Hoe is het leven ontstaan? by Sháy Savchuk

!"#2 NOVEMBER 2011

HOE IS HET LEVEN ONTSTAAN?

!"#2

GEMIDDELDE OPLAGE 39.913.000 VERSCHIJNT IN 83 TALEN

HOE IS HET LEVEN ONTSTAAN? 3 De belangrijkste vraag die er is 4 Wat zegt het bewijsmateriaal? 7 Wat is logischer?

10 De zienswijze van de Bijbel Wat is er nodig voor een gelukkig huwelijk? 12 Klimaatconferenties — Blijft het bij woorden? 14 Tingatinga — Kunst met een glimlach 16 Toeval of ontwerp? De scherpe tanden van de zee-egel 17

Jonge mensen vragen Hoe kies ik goed amusement?

20 Mexico’s nationale drank 21 Het antwoord op mijn vragen over onrecht 24 Dengue — Een groeiend probleem 26 John Foxe en zijn strijd tegen religieuze intolerantie 29 Een blik op de wereld 30 Voor gezinsbespreking 32 Zijn grootvader was pas overleden

DE BELANGRIJKSTE VRAAG DIE ER IS AN er in het menselijk bestaan een belangrijker vraag zijn dan de vraag „Is er een God?” ’ Met deze woorden sneed de geneticus Francis S. Collins een cruciale kwestie aan. Als er geen God is, bestaat er namelijk geen hogere autoriteit, vooral als het om morele zaken gaat, en zijn we op onszelf aangewezen. De reden waarom veel mensen aan het bestaan van God twijfelen, is dat veel wetenschappers niet in God geloven. Maar dat een idee populair is, betekent nog niet dat het waar is. Het volgende artikel gaat daar verder op in. Helaas hebben veel religies tot de verwarring bijgedragen door dingen te leren die in strijd zijn met wetenschappelijke feiten. Een bekend voorbeeld is het onbijbelse idee dat God de wereld een paar duizend jaar geleden in zes dagen van 24 uur heeft geschapen. Velen geven de zoektocht naar de waarheid over het bestaan van God op omdat ze gecon¨ fronteerd worden met tegenstrijdige theorieen ¨ en filosofieen. Maar wat zou zinvoller — en belangrijker — kunnen zijn dan een betrouwbaar antwoord te vinden op zo’n fundamentele vraag? Natuurlijk heeft niemand van ons God gezien en waren we er niet bij toen het heelal en het leven ontstonden. Dus wordt onze mening in zekere zin bepaald door geloof, of we nu wel in God geloven of niet. Maar om wat voor geloof gaat het dan?

’K

Echt geloof is gebaseerd op bewijzen

Geloof maakt — in ieder geval tot op zekere hoogte — een belangrijk deel uit van ons leven. We nemen een baan aan en gaan ervan uit dat we ons salaris zullen krijgen. We zaaien in de zekerheid dat de zaden zullen ontkiemen. We hebben vertrouwen in onze vrienden. En we geloven in de wetten die het heelal besturen. Hierbij gaat het om een rationeel geloof

dat op bewijzen gebaseerd is. Zo is ook het geloof dat God bestaat op bewijzen gebaseerd. ¨ De Bijbel zegt in Hebreeen 11:1: ’Geloof is de duidelijke demonstratie van werkelijkheden die echter niet worden gezien.’ Ter illustratie: Stel dat u langs het strand wandelt en plotseling de grond voelt schudden. Vervolgens ziet u dat de zee zich snel terugtrekt. U weet wat dit betekent: er komt een tsunami aan. De aardbeving vormt samen met het water dat zich terugtrekt een „duidelijke demonstratie van werkelijkheden” die u nog niet ziet: de hoge golven die eraan komen. Dat rationele geloof zet u ertoe aan naar hoger gelegen terrein te vluchten. Zo moet ook geloof in God een rationeel geloof zijn dat gebaseerd is op overtuigende bewijzen. Alleen dan kan God, hoewel hij onzichtbaar is, een realiteit voor u worden. Moet u een wetenschapper zijn om het bewijsmateriaal te kunnen onderzoeken en afwegen? De Nobelprijswinnaar Vladimir Prelog erkende dat zelfs „winnaars van de Nobelprijs niet meer over God, religie en leven na de dood weten dan andere mensen”. Oprechtheid en een verlangen naar de waarheid zullen u ertoe aanzetten het bewijsmateriaal onbevooroordeeld te onderzoeken en u erdoor te laten leiden. Welk bewijsmateriaal is er? Een boer is ervan overtuigd dat zaden zullen ontkiemen en groeien

WAT ZEGT HET BEWIJSMATERIAAL? TEL dat u op een afgelegen, onbewoond eiland bent. Terwijl u langs het strand loopt, ziet u een rots waarin „John 1800” gekrast is. Concludeert u dan dat die cijfers en letters het resultaat moeten zijn van erosie omdat het eiland afgelegen en onbewoond is? Natuurlijk niet! U gaat er terecht van uit dat die door iemand aangebracht zijn. Waarom? Ten eerste komt een serie duidelijk herkenbare cijfers en letters normaal gesproken niet voor in de natuur. Ten tweede bevat de inscriptie betekenisvolle informatie, wat erop wijst dat er een intelligentie achter zit. In het dagelijks leven komen we informatie tegen in allerlei codes, zoals braille of de letters van het alfabet, diagrammen, muzieknoten, gesproken woorden, gebaren, radiosignalen en

de binaire code van computerprogramma’s. Het¨ middel dat de informatie overbrengt kan varieren van licht en radiogolven tot pen en papier. Mensen brengen betekenisvolle informatie altijd in verband met een intelligentie — behalve als die informatie zich in een levende cel bevindt. Volgens evolutionisten heeft die informatie zich op de een of andere manier vanzelf ontwikkeld. Maar is dat ook zo? Sta eens stil bij het bewijsmateriaal. Kan complexe informatie zich vanzelf ontwikkelen?

Veilig opgeslagen in de kern van bijna elke levende cel in uw lichaam bevindt zich een bijzondere code die DNA wordt genoemd. Die is opgeslagen in een lang molecuul dat uit twee strengen bestaat en de vorm heeft van een wenteltrap. Uw DNA is te vergelijken met een recept of programma dat de vorming, de groei, het onderhoud en de vermenigvuldiging aanstuurt van de biljoenen cellen waaruit uw lichaam bestaat. De basiseenheden waaruit DNA bestaat, de nucleotiden, worden A, C, G en T genoemd, afhankelijk van de base1 die ze bevatten. Net als de letters van het alfabet kunnen deze eenheden op allerlei manieren gecombineerd worden tot ’zinnen’: instructies die opdracht geven tot replicatie en andere processen in de cel. Het volledige informatiepakket dat in uw DNA is opgeslagen, wordt uw genoom genoemd. Bepaalde letterreeksen in uw DNA zijn uniek voor u, want DNA bevat erfelijke gegevens, zoals de kleur van uw ogen en huid, de vorm van uw neus, enzovoorts. Eenvoudig gezegd is uw 1 Elke nucleotide bevat een van de volgende vier basen: (A) adenine, (C) cytosine, (G) guanine en (T) thymine.

!"#$

Dit tijdschrift is niet voor de verkoop bestemd maar wordt verschaft als onderdeel van een wereldwijd Bijbels onderwijzingswerk dat gesteund wordt door vrijwillige bijdragen. Tenzĳ anders vermeld, is de gebruikte Bĳbelvertaling de Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift — met studieverwĳzingen (uitgave 2004). De afkorting v.G.T. betekent „voor de gewone tĳdrekening”. G.T. staat voor „van de gewone tĳdrekening”.

DIT TIJDSCHRIFT IS BEDOELD voor het hele gezin. Het laat zien hoe u het hoofd kunt bieden aan de problemen van deze tĳd. Het bevat nieuwsitems, vertelt over mensen in allerlei landen en wĳdt aandacht aan godsdienst en wetenschap. Maar het doet meer. Het blĳft niet aan de oppervlakte, maar wĳst op de diepere betekenis achter de huidige gebeurtenissen; het blĳft daarbĳ altĳd politiek neutraal en kent geen rassendiscriminatie. Het belangrĳkste is echter dat dit tĳdschrift vertrouwen opbouwt in de belofte van de Schepper dat hĳ een nieuwe wereld van vrede en zekerheid tot stand zal brengen die het huidige goddeloze, wetteloze samenstel van dingen binnenkort zal vervangen.

Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; M. H. Larson, President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483, and in England by Watch Tower Bible and Tract Society of Britain, The Ridgeway, London NW7 1RN (Registered in England as a Charity). Uitgegeven door Wachttoren-, Bĳbel- en Traktaatgenootschap, Noordbargerstraat 77, NL-7812 AA Emmen, Nederland. Christelĳke Gemeente van Jehovah’s Getuigen (Verantwoordelĳke uitgever: Marcel Gillet), Potaardestraat 60, B-1950 Kraai¨ nem, Belgie, PP-PB BRUXELLES X - BRUSSEL X No. 10/667. 5 2011 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Alle rechten voorbehouden. Printed in Britain.

November 2011

Ontwaakt! november 2011

Vol. 92, No. 11

Monthly

DUTCH

genoom te vergelijken met een enorm grote bibliotheek met recepten voor elk deel van uw lichaam, en u bent het eindproduct. Welke afmetingen heeft deze ’bibliotheek’? Het genoom is zo’n drie miljard letters of nucleotiden lang. Als het op papier gezet zou worden, zou het volgens het HGP, het project dat het menselijk genoom in kaart heeft gebracht, zo’n tweehonderd telefoonboeken van duizend pagina’s vullen. Die feiten doen denken aan een bijzonder gebed dat zo’n drieduizend jaar geleden in de Bijbel werd opgetekend: „Uw ogen zagen zelfs het embryo van mij, en in uw boek waren alle delen ervan beschreven” (Psalm 139:16). De schrijver van die psalm wilde uiteraard geen wetenschappelijke uitspraak doen maar Gods ontzagwekkende wijsheid en macht illustreren. Toch was het beeld dat hij met eenvoudige woorden schetste verrassend nauwkeurig. Wat een contrast met de mythologie en het bijgeloof in andere oude religieuze geschriften! Wie heeft de bibliotheek samengesteld?

