. Dokuma desenlerini oluşturmak için dokuma tekniğinin bilinmesi yanında toplumda sembolik anlamların farkındalığı, motiflerin estetik değerlerine derinlik ve kültürel bütünlük kazandırmaktadır. Akrep, Kurtağızı, Bukağı gibi yakın çevrede bulunan eşya motifleri ile Bereket, Bütünlük, Yılan, Güneş, Ay, Dağ, Ejder, Ağaç, gibi sembol değerleri bilinen motifler farklıdır. Göçebe Oğuz boylarının bir kolu olan Yörük ve Türkmenler, dönemin çeşitli kültür ve inançları ile aydınlanmış olarak Anadolu’ya gelmiş ve burayı yağmalamak için değil, kendilerine yurt edinmek için seçmişlerdi. Burada kendilerinden önceki kültürler ile Orta Asya’dan getirdikleri inanç, bilgi ve becerilerini harmanlayarak, Kolonizatör Derviş öğretileri doğrultusunda çağın ilerisinde ve kimliklerinin bilincinde yaşamışlardı. Yörük ve Türkmenler hava, su, toprak, ateş gibi dört temel unsur (anasır-ı erbaa) düşünceleri temelinde, Şamanizm, Budizm, Taoizm, Zerdüştlük, Musa, İsa, Manicilik gibi zamanın inançlarına yabancı değillerdi. Türklerin Anadolu’ya beraberinde getirdikleri Orta Asya Kültürlerine göre, hayatın kaynağı ve bütünlük kavramındaki uyumun, gündüz gece, iyi kötü gibi zıtlıklardan oluştuğu, güneşin ufuk üzerindeki hareketi, doğuştan günbatımına kadar izlendiğinde -yarım daireyi- verir. Bunun öteki yarısı karanlıkta kalır. Bu evrenin değişmez düzenidir. Bu bağlamda Mandala motifleri Şaman, Budist, Zerdüşt ve Mani, gibi inanç bilgileri biliniyordu. Bu inançtakiler; Kutsallığın taş’ta uyuduğuna, Bitkilerde nefes aldığına, Hayvanlarda rüya gördüğüne İnsanda ise uyandığına inanırlardı. Bu nedenle doğal çevreye

1469

zarar vermekten çekinirlerdi. Hava, Ateş, Su ve Toprak, Türkmen ve Yörükler için kutsal sayılırdı. Bunların sembolleri için Bulut, Kandil, Balık, Ağaç, Dağ motifleri kullanılırdı. Bilindiği gibi İlk Çağ’dan bu yana, Dünyada bulunan maddelerin oluşumunu; Batı Anadolu İyon düşünürlerinin Mısır ve Mezopotamya öğretileri doğrulusunda dört temel maddenin belirli oranlarda karışımından oluştuğu düşüncesi birçok kültürlerde bilinir. Çin Kültüründe dört temel maddenin karışımından oluştuğu farz edilen soyut Ejder motifi, Göçebe Kültüründe bilhassa halı, kilim gibi kirkitli halk resim ve dokumalarında, öykülerinde çok kullanılmıştır. Yörük ve Türkmenler Oğuz Töresince Anadolu’ya yerleştiklerinde Ahilik, Babailik, Bektaşilik, Mevlevilik, Kalenderilik gibi günlük yaşam içinde doğru olanı gerçekleştiren ve insan varlığını yücelten, Ahmet Yesevi öğretisi, Aşık, Dede ve Babalar önderliğinde, Ahi birlikleri ve sözel kültürleri ile yaşamlarını sürdürmüşlerdi. Bu bağlamda Halkın geleneksel kültür ürünleri; başta Hayvancılık ve Halı-Kilim dokumaları dört yöndeki ülkelere gönderiliyordu. Selçukludan bu yana kırsal kesimde yaşamını sürdüren Yörük ve Türkmen kadınlarının dokuduğu halı ve kilimler, işlevsellikleri yanında motif ve renkleri ile batılı sanat çevrelerinde ilgi odağı olmuşlardır. Geleneksel dokumanın, kenarları Bordür dediğimiz, çeşitli motifler ile süslenen Kenarsuyu ile çevrilir, dokumanın zemin alanı belirlenirdi. Bu alan dokuyan tarafından kutsal sayılır gereksiz motifler ve renkler zorunlu olmadıkça konulmazdı. Bu alanın dokuyucu dışında dokunulmazlığı vardı Bilindiği gibi Anadolu’da Tapınak alanları da kutsal sayılır, etrafı duvar ile çevrilirdi. Bu alanların da Antik Çağ da dokunulmazlığı vardı.

