Albanian Contacts në dorën tuaj. Porositni një kopje falas www.albaniancontacts.com info@albaniancontacts.com
NR.9/5 www.thealbanian.co.uk Tel: 02082169527 info@thealbanian.info
Britanikët; Ja sa viza u dhamë shqiptarëve në 6 vjet Intrerpol Tirana ekstradon nga Londra Armand Bogdanin Gjykata e Lartë britanike dritë jeshile Shqipërisë për ekstradime të tjera
LONDON
SEPTEMBER 2008
Muhamet Hamiti do të jetë ambasadori i parë i Kosovës në Britaninë e Madhe SË SHPEJTI MISS SHQIPTARJA
MB ‘08
TI DUASH SHQIPTARËT përmes aparatit fotografik
The Albanian uron të gjithë besimtarët muslimanës agjerim të lehtë në muajin e madhnueshëm të Ramazanit
Bejtullah Destani zv/ambasador
Bejme transport mallrash Londër – Shqipëri 07727033937
07817797374 211 Boundary Road, P l a i s t o w L o n d o n E 1 3 9 Q F www.1stchoiceclaims.com info@1stchoiceclaims.com
T : 0 2 0 8 47 2 1110 F: 0 20 8 47 5 8869 M : 0 7 9 51 3 5 0 0 5 0
100% Mirëpret të gjithë Shqiptarët në Mbretërinë e Bashkuar
1st Choice Accident Claims Nëse keni patur ndonje aksident tre vitet e fundit mos hezitoni te na kontaktoni ne çdo moment Had an accident?
Not your fault
Kompensim
OUR Services *Free Consultation *Loss Of Earnings *Recovery & Storage *Cost Of Repairs *Policy Excess *Hire Charges *Personal Injury *Legal Expenses
LONDON SEPTEMBER 2008
PRITET DEKRETIMI NGA PRESINDENTI FATMIR SEIDIU NGA MUHAMED VELIU Muhamet Hamiti është zgjedhur të përmbush rolin e ambasadorit të parë të shtetit të Kosovës në Britaninë e Madhe. Emri i zotit Hamiti 44 vjeç, i është propozuar presidentit Fatmir Sejdiu nga ministria e punëve të jashtme të Kosovës. Ambasadori i Kosovës në Londër rrjedh nga një familje me tradita patriotike dhe me peshë në politikën e Kosovës. Ai ka një CV të pasur politike, si njëri prej bashkëpunëtorëve të afërt të ish presidentit të ndjerë Ibrahim Rugova dhe pasardhësit të tij zotit Fatmir Sejdiu.Emërimi tij së bashku me nëntë ambasadorët e tjerë, ka qenë një ndër lajmet kryesore të medias kosovare gjatë fund-muajit që shkoi. Gazeta Express e nis biografinë e ambasorit Hamiti me fjalët: "Muhamet Hamiti, është njeri prej pjesëtarëve të Familjes Hamiti e cila ka ndikim të madh në jetën publike të Kosovës" Mësohet se bashkëpunëtori më i afërt i ambasadorit të Kosovës do të jetë zoti Bejtullah Destani. Burime nga Prishtina kanë pohuar për "The Albanian" se emri Destanit, një figurë e njohur e komunitetit shqiptar në Britaninë e Madhe, është zgjedhur të jetë zëvendës ambasador. Hapja e kësaj ambasade në një prej vendeve më me peshë sidomos në marrjen e vendimeve të rëndësishme, do ti shërbejë akoma më
2
Muhamet Hamiti do të jetë ambasadori i parë i Kosovës në Londër, Bejtullah Destani do të jetë numri dy i kësaj ambasade shumë forcimit të bashkëpunimit të shkëlqyer mes Kosovës dhe Britanisë së Madhe. Nga ministria e jashtme e Kosovës mësohet se fillimisht 10 ambasadorët e akredituar në kryeqytet më të rëndësishme të botës do të qëndrojnë nëpër hotele, ndërkohë si ambasada do të shërbejnë godina të marra me qera. Kryeministri Hashim Thaçi deklaroi në një mbledhje të Qeverisë se përpilimi i listës së ambasadoreve, është bërë në konsultim me Presidentin Fatmir Sejdiu, ndërsa të nominuarit janë kandidatë me bagazh patriotik dhe profesional. "Është moment që kërkon marrje të përgjegjësive, me që qysh nga sot fillon ndërtimi i gjeneratës së diplomatëve tanë të cilët janë njerëz me veti të larta kombëtare, vizion dhe përkushtim", ka thënë Thaçi. Kabineti kryeministrit Hashim Thaci ka miratuar një fond prej 25 milion eurosh për një qëllim të tillë. Çështja e politikës së jashtme të Kosovës, ka ngalluar debate kohët e fundit si në ambientet politike dhe ato mediatike të shtetit më të ri në Botë. Do të jetë po zoti Sejdiu a i cili gjatë ditëve në vazhdim do të hedhë firmën e tij mbi dekretet e 10 ambasadorëve të Kosovës në Botë.
Burime nga Prishtina pohojnë se kjo është thjesht një çështje formaliteti pasi është arritur konsensusi të gjitha forcave politike në Kosovë për emërimin e ambasadorëve. Kush është ambasadori i parë i Kosovës në Londër. I emëruari si ambasadori i parë republikës së Kosës në Londër zoti Muhamet Hamiti ka lindur më 1964 në Dumnicë të Podujevës, Kosovë. Është i diplomuar në gjuhë e letërsi angleze në Prishtinë më 1987; ka magjistruar në letërsi angleze në Universitetin e Zagrebit (Kroaci )më 1990,
ndërsa më 2006 ka doktoruar në letërsi angleze në Universitetin e Prishtinës me temë për prozën e James Joyce-it dhe të Joseph Conradit. Në vitet 1990 ka realizuar qëndrime specializimi e hulumtimi për dijet letrare në dy universitete britanike, në East Anglia University (Norëich) dhe në Birkbeck College (University of London). Muhamet Hamiti jep letërsi angleze në Universitetin e Prishtinës nga viti 1989. Është autor i një libri monografik për letërsi angleze, i shkrimeve eseistike për letërsi, si dhe i përkthimeve në shqip dhe në anglisht.
Në vitet 1991-1999 ka punuar në Qendrën për Informim të Kosovës (QIK), si redaktor përgjegjës për seksionin anglisht. Ka qenë redaktor dhe përkthyes i një sërë botimesh në anglisht që QIK-u ka realizuar gjatë atyre viteve të luftës se kosovarëve për liri dhe pavarësi. Muhamet Hamiti është anëtar i Lidhjes Demokratike të Kosovës (LDK) që nga viti 1990, ndërsa anëtar i Këshillit të Përgjithshëm të LDK-së nga viti 2002. Muhamet Hamiti ka qenë këshilltar për media dhe zëdhënës i Presidentit të Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, nga mesi i vitit 2002 deri në vdekjen e Presidentit historik në janar të vitit 2006. Në shkurt të vitit 2006 Muhamet Hamiti është emëruar këshilltar i lartë politik i trashëgimtarit të Rugovës si President i Kosovës, Dr. Fatmir Sejdiut. Muhamet Hamiti është i martuar dhe baba i dy fëmijëve. Jeton në Prishtinë.
Fundjaven e fundit te cdo muaji bejme grumbullimin e mallrave ne Birmingham
ALB-UK TRANSPORT TRANSPORT MALLRASH
07727033937
LONDER - SHQIPERI www.alb-uktransport.com
Transportojme mallra per ne Shqiperi *Çmime speciale per pesha të mëdha *Mbledhje falas neper shtepite tuaja per pesha te renda *Hapur cdo te shtune dhe te diele 10 AM-04 PM ne: Safe store 105 Mayes Road Wood Green London N22 6UP
NGJITUR ME SHOPING CENTRE
07817797374
LONDON SEPTEMBER 2008
DREJTOR: PETRIT KUÇANA Zv/Drejtor: BASHKIM METALIA Kreyredaktor: MUHAMED VELIU
REDAKSIA Akil Koci, Bejtullah Destani, Daut Dauti, Emanuel Bajra, Majlind Goge, Naim Hasani, Ylli Përmeti, Kastriot Berberi,
Edvin Lamçe, Blerim Ciroka, Elda Memiaj, Brunilda Sejati, Pranvera Smith, Flori Slatina, Kastriot Dervishi, Jeni Miftari,Nertila Qarri, Naim Trezhnjeva, Anila Hoxha, Agim Shabani, Ilir Thaçi, Nikolin Nilaj, Behar Nela, Webdesign Marko www.thealbanian.co.uk albania7@gmail.com Tel/fax:02082169527
A doni të aplikoni për British Citizenship? Deshironi të aplikoni për qëndrim të përhershëm në UK? A u duhet të demostroni njohuritë tuaja për jetën në Britani? N Ë S E P O AT Ë H E R Ë S ET P J U N D I H M O N
Nuk është e nevojshme që ju të dini anglisht rrjedhshëm; të shkruani apo të flisni. SETP ofron një kurs 4-ditor Ditën e katërt një oficer i Home Office ju pajis me certifiktën që ju nevojitet për aplikim. Regjistrohuni sa më shpejt SETP Citizenship Training Ltd Concordia Community Enterprise Centre Railway Arches 420 - 421 Burdett Road, London E3 4AA Telephone: 020 7987 5833 Email: setp@london.com To book your place please call. Mahmoud 07985750221, Mohamed 07903505318
Ismail Jama 07728863207, (Or the office number 020 7987 5833)
3
LONDON SEPTEMBER 2008
Amosu Robinshaw Solicitors
Shumë shpejt zyrat edhe ne Tirane
Open 7 days a week by appoitment
only
Firmë e specializuar në fushën e krimeve Stacion Policie Magistrates Court Crown Court Për çdo nevojë tuajën në fushën e veprave penale kontaktoni një ndër avokatet më të mirë në Londër Nick Robnshaw ose juristin shqiptar Nalton Shtembari
Kjo firme punon me fonde nga Ndihma Ligjore (Legal Aid) ose privatisht
Tel: 020 7582 9645 Fax: 020 7820 1815 Nalton:
07801 437 460
4
Amosu Robinshaw Solicitors Bondway Commercial Centre
71 Bondway Vauxhall London SW8 1SQ
Nese doni te flisni me perkthyes shqiptar telefononi 07957232604 or 07988876153
AKT TOOLS .COM LIMITED Require Technician for repair of power tools Full/part time Contact: Tel: 020 8444 9112 Mob: 07836530615 Fax: 020 8444 4158 E-mail: info@akttools.com
LONDON SEPTEMBER 2008
5
A jeni ose a njihni dikë që do të aplikoje për BRITISH CITIZENSHIP apo LEJE TË PERHERSHME QENDRIMI? Nëse PO, u nevojitet të demonstroni njohuritë tuaja për jetën në Mbretërinë e Bashkuar, si dhe të provoni që aftësitë në të folur dhe dëgjim janë adekuate për jetën e përditshme. Westa ofron kurse të kombinuara trajnimi për gjuhen angleze (ESOL) dhe Citizenship Clases & Exams FINSBURY SOUTHALL BIRMINGHAM CARDIF LEICESTER MITCHAM SHEFFIELD PARK 65A 1-st Floor 5 Upper 409A 569 Carwood Warwick South Road 16 West Boot London North 1-st Floor Green West Road Acedemy Road Southall Street Kocha House Surrey Sheffield Andover Commu- Leicester Birmingham UB1 1SQ Cardif Mitcham S4 7SA nity Centre B11 2LS LE1 2PD Tel CF10 5EP CR4 3AA Andover Tel Tel 02088677430 Tel Tel Tel Estate London N7 01142442488 01217080679 02920492939 01162511687 02086406661 7RY £190 £210 £180 £220 £210 £180 Tel përfshire përfshire përfshire përfshire përfshire përfshire 0207 2721130 koston e koston e koston e koston e koston e koston e £180 përfshire testit testit testit testit testit testit koston e testit
Ju lutem mos harroni të sillni me vete pasaportën dhe një provë adresë për regjistrim PER ME SHUME INFORMACION JU LUTEM KONTAKTONI NE QENDRËN PËRKATËSE WWW.WESTA.CO.UK INFO@WESTA.CO.UK
LONDON SEPTEMBER 2008
6
Emigracioni Britanikët, ja sa viza u dhamë shqiptarëve në 6 vjet
EKSKLUSIVE
“ THE ALBANIAN” NGA MUHAMED VELIU “The Albanian” siguron statistikat 2001-2007. Për gjashtë vjet kanë aplikuar 70,570 perona Kanë marrë viza 53,842 persona Bëhen publike shifrat e dhënies së vizave shqiptarëve nga ambasada e Mbretërisë së Bashkuar në Tiranë. Ndryshe nga vendet e tjera evropiane, britanikët nuk e kanë patur aspak të vështirë të bëjnë transparencën rreth numrit të vizave dhënë shqiptarëve, sapo një gjë e tillë i është kërkuar. “UK Border Agency” që tashmë mbulon sektorin e vizave, ka vënë në dispozicionin tonë të dhënat e aplikimeve që njihen si “Entry Clearance Statistics”. “The Albanian”, përmes kësaj agjencie, ka mundur të sigurojë këto statistika për vitet 2001-2007 ku me detaje të ndara sipas kategorive, mësohet numri i saktë i atyre që kanë përfituar viza nga kjo ambasadë përfshi numrin e atyre që i është refuzuar një e tillë.
APLIKIMET Gjatë këtyre gjashtë viteve të fundit pranë kësaj ambasade në total për marrje vizash për qëllime të ndryshme kanë aplikuar 70,570 perona. Prej tyre 53,842 janë pajisur me viza ndërsa pjesës tjetër u është refuzuar. Vizat më të kërkuara pranë kësaj ambasade janë ato kryesisht për bashkim familje apo martese me shtetase britanike apo evropiane, si pasojë e një numri të madh emigrantësh shqiptarë që kanë emigruar në këtë vënd gjatë dhjetë viteve të fundit. Një numër tjetër i konsiderueshëm janë atë të cilët kanë aplikuar për vizë udhëtimi apo për qëllime familjare. Ndërkohë numri vizave për qëllime studimi apo punësimi, kapin nivele të ulëta pasi aplikime të tilla kërkojnë plotësimin e disa standardëve të nevojshme. Megjithatë po të krahasosh numrin e vizave të lëshuara me ato të refuzuara, përqindja e vizave të aprovuara është më i lartë për me atë
VIZA FAMILJARE 2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
6448
7972
2779
3127
2580
Aprovuar 4125
4724
5997
2102
2120
1943
Refuzuar 1750
1667
1665
522
1007
637
Aplikime 5770
VIZA PËR, VIZITË, MARTESË, BASHKIM FAMILJE 2006-2007 Aplikime 3495
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
14169
10397
5,933
5,982
5,208
Aprovuar 2615
10210
7,843
4,849
5,410
4,378
Refuzuar 900
3910
2,111
821
527
491
VIZA STUDENTORE 2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
504
374
283
174
158
Aprovuar 405
242
208
191
121
132
Refuzuar 280
262
166
82
53
16
Aplikime 685
VIZA PUNËSIMI 2006-2007
2005-2006
2004-2005
2003-2004
2002-2003
2001-2002
115
124
67
42
81
Aprovuar 75
87
81
47
21
41
Refuzuar 5
19
42
20
15
35
Aplikime 85
të refuzimeve. Në komunitetin shqiptarë në Angli muajt e fundit gjithnjë e tepër flitet për një “stërngim dore” në dhënien e vizave nga kjo ambasadë. Nëse kjo është e vërtetë apo jo mbetet
për tu vërtetuar kur “UK Border Agency” që tashmë mbulon edhe sektorin e vizave, të publikojë raportin vjetor për vitin 2008 duke e krahasuar atë me një vit më parë. Burime pranë Ambasadës
Britanike në Tiranë pohojnë për “The Albanian” se nuk ka ndonjë orientim nga Londra për pakësimin e lëshimit të vizave aplikantëve shqiptarë. “Shpeshherë dhënia apo refuzimi vizës ka të bëj direkt me ofi-
cerin e lëshimit të vizave. Është kompetencë e tij në lëshimin apo refuzimin e vizës.” shprehet burimi duke lënë të kuptojë se nëse ka patur shtrëngim në lëshimin e vizave kjo ka ardhur si pasojë e të
LONDON SEPTEMBER 2008
7
NGA BASHKIM METALIA "Nuk jam dakord me ato që thua por do ta mbroj deri në vdekje të drejtën tënde për ta thënë atë". François-Marie Arouet (Voltaire) Nëse konceptojmë ekonominë e tregut si një mundësi e pashmangshme dhe jo e lehtë zhvillimi shoqërorë , kjo s’do të thotë se duhet të keqpërdorësh meritat që ka ky sistem për të mbarsur pangopësinë e një uni disi të rrënjosur thellë nesh... Sipas procedurave ligjore, në vendet me demokraci të konsoliduar, janë të vendosura qartë dhe me detaje të gjitha modalitetet dhe e drejta në tërësi . Si pa dashur në këto ligje demokratike lihet si një “rrugëdalje “dhe një shteg i fshehur që ka veti të lakueshëm duke trumbetuar dhe mëtuar tek burokracia e të ashtuquajturve, ofiqarë, si një ogur i mirë. Paçka se nuk kihet parasysh se dikush që ka në dorë mundësinë e interpretimit të këtyre ligjeve shtojnë akoma më shumë elasticitetin dhe burokracinë e rasteve . Ekonomia e tregut ka shpërndarë forcën e saj kudo në shoqërinë botërore dhe si e tillë, praktikat tregojnë se keqpërdorimi dhe abuzimi që bëhet nëpërmjet këtij sistemi , njëkohësisht janë të cenuar, përveç të tjerash edhe liria dhe të drejtat e njeriut që përcaktohen qartë në ligjet në fuqi të kushtetutave të ndryshme të shteteve demokratike. Liria dhe e drejta njerëzore nuk mund të kufizohen për sa kohë nuk përbëjnë precedentë penale. Kur këto të dyja cenohen ; dinjiteti i njeriut, është vënë në pikëpyetje dhe po i rëndohet pesha abuzive, për shkak se nuk ka një zë mbrojtës (të aftë, të pa korruptuar etj) që ta ndaloj atë padrejtësi në vijimësi. Kështu që nëse e analizojmë qartë dhe me gjakftohtësi situatën nëpër të cilën kalon një rast i thjesht si p.sh një azil kërkues në kërkesën e tij të paraqitur përpara autoriteteve dhe mënyra se si e prezanton emisari i tij ,avokati mbrojtës , varet gjithçka në seriozitetin e marrjes së çështjes në dorë. Kjo hallkë ka një fizionomi të shfytyruar që vetëm në Britani ndodhin ndoshta dhe çudira që mund dhe të quhen herë- herë absurditete të radhës. Mora një shembull një azilant pasi ky është edhe marketi më i madh fitim prurës, për zyrtarë dhe persona të autorizuar për tu marrë me emigracionin. Britania e Madhe është njëra nga vendet më të populluara me të huaj që janë futur në territorin e saj nëpërmjet rrugëve ilegale , pjesa dërmuese, kanë synuar të ngulin këmbë në këtë vend me çdo kusht dhe çmim. Një pjesë e mirë për të përmirësuar jetën, një pjesë për të shpëtuar jetën nga rrethana dhe kushte të ndryshme etj. Sakaq janë ngritur struktura të posaçme shtetërore dhe jo vetëm për të disiplinuar , kontrolluar dhe sistemuar sa është e mundur një kategori të tillë njerëzish. Për këtë janë të futur në lojë, faktorë që përbëjnë dhe qëllimin e këtij shkrimi: 1. Azilanti, 2. Avokati , 3. Pala akuzuese,
TË KESH APO TË MOS KESH NJË AVOKAT...?
në këtë rast Ministria e Brendshme. Duke marrë parasysh dhe mënyrën sesi kanë depërtuar në Britani ,azilantët nuk e gjejnë aspak të lehtë , stabilizimin duke mos folur për integrim të tyre . Dhe nëse flasim për shqiptarët e emigruar në ishull , ku ardhja masive ka qenë pas të 90-tave dhe akoma më shumë në konfliktin ballkanik të 97-98 -99, kemi një disbalancë dhe mosprezantim ashtu si duhet në përballje me palën akuzuese , kjo e fundit , bile ka qenë më tolerante sesa sinqeriteti dhe përkushtimi i avokatëve tanë të dashur! Dua të them se Home Office ka marrë ne konsideratë shumë raste duke lëshuar pe dhe garantuar shumë emigrante për të qëndruar ne Britani, paçka se e ka limituar gradualisht politikat e veta , persa i përket emigracionit . Azilantit, si një qenje njerëzore me të drejta dhe liri të barabarta si e çdo qytetari tjetër në Britani i dhe më tej, i është bërë jeta ferr në saj të mospërkujdesjes ashtu si duhet nga pala mbrojtëse. E ashtu quajtura “legal aid” i kishte mbajtur si të fshehur dhe të pazbuluar pangopësinë dhe burokracinë pse jo dhe hipokrizinë e mjaft kompanive avokatore që merreshin dhe merren me çështje emigracioni. Nëse gjendesh përballë një përfaqësuesi ligjor, që për mua në disa raste
,teprohet jashtë mase përdorimi i këtij titulli nga “titullarë të specializuar” e para gjë që të ngërthen nervat dhe të sikletos është vetë-prezanimi i këtij titullari për meritat dhe sukseset e korrura në raste dhe çështje të ndryshme. Dhe nëse do të ishte e verifikueshme , dhe them se është . qëllon që një rast mund të jetë i fituar nga ky titullar dhe do të bëhet lajtmotivi kryesor i çdo hallexhiu, azilant duke shërbyer edhe si karrem për tu transferuar apo për tu regjistruar për herë të parë si klient i tyre . Akoma më e sikletosur bëhet edhe premtimi i fryrë tej normave të një gënjeshtre të rëndomtë , kur thuhet se mundësia për të fituar lejen e qëndrimit është e pashmangshme. Ndërkohë dosja juaj e ritransferuar , pasi ky mund të jetë avokati juaj i dytë, i tretë, i katërt, i pestë pse mos të themi akoma më shumë se kaq...dhe azilanti demoralizohet nga lodhja, stresi ...aq më tepër nga premtimet , sloganet , dhe partiturat neoburokratike të ashtuquajturve, përfaqësues ligjore. Nuk duhet shumë koment për këtë pasi, sipari i çdo bisede mes shqiptarëve ndihet irritimi dhe humbja e besimit ndaj tyre. Pasi vihen re shumë hallka që janë të shkëputura që vënë në dyshim punën dhe kalendarin e kësaj pune; këshilla e parë që do te merrje pas firmosjes së dosjes së re : “ n.q.s do të jem në vendin tënd nuk do ta
ngacmoja për një kohë çështjen tuaj pasi “ata”,( Home Office) mund të marrin vendime arbitrare...” Ndërkohë mashtrimi sapo ka zënë fill duke mos përputhur anën profesionale me mundësitë reale të të bërit ballë më realitetin dhe situatën në të cilët ndodhet emigranti shumëvjeçar. Mund të ketë dhe mund të mos ketë mundësi ligjore një emigrant për të përfituar nga ky sistem hierarkik, deri diku edhe ky burokratik dhe zvarritës, dhe kjo gjë është mëse normale : vallë kjo do të thotë se po e ngushëllon me premtime të pabaza duke e detyruar, bile, të paguaj një kosto në shume raste shumë të madhe parash? Duke filluar nga regjistrimi , rishikimi i herëpashershëm i dosjeve, shërbime të tjera krejt të panevojshme etj etj. Shkon deri aty sa ka individë që shtiren si avokatë dhe punojnë në emër të një kompanie avokatore .(si p.sh. kompania S .S në lindje të Londrës ,për arsye etike po përdorim vetëm inicialet) Nëpërmjet saj “rregullojnë” çështje të rëndësishme si nxjerrja me lirim me kusht nga kampi i përqendrimit (detention center), plotësimi i formularëve nga më të ndryshmit dhe më i famshmi , plotësimi i formularit për një amnisti të mundshme etj... Amnistia ka qenë dhe oguri më i mirë për të përfituar, jo emigrantët por përfaqësuesit e tyre ligjorë duke përdorur rrengun e radhës se gjoja
është një shans që mund të përfshihesh në listën e fituesve dhe kështu fatura që ti duhet të paguash është një marramendje! Duke harruar për një moment faturën, përgjigja ose vonohet ,injorohet pafundësisht ose refuzohet pa një pa dy; dhe avokati juaj përpiqet të të ngushëllojë akoma duke proceduar me tej me aplikime te reja...kështu vijon, duke shtuar ujë , duke shtuar dhe miell. Dua ta theksoj dhe një herë se nuk kërkoj që avokati të bëjë mrekullia pasi në çështje të tilla vërehet dhe një mishmash nga të gjithë faktorët e sipërpërmendur. Duke i lënë udhë abuzimeve dhe korrupsionit pasiv dhe aktiv, krijohet një mosmarrëveshje mes palëve dhe një mos koordinim i ngatërruar dhe pa rezultate të dukshme. Sido që të jetë duke qenë dhe i vetëdijshëm për kornizat juridike them se këtu çalon një hapësirë e mos marrjes me seriozitet të çështjeve të tilla.. Duke sorollatur fatet e mijërave njerëzve që lanë pas streset e luftës , familjet e tyre,shumica të cilëve u është harruar fytyra nga të afërmit pas një kohe kaq të gjatë, bazuar në eksperienca personale, pagesa jo vetëm e faturave të mëdha financiare por dhe e përcaktimit të një ardhme them se kryekëput ky lloj mashtrimi i kontrolluar shkel të drejtat e njeriut. KUSH MENDON SE EKZISTON E KUNDËRTA... ?