Als we het logisch vinden dat de inscriptie „John 1800” afkomstig is van iemand met intelligentie, geldt dat dan niet voor de informatie in DNA, die oneindig veel complexer en betekenisvoller is? Informatie is informatie, onafhankelijk van de vindplaats en de manier waarop die wordt overgebracht. De computerwetenschapper en chemicus Donald E. Johnson zei dat door natuur- en scheikundige wetten geen complexe informatie kan worden voortgebracht en ook geen systemen om die informatie te verwerken. En hoe complexer een informatiepakket is, hoe meer intelligentie er nodig is om het te Talen: Afrikaans, Albanees, Amharisch, Arabisch, Armeens, Bemba, Birmaans (Myanmar), Bislama, Bulgaars, Cebuano, Chichewa, Chinees (traditioneel)7 (audio alleen in Mandarijn), Chinees (vereenvoudigd), Chitonga, Deens7, Duits67, Engels67, Estisch, Ewe, Fiji, Fins7, Frans687, Georgisch, Grieks, Gujarati, Hebreeuws, Hiligaynon, Hindi, Hongaars, Ibo, IJslands, Iloko, Indonesisch, Italiaans67, Japans67, Joruba, Kanarees, Kinyarwanda, Kirgizisch, Kirundi, Koreaans67, Kroatisch, Lets, Lingala, Litouws, Lozi, Macedonisch, Malagasi, Malayalam, Maltees, Neder¨ lands67, Noors67, Oekraıens, Pedi, Pools67, Portugees67, Punjabi, Rarotongaans, Roemeens, Russisch67, Samoaans, Servisch, Sesotho, Shona, Singalees, Sloveens, Slowaaks, Spaans67, Swahili, Tagalog7, Tamil, Thais, Tokpisin, Tongaans, Tsjechisch7, Tsonga, Tswana, Turks, Urdu, Vietnamees, Xhosa, Zoeloe, Zweeds7 6 Ook verkrijgbaar op cd. 8 Ook verkrijgbaar als mp3 op cd-rom. 7 Ook te downloaden als audiobestand op www.jw.org.

ontwikkelen. Een kind zou „John 1800” kunnen opschrijven. Maar alleen een bovenmenselijke intelligentie zou in staat zijn de code van het leven te schrijven. Het is volgens het tijdschrift Nature zelfs zo dat met elke nieuwe ontdekking „de complexiteit van de biologie lijkt toe te nemen”. De schat aan complexe informatie in DNA toeschrijven aan toevallige, ongeleide processen gaat in tegen de logica en de menselijke ervaring.1 Om dat te kunnen geloven, is wel heel veel geloof nodig. Evolutionisten hebben in hun pogingen om God uit beeld te halen, conclusies getrokken die later fout bleken te zijn. Neem bijvoorbeeld de opvatting dat zo’n 98 procent van ons genoom 1 Er wordt beweerd dat evolutie het gevolg is van mutaties. Het volgende artikel gaat daar kort op in.

HOE LANG IS UW DNA? ´ ´ Als het DNA van een cel van uw lichaam uitgerold zou worden, zou het zo’n twee meter lang zijn. Als u het DNA uit de biljoenen cellen in uw lichaam zou halen en de strengen achter elkaar zou leggen, zou de totale lengte volgens sommige schattingen bijna 670 keer de afstand tussen de aarde en de zon en terug bedragen. Met de snelheid van het licht zou het zo’n 185 uur kosten om die totale afstand af te leggen.

Wilt u meer informatie of een gratis Bijbelstudie? Schrĳf dan naar het plaatselĳke kantoor van Jehovah’s Getuigen. Een complete lijst met adressen vindt u op www.watchtower.org/address. Amerika, Verenigde Staten ¨ van: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483. Australie: PO Box 280, Ingleburn, NSW ¨ 1890. Belgie: rue d’Argile-Potaardestraat 60, B-1950 Kraainem. Canada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Curacao, Nederlandse Antillen: PO Box 4708, Willemstad. ¸ ¨ Duitsland: D-65617 Selters. Frankrijk: BP 625, F-27406 Louviers Cedex. Groot-Brittannie: ¨ ¨ The Ridgeway, Londen NW7 1RN. Indonesie: PO Box 2105, Jakarta 10001. Italie: Via della Bufalotta 1281, I-00138 Rome RM. Nederland: Noordbargerstraat 77, NL-7812 AA Emmen. Nieuw-Zeeland: PO Box 75142, Manurewa, Manukau 2243. Portugal: Apartado 91, ´ P-2766-955 Estoril. Spanje: Apartado 132, 28850 Torrejon de Ardoz (Madrid). Suriname: PO Box 2914, Paramaribo. Zuid-Afrika: Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740. Ontwaakt! november 2011

uit ’junk’ bestaat — oftewel een bibliotheek vol opinie. Wat zegt recent bewijsmateriaal over de functie van junk-DNA? recepten met miljarden nutteloze woorden. Is het wel junk?

Wat junk-DNA doet

Biologen hebben lang beweerd dat DNA een recept was voor de productie van eiwitten en verder niets. Maar na verloop van tijd werd duidelijk dat slechts zo’n 2 procent van het genoom de code voor eiwitten bevat. Wat is het doel van de resterende 98 procent van het DNA? Van dit DNA werd „onmiddellijk aangenomen dat het evolutionaire junk was”, zei John S. Mattick, hoogleraar moleculaire biologie aan de Univer¨ siteit van Queensland (Brisbane, Australie). De term junk-DNA wordt toegeschreven aan de evolutionist Susumu Ohno. In een artikel over dit onderwerp schreef hij dat het resterende DNA bestond uit „overblijfselen van mislukte experimenten van de natuur. De aarde is bezaaid met fossiele overblijfselen van uitgestorven soorten. Moet het ons dan verbazen dat ons genoom vol overblijfselen van uitgestorven genen zit?” Welke invloed heeft het concept junk-DNA gehad op de studie van de genetica? De moleculair bioloog Wojciech Makalowski zegt dat dit concept „wetenschappers er over het algemeen van weerhield onderzoek te doen naar niet-coderend [junk-]DNA”. Toch waren er enkele wetenschappers die „ondanks het risico belachelijk gemaakt te worden, onderzoek deden naar onpopulaire gebieden. Dankzij hen begon de opvatting over junk-DNA (...) begin jaren negentig te veranderen.” Hij voegt eraan toe dat het DNA dat toen junk werd genoemd, nu door de meeste biologen „als een genetische schatkamer” wordt gezien. Volgens Mattick is de theorie over junk-DNA een klassiek voorbeeld van een wetenschappelijke traditie „die objectieve feitenanalyse in de weg staat”. „Dat men de volledige implicaties hiervan niet heeft begrepen,” zei hij, „zou weleens de geschiedenis kunnen ingaan als een van de grootste vergissingen op het terrein van de moleculaire biologie.” Wetenschappelijke feiten moeten vastgesteld worden op grond van bewijsmateriaal en niet op grond van de heersende

In een autofabriek staan machines die onderdelen produceren. Die onderdelen zijn te vergelijken met de eiwitten in een cel. De fabriek heeft daarnaast machines en systemen nodig om deze onderdelen in elkaar te zetten en om te controleren wat er op de lopende band gebeurt. Iets soortgelijks gebeurt er in de cel. En volgens onderzoekers is dat nu precies de functie van junk-DNA. Veel van dit DNA bevat het recept voor een klasse complexe moleculen die regulerend RNA worden genoemd. Dat RNA speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling, de rijping en het functioneren van de cel.1 Mathematisch bioloog Joshua Plotkin zegt in het tijdschrift Nature: „Alleen al het feit dat dit bijzondere RNA bestaat, wijst erop dat ons begrip van de meest fundamentele dingen (...) ongelofelijk beperkt is.” Een fabriek heeft ook goede communicatiesystemen nodig. Datzelfde geldt voor de cel. Tony Pawson, celbioloog aan de Universiteit van Toronto (Canada), legt uit: „De informatieuitwisseling in cellen verloopt via informatienetwerken en niet via eenvoudige, afzonderlijke paden”, wat betekent dat het hele proces „oneindig veel complexer” is dan voorheen werd gedacht. Volgens Leonid Kruglyak, geneticus aan de Universiteit van Princeton, „zijn veel van de mechanismen en principes die het gedrag in de cel en tussen de cellen aansturen nog steeds een mysterie”. Bij elke nieuwe ontdekking over de cel blijkt het niveau van organisatie en complexiteit nog hoger te zijn dan werd aangenomen. Waarom houden zo veel mensen dan toch vast aan het idee dat het leven en het meest complexe informatiesysteem dat de mens kent, ontstaan is door een willekeurig evolutionair proces?

Ontwaakt! november 2011

1 Recent onderzoek wijst erop dat lange niet-coderende RNAmoleculen behoorlijk complex zijn en zelfs essentieel voor een normale ontwikkeling. Onderzoekers hebben ontdekt dat er verband bestaat tussen defecten in deze moleculen en allerlei ziekten, zoals kanker, psoriasis en alzheimer. Wat eerst junk werd genoemd, zou weleens de sleutel kunnen bevatten tot de diagnose en behandeling van verschillende ziekten!

WAT IS LOGISCHER?

IEMAND was erbij toen het leven op aarde begon. Ook heeft niemand ooit gezien dat de ene levensvorm in de andere evolueerde, bijvoorbeeld een reptiel in een zoogdier.1 Daarom moeten we op het beschikbare bewijsmateriaal afgaan om conclusies te trekken over het ontstaan van het leven. En het is belangrijk dat we dat bewijsmateriaal voor zich laten spreken en niet proberen het te laten zeggen wat ons goed uitkomt. ¨ Veel atheısten zien wetenschappelijk onderzoek echter door de bril van het materialisme: de leer dat materie de enige begin- en eindoorzaak is van alles wat bestaat. „We zijn a priori (...) het materialisme toegedaan”, schreef de evolutionist Richard C. Lewontin. „Dat materialisme is absoluut, want we kunnen geen Goddelijke Voet tussen de deur toelaten.” Daarom omarmen materialisten het enige alternatief dat ze hebben — evolutie. Ook gelovige mensen hebben soms vooroordelen die hun kijk op wetenschappelijke feiten vervormen. Zoals al eerder werd gezegd, houden sommige creationisten vast aan het onjuiste denkbeeld dat God de wereld een paar duizend jaar geleden in zes letterlijke dagen geschapen heeft. Vanuit dat vooropgezette idee proberen ze het bewijsmateriaal naar hun hand te zetten om het bij hun extreem letterlijke uitleg van de Bijbel te laten passen. (Zie het kader „Hoe lang is een ’dag’?” op blz. 9.) Mensen die pleiten voor zo’n extreme interpretatie van de Bijbel of van wetenschappelijk onderzoek, zullen geen overtuigende antwoorden vinden als ze op zoek gaan naar bewijzen voor hun geloof.

Welke kijk stemt overeen met alle feiten?

Sommige evolutionisten geloven het volgende als het gaat om de oorsprong van de complexe moleculen waaruit levende organismen bestaan: 1 Hoewel de bioloog Ernst Mayr overtuigd evolutionist is, erkende hij dat „het fossielenarchief vol hiaten zit” omdat nieuwe levensvormen plotseling verschijnen.

Ontwaakt! november 2011

EVOLUTIE OF DEGENERATIE? Sommige wetenschappers zijn bang dat het menselijk genoom degenereert als gevolg van een opeenstapeling van mutaties of onvolkomenheden. Als dat zo is, zou het de opvatting ondermijnen dat we evolueren of ons verder ontwikkelen. Maar als God het menselijk genoom heeft geschapen, waarom zitten er dan fouten in? De Bijbel vertelt ons iets wat buiten het terrein van de wetenschap ligt: dat menselijke onvolmaaktheid het gevolg is van zonde of ongehoorzaamheid aan God. ’Door ´ ´ een mens is de zonde de wereld binnengekomen en door de zonde de dood’, staat in Romeinen 5:12. Als het genoom degenereert, is dat dus een argument tegen ´ ´ evolutie en voor de Bijbel. Betekent dit dat het genoom alleen maar verder zal degenereren? Nee, want God heeft beloofd om in te grijpen en alle schade die onze stamouders hebben veroorzaakt, ongedaan te maken. Ons genoom zal dus geperfectioneerd worden door onze Schepper en niet door blinde evolutie (Openbaring 21:3, 4).