Resim 1. Çanakkale İli, Ezine İlçesi Misvak Köyü Camisi

Anadolu’da yönetimler imparatorluk durumuna gelip, ülke Saraydan yönetilince Yörük ve Türkmen halkın yaşantısı, bozuldu. Halk dokumalarının, Halı ve Kilimlerin sanatsal değerleri farklı yaklaşımlarla yozlaştırıldı. Geleneksel yaşamını sürdüren Yörük ve Türkmenler zorla yerleşik olmaya zorlandılar, doğal boyaların kullanımı azaldı, ticari

1470

yönlendirmeler doğrultusunda dokumalarda malzeme ve renk değişimleri istendi hatta 19 yy. başında Şark Sanayi gibi İngiliz firmaları dokumacılara malzeme ve desen önerileri vererek geleneksel halı dokumacılık sanatını, ticari yönlendirmeler ile özgün sanat olmaktan çıkarıp, süsleme sanatları, Sipariş üzerine yapılan örnekler kategorisine soktu. Özgün dokuma örnekleri yurt dışındaki müze ve koleksiyonlarda değerlenirken bizim müzelerimiz Saray sanatı kapsamındaki Oryantal örneklere yöneldiler onları sahiplendiler. Halk sanatı örneklerinin sanatsal içeriğini değerlendiremediler. Halk dokumalarımızı hep yabancılar değerlendirdi. Göçerleri yerleşik duruma getirmekle başlayan, Anadolu halk dokumalarının geleneksel değerinin bozulmaları, dokuma boyutları, kompozisyon, malzeme ve motifleri değişime uğramıştı. Motiflerin felsefi açılımları kahve falı muhabbetine dönüştürüldü. “Anadolu’da geleneksel dokumalarda kullanılan motiflerde ve bu motiflerin, dokusal yüzeylerde düzenlenmesinde simetri öğesine çok sık rastlanır. Uyum, ritim ve orantı sözcüklerinin dayandığı temel estetik kavramlarının başında simetri gelir. Simetri, iki ya da üç boyutlu biçimleri en az bir eksene göre eşit parçalara ayırma özelliğidir. Daire, kare, üçgen ve çokgen gibi geometrik temele bağlı olarak geliştirilen motifler, genellikle simetri eksenlerine göre ayrılabilen eşit parçalardan oluşur.” (Uğurlu, 1991, s. 28). Geometrik formlarla oluşturulan yüzey süslemedeki motifler, simetri ile ilişkilendirilerek rahatça çözümlenebilir ve aktarılabilir.

Çizim 1.2.3.4.5.6. Anadolu Halılarında kullanılan geleneksel motiflerin çizini

Resim 2. Batı Anadolu Namazlağ

“Simetrik olmayan şekillerin estetik değerlendirilmesi ise doğal düzende, motif, zemin ile estetik ilişkisinde ve zamanla bu şekillerin bazılarına sembolik anlamlar verilerek yapılır. Hayat ağacı, çarkı felek, zencerek, sivastika, bereket ve aşiret imlerinin pek çoğu geleneksel dokumalarda kullanılan simetrik ve asimetrik, motiflerdir. Bu dokumaların kompozisyon düzenlemeleri de genellikle simetrik olurdu. Ayrıca motiflerin beğenilme oranını artırmak için onlara gizli ve sihirli anlamlar yüklenerek sembolleştirilir.” (Uğurlu,