LONDON SEPTEMBER 2008
8
Britanikët, ja sa viza u dhamë shqiptarëve në 6 vjet qënurit strikt nga ndonjë punonjës konsullor. BASHKIMI FAMILJAR DHE MARTESAT Çështja e bashkimit familjar apo marrjes së një vize për qëllime martese mbetet dy nga kategoritë më problematike për emigrantët shqiptarë në marrjen e një vize të tillë. Një prej kushteve në aplikimin për këtë vizë është paraqitja e certifikatës së familjes për personin që është sponsorizuesi vizës, në të shumtët e rasteve,
emigrantët shiptarë në Angli. Duke patur parasysh faktin që shumë shqiptarë për efekt të përfitimit të azilit kanë përdorur nacionalitete të ndryshme, dhe tani janë shtetas britanik, e kanë të vështirë të kryejnë aplikime të tilla pasi të dhënat në certifikatën familjare në Shqipëri, me ato të pasaportat britanike apo lejet e qëndrimit janë krejt të ndryshme. Megjithatë edhe në këto rrethana ka nga ata të cilët kanë aplikuar për viza martese apo bashkim familje duke treguar identitetin e
vërtetë në Ambasadën Britanike në Tiranë. Në shumicën e rasteve vizat janë refuzuar madje pasojat kanë qenë akoma më të rënda. Kur kjo ambasadë ka parë mos përputhje të dokumentacionit, sipas ligjit ka njoftuar zyrën e Home Office në Londër. Një veprim i tillë ka çuar në nisjen e hetimit se si personat në fjalë kanë përfituar lejet e qëndrimit apo nënshtetësinë britanike përmes mashtrimit.
SË SHPEJTI SPEKTAKLI “MISS SHQIPTARJA NË MB” PËR TË KATËRTEN HERË ALBA-MEDIA ORGANIZON KONKURSIN E BUKURISË SË VAJZAVE SHQIPTARE NË BRITANI. NGA BASHKIM METALIA shtu siç dhe na u konfirmua nga organizatoret e spektaklit të Miss shqiptarja në MB, Albamedia, behet e ditur, se në javën e parë të muajit Tetor do të sfilojnë para publikut vajzat shqiptare për Miss Shqiptarja në MB. Ky konkurs ashtu sikurse edhe ata paraardhës kanë në thelb jo vetëm inkurajimin e vajzave shqiptare ,por dhe krijimin e një bazë të shendosh, në traditë dhe vlerën e spektakleve të tilla. Motoja e spektaklit ka arritur në lartësinë e domosdoshmërisë dhe një komoditeti të kënaqshëm që lë gjurmë pozitive në integritetin e komunitetit shqiptar. Shprehia artistike, e vënë në skenë ku sfilojnë me hiret e tyre vashat shqiptare, kontribuon jo vetëm tek kandidatet konkurruese , por dhe tek imazhi i brezit të ri shqiptar që rritet dhe integrohet në shoqërinë britanike. Organizatorët po bëjnë ç’është e mundur që edhe ky edicion artistik të përfundojë me sukses duke garantuar anën profesionale te spektaklit me dinjitet të lartë , dhe argëtimin e spektatorit shqiptar. Logjika e shfaqjeve të tilla artistike të qon në një krijim të një sistemi vlerash që i trashëgojmë dhe përcjellim
A
tek gjeneratat në vijimësi... Alba- media dhe stafi i saj kanë marrë në angazhim një spektakël të tillë , dukë arritur që të garantojnë fituesen e këtij spektakli në Miss Shqipëria dhe Miss Earth International mbajtur në Filipine. Duke shtuar këtu dhe shpërblime të ndryshme të dhëna nga biznese , fondacione apo organizata të ndryshme. Vajzat që dëshirojnë të marrin pjesë në këtë konkurs bukurie mund të regjistrohen sa më shpejt të jetë e mundur me qëllimin që të kenë mundësi që të kapin sa më mirë parametrat e një sfilate të mirëfilltë. Vendi dhe data e zhvillimit do të bëhen të ditura në kohët në vazhdim . Vajza nxitoni të merrni pjesë në Miss Shqiptarja 2008 në MB, ndoshta fati juaj ndryshon në këtë moment!
Për më shumë informacione kontaktoni me koordinatoren ARJOLA CENI në tel. 07843619372 ose alba-media@hotmail.co.uk, www.missshqiptarja.org.uk www.albamedia-uk.com
JR JONES SOLICITORS Avokati Naim Hasani ne sherbim te komunitetit shqiptar ne Angli
Ne mund t’ju ndihmojme Per te gjitha ceshtjet e emigracionit 1-Bashkime familjare perfshire bashkeshortet, femijet dhe prinderit 2- Aplikime per VISA martesore dhe VISA per te fejuarit e personave me leje te perhershme qendrimi me Birtani apo me shtetesi Britanike. 3- Leje qendrimi apo hyrje si partner I pamartuar I personave me shtetesi Birtanike apo leje te perhershme qendrimi. Leje qendrimi si student, leje punesimi apo qendrim per experience pune apo si Migrant me Kualifikim te Larte etj. 4- Processe divorcimi dhe ndarja e pasurise per ciftet qe divorcohen. Perfaqesim ne procedurat per mbrijtjen e femijeve. 5- Nse jeni refuzuar nga Home Office si familje per tu perfshire ne Amnesti per arsye te ndryshme. 6- Nese keni pesuar aksidente ne pune dhe aksidente te trafikut rrugor dhe nuk ka qene faji juaj dhe kerkoni kompensim. 7- Kompania operon skemen e ndihmes ligjore falas per ata persona qe nuk jane ne mardhenje pune ose kane te ardhura te vogla.
Address: 58 Uxbridge Road, Ealing London W5 2ST Tel: 02082310440 e-mail nhasani@jrjones.co.uk
LONDON SEPTEMBER 2008
ORTENZ & CO Are you confused and uncertain as where to get help with your accounting issues? A po paguani më shume se sa duhet taksa? You don’t have to A keni gjoba për të paguar kundrejt Inland Revenue?
We can sort out the following with best solutions at a reasonable fee • • • • • • • • • • • • •
Self Assessment Tax Return New Business set up Accounts PAYE VAT Management Accounts, monthly or quarterly Company Formation Limited Company Accounts Inheritance Tax Planning Capital Gains Tax Business Plans Cash-Flow Forecast and Projected Profit Tax enquiries by H.M Revenue and Customs
Mendoni përpara se të paguani
ORTENZ & CO ju ndihmon
Plus, free Consultation
Contact: Gentiana Hakia (MAAT) Accountant Tel: 020 8220 1872 Fax: 020 8594 2233 Mob: 07792 610 020 Email: gentaomeri@hotmail.com 32-34 North Street Barking Essex IG11 8AW
9
LONDON SEPTEMBER 2008
10
Përgjigju dhe fito Sa kushton të dërgosh £100 në Shqipëri? Terms & conditions 1. This promotion is being provided by “The Albanian” 122 White Hart Lane, Tottenham, London N17 8HP and MoneyGram International Limited located at 1 Bevington Path, London, SE1 3PW (“MoneyGram”). By completing this questonnaire, you agree to be bound by these Terms and Conditions. 2. All Albanian Newspaper Online and MoneyGram International Limited employees shall not be eligible to enter the Promotion. 3. The promotion is open to all – promotion is open to all Albanian residents currently living in the UK. 4. To enter the Promotion you must correctly answer for the following question: How much it costs to send up to £100 to Albania? a) £12, b) £4.99, c) £ 7.99. You should also provide your full name, address and daytime contact telephone number. 5. More than one entry may be made per person. The answers can be supplied over the telephone or via email on the 5th of September 2008 from 9.00am – 5.00pm. Two first entries win. There is no
purchase necessary for entry to the Promotion. 6. The main prizes are: One Apple IPod Nano 4GB and IPods shuffle 1GB provided by MoneyGram International Ltd 7. The prize draw will take place on 5th of September 2008 at Albanian Newspaper Office and will be conducted by Albanian Newspaper representative and announced by the newspaper. 8. In case when the winner is announced and he/she does not pick up the prize within two weeks from the announcement date, the prize will be kept by MoneyGram. 9. The award is non-exchangeable and may not be fulfilled in cash. 10. In the event of any dispute, the decision of MoneyGram is final. 11. Winner may be required to take part in any PR activity required by MoneyGram and Albanian Newspaper. By participating in this Promotion you expressly consent to your name and image being used in any promotional materials that MoneyGram determine. 12. Data captured during this Promotion will only be used to fulfil and private & confidential
a) £12 b) £4.99 c) £ 24 Per pergjigjet tuaja ju lutem kontaktoni: The Albanian Newspaper 122 White Hart Lane London N17 8HP www.thealbanian.info Tel/fax:02082169527 info@thealbanian.info
LONDON SEPTEMBER 2008
Përfitim me mashtrim Përkujdesje fëmijësh Krime Borxhe dhe falimentime Punësim (po nuk fitove nuk paguan) Familje Probleme shtëpie Emigracion Mosmarrëveshje ligjore/ hedhje në gjyq Shëndeti mendor Përfitim të sigurimeve shoqërore Trashëgimi/ testamente
11
LONDON SEPTEMBER 2008
12
Intrerpol Tirana ekstradon nga Londra Armand Bogdanin NGA MUHAMED VELIU rmand Bogdani është ekstraduar nga Londra për në Tiranë mbrëmjen e 22 Gushtit 2008. Ka qenë gjykata britanike City of Westminster Magistrate Court që në mars të këtij viti do t'i hapte rrugë ekstradimit të shqiptarit të dënuar me 13 burg nga gjykata e Gjirokastrës. Sipas drejtësisë shqiptare 28-vjeçari ishte shpallur person në kërkim ndërkombëtar pasi më datë 9 qershor të vitit 2004, gjykata e Gjirokastrës e ka dënuar atë me 13 vjet burg për veprat penale të "trafikimit të lëndëve narkotike mbetur në tentativë" dhe "falsifikimit të vulave, stampave ose formularëve". Ndërkohë që edhe Gjykata e Apelit të këtij qyteti, me një vendim të datës 4 prill të vitit 2005, ka lënë në fuqi vendimin e dhënë nga Gjykata e Shkallës së Parë.
A
Gjykata e Lartë britanike dritë jeshile Shqipërisë për ekstradime të tjera Më 9 mars të këtij viti, Bogdani do të humbte betejën e ekstradimit në gjykatën "City of Westminster Magistrate Court". Ai do të cilësohej si "lojtari kryesor" në konspiracionin e trafikimit nga Shqipëri në Greqi, me destinacion final Anglinë, të rreth 1.7 tonë Kanabis. Ndërkohë, gjykatësi Nicholas Evans e cilësoi si të drejtë kërkesën e qeverisë shqiptare për të ek-
straduar nga Anglia shqiptaro-britanikun Armand Bogdani. Sipas kërkesës së Ministrisë së Drejtësisë, mësohet se 27-vjeçari Bogdani me origjinë nga Librazhdi, martuar me një shtetase angleze, në korrik 2002 tentoi të kalonte drejt Greqisë 1720 kilogramë Kanabis. Doganierët shqiptarë në pikën kufitare të Kakavijës sekuestruan sasinë e drogës. Kështu, hetimet dhe arrestimi i disa pjesëtarëve të tjerë të grupit, u vërtetua se Armand Bogdani, përmes dokumentacionit të falsifikuar, kishte blerë mjetin transportues, duke e bërë atë njeriun kyç në këtë konspiracion trafikimi të l ë n d ë v e narkotike ku nëse kjo sasi droge do të arrinte, vlera e shitjes në treg ishte 7,8 milionë paund. Për një gjë të tillë, gjykata e Gjirokastrës gjeti fajtor në mungesë Bogdanin, duke e dënuar me 13 vite burg. Ai është larguar nga Shqipëria disa ditë pas dështimit të trafikimit të ngarkesës e fshehur në një dysheme të dyfishtë në kamion. Gjatë procesit të ekstradimit u mësua se ai kishte për përdorim dy pasaporta, një shqiptare dhe
1.H.R.BUILDING SERVICES
Specialising in Plastering and Bricklaying Driveways Block Paving Extensions All Building work undertaken Domestic & Commercial Plastering Plumbing Ofrojmë të gjitha shërbimet që ju nevojiten në fushën e ndërtimit me çmimet më konkuruese dhe cilësi të garantuar
Ne vijmë kudo që ju jeni
40 Primrose Close Luton LU3 1EU ilirthaci@hotmail.co.uk ilirahmati@gmail.com Tel/Fax: 02088074878
Mob: 07886 091213
një tjetër britanike, pasi ishte martuar me një shtetase të këtij vendi dhe jetonte me të në qytetin e Nottingham-it, në veri të Anglisë. Arrestimi tij, më 5 korrik 2007 erdhi si pasojë e një bashkëpunimi mes zyrës së I n t e r p o l Tiranës dhe skuadrës së ekstradimeve në Scotland Yard, e cila njihet si "Extradition Unit", ku nga Tirana kanë mbërritur 100 fletë arresti për t'u ekzekutuar. PROCESI EKSTRADIMIT Drejtësia shqiptare ka fituar një sfidë të rëndësishme në gjykatën e lartë britanike "Royal Court of Justice" në Londër e cila ka rrëzuar apelin e një shqiptari i cili këronte të bllokonte ekstradimin për në Shqipëri. Ndërkohë një tjetër sfidë akoma më e rëndësishme e prêt atë me rigjykimin e Armand Bogdanit i cili është dënuar me 13 vite burg në mungesë, si i dyshuar në trafikun e 1,720 kg kanabis, drejt Greqisë në vitin 2002. Rigjykimi ka qenë thembra e "Akilit" gjatë apelit zhvilluar në gkykatën e lartë britanike. Avokatët mbrojtës të Bogdanit duke u bazuar në precedentët e vendosur nga Fatmir Bleta dhe Vullnet Muçelli, kanë tentuar të bllokojnë ekstradmit duke pohuar se rigjykimi nuk është i aplikueshëm në Shqipëri për personat e gjykuar në mungesë të cilët ekstradohen nga vëndet e tjera, gjë e cila bie ndesh me ligjin britanik të ekstradimeve "Extradition act 2003". Garancitë e dhëna nga vetë ministri Alibeaj nëpërmjet një shkrese
zyrtare ka bërë që shteti shqiptarë ta fitojë këtë apel, duke i hapur rrugën e ekstradimit të shtetasit Armand Bogbani me banin në qytetin Nottingham në Angli. Mbi të gjitha ky rast shënon një precendet për drejtësinë britanike duke marrë një rëndësi të veçantë për proceset e mëvonshme të ektradimeve që do të kërkohen nga Shqipëria . Vetë Bogdani i deklaroi “The Albanian” disa ditë përpara ekstradimit se ai e priste shumë qetësisht ekstradimin dhe është i bindur se e vërteta do të mësohet shumë shpejt. "Shpresoj shumë në drejtësinë shqiptare. Shkoj atje me mendjen e mbushur se jam i pafajshëm. Në Angli kam ndërtuar disa biznese të mija të cilat nuk kam ndërmend ti shes, pasi shumë shpejt do të rikthehem si një njeri i lirë për të vazhduar jetën normal me bashkëshorten dhe vajzën time" ka pohuar Armand Bogdani.
LONDON SEPTEMBER 2008
Nga Petrit KUÇANA
P
ër shqiptarët në Mbretërinë e Bashkuar ky fillim vjeshte sjell një lajm të gëzuar. Kosova do të ketë përfaqësinë e saj diplomatike që do të kryesohet nga shkëlqesia e tij z.Muhamed Hamiti dhe miku ynë i dashur z. Bejtullah Destani. Por ky lajm i gëzuar ka sjellë ndër mërgimtarët e këtushëm edhe gjenerimin e një problemi (që kërkohet të mos institucionalizohet), dhe që ka të bëjë me atë që quhet ndarje, apo tendencë për forcimin e identitetit “kosovar”. Mirëpo çuditërisht frymëzuesit e kësaj ndarje, shohin “kushtet ideale” për zhvillimin e këtij nocioni, dhe më të paskrupulltit, nuk u dridhet qerpiku të pohojnë për identitetin e tyre “kosovar”. Është e padiskutueshme që gjeneruesit e këtyre ideve, as që e kanë idenë më të vogël qoftë edhe të përcaktimit të nocioneve komb dhe shtet, dhe që virusë të tillë që gjenden gjithandej nëpër Britani, sapo kanë nisur turrin për promovimin e identitetit ndryshe. Duket se rrethanat specifike në të cilat gjenden një numër i madh mërgimtarësh, nuk do t’i ndihmojnë në përc-
YLLI PËRMETI
Addendum: demos versus universalizmit uke parë se pushteti kërkon pushtet, me qëllim që të kontrollohet apo balancohet fuqia e tij, atëherë, mund të shtojmë pa asnjë ekuivok: Formën që kanë pushtetet e sotëm, është e pamundur që të kontrollohen dhe të vendosen me shpatulla pas murit. Rrjedhimisht, në bazë të kësaj rezonance, drejtësi pozitive nuk mund të reflektoi! Por ç’është ‘drejtësia pozitive’? Një kërkim për përcaktim të pastër terminologjik, në literaturën bashkohore —është me të vërtet i kotë. Kështu, disa qëmtime enciklopedike e përshkruajnë si drejtësi e bërë nga njeriu. Me fjalë të tjera: është drejtësia e promulguar ose e adoptuar nga autoriteti’ i zgjedhur i një qeverie të organizuar të një shoqërie juridike. Por ndërkohë, drejtësi pozitive për Rousseau, është liria nga konfliktet e brëndshe mendore. Disa të tjerë, e vondosin atë si antonim të drejtësisë normative. Atë ç’ka Aristoteli mbështeste me veprat e tij për politikën dhe normatë. E thënë me fjalë të tjera: normativiteti kundër pozitivitetit. Kështu, duke mos patur një përcaktim të pastër filozofik, do të mundohemi të përqëndrohemi në disa vepra teorike të çështjeve ndërkombëtare. Dhe në fund të këtij teksti, do përpiqemi për një përkufizim filozofik. Një ndër këto vepra teorike, është kontributi i [8]Steve Smith, Ken Booth dhe Marysia Zalewski. Në këtë vepër, në të cilën ata kanë kontribuar bashkarisht, hedhin dritë për gjithçka që diskutohet në rang akademik. Në këtë mënyrë, do të shohim se ç’farë është konsideruar drejtësi pozitive në të kaluarën dhe ç’farë tendencash aplikuese ka ajo për të ardhmen? Kështu, gjatë katër dekadave të fundit disiplina akademike për ‘Mar-
D
13
SHQIP jelljen e këtyre ideve. Në të shumtën e rasteve shfaqet vetëm shqetësim, por besojmë se i takon klasës elitare të këtushme që mund të thuhet se deri diku përfaqësohet nga bordet drejtuese të shoqatave dhe organizmave shqiptare të këtushme, që të bëhet promotore e së pari, sqarimit dhe parandalimit të këtij fenomeni. Nuk besoj se mund të krijojë precedent një organizëm apo shoqatë, që për arsye specifike, (aplikime për fonde), pranon “të specifikojë” përdoruesit e shërbimeve të tyre, edhe nëse emri i tyre përçon sensin e ndarjes më shumë se të bashkimit. Por ajo çfarë është më kryesorja qëndron në faktin se nuk mund të gjendet qoftë edhe një arsye për një ndarje të tillë. Në fund të fundit si mund të quhen ndryshe shqiptarët e Maqedonisë? Maqedonë?! Po shqiptarët e Malit të Zi? Malazes? Kjo është më shumë se e turpshme, aq
më tepër kur ky infektim ka kaluar edhe tek brezi i ri që sipas ndikimit të prindërve pohojë se janë “kosovarë”. Çfarë mund të thuhet për brezin e ri që po rritet në Mbretërinë e Bashkuar? A nuk janë ata shqiptarë nga të gjitha trevat shqiptare që shkojnë në të njëjtën shkollë shqipe, që mësojnë të njëjtën abetare, pra që formohen me të njëjtën kulturë, me të njëjtën gjuhë, që kërcejnë vallet e bukura shqiptare, nga cilado krahinë qofshin? A ka më bukur kur dëgjon këta fëmijë që quhen Saranda apo Berat që thonë që janë nga Mitrovica apo Prizreni? Do të ishim të lumtur të pranonim mendimet ndryshe.
Shoqëria civile: Burim i drejtësisë pozitive rdhëniet Ndërkombëtare’ është dominuar nga pozitivizmi. Pozitivizmi është angazhuar në bashkimin e shkencës në një të tërë, dhe adoptimin e metodologjive përkatëse për shkencat e natyrës me qëllim që të sqaroj në mënyrë më të qartë botën sociale. Debatet e mëdha midis Foucault dhe Habermas për disiplinën historike, për idealizmin dhe reali z m i n , tradicionalizmin dhe bihevioralizmin apo për transnacionalizmin dhe shtetcentrizmin duket se nuk kanë përfshirë pyetjet e epistomologjisë. Në këtë mënyrë, kontributi i këtij lloj pozitivizmi sipas paradigmës që përjetojmë është i padyshimtë. Por nuk është i mjaftueshëm. Pozitivizmi kësisoj, ofron paqe por jo stabilitet. E thënë ndryshe, largon luftën por nuk ndihmon demokracinë të zhvillohet në natyrën e saj inherente. Padyshim, që mund të lindin pyetje të tjera sipas përkufizimit të mësipërm, dhe ato mund të jenë të një natyre prominente. Por ajo ç’ka duhet të ekzaminojmë është: Mundësitë që ka pozitivizmi të krijoj një epistimologji planetare.
Parë në këtë dritë, debatet e dekadës 1980-të rreth tre paradigmave më dominante në botë (realizmit, pluralizmit dhe globalizmit/struktural-
izmit) ishin të përpunuara nën prezumimin pozitiv. Pozitivistë, janë prezumuar edhe debatet e mëvonshme midis neo-realizmit dhe neo-liberalizmit. Por këto rryma janë kritikuar ashpër nga post-modernistët (filozofi e shfaqur në Francë në dekadën 19401950 dhe që kundërshton *eksistencializmin) veçanërisht duke ndjekur metodologjinë kritike dhe gjurmët e * ‘Shkollës së Frankfurtit’; ‘teoricienët feminstë’ dhe ‘post-strukturalistët’. Kështu, siç u theksua më lart, pamjaftueshmëria e pozitivizmit si doktrinë çoi në shfaqjen e post-pozitivizmit.
Kjo ndodhi direkt mbas luftës së dytë botërore. Arsyet janë të qarta. Pozitivizmi, i parë si koncept universal dështoi si doktrinë planetare. Kështu lindi nevoja e një doktrine tjetër: pra postpozitivizmit. Postpozitivizmi është i njohur gjithashtu si post-empirizëm dhe është tentim i ri metodologjik i cili pason pozitivizmin. Një ndër proponentët kryesor të kësaj rryme ishte filozofi i shekullit të XX Karl Popper. Në veprën e tij [9]Popper, z h v i l l o i metodologjinë e tij për historianizmin dhe mbroi idetë e tij për një ‘shoqëri të hapur’. Duke kundërshtuar kështu hapur, ithtarët e autoritarianizmit dhe totalitarizmit.[flasim më poshtë për këtë doktrinë...] Në vazhdën e vëzhgimeve të ngjarjeve ndërkombëtare dhe themelimin e një principi universal, pasojnë edhe përpjekjet e filozofit Carl Hampel në vitet 1966-1974. Hampel argumenton, se një ngjarje mund të mbulohet nëpërmjet një ligji të përgjithshëm — kjo në sensin universal. Dhe ai rradhit tre stade të të vëzhguarit në mënyrë de-
duktive që sipas tij janë: 1) një ligj i përgjithshëm i postuluar —kjo në sensin e supozimit; 2) kushtet antecedente janë spacifikuar —kjo në sensin e ngjarjeve të parandodhura dhe 3) observimi i ngjarjes se vëzhguar nga e cila kemi deduktuar nga (1) dhe (2). Ky model u njoh më vonë si model ‘deduktiv nomologjik’ dhe në vazhdim, Hampel, argumenton se mund të aplikohet në shkencat sociale dhe në histori. Ai gjithashtu vendosi edhe një model tjetër: modelin ‘induktiv statistik’, me anë të të cilit ligje statistikë ose propabilistikë janë themeluar induktivisht dhe janë përdorur për të aplikuar ligje specifik. Kështu, duke ndjekur gjurmët e Popper-it dhe Hampel-it në vitin 1993 filozofi Christopher Lloyd i bën një përmbledhje redaksioniste pozitivizmit logjik, pra: për ç’ka konsiderohet njohuri. Dhe gjithë këtë (contra Comte) njohuri kognitive ai e bazon në principet e fizikës dhe e klasifikon në katër tipare karakteristike: së pari, logjicizëm, vizioni konfirmues objektiv i teorisë shkencore duhet të vërtetohet në rregullat e logjikës deduktive; së dyti, verifikacionizmi empirikal, idea që qëndrimet janë empirikisht ose të vërtetueshme ose sintetike ose definacione të vërteta (analitike) dhe që janë shkencore; së treti, teori dhe dallim vëzhgimor, vizioni që pranohet se ekziston një ndarje strikte midis vëzhgimit dhe teorisë, me vëzhgimin që shihet teorikisht neutral dhe së fundi, teoria humane e shkakësisë, ideja që merrdhëniet shkakësore të cilat janë çështje e zbulimit të marrdhënieve të përkohëshme të pandryshueshe midis ngjarjeve të observueshme dhe që të çojnë pashmangshmërisht në establishment teorik. [komenti ynë...]Duhet të mos herrojmë që të gjitha këto përpjekje filozofike kanë tendencën e shpjegimit të ngjarjeve në nivel global. Kështu në këtë pikë, një pyetje tjetër duhet të n’a vij ndër mend: >>>>>>>>(vijon ne numrin e ardhshem)
LONDON SEPTEMBER 2008
14
LONDON SEPTEMBER 2008
15
Çamëria në bisedimet e para MES SHQIPËRISË DHE GREQISË vendeve, që gjatë gjithë historisë së të dy popujve kanë qenë, siç thatë edhe ju fqinj dhe janë përzierë, kanë kontribuar në historinë e njëri-tjetrit në çlirimin kombëtar. Ky është një problem që qeveria shqiptare nuk mund ta injorojë dhe që beson se do të gjejë një zgjidhje me kohë.