Dingen die niet onderhouden worden, hebben de neiging te vervallen

1. Basiselementen hebben zich op de een of andere manier samengevoegd tot eenvoudige moleculen. 2. Die moleculen hebben zich toen in precies de goede volgorde aaneengeregen tot DNA, RNA of eiwitten met de capaciteit om de informatie op te slaan die nodig is om de taken uit te voeren die essentieel zijn voor leven. 3. Op de een of andere manier hebben de moleculen de specifieke ketens gevormd die nodig zijn om zichzelf te kunnen repliceren. Zonder replicatie is evolutionaire ontwikkeling of zelfs leven onmogelijk. Hoe hebben de moleculen die voor het leven nodig zijn zich gevormd en hun bijzondere capaciteiten ontwikkeld zonder dat er een intelligente ontwerper aan te pas kwam? Evolutionair onderzoek heeft geen overtuigende uitleg of antwoorden kunnen geven op vragen over het ontstaan van het leven. Personen die de doelbewuste tussenkomst van een Schepper ontkennen, schrijven in feite goddelijke krachten toe aan moleculen en blinde natuurkrachten. Maar wat tonen de feiten aan? Uit het bewijsmateriaal blijkt dat moleculen zich juist niet tot complexe levensvormen ontwikkelen. De natuurwetten dicteren dat complexe zaken — machines, huizen en ook levende cellen — na verloop van tijd vervallen.1 Maar volgens evolutionisten is het tegenovergestelde ook mogelijk. Het boek Evolutieleer voor Dummies zegt dat evolutie kon plaatsvinden omdat de aarde ’energie ontvangt van de zon, en deze energie de kracht vormt voor de toename in complexiteit’. ¨ Er is natuurlijk energie nodig om iets te creeren wat complex is, bijvoorbeeld om van bakstenen, hout en spijkers een huis te maken. Maar die energie moet zorgvuldig in banen geleid worden omdat ongecontroleerde energie verval juist versnelt, net zoals de energie van de zon en het weer het verval van een gebouw kunnen versnellen.2 Mensen die in evolutie 1 Dit verval heeft te maken met wat wetenschappers de tweede hoofdwet van de thermodynamica noemen. Eenvoudig gezegd houdt deze wet in dat orde de natuurlijke neiging heeft om tot wanorde te vervallen. 2 DNA kan veranderd worden door mutaties, die bijvoorbeeld veroorzaakt kunnen worden door straling en bepaalde chemische stoffen. Maar mutaties leiden niet tot nieuwe soorten. (Zie het artikel „Is evolutie een feit?” in de Ontwaakt! van september 2006.)

Ontwaakt! november 2011

geloven, kunnen niet overtuigend verklaren hoe energie zo gericht kan worden dat er complexe dingen ontstaan. Maar als we het leven en het heelal zien als het werk van een wijze Schepper die een „overvloed van dynamische energie” heeft, biedt dat wel een verklaring — niet alleen voor de complexiteit van de informatiesystemen van het leven, maar ook voor de nauwkeurig afgestemde krachten waardoor materie beheerst wordt, van gigantische sterrenstelsels tot minuscule atomen (Jesaja 40:26).1 Geloof in een Schepper stemt ook overeen met de nu algemeen geaccepteerde opvatting dat het heelal een begin heeft gehad. „In het begin schiep God de hemel en de aarde”, zegt Genesis 1:1. Nieuwe ontdekkingen maken de leer van het materialisme ¨ steeds moeilijker te verdedigen, en sommige atheısten zijn hierdoor van mening veranderd.2 Een aantal van hen is tot de conclusie gekomen dat de wonderen van het heelal een zichtbaar bewijs zijn van de „onzichtbare hoedanigheden” en „eeuwige kracht” van de Schepper, Jehovah God (Romeinen 1:20). Het is de moeite waard u hier verder in te verdiepen, want het antwoord op de vraag hoe het leven ontstaan is, heeft verregaande consequenties.3 1 Zie het boek Is er een Schepper die om u geeft?, uitgegeven door Jehovah’s Getuigen. ¨ 2 Zie het artikel „Ik ben als atheıst opgevoed” in de Ontwaakt! van november 2010. 3 Meer informatie over dit onderwerp is te vinden in de brochures Is het leven geschapen? en Vijf belangrijke vragen over het ontstaan van het leven, uitgegeven door Jehovah’s Getuigen.

Gods macht en zijn andere eigenschappen zijn zichtbaar in het heelal

HOE LANG IS EEN ’DAG’? In de Bijbel wordt het woord dag voor verschillende tijdsperiodes gebruikt. In Genesis 2:4 wordt bijvoorbeeld over de hele scheppingsperiode van zes ’dagen’ gesproken als „de dag waarop Jehovah God aarde en hemel maakte”. Elke dag besloeg blijkbaar een behoorlijk lange tijdsperiode. Het is interessant dat terwijl de Bijbel specifiek het einde van de eerste zes scheppingsdagen vermeldt, er niets in wordt gezegd over het einde van de zevende dag. Waarom niet? Omdat die dag nog steeds niet voorbij is ¨ (Genesis 2:3; Hebreeen 4:4-6, 11).

DE ZIENSWIJZE VAN DE BIJBEL

Wat is er nodig voor een gelukkig huwelijk? N DEZE wereld, waarin normen en waarden continu veranderen, hechten mensen niet veel waarde meer aan het huwelijk. Veel stellen blijven samen totdat ze op elkaar uitgekeken zijn of er problemen ontstaan — soms niet eens grote problemen — en dan gaan ze uit elkaar. Helaas zijn de kinderen daar vaak de dupe van. Voor mensen die de Bijbel kennen, komt deze ontwikkeling niet als een verrassing. De Bijbel voorzei over „de laatste dagen”, de tijd waarin we nu leven, dat de meeste mensen de eigenschappen zouden missen die nodig zijn om een gezin bijeen te houden, ¨ namelijk echte liefde en trouw (2 Timotheus 3:1-5). Maakt u zich zorgen over deze uitholling van normen en waarden en het effect ervan op gezinnen? Hecht u veel waarde aan het huwelijk? Dan zult u het interessant vinden te lezen wat de Bijbel hierover zegt, want de beproefde adviezen daaruit zijn nog steeds een hulp voor echtparen. Sta bijvoorbeeld eens stil bij vijf principes die bijdragen tot een gelukkig huwelijk.1

Vijf succesfactoren

’Hij die hen heeft geschapen, heeft hen van het begin af als man en als vrouw gemaakt en heeft gezegd: „Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zich hechten aan zijn vrouw, en de twee zullen ´ ´ ´ ´ een vlees zijn.” Wat God derhalve onder een juk heeft samengebracht, brenge geen mens vaneen.’ — Uitspraak van Jezus Christus, ¨ opgetekend in Mattheus 19:4-6. 10

Ontwaakt! november 2011

(1) Zie het huwelijk als een heilige verbintenis.

Zoals uit Jezus’ woorden hiernaast blijkt, beschouwt hij net als de Schepper, Jehovah God, het huwelijk als heilig. Dat wordt beklemtoond door Gods rechtstreekse raad aan een aantal mannen uit de oudheid die zich van hun vrouw lieten scheiden om met een jongere vrouw te trouwen. God zei: ’Je bent de vrouw met wie je op jeugdige leeftijd trouwde, ontrouw geworden. De Heer zelf is getuige geweest dat je 1 Meer informatie over dit onderwerp is te vinden in De Wachttoren van 1 februari 2011.

haar trouw beloofde, toen ze je vrouw werd.’ Daarna deed God de krachtige uitspraak: „Ik verafschuw het wanneer iemand zijn vrouw verstoot” (Maleachi 2:14-16, De Nieuwe Bijbelvertaling). Het huwelijk is dus niet iets waar God licht over denkt; het kan hem echt iets schelen hoe man en vrouw elkaar behandelen. (2) Neem als man je verantwoordelijkheid. Als het gezin voor belangrijke beslissingen staat, moet iemand de eindverantwoordelijke zijn. De Bijbel wijst die rol toe aan de man. Efe¨ ziers 5:23 zegt: „De man is het hoofd van zijn vrouw.” Maar dat is geen vrijbrief voor autoritair gedrag. Een man moet bedenken dat hij ´ ´ en zijn vrouw „een vlees” vormen en dat hij respect voor haar moet hebben en met haar moet overleggen als het om dingen gaat die het gezin betreffen (1 Petrus 3:7). De Bijbel zegt dat ’mannen hun vrouw behoren lief te hebben als ¨ hun eigen lichaam’ (Efeziers 5:28). (3) Wees als vrouw een steun voor je man. De Bijbel beschrijft de vrouw als een „tegenhanger” van haar man (Genesis 2:18). Ze levert dus een belangrijke bijdrage aan het huwelijk. Ze is geen concurrente van haar man maar ondersteunt hem liefdevol en bevordert daarmee ¨ de vrede binnen het gezin. In Efeziers 5:22 staat: „Vrouwen, erken het gezag van uw man” (NBV ). Maar stel dat ze het niet met hem eens is. Dan kan ze zich vrij voelen om haar mening te geven, maar wel op een respectvolle manier, net zoals ze dat van haar man mag verwachten. (4) Wees realistisch. Onnadenkende of on¨ vriendelijke woorden, financiele problemen, een ernstige ziekte of de stress van het opvoeden van kinderen kunnen het huwelijk onder druk zetten. De Bijbel zegt daarom openhartig dat het huwelijk „moeite en zorg” met zich ¨ meebrengt (1 Korinthiers 7:28, Groot Nieuws Bijbel). Maar problemen hoeven een huwelijk niet te verzwakken. Als twee mensen van elkaar houden en door hun studie van de Bijbel wijsheid hebben gekregen, hebben ze alles wat

ze nodig hebben om problemen op te lossen die hun relatie onder druk kunnen zetten. Wat kunt u doen als u die wijsheid niet hebt? In de Bijbel staat: ’Schiet iemand van u te kort in wijsheid, dan moet hij God blijven vragen, want hij geeft aan allen edelmoedig en zonder verwijt’ (Jakobus 1:5). (5) Blijf elkaar trouw. Weinig dingen zijn zo funest voor een huwelijk als seksuele ontrouw, wat voor God de enige geldige reden is voor ¨ een echtscheiding (Mattheus 19:9). In de Bijbel staat: „Houd het huwelijk in ere, in alle omstandigheden, en houd het echtelijk bed zuiver, want overspeligen en echtbrekers zal God ver¨ oordelen” (Hebreeen 13:4, NBV ). Hoe kunnen echtparen voorkomen dat ze in de verleiding komen vreemd te gaan? De Bijbel zegt: „Laat de man zijn vrouw geven wat haar toekomt, maar laat ook de vrouw hetzelfde doen ten op¨ zichte van haar man” (1 Korinthiers 7:3, 4). Sommigen vinden deze principes misschien achterhaald, maar uit de resultaten blijkt dat het zin heeft om zich eraan te houden. Iemand die in alle aspecten van het leven op God vertrouwt voor leiding, zal het volgende ondervinden: „Hij zal stellig worden als een boom, geplant aan waterstromen, die zijn eigen vrucht geeft als het de juiste tijd ervoor is en waarvan het gebladerte niet verwelkt, en al wat hij doet, zal gelukken” (Psalm 1:2, 3). Het toepassen van Gods raad draagt beslist bij tot een gelukkig huwelijk. WAT DENKT U?