1471

1991, ss. 27-29). Bu konuda Alman Düşünür Emanuel Kant’ın “Görselsiz kavramlar boş, kavramsız görseller kör.” Anlamında güzel sözü vardır. “Bu motiflerin gramatiği çağdaş matematikçiler tarafından -grup teorileri- ve simetri operasyonları- ile açıklanmakta. Deneysel matematikte, modern cebirin soyut bir kavramı olan -gruplar teorisine- göre, grup kavramı elemanlardan oluşan düzlemlerdir. Burada her grup, farklı simetri işlemi ile global simetriler oluşturur.” (Uğurlu, 1991, s. 26). Kırsal kesimde kirkitli dokuma yapanların bu dokumalarda kullandıkları motiflerin oluşturulmasında maddi, manevi kökenler çok eski kültürlerden ve yöresel alışkanlıklardan, yaşam çevresinden izler taşır. Bu izlerin ve kültürel birikimlerin resim ve motife dönüşüp, sanat alanlarında görselleştirilmesi, insan bilincinin evrimleşmesi ve kişilik kazanmasıyla ilişkilidir. Mehmet Ateş; “Çağımızda sembollerin bir dil olduğunu” ve “Sembol üretmiş olan insanların... karşımıza çıkardığı kişiliğin, doğurganlığın efendisi Anatanrıçadır.” (Ateş, 2001, s. 57) diye yazar. Anatanrıça Kült mezarlarında Tanrıçaya adanmış; istiridye, inci, güneş, ay, boynuz, yılan benzeri çizimler, eş merkezli daireler veya sığır, geyik gibi adak hayvanları ölenlerin dünyası ile ilgili gereçlerdi.”(Ateş, 2001, s. 57) diye devam eder. Anadolu dokumalarında Anatanrıçayı sembolize eden bu tür motiflerin sık kullanıldığını görüyoruz.

Resim 3. Çanakkale Elekli Namazlağ

Resim 4. Allı Güllü Avunya Halısı

İnsanın ölümlü bir varlık olduğu anlaşıldıktan sonra ölümsüzlük arayışına ya da geriye bir şey bırakma düşüncesine vardığı Gılgamış’tan bu yana biliniyor. Mehmet Ateş, üreme sembolleri ve yeniden doğum hakkında ise şu bilgileri veriyor: “Boncuk, ağaç, geyik, kuş, yılanımsı şekiller, kırmızı renk gibi simgeleri kullanan Üst Paleolitik dönem insanların malumuydu (Ateş, 2001, s. 62) ... İnci ve istiridye tüm doğu ülkelerinde doğum ve yeniden doğumun muskası olarak yaygın bir şekilde kullanılmıştı... Kuş, yumurta, kuş ayağı, yılan, ay, ağaç, boynuz, geyik boynuzu, abartılmış memeler kadının üreme organı ve üreme