Pjesë nga biseda ndërmjet dy delegacioneve , më 3 Maj 1992 ……………. ……………. ALEKSANDËR MEKSI: Ne jemi për atë që minoriteti grek në Shqipëri të ketë të njëjtat të drejta që kanë shqiptarët, të gjitha ato të drejta që i garantojnë kartat ndërkombëtare, përfshirë këtu të drejtën e besimit fetar, të drejtën e arsimimit në gjuhën amtare, në të gjitha nivelet në vendet ku banojnë ata, të drejtën e lëvizjes, të drejtën për të marrë pjesë në administratën shtetërore shqiptare, pa asnjë dallim të përkatësisë së origjinës, por duhet thënë që ne në Shqipëri kemi edhe
problemin e çamëve të cilin ju e dini, që kërkojnë edhe ata në përputhje me këto të drejta ndërkombëtare, sigurisht këtu nuk është fjala për ndërrime kufijsh, kjo është një gjë që as nuk vihet në diskutim, por ata kërkojnë të drejtën për t’u kthyer në vatrat e tyre, për të pasur pronat e tyre. Ky është një problem shqetësues, se ka qenë një problem i mbyllur gjatë këtyre 40 e ca vjetëve të regjimit komunist, si shumë probleme të tjera që lidhen me të drejtat e njeriut. Ne sot kemi pranuar si Qeveri Demokratike, që prona është e shenjtë dhe pikërisht këta banorë që deri dje para luftës dhe gjatë luftës banonin në Greqinë e Veriut, sot i kërkojnë Qeverisë shqiptare që të bëhet interprete e kësaj kërkese dhe ne e ndjejmë si një problem kombëtar, i zgjidhshëm me vullnetin e mirë, me dëshirën e mirë, me marrëdhëniet e mira ndërmjet të dy
KOSTANDIN MICOTAQIS: Nuk dua të lë dyshim në këtë temë, zoti kryeministër, e kam diskutuar edhe vjet në janar kur isha këtu, tema është e njohur edhe për ju, edhe për ne. Çamët që ishin një numër i kufizuar ikën nga Greqia, se kanë qenë kriminelë lufte dhe kanë krijuar shumë probleme në tokën ku jetonin, në vendin e tyre. Që atëherë kanë kaluar shumë dekada dhe duhet të dini se në asnjë rast Greqia nuk do të pranojë të kthehet mbrapsht. Kjo është një pozitë që dua të sqaroj që në fillim, që të mos ketë asnjë keqkuptim. Tema e pasurive është diçka tjetër, në qoftë se doni ta paraqitni, nuk e di në qoftë se doni gjë nga tema e parë që të diskutojmë, natyrisht tani t’i lëmë të drejtën natyrës, ekziston një temë për shumë njerëz me origjinë greke që kanë ikur nga Shqipëria dhe kanë lënë edhe ata pasuri në Shqipëri. Patjetër tema e pasurisë është diçka tjetër, mund një moment ta diskutojmë nga të dyja palët, por kthimi i tyre në
Greqi është i pamundur, po të ktheheshin do të ngrinin në mendje kujtime të hidhura urrejtje të vjetra që dua t’i harrojmë. Koha ndihmoi në këtë drejtim që ato të harroheshin dhe nuk është në interesin as tuajin as tonin ta diskutojmë këtë temë. Kjo është pozita jonë për sa i përket kësaj teme. Brenda kësaj klime dhe këtij sinqeriteti që duhet të kemi, dua të sqaroj që në fillim këtë pozitë. Aleksandër Meksi: Dhe ne pikërisht prandaj e filluam që në fillim. Ky ka qenë një problem, siç thashë gjithnjë në Shqipëri. Çamët, mund ta dini, gjithnjë e kanë konsideruar veten refugjatë në Shqipëri dhe besoj se jo të gjithë kanë qenë bashkëpunëtorë të nazizmit dhe kriminelë, aq më tepër fëmijët e gratë e tyre, ata që sot janë vazhduesit e tyre. Për sa u përket kujtimeve të këqija që mund të kenë, të tilla gjëra kanë ndodhur në këto 50 vjet edhe në Shqipëri dhe forcat demokratike edhe në Shqipëri këtë vit, kanë bërë një politikë të pajtimit kombëtar, jo një politikë të larjes së hesapeve. Kështu që unë mendoj se nuk do të kishte ndonjë problem në këtë drejtim. Unë jam i bindur se me kontaktet ndërmjet dy popujve, e dy qeverive tona, në të gjitha nivelet, do të krijohen mundësi që ky problem të gjejë një zgjidhje në përputhje me të gjitha rregullat dhe normat ndërkombëtare që janë. Lidhur me kontaktet ndërmjet dy pop-
ujve, qeveria shqiptare mendon se tani që kemi të njëjtën politikë demokratike, jemi pra vende të njëjta në mënyrën e drejtimit politik, i kemi të gjitha mundësitë për të vendosur realisht lëvizjen e lirë të njerëzve dhe në këtë drejtim mendoj se do të ndihmojë së tepërmi hapjen e dy pikave të tjera të kalimit: në tre urat dhe në Qafë Bot, pra në Përmet Leskovik dhe tjetra në Konispol që e pamë rrugës. Kështu si të gjitha vendet e Evropës, në këto 4 pika mund të kalojë një numër më i madh njerëzish duke mënjanuar praktikat e vizave në formën e sotme, duke e bërë që të realizohet dëshira e dy popujve për kontakte më të shumta. KOSTANDIN MICOTAQIS:
Për të mbaruar me temën e çamëve, desha të thosha se mbas Luftës së Dytë Botërore, sigurisht që e dini, u bënë në të gjithë Evropën lëvizje popullsish, çamët duhet të ishin më pak se 20 mijë, ndërsa lëvizja e popullatës në Evropë ishte dhjetëra milionë banorë. Gjermania e bashkuar sot është fuqia e parë e Evropës, janë çrrënjosur nga vendet e Polonisë dhe të ish-Bashkimit Sovjetik dhjetëra milionë gjermanë, (vijon ne faqe 17)
LONDON SEPTEMBER 2008 "Unë kam kryer gjënë themelore në jetën time. Kam mbetur shkrimtar, kur atëherë ishte shumë vështirë të ishe shkrimtar, në periudhën më të zezë për letërsinë dhe kështu që te mua s‘ka vend fjala pendim për asgjë. Unë kam kryer gjënë themelore që kam dashur në jetën time, e kam realizuar atë", shprehet shkrimtari Ismail Kadare. Më poshtë, shkrimtari u përgjigjet pyetjeve se ç‘është letërsia, a është shkrimtari tiran për familjen e tij, çfarë roli duhet të ketë populli dhe lexuesi në krijimtari, cila është lidhja mes dashurisë dhe letërsisë, a e ka neglizhuar Kadareja në romanet e tij femrën, a ka frikë dhe çfarëkuptimi ka për Kadarenë vdekja.
Një rrëfim për dashurinë
d h e VDEKJEN Intervistë me shkrimtarin e madh Ismail Kadare shumë më duket. Mënyra e të shkruarit tim është e tillë, që unë jam i prirur nga tablo shpesh të ashpra, epike që vetvetiu gratë janë më të pakta. Unë nuk kam pasur një mizogjeni, që të kem bezdi ndaj grave, kjo s‘është e vërtetë.
Zoti Kadare, më ka bërë përshtypje krahasimi i bashkëshortes suaj, zonjës Elena, në një media shqiptare, se ju dukeshit shpesh nga puna që bëni, si tiranik. Pra, sipas saj, të jesh bashkëshorte e një shkrimtari nuk është e lehtë. Jeni vërtet i tillë, pra i vështirë si tip, si natyrë dhe nëse po, pse? Nuk e di, nëse gruaja ime thotë ashtu, atëherë ashtu jam. Për shkrimtarët, për artistët, për shkencëtarët, thuhet zakonisht ashtu sikurse thotë ime shoqe. Puna e vetmuar të jep përshtypjen, ndjesinë që i jep një kolorit të tillë jetës së shkrimtarit: Një njeri që nuk ka nevojë të konsultohet, të marrë këshilla. Krijimtaria është puna më e vetmuar në botë, krijimtaria letrare është e tillë. Shkrimtari nuk këshillohet me askënd dhe nuk ka nevojë. Më parë ishte të mësojmë nga populli. Të shkojë shkrimtari të pyesë në popull, të mbledhë ca punëtorë dhe të flasë me ata që të bënte subjektin e një romani. Kështu ka qenë dikur. Të marrë disa mendime nga punëtorët. Dhe unë e kam thënë edhe më parë, pika shkrimtarit që katandiset të mësojë nga populli. Te ne ka po ashtu edhe një abuzim me fjalën popull. Populli është ai që është, e dimë dhe e nderojmë të gjithë. Por harrojmë që nga populli dalin gjithë të mirat dhe nga populli dalin edhe të këqijat. Dhe ne kujtojmë se populli pjell vetëm të mirat, por të këqijat janë pjesë e tij po ashtu, nga dalin ato, nga qielli. Populli ka jetën e vet që lidhet me jetën tonë. Populli nuk ka punë me letërsinë, të japë ndihma për letërsinë. Populli mund të japë mendime në se i pëlqen ose jo. Është lexues, nuk ka të drejtë të ndërhyjë në punët profesionale të shkrimtarit, të muzikantit, piktorit. Nuk ka të drejtë askush. Unë jam shkrimtar dhe nuk mund të ndërhyj te muzikanti, sepse ai është sferë tjetër. Po ashtu, muzikanti nuk ka të drejtë të ndërhyjë te shkrimtari, apo ky i fundit te piktori. Por sa egoist është shkrimtari që, për hir të krijimtarisë, mbetet shumë larg familjes? Dhe harruat të na sqaroni nëse jeni tiranik apo jo? Shkrimtari shpesh mund t‘i tregojë bashkëshortes, ose të konsultohet për veprën e vet për kënaqësinë e tij, sikurse çdo njeri ka nevojë t‘i tregojë për krijimtarinë e vet. Dhe ajo ka fatin ndonjëherë të dëgjojë e para çfarë thuhet në vepër. Por po ashtu, asaj dhe shumë të tjerëve, mund t‘i krijohet ideja që vet vetmia e punës krijon idenë e tiranisë. Por çfarë janë tiranët? Tiranët janë karikaturë e një krijuesi
16
Meqë jemi te femrat, zoti Kadare, a besoni ju në dashurinë e madhe, apo në një dashuri të përhershme? artistik si të thuash, qoftë në muzikë, qoftë në letërsi apo në filozofi. Ai quhet tiran, ngjan me këta, por është karikaturë e tyre, në vetminë e tij që ai sundon si tiran, sundon i vetmuar. Ndërsa shkrimtari e ka të natyrshme të punojë i vetmuar. Kështu e do profesioni i tij. Puna letrare është krijuese dhe çdo krijimtari letrare është e vetmuar, është tërësisht individuale. Puna e një drejtuesi shteti është e kundërta. Është institucionale, nuk ka asnjë të drejtë, është e zgjedhur me votë. Prandaj ai kur fillon e shkel, do të bëjë si shkrimtari, si muzikanti dhe ai bëhet njëtiran. Në fakt, tirani i vërtetë është ky, krijuesi, pra një tiran si të thuash pozitiv. Kurse ai tjetri imiton, bëhet një karikaturë, shkel ligjet gjersa përfundon që t‘ia zvarrisin statujën në rrugë. Dhe e kam thënë edhe diku që t‘i zvarritet statuja ndonjë shkrimtari nuk është dëgjuar kurrë apo t‘i përmbyset statuja një shkrimtari në botë? Unë s‘kam dëgjuar kurrë. Kurse tiranët i heqin zvarrë sot. Në librin dialog me Alen Bosken, ju e quani dashurinë një shemër të rrezikshme të krijimit. Sigurisht, ju flisni në raportin mes krijimtarisë dhe dashurisë. Shpeshherë, shkrimtarit i duhet të prishë shumë gjëra të shtrenjta për hir të artit, sipas jush. Pra të shkatërrojë edhe një histori dashurie. Ka ndodhur vërtet kjo zoti Kadare? Kjo është keqkuptuar, mendoj unë. Unë kam thënë një gjë: Në mënyrë intime jam pyetur se cilat janë fazat që shkrimtari është më i suksesshëm në të shkruar dhe fazat kur ai është më i papërshtatshëm. Dhe kam thënë një gjë që mund të jetë personale. Shkrimtari nuk duhet të shkruajë, qoftë kur është fatkeq, qoftë kur është tepër i lumtur. Pse të dyja të bëjnë mendjelehtë.
Duhet të kalojë ajo fazë. Kam bërë humor dhe kam thënë që kur bie në dashuri, ti mund të shkruash dhe të kujtosh se po bën gjëra të thella, por ti bën gjëra mendjelehta. Shkrimtari duhet të ketë një klimë, ku pasioni të ketë kaluar, ta kujtojë atë dhe kjo është shumë e dobishme, por assesi kur është në atë fazë kur flasim për dashurinë, për vrullin e parë. Si të thuash, njeriu bëhet mendjelehtë, ndoshta disave iu duket sikur bëhen shumë të mençur. Unë vetë kam bërë njëherë, një rrëfim tepër intim për këtë gjë dhe jam i bindur se kështu është. Por nuk jam për atë që të shkatërroj një dashuri, kurrsesi. Letërsia do të kishte lindur e gjitha mbi krimin. Nuk është e vërtetë fare, fare. Megjithatë, në veprat tuaja sikur mungon dashuria e zjarrtë, ajo erotike. Pra, ka më pak intimitet, ka më pak ndjenjë dhe më tepër brishtësi: Thjesht mungojnë femrat. Ka të bëjë kjo me temat që zgjidhni, apo me tipin tuaj, pra i keni ndjenjat më të kursyera? Jo, kjo s‘ka lidhje fare me natyrën time, apo me tipin dhe ndjenjat e mia. Letërsia prandaj është paradoksale. Njerëz që kanë pasur arsye të trishtueshme, sepse iu ka munguar dashuria, shkruajnë shumë për dashurinë. Por qëllon edhe e kundërta. Nuk ka ligje për këtë gjë. Zakonisht kjo s‘tregon asgjë. Që nuk e përmend shpesh dashurinë, kjo nuk do të thotë gjë. Përkundrazi, që mund ta përmendesh vetëm atë, kjo do të thotë se ka munguar. Edhe kjo s‘mund të jetë qind për qind e vërtetë. Por qëllon që është kështu. Prandaj nuk matet kurrë. Diçka që mungon ose që është e tepërt në vepër, nga ajo çka është në të vërtetë në jetë. Më kritikoni se mungon elementi femër në veprat e mia. Kjo nuk është e vërtetë. Kam personazhe femra shumë. Kam rreth 150 në letërsi. Kam
Unë mendoj që po. Gjithmonë ekziston, pavarësisht se njerëzit për t‘u hequr modernë thonë që ne tani dashurojmë ndryshe. Ato janë për mua vetëm poza që marrin njerëzit. Të vuash nga dashuria, ta përjetosh në mënyrë dramatike tregon që je njëri superior. Por për fat të keq, sot, gjoja "njerëzit e fortë" janë ata që s‘preken nga dashuria. Të mburresh që nuk më prek dashuria, do të thotë të mburresh që je njeri i varfër. Do të thotë që s‘ke njohur njeri të përshtatshëm, ke njohur njerëz kot, ke njohur gra kot. Që të dyja palët janë të paafta që të provojnë këtë ndjenjë. Dashuria është e nevojshme, absolutisht në çdo kohë dhe është e pranishme në çdo kohë. Dashuria është kudo, nuk zhduket nga jetanjerëzore, pavarësisht nga modifikimet që mund të duket sikur ajo ka pësuar. Dashuria në fakt mbetet ashtu siç ka qenë. Ju çfarë vlerësoni te një femër dhe çfarë ju duket interesante tek ajo, zoti Kadare? Mua më pëlqen feminiteti, atë e vlerësoj shumë. Tani është ngatërruar shumë shija për femrën. Disa i duan femrat me personalitet të fortë ose femra aktiviste. Femra mund t‘i ketë të gjitha këto, sikurse edhe burri, e zonja, e talentuar, aktiviste, etj., por në radhë të parë, natyra e ka bërë që femra të mbetet femër në të gjitha kushtet e tjera. Ajo mund të jetë femër, mund të drejtojë një shtet dhe të jetë përsëri femër, thjesht të jetë e dashuruar dhe përsëri të mbetet po femër. Nuk është ndonjë kusht meqë ajo loz një rol në jetë ose meqë ne e çmojmë shumë më tepër, prandaj duhet të fillojë të ndryshojë natyrën e saj dhe të bëhet pakëz mashkull. Ky është një budallallëk. Ajo mund të jetë pranë të gjitha niveleve të jetës në të gjitha vlerësimet
e jetës, por ajo duhet të mbetet femër përsëri. Dhe po humbi feminitetin, më duket se nuk i vlejnë shumë ato tjerat që ka fituar. Është mëkat i madh, që ajo ta këmbejë atë me diçka tjetër. Është gjynah, siç thotë populli. A urreni zoti Kadare? Nuk e di. Çfarë quhet urrejtje në këtë rast? Si çdo njeri, unë mund të zemërohem, mund të kem gjëra që nuk i fal. Ka gjëra që i fal, por ka disa gjëra që nuk falen në jetë. Kjo nuk është urrejtje. Kjo është tjetër gjë. Kur kapërcehen disa limite në jetën njerëzore, pra kur kapërcehen disa kufij, nuk jam një i krishterë i mirë. Ju jeni penduar për diçka në jetë? Jeta ka plot raste pendimi. Pra një gjë e tillë është e pranishme në jetën njerëzore, është normale. Nuk ka njeri në botë që nuk është penduar, që t‘i rikthehet një gjëje që dikur s‘e ka bërë mirë. Por unë mendoj se nuk ia vlen të merresh me një gjë të tillë. Kështu është jeta njerëzore. Të thuash që s‘jam penduar për asgjë, do të thotë që ti s‘ke jetuar. Të thuash që je penduar duhet vërtet të thuash që je penduar vërtet për diçka. Unë kam kryer gjënë themelore në jetën time. Kam mbetur shkrimtar, kur atëherë ishte shumë vështirë të ishe shkrimtar, në periudhën më të zezë për letërsinë dhe kështu që te mua s‘ka vend fjala pendim për asgjë. Unë kam kryer gjënë themelore që kam dashur në jetën time, e kam realizuar atë.
Zoti Kadare, a keni menduar ndonjëherë për vdekjen, ai i trembeni asaj? Jo dhe aq..., jo. Një krijues, zakonisht normal, është të mos i trembet vdekjes, sepse vepra e mëson të mësohet me vdekjen. Vetë krijimi e mëson që të mësohet me atë. Ai shkruan për kohën që është gjallë do ose s‘do. Ai shkruan edhe për kohën që nuk do të jetë. Do ose s‘do. Vetë mjeshtëria e letërsisë është e tillë. Letërsia e mirë jeton, jeton gjatë. Po të jetë shkrimtari i mirë, do të vazhdojë disa dhjetëra vjet më vonë. Po të jetë shkrimtar shumë i mirë, do të vazhdojë akoma më tepër. Dhe po të jetë i jashtëzakonshëm mund të vazhdojë edhe me shekuj. Në ndërgjegjen e çdo shkrimtari, kjo është e depozituar. Ekziston në mënyrë instiktive, siç janë të gjitha ndjesitë e tjera, prandaj ai mësohet me këtë gjë që ai do të jetë i pranishëm në disa kohë. Pra ç‘janë këto kohë? Është vdekja. Bisdoi MIMOZA CIKA-KELMENDI
LONDON SEPTEMBER 2008 (vijon nga faqe 15)
por asnjë nuk flet për kthimin e kësaj popullate. E them këtë se patjetër kuptoj ndjeshmërinë tuaj, por dua të them këtë se kthimi nuk do të diskutohet kurrë. Në qoftë se doni si mik t’ua them mendimin tim, pozita më e mirë është që kjo temë, me sinqeritet ua them, të mos diskutohet. ……………….. ………………..
Nga Konferenca për shtyp me gazetar shqiptar dhe grek. …………… …………… ALEKSANDËR MEKSI: Takimi i sotëm, me zotin Micotaqis, i pari takim zyrtar i qeverisë së re, me një kryeministër të një vendi me të cilin ne jemi në marrëdhënie, ishte i nevojshëm dhe i dobishëm. Qeveria e re shqiptare është e vetëdijshme se dialogu është e vetmja rrugë për zgjidhjen e problemeve ndërmjet dy vendeve, për afrimin dhe kontaktet ndërmjet dy popujve tanë, në të gjitha fushat, me dobi për të dy palët. Ne dëshirojmë të kemi marrëdhënie sa më të mira, për problemet që kemi ndërmjet nesh, dhe në këtë aspekt takimi i sotëm ishte i dobishëm dhe një hap i parë për vendosjen e kontakteve ndërmjet qeverive të të dy vendeve si dhe në mes të organizmave të tjera qeveritare. Temat u diskutuan nga secila palë dhe secila palë paraqiti mendimet e saj, për marrëdhëniet politike në dobi të afrimit të të dyjave palëve, si dhe të futjes së Shqipërisë në familjen e madhe evropiane. U fol për masa konkrete, për shtimin e takimeve dhe për marrëveshje dypalëshe, të cilat realizohen në fushat prioritare për Shqipërinë e sotme, siç janë marrëdhëniet dhe marrëveshjet dypalëshe në tregti, për investimet dhe për hapjen e bankave, për emigracionin e organizuar, për përmirësimin e statusit të gjendjes së shqiptarëve që ndodhen në Greqi, për problemin e vizave, për hapjen e konsullatave dhe pikave të reja të kalimit kufitar dhe siç e thamë më parë, për organizimin e shpejtë të kontakteve dypalëshe, për reagimin sa më të shpejtë dhe më të mirë të këtyre problemeve. Bisedimet ishin të hapura dhe ne nënvizuam mendimin se krijimi i abesimit është mjeti themeltar për thellimin e marrëdhënieve dhe se dialogu do të jetë mjeti për rrugëzgjidhjen e problemeve tona. Në këtë kuadër, ne i bëmë prezent qeverisë greke për zgjidhjen e drejtë të problemit të çamëve, gjithnjë sipas normave dhe dokumenteve ndërkombëtare, eventualisht për kthimin e tyre në vatrat dhe varret e të parëve dhe për problemin e pronave të tyre. Ne do të ngulmojmë edhe në të ardhmen, me mendimin që do të ketë mundësi më të mëdha për një mirëkuptim dhe për zgjidhjen me interes dhe me dobi nga të dy palët. Ne folëm për preokupimin tonë për “zjarrin” që marrëzia e serbëve po ndez në shtete sovrane të Kroacisë, Bosnje-Hercegovinës. Incidenti i djeshëm është flagrant dhe mjaft shprehës dhe për rrezikun e përhapjes në minutë të luftës në tokat shqiptare të Kosovës. Ne shprehëm mendimin tonë për mospranimin e Republikës Federative të Jugosllavisë, si një vazhduese e Jugosllavisë së deridjeshme, por si një Serbi, që është bashkim i komunistëve jashtë vullnetit të popujve të këtyre vendeve. Gjithashtu ne shprehëm mendimin tonë për të drejtën e shqiptarëve për të pasur shtetin e tyre të pavarur, Republikën e Kosovës, për real-
izimin e të drejtës themelore për vetëvendosje dhe për shtetformim. E siguruam zotin Micotaqis se minoriteti grek në Shqipëri do të ketë të njëjtat të drejta që kanë shqiptarët, ato që thuhen në dokumentet ndërkombëtare, të drejtat e ushtrimit të fesë së tyre, të drejtën e arsimit të të gjitha niveleve, në zonat ku banojnë. Folëm gjithashtu për marrëdhëniet ekonomike që ne na preokupojnë, për bashkëpunimin tregtar dhe doganor, për lehtësira në aspektin e vizave për tregtarët shqiptarë, për lëvizjen e lirë të njerëzve dhe për emigracionin, probleme për të cilat gjetëm një mirëkuptim. Gjithashtu gjetëm mirëkuptim për problemin e zhvillimit të marrëdhënieve ekonomike e politike dhe në të ardhmen, për nevojën e mbështetjes së Shqipërisë në planin ndërkombëtar, në Komunitetin Evropian, në grupin e 24-ve dhe qeveria greke na e siguroi këtë. Ne besojmë se takimi ishte i frytshëm dhe do të pasohet nga takime të tjera të të ngarkuarve të të dy palëve për të realizuar marrëveshjet, të cilat ne i shprehëm më lart, në nivele nga më të ndryshmet. Ne falënderojmë zotin Micotaqis dhe personat që e shoqërojnë për ardhjen në Shqipëri, për bisedimet konstruktive dhe të frytshme dhe për ftesën që na u bë për të vizituar Greqinë. KOSTANDIN MICOTAQIS:
jmë si hallkë që na bashkon dhe jo si një hallkë që na veçon dhe rekrutimin që bëjmë karshi Shqipërisë, nuk e bëjmë vetëm karshi Shqipërisë së Jugut, por karshi gjithë Shqipërisë, dhe natyrisht për çdo gjë rashë dakord edhe me palën shqiptare. BEDRI ISLAMI (GAZETA “KOSOVA”): Zoti Micotaqis, në çfarë ligjesh bazoheni që u hani çamëve të drejtat për t’u rikthyer në trojet e tyre stërgjyshore? Cilat janë arsyet që e njohët nga të parët shtetin e ri jugosllav? KOSTANDIN MICOTAQIS: Pjesa e dytë e pyetjes ka një gabim, nuk njohëm një shtet të ri jugosllav, ne presim të marrë një vendim Komuniteti Evropian. Për sa i përket çamëve bazohemi në ligjet e në kushtetutën greke dhe nuk dua të futem në hollësi të mëtejshme. NJË GAZETARE GREKE: Sa e llogaritni shifrën e të ashtuquajturve çamë që duan të kthehen në Greqi, pra sa është numri i tyre. Nuk ka dijeni qeveria shqiptare që këta kanë qenë bashkëpunëtorë të okupatorit gjerman? Në rastin konkret, duhet t’u bëjmë thirrje ligjeve ndërkombëtare për këtë problem?