˘ Hoe denkt God over echtscheiding? — Maleachi 2:14-16.

˘ Hoe hoort een man zijn vrouw te ¨ behandelen? — Efeziers 5:23, 28. ˘ Wat voor wijsheid is er nodig voor een gelukkig huwelijk? — Psalm 1:2, 3.

Ontwaakt! november 2011

Klimaatconferenties Blijft het bij woorden? ren bepaalde broeikasgassen die verantwoordelijk zijn voor de opwarming van de aarde. Maar door grootschalige houtkap blijven die gassen in steeds grotere hoeveelheden in de atmosfeer achter. Om deze problemen aan te pakken, hebben wereldleiders klimaatconferenties georganiseerd. Het Kyotoprotocol

„De wereld moet zich verenigen in de strijd tegen de klimaatverandering. De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat niets doen tot meer droogte, honger en volksverhuizingen zal leiden, waardoor er de komende jaren meer conflicten zullen ontstaan.” — Barack Obama, president van de VS. OMMIGE wetenschappers zeggen dat onze S planeet ziek is en koorts heeft. Volgens hen nadert de temperatuur op aarde het zogenoem-

Ontwaakt! november 2011

De klimaattop van Kopenhagen

Het doel van de klimaattop van Kopenhagen (COP151) in december 2009 was het Kyotoprotocol te vervangen en met ingang van 2012 nieuwe, bindende afspraken te maken. De conferentie werd bijgewoond door vertegenwoordigers van 192 landen, onder wie 119 staatshoofden. COP15 stond voor de volgende belangrijke uitdagingen: 1. Het maken van juridisch bindende afspraken. Ontwikkelde landen zouden misschien

weigeren akkoord te gaan met de noodzakelijke 1 De Conferentie van Partijen (COP) wordt op geregelde basis gehouden op grond van het VN-Raamverdrag inzake klimaatverandering (UNFCCC).

Earth: NASA/The Visible Earth (http://visibleearth.nasa.gov/); Barack Obama: ATTILA KISBENEDEK/AFP/Getty Images

de omslagpunt: de subtiele grens waarbij een kleine stijging in de temperatuur „een drastische verandering in het milieu kan veroorzaken die weer een veel grotere stijging in de temperatuur op aarde tot gevolg heeft”, zegt de Britse krant The Guardian. Hoe is het zover gekomen? Kan de situatie nog teruggedraaid worden? Kunnen mensen wel een oplossing vinden voor de opwarming van de aarde? En dan hebben we het nog niet eens over alle andere grote problemen waarmee de mensheid geconfronteerd wordt. Veel wetenschappers denken dat mensen zelf in grote mate tot het probleem hebben ¨ bijgedragen, onder andere door de industriele revolutie. Die leidde tot een toename in het gebruik van fossiele brandstoffen, zoals kolen en olie. Een andere factor is buitensporige ontbossing. Bossen zijn de longen van onze planeet. Bomen absorbe-

In 1997 werden in het protocol of verdrag van Kyoto nieuwe doelstellingen vastgelegd in verband met de CO2-uitstoot. Met de ondertekening van het protocol verplichtten ¨ de landen van de Europese Unie en 37 andere geındustrialiseerde landen zich ertoe hun uitstoot ten opzichte van het niveau van 1990 met gemiddeld 5 procent omlaag te brengen, en dat over een periode van vijf jaar, van 2008 tot 2012. Maar het Kyotoprotocol had een aantal ernstige gebreken. Het werd bijvoorbeeld niet geratificeerd door de Verenigde Staten. En opkomende industrielanden zoals China en India legden niet vast met welk percentage ze hun uitstoot zouden terugdringen. Toch zijn de Verenigde Staten en China alleen al verantwoordelijk voor zo’n 40 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot.

uitstootlimieten en het was de vraag of de grote ontwikkelingslanden bereid waren de toename in de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. 2. Het financieren van een duurzame oplossing. De ontwikkelingslanden zouden jarenlang

miljarden dollars nodig hebben om de toenemende gevolgen van het broeikaseffect te bestrijden en over te stappen op schonere technologie. 3. Het opzetten van een systeem voor controle op de uitstoot. Dat zou afzonderlijke lan-

den helpen om zich aan de uitstootlimieten te houden. Het zou ook garanderen dat ontwikkelingslanden het geschonken geld zouden gebruiken voor het doel waarvoor het bestemd was. Is het gelukt om hier afspraken over te maken? De onderhandelingen verliepen zo moeizaam dat zelfs een veel minder ambitieuze overeenkomst niet haalbaar leek. In de laatste uren van de conferentie werkten de leiders van 28 landen met veel moeite een intentieverklaring uit: het Kopenhagen-akkoord. Dit akkoord werd volgens Reuters formeel aanvaard met de vrij nietszeggende woorden: ’De conferentie neemt nota van het Akkoord van Kopenhagen.’ Met andere woorden, het werd aan de landen zelf overgelaten wat ze ermee zouden doen. Wat nu?

Inmiddels zijn er nieuwe conferenties gehouden en er zullen er nog meer volgen, maar veel mensen zijn sceptisch. „De planeet zal steeds warmer worden”, zei Paul Krugman, columnist bij de New York Times en winnaar van de Nobelprijs voor de Economie. Maar al te vaak winnen politieke en economische voordelen op korte termijn het van milieufactoren op lange termijn, wat een stimulans is om op dezelfde voet door te gaan. „Als je het verzet wilt begrijpen tegen maatregelen om het klimaat te redden, kijk dan waar het geld heen gaat”, aldus Krugman. Hij schreef ook dat de daadkracht rondom de klimaatverandering om zeep geholpen werd door „de gebruikelijke combinatie: hebzucht en [politieke] lafheid”. De opwarming van de aarde is in sommige opzichten te vergelijken met een orkaan. Meteorologen kunnen de kracht van een orkaan meten

en de eventuele baan ervan behoorlijk nauwkeurig in kaart brengen, wat heel nuttig is voor de mensen die zich in die baan bevinden. Maar alle wetenschappers, politici en zakenlieden bij elkaar kunnen een orkaan niet tegenhouden. Hetzelfde lijkt op te gaan voor de opwarming van de aarde, wat doet denken aan de volgende woorden in de Bijbel: ’Het is niet aan de aardse mens zijn weg te bepalen. Het staat niet aan een man die wandelt, zelfs maar zijn schrede te richten’ (Jeremia 10:23). God zal een eind maken aan de opwarming van de aarde

De Bijbel zegt dat „de Formeerder van de aarde en de Maker ervan (...) haar niet louter voor niets heeft geschapen” (Jesaja 45:18). Er staat ook in: „De aarde blijft altijd bestaan” (Prediker 1:4, De Nieuwe Bijbelvertaling). God zal niet toelaten dat de aarde onbewoonbaar wordt. Hij zal ingrijpen en een eind maken aan het falende menselijke bestuur en aan degenen die geen respect voor de aarde hebben. Tegelijkertijd zal hij alle mensen die integer zijn en echt moeite doen om zijn goedkeuring te krijgen, in leven houden. Spreuken 2:21, 22 zegt: „De oprechten zijn het die op de aarde zullen verblijven, en de onberispelijken zijn het die erop zullen overblijven.” Over slechte mensen die God niet trouw zijn wordt gezegd: „Zij zullen van de aarde zelf worden afgesneden.”

Een broeikasgas is een element in de atmosfeer dat warmtestraling absorbeert van het oppervlak van de aarde. Veel van ¨ de gassen die bij moderne industriele processen worden uitgestoten in de atmosfeer, zijn broeikasgassen. Het gaat onder andere om CO2, cfk’s, methaan en distikstofmonoxide. Alleen al de uitstoot van CO2 bedraagt elk jaar meer dan 25 miljard ton. Uit onderzoek is gebleken dat de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer ¨ sinds het begin van het industriele tijdperk met 40 procent is toegenomen.

Tingatinga Kunst met een glimlach INGATINGA laat ons de wereld zien door

„T de ogen van een kind: grappig, vrolijk

en kleurig”, schrijft Daniel Augusta, manager van de belangenvereniging van tingatingakunstenaars. De schilderijen gaan over het dierenleven en de cultuur van Afrika en vooral van Tanzania, waar de kunstvorm zijn oorsprong vond. De stijl is vernoemd naar de bedenker ervan, Edward Said Tingatinga, die geboren werd in 1932. Hij groeide op in een dorp in het zuiden van Tanzania, en het landschap en de wilde dieren daar maakten duidelijk veel indruk op hem. Toen hij een jaar of 25 was, verliet hij zijn ouderlijk huis op zoek naar werk en een hogere levensstandaard. Later verhuisde hij naar Dar es Salaam, de hoofdstad van Tanzania, waar hij werk vond als tuinman. De talentvolle Edward trad ’s avonds op als muzikant en danser, en met zijn optredens werd hij zelfs beroemd. 14

Ontwaakt! november 2011

Het jaar 1968 was een keerpunt in zijn leven. Hij kreeg een overheidsbaan bij een ziekenhuis in Dar es Salaam. Die baan gaf hem de tijd om de levendige herinneringen en indrukken uit zijn kindertijd om te zetten in zijn eigen kunstvorm: tingatinga. Edward had geen speciale kwasten en verven, maar haalde zijn materialen bij de plaatselijke ijzerhandel. Als verf gebruikte hij bijvoorbeeld fietslak en als doek nam hij stukken hardboard met een gladde kant, wat ideaal was voor het maken van glanzende schilderijen. Zijn stijl was eenvoudig. Op zijn schilde´ ´ rijen stond altijd maar een figuur, een felgekleurd en enigszins gestileerd Afrikaans dier, en voor de achtergrond gebruikte hij een of twee kleuren. Hij voegde er geen landschap of andere details aan toe. Edward liet enkele familieleden en goede vrienden toekijken terwijl hij aan het schilderen was. Al snel werden sommigen van hen

ANTWOORDEN VAN BLZ. 30 EN 31

Inspiratiebronnen

De tingatingakunst heeft een onuitputtelijke inspiratiebron: de Afrikaanse planten- en dierenwereld in al haar vormen en kleuren â&#x20AC;&#x201D; antilopen, apen, buffels, giraffen, leeuwen, nijlpaarden, olifanten, zebraâ&#x20AC;&#x2122;s en andere dieren, en ook bloemen en bomen. Een populaire achtergrond is de hoogste berg van Afrika, de Kilimanjaro, in het noordoosten van Tanzania.