1472

yetisiyle eşleştirilen sembolik görsellerdi. İlk çağ insanları üreme ve çoğalma düşüncesi dışında savaş ve vahşete pek fazla zaman ayıramamışlardı.” (Ateş, 2001, s. 71) diye bilgi veriyor. Anadolu Kirkitli Halk Dokumalarında bu motiflerin, tekniğin ve dokuyucunun becerisine göre kullanıldığı biliniyor. Bunların felsefi açılımları dokumaların estetik değerlerine, felsefi değerlerin katılımı ile zenginleştiği bir gerçektir. Asya’da Umay Ana olarak bildiğimiz, Ana Tanrıça, Batıya doğru yayıldıkça adı değişmiş olsa da, simgeleri ile anlatılmak istenilen, yaratıcılık yetisine sahip olan kadının doğum olayındaki baskın rolü, semavi inançlardan sonra erkek hakim duruma kadar devam etmiştir. Asya’nın doğudan batıya uzanan tek yarımadası Anadolu, dört yöne geçiş yapacak toplulukların yerleştiği ya da iz bıraktığı bir coğrafya olarak, felsefi yorumlara açık semboller, sanatsal objelerine, dokumalara yansıtılmıştır. Bu bağlamda Göçebelerin Kutsal kabul ettiği Topakev ’in Gök Tanrı ile iletişim sağlayan tepedeki açıklıkta, çatkı çubuklarından Dört Yön denilen motifin oluştuğu bilinir. Dört yön motifi Kaya resimlerinden bu yana Göçebelerce görselleştirilir. Kirkitli dokumalarda kullanılan temel motiflerdendir. Oğuz töresinde anlatımlarında Dört Yön’nün renk değerleri de vardı: Doğu kutsal sayılır sarı yahut mavi. Güney Kızıl. Kuzey Kara, Batı ise Ak olarak algılanırdı. Anadolu’ya ilk yerleşenlerin izlerini M.Ö. 8000 Çatalhöyük’te buluyoruz. “Ölüm oranının doğum oranından fazla olduğu dönemlerde doğurganlık dilekleri kadınlara odaklanır.” (Ateş, 2001, s. 94). Anadolu Kirkitli Halk Dokumalarındaki Motif ve sembollerde bu konunun anlatımına odaklanmıştır. Bereket, Anatanrıça, doğum, ölüm, geriye bir şeyler bırakma düşüncelerini anlatım, motif ve sembol dediğimiz şekil ve renklerle sağlanmıştır. Simetrik ve asimetrik şekiller, geyik, boğa, koyun ve keçi gibi hayvanların boynuzları, Kuşlar, Ağaçlar, Meyveler, Yılanımsı şekiller, Güneş, eş merkezli daireler, ay, spiral ve iç içe geçen motifler, inci ve midye kabukları estetik görselliklerinden çok taşıdıkları sembolik anlamları için kullanıldığı ağırlık kazanır. Sonuç Anadolu Halk Dokumalarında kullanılan motiflerin felsefi yoruma açık olanlarının açılımı için Oğuz Töresinden başlayan Göçebe Kültürünün bilinmesi, yakın çevreden alınan geleneksel tecrübelerin önemli etkileri vardır. Kirkitli halk dokumalarında yıldız motifi çok kullanılmıştır. Dokumalarda çok çeşitli görseli olan Yıldız, Göçebe Kültüründe geceleri yön göstermesi nedeniyle önemlidir. Kutup yıldızı dediğimiz Demirkazık aynı zamanda kutsal gök kubbeyi taşıdığı farz edilir ve Yer ile Göğü birleştirdiği düşünülür. Bunların dışında Oğuz Destanındaki öykülerde Oğuz’un iki karısı ile tanışması, Kutsal Demir Kazık yıldızından gelen Nur aracılığı ile sağlanır. Kırsal kesimde, evlenme çağına gelmiş, dokuma yapan Yörük ve Türkmen kızının bu tür bilgilerin bilincinde olması ile olmaması farklı uygulama sonucu verir. Kendi çeyizi için yaptığı dokumalara, kullandığı motiflere özen gösterilirdi. Kirkitli Halk Dokumalarında kullanılan motiflerin ulusal yorumlarının felsefi içeriklerinin kaybolmaması dileği ile bildirimizi bitiriyoruz.

1473

Kaynakça Ağaç, S. & Sakarya, M. (2015). Hayat ağacı sembolizmi. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), 1, 1-14. Alantar, Hüseyin (2007). Motiflerin dili (1. baskı). İstanbul: İTKİB İstanbul Halı İhracatçıları Birliği Yayınları. Anderson, June (1998). Return to tradition. Seattle WA (USA): The California Academy of Sicience. Arslan, Seher (2014). Türklerde Ağaç Kültü ve "hayat ağacı”. International Journal of Social and Educational Sciences, 1 (1), 59-71. Artun, Erman. Türklerde İslamiyet öncesi inanç sistemleri – öğretiler – dinler. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_inanc_sistemleri.pdf (26.08.2016). Aslanapa, Oktay (1987). Türk halı sanatının bin yılı. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti. Aslanapa, Oktay (2005). Türk halı sanatının bin yılı / One thousand years of Turkish carpets. İstanbul: İnkılâp Kitabevi Sanayi ve Ticaret A. Ş. Ateş, Mehmet (2001). Mitolojiler ve semboller anatanrıça ve doğurganlık sembolleri. İstanbul: Kendisi. Ateş, Mehmet (1996). Mitolojiler semboller ve halılar. İstanbul: Kendisi. Bayat, Fuzuli (2007). Türk mitolojik sistemi 1 (ontolojik ve epistemolojik bağlamda Türk mitolojisi) (3. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. Bayat, Fuzuli (2007). Türk mitolojik sistemi 2 (kutsal dişi, mitolojik ana, Umay paradigmasında ilkel mitolojik kategoriler-iyeler ve demonoloji) (3. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. Bayraktaroğlu, Suzan (1985). Çanakkale halıları. Vakıflar Dergisi (19), 237-260. Çobanoğlu, Özkul (2010). Batı Sibirya Türk kültürü tetkiklerine göre kayın ağacının Türk mitolojisinde “kutsal”laşmasının maddi kültürel nedenleri. Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 245-247. Deniz, Bekir (2000). Türk dünyasında halı ve düz dokuma yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Erbek, Mine (2002). Çatalhöyük’ten günümüze Anadolu motifleri / from Çatalhöyük to the present Anatolian motifs (1. baskı). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı / Republic of Turkey Ministiry of Culture. Ergun, Pervin (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ( 2. baskı). Ankara: T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Ersoy, Necmettin (2000). Semboller ve yorumları. İstanbul: Kendisi. Esin, Emel (2004). Türk sanatında ikonografik motifler (1. baskı). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Etikan, Sema (2007). Seccade halılarda kullanılan bazı motifler ve bu motiflerin İslam sanatında yeri. ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 545-563. Glassie, Henry (1993). Turkish traditional art today. Indiana University Turkish Studies Gönen, Özgür. Türklerde ağaca yüklenen anlamlar, hayat ağacı ve bunların sanata yansımaları. https://www.academia.edu/9946267/T%C3%BCrklerde_Hayat_A%C4%9Fac%C4 %B1 (16.06.2016).