17
të OKB-së për refugjatët në atë kohë. Në atë kohë unë kam qenë i vogël dhe këtë gjë s’e mbaj mend mirë, megjithatë problemi nuk shikohet te numri i tyre, ky është një problem që mund të zgjidhet nëpërmjet një dialogu për të parë mundësitë e realizimit, duke patur secila palë kërkesat e saj, mendimet e saj, prandaj si gjithë problemet që janë ndërmjet vendeve fqinje, është mirë t’i jepet rrugëzgjidhje nëpërmjet bashkëjetesës. Kështu si na kuptojnë grekët, edhe ne ata i kuptojmë, por unë do të thosha se nuk ka ligj ndërkombëtar, që në qoftë se një individ është kriminel lufte, të dënohet tërë familja e tij. Për këtë do të desha, meqenëse po reagoni, t’ju kujtoj një diplomë të perandorit të Bizantit, Krisovulën të Andronikut të Dytë Paleologut, në vitin 1307, kur i shkruan episkopit të Kaninës që nuk ka qenë në zakonin e të parëve tanë, as në tonin, që për fajet që bën një individ, të përgjigjen të afërmit e tij. Unë mendoj se kjo është një temë që mund të dialogohet, me kohë mund të gjendet mundësia. NJË GAZETAR I “ZËRI I RINISË”: A mendoni zoti Micotaqis se epoka e re e marrëdhënieve mes dy vendeve tona, e cila sapo filloi sot, do të përjashtonte ekskluzivisht pretendimet e qarqeve vorio-epirote greke të Shqipërisë së Jugut?
Pozita greke duhet të jetë KOSTANDIN MICOTAQIS: krejtësisht e pastër. Për sa i përket temës së çamëve, e bëra ALEKSANDËR MEKSI: Ne për numrin e Greqia nuk ka pretendime territoriale karshi çamëve dimë që kur kanë ardhur në Shqipëri kanë Shqipërisë, kjo është një deklaratë kategorike. të qartë në të gjitha nivelet e qenë rreth 24-26 mijë vetë, kjo sipas statistikave ……………. PERGATITI ANILA HOXHA palës shqiptare, deri te presidenti. Greqia nuk do të pranojë kthimin e tyre në Greqi, për arsyet që nuk është nevoja t’i paraqesë. Thashë që mund të diskutohet tema e pasurive, në bazë A keni patur një AKSIDENT dhe nuk ka të një reciprociteti, të qene FAJI JUAJ? çamëve që erdhën nga Greqia në Shqipëri dhe Ne ju ofrojme keto sherbime:të atyre që kanë ardhur PER AUROMJETIN TUAJ në Greqi me origjinë -Zevendesim te automjetit tuaj FALAS greke. Tema e dytë është Jugosllavia, i thashë palës shqiptare se Greqia ndjek një politikë të Komunitetit Evropian dhe, në qoftë se do të njihet ose jo Jugosllavia, Serbia dhe Mali i Zi, si vazhdimësi e Jugosllavisë Federative, kjo do të varet nga njohja e Evropës. Pra, Greqia do të ndjekë çdo detyrë që do të marrë Komuniteti Evropian. Folëm për Republikën e Shkupit. Dëgjova Presidentin, zotin Sali Berisha, për fjalën në Maqedoni dhe kërkova që të mos njihet nga pala shqiptare Republika e Shkupit, në qoftë se nuk do të njihet më përpara nga Evropa, ai më premtoi se do ta bëjë këtë. Pala shqiptare më shpjegoi pozitën e saj në Kosovë, u shpjegova miqve shqiptarë, se çështja e vetëvendosjes është shumë e avancuar, se në realitet kjo tregon lëkundje kufijsh, diçka që besoj se në rrethanat e sotme nuk është e mirë, por dëgjova me shumë kujdes pikëpamjet e tyre. Këtë desha të sqaroja. Për sa i përket minoritetit grek, jemi plotësisht të kënaqur nga sa u thanë, edhe për sa i përket kishës ortodokse dhe kishave të tjera, theksova se minoritetin grek e shiko-
-Ruajtje e makines se demtuar FALAS -Vlersim te demit te makines FALAS -Riparim ose mbulim te vleres
Per Ju -Ndihme ne te gjitha dokumentet -Ofrojme zevendesimin e mjetit -Mbulojme compensimin e demtimit tuaj dhe mos harroni ju do te merrni 100% te te gjitha pavare te kompensuara nga demtimi
LONDON SEPTEMBER 2008
NGA MUHAMED VELIU Robert Hackman është një fotograf britanikoaustralian i cili kur nis e flet për Shqipërinë dhe Kosovën ka aq shumë për të thënë, sa për një moment mendon se nuk ka për tu ndaluar kurrë. Megjithëse ka shumë vite që jeton në Angli, theksi i anglishtes që flet të lë të kuptosh se ke përballë një bashkëbisedues që origjinën e ka nga Australia. Ai flet me aq pasion për Shqipërinë dhe Kosovën, shqiptarët e këtyre dy shteteve, sikur të ishte lindur atje. Gjatë këtyre shtatë viteve të fundit ai ka udhëtuar aq shumë në viset shqiptare, duke mos mbajtur mënd numrin e saktë të këtyre udhëtime ku me aparatin fotografik ka fiksuar me mijëra imazhe. Çdo shkrepje ka një histori më vete që përcjell një mesazh njerëzor dhe human pasi Rob siç i flasin për shkurt, është nga ata lloj fotografësh që me fotot e realizuara kërkon të hy thellë në botën njerëzore. Mjafton një klikim në faqen e personale në internetit me adresë www.robhackman.com , për të parë një mori fotosh në kohë të ndryshme fiksuar në celuloid nga ai në Kosovë, Shqipëri dhe në shumë vende të botës. Ftesën e Shqip për të rrëfyer "dashurinë" që ka lindur mes tij dhe viseve shqiptare Rob e pran me kënaqësi. Takohemi në rrugën Oxford Street ku me mijëra njerëz renden duke blerë rroba në këtë rrugë të famshme londineze për shopping. I propozojmë Rob të pimë kafe në katin e 13 të një kafeje që përdoret si bar nga ku mund ta shikosh Londrën si në pëllëmbë të dorës. Pasi ka pëlqyer zgjedhjen e vendit për ta pirë kafen dhe i kemi hedhur një sy peisazhit që të ofron kati i 13 i këtij bari biseda rrjedh natyrshëm. Robert thotë se Shqipëria për të nuk ishte një vend i panjohur, pasi që fëmijë përmes një harte të madhe të Botës të cilën e kishte vendosur në dhomën e gjumit kishte studiuar të gjitha vendet e Evropës. Për herë të parë ai shkeli në Shqipëri në vitin 2001 si i dërguar nga organizata e "Kombeve të Bashkuara" për të fotografuar largimin e refugjatëve të luftës së Kosovës që kishin jetuar në Shqipëri. Kjo organizatë i besoj atij dokumentimin përmes fotove të gjurmëve që kishte lënë tek këta njerëz konflikti dhe realiteti i ri që ata përballeshin. Kthimi në Kosovë duke filluar së ndërtuari jetën nga e para. Fotot do të arkivoheshin në arkivin e "Kombeve të Bashkuara" në Gjenevë. "Pas disa mesazheve elektronike me përfaqësues të "UN-n " në Tiranë gjithçka ishte gati për udhëtimin tim drejt Tiranës. Dita e parë në Tiranë për mua nisi me takimin në aeroport të një punonjëseje të UN-nit e cila më pas do të bëhej bashkëshortja ime e ardhshme, tani gruaja ime. Isha shumë i gëzuar pasi që në ditën e parë timen atje pashë njerëz plot energji, pashë shpresë mbi të gjitha një atmosferë pozitive. Këtë mund ta ndjeje në ç'do moment. Për mua ishte një diçka tërheqëse të ishe në atë qytet të zhurmshëm të ndryshëm nga qytetet e tjera në botë që kisha vizituar më parë" thotë Robert për ditën e parë të tij në kryeqytetin shqiptarë. Për Robert ky ishte një projekt i vështirë, pasi në Shqipëri kishin mbetur shumë pak refugjatë lufte. Shumica kishin lënë kampet ku ata kishin qëndruar duke u rikthyer në Kosovë. Megjithatë fotografi britaniko-australian pohon se fotot e realizuara u pëlqyen. Ai sqaron se për një fotograf është e lehtë të fotografojë pamje klishe apo mizorie të njerëzve të kthyer në refugjatë si pasojë e luftës. Në fakt ai që në fillim të këtij projekti donte të tregonte anën tjetër të medaljes. Përpjekjet e këtyre njerëzve në ndërtimin e jete të re duke lënë kampet e refugjatëve ku kishin jetuar. Sipas Rob ta bëje atë nuk ishte e lehtë. Megjithatë ai mundi t'ia arrij qëllimit. Pas disa javëve qëndrim në Shqipëri duke vizituar
18
TI DUASH SHQIPTARËT përmes aparatit fotografik njëri pas tjetrit qytetet shqiptare fotografitë "Made in Albania" përcillnin shpresë, vazhdimin e jetës nga shqiptarët e Kosovës që kishin gjetur një strehë të ngrohtë në Shqipëri. Të gjitha këto foto do të ekspozoheshin në selinë qendrore të "Kombeve të Bashkuara" në Gjenevë dhe për një muaj në një ekspozitë hapur në zyrat e " UN" në Tiranë, përpara se të futeshin në arkivën e "UN". "Ekspozimi fotove u prit mirë" thotë Robert duke shtuar se ato tregonin anën pozitive të shqiptarëve të Kosovës të cilat reflektoheshin në ç'do njërën prej tyre.
"Unë dallova shumë shpresë tek ata njerëz që takova. Këtë shpresë që gjeta mes tyre kërkova të ndjehej përmes fotove të mija. Besoj je kam arritur këtij qëllimi gjë për të cilën jam shumë i lumtur." thotë Rob rreth misionit të parë në Shqipëri që nuk do të ishte një i vetëm dhe i fundit. Kjo eksperiencë interesante, njëkohëisht e suksesshme bëri që ky fotograf mos t’i shpëtonte tundimit për tu rikthyer në Shqipëri. Vizita e parë e Robert Hackman ishte vetëm fillimi i asaj që ai tani e përshkruan si një dashuri për Shqipërinë përmes teleobjektivit të aparatait fotografik, madje edhe si një adhurim për vendin e origjinës së bashkëshortes Mariola me të cilën ai ka ndërtuar një jetë të lumtur. Robert nuk donte aspak që subjektin e refugjatëve nga Kosova ta quajte një kapitull të mbyll. Ai tregon se ka udhëtuar drejt Kosovës duke hyrë atje nga pika të ndryshme kufitare duke fotografuar të rikthyerit nga kampet e refugjatëve në Shqipëri. E ka ende të freskët momentin kur ju desh të përdorë pasaportën australiane për të hyrë në Kosovë. "Unë kam dy nacionalitete. Atë britanike përfshi atë të origjinës australiane. Pas konfliktit në Kosovë serbët ishin ende të inatosur me britanikët. Vendosa që herën e fundit të fotografoja në veri të Kosovës duke hyrë nga një pikë kufitare serbe. Mu desh ti tregoja pasaportën australiane policëve në këtë pikë kufitare të cilët më lanë të hy në Kosovë pa asnjë problem." Kosovën ai e quan një vend me mundësi të shumta fotografimi të cilën shumë kolegë të tij fotografë e kanë sjellë përmes fotove në rrethana të ndryshme. Hackman flet me shumë respekt për punën që ata kanë bërë
"Unë kam dy nacionalitete. Atë britanike përfshi atë të origjinës australiane. Pas konfliktit në Kosovë serbët ishin ende të inatosur me britanikët. Vendosa që herën e fundit të fotografoja në veri të Kosovës duke hyrë nga një pikë kufitare serbe. Mu desh ti tregoja pasaportën australiane policëve në këtë pikë kufitare të cilët më lanë të hy në Kosovë pa asnjë problem."
LONDON SEPTEMBER 2008
19
Rrëfim i fotografit britanikoaustralian Robert Hackman për Shqipërinë e Kosovën para dhe pas konfliktit duke i treguar botës realitetin e panjohur të këtij vendi që aspironte për liri. "Do ta quaja epike punën e fotografit Andry Testa. Ai është një shembull i llojit të rrallë. E kam takuar disa herë. Imazhet e Testës janë me të vërtetë të fuqishme dhe do ti rezistojnë kokës." vijon rrëfimin Rob. Shpeshherë fotografët akuzohen si njerëz të pamëshirshëm në atë që atë kanë përpara objektivit, duke mos kursyer ta shkrepin butonin që do të ruajë atë imazh në aparat. Kjo nuk mund të aplikohet për Robert Hackman pasi ai ka zgjedhur një lloj tjetër fotografimi. Atë të anës humane të një shoqërie , të atyre që vuajnë dhe tregojnë kurajo duke mos u demoral-
TZVETAN TODOROV ’do tё thotё tё jesh i “qytetёruar’? Me sa duket, tё jesh i arsimuar, tё mbash kravatё, tё hash me pirun, apo tё presёsh thonjtё pёr cdo javё nuk mjafton. Tё jithё e dimё se tё jesh “i qytetёruar” nё kёtё mёnyrё formale nuk i parandolon njerёzitt qё tё sillen si barbarё. Kudo dhe kurdo tё jesh i qytetёruar do tё thotё tё njohёsh dhe tё pranosh humanizmin e tё tjerёve pavarёsisht mёnyrave tё ndryshme tё tё jetuarit tё tyre. Kjo mund tё ngjajё si dicka qё s'kёrkon diskutim, por megjithatё nuk ёshtё botёrisht e pranuar. Ideja e dialogut ndёrmjet qytetёrimeve zakonisht has nё vёmendjen e medias, por nganjёherё ёshtё gjithashtu e pёrqeshur. Pika e fundit e sprovёs sё Elie Baranavi’-t “Fetё vrastare" titullohet “Kundёr dialogut tё qytetёrimeve”. Argumenti i tij ёshtё i papranueshёm: “nё njёrёn anё ёshtё qytetёrimi dhe nё tjetrёn barbarizmi. Nuk mund tё ketё dialog ndёrmjet tyre.” Por nёse e kqyr mё nga afёr kёtё linjё tё argumentit e meta e pikёpamjes sё Baranavi-t ёshtё e dukshme. Kuptimi i fjalёs ‘qytetёrim’ dhe ‘kulturё’ ёshtё shumё i ndryshёm kur ato
C
izuar përballë vuajtje që ata kalojnë. Sipas tij tek këta njerëz mund të fiksosh imazhe që shkëlqejë nga ku thënja se një foto vlen 1,000 fjalë merr me të vërtetë kuptimin real të saj. Komuniteti Rom ka qenë një tjetër aspekt intensiv i punës së Robert Hackman në Shqipëri. Shpeshherë të përbuzur , të vuajtur e të trajtuar si shtresa më e ulët e shoqërisë shqiptare, por krenarë e punëtorë. Të gjitha këto kanë qenë faktorë të fitimit të respektin e këtij fotografi për Romët. Ai i quan Romët shqiptarë si pionierë të ndërtimit të industrisë së riciklimit në Shqipëri. Kjo ka bërë që ata të jenë kaq të pëlqyer nga ai.
"Ata janë një shembull tipik të atyre njerëzve që shkëlqejnë përballë vuajtjes. Ata nuk kanë asgjë por janë të lumtur. Ata shpeshherë kthehen në objekt paragjykimi duke i përdorur si steriotipa të shoqërisë shqiptare. Duke fotografuar ata dhe pasqyruar jetën e këtij komuniteti, kam dashur të kontriboj në zhdukjen e paragjykimit ndaj tyre. Është një projekt që ende vazhdon" thotë Rob, tashmë një personazh i njohur dhe shumë miqësorë për Romët e Tiranës. Një tjetër aspekt që e ka integruar atë të fotografojë Romët ka të bëjë punën e tyre si mbledhës të mbeturinave për tu ricikluar. Ai me të drejtë i quan ata si një pjesë e rëndësishme e industrisë së riciklimit
në Shqipëri duke premtuar se në udhëtimin e ardhshëm në Tiranë përsëri do të ndjekë nga afër jetën e komunitetit Rom parë në aspektin kontribues që ata japin në shoqërinë shqiptare. Madje ai shton se kjo duhet parë edhe në këndvështrimin global pasi dita ditës çështja e riciklimit, lidhet me mbrojtjen e planetit, janë temë dite në kancelaritë e politikës botërore dhe axhendën e politikanëve. Krahas fotografimit të Romëve, Robert kthehet në Shqipëri gjatë muajit gusht me një tjetër projekt ambicioz për të cilin nuk jep shumë detaje por thotë se do të mirpitet madje që tani ka ngjallur interes për tu ekspozuar në disa vënde të botës. "Krahas së pushuarit në bregdetin
shqiptar paraditeve, në mbrëmje kur dielli nis të perëndojë kjo është koha ideale për të fotografuar. Kështu një rrugë e dy punë. Kam bindjen se projekti më i ri me foto nga Shqipëria do të pëlqehet" pohon Robert. Përgëzimet dhe inkurajimi për këtë projekt kur ai e ka bërë prezent nuk kanë munguar. Një regjizor shqiptar e ka quajtur si një ide brilante e cila përveç anës artistike do të ngjallë interes për Shqipërinë dhe si pasojë shtimin e numrit të vizitorëve që do të duan ta vizitojnë. Nuk ka dyshim që edhe ky projekt, i fotografit Robert Hackman tashmë më shumë se një mik i shqiptarëve do të rezultojë i suksesshëm. Kjo është vetëm çështje kohe.
mund tё zgjidhё cёshtje qё lidhen me lёvizjen e lirё tё njerёzve apo me ndarjen e territoreve dhe burimeve natyrore. Politika dhe kultura nuk punojnё nё tё njёjtin nivel; e para qeveris veprimin, e dyta ndikon mentalitetet; e para merret me tё atypёratyshmen, tjetra kёrkon breza pёr tё dhёnё fryte. Ne duhet tё punojmё pёr kёtё lloj dialogu duke filluar me nisma tё thjeshta dhe modeste. Ne kemi nevojё pёr mё shumё pёrkthime tё ideve dhe letёrsive tё vendeve tё tjera, qёndrime mё tё gjata jashtё pёr studentёt, mё shuёm gjuhё tё huaja dhe inkurajimin e studimit tё kulturave tё tjera dhe mё shumё pёrballje ndёrmjet kujtimeve kombёtare (le tё themi mes Francёs dhe Algjerisё.) Disa masa tё kёtij lloji ekzistojnё qё tani nё BE por ato duhen prezantuar tjetёrkund: Afrikёn e Veriut, Lindjen e Mesme, Indi, Kinё, Japoni dhe Amerikёn Latine. Mёnyra mё e mirё
pёr tё nisur dialogun ёshtё pёrjashtimi i klisheve dhe pёrgjithёsimeve dhe promovimi i takimeve ndёrmejt njerezve. Pёr momentin politika ka marrё status parёsor. Megjithatё, nga njё kёndvёshtrim tjetёr, dialogu fiton mbi luftёn dhe mbrojtjen kokёfortё tё asaj qё diksuh e merr si identitet tё tij sepse na sjell mё afёr me prirjen e njerёzimit. Romancieri André Schёarz-Bart tregonte kёtё episod: pyetёn njёherё njё rabin se pse lejleku i cili nё hebraisht quhet Hassada (i dashuri) sepse i do lejlekёt e tjerё, futet tek kafshёt e pavirtytshme. “Sepse-u pёrgjigj rabinidashuron vetёm llojin e vet”.
Tё qytetёruarit pёrdoren nё njёjёs dhe shumёs. Kulturat (shumёs) janё mёnyrat e tё jetuarit tё pёrqafuara nga grupe tё ndryshme njerёzish dhe pёrbejnё gjithcka kanё tё pёrbashkёt kёta grupe njerёzish: gjuha, feja, struktura e familjes, dieta, veshja, e kёshtu me radhё. Nё kёtё kuptim ‘kultura’ ёshtё njё kategori pёrshkruese pa ndonjё gjykim vlere. Qytetёrimi (njёjёs) ёshtё, nё tё kundёrt, njё kategori morale vlerёsuese: e kundёrta e barbarizmit. Keshtuqe njё dialog ndёrmjet kulturave ёshtё jo vetёm i dobishёm, por thelbёsor pёr qytetёrimin. Asnjё qytetёrim nuk mund tё bёjё pa tё. Pёrkundёr pretendimeve tё ithtarёve tё idesё sё ‘pёrplasjes sё qytetёrimeve’ takimet mes kulturave tё ndryshme zakonisht ndodhin lehtёsisht dhe paqёsisht sepse ne jemi psikologjikisht tё pёrgatitur pёr to. Gjithkush ёshtё produkt i disa kulturave madje edhe nёse dikush nuk e ka lёnё kurrё atdheun sepse kultura nuk ёshtё vetёm kombetare. Ne tё gjithё bartim kulturёn e gjinisё, grupmoshёs, pasurisё, klasёs dhe punёs sonё.
Kjo shumёsi kulturash zakonisht nuk pёrbёn problem pёr ne sepse tё kalosh nga njё kod kulturor nё njё tjetёr ёshtё njё aftёsi njerёzore e pёrbotshme. Nё fund tё fundit, ne nuk flasim njёlloj me tё gjithё njerёzit tё cilёt i takojmё gjatё ditёs. Pёr mё shumё kulturat e lidhura mё njё territor tё caktuar nё fakt nuk janё kurrё tё ‘pastra’. Sado mbrapa tё kthehesh nё historinё e njё vendi si Franca do tё gjesh takime ndёrmjet fisesh dhe grupesh etnike tё ndryshme dhe rrjedhimisht kulturash tё ndryshme: galёt, frankёt, romakёt dhe shumё tё tjerё. Ngado tё hedhim sytё (pёrvecse, ndoshta, nё luginat e thella tё Guinesё sё re ku fise tё panjohura mund tё mbeten tё vecuara nga njёri-tjetri) shohim vetёm kultura tё pёrziera. Por, ndёrsa disa kultura janё krenare pёr pluralitetin e tyre tё tjera pёrpiqen ta fshehin. Koncepti i dialogut mes kulturave nganjёherё ngjan i vёshtirё apo si shpresё utopike sepse ne kёrkojmё qё ai tё na shёrbejё tё pamundurёn: tё zgjidhё konfliktё tё ndezura politike. Dialogu, sado i dobishёm tё jetё, nuk
LONDON SEPTEMBER 2008
20
Bar Restorant Prizreni Ju ofrojmë mikpritjen shqiptare Vetëm tek Bar Restorant Prizreni do të gjeni kuzhinën e papërsëritshme shqiptare, kuzhinën mesdhetare si dhe atë të kombinuarën shqiptaro-turke. Nga Prizreni nuk do të mbeteni asnjëherë të zhgënjyer Ejani dhe binduni për këtë
Lumi ju mirepret Të gjitha kampionatet e futbollit LIVE
Ofertë Mish, sallatë Oriz £ 3.50
nëse vërtet dëshironi të pini një kafe të qetë, nëse dëshironi një ambient të këndshëm dhe komod nëse kërkoni cilësi të lartë shërbimi LUMI Ju mirëpret 2 minuta nga stacioni i trenit Seven Sisters
643 Seven Sisters Road London N15 5LE Tel: 07782559849
LUMI
LUMI HAND CAR WASH From
NDËRRIM GOMASH TË REJA DHE TË VJETRA PREJ £9.99 LARJA E MAKINËS SUAJ KUSHTON £3.99
£3.99
Adresa 678 Seven Sisters Road 65-67Stamford Hill London N15 5LE London N16 Tel: 07782559849
Ofertë
LONDON SEPTEMBER 2008
Ne kemi gjithçka çfarë i duhet shtëpisë, zyrës apo lokalit tuaj; karrige, tavolina, dollapë, krvate etj etj, të gjitha të cilësisë së shkëlqyer. Ju mund të zgjidhni sipas preferencës suaj.
Transporti falas kudo që të jeni në Londër
E.U. FURNITURE LTD. Unit 2, The Cromwell Centre, 24-30 Minerva Road London NW10 6HJ Tel: 0208 961 8765 Fax: 0208 965 9651 E-Mail: sales@eufurniture.co.uk
www.eufurniture.co.uk
21
LONDON SEPTEMBER 2008
NGA ARSHI PIPA Faik Konica! Kush nuk e njef? Emni i tij asht njeni prej ma të dashunvet. Po mbushet afër nji gjysëshekulli qysh kur ky emën tinglloi për herë të parë në veshët e Shqiptarvet. Vinte që larg, nga nji vënd i huej, dhe delte për me mprojtë të drejtat e Atdheut. “Albania” quhej ky zâ, dhe ishte, në shkretín e kulturës shqiptare, njimend nji “vox clamans in deserto”. Ç’atëherë nami i Konicës u-vendos në fronin ma të naltin e mendjes shqiptare. Dhe si hypi nji herë nuk luejti ma. Gjatë gati nji gjysë shekulli fjala e tij erdhi nder veshët tonë, ndër mendjet tona, me intervale herë ma të shkurta herë ma të gjata. Jo e shumtë, jo e shpeshtë, ma fort e rrallë; rrallë e për mall. Dhe gjithherë e ndrrueshme, gjithherë e freskët. Dhe kur vinte, mbassi kishte shkapërcye kontinente e oqeane, kishte tinguj të nji mendësije së ndryshme, prendimore, ma të qartë, e qi ma se nji herë i u-dukshin të çuditshme botës së vjetër shqiptare. E sigurisht Konica qe mendja ma e ndrituna e gjithë historís sonë letrare. Noli punoi shumë ma tepër e ma me fryt. Por Konica qe për cilsín, për stilin. Të tjerë dhanë punën: ai dha tonin. Aristokrat i lindun. Sugjeroi, drejtoi, zakonisht i ndjekun me nderim. Por ndodhi shpesh qi nuk e kuptuen. Atëherë u-idhnue, talli ashpër, shau. Aristokrat edhe kur shau, ashtu si vetëm ai dinte të shante! Po pse mos me i thanë qysh tash të metat e tija njerzore! Aj nuk qe shembull mase e drejtësije. Pasjoni e verboi shum herë. Kishte nji faj sidomos (faj tamam artistokrati!): nuk mund të shifte tjetër kend sipër vehtes, bile as pranë vehtes. Por në të vërtetën cili mund t’i afrohej? Çka tjerët kishin veç e veç e mangut, aj pat të gjitha së bashkut e në mënyrë të plotë. Kurgjâ s’i mungoi, nga kultura e madhe shkencore te ndjesíja e imtë artistike, nga magjija e rrallë e bisedimit te shëndeti e hijeshija fizike. I vetëdijshëm për epërsín e vet nuk duronte qi ndokush të mos i a njifte. Të kishte pasë rrufena, si Zeusi, do t’i kishte shigjetue ata qi nuk e adhurojshin. Pat fjalën: nuk u kursye me e përdorë, kur u inatos, si armë, ma keq se armë. Mos të ngutemi me thanë se bani keq. Të kujtojmë pak se me ç’njerëz e me ç’koka pati punë. Ndërmjet “anadollakëvet” e “sharllatanëvet” aj ishte nji fenomen anakronik. Kuej me i folë për art, “anadollakut në mësallë”? Çdo njerí qi dinte me shkarravitë dy harfe shqip na mbahej për reformator gjuhe! E atëherë aj u-idhnue e drodh kamxhikun e satirës. Pamje njimend e kureshtme ishte kjo me pá “gentleman-in” ma të përsosun tue i u-vërsulë me shamjet ma të ndyta kundërshtarit! Sed quod non facit indignatio? Ishte nji shpirt i çuditshëm ky Faiku, privilegjet atij i u-dukshin të natyrshme! U a kishte zilí të tjerëve mallin për Shqipní! T’ishte e mundun, do të donte t’i shërbente asaj aj vetëm, si nji grueje së dashun! Dhe qe kështu ndonji herë i padrejtë, ashtu si mund të jetë aj qi ka zilín e dashunís. Njerí ekstremesh! Njerí pasjonesh të mëdhaja. Këndej nuk “begendiste”, andej nuk falte. E kështu shkroi e foli mbi art me delikatesën ma të madhe, me ndijimin ma të thellë. Por kur shau u mori uhá rrugaçavet fjalorin e tyne.