Op moderne tingatingaschilderijen worden ook de mensen en de cultuur van Afrika vastgelegd. Ze beelden bijvoorbeeld een drukke markt af, een bezoek aan een plaatselijk ziekenhuis of gewoon een dorpstafereel. Vanaf het begin heeft tingatinga getalenteerde Afrikanen de kans gegeven zich te uiten. Tegelijkertijd leverde het een welkome aanvulling op hun inkomen op. De kunstenaars hebben zelfs een collectief gevormd in Dar es Salaam. Sommigen van hen houden nog vast aan de traditie om met fietslak te schilderen. Edward Tingatinga is in 1972 overleden, maar als hij nog had geleefd, zou de populariteit van zijn kunstvorm ongetwijfeld een grote glimlach op zijn gezicht hebben gebracht. 1. 1 hoort bij F 2. 2 hoort bij E 3. 3 hoort bij A 4. 4 hoort bij C 5. 5 hoort bij B 6. 6 hoort bij D 7. 290.000 8. C

zijn leerlingen, en zijn stijl werd steeds populairder. Vanaf het allereerste schilderij werd de tingatingakunst gekenmerkt door uitgesproken kleuren en eenvoudige figuren met duidelijke contouren. Maar door de jaren heen heeft de stijl zich verder ontwikkeld. Er kwamen steeds meer details en figuren bij. Tegenwoordig staan de schilderijen vaak vol mensen, dieren en allerlei voorwerpen.

Ontwaakt! november 2011

TOEVAL OF ONTWERP?

De scherpe tanden van de zee-egel Groeiende tand

Kalkplaat Vijf tanden Zee-egel

Gescherpte tand

˘ De zee-egel heeft vijf tanden waarmee hij in rotsen een nis uitboort om zich in te verbergen. Ondanks al dat geschuur en geschraap blijven zijn tanden scherp. „Dat kunnen we niet zeggen van de snij- en slijpinstrumenten die wij kennen en gebruiken”, zegt Pupa Gilbert, hoogleraar natuurkunde aan de Universiteit van Wisconsin-Madison (VS). Wat is het geheim van de zee-egel? Wetenswaardigheid: De tand van de zee-egel bestaat uit kristallen die door een soort cement aan elkaar gehecht zijn. Maar „er zijn vastgestelde breekpunten in de tanden ingebouwd”, merkt Gilbert op. Op deze plekken zit organisch materiaal dat minder robuust is — vergelijkbaar met perforaties in een vel papier — waardoor Both photos: Courtesy of Pupa Gilbert/University of Wisconsin-Madison

de afgesleten lagen van de tand daar makkelijk kunnen afbreken en er een nieuwe, scherpe punt vrijkomt. Omdat de tand aan de ene kant blijft doorgroeien en zichzelf aan de andere kant scherpt, wordt hij nooit bot. Gilbert noemt de tand van de zee-egel „een van de weinige natuurlijke structuren die zichzelf scherpen”. Deze ontdekking is vooral interessant voor ontwerpers van gereedschap. In theorie zouden ze op basis hiervan gereedschap kunnen ontwikkelen dat zichzelf scherpt. „Het zit hem in de methode die de zee-egel gebruikt”, zegt Gilbert. Wat denkt u? Is de bijzondere tand van de zee-egel door toeval ontstaan of is hij ontworpen?

JONGE MENSEN VRAGEN

Hoe kies ik goed amusement? Als je christen bent, ben je selectief als het om ontspanning gaat. Je gaat niet gewoon af op wat anderen van films, boeken en muziek vinden. Waarom niet? Omdat er vaak geweld, seks en spiritisme in voorkomen — onderwerpen die je moet vermijden. Toch is er wel goed amusement te vinden. De vraag is alleen hoe.1

FILMS

Kruis je favoriete filmgenre aan. M Komedie M Drama M Actie/avontuur M Sciencefiction M Iets anders

Vraag je af: Maken de films waar ik naar kijk het makkelijker of moeilijker om me aan Gods geboden in verband met seks, geweld en spiritisme te houden?

BOEKEN

MUZIEK

Weetje. In India worden vaak meer dan duizend films per jaar uitgebracht — veel meer dan in welk ander land maar ook. Wat moet je vermijden? In veel films worden normen ge` promoot die tegen de Bijbel ingaan. Vaak bevatten ze scenes waarin seks, geweld of paranormale dingen voorkomen. Maar de Bijbel zegt dat we niet eens over geweld of obscene dingen mogen praten en veroordeelt alles wat te maken heeft met spiritisme (Kolossenzen 3:8; Deuteronomium 18:10-13). Hoe kun je selectief zijn? „Als er in de trailer verkeerde dingen zitten, ga ik de film niet bekijken.” — Jerrine2. „Ik zal nooit naar een film gaan omdat een ander zegt dat die zo goed is, tenzij ik zeker weet dat hij of zij dezelfde normen en waarden heeft als ik.” — Caitlyn. „Als ik in de bioscoop naar een film zit te kijken en er komen dingen in voor waar ik me niet prettig bij voel, dan loop ik weg.” — Marina. „Om meer te weten te komen over de inhoud van een film, kijk ik op een site waar je kunt opzoeken of er seks, geweld of grof taalgebruik in voorkomt.” — Natasha. Tip: Zoek naar films waarbij de kans kleiner is dat er verkeerde dingen in voorkomen. Masami zegt: „Ik hou heel erg van kostuumdrama’s die op klassieke literatuur gebaseerd zijn.” 1 Ontwaakt! spreekt zich er niet over uit of bepaalde films, boeken of muziek goed of slecht zijn. Het doel van dit artikel is je te helpen je geweten door de Bijbel te laten vormen en je door Gods normen te laten leiden (Psalm 119:104; Romeinen 12:9). 2 Sommige namen in dit artikel zijn veranderd.

Ontwaakt! november 2011

“

´ Veel boeken en films kunnen gewoon niet als je je aan de normen van de Bijbel wilt houden. Maar als ik iets vind wat daar niet mee in strijd is, kan ik er echt van genieten. Adrian

”

FILMS

Kruis je favoriete soort boeken aan. M Fictie M Non-fictie M Klassieke literatuur M Iets anders

Vraag je af: Komt in de boeken die ik leuk vind vaak gedrag voor dat God afkeurt?

BOEKEN

MUZIEK

Weetje. Alleen al in de Verenigde Staten worden elke week meer dan duizend boeken uitgegeven. Wat moet je vermijden? Ook in veel boeken worden normen gepromoot die tegen de Bijbel ingaan. Soms komt er expliciete seks in voor of hebben ze een spiritistisch thema. Maar de Bijbel zegt: „Laat hoererij [seks buiten het huwelijk] en allerlei onreinheid of hebzucht onder u zelfs niet ter sprake ko¨ men” (Efeziers 5:3). Er staat ook in dat Jehovah een hekel heeft aan spiritisme (2 Koningen 17:17). Hoe kun je selectief zijn? „Als ik op zoek ben naar een goed boek, lees ik wat er op de achterkant van het boek staat en blader ik het door. Als ik iets zie wat niet door de beugel kan, koop ik het niet.” — Marie. „Toen ik wat ouder werd en zelf na ging denken, begreep ik hoe belangrijk het was om naar mijn geweten te luisteren. Als ik tot de conclusie kwam dat een boek niet goed was omdat het niet overeenkwam met Gods manier van denken, las ik niet verder.” — Corinne. Tip: Lees ook eens andere soorten boeken. „Ik merk dat klassieke literatuur me veel meer boeit dan moderne romans”, zegt Lara (17). „De bewoordingen, de manier waarop de karakters zijn uitgewerkt, de plots — dat vind ik geweldig!” VRAAG HET JE OUDERS

Ontwaakt! november 2011

Wat is er in het amusement veranderd sinds jullie jong waren? En wat is er volgens jullie ouders veranderd sinds de tijd dat zij jong waren?

“

Sommige soorten muziek kunnen je nieuwsgierig maken naar dingen die je als christen moet vermijden. We willen niet tegen ons geweten ingaan alleen maar omdat een liedje zo lekker klinkt. Janiece

”

FILMS

Kruis je favoriete muziekgenre aan. M Rock M Klassiek M Jazz M R&b M Hiphop M Iets anders Vraag je af: Maakt de muziek waar ik naar luister het makkelijker of moeilijker om mijn seksuele verlangens onder controle te houden?

MEER INFORMATIE Zie hoofdstuk 31 en 32 van het boek Wat jonge mensen vragen — Praktische antwoorden, Deel 2, uitgegeven door Jehovah’s Getuigen.

BOEKEN

MUZIEK

Weetje. Vier grote platenlabels geven samen zo’n 30.000 albums per jaar uit. Dat vertegenwoordigt ongeveer 70 procent van de wereldwijde omzet. Wat moet je vermijden? Veel moderne muziek kan niet door de beugel. Seksueel getinte teksten en videoclips kunnen het extra moeilijk voor je maken om je seksuele verlangens on¨ der controle te houden (1 Korinthiers 6:18). Leigh (21) zegt: „Veel muziek moedigt aan tot gedrag dat tegen de normen van de Bijbel ingaat, en de beat maakt dat mensen erop willen dansen — en dan bedoel ik niet de Engelse wals.” Hoe kun je selectief zijn? „Ik denk erover na of ik me zou schamen als volwassen christenen mijn muzieklijst zouden bekijken. Dat helpt me te bepalen naar wat voor muziek ik wel en niet kan luisteren.” — Leanne. Tip. Wees bereid om andere genres te proberen. Roberto zegt: „Mijn vader houdt van klassieke muziek, dus als kind hoorde ik dat vaak. Doordat ik meer over klassieke muziek te weten kwam en ook piano leerde spelen, ging er een wereld voor me open!” De amusementsindustrie heeft er alleen maar voordeel van als je je door de Bijbel gevormde geweten negeert en gewoon kiest voor de films, boeken en muziek die populair zijn.

Meer artikelen uit de „Jonge mensen vragen”-serie vind je op www.watchtower.org/ypo Ontwaakt! november 2011

Mexico’s

NATIONALE DRANK

˘ Toen de Spaanse conquistadores begin zestiende eeuw in Mexico aankwamen, maakten ze kennis met een plaatselijke drank, pulque, die gemaakt werd uit het gegiste sap van de agave. Pulque heeft net als bier een laag alcoholgehalte. Het bevat ook plantaardige eiwitten, koolhydraten, vitaminen en mineralen, en daarom wordt het in veel gebieden als aanvulling op de voeding gezien. De Spanjaarden, die gewend waren alcohol bij hun maaltijden te drinken, begonnen het agavesap al snel te distilleren tot mescal. Deze sterkedrank werd de voorloper van tequila. Tegenwoordig zijn er tientallen tequiladistilleerderijen in Mexico. Ze produceren jaarlijks bijna 200 miljoen liter tequila, en 40 procent daarvan is bestemd voor de export. De drank is vernoemd naar de plaats Tequila in de droge hooglanden van de staat Jalisco in het westen van Centraal-Mexico. In dit gebied

wordt de blauwe agave1 verbouwd, een vetplant die familie is van de lelie. Het duurt wel twaalf jaar voordat een agave volgroeid is, en tijdens dat proces absorbeert de plant veel mineralen. Bij de oogst worden de stekelige bladeren weggesneden, waardoor alleen het ananas˜ vormige hart overblijft, de pina. Dit hart, dat gemiddeld vijftig kilo weegt, bevat het voed˜ zame sap. Er is zo’n zeven kilo pina nodig om ´ ´ een liter tequila te produceren. Veel Mexicanen drinken tequila puur met een beetje zout en een schijfje limoen. Buitenlanders kennen vaak eerder de margarita, een cocktail van tequila, limoensap en sinaasappellikeur, geserveerd met gestampt ijs in een glas waarvan de rand in zout is gedoopt. Tequila2 wordt in zo’n negentig landen verkocht en is daarmee een van de bekendste exportproducten van Mexico. 1 Van de 136 agavesoorten in Mexico worden er verschillende gebruikt voor de productie van pulque en andere alcoholische dranken. Maar voor tequila wordt alleen de blauwe agave gebruikt. 2 Een matig gebruik van alcohol wordt in de Bijbel niet veroor¨ deeld (Psalm 104:15; 1 Timotheus 5:23). De Bijbel veroordeelt wel ¨ overmatig drankgebruik en dronkenschap (1 Korinthiers 6:9, 10; Titus 2:3).