1474

Gülensoy, Tuncer (1989). Orhun’dan Anadolu’ya Türk damgaları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. Gündüz, Güngör (2002). Kargaşa, kaos ve şekil oluşumları. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş. Güngör, Hulusi (1984). Türk halıları 1. cilt, İstanbul: Kendisi. Gürsoy, Ülkü (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ve dut ağacı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (61), 43-54. Işık, Ramazan (2004). Türklerde ağaçla ilgili inanışlar ve bunlara bağlı kültler. İlahiyat Dergisi 9 (2), 89-106. Iten, J. & Maritz (1991). Encyclopedia des Orientteppichs. Zürich: Verlag Busse+ Seewald GmbH. Mergen, Selçuk & Alantar, Hüseyin (2003). Tarihi Anadolu halıları - bant 1, İstanbul: Sentez Turizm Ticaret ve Sanayi A. Ş. Ocak, Ahmet Yaşar (2000). Alevi ve Bektaşi inançlarının İslam öncesi temelleri. İstanbul: iletişim Yayınları. Ögel, Bahaeddin (1993). Türk mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) I – II. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları. Serin, Ahmet Yaşar (2014). Sivas ve çevresindeki eski eserlerde resimsel betimlemeler ışığında “hayat ağacı” örgesinin kavramsal analizi. Cumhuriyet’in 40. Yılında I. Uluslararası Güzel Sanatlar Bilimsel Araştırma Günleri (GUSBAG) / 1st International Scientific Research Days on Fine Arts 12-13 Mayıs 2014 /mai 2014, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 25-32. Stone, Peter F. (2004). Tribal & village rugs the definitive guide to design, pattern & motif. United Kingdom: Thames & Hudson. Türker-Küyel, Mübahat (1998). Halı konusu, felsefenin görüş alanına girebilir mi?. Atatürk Kültür, Dil ve tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi. Uğurlu, Aydın (1991). Anadolu dokumalarında motif felsefesi, Bursa: Tekstil ve Mühendis, (26), 76-82. Yayın, Nerin (2008). Efsanevi hayat ağacı Munar. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (15), 155-161. Yılmaz, Ahmet Hakan (2015). Çanakkale yöresi el dokumalarında motifler (biçim, içerik, anlatım). Kalemişi 3 (5), 147-167. Yılmaz, Dilek. Protohistorik dönemde Anadolu’da hayat ağacı motifi. https://www.academia.edu/1481180/PROTOH%C4%B0STOR%C4%B0K_D%C3 %96NEMDE_ANADOLUDA_HAYAT_A%C4%9EACI_MOT%C4%B0F%C4% B0 (16.06.2016). Yörük, Özcan (1990). Çanakkale Ayvacık yöresi halılar üzerine bir araştırma, İstanbul: Kültür ve Sanat (8), 70-75. Yörükan, Yusuf Ziya (1998). Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Yurteri, Sultan & Ölmez, Filiz Nurhan (2008). Türk dokumalarında ağaç motifi, ICANAS Kongresi, Bildiriler maddi Kültür Cilt III, Ankara: T.C. Başbakanlık Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1435-1445.

1475