22
Faik Konica Aristokrat edhe kur shau… Nuk shkroi vepra të plota? A muejte me i shkrue nji njerí me kto huje? Ai nuk qe nji shkrimtar i profesjonit, i lidhun mbas tryeze; qe nji “shijues”. Kur shkroi, shkroi për andjen me shkrue. Estét. Aristokrat deri n’art. Ç’ishte për tê me mbledhë ndër disa volume ato qi shkroi gjatë jetës së vet? Jo, nuk e bani. Kjo nuk i ka hije zotnís së madh qi asht msue me hjedhë mendime e humor “par dessus le marché”! Të tjerë le t’i mbledhin, në daçin! Zotnija i madh shpenzon në të djathtë e në të majtë, falë e darovitë, nuk ep me fajde. N j i herë vetëm mori mundimin me botue nji libër. Dhe ky libër qe nji përkëthim prrallash arabe nga “Njimij e nji netët”. Asht kjo mënyra e ndonji lordi anglez qi kujdeset për punë të botës dhe të vetat i len mbas dore.
“soirées” diplomatike dhe ndër andjet e holla t’artit e të muzikës. Nji aris-
Pat thanë nji herë Ëilde: “Kam vue të gjith genialitetin tim në jetën teme, por vetëm talentin tim në letërsín teme”. Kto fjalë i përshtaten mjaft Konicës. Larg nesh mendimi me e krahazue jetën e tij me atë të “dandy-t” Ëilde! Por kush mund të mohojë se luksi e fama atij nuk i pëlqejshin? Ata qi e-njoftën tregojnë se shijet e tija epikureane ishin fort të pasuna. Ishte nji burrë i pashëm, me nji shëndet për t’i pasë zilí. I pëlqente pra “jeta”, kuptohet. I pëlqente edhe me u-veshë mirë. Ndonjiherë ngjeshte edhe fustanellat e delte ashtu nëpër kremte e gostina, ose edhe nëpër “Hyde Park”. Jemi të mendimit se personaliteti i shkrimtarit asht gjithmonë çelsi i artit të tij. Nuk arrijmë me kuptue se si arti e jeta mund të jenë te artisti dy anë të ndryshme, të kundravendosuna. Dhe në qofshin këto nji herë të vërteta te artisti i zakonshëm, qi e idealizon jetën e vet n’art, janë dhetë herë të vërteta te ata të rrallë qi, tue ndrrue mardhanien, e sjellin artin e tyne në jetë, tue e bâ jetën e tyne poezí, tue e artistizue Baudelaire! D’Annunzio! Konica u përngjet pak, për së largu. Portreti fizik i Konicës, ashtu si e shikojmë në fotografín e tij tipike të riprodhueme shum herë, asht pasqyrë shum e qartë e karakteristikavet të tija shpirtnore. Na duket Konica këtu në moshë të pjekun, medje të shtyme, njerí qi ka jetue dhe qi din ç’asht jeta. Fëtyra e tij e mbushun, plot shëndet e gjak, rrëfen
“Inteligjenca asht cilsija e madhe e Konicës. Ndër tjera rrethana, ndër tjera kushte shpirtnore do të kishte muejtë t’ushtrohej me fryt të ndryshëm. Edukata frenge, me traditën e saj të satirës, nga D’Aubigné te Voltaire, trajtoi Faikun pamfletar. Anglija, atdheu i humorit, i zhvilloi edhe ma tepër sensin e ironís. N’Amerikë mandej ato gjetën trollin e përshtatshëm për me u-ushtrue”
Ç’ndryshim midis tij e Nolit! Noli punoi, me vullnet hekuri, gjithë jetën. Noli qe demokrati i madh i letërsís sonë. Krahazoni Nolin qi bahet prift për t’u shërbye bashkatdhetarvet të vet, me Konicën qi bahet ministër tue e kalue kohën ndër
tokrat i tillë a mund të pajtohet me nji demokrat si Nolin? E shkurtë qe prandej miqsija e tyne.
nji shpirt të knaqun nga vehtja. Vijat janë të hajthëta, me lakime elegante të nji fëtyre fisnike. Dhe në kët fëtyrë dy gjana bijnë në pah me nji herë: sytë e goja. Sytë kanë nji shkëlqim të jashtzakonshëm, nji shkëlqim të prehtë e të ftohtë, sy çeliku. Inteligjenca e madhe e Konicës vezullon çiltaz ndër kta sy. Por kur zbresim ma poshtë ndeshim dy buzë “fine”, jo të trasha jo të holla, të lakueme në nji mënyrë qi nuk mundesh me dallue me shpejt a asht gaz i ambël apo ironí. Por në se ke lexue ndonji shtyllë nga “Dr. Gjilpëra”, ose nga “Gaspariana”, nuk ke ma dyshim: ajo buzqeshje asht ironí! Gjithë ajo inteligjencë qi ndriçon nga sytë e Konicës vjen e del nëpër ato dy buzë të lakueme, natyrshëm, për tallje. Inteligjenca asht ba “humour”: ke njoftë njeriun. Inteligjenca asht cilsija e madhe e Konicës. Ndër tjera rrethana, ndër tjera kushte shpirtnore do të kishte muejtë t’ushtrohej me fryt të ndryshëm. Edukata frenge, me traditën e saj të satirës, nga D’Aubigné te Voltaire, trajtoi Faikun pamfletar. Anglija, atdheu i humorit, i zhvilloi edhe ma tepër sensin e ironís. N’Amerikë mandej ato gjetën trollin e përshtatshëm për me u-ushtrue. Pamfleti shkatrron, dhe ironija, vetëm, a mund të krijojë? Ironija asht nji “forma mentis”, asht trajtë, asht stil. Kur nuk asht e shoqnueme me fantazí krijuese ajo mbetë në planin e fragmentavet e të vijosjevet të shpejta, “essai” a përshtypje e rasës. Ironija pa peshën e landës asht fluturake: asht ndër hujet e erës qi e shëtitë për pak herë këndej herë andej. Inteligjenca nuk krijon: ndritë, sqaron, e shum shum ndryshon: asht themelisht kritike. Konica pati të gjitha vetitë për me qenë nji “essayiste” i shquem: kulturën filologjike-estetike, shijën e artit, prehtësín e gjykimit. Ato prova qi kemi prej tij e dishmojnë qartaz këtê. Por aj kishte ma tepër se kaq: kishte ironín. E përdorun me masë e me takt ironija, kjo dhuratë hyjnorësh, mund të krijojë vepra madhështore kur asht e drejtueme nga nji qëllim serioz, nga nji dëshirë universale. Ndonji herë Konica ja arrijti ktij ideali. Përshkrimet e tija te “Shqipërija si m’u duk” mbi ata “memurë” anadollakë e mbi ata tjerët, paljaço të qytetnimit europjan, “robotë” e “levantinë”, janë të nji humori të shëndoshtë: dhe kjo, pse Faiku frymëzohej jo ma nga marazet e ngushta vehtjake por nga nji ideal kombëtar. Por shpesh zotnuen te aj edhe inatet politike, pasjonet e pezmatueme. (vijon ne faqe 24)
LONDON SEPTEMBER 2008
THE ECONOMIST ëso kohe vitin e shkuar ngjante sikur shtegu i Hillary Clintonit për tek emërimi si kandidate për presidente e demokratëve ishte krejt i hapur. Ajo mbante emrin me markën më të mirë në politikën amerikane. Kontrollonte establishmentin demokrat. Kishte para për të shpenzuar dhe një shkëputje dynumërshe në sondazhet e opinionit publik. Dhe si e para grua amerikane me shansin për të kapur lartësitë presidenciale ajo kishte goxha histori për të rrëfyer. Dhe Barack Obama? Ai qe senator në legjislaturën e tij të parë me pak arritje dhe një prirje shqetësuese kah ndershmëria (në autobiografinë e tij ai pranoi se kishte përdorur marijuana e madje edhe kokainë). Ai dinte të mbante fjalime të forta. Po si mund të krahasohej kjo me asetet e zonjës Clinton-një makinë politike e mirëorganizuar dhe një formule politike fitimtare që kombinonte një apel të kalibruar kujdeshëm për qendrën me taktika politike tehmprehta? Sot zonja Clinton ka humbur jo vetëm emërimin demokrat. Ajo ka poshtëruar veten në proces. Ajo u detyrua t’i jepte fushtaës së saj 11 milion dollarë nga paratë e veta. Ajo u afrua me disa prej persekutorëve të saj të dikurshëm nga ‘konspiracia e djathtë bazëgjerë’, si p.sh. Richard Mellon Scaife një manjat mediash. Ajo u bë pjesë e një populizmi shtinjak kur bëri thirrje për heqje të përkohshme të taksës së naftës duke ngritur lart “amerikanët punëtorë, të bardhët amerikanë”, u betua se do ta “zhdukte me gjithsej” Iranin dhe tundi këmishën e përgjakur të 11 shtatorit. Konservativja “Ёeekly Standard” e trumbetoi atë si “forma femërore e George Bush-it”. Pra, si mundi një prej politikanëve më të aftë të Amerikës te ktheje një ‘rrugë qumështi’ në një mocal? Që në fillim shumë prej përparësive të saj më të mëdha dëshmuan se ishin gracka. Zonja Clinton qëndronte disa kokë më lart zotit Obama kur vinte puna tek përvoja-ajo ishte një prej dy zonjave të para më me ndikim në historinë amerikane dhe pati provuar se ishte një senatore e zellshme, “një kalë pune, jo një kalë cirku”. Por përvoja e zonjës Clinton përfshinte edhe vendimin e saj për të votuar në favor të pushtimit të Irakut, një vendim radioaktiv për shumë demokratë. Dhe zoti Obama ishte i pari që kapi faktin se këto zgjedhje ishin rreth ndryshimit, jo përvojës. Amerikanët janë ngopur me përvojën e ardhur në formën e Dick Cheney-t dhe Donald Rumsfeld-it. 70 për qind e tyre thonë se Amerika po shkon në rrugë të gabuar. Makina Clinton vetëm sa e zmadhoi këtë problem. Zonja Clinton e rrethoi veten me fytyrat e njohura të viteve në Shtëpinë e Bardhë-njerëz si Mark Penn, strategu kryesor i fushatës së saj, Terry McAuliffe, kreu i mbledhjes së fondeve, Hoёard Ёolfson (një prej zëdhënësve më pak të nevojshëm që kjo reviste (Ekonomisti) ka parë ndonjëherë) dhe, sigurisht burri i saj. Por gjithë këta njerëz ishin pjesë e thurimës së establishmentit në Ёashington qe shumica e votuesve përbuznin. Zoti Penn, një prej lobistëve më të fuqishëm të Ёashingtonit, vazh-
K
23
Rënia e Shtëpisë Klinton ... donte të bënte lobing për një marrveshje të tregtisë së lirë ndërkohë që zonja Clinton përpiqej të bënte për vete votuesit nga klasa punëtore duke denoncuar tregtinë e lirë. Këta njerëz gjithashtu risollën në kujtesë kujtimet e këqija të viteve ’90-të. A thua Amerika donte me të vërtetë që të shpenzonte edhe 4 a 8 vite të tjera duke parë zotin McAuliffe e të tjerë duke bërë reklamën e shtëpisë Clinton? “Të gjithë politikanët gënjejnë”, tha vjet
David Geffen-i një mogul i Hollivudit. Por Clinton-ët “e bëjnë me një lehtësi që më shqetëson”. Bill Clinton-i ishte trupëzimi i “paradoksit Clinton’; një aset i madh e gjithashtu një pengesë e madhe. Zoti Clinton është një superstar politikdikush qe iku nga zyra me një përqindje aprovimi prej 60 përqind dhe pretendimin se kishte sjellë 8 vite paqe e zhvillim. Shumica e demokratëve e duan. Por ai është gjithashu një horr dhe narcisist. Prania e tij në fushatë u rikujtonte votuesve se zonja Clinton nuk është aspak një grua ‘me forcat e veta’ajo erdhi në pushtet falë të shoqit dhe duroi poshtërime të përsëritura përgjatë kësaj. Zonja Clinton pat shpërdoruar dosjen për sistemin shëndetësor që i shoqi i dorëzoi në vitin 1993. Dhe lindi pyetja se c’do të bënte zoti Clinton në Shtëpinë e Bardhë. A do të ishte ai një zëvendës president hije? Dhe, a do të ringrinte ai politikën disfunskionale që pat karakterizuar presidencën e viteve ’90-të? Ti je i dalë mode Makina e Clinton-it kishte ngecur në vitet ’90-të për të kapur atë se si inter-
neti po revolucionarizonte mbledhjen e fondeve. Zonja Clinton ngriti makinën më të mirë të mbledhjes së fondeve të shekullit të 20-të-duke joshur pasanikët demokratë për të dhënë kontributet maksimale të lejuara nga ligji dhe duke grumbulluar një thesar. Por zoti Obama ia kaloi asaj duke ngritur makinën më të mirë të mbledhjes së fondeve të shekullit 21. Zoti Obama në të njëjtën kohë e uli barrierën e hyrjes në “Obamaёorld”
dhe ngriti domethënien e të qenit mbështetës i tij. Mbështetësit e tij jo vetëm e mbytën me donacione të vogla. Ata gjithashtu dhanë kohën dhe entuziazmin e tyre. Uebsajti i tij u bë kështu një rrjet i gjerë social-një mekanizmëm jo vetëm i kthimit të entuziazmit në kesh por gjithashtu i ndërtimit të një komuniteti mbështetësish të zjarrtë. Donacionet e vogla për Obamën u kthyen në burime të rinovueshme pasi mbështetësit mund të dhuronin disa herë deri në një maksimum prej 2,300 dollarësh. Zonja Clinton mbeti pa para. Makineria Clinton kishte ngecur në vitet ’90-të pasi nuk arriti të shihte se sa rrënjësisht kishte ndryshuar peisazhi politik përreth tyre. Këtu zoti Penn ishte vecanërisht fajtor. Ai e nënvlerësoi karizmën e Obamës. Ai u mbështet në teknikat që i shërbyen mirë në vitin 1996-duke shkuar pas grupeve të vogla të votuesve dhe duke theksur kredencialet centriste të zonjës Clinton. Por këto ishin zgjedhje prirjemëdha dhe prirja më e madhe ishte ndryshimi i status quo-së në Ёashington. Këto gabime strategjike ndoshta ia dhanë tersin fushatës që në fillim. Clintonianët ishin kaq të sigurtë
për një fitore të shpejtë saqë shpenzuan para si marinarë të dehur. Fushata falimentoi nga fundi i janarit dhe fushata e Obamës shpenzoi dy apo tri herë më shumë në Super te Martën e 5 shkurtit. Aparati i fushatës ishte kaq i sigurtë në fitoren e shteteve të mëdha si California, Ohio dhe Pennsylvania saqë nuk bëri plane për shtetet e vogla. Kështu zotit Obama iu la rrugë e lirë për të grumbulluar fitore të mëdha në vende si Virginia. Pas Super së Martës
Obama arriti të fitonte 11 herë rresht. Pa këto ai asnjëherë nuk do ta kishte siguruar kandidimin. Këto gabime të mëdha strategjike u përzien me menaxhimin e varfër të përditshëm. Njerëzit që i dhanë politikës amerikane “dhomën e luftës” provuan se ishin të ngathët dhe të hapur ndaj gafave. A të kujtohet vendimi i Bill Clinton-it për të nënvlerësuar fitoren e Obamës në Karolinën e Jugut duke thënë se edhe Jesse Jackson e pat fituar këtë shtet? E vetmja qasje logjike e kësaj ishte paragjykimi se një kandidat afrikanoamerikan nuk mund të fitonte. Apo pretendimi i zonjes Clinton se ajo u përball me plumbat e snajperëve në Bosnjë? Aparati Clinton u shkërmoq nën presionin e humbjes. Fraksionet rivale të grumbulluara përreth zotit Penn dhe Harold Ickes vazhdimisht sulmonin njëri-tjetrin. Zonja Clinton u detyrua të pushonte zonjën Doyle dhe të mënjanonte zotin Penn. Ky kaos e la zonjën Clinton pa një histori tërheqëse për t’i treguar elektoratit demokrat. Ajo u përpoq në mënyrë të crregullt për të bërë të vetin mesazhin e ‘ndryshimit’ të Obamës. Ajo alternoi imazhin e gruas së hekurt me atë të një gruaje të ngacmuar nga burra të
vrazhdë. Ajo e rishpiku veten si një hero të klasës punëtore, një Rocky me kostum grash. Por kjo krijoi përshtypjen e një dredharakeje dhe oportunisteje. Në disa shtete gjysma e votuseve u shprehën se zonja Clinton nuk ishte e ndershme. Kaosi gjithashtu i dha establishmentit demokrat një shans për ta hequr qafe Familjen e Parë. Shumë politikanë demokratë nuk ua falën Clinton-ëve dorëzimin e Kongresit tek Republikanët në vitin 1994 dhe spërdredhjen e tyre jashtë telasheve. Ata ishin gati të bëheshin me ta vetëm për aq kohë sa ata dukeshin si fitimtarë. Vendimi i Ted Kennedy-t për të shenjuar Obamën si pasardhësin e trashëgimisë Kennediane ishte një moment i rëndësishëm simbolik. Por edhe para kësaj një numër i madh superdelegatësh nuk qenë të gatshëm për të mbështetur një grua e cila supozohej se ishte kandidati i pashmangshëm. Heshtja e Al Gore, thotë shumë. Pothuajse barazim Fushata e Clinton-it mund të përgjigjet se ky katalog dështimesh shmang faktin se rezultati ishte pothuajse i barabartë. Zonja Clinton fitoi pothuajse të njëjtin numër votash sa Obama . Ajo fitoi shumicën e shteteve të mëdha. Ajo u përmirësua ndjeshëm në fushatë pas zbrapsjeve të shkurtit dhe arriti fitore të mëdha në javët finale të fushatës. Por duke ditur shkallën e avantazhit të saj një vit më parë nuk ka dyshim se fushata e Clinton-it rrënoi gjithcka. Zonja Clinton ka borxhe të mëdha dhe një emër shkëlqimhumbur. Ajo përballet me një të ardhme politike të pasigurtë. Ka ende shume demokratë që flasin për një ‘dyshe ëndrre’. Por zoti Obama ndoshta ka ide të tjera-vecanërisht pasi ajo publikisht spekuloi rreth atentateve ndaj tij. Zonja Clinton ka ende pushtet në Senat. Por ajo mbetet një figurë e re në një institucion i njohur për qarkullim të ulët, rrethuar nga kolegë të cilët e refuzuan në favor të djalit të ri nga Illinois-i; dhe Harry Reid është cimentuar si lider i shumicës. Ajo mund të mendojë si më tëreqëse garën për postin e guvernatorit të Neё York-ut. Dhe, gjatë fushatës, zonja Clinton dëmtoi jo vetëm të ardhmen por edhe të shkuarën. Clinton-ët ishi modernizuesit që argumentuan se Partia Demokratike kishte nevojë të rishpikte veten–të përqafonte tregtinë e lirë, investimin në kapitalin njerëzor dhe të kërkonte votën e pasanikëve të rinj. Gjatë propozimit të saj të pavend zonja Clinton u kthye tek instiktet më të këqija të politikës demokrate-denoncimi i tregtisë së lirë, ngacmimi i pakënaqesive të klasës punëtore amerikane, dhe i shtoi kësaj përzierjeje edhe flirtimin me racizmin. Pas një performance kaq të padinjitet është e vështirë për të besuar se fushata e dështuar e zonjës Clinton përfaqëson një mundësi më pak për Amerikën.
LONDON SEPTEMBER 2008
NiCKS MOTORS Per te gjitha problemet e automjetit tuaj drejtohuni tek ne
*Auto Repairs *Service *Spares 315/332 Cann Hall Rd London E11 3NN Tel:07940770150 / 07956368267 MISS SHQIPTARJA MB 2008
ALBA-MEDIA UK dhe MISS ALBANIANS UK Ltd filluan regjistrimet për spektaklin e vitit 2008. Ftohen të gjitha vajzat shqiptare që jetojnë në Mbretërinë e Bashkuar dhe Irlande t’i bashkohen listës për përzgjedhjen e princeshës shqiptare në UK. ALBA-MEDIA UK garanton pjesëmarrjen në evenimentet më të bukura në Shqipëri dhe në botë. Gjithashtu për të gjitha vajzat pjesëmarrëse do japim çmime dhe dhurata fantastike të cilat i mundëson vetëm ALBA-MEDIA UK Për më shumë informacione kontaktoni me koordinatoren ARJOLA CENI në tel. 07843619372 ose alba-media@hotmail.co.uk, www.missshqiptarja.org.uk www.albamedia-uk.com
(vijon nga faqja 22) Dhe ironija, u-bâ atëherë sarkazëm, dhe sakazëm vehtjak. Por gjindej, te Konica, edhe nji mall i fortë për bukurín e pastër. Aj, shijues aq i hollë i muzikës dhe i artit, përpara disa sqenave natyrore ngashërehej. Ose kur vinte “dita e verës” dhe mendimi i fluturonte te kohnat e bardha pagane, ose kur shkonte “anës liqenit”. Shpesh ishte malli i atdheut. Herë tjera ishin kujtimi i kohnavet të fëminís kur i rrëfejshin përralla si “e bija e mbretit dhe trandafijtë”, ose ato qi tregohen “në hijen e hurmave”. Ky tel minor i Faikut tinglloi ma rrallë e “in sordina”. Zakonisht e mbyti tingulli i ashpër e larkjehues i satirës. Por kur tinglloi qe plot magjí. Piktura ma të përsosuna, ndjenja ma t’imta nuk ka përshkrue deri sot penda shqiptare. Qe nji shembull: “Nata po afërohet. Drita e ditës tretet dalë nga dalë; e, mbi tjegullat e shtëpive, mbi drrasat e rrugëve, mbi fletët e pemëve, mbi trupat e epëta të çupave që shkojnë, një ngjyrë manushaqeje - një ngjyrë gushë pëllumbi, si thonë në ca male t’ona, shtrihet, e i mpështjell. Mbasandaj, pakë nga pakë, manushqet çfletohen. Hijet bëhen më të dëndura, më të zeza. Njëri mbas tjatërit, yjtë çpojnë qiellin, e pikëlojnë dritë. Nata u afërua. Nata erdhi”. (“Albania” v.II. n.6, fq.92) Por Konica nuk u kujdes me i lanë të shkrueme të gjitha përshtypjet e veta. Ndoshta prej përtacije? Shënojmë se veprën e tij të madhe, koleksjonin dymbëdhjetë vjeçar t’”Albania-s” (1897-1909), e bani sa qe i rí, në hovin e atij entuzjazmi djaloshar qi krijon zakonisht gjanat e reja, e ndonji herë të mëdhaja. Sigurisht i nji tjetër kalibri ishte vullneti i Nolit, qi punoi pa u-lodhë, vazhdimisht. Konica përkundrazi e ndali hovin mbas botimit t’”Albania-s”. Çka shkroi prej këndej deri sa vdiq, gjatë nji periudhe gati tri herë ma të madhe se ajo e “Albania-s”, asht relativisht e paktë në krahazim me punën qi derdhi te rivista. Ishte orvatë me ngulm ndërmjet sa vështirsísh për të mbajtun rivistën. Kur i erdh fama e bashkë me tê edhe mirëqenja ekonomike e rahatíja, u-duk shpirti i tij prej aristokrati qi e ban letersín për qejf, kur nuk e ban për huj. Në të vërtetën kjo pat qenë ma vonë, kur Konica, mbas nji periudhe gjithaq të gjatë sa ajo e “Albania-s” (1909-1921), u-vendos n’Amerikë për mos me luejtë ma, përveç nji vizite së shkurtë qi i bani Shqipnís në 1929. Kjo periudhë e dytë asht periudha politike e Konicës, sa e frytshme për rilindjen tonë kombëtare, aq e vorfën në prodhimin e tij letrar. Mbas
këndej Konica qe i lirë e muejti me bâ jetën qi deshti. I njohun si përfaqësuesi i gjithë shqiptarvet t’Amerikës, ma parë prej Qeverís së përkohëshme e ma vonë prej Monarkís, aj kishte tash kohë e mundësí për me punue me ngê në fushën e letravet. Gjatë ksaj kohe, dyfish ma të madhe se ajo e periudhavet të para (1921-1943), Konica, do të kishte muejtë të prodhonte shum ma tepër se shtyllat e “Dr. Gjilpërës”, reportazhin e “Shqipëria si m’u duk” dhe përkëthimin e prrallavet arabe. Shkaqet duhen kërkue jo aq te ambienti i rafinuem diplomatik ku shpirti prej natyre përtac i Konicës nuk gjeti nxitje për punë (ka pasë edhe tjerë diplomatë qi kan dijtë me përfitue nga rahatija e jetës diplomatike në dobí të poezís), se sa te vetë struktura etike e Konicës. Kjo strukturë ishte e tillë sa nuk mund të prodhonte vepra të plota. Konica ishte nji estet, dhe cili estet nuk asht i lidhun ngusht me ego-n e vet? I munguen Faikut ato ideale qi e derdhin njerín në nji humanitet ma të gjanë se bota e vetvehtes. Nuk gjejmë në tê hove dëshirash altruiste, zell apostulli. Konica rroi e vdiq i pamartuem, nuk e njofti pra familjen si vlerë etike. Popullin aj s’e ndjeu afër tue qenë aristokrat. Fén e injoroi. Ndër idealet etike qi mund t’i epshin landë krijimit të Faikut, vetëm nji ngelte, atdheu. Atdheut aj i shërbeu si ma i madhi bir i tij. Vepra e tij atdhetare imponon nderim. Por tue lanë mënjanë shërbimet diplomatike qi s’kan të bajnë me poezí, puna atdhetare e Faikut qindron ma tepër te kritika e anës së dobët se sa te lavdimi i anës së mirë të shqiptarit. Vuni në dukje të metat pa çmue virtytet t’ona. Dhe kjo, kujtojmë, rrodhi prej se Faiku u-shmang nga tradita. I dalun jashtë vendit qysh heret, i edukuem me kulturë prendimore, aj qe i pari njerí modern i vërtetë ndër shqiptarë.