Het antwoord op mijn vragen over onrecht VERTELD DOOR URSULA MENNE

Zolang ik me kan herinneren, is het mijn wens geweest dat iedereen eerlijk en rechtvaardig behandeld zou worden. Die wens leidde er zelfs toe dat ik in de DDR in de gevangenis belandde. En uitgerekend daar vond ik het antwoord op mijn vragen over onrecht. K BEN in 1922 geboren in Halle, een stad die meer dan 1200 jaar oud is. Halle ligt zo’n tweehonderd kilometer ten zuidwesten van Berlijn en was een van de eerste bolwer¨ ken van het protestantisme. Mijn zusje, Kathe, werd in 1923 geboren. Mijn vader zat in het leger en mijn moeder zong in het theater. Van mijn vader heb ik het sterke verlangen meegekregen om onrecht te bestrijden. Toen hij het leger verliet, opende hij een winkel. Omdat de meeste klanten arm waren, liet hij ze uit medelijden op krediet kopen. Maar door die nobele instelling ging hij uiteindelijk failliet. De ervaring van mijn vader had me moeten leren dat het bestrijden van ongelijkheid en onrecht veel moeilijker en gecompliceerder is dan het lijkt. Maar jeugdig idealisme laat zich nu eenmaal niet makkelijk temperen. Ik heb het artistieke talent van mijn moeder ¨ ¨ geerfd. Zij was ook degene die Kathe en mij in de wereld van muziek, zang en dans introduceerde. Ik was een vrolijk kind, en mijn zus en ik hadden een geweldig leven — tenminste, tot 1939.

Ausdruckstanz, waarvan de choreografe Mary Wigman de grondlegger was. Voor deze dansvorm moet een danser zijn of haar gevoelens in de dans kunnen uitdrukken. Ik ging ook schilderen. Mijn vroege tienerjaren waren dus spannend en leerzaam. Het was een gelukkige tijd totdat in 1939 de Tweede Wereldoorlog uitbrak. En in 1941 kregen we nog een schok te verwerken: mijn vader overleed aan tbc. Oorlog is iets verschrikkelijks. Hoewel ik pas zeventien was toen de oorlog begon, dacht ik dat de wereld gek was geworden. Heel veel gewone burgers lieten zich meeslepen door de nazihysterie. Later kregen we te maken met ontberingen, dood en verderf. Ons huis raakte bij een bombardement zwaar beschadigd en tijdens de oorlog zijn meerdere familieleden van ons omgekomen. Toen in 1945 de oorlog voorbij was, woon¨ den mijn moeder, Kathe en ik nog steeds in Halle. Inmiddels was ik getrouwd en had ik een dochtertje, maar ik had geen goed huwelijk. Een nachtmerrie begint Mijn man en ik gingen uit elkaar en ik werkte Toen ik een jaar of vijftien was, ging ik naar als danseres en schilderes om mezelf en mijn de balletschool. Daar leerde ik onder andere de dochtertje te onderhouden. Ontwaakt! november 2011

Na de oorlog werd Duitsland in vier zones verdeeld, en onze stad viel in de zone die door de Sovjet-Unie werd bestuurd. We moesten dus wennen aan een communistisch regime. In 1949 werd de naam van het oostelijke deel van Duitsland, waar wij woonden, veranderd in DDR. Het leven onder het communisme

In die periode werd mijn moeder ziek en moest ik haar verzorgen. Ik kreeg een kantoorbaan bij de plaatselijke overheid. Ondertussen kwam ik in contact met jonge dissidenten, die de´ aandacht wilden vestigen op de misstanden. Een jongen mocht bijvoorbeeld niet naar de universiteit omdat zijn vader lid was geweest van de nazipartij. Ik kende hem goed omdat we vaak samen musiceerden. Ik vond het niet eerlijk dat hij werd gestraft voor iets wat zijn vader gedaan had. Ik raakte steeds meer betrokken bij de dissidenten en besloot mee te doen aan demonstraties. Op een keer hing ik zelfs pamfletten aan de buitentrap van het plaatselijke gerechtsgebouw. Mijn rechtvaardigheidsgevoel werd nog verder geweld aangedaan door brieven die ik als ´ secretaresse van het Regionale Vredescomite moest typen. Ik heb ook meegemaakt dat het ´ comite om politieke redenen communistisch propagandamateriaal naar een oudere man in West-Duitsland wilde sturen zodat hij onder verdenking zou komen te staan. Ik was zo verontwaardigd over de oneerlijke behandeling van die man dat ik de pakketjes in het kantoor verstopte. Ze zijn nooit verstuurd. Hulp van „de gevaarlijkste van allemaal”

tot zes jaar gevangenisstraf veroordeeld. In die periode werd ik ziek en kwam ik in een ziekenzaal terecht met zo’n veertig andere vrouwen. Toen ik al die diep ongelukkige mensen zag, raakte ik in paniek. Ik rende naar de deur en begon er met mijn vuisten op te bonken. „Wat moet je?”, vroeg de bewaker. „Laat me eruit!”, schreeuwde ik. „Zet me desnoods in een isoleercel, maar haal me hier alsjeblieft weg!” Natuurlijk ging hij daar niet op in. Kort na dit voorval viel het me op dat een van de vrouwen anders was dan de rest. Ze straalde een innerlijke rust uit. Daarom ging ik bij haar zitten. „Weet je wel zeker dat je bij me wilt zitten?”, vroeg ze tot mijn verbazing. Ze voegde eraan toe: „Ze vinden mij de gevaarlijkste van allemaal omdat ik een Getuige van Jehovah ben.” Ik wist toen nog niet dat Jehovah’s Getuigen als vijanden van de communistische staat werden beschouwd. Maar ik wist wel dat twee Bijbelonderzoekers (zoals de Getuigen vroeger werden genoemd) geregeld bij mijn vader kwamen toen ik nog klein was. Ik kon me zelfs herinneren dat mijn vader gezegd had: „De Bijbelonderzoekers hebben gelijk!” Ik ¨ was zo blij dat ik deze lieve vrouw, Berta Bruggemeier, had ontmoet dat ik begon te huilen. „Wil je me meer over Jehovah vertellen?”, vroeg ik. Vanaf dat moment brachten we veel tijd samen door en praatten we met elkaar over de Bijbel. Ik leerde onder andere dat de ware God, Jehovah, een God van liefde, gerechtigheid en vrede is. Ik leerde ook dat hij alle schade die door slechte, tirannieke mensen wordt veroorzaakt, ongedaan zal maken. „Nog maar een korte tijd en de goddeloze zal er niet meer zijn”, zegt Psalm 37:10, 11. „De zachtmoedigen daarentegen zullen de aarde bezitten, en zij zullen inderdaad hun heerlijke verrukking vinden in de overvloed van vrede.”

In juni 1951 kwamen twee mannen mijn kantoor binnen en zeiden: „U staat onder arrest.” Ze brachten me naar een gevangenis die bekendstond als Roter Ochse. Een jaar later werd ik beschuldigd van staatsondermijnende activiteiten. Een student had me aangegeven bij de Ik word vrijgelaten Stasi, de geheime politie, vanwege de pamfleten vlucht naar het westen ten die ik eerder had aangeplakt. De rechtszaak was een schijnvertoning. Niemand besteedde In 1956 werd ik vrijgelaten nadat ik iets meer enige aandacht aan mijn verdediging. Ik werd dan vijf jaar in de gevangenis had gezeten. In22

Ontwaakt! november 2011

Hoe ik op mijn leven terugkijk

Soms vragen mensen me hoe het leven onder het regime van de nazi’s en de communisten was. Het was in beide gevallen niet makkelijk. En zoals voor alle menselijke regeringsvormen geldt, hebben deze regimes bewe-

zen dat mensen zichzelf nu eenmaal niet kunnen besturen. De Bijbel zegt naar waarheid dat „de ene mens over de andere mens heeft geheerst tot diens nadeel” (Prediker 8:9). ¨ Toen ik nog jong en naıef was, dacht ik dat mensen een rechtvaardige regering konden brengen. Nu weet ik wel beter. Alleen onze Schepper kan ervoor zorgen dat er een rechtvaardige wereld komt. Hij zal dat doen door de wereld van alle slechte mensen te bevrijden en het bestuur over de aarde in handen te geven van zijn Zoon, Jezus Christus, die de belangen van anderen altijd boven die van zichzelf stelt. Over hem zegt de Bijbel: „Gij hebt rechtvaardigheid liefgehad en wetteloosheid gehaat” ¨ (Hebreeen 1:9). Ik ben heel dankbaar dat God me tot deze geweldige en rechtvaardige Koning getrokken heeft, en ik hoop voor eeuwig onder zijn bestuur te leven! °

middels had ik twee dochters, Hannelore en Sabine. Vijf dagen na mijn vrijlating vluchtte ik samen met hen naar West-Duitsland. Daar scheidde ik van mijn man en legde ik opnieuw contact met de Getuigen. Door mijn studie van de Bijbel ging ik inzien dat ik een aantal dingen moest veranderen om mijn leven in overeenstemming te brengen met Jehovah’s normen. Ik bracht de nodige veranderingen aan en werd in 1958 gedoopt. Later hertrouwde ik, dit keer met een Getuige van Jehovah, Klaus Menne. We hadden een heel goed huwelijk en kregen samen twee kinderen, Benjamin en Tabia. Helaas is Klaus zo’n twintig jaar geleden bij een ongeluk om het leven gekomen, en ik ben nooit meer hertrouwd. Ik put veel troost uit het besef dat de doden een opstanding zullen krijgen tot leven in een paradijs op aarde (Lukas 23:43; Handelingen 24:15). Ik ben ook erg blij dat alle vier mijn kinderen Getuige van Jehovah zijn. Door mijn studie van de Bijbel heb ik geleerd dat alleen Jehovah in echte gerechtigheid kan voorzien. In tegenstelling tot mensen houdt hij rekening met alle omstandigheden en met onze achtergrond — factoren die voor mensen vaak niet zichtbaar zijn. Dit besef geeft me innerlijke rust, vooral als ik onrecht zie of meemaak. In Prediker 5:8 staat: „Indien gij enige onderdrukking van de onbemiddelde en het gewelddadig wegnemen van recht en van rechtvaardigheid ziet in een rechtsgebied, verbaas u niet over de aangelegenheid, want iemand die hoger is dan de hoge waakt.” Met „iemand die hoger is” wordt onze Schepper bedoeld. „Alle dingen liggen naakt en openlijk tentoongesteld voor de ogen van hem aan wie wij re¨ kenschap hebben af te leggen”, zegt Hebreeen 4:13.

Een recente foto van mij met Benjamin en zijn vrouw, Sandra

Met Hannelore en Sabine nadat we naar West-Duitsland waren gevlucht

DENGUE

EEN GROEIEND PROBLEEM

„De gezondheidsraad van Morelos (...) en de gemeentelijke gezondheidsdienst van Emiliano Zapata reiken dit certificaat uit aan de Koninkrijkszaal van Jehovah’s Getuigen (...) voor hun inspanningen om ¨ een schone omgeving te creeren zonder broedplaatsen voor denguemuggen.”

1 In sommige landen wordt het virus ook verspreid door andere muggen, zoals de Aedes albopictus (tijgermug). 2 Aedes-muggen gaan meestal niet verder dan een paar honderd meter van hun broedplaats vandaan.

Ontwaakt! november 2011

reservoirs, doen gezondheidsdeskundigen de aanbeveling de reservoirs af te dekken. Dat voorkomt dat die een broedplaats voor muggen worden. De verspreiding van deze muggen kan ook worden voorkomen door geen dingen op het erf te laten rondslingeren waar water in kan blijven staan, zoals oude autobanden, blikken, bloempotten en emmers. Diagnose en behandeling

Dengue wordt vaak niet herkend omdat de symptomen ervan lijken op die van griep. Maar volgens de WHO kan het om dengue gaan als iemand koorts heeft in combinatie met huiduitslag, spierpijn, pijn achter de ogen en hevige pijn in de gewrichten. Dat laatste is de reden waarom de ziekte ook wel knokkelkoorts genoemd wordt. De koorts houdt vijf tot zeven dagen aan. Er bestaat nog geen geneesmiddel voor dengue. Meestal kan het thuis worden behandeld door veel te rusten en veel te drinken. Er moet wel goed in de gaten worden gehouden of er bij ¨ de patient geen hemorragische koorts (DHF) of dengue-shocksyndroom (DSS) optreedt. Dat zijn potentieel dodelijke complicaties die zich kunnen voordoen nadat de koorts is af¨ genomen en de patient zich lijkt te herstellen. Wat zijn enkele van de symptomen? Hevige

Source: Courtesy Marcos Teixeira de Freitas

E OVERHEID in Mexico maakt zich terecht zorgen over muggen die ziekten overbrengen. Deze hinderlijke insecten kunnen een gevaarlijk virus verspreiden dat dengue veroorzaakt, een potentieel levensbedreigende ziekte. In Mexico werden er in 2010 meer dan 57.000 mensen door getroffen. Mexico is maar een van de ruim honderd landen waar de ziekte veel voorkomt. Volgens schattingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn er wereldwijd jaarlijks wel vijftig miljoen gevallen van dengue en loopt ongeveer twee vijfde van de wereldbevolking het risico de ziekte te krijgen. Gezondheidsorganisaties hebben daarom programma’s opgestart ter bestrijding van de Aedes aegypti-mug, die het denguevirus overbrengt.1 Dengue komt het meest voor in tropische en subtropische klimaten, met name tijdens het regenseizoen en na natuurrampen zoals orkanen of overstromingen. Dat komt doordat vrouwelijke Aedes-muggen overal eitjes leggen waar ze stilstaand water vinden.2 Omdat veel mensen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied water opvangen en opslaan in betonnen water-

uur na zonsopgang en twee uur voor zonson¨ dergang het actiefst. Onder een geımpregneerd muskietennet slapen biedt extra bescherming. De tijd zal leren of er een vaccin tegen dengue ontwikkeld zal worden. Maar uiteindelijk zal Gods koninkrijk een eind maken aan alle ziekten. De tijd komt waarin de volgende profetie vervuld zal worden: „Hij [God] zal elke traan uit hun ogen wegwissen, en de dood zal niet meer zijn, noch rouw, noch geschreeuw, noch pijn zal er meer zijn. De vroegere dingen zijn voorbijgegaan” (Openbaring 21:3, 4).

buikpijn, aanhoudend braken, neus- en tandvleesbloedingen, zwarte ontlasting en roodpaarse onderhuidse blaren. Bij de symptomen van DSS horen bovendien nog rusteloosheid, dorst, een klamme, bleke huid en een heel lage bloeddruk. Helaas hebben antibiotica geen effect omdat dengue een virusinfectie is en geen bacte¨ ¨ riele infectie. Denguepatienten kunnen ook beter geen ontstekingsremmers zoals aspirine en ibuprofen gebruiken, omdat die het risico op bloedingen vergroten. Er bestaan vier stammen van het denguevirus en het is mogelijk de ziekte meer dan eens te krijgen. Als u dengue hebt opgelopen, zorg dan voor voldoende rust en drink veel. Blijf ook zo veel mogelijk onder een muskietennet om te voorkomen dat u opnieuw door muggen gestoken wordt en de ziekte zich verder verspreidt. Hoe kunt u in het algemeen voorkomen dat u door muggen wordt gestoken? Draag bedekkende kleding en gebruik insectenwerende middelen. Hoewel muggen op elk moment van de dag kunnen steken, zijn ze ongeveer twee

Voorkom muggenbeten a. Draag bedekkende kleding en gebruik insectenwerende middelen b. Slaap onder een muskietennet

Mogelijke broedplaatsen 1. Autobanden 2. Dakgoten 3. Bloempotten 4. Emmers en teilen 5. Lege blikken en vaten

b 1

3 4

John Foxe

en zijn strijd tegen religieuze intolerantie

te worden. Maar hij weigerde dat omdat hij niet achter het verplichte celibaat stond. Daardoor kwam het tot een climax. Op verdenking van ketterij — wat hem het leven had kunnen kosten — verliet hij in 1545 de universiteit en gaf ` daarmee een veelbelovende academische carriere op. Hij werd huisonderwijzer bij een gezin in de buurt van Stratford-upon-Avon (WarwickEen turbulente tijd shire). Daar trouwde hij met Agnes Randall. John Foxe werd in 1516 of 1517 in Boston (EnAgnes, die uit het nabijgelegen Coventry geland) geboren. Dat was in de tijd dat Maarten kwam, vertelde hem over een weduwe die Smith Luther volgens de overlevering zijn 95 stellin- (of Smythe) heette en die haar kinderen de tien gen op een kerkdeur in Wittenberg (Duitsland) geboden en het Onzevader had geleerd. Ze had spijkerde. Foxe, geboren in een rooms-katholiek dat alleen niet in het Latijn gedaan maar in gezin, verscheen dus op het toneel toen de her- het Engels. Voor deze ’misdaad’ kwam ze op de vormers de autoriteit en leerstellingen van de ka- brandstapel, samen met zes mannen tegen wie tholieke kerk aanvochten. een vergelijkbare beschuldiging was ingebracht. Hij ging naar de Universiteit van Oxford, waar Omdat mensen woedend waren over dit grove hij onder andere Grieks en Hebreeuws studeer- onrecht, verspreidde de plaatselijke bisschop het de. Dat stelde hem in staat de Bijbel in de gerucht dat de slachtoffers deze straf hadden onoorspronkelijke talen te lezen. Daardoor begon dergaan vanwege een ’grotere zonde’. Ze zouden hij kennelijk te twijfelen aan het katholieke ge- op vrijdag en andere vastendagen vlees hebben loof. Zijn collega’s vermoedden dat hij zou over- gegeten. gaan op het protestantisme en meldden dit aan Hoe kwam het dat de martelaren gedeelten het universiteitsbestuur. Vanaf die tijd werd hij van de Bijbel in het Engels kenden? Zo’n 150 scherp in de gaten gehouden. jaar eerder was de Bijbel ondanks tegenstand Nadat hij in 1543 zijn doctoraat had behaald, van de kerk vanuit het Latijn in het Engels verstond hij op de nominatie om tot priester gewijd taald door John Wyclif, die ook rondtrekkende 26

Ontwaakt! november 2011

' From Foxe'’' s Book of Martyrs

EEFT de mensheid iets van de geschiedenis geleerd? Het is interessant om met die vraag in gedachten het verhaal te lezen van John Foxe, een Engelsman die de pen opnam in de hoop dat zijn lezers de onuitsprekelijke wreedheden van zijn tijd zouden veroordelen. De verslagen van Foxe, die hij schreef in de tijd van de Reformatie, hadden eeuwenlang een krachtige uitwerking op het Engelse volk. Hij deed er ruim 25 jaar over om zijn boek, Acts and Monuments of the Church, te voltooien. Er is wel gezegd dat alleen de Engelse Bijbel meer invloed heeft gehad op de Engelse taal en cultuur.

predikers had opgeleid. Deze predikers, de lollarden1, hadden met de hand geschreven delen van de Bijbel bij zich en lazen die aan de mensen voor. Het parlement probeerde daarom een eind te maken aan hun werk. In 1401 werd er een wet aangenomen die bisschoppen het recht gaf ketters gevangen te zetten, te martelen en op de brandstapel te brengen. Omdat Foxe bang was gearresteerd te worden, verhuisde hij met zijn gezin naar Londen, waar hij zich later ging inzetten voor de protestantse zaak. Hij vertaalde traktaten van Duitse hervormers en traktaten die in het Latijn geschreven waren in het Engels. Hij schreef zelf ook enkele traktaten. Daarnaast begon hij aan het samenstellen van een geschiedenis van de lollarden in Engeland, die hij in 1554 voltooide. Het was een klein boek van 212 pagina’s in het Latijn dat werd uitgegeven in Straatsburg (nu een deel van Frankrijk). Het was in feite het eerste deel van zijn Acts 1 Zie het artikel „De lollarden, moedige bijbelpredikers” in De Wachttoren van 1 november 1980.

and Monuments of the Church. Vijf jaar later besloeg de geschiedenis meer dan 750 pagina’s op folioformaat. De dodelijke gevolgen van intolerantie

Tijdens de Reformatie werden er in Europa duizenden mannen, vrouwen en kinderen afgeslacht. In 1553 kwam Maria Tudor in Engeland op de troon, een streng katholieke koningin die bekend kwam te staan als Bloody Mary. Het Engelse parlement had in 1534 alle banden met Rome verbroken, maar zij was vastbesloten Engeland weer onder de autoriteit van de paus te brengen. Tijdens haar vijfjarige bewind werden zo’n driehonderd mannen en vrouwen, onder wie protestantse kerkleiders, op beschuldiging van ketterij op de brandstapel gebracht. Vele anderen stierven in de gevangenis. Foxe overleefde deze periode omdat hij kort na Maria’s kroning met zijn gezin naar Basel (Zwitserland) was verhuisd. In 1559, een jaar nadat Maria’s protestantse zus Elizabeth tot koningin was gekroond, ging hij samen met andere bannelingen terug naar Engeland. In datzelfde

John Wyclif zond rondtrekkende predikers uit, de lollarden From the book The Church of England: A History for the People, 1905, Vol. II

jaar had Elizabeth de Akte van Suprematie1 opnieuw ingesteld, waardoor ze de hoogste bestuurder van de kerk was geworden. Als reactie ¨ daarop werd ze in 1570 door paus Pius V geexcommuniceerd. Kort daarna kwamen er internationale samenzweringen tegen Engeland aan het licht, waaronder complotten om de protestantse koningin te vermoorden. Als gevolg daarvan werden honderden katholieken van hoog1 D.H. Montgomery zegt in zijn boek The Leading Facts of English History dat het parlement in 1534 de Akte van Suprematie aannam, „waarin Hendrik onvoorwaardelijk tot absoluut hoofd van de kerk werd uitgeroepen. Ontkenning daarvan werd opgevat als hoogverraad. Toen de koning de akte ondertekende, ´ ´ schoof hij met een pennenstreek duizend jaar oude tradities aan de kant, en Engeland trad moedig op de voorgrond met een nationale kerk die zich onafhankelijk verklaarde van de paus.”