Kjo mendësi moderne, qi i dha prehtësí e guxim me vue në satirë mbeturinat anadollake arnautishte, e largoi Konicën nga kuptimi i atyne rrajëvet të forta e të shndoshta qi qenë gjallnija e Shqiptarit gjatë shekujvet. Shembull domethanës në kët pikpamje: moskuptimi i tij rreth Naimit. Kto vlera etike, familja, tradita, humaniteti, feja, janë ato qi i japin ushqim
24
poezís së madhe. Dhe kto Konica nuk i pat fort të zhvillueme. Por për me qenë poet mjafton shpesh herë me i besue Artit, tue ja dhurue jetën kultit të tij. Kështu arti fiton humanitet dhe, nga nji luks shndrrohet në nji nevojë, nga nji punë qejfi bahet vlerë etike e epërme. Konica nuk ja flijoi jetën e vet poezís. Aj bani të kundërtën: ja flijoi jetës poezín e vet. Arti ishte i vetmi shkamb ku do të mund të ngulej. Aj nuk e mori serjozisht, nuk u-pengue mbas tij. E bani “me shaka”, kur iu tek. T’i kishte besue artit do të kishte qenë Heine i letersís sonë. Kurgjâ sa “Shqipëria si m’u duk” nuk përgjasohet me “Reisebilder”. Ky qe Konica dhe kjo vepra e tij. Rrallë herë shprehja e famshme: “Le style c’est l’homme”, gjen nji trupzim ma të përshtatshëm se te Konica. Pse aj qe i tani stil. Njofti të gjitha të mshehtat e stilit, të gjitha kthesat. Stili i tij qe në thelb satirik. Të tama gamat e satirës ai provoi, prej ironís ma s’ambël deri në sarkazëm, prej humorit deri në pamflet. Por qe edhe i kthiellët e i ambël, kur deshti. Ndikimi i tij mbi letrat shqipe qe i madh e i vijueshëm në kët vështrim. Proza toske i detyrohet Konicës. Të gjithë shkrimtarët toskë morën mësim prej tij. Prandej sot proza toske asht e njitrajtëshme, ndërsa gegnishtja nuk asht kristalizue ende pse nuk ka gjetë nji mjeshtër stili njisoj të madh sa Konicën. E jo vetëm stilin e shkrimit mësoi Konica, por edhe vetë gjuhën. Kultura e tij filologjike, me baza të gjana shkencore, u shoqnue me shijën e tij në të folun dhe të dyja bashkë përftuen at gjuhë të pastër qi sot rrjedh aq bukur ndër shkrimtarët toskë ma të mirë. Stili n’art asht gjaja kryesore. Nuk ka letërsí të vërtetë pa stil. Me pasë mësue mjetin e mënyrat e shprehjes: ky asht lavdi i pavdarshëm i Faik Konicës. Asht lehtë me kritikue tue gjetë të meta e gabime. Por cili, sa do i madh qoftë, nuk i ka? Të mdhajvet t’u harrojmë mungesat dhe t’u çmojmë virtytet. Të mos kërkojmë ndër ta ma tepër se ç’na kanë dhanë. Qenë prisa, qenë pionierë ndër shtigje të parrahuna, ndër pyje të ngatrrueme. Sot na ecim pa vështirsí sheshit, harrojmë shpejt se ktê e kemi nga mundi i tyne. Të falenderojmë pra shkrimtarin për sa na ka dhanë dhe të përkulemi me respekt përpara fëtyrës së ma të madhit stilist shqiptar, Faik Konicës. Na duket, ndërmjet atyne dy polevet të kombit qi janë gega e toska, se i pari përban ma tepër landën, brumin e shqiptarit dhe i dyti, trajtën, frymën. Dhe në se gjejmë ma të madhin përfaqsues të gegnís te Fishta, ndeshim kulmin e faqes tjetër jo te Naimi, jo te Noli, por te Konica.
LONDON SEPTEMBER 2008
NGA KOSTAQ XOXA
Bastardimi i historisë mesjetare serbe ENCIKLOPEDITË MË ME PRESTIGJ MEZI E ZËNË NË GOJË LLAZARIN! kademia serbe është bërë e njohur si më e pabesueshmja në Europë e më tej, me akademikë fanatikë, që e kanë politizuar historinë gjer në veleritje. Jo vetëm historinë e re, por edhe atë të vjetër. Ne po merremi me mesjetën dhe me atë 1389-n që Sllobodan Millosheviçi e bëri si kushtrim për të terrorizuar popullin shqiptar të Kosovës, sikur e kishte ai fajin populli kosovar që Lazar Brankoviçi u mund keqazi nga sulltanët turq, të cilët pastaj vunë nën zgjedhë Serbinë. Na e bënë atë Kosovo Polia-n (Fushë-Kosovën) si truallin e mëkatit shqiptar, ndonëse kryetari i serbëve, Llazari, hëngri dru nga turqit! Lazar Brankoviçi na u ngrit në legjendë: Luftoi kundër turqve heroikisht! Po Skënderbeu? Po Gjon Hunyadi? Që të dy këta fitimtarë dhe jo të mundur historiografia serbe kërkon t’i vërë në një rrafsh të dytë. Por është e pamundur që Lazar Brankoviçi të marrë bekimin e historisë europiane të paindoktrinuar e t’i japë këtij Llazari serb ndonjë titull si „shpëtimtar i Europës Perëndimore nga pushtimi otoman“. Kjo, tashmë, është e dokumentuar në një rezolutë të depozituar në analet e Kongresit amerikan, me rastin e 600-vjetorit të heroit tonë. Skënderbeu, në këtë dokument, paraqitet si „burrë shteti, si diplomat dhe si gjeni ushtarak“. Janosh Hyniadi (1387-1456) paraqitet në faqet më të rëndësishme të enciklopedive më me prestigj, si hero i Hungarisë, i cili në Varna organizoi një luftim të famshëm kundër turqve, në atë luftë në të cilën u vra sovrani hungaro-polak, Ladislavi III. Fan Noli e ka përmendur në vargje dhe në prozë. Një digresion i dhimbshëm/Një miku im historian, i cilësuar si i tillë me diplomë vjeneze, që u akuzua për agjitacion e propagandë bash se kishte bërë studimet në një shtet perëndimor, më flet gjithmonë me admirim për Hyniadin. Kishte qenë edhe në Budapest tek i biri, emigrant. Në një lartësi në kodrat veriore të kryeqytetit të Hungarisë, nga Buda, e shihte Pestin përtej Danubit, si në pëllëmbë të dorës. - Kur të zbresim poshtë, të kalojmë urën dhe të vemi në atë pjesë të Danubit që është Pesti, do të shkojmë prapa atij Pallatit madhështor që duket këtu (Parlamenti), ku ndodhet një park i madh i gjelbëruar, i kushtuar heronjve hungarezë, viktima të ripushtimit hungarez prej sovjetikëve, në vitin 1956. Bashkëbiseduesi ma la si porosi: “Mos vdeksh pa e parë atë park të famshëm, me në qendër statuja dhe një memorial mbresëlënës, me mbishkrimin lapidar: 1956: Gjëja më mahnitëse: në këtë memorial është ngritur një flamur, flamuri hungarez, me në qendër një goxha rreth të prerë, që e përshkonte era tejpërtej. - Përse është përgjysmuar ky flamur, në këtë mënyrë? – pyeta djalin. Është emblema e flamurit në kohën e diktaturës, që tani është prerë me gërshërë! - më tha djali. Dhe ne të dy na çoi kujtesa në ato vite jo shumë
A
25
Skënderbeu, Gjon Hunyadi dhe Lazar Brankoviçi
të largëta kur, në parlamentin e kohëve të para të pasnëntëdhjetës, u kërkua nga deputetët tanë demokratë, që të hiqej ylli i kuq që i rrinte ende mbi kokë shqiponjës sonë dykrenare, nostalgjikët s’e patën për turp të kundërshtonin me budallallëqe, ndërmjet të cilave na kujtohen edhe ato të një injoranti që e kishin mësuar të përmendte edhe San Remon: - Edhe në atë festival yjet e panumërt mbulonin të gjithë sfondin! - Po, por jo flamurin!- ia përplasi njëri nga tanët. Pastaj përmendëm fjalën çindoktrinim dhe na u kujtua ai festimi i 16 shtatorit në Pezë, me basyretet e Enver Hoxhës! Çrrënjosjen e mendësive të së kaluarës nuk mund ta bëjnë ata që ishin pikëmbështetja e Ramiz Alisë në kohën kur ndahej shapi nga sheqeri: perëndimorët me nostalgjikët emërndërruar të partisë së re (me botëkuptimin e vjetër!). Krahasimi me Skënderbeun është i pamundur/Sikur të bëhet një anketim në Perëndim, në njerëzit me një-
farë culture, se cili ka qenë Llazar Brankoviçi, me siguri që do të ngrenë supet. (Millosheviçit dhe akademikëve të tij, u shkoi mundi më kot!). Por sikur të pyeten se cili ka qenë Antonio Vivaldi, nuk do të jenë të pakët ata që nuk do të rrinë gojëmbyllur. Veçanërisht ata që e dashurojnë muzikën. E, pra, ky autori i famshëm i “Të katër stinëve”, Vivaldi, më 12 qershor të vitit 1718 vuri në skenë në „Teatro della Pergola“ të Firences, një dramë me libret të Antonio Salvit. Titulli i kësaj vepre muzikore: „Skanderbeg“. Janë me dhjetëra veprat historike, romanet, pjesët letrare, sonetet, filmat, që kanë për protagonist Skënderbeun. E, meqë shqiptarofobët e kanë të pamundur ta mohojnë, siç është bërë një figurë e paqenësishme ajo e Llazarit, ata hileqarë kërkojnë ta përvetësojnë, duke parapëlqyer emrin Gjergj Kastrioti. Kështu mund ta asimilojnë më lehtësisht si serb, shovinistët
e veriut, por pa lënë pas dore edhe shovinistët e jugut, që kërkojnë ta kenë të tyren, si grek! Ve ç s e historianë të kohës së Skënderbeut, apo fare afër kohës së tij, nuk i lënë këta përdhosës të historisë të bëjnë punën e tyre të mbrapshtë. Marlin Bareti, për shembull. Por edhe mjaft të tjerë, jo të kohës së sotme. Por edhe tani, u orvatën që t’ia tjetërsonin identitetin nënë Terezës, madje t’i bënin edhe monumente dhe buste me shkronja cirilike, sikur të ishte sllave! Përkundrejt këtij bastardizimi historik, jashtë të cilit nuk gjendet assesi historiografia e kohës së Josif Brozit e të Sllobodanit, më vonë (dhe të koshtunicëve, tani), përkundrejt kësaj historiografie mashtruese që kishte nën gardhet e saj të kafshëve të egra Akademinë, përkundrejt zvetënimit të së vërtetës, pra, - kemi Everestin e fakteve që flasin me vërtetësi historike për heroin tonë që mund ta quajmë edhe Gjergj Kastrioti, por pa asnjë kompleks hileqar, edhe Skëndërbej, apo Skanderbeg, siç e ka quajtur Antonio Vivaldi. Do të thosha, meqë ra fjala, se shpëtimtari i krishtërimit europian - siç është quajtur, për ne shqiptarët nuk ka rëndësi të thellohemi nëse heroi ynë është i krishterë apo mysliman. Sepse, duke pasur si kryefjalë që të mos zhbëhemi shqiptarizmin dhe jo përkatësinë fetare, nuk kemi rrezikun e fondamentalizmit dhe fondamentalistë janë, në të vërtetë, edhe ata kinse-të-krishterë që përdorin institucionet fatare si objekte politike. Ç’mund të quhen tjetërsoj ata që na përrallisin për Llazarin që luftoi për
vendin e tij, vërtet, por të tillë janë me qindra dhe me mijëra në këtë rruzull. Kurse Gjergj Katrioti ynë luftoi për mëmëdheun dhe për Europën, njëherësh! Në Bibliotekën e Venedikut gjenden dëshmi të shumta për këtë të vërtetë. Letrarë të mëdhenj e kanë bërë protagonist. Por le të shkojmë në kontinentin amerikan. Që nga sh. XVI gjer në sh. XX janë shkruar në Amerikë 7 tragjedi, 3 romane, 3 soneta, 2 poema dhe mjaft drama e melodrama për Skënderbeun. Në vitin 1730 janë shkruar tri vepra letrare dhe në vitin 1789 Çarls Stearns, një vepër letrare të rëndësishme. Poezia e Lonfelout është shkruar në vitin 1916. Pallati ku Skënderbeu qëndroi në Romë në vitin 1466, mban edhe sot emrin e tij. Në qytet kemi edhe një shtatore që i është kujtuar Skënderbeut.
Legjendat Në Wikipedia kemi edhe disa legjenda për Skënderbeun: Sipas njërës prej tyre, kur Skënderbeu ishte në prag të vdekjes, i tha të birit që të shkonte në Itali për t’iu shmangur hakmarrjes; e udhëzoi që, sapo të zbarkonte në bregdet, të gjente një pemë sa më afër dhe aty të lidhte kalin dhe shpatën e tij. Kur të frynte era, turqit do të shihnin shpatën e tij të valëvitej sërish në ajër dhe kalin që do të hingëllinte dhe, nga frika, nuk do ta ndiqnin më tej. Gjatë viteve kur turqit kërkuan të zaptonin perandorinë e Skënderbeut, rruga që të çonte në Krujë u quajt prej tyre “Jezitjoll”, që do të thotë “rruga e djallit”. Një ushtar, pjesëmarrës në ekspeditat turke kundër Shqipërisë, kishte thënë: - “Luftëtari i tyre më i dobët mund të krahasohet me ushtarin tonë më të fortë”. Gjon Hunyadi Edhe për këtë hero të Hungarisë dhe të Polonisë, literatura historike është plot. Edhe Hunyadi i kalon përmasat e kufijve nacionalë, ndryshe nga ç’ndodh me Car Llazarin. Ai miku historisan më tha se në Budapest kishte ndeshur rastësisht në një rrugë, emrin e Hunyadit dhe një ndërtesë arkivore kushtuar atij. Por atë ditë arkivi ishte në rikonstruksion dhe bileta për në Tiranë ishte prerë për ditën e nesërme. Kishte mbajtur shënim vetëm kaq, nga pllakada e mermertë, në mur: I. ker. Viziváros, Hunyadi Jànos, 12 út 22. – Mbaje edhe ti shënim. Dhe, në të rëntë rasti të vesh në Budapest, patjetër do ta gjesh këtë adresë! – më tha.
LONDON SEPTEMBER 2008 WALL STREET JOURNAL ë fillim të invazionit të Rusisë në Gjeorgji, Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre transatlantikë me të drejtë janë përqendruar në dy çështje urgjente: largimin e ushtarëve rusë nga territori gjeorgjian dhe futjen e ndihmave humanitare. Por, tani është thelbësore për Perëndimin që të shikojë përtej menaxhimit të krizës në baza ditore. Agresioni i Rusisë nuk është vetëm kërcënim ndaj një vendi të vogël demokratik në cepin e Evropës; është një sfidë për rendin politik dhe vlerat në zemër të këtij kontinenti. Për më shumë se 60 vjet, që prej Luftës së Dytë Botërore, Luftës së Ftohtë dhe ndërhyrjes në ish-Jugosllavi, Shtetet e Bashkuara kanë promovuar dhe luftuar krijimin e një Evrope të tërësishme, të lirë dhe paqësore. Dhe, pikërisht kjo konsiderohet si një prej arritjeve më të mëdha strategjike të shekullit të 20-të, transformimi gradual i kontinentit, dikur skenë e luftërave më të dhunshme dhe më shkatërruese, në një oazë paqeje dhe prosperiteti, ku kufijtë janë të hapur dhe të pakontestueshëm, ndërkaq agresioni i pamundur. Invazioni i Rusisë në Gjeorgji pasqyron sfidën më serioze mbi këtë rend politik që prej kohës kur Sllobodan Millosheviqi çliroi demonët e nacionalizmit etnik në Ballkan. Ajo që po ndodh sot në Gjeorgji, nuk është thjesht vetëm një konflikt territorial, por është një betejë mbi një vijë të re ndarëse përgjatë Evropës, midis vendeve që janë të lira për të vendosur fatin e tyre dhe vendeve që u nënshtrohen orbitës au-
N
AGRESIONI I RUSISË, SFIDË PËR RENDIN BOTËROR tokratike të Kremlinit. Ekzistojnë dëshmi shqetësuese që flasin se Rusia është duke e përgatitur terrenin për të shfrytëzuar argumentet e njëjta si në Gjeorgji edhe në vendet tjera në fqinjësi të s a j , veçanërisht në Krimea të Ukrainës. Prioriteti i parë për Amerikën dhe Evropën duhet të jetë parandalimi i përmbushjes së objektivave strategjike të Kremlinit në Gjeorgji. Përveç ndihmave humanitare dhe atyre ushtarake dhe një plani të përbashkët midis Shteteve të Bashkuara dhe Bashkimit Evropian për rindërtimin e Gjeorgjisë, përgjigjja
e Perëndimit ndaj invazionit rus duhet të përfshijë edhe veprime konkrete rajonale për t'i siguruar fqinjët e shqetësuar të Rusisë dhe për të sforcuar solidaritetin transatlantik. Kjo nënkupton një jetë të re për NATO-n si aleancë ushtarake dhe jo vetëm si një aleancë politike, ringjalljen e planeve emergjente për mbrojtjen e të gjitha vendeve anëtare nga
New SWS Garage Mechanical Services General Servicing Engine repairs Braking Systems, Clutches, Exhaust Electronics, Electrical, Welding Tyres Fitted & Wheels Balanceda
348 Hermitage Road
London N15 5BR Tel:0208809 2221 Fax: 0208809 9111 Mobile: 07976 716 175
26
Ofrojme sherbime te garantuara Çmime konkuruese Per cdo problem te makines suaj mund te kontaktoni ne cdo kohe apo te vini tek servisi yne. Oferte speciale per shqiptaret Kenaqesia juaj eshte detyra jone
&
Car wash
sulmet konvencionale dhe ato jokonvencionale. Dhe, së fundi, Shtetet e Bashkuara dhe Evropa kanë nevojë për një aleancë të re transatlantike të energjisë. Në vitet e fundit, Rusia ka shfrytëzuar me shumë gatishmëri naftën dhe gazin si një lloj arme, duke u përpjekur të konsolidojë kontrollin mbi korridoret strategjike të energjisë
për Perëndimin. Me punën e përbashkët, një alerancë e këtillë mund të dëmtojë konceptet e këtilla dhe të zbusë varësinë e Perëndimit nga nafta e huaj. Edhe pse aktualisht është e shpërlarë me pasuri nga nafta, elita politike e Rusisë vazhdon të mbetet kleptokrate dhe agresioni i saj në fakt më shumë pasqyron dobësinë e saj dhe jo fuqinë. Invazioni në Gjeorgji e ka bërë të qartë se për dallim nga Bashkimi Sovjetik, Rusia e sotme ka pak aleatë me vlera strategjike. Në fund, një Rusi, e cila synon të definojë madhështinë e saj në kuptimin e sferave të ndikimit dhe të imponojë besnikëri të verbër ndaj Moskës, do të dështojë, duke varfëruar edhe më shumë banorët e saj në këtë proces.
Çështja është sa kohë e gjatë do të kalojë derisa liderët e Rusisë e rizbulojnë këtë mësim nga vetë historia e tyre.
LONDON SEPTEMBER 2008
27
KUR PËRKUNDET DJEPI I KËNGËS Portret i artistit matjan Esat Ruka Diku, rreth viteve 60, kur takoheshim me artistin popullor matjan Esat Ruka, tashmë me një karrierë gati 50-vjeçare në skenat shqiptare e ato botërore si miq të mirë të njohur prej dhjetëra vitesh, flisnim e këmbenim bujarisht “gjellët“ e arteve tona që na kishin futur në sinorët e tyre për të na hedhur lakun e ëmbël përjetësisht. Unë i lexoja poezitë e mia që kishin filluar shumë më herët se në ato vite, ndërsa ai më tregonte këngët e para që më tej i hidhte në çiftelinë e tij që e kishte sjellë bashkë me librat e shkollës nga malet e Matit. Ai kishte sjellë një çifteli të bukur nga fshati që mbante dhe mbiemrin e tij . Ndonëse i vogël, vetëm 15 vjeç ai të rrëmbente me ujëvarën e tingujve të çiftelisë. Na befasonte të gjithëve. Kur niste t’i binte, ngrinte paksa ballin lart. Skenat e shkollave në shumë gara artistike entuziazmonin qindra e qindra nxënës dhe specialistë muzike. Ai bëhej më serioz në adoleshencën e munguar përballë asaj rritjeje që i jepte miniera e tingujve në atë lojë gati hyjnore të duarve të tij të njoma.
NJË RRUGË E BUKUR ARTISTI… Rruga e artistit Esat Ruka ka befasitë dhe ylberet e saj të pahumbur në sinorët e vendeve apo në hapësirat e një gjysmë shekulli arti. Në fëmijërinë e tij atij i kujtohet se në rrugën e artit e futi babai, Isuf Ruka, ose Xha Sufa si i thërrisnin në Mat. Në të gjitha dasmat që bëheshin në krahinë ai kishte Statusin e bukur të “Krushkut të këngës“ si i thonin atij që radhitej vetëm për këngën në dasma. I ndodhur vetëm pak kilometra larg vendeve ku ishin zhvilluar ngjarje me rëndësi të madhe historike lokale e kombëtare, Rukaj me odat e tij të burrave dhe me vendet e kuvendeve të malësorëve, ishte burim i madh i rrëfenjave të historisë, epizmit dhe lirizmit. Ndaj edhe kënga e parë që këndoi Esati 8-vjeçar që e bëri të njohur deri në skenën e Burrelit ishte “Kënga për dëshmorët e fshatit”. Në festat e Shënkollit, Shën Markut dhe të Bajrameve në krahinë bëheshin festa të mëdha popullore ku Esati ishte surpriza më e bukur e tyre. Në duar mbante çiftelinë që babai ia kishte blerë që në moshën 5 vjeç. Kënga që këndonte në fillim ishte “ Kënga për dëshmorët e fshatit”. Vetë këndonte. Vetë shoqëronte me instrument. Në këtë rrugë artisti Esat Ruka kujton ndihmën e madhe që atij i dha mësuesi me origjinë nga Dibra Mynir Shehu që bëri aq shumë për këngën e vallen matjane e që më vonë do të bëhej koleg me të. Në vitin 1966 ai konkurroi në një Festival Artistik në Elbasan ku mori Çmimin e dytë. Për rastësinë më të bukur, pikërisht një vit
më vonë ai do të niste mësimet në shkollën e mesme pedagogjike “ Luigj Gurakuqi” në Elbasan. “ Ishte për mua një shkollë e vërtetë arti,”- kujton ato vite artisti. Bëhej një jetë e gjallë artistike sa vështirë që mund të gjesh sot në Shqipëri një rast të tillë qoftë edhe në shkolla të mirëfillta artistike”Ai u bë pjesëtar i orkestrinës së mandolinatës së shkollës, mësoi kitarën . Merrte pjesë në takimet kombëtare në brigadat kulturore. Në muajt e pushimeve të shkollës, megjithëse ishte ende i ri, merrej drejtpërdrejt me ngritjen e grupit artistik të fshatit që deri në atë kohë nuk ekzistonte. Në Festivalin e Shkollave të Mesme në Shkodër korri një sukses të jashtëzakonshëm dhe tërhoqi vëmendjen e të gjithë specialistëve kombëtarë të muzikës, me këngën e instrumentin e tij. …Vetëm pas pak kohësh ai nis studimet e larta në Institutin e Lartë të Arteve (Sot Akademia e Artit) për drejtues të veprimtarive kulturore. Një ëndërr e bukur e këtij djaloshi të rritur para kohe me skenën, por edhe për xha Sufën që në atë kohë e ndiqte me aq kujdes rrugën artistike të djalit të tij dhe i gëzohej çdo suksesi. Pas mbarimit të shkollës së lartë atë e prisnin shtëpitë e kulturës në Burrel, në Laç-Bruç, Derjan. Ato pak vite të tij si mësues u futën ne sinorët e nostalgjisë por jo të harresës kur është fjala për punën me njerëzit, për bashkëpunimin me artistët që mund t’i gjeje paksa lehtë, por që duhej punuar shumë, shumë për t’i ngjitur në skenën e profesionistëve. Për t’i dhënë kulturën dhe magjinë e saj. Ndërkohë që bashkë me ta misioni artistik i Esatit tashmë po merrte përmasa të reja më të mëdha. Deri në atë kohë arti popullor në Mat drejtohej nga të “huajt” si do t’i quanim atë drejtues që vinin nga rrethe të tjera. LAURANTI I FESTIVALEVE Në prag të Festivalit Folkorik Kombëtar të vitit 1978, në Gjirokastër përpara shumë spektatorëve të Laç Bruçit jepej një nga koncertet më masivë dhe më cilësorë që ishte dhënë prej vitesh në të gjithë Matin. Përkujtimi i Kuvendit të Bruçit kishte sjellë mjaft malësorë edhe nga Mirdita, nga Dibra që, bashkë me fjalën e historianëve, do të ndiqnin më me interes edhe shfaqjen e një Ansambli artistik të drejtuar kësaj radhe nga Esat Ruka. Regjisor i talentuar, libretist, këngëtar, instrumentist, valltar, mes kolegëve të tjerë artistë popullorë ku kishte edhe mjaft elementë bashkëkohorë dukej se Esat Ruka kishte marrë një Kurorë tjetër të merituar plotësisht e që do ta lakmonin artistë të të gjithë brezave matjanë, mirditorë e dibranë. Lotët e gëzimit të brezave të moshuar e të rinj dukeshin gati në të gjithë sytë e tyre. Më tepër se ata, gëzonte atë ditë kryeartisti që ishte ende i ri. Vetëm 26 vjeç. Dukej se shumë shpejt ai kishte kuptuar
“mekanizmat” e fshehta e të dukshme të skenës, me të cilën deri tani do të shënojë një miqësi 50-vjeçare. Më vonë vetëm pas pak muajsh grupi artistik i Bruçit mori Flamurin e Festivalit ku sërish Esat Ruka ishte solist, instrumentist dhe drejtuesi artistik. Një sukses i merituar që do të vazhdonte edhe më 1983. Kësaj radhe me një grup artistik më të mirë se ai i Bruçit dhe me këngën për Isa Boletinin. “Për temën e Kosovës deri atëherë kujton Esati ,- ishte krijuar mendimi i gabuar se, për Kosovën e trimat e saj duhet të këndohej vetëm në rrethet kufitare të Veriut, ndaj unë guxova ta bëj një gjë të tillë. Kënga pati shumë sukses dhe u mirëprit”. Esat Ruka që nga viti 1978 është bërë pjesëmarrës i të gjithë Festivaleve Folklorikë Kombëtarë ku kishte sjellë një erë të re suksesi, falë talentit të tij të shumëanshëm të njohur edhe në trojet tona amtare por që, për kushtet e kohës, nuk mund të bënte një ballafaqim të tillë artistik me këto treva. Në vitin 1980 pas festivalit Folklorik Kombëtar vjen në Burrel një grup i Radio Televizionit të Prishtinës që bëri regjistrimin e plotë të grupit të Matit ku Esati ishte inspektor kulture dhe organizator i këtij grupi. KËNGËTARI I TRIMËRISË Deri tani në arkivin e tij artistik janë 5 disqe me këngë popullore. Këto këngë janë kthyer në himne sheshesh, në të gjitha qytetet e Shqipërisë. Në himne brezash, si ka ndodhur me këngën për Azem Hajdarin, që ai e ka bërë me tekstin e të mirënjohurit Gjokë Beci. Edhe pse nuk e shpreh keqardhjen që kënga nuk transmetohet nga Radiotelevizioni Shqiptar. Në të 2500 tekstet e këngëve të tij duket se me Esatin poeti Gjokë Beci ka gjetur vetveten artistike, jo vetëm në këngët e mirëfillta epike, por edhe në ato liriko-epike.. Aq më shumë me seriozitetin e madh artistik për detyrat që i vënë njëri-tjetrit për të sotmen e për të nesërmen. Vlerësimin më të madh si artist për Esat Rukën poeti i njohur e thotë në një formë të veçantë. “ Po të rinisja sërish bashkëpunimin
me të do t’i dyfishoja forcat e mia artistike përpara forcës së zërit e këngës së tij” – na thotë ai. Në arkivin e tij shumë të pasur janë me dhjetëra letra përshëndetëse, nga dëgjues të shumtë të të gjithë brezave, muzikologë dhe të huaj që përshëndesin rrugën e tij artistike, sidomos këngën e tij aq të veçantë. Ai kujton njërin nga rastet që i ka ndodhur para pak vitesh. Muzikologjia e shquar franceze, nëpërmjet zotit Besnik Mustafaj kërkoi që të shkonte në Paris një grup ose në këngëtar epiko-lirik baladash. Pa ngurruar ai i propozoi Esatit. Shfaqja në Paris u dha në një publik prej rreth 1000 spektatorësh. Salla u ngrit në këmbë. Kjo lloj kënge e mbështetur plotësisht në tabanin popullor dhe me elementë të theksuar epikë i befasoi francezët. Entuziazmoi shumë edhe muzikologun e shquar që bashkë me falënderimin për të ajo nuk harroi që të përshëndeste edhe vetë ish ambasadorin Mustafaj. Kënga trimërore sot është një lloj i veçantë arti popullor, ku gërshetimi i lojës së instrumenteve popullorë, me zërin e tij brilant dhe me tekste shumë të goditura nga ana letrare, vazhdojnë të kenë një dëgjues masiv që vjen duke u rritur. Kohët e fundit ai ka krijuar me tekstin e poetit Gjokë Beci një këngë-himn për emblemën e Kombit, Ibrahim Rugovën. Një këngë që nuk ka vetëm monumentalitetin e kësaj figure historike të kombit shqiptar, por edhe shpirtin liridashës dhe paqedashës të shqiptarit. Ai beson se suksesi i këngës së Azem Hajdarit këtu do të përsëritet në formën më të mirë. Në radhën e këngëve të tij të njohura janë edhe shumë këngë të tjera si ajo për Mbretin Zog I, e kështu me rradhë. NJË ORGANIZATOR I TALENTUAR Në drejtimin e Qendrës Kombëtare të Veprimtarive Folklorike, që ai po e bën prej mbi dy vjetësh, Esatit i është shtuar një peshë që ai e mban me aq dashuri, profesionalizëm dhe me aq të nesërme brenda hapësirës
së kohës së tij të punës. Brenda një viti ai duhet të përgatisë me një personel relativisht të pakët punonjësish, por edhe me një fond të kufizuar Festivalet e Sazeve, atë të Valles Burimore, të Polifonisë, të Këngës Popullore Qytetare dhe të Rapsodëve. Në këto aksione shumë masive artistike ai është kujdesur që jo vetëm t’i japë secilit një PASAPORTË SHQIPTARE në të gjithë përbërësit artistikë, por edhe t’i masivizojë sa më shumë ato duke tërhequr sa më shumë grupe artistike nga trevat shqiptare jashtë kufijve, madje edhe nga Diaspora. Ka patur kujdes që të nderojë me mirënjohje të veçantë shumë artistë që kanë ushqyer artin e popullit në vite si dhe të promovojë me shumë seriozitet e krenari çmimet “Laver Bariu” e “Ndue Shyti”. “Të gjithë kemi një aspiratë të përbashkët për në Evropë,- na thotë ai,përpara se të merren masivisht vizat për në Evropë, këtë VIZË SHENGEN duhet ta marrë ai lloj arti, që përbën identitetin tonë kombëtar. Pa u tërhequr nga lloj-lloj provash që bëhen në emër të modernes nga qindra grupe muzikore që lindin si kërpudha, - na thotë Esati. *** Ka një lejtomtiv të bukur në jetën artistike 50-vjeçare Esat Ruka apo edhe të punës së tij në këtë Qendër Profesioniste Folklori. “ Shumë e shumë vite më parë një artist i moshuar që po gëzohej për rrugën time të artit më tha në formën e një urimi e të një këshille: “Tre - katër shkallët e një skene kur i ngjit të duken të lehta, shumë të lehta, more bir. Por janë ca shkallë të padukshme që po punove e po e deshe artin tënd, po e deshe këngën e popullit tënd, atëherë ato nuk të çojnë vetëm te një skenë e zakonshme, sado drita të fuqishme të ketë ajo. Ato të ngjisin në një qiell respekti e dashurie që të lumturojnë aq sa edhe qielli vetë ta ka zili.”
FLORI SLATINA
LONDON SEPTEMBER 2008
Çfarë e lidh një djalë nga Tropoja me Osman Takën, me trimin legjendar të Çamërisë që e hodhi vallen më të bukur të koreografisë së shqipeve, aty para litarit, derisa ajo me magjinë e saj i shpëtoi edhe jetën..! Duhet të jetë një paralele e hollë ndjesish dhe dashurie për traditën e kulturën që e ka lidhur presidentin e Unionit Artistik Kombëtar, tropojanin Azgan Haklaj, me perlat e folkut shqiptar, sidomos me të gjitha ato që vijnë nga burimi i kulluar. Ishte ai që pas startimit të edicionit të gjashtë të festivalit folklorik “Sofra Dardane” themeloi një tjetër festival me një repertor që synon në një pikë të vetme; këngë dhe valle për Çamërinë. Një vit më parë, ai shenjoi edhe lëmin e këngës dhe valles aq drithëruese e me kolorit të rrallë të Çamërisë pranë valëve të detit në Sarandë. Aty nisi Festivali i parë i kësaj pasurie folklorike, me një identitet të qashtër kulturor. Festivali i Parë i Këngës dhe Valles për Çamërinë nisi një vit më parë në një ditë vere në shkallët dhe skenën e stadiumit “Aleko Dajko”.
28
Unioni Artistik, ky laborator i genit kombëtar Kjo skenë festivali u pagëzua nga interpretues të rrallë, njerëz të cilëve kënga dhe vallja u del nga shpirti i trazuar, pse jo nga të rinj mahnitës balerinë që rriten e edukohem me këto valle dhe rua j n ë besnikërisht kodin e origjinalitetit të saj.
Një Parlament shpirtëror, ku flitet me gjuhën universale të artit
dhëtimin e tij me Unionin Artistik Kombëtar, Azgan Haklaj e quan ndryshe “një Parlament shpirtëror ku flitet me gjuhën universale të artit për hallet dhe plagët e kombit”. Ai ka realizuar pikërisht në Sarandë projektin e tij më prestigjioz, sepse aty ekziston diversiteti dhe bashkëjetesa në paqe e komuniteteve të ndryshme krahinore, etnike, fetare dhe kulturore. Pra të duket sikur Saranda është një Shqipëri etnike në
U
miniaturë. Për Azgan Haklaj mbërritja në Sarandë lidhet me qëllimin e Unionit Artistik që ai drejton. Është qëllimi për të mbrojtur vlerat kulturore artistike më brilante të popullit shqiptar, synimi për të gjallëruar jetën kulturore artistike të të gjithë trevave, synimi për të mbrojtur kostumografinë, etnografinë dhe të gjitha zakonet më të mira të popullit shqiptar dhe këtë gjë shumë pak e kanë bërë institucionet përgjegjëse shtetërore. Dhe, duke ndjekur pikërisht këtë verë Festivalin e 2-të të Këngës e Valles Çame, u vu re se edhe cilësisht festivali ia kishte mbrritur qëllimit të presidentit të Unionit Artistik Kombëtar. Ka sfiduar haptas festivalin tradicional foklorik të Gjirokastrës, një festival mbi 60 vjeçar, i cili me zor po çlirohet nga “Enver-ologjitë” dhe “politik-ologjitë” e societit të rëndomtë. Haklaj kërkon vlerat e fshehura, jo në institucionet përgjegjëse, por në në gjuhën dhe zemrën e popullit. Kështu ai e nisi programin e tij me “Sofrën Dardane” 6 vjet më parë në Tropojë. Dhe që uniteti i vlerave kulturore të mbarë shqiptarëve t’i shërbejë slloganit “Një kulturë një komb”, u nis me stafin e tij, siç duan të thonë organizatorët, në kërkim të perlave të muzikologjisë popullore, ose më saktë ai do ta mishëronte këtë kërkim me “laboratorin” e genit kombëtar. Gjatë gjithë kohës ka kërkuar krijuesit dhe këngëtarët, kostumet, veglat muzikore, grupet më të njohura folklorike, ka shfrytëzuar njohjet e shumta të tij me njerëzit, pasionin dhe përvojën më të
mirë popullore. Gjatë gjithë verës turistike ai ka udhëhequr programet që kanë nisur me spektaklet e njohura të Unionit Artistik në Tropojë, ato në sheshin “Skënderbej” në Tiranë, në Sheshin e Flamurit në Vlorë e në Kosovë, ato që kanë ndalur pastaj në qytetin turistik të Sarandës për ta bërë edhe më të veçantë prezantimin e vlerave autentike përmes këngës e valles autentike çame. Në këto aktivitete janë bashkuar mbi 800 artistë me devizën e njohur “një komb- një qëndrim, një komb-një kulturë”. “EKLIPS” NË KALENDARIN E MUAJIT KULTUROR SHQIPËRI-KOSOVË Aktivitet e Unionit Artistik Kombëtar kanë eklipsuar të gjithë kalendarin e aktiviteteve që duhej të ishin bërë në parim në muajt maj dhe qershor të shpallur si “Muajt e kulturës ShqipëriKosovë” nën kujdesin e kryeministrit shqiptar dhe atij të Kosovës. Ndërkohë që nuk janë bërë shumë gjëra, “ngutet” Unioni Artistik Kombëtar që të bëhet partneri më serioz i Ministrisë së Kulturës dhe organizon ai pjesën më të madhe të aktiviteteve me rastin e muajve të kulturës kombëtare. Pas edicionit të gjashtë të “Sofrës Dardane” në Tropojë që u zhvillua më 12 deri 14 qershor, nis të na befasojë nga data 25 deri më 27 qershor në Sarandë, organizimi i Festivalit të dytë të Këngës dhe Valles Çame. Në këtë festival morën pjesë jo vetëm artistët çamë, por edhe të gjithë ata që kanë lidhje me
LONDON SEPTEMBER 2008 këngën dhe vallen çame, si dhe të të ftuarit specialë nga fushat e muzikës, artit, letrave, etj. Sfidues ndaj drejtuesve të institucioneve kulturore kombëtare në Shqipëri e Kosovë, presidenti i Unionit, Azgan Haklaj, thotë se: “Ne e kemi treguar që i përmbushim deri në fund me dinjitet aktivitetet tona, ndaj dhe MTKRS-ja na i ka aprovuar projektet që kemi paraqitur”. Këtë përmbushje do ta dëshmojnë grupet e mëdha folklorike të ardhura nga tërë hapësira shqiptare, përfshi edhe diasporën. Në skenën e festivalit të dytë të Këngës dhe Valles Çame janë ngjitur mbi 25 grupe nga të gjithë trevat etno-kulturore shqiptare si ansamblet artistike të ardhur nga Vlora, Fieri, Kavaja, Tirana, Ansambli Kombëtar i Këngëve dhe Valleve, si dhe mjaft grupe artistike nga Tropoja e pjesë të tjera nga veriu shqiptar. Nuk munguan grupet nga Përmeti, Tepelena, Saranda, Delvina, Markati, nga Mitrovica e Kosovës, madje edhe nga Tetova e Maqedonisë. Nuk munguan as shqiptarët nga Mali i Zi dhe nga Presheva e Serbisë. Ishte një organizim gjigant që solli në sytë e publikut vlera të çmuara e pse jo të injoruara gjatë viteve të sundimit të diktaturës komuniste. Pati edhe të tjera aktivitete të kësaj natyre të cilat ende vijojnë rrugën për t’u mbyllur më 2 shtator, datë që përkon edhe me mbylljen e sezonit turistik të Sarandës. Festivali është shoqëruar me veprimtari të tjera, si vizita në qytetin antik të Butrintit, promovime risish, siç është ai i librit të studiuesit Veis Sejko “Mbi elementet e përbashkëta në epikën shqiptaro-arbëreshe dhe serbokroate”. Pati ekspozita fotografike nga treva e Çamërisë, etj. Zëvëndës kryetari i bashkisë së Sarandës Fatos Mullaj ka thënë para pjesëmarrësve të festivalit se: “Kjo pasaportë folklorike e ka bërë me fat edhe Sarandën, që në tri netë festival pati mbi 800 shqiptarë artistë të ardhur nga 5 shtete”. Peshën më të madhe të këtij tubimi folklorik e kanë mbajtur krahas presidentit të Unionit, z. Azgan Haklajt, regjizori i festivalit Nikollë Lleshi dhe drejtori artistik Minella Kureta. Prej festivalit dolën në dritë rreth 90 këngë dhe 15 valle të çmuara kombëtare. Për koston e këtij festivali Haklaj pohon se u mbulua me shpenzimet e Unionit Artistik dhe me mbështetjen e disa sponsorizuesve përfshi Ministrinë e Kulturës dhe Bashkinë e Sarandës që kanë bërë një mbështetje minimale. Por më shumë kanë kontribuar bisnezmenët çamë. Ia vlente gjithçka që u bë, sepse këtë vit pjesëmarrja ishte e jashtëzakonshme. Erdhën në Sarandë mbi 800 artistë nga të gjitha trevat shqiptare, nga Drenica, Gjilani. Madje trupa muzikore e Gjilanit ishte fituese e çmimit të parë. Gjilani u përfaqësua nga Enkelejda Arifi, një këngëtare e talentuar çame e lindur në Rrogozhinë dhe e martuar në Kosovë. Mali i Zi u paraqit me këngë dhe valle të cilat ishin me motive çame. Tashmë që Unioni Artistik i Kombit Shqiptar po mbush 6 vjet aktivitet është krijuar një hartë unike që përfaqëson genin tonë kombëtar dhe është në kërkim të tij. Kjo hartë nuk do të kishte kuptim pa gjeografinë e zhvillimit të këtyre aktiviteteve, të cilat sipas presidentit Haklaj po prekin dhe eksplorojnë çdo pëllëmbë tokë shqiptare nga Mali i Zi, Kosova, Maqedonia dhe deri tek Çamëria në Konispol. “Unioni po zhvillon çdo vit aq aktivitete brenda dhe jashtë Shqipërisë, saqë nuk ka mundur ta
29
zhvillojë dot asnjë institucion kulturor shtetëror”, thotë drejtori Artistik i Unionit, Minella Kureta. Unioni Artistik Kombëtar është një bashkim i shoqatave kulturore artistike nga Kosova në Çamëri dhe nga Shkupi në Ulqin. Drejtori artistik Kureta pohon për gazetën “TemA” se Çamëria është e vetmja trevë shqiptare që nuk është e shfrytëzuar nga ana etnokulturore dhe ajo ka një pasuri të jashtëzakonshme”. SEKRETET KOREOGRAFIKE TË VALLES SË OSMAN TAKËS, MUZËN E KANË NË KONISPOL Përparësia e organizimit në Sarandë të aktivieteve të tjera të Unionit ka pasur si kryefjalë këngën dhe vallen çame, një nga perlat e folkut shqiptar, për të cilat njëri nga djemtë e Çamërisë shprehet se: “Kishte vite që arti popullor çam ishte kyçyr në një kasafortë. Vetëm pas demokracisë u krijuan grupe artistike çame dhe unë jam i lumtur se ne përfaqësohemi me njërën nga vallet më të rralla, atë të Osman Takës, e cila është një mënyrë vallëzimi që sot e praktikojnë balerinët klasikë duke luajtur në majë të gishtave, ose me punto, siç i thonë ata, dhe me këtë valle mjeshtëri Panajot Kanaçi ka marrë medalje të artë në Francë”. Ai ka parasysh pikërisht “Vallen e Osman Takës” që është vallja më e famshme tradicionale çame. Ajo kërcehet me shumë elegancë. Është një valle epike, por brenda këtij epizmi ka drithërima lirike, pasion që të lejon një lirshmëri interpretimi të pazakontë, ku i tërë trupi lëviz në harmoni me shpirtin e atij që e kërcen vallen. Vallen e Osman Takës e luajnë edhe grekët, edhe maqedonasit, bullgarët dhe jugosllavët, por për çudi studiuesit e folklorit pohojnë
cila pohon se “sipas meje, vallja çame është një nga perlat e folkut shqiptar, ku ka ende vlera të panjohura”. Vallen e Osman Takës në mënyrë të jashtëzakoshme e hapëlehtë, si rrallë ndonjë balerinë e ka bërë, e luan Nazif Gjyzeli që e ka mësuar nën drejtimin e koreografit Taip Madani nga Konispoli. Vetëm ai ka ditur t’i mësoj mjeshtërinë atij, aq sa solisti e la pa mend publikun. Valltari “prekte yjet” me mënyrën si kërcente. Taipi ia fali mjeshtërinë të riut si një të drejtë ekskluzive të atij vendi ku mjeshtëri vetë ka lindur. Taip Madani ish-mësuesi i shkollës së
kërcimit të saj. Vallja ka disa pika kulminante; momentin kur në mënyrë akrobatike duhet të kthehesh në urë dhe mbi barkun tënd duhet të luajnë dy tre valltarë, të cilët mbi muskujt e tendosur të barkut të vallëtarit të dytë kërcejnë bashkë me solistin njëri mbas tjetrit për rreth një minutë. Një tjetër valle çame, “Klajnë mushkat në Janinë”, eshtë drejtuar bukur nga vallëtarja e njohur Majlinda Halili. Ndërkohë djemtë e ansamblit Nazif Gjyzeli, Xhelal Sejko, Izmir Abazi, Margarit Gjyzeli, Megin Zeraj, Andrit Nuredini, Françesko Banushi, Elizbon Haruni, marin një valle të kënduar nga Puen Bajrami. Vajzat hedhin vallen “Dera me buklicë” me në krye solisten e talentuar Driola Asllani. Majlinda Halili, Romina Nebiu, Kadrina Qerimi, Aurela Ormëni, Morena Duro, Maria Kasëmi kanë mësuar me durim të madh vallen çame nga mjeshtrit e vallëzimit popullor Sali Nuredini e Izdar Brahimi. Festivali ka ngjitur në skenë edhe këngëtarin e mirënjohur Shaban Shabani me këngën “Kaleshë e Xhixhosë”. Historia e “Valles së Osman Takës” Konsiderohet valle e Epirit në origjinë. U quajt “Vallja e Osman Takës”, atëherë kur valltari patriot Osman Taka nga Konispoli, u kap dhe u burgos në Burgun e Janinës, ku dhe dënohet me
se “të gjithë këta popuj e quajnë “Vallen e Osman Takës” dhe, të ngjall kuriozitet fakti që shkolla koreografike e Janinës në Greqi e jep për mësim tekstin në gjuhën shqipe. Disa nga këto dëshmi do t’i mësonim nga pjesëmarrësit e festivalit të këngës dhe valles çame. Ishte aty Qani Biraçi, njohës dhe studiues i folklorit çam që rrinte në shoqërinë e koreografit tropojan Deli Metaliaj, i cili ka të drejtë të lëvdojë krahas këngës dhe valles çame vallen e rëndë, epike të burrave të Tropojës. Së bashku ata kujtojnë famën e Taip Madanit, kërcimtarit të rrallë të valles çame në sini. Me ta ishte edhe Luljeta Cingu, valltarja virtuoze e Ansamblit Shtetëror të Këngëve dhe Valleve, e
mesme bujqësore të Konispolit, është ai që me kërcimin e tij fantastik në Festivalin Folklorik të Gjirokastrës në tetor 1978, e bëri vallen e Osman Takës një nga vallet më të bukura dhe më të vlerësuara me vulë shqiptare. Ai e konsideron “Vallen e Osman Takës” një nga vallet më të bukurat dhe më burrërore të Çamërisë. Osman Taka ngeli në përjetësi falë dëshirës së tij të fundit për të kërcyer para se të varej në litar. Taip Madani e mësoi historinë dhe vallen nga barinjtë e Konispolit derisa ia arriti që sot të krenohen të gjithë shqiptarët me vlerat koreografike të “Valles së Osman Takës” dhe të ruajnë sekretin e mjeshtërisë së
varje. Legjenda për të thotë se; kur e dënuan me varje te rrapi i Konispolit, ai shprehu një dëshirë për të kërcyer një valle para litarit dhe kërkoi para se ta varnin një orkestër me të cilën do të luante vallen çame. Osman Taka nisi të kërcejë para valiut të Janinës dhe bashkëshortes së tij. Vallen e kërceu aq bukur, saqë me bukurinë trupore, shkathtësinë dhe zhdërvjelltësinë e tij e detyroi vajzën e valiut të rrëzohej nga dritarja. Dokumente arkivorë të Janinës thonë realisht se që pas kësaj valleje e shoqja e valiut i ka kërkuar atij që Osman Taka të mos vritet. Dhe në të vërtetë atij iu fal jeta e që nga ajo ditë kjo valle mbeti në histori si “Vallja e Osman Takës”. Osman Taka u lind në një nga familjet më të pasura të Konispolit rreth viteve 1848 – 1887. Ishte organizator i kryengritjeve me armë të krahinës kundër pushtuesve turq si dhe veprimtar i lëvizjes kombëtare për çlirim nga zgjedha osmane. Ai u bashkua me lëvizjen e përgjithshme antiosmane dhe luajti një rol të rëndësishëm në degën e Lidhjes së Prizrenit në Prevezë. Ishte një nga krerët më të rëndësishëm të kryengritjeve antiosmane dhe mbrojtjen e tërësisë territoriale të Shqipërisë. Vallja e kërcyer prej Osman Takës para litarit ka ngelur një nga vallet më të bukura të Çamërisë, e cila ka arritur deri në ditët tona. DH.HAMZAI
LONDON SEPTEMBER 2008
30
MODA Gushti është pa dyshim muaji më i nxehtë I shteteve Mesdhetare dhe nëse ju nuk kishit pasur mundësinë gjatë gjithë verës të largoheshit nga ishulli më i madh i Europës për të shijuar bregdetin Mesdhetar keni ende disa jave të nxehta dhe mos harroni se edhe Shtatori është mjaft i nxehtë për të veshur një bikini ose një kos-
tum plazhi në motivet e modës dhe të lukut tuaj.
Gjatë kësaj vere kemi pare se jo vetëm pasarelat por edhe vitrinat e dyqaneve janë plot me veshje plazhi të ndryshme. Si kostume plazhi me prerje asimetrike dhe printe me shenja gjeometrike. Nuk kanë munguar as printet afrikane
LONDON SEPTEMBER 2008
32
në stilin monokinis që tregojnë një tedencë me seksuale. Për të marrë nje ngjyre sa më çokollate, preferoni bikini-t të cilet ju sigurojnë një ngjyrë me harmonike dhe të plotë. Gjithashtu kombinoni veshjet e plazhit tuaj me shumë aksesorë të cilat do japin një ndriçim tek pamja juaj bregdetare.
Makjazhi bregdetar Pasi kemi përfshirë veshjet dhe aksesorët e bregdetit për këtë stinë, le të përqendrohemi te makjazhi tani. Zakonisht, kur lëkura merr një ngjyrë më të errët nga dielli njëkohesisht përmiresohet gjendja e lëkurës, pasi dielli djeg mikrobet apo infeksionet Prandaj, një makjazh sa më I lehtë do ndihmonte lëkuren tuaj si dhe poret e saj të marin frymë për disa kohë. Pa make up (foundation) fare dhe pak rimel (mascara) në kombinim me një lip gloss të lehtë do të mjaftonte për pushimet tuaja bregdetare. N.q.s mendoni se lekura juaj do kishte pa tjetër nevoje për sa më shumë make up, atëherë provoni të vendosni vetëm concealer I cili ështe një lloj mini make up-i më i trashë dhe mbulon më thellë shenjat e ndryshme të lekurës si pucrra apo pjesë të kuqe anash hundës, mjekrës apo ballit. Ky concealer-i është nga MAC dhe është tepër i thjeshtë për t’u përdorur ndërkohë që mban për disa muaj.
Syzet e veres 2008.. Kur bëhet fjalë për plazh dhe pushime verore, menjëherë na vijnë ndërmend rrobat e plazhit the syzet. Syzet e stinës se veres 2008 si syze super të mëdha shihen gjatë gjithe stinës dhe në ngjyra të ndryshme. Po ashtu dhe ato të stilit retro siç kanë përdorur në shumë raste si Mischa Barton Stili i quajtur retro vjen që nga vitet ‘60 dhe tani është rikthyer jo vetëm te modelet e reja të markës Ray Ban por edhe te syzet e modeluara nga shumë emra të tjerë të famshëm të modës. Përsëri shikojmë që edhe këtë verë stili aviator është një nga më të preferuarit dhe jo vetëm ata të modeluar nga Ray Ban por nga të gjithë emrat e modës ndërkombëtare. Prandaj çfarëdo që të jetë stili juaj këtë vere ju jepet mundësia ta shprehni atë në modele syzesh të ndryshëm ndërkohe që ju qëndroni moderne.
Pergatiti Rudina S
LONDON SEPTEMBER 2008 Vitamina C për të gjithë A është e mundur që vitamina C të jetë ilaç për të gjitha sëmundjet? Jo, por merr pjesë në më shumë se 300 procese biologjike në organizëm, pra thjesht, vitamina C është supervitaminë! Vitamina C është e nevojshme për sintezën e kolagjenit. Kolagjeni është albuminë që thjesht mund ta quajmë ngjitës-përbërës të trupit. Për shembull, gjendet në lëkurë, tetivë, kërcë, eshtra, dhëmbë, sy dhe në muret e enëve të gjakut. Vitamina C është bashkëdyzim antioksid që lidh radikalet e lira dhe kështu mund të luajë rol në preventivën e sëmundjeve të rënda. Në mënyrë indirekte mbron vitaminën A dhe E, si edhe disa vitamina të grupit B, nga ndikimi i dëmshëm i oksidimit. Vitamina C merr pjesë në metabolizmin e kolesterolit dhe në shndërrimin e kolesterolit në thartirë të vrerit dhe kështu zvogëlon nivelin e kolesterolit në gjak. Luan rol me rëndësi në bartjen e impulseve nervore dhe në masë të duhur ndikon në gjendjen tonë psikike. Në organizëm zvogëlon rritjen e nivelit të hormoneve (kortikosteronit), që shkaton stresin dhe kështu marrja e rregullt e vitaminës C mund të mbrojë nga ndikimet e dëmshme të stresit. Stimulon sistemin e imunitetit dhe ndihmon prodhimin e rruazave të bardha të gjakut dhe interferonit. Përdorimi: - në preventivën e infeksioneve virusale, bakteriale dhe këpurdhave - influenca, hepatiti, herpesi, mononukleosa dhe bronkiti,
Të prekurat nga kanceri i gjirit sa vjen e shtohen. Por kjo sëmundje mund të ndalet së qeni vdekjeprurëse. Në rast se ekzaminohet e trajtohet në kohë, kanceri i gjirit është i shërueshëm. Shpëtoje jetën tënde. Duhet thjesht pak kujdes Është i rëndësishëm për një femër, është tërësisht femëror, është dhe aq simbolik, konkretisht këto ditë është shqetësimi ynë në provat e rrobave të banjës... por ka një anë të errët, që i bën të gjitha këto të duken vogëlsira: gjoksi është dhe një pjesë e trupit të femrës që preket shpesh nga tumori. Tridhjetë për qind e sëmundjeve tumorale të femrave në Shqipëri janë pikërisht tumor i gjirit dhe dhimbshëm pranohet që vdekshmëria nga kjo sëmundje është ndër më të lartat. Ndërkohë, në shtetet e zhvilluara perëndimore, kjo sëmundje është e përhapur shumë më tepër. Prandaj, prej kohësh, përpjekjet për kurimin dhe trajtimin e saj janë vënë në qendër të punës së specialistëve. Një ndër ta është kirurgu nga Kalifornia dhe studiuesi në fushën e kancerit të gjirit, Ernie Bodai, i cili ndau përvojën e tij në një takim të organizuar nga Ambasada Amerikane dhe Shoqata Kristiane e Gruas Shqiptare, ku ishte e pranishme dhe kirurgia senologe Adelina Mazreku. Në të vërtetë, përvojat e mjekut amerikan dhe doktoreshës shqiptare, me gjithë kontrastin numerik të rasteve të kësaj sëmundjeje në dy vendet përkatëse (në SHBA kanceri i gjirit është një sëmundje tmerrësisht e përhapur), kryqëzoheshin në një pikë
33
4.000 mg. dhe ka jetuar gati 95 vjet.
KËSHILLA PËR SHËNDETIN - në zvogëlimin e kolesterolit në gjak, - ndihmon shërimin e shpejtë të plagëve dhe të lëndimeve, - pengon formimin e qelizave të tumorit-kryesisht në traktin digjestiv dhe pasi është bashkëdyzim antioksidik neutralizon radikalet e lira ngadalëson plakjen, formimin e rrudhave në lëkurë dhe plakjen e përgjithshme të organizmit, - ndihmon largimin e shpejtë të materieve helmuese nga organizmi, ndotjen nga ambienti, ujit dhe nga metalet e rënda, - ndihmon pastrimin e organizmit nga mjetet dehëse, alkooli dhe nga tymi i duhanit, - vitamina C ndihmon në preventivën e kataraktit, si dhe përmirëson gjasat për shërimin e tij, - lehtëson simptomat e astmës dhe të sëmundjeve alergjike, - zvogëlon mundësinë e ngjitjes së spermatozoideve, pra, në mënyrë indirekte pengon sterilitetin mashkul-
lor, ndihmon shërimin e sëmundjes së sheqerit, si edhe ka rol të rëndësishëm në thithjen e hekurit, Thithja - absorbimi: zhvillohet gjatë orës së parë dhe pas tri katër orësh largohet nga organizmi. Dozimi i preferuar: mendimet janë të ndara N ë s e dëshirojmë që vitamina C të ndikojë si antioksidans, duhet që së paku të merren 150 mg në ditë, por duhet ta dimë edhe këtë se profesor Linus Pauling, nobelist dhe ithtar i bindur i vitaminës C, në ditë ka marrë
Kanceri i gjirit? Ja si mundet të rëndësishme, në një pikë ku mbështetet lufta kundër kancerit: diagnostikimi dhe trajtimi në kohë i saj. Mjekësia sot është e bindur që kjo sëmundje është e kurueshme po të kapet në kohë. Vetë Mazreku, me përvojën e saj shumëvjeçare në kurimin e kësaj sëmundjeje, shkëputi dy raste të kundërta: “Më kujtohet si sot ajo mbrëmje e largët kur unë, një mjeke e re, dëgjova për një lindje që do bënte një grua e prekur nga kanceri i gjirit. Pak kohë pasi solli në jetë fëmijën, ajo u nda nga jeta. Ndërsa rasti tjetër është i kundërt. Më telefonon një shoqja ime, që e kishte ditëlindjen në një ditë me mua dhe ne shpesh e kishim festuar bashkë. Shqetësimin e saj për diçka të huaj në gjoks e ndau me mua. Pas disa ekzaminimesh, u kuptua se ishte prekur nga kanceri i gjirit, por ishte në fazën e parë. Pas ndërhyrjeve, ajo i shpëtoi çdo rreziku. Sot ajo është një gjyshe e lumtur dhe unë e uroj çdo vit për ditëlindjen që kemi bashkë”. Shumë gra, në fakt, e kanë mundur sëmundjen e kancerit të gjirit me anë të trajtimeve që mundëson mjekësia dhe madje sot operacioni zhvillohet pa u hequr gjoksi. Por gjith-
monë varet nga koha kur gruaja vetëdiagnostikohet e pastaj trajtohet dhe nga besimi e bashkëpunimi i këtyre femrave. Në kontakt me trupin e saj, por dhe me ekzaminime të vazhdueshme (shqiptarët e kanë të vështirë në fakt të edukohen me këtë), një femër mund ta ndalë sëmundjen para se të jetë vonë. “Një grua mbi të dyzetat duhet të bëjë dy mamografi në vit. Kanë një kosto jo fare të ulët, por që një gruaje do t’i kushtonte në muaj aq sa i duhen për një 8 Mars”, këshillon doktoreshë Mazreku. Dhe ky kujdes është ai me të cilin, sipas mjekëve, duhet të edukohet mbarë shoqëria, sepse është një formë e rëndësishme për të ndaluar rrezikun që vjen nga kanceri i gjirit, një sëmundje që priret të përhapet më shumë. Kjo edhe për shkak të modernizimit të jetës (edhe kolorantët e flokëve apo kimikatet e trajtimeve kozmetike konsiderohen si faktorë favorizues). “Periodat e ardhura në moshë sa më të rritur dhe lindja para moshës 20 vjeç i ul shumë shanset që një grua në të ardhmen të preket nga kanceri i gjirit. Por sot femrat lindjen e parë e bëjnë në moshë më të madhe dhe për shkak të ekspozimit në diell (nuk ka familje që mos t’i çojë fëmijët
disa ditë në vit në plazh) dhe dietës hiperkalorike, vajzave iu nis cikli edhe para moshës 11 vjeç. Kjo çon në rrezik më të lartë për kancerin e gjirit”, shprehet Mazreku. Por ama ajo këmbëngul me një fakt: që kanceri i gjirit është një sëmundje si gjithë të tjerat, që ka të gjitha mundësitë për t’u kuruar dhe nuk duhet parë si fundi i botës. Kjo nuk është marrje me të mirë, është një fakt që e tregojnë dhe ato gra që e kanë mundur sëmundjen e kancerit. “9 vjet më parë, duke bërë banjë, preka një masë të fortë që nuk ishte e imja. Të nesërmen shkova të vizitohesha. Kur mësova se isha me kancer, m’u duk se më ra qielli përsipër. Por pastaj nisa të kisha besim se do shërohesha. Përballova operacionin dhe kapërceva edhe atë krizën e rënies së flokëve nga trajtimi. Sot vazhdoj punën dhe e përballoj normalisht”, tregon Hajria, nëna e dy fëmijëve. Dhe jeta vërtet mund të vazhdohet: një jetë femërore, një jetë ku ato janë shumë të rëndësishme për familjet, një jetë me ditë të ftohta e ditë plazhi, për të cilat duhet të gjejnë rrobat e duhura të banjës, një jetë që vlen aq shumë. Përgtiti Anila Hoxha
Është një mendim i përgjithshëm se tabletat kur nuk mund të zëvendësojnë në masë të duhur vitaminën C, që gjendet në pemë dhe në perime, në domate, në lakër etj. Ndërsa, prej tetorit në maj, kur ka më pak pemë dhe zarzavate, e në ato ku fitohen nuk kënaq, është e domosdoshme t'i plotësojmë me shtesat e ushqimit. Edhe pemët e importuara jugore kanë sasi shumë të vogël vitaminash, ngase paketohen derisa janë të papjekura. Vitamina C nuk guxon të mungojë në asnjë barnatore shtëpiake, sepse të gjithë anëtarët mund ta përdorin gjatë tërë vitit. Unë personalisht propozoj që vitamina C të merret në sasi të vogla, por mendoj se është e nevojshme që vitaminën C ta bartim në organizëm gjithnjë, sepse është pjesëmarrës i të gjitha proceseve biologjike. Si dozë preventive për pengimin e sëmundjeve, konsideroj dozën ideale 200- 500 mg në ditë. Kush ka nevojë për dozë më të madhe ... Në radhë të parë janë duhanxhinjtë, sportistët, të sëmurët, rekonvaleshentët, punëtorët me punë të rëndë fizike, si edhe ata që në vend të punës kanë strese. Në familjen tonë është treguar efikas në rastet e ftohjeve, dhembjeve të fytit apo kur jemi të lodhur kryesisht marrja 1.3 deri në 5 tableta C- 1000, dhe kështu me preventivën efikase arrijmë të pengojmë dhembjet inflamatore, d.m.th., i ikim shërimit me antibiotikë.
KËSHILLA 1. Shmang disa kimikate duke u bërë më selektive në produktet e kozmetikës, deodorantet dhe ushqimet që blini. Shumë e rëndësishme është të shmangni ushqimet shumë të përpunuara apo ato me konservues për të përdorur sa më shumë të jetë e mundur versionin e tyre natyror. 2. Merruni rregullisht me ushtrime për 20-30 minuta tri herë në ditë, sepse: 1. Ushtrimet ulin yndyrnat në trup, duke pakësuar dhe grumbullimin e estrogjenit dhe 2. Vetë ushtrimet ulin nivelin e tij. 1. Mos pi shumë alkool. Dhe pse disa studiues mendojnë se dhe sasi të vogla mund ta rrisin rrezikun për probleme në gjoks, Dr. Bodai thekson se vera e kuqe ka veti antioksidante të fuqishme, për shkak të polifenoleve që nxjerrin jashtë trupit tonë radikalet e lira. Dhe mjedrat janë një ushqim antioksidant. 2. Ju që po mendoni ta shtyni shtatzëninë për shkak të karrierës, nuk duhet të abuzoni shumë. Shtatzënitë e hershme kanë një efekt pozitiv, sepse ndërpresin rregullsinë ciklike mujore dhe mund të ndihmojë për të frenuar grumbullimin e estrogjenit.
LONDON SEPTEMBER 2008
34
Kuzhina shqiptare dhe e provojmë për shije. e shërbejmë duke e shtruar sipër gjetheve të sallatës dhe e zbukurojmë me gjethe minti dhe është perfekt për tu shoqëruar me bukën e mësipërme.
me bukën e përzier.
Risotto me pulë dhe hudhër Përbërit e recetës
Humus 2 diete
Tony BUKË E PËRZIER ME MIELL MISRI DHE MIELL GRURI….? Kjo bukë është shumë e shijshme dhe e veçanta e saj është pasi ajo gatuhet me fara të uzos ose(aniseed, farë anison soe ndryshe thënë glikanxoje) dhe është shumë tradicionale për shoqërimin e gjellërave të djegsa tagine me tava dhe me sallatë, djathë ose tarator dhe e shërbejmë në të dy mënyrat, të ngrohtë dhe të ftohtë. Përbërësit e recetës 250 gr miell i bardh gruri 75 gr miell misri i imët 1 lug çaji anieesd ½ lug çaji krip 1 lug çaji maja e thar e imët 200 ml ujë I vakët 1 lug gjelle vaj ulliri për lyerje 1 lug gjelle fara sesame për spërkatje në sipërfaqe Mënyra e përgatitjes
Përziejmë miellin e grurit dhe të misrit me farat aniseed kripen dhe majanë e thatë pasi i kemi përzier mirë, shtojmë ujin dhe e përziejmë me lug deri sa të formohet brumi pastaj e rrahim me pëllëmbët e të dy duarve mirë për 10 minuta dhe e kthejmë prapë në enën që ishte dhe e mbulojmë me napë dhe e lëmë të fermentohet për 40 minuta ose të dyfishohet brumi në masë. Pasi ka përfunduar fermentimi e rrahim dhe njëherë në sipërfaqe të tavolinës së spërkatur me miell dhe e ndajmë brumin në 8 kulecë të barabartë dhe me hollojsen e petave i shtrijmë në madhësinë e kulaçeve, normal dhe në 2 tepsitë e lyera me vaj i shtrojmë të 8 kulacët dhe sipër i lyejmë me vaj dhe i spërkasim me fara sesame pastaj i shpojmë me piru përgjatë gjithë sipërfaqes dhe i lëmë të vijnë dhe për 10 minuta pastaj i fusim në furrë dhe i pjekim për 20 minuta në temperature 200 gradë celsius ose deri sa të marrin ngjyrën e kuqërreme Humus Arab (Hummous) Humusi arab Përbërësit e recetës 125 gr bizele të bardha(chick peas) të zbutura në ujë për 24 orë Piper krip 3 thelpinj hudhre të shtypura Lëngu i një gjysme limoni2 lug gjelle vaj ulliri origjinal Pak Sallat për shërbim Mint për zbukurim Mënyra e përgatitjes I kullojmë chick peas dhe i vendosim në tenxhere me ujë të ftohtë dhe i ziejm për 1 orë deri sa të zbuten mirë pastaj i kullojmë dhe nga uji i tyre rezervojmë 120 ml dhe i kalojmë në përzierësin ushqimor duke ua shtuar kripën, piperin, hudhrat, vajin e ullirit, lëngun e limonit dhe e ndezim përzierësin dhe vazhdojmë deri sa të kemi një mas krem të trash dhe nëse është shumë i trash ia shtojmë pak lëng nga lëngu që kemi rezervuar
400 gr chick peas nga tasat e konservuar Vaj ulliri 1 limon lëngun 3 qep të njoma të prera imët 2 domate të prera imët Piper i kuq(paprika) Bukë mikes për tu servirur Sallat për tu shërbyer Mënyra e përgatitjes Në fillim kullojmë chick peas dhe pastaj i vazhdojmë në përzierësin ushqimor dhe i shtojmë të gjithë përbërësit e tjerë të recetës ,shtojmë vajin e ullirit lëngun e limonit domatet qepët papriken kripen piperin dhe i vazhdojmë prapë deri sa të formohet një pastë e trash me ngjyrë të kuqe. E shërbejmë me bukën përzier të prerë në thela dhe të thekur në të dyja anët pastaj e paraqesim në pijet të dekoruara me sallat Sup pule tajlandeze Përbërësit e recetës 1 lug gjelle vaj luledielli 1 spec i djegës i prerë imët 2 hudhra të prera imët 1 presh i prerë imët 600 ml lëng mishi I pulës (shiko NR 1 të gazetës) 400 ml qumësht kokonati 450 gr mish pule i prerë në kubike të vogla 2 lug kafeje salcë peshku tajlandeze(fish salce) 1 limontoz jeshil lëngun Ginger i grirë imët 1 lug kafeje sheqer 4 gjethe limontozi(kaffir lime lives) të prera imët 75 gr bizele të ngrira 3 lug gjelle koriender jeshile të grirë imët Mënyra e përgatitjes së recetës Në një tenxhere të thellë ngrohim vajin dhe në fillim kaferdisim specin e djegës deri sa ta çlirojmë erën karakteristike pastaj shtojmë hudhrat dhe i kaferdisim për 2 minuta pastaj shtojmë preshin dhe 2 minuta tjera pastaj shtojmë lëngun e mishit dhe qumështin e kokonatit dhe vazhdojmë zierjen deri sa të valojnë dhe shtojmë pulën e prerë në kubike salcën e peshkut lëngun e limontozit ginger in gjethet e limontozit sheqerin dhe vazhdojmë zierjen në zjarrtë ngadaltë për 20 minuta të mbuluar me kapak deri sa mishi pulës të zihet dhe ne fund pasi e heqim nga zjarri ia shtojm korienderin jeshil dhe e sherbejmë
3 lug gjelle gjalpë 2 qep të prera imët 350 gr oriz Arborio 125 ml verë e bardh 2 litra lëng mish pule (shiko nr 1 të gazetës) 2 lug gjelle vaj ulliri 200 gr fileto bule e prerë në kubike shumë të vogla (të kaferdisura) 2 lug gjelle djathë parmizan i grirë 2 lug gjelle majdanoz i grirë imët Gërvishtja e lëkurës së 1 limoni 3 lug gjelle krem qumështi I koncentruar Krip dhe piper Mënyra e përgatitjes së recetës Kaferdisim gjalpin në nji tigan të madh dhe pastaj shtojmë hudhrën qepen dhe i kaferdisim për 5 minuta dhe menjëherë shtojmë orizin dhe e kaferdisim për pak minuta pastaj e shuajmë me verë dhe menjëherë pas shuarjes shtojmë lëngun e mishit të pulës vetëm 250 ml dhe ia shtojmë nga 250 ml lëng çdo moment që të shteroj dhe në momentin që orizi zihet dhe bëhet i shkoqur shtojmë djathin parmizan majdanozin pulën e kaferdsisur të prerë kremin e qumështit lëkuren e limonit dhe në këtë moment risotoja duhet të kenë formën e lidhur me të gjithë përbërit .E shërbejmë me spërkatje vaji të ullirit dhe majdanoz të gjelbër Brinjë qengji të marinuara në verë port Përdorim vëren port të kuqe për shije të lezetshme dhe për servirim ësht shum mir të përdoren perimet e grillës dhe anulojeni orizin që të shërbejmë një gjellë elegante Përbërit e recetës Salca marinimit 1 filxhan çaji lëng I mishit të pulës
1/3 e filxhanit salcë domate e koncentruar 1/3 e filxhanit ketchup ¼ e filxhanit qep e prerë shumë imët ¼ filxhanit salary e prerë imët ½ e filxhanit verë port 2 lug çaji mjaltë 1 lug gjelle ginger i prerë imët 1 lug gjelle(salcë uiski) uiski salce 1 lug gjelle uthull balsami 1 lug gjelle Worcestershire salce ½ lug kafeje spec djegës bluar ½ lug gjelle masted puder ½ lug gjelle sheqer i kuq 20 brinjë qengji Mënyra e përgatitjes së recetës
Në një tenxhere të thellë hedhim të gjithë përbërësit e recetës dhe i vendosim në zjarr deri sa të marrin valë pastaj e ulim zjarrin dhe ii ziejmë për një orë ngadalë të mbuluara me kapak deri sa salca të trashet pastaj e heqim nga zjarri dhe e ëmë të ftohet dhe e hedhin në përziersin ushqimor dhe e vazhdojmë deri sa të kemi një salcë të trashë, salcën mund ta ruani në frigorifer për 3 javë. Shtrijmë në një tepsi plastike brinjët e qengjit dhe me një furçë i lyejmë në të dyja anët me salcën e përgatitur më lart dhe pastaj i zhvendosim në tepsinë e pjekjes duke i rreshtuar mirë pa lënë hapësirë boshe në mes dhe i futim ne furrë të cilës ja kemi ndezur grillën dhe i pjekim për 10 minuta në çdo anë dhe nëse salca thahet shpejt gjatë pjekjes mund ta lyeni prapë me salcë shtesë dhe pasi pjekjen i sherbejmë me perime të grillës duke ja kulluar salcën e mbetur pas pjekjes. Dardhë e shuar në verë dhe Erza djegsa me mascarpone djathë (Spicy poached pear with mascarpone cheese) Përbërsit e recetës 6 dardha gatimi të mesme të qëruara me bisht 1 spec i djegës I freskët 1 gjethe dafine 1 tufë rizmari 2 star aniseed 2 shkopinj kanellë( cinnamon stick) 3 thelpinj hudhre Lëkura dhe lëngu i 2 limonëve 300 gr sheqer 3 lug gjelle mjaltë 600 ml verë e kuqe e cilësisë së mirë Djathë krem maskarponi ose ricota Mënyra e përgatijes së recetës Prejmë specin e djegës për së gjati dhe së bashku me të gjithë përbërësit e tjerë të recetës me përjashtim të dardhave dhe djathit mascarpone, i hedhim në një tenxhere të thellë dhe i vendosim në zjarr dhe i valojmë për 5 minuta pasi kanë marr valë mirë i shtojmë dardhat e qëruara dhe e mbyllim tenxheren me kapak dhe ne mes me leter të bardh kulinare që mos ti dalin era dhe shija jashtë por të mbeten Brenda dhe i ziejmë në zjarr shumë te ngadalte për 30 minuta dhe pastaj i rrotullojmë në anën tjetër dhe i ziejmë dhe për 30 minuta tjera pastaj I zhvendosim dardhat nga lëngu dhe i lëmë mënjanë dhe lëngun e shterojmë deri sa të trashet pastaj e heqim nga zjarri dhe e kullojmë në kullese metalike I shërbejmë në pjatë të thellë, në çdo pjatë nji dardh dhe lëng deri sa të mbulohet fundi dhe me dy lug gjelle ia japim formën djathit krem mascarpone duke e kaluar nga njëra lug te tjetra disa herë deri sa te kemi një formë piramide të vogël dhe është gati të shoqërohet me verë për shërbimin e ëmbëlsirave Ju beftë mirë!
LONDON SEPTEMBER 2008
Eposi i kreshnikëve PËRGATITI: JENI MYFTARI (Vijon nga numri i kaluar) fakti që ai, si formë artistike, disi e "tjetërson" realitetin e mund të aktivizojë edhe në kohë të vona, lëndë me origjinë