HET MARTELAARSBOEK VAN FOXE Terwijl de katholieke kerk tegen de Reformatie streed, waren er in Europa mannen zoals Jean Crespin1 die details vastlegden over de vervolging en de martelaren in hun land. Daarom werd Acts and Monuments of the Church ook wel „Het martelaarsboek van Foxe” genoemd. Toen er herziene en verkorte edities begonnen te ¨ verschijnen, werd de onofficiele titel bekender dan de titel die Foxe zelf gekozen had. 1 Zie het artikel „Het boek der martelaren van Jean Crespin” in de Ontwaakt! van maart 2011. 5 Classic Vision/age fotostock

verraad beschuldigd en in opdracht van Elizabeth terechtgesteld. Zowel de katholieke als de protestantse kerk was ver afgeweken van wat Jezus Christus had geleerd. Hij had namelijk gezegd: „Blijft uw vijanden liefhebben en blijft bidden voor hen die ¨ u vervolgen” (Mattheus 5:44). Omdat beide kerken dit duidelijke gebod negeerden, bezorgden ze het christendom een slechte naam — een ontwikkeling die in de Bijbel voorzegd was. De apostel Petrus schreef dat er door toedoen van mensen die zich uitgaven voor christenen ’schimpend over de weg der waarheid zou worden gesproken’ (2 Petrus 2:1, 2). Foxe voltooit zijn werk

In Engeland begon Foxe aan een uitgebreide editie van zijn geschiedenisverslag. Sommigen van zijn lezers zijn misschien ooggetuige geweest van bepaalde gebeurtenissen die hij beschreef. De eerste editie in het Engels, die zo’n 1800 pagina’s en een aantal houtsneden omvatte, verscheen in 1563 en werd meteen een succes. De tweede editie volgde zeven jaar later. Die bestond uit twee delen en had ruim 2300 pagina’s en 153 illustraties. Het jaar daarop gaf de anglicaanse kerk opdracht om in alle Engelse kathedralen en de huizen van kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders een exemplaar van het boek naast de Bijbel te leggen zodat bedienden en bezoekers het konden inkijken. Al snel volgden parochiekerken hun voorbeeld. Dankzij de illustraties, die een diepe en blijvende indruk maakten, was het een boek waar zelfs mensen die niet konden lezen iets aan hadden. Inmiddels had Foxe zich aangesloten bij de puriteinen, protestanten die vonden dat het niet voldoende was zich af te scheiden van de kerk van Rome. Ze leerden dat elk spoortje van het katholicisme verwijderd moest worden — een standpunt dat hen ironisch genoeg in conflict bracht met de anglicaanse kerk, die veel katholieke gebruiken en leerstellingen had overgenomen. John Foxe stelde in zijn werk veel van de religieuze gruweldaden uit zijn tijd aan de kaak. Zijn gedachtegoed zou nog eeuwenlang bepalend zijn voor de manier waarop de Engelsen over religie en politiek dachten.

EEN BLIK OP DE WERELD

Natuurrampen in 2010 Een grote verzekeringsmaatschappij meldde dat er in 2010 wereldwijd 950 natuurrampen hebben plaatsgevonden, tegen een jaarlijks gemiddelde van 785 over de afgelopen 10 jaar. De vijf grootste rampen waren de aardbevingen in Chili, China ¨ en Haıti, de overstromingen die een groot deel van Pakistan troffen, en de hittegolf in Rusland, waar tienduizenden slachtoffers vielen als gevolg van de hitte en luchtvervuiling. Boven Noord-Europa hing de aswolk van een vulkaan in IJsland, die weinig rechtstreekse schade aanrichtte maar het luchtverkeer ¨ bijna volledig stillegde. In Australie veroorzaakten twee zware hagelbuien omgerekend meer dan 1,4 miljard euro schade. De Londense Telegraph zegt: „De totale schade, met inbegrip van verliezen die niet door een verzekering werden gedekt, bedroeg 91,7 miljard euro, tegenover 35,3 miljard euro schade in 2009.” Waren de neanderthalers net als wij? „De lang bestaande opvatting dat neanderthalers inferieur waren aan de Homo sapiens is langzaam aan het veranderen naarmate er steeds meer nieuwe vaardigheden aan hen worden toegeschreven waarvan we dachten dat die uniek waren voor ons”, stond in de New Scientist. Uit recente ontdekkingen blijkt dat neanderthalers schuilplaatsen bouwden, haarden aanlegden, vuur maakten, kleren droegen, eten kookten, gereedschap maakten, en lijm om speerpunten aan schachten te bevestigen. Er zijn ook aanwijzingen dat ze voor zieken zorgden, symbolen kenden, sieraden droegen en hun doden begroeven. Volgens Erik Trinkaus, hoogleraar fysische antropologie aan de Washington-universiteit in Saint Louis (Missouri, VS), „waren neanderthalers mensen en hadden ze waarschijnlijk dezelfde geestelijke vermogens als wij”.

In Duitsland zijn 7 op de 10 baby’s al online. Ouders maken een profiel en e-mailadres voor ze aan of zetten foto’s of echo’s op internet. Maar experts dringen aan op voorzichtigheid, want foto’s op internet kunnen een kind zijn hele leven blijven achtervolgen. — BABY UND FAMILIE, DUITSLAND.

Volgens overheidsstatistieken

sterven in Rusland elk jaar zo’n 14.000 vrouwen als gevolg van huiselijk geweld. — RIA NOVOSTI, RUSLAND. Sneeuw die op de Mount Everest tussen de 6858 en 7752 meter hoogte valt, bevat

hoeveelheden arsenicum en cadmium die voor drinkwater als gevaarlijk worden beschouwd. De oorzaak van de vervuiling wordt bij de mens gezocht. — SOIL SURVEY HORIZONS, VS.

De enige firma in China die toestemming heeft om bijbels te drukken, heeft onlangs zijn 80 miljoenste bijbel geproduceerd. De firma drukt 1 miljoen bijbels per maand — een vierde van de wereldwijde productie. — XINHUA, CHINA.

’Iets meer dan 10 procent van de volwassen Amerikanen die katholiek zijn opgevoed, verlaat de kerk.’ — NATIONAL CATHOLIC REPORTER, VS. Ontwaakt! november 2011

VOOR GEZINSBESPREKING Lees Prediker 2:3-10. Trek een lijn van elk plaatje naar het vers dat erbij hoort. Kleur de plaatjes in.

Welk plaatje hoort bij welke Bijbeltekst? A

1. Vers 3

2. Vers 4

3. Vers 5

4. Vers 6

5. Vers 7

6. Vers 8 E

˘ De antwoorden staan op blz. 15

GESPREKSONDERWERP: Was Salomo echt gelukkig met alles wat hij voor zichzelf gedaan had? HINT: Lees Prediker 2:11. Wat betekent „ijdelheid en een najagen van wind”? Waar word je echt gelukkig van? HINT: Lees Lukas 6:38; Handelingen 20:35.

Ontwaakt! november 2011

OM ALS GEZIN TE DOEN: Lees Prediker 3:1-8. Laat elk gezinslid een van de dingen die in de verzen genoemd worden op een briefje schrijven. Doe de briefjes in een doos. Laat iemand er dan een briefje uit halen en zonder iets te zeggen uitbeelden wat er op het briefje staat. De rest van het gezin moet raden wat er wordt uitgebeeld.

Ga naar www.jw.org als je extra printjes wilt maken van deze rubriek

Verzamel en leer

Laatste Bijbelboek geschreven

Dothan

1 n.Chr.

98 n.Chr.

Uitknippen, dubbelvouwen en bewaren

Van Dothan meegenomen naar Egypte

EGYPTE

Leefde rond 1700 v.Chr.

De eerstgeboren zoon van Jakob en Rachel (Genesis 35:24). Zijn jaloerse halfbroers verkochten hem als slaaf. Hij was ongeveer dertien jaar een slaaf en gevangene in Egypte. Toch nam hij geen wraak. Hij vergaf zijn halfbroers, die veel spijt hadden (Genesis 50:15-21). Hoewel hij ver van huis was, eerde hij Jehovah door hard te werken, betrouwbaar te zijn en op seksueel gebied netjes te leven (Genesis 39:1-23).

ANT WOORDE N A. Dromer, 20 (Genesis 37:19, 28). B. ’. . . in werkelijkheid zondigen tegen God?’ (Genesis 39:9) C. Hij wist dat Gods geest Jozef „beleidvol en wijs” maakte (Genesis 41:38-41). Adam geschapen

VRAGE N A. Vul de zin aan. Jozefs halfbroers noemden hem „die ” en verkochten hem als slaaf voor zilverstukken. B. Toen Potifars vrouw Jozef onder druk zette om seks met haar te hebben, zei hij resoluut: ’Hoe zou ik deze grote slechtheid kunnen begaan en . . .’ C. Waarom wilde Farao dat Jozef de tweede bestuurder van Egypte werd?

4026 v.Chr.

BIJBEL K AART

JOZEF

J O Z E F

Mensen en landen 7. Ik heet Anietie en ik ben zeven. Ik woon in Nigeria. Hoeveel Getuigen van Jehovah zijn er ongeveer in Nigeria? Zijn dat er 190.000, 290.000 of 390.000? 8. Waar woon ik? Zet een rondje om de goede letter. Zet een stip op de plaats waar jij woont. Dan kun je zien hoe ver Nigeria bij jou vandaan is.

Zoek het plaatje Kun je deze plaatjes in dit tijdschrift vinden? Vertel iets over elk plaatje.

B A C

Zijn grootvader was pas overleden ˘ Een man schreef aan het Mexicaanse bijkantoor van Jehovah’s Getuigen: „Ik ben geen Getuige van Jehovah, maar ik vind jullie tijdschriften erg interessant. In een van de tijdschriften werd gesproken over de brochure Wanneer iemand die u dierbaar is, sterft. Dat trok mijn aandacht, want mijn grootvader is pas overleden. Ik zou graag acht van die brochures willen hebben voor mijn familie om ze te troosten.” In deze brochure staan antwoorden op

Q Graag zou ik vrijblijvend deze brochure ontvangen. Taal:

vragen als: Hoe verwerk ik mijn verdriet? En welke hoop is er voor de doden? Er wordt in uitgelegd wat de Bijbel over de dood en de toestand van de doden zegt. De brochure gaat ook in op Gods belofte dat Jezus Christus de doden tot leven zal brengen op een aarde waar geen slechtheid meer is en die veranderd is in een paradijs. U kunt de brochure aanvragen door de bon in te vullen en naar een van de adressen op bladzijde 5 te sturen.

Naam

Adres

Q Neem contact met me op in verband met een gratis Bijbelcursus bij mij thuis.

Wanneer iemand die u dierbaar is, sterft . . .

Postcode

Plaats

www.watchtower.org

g11 11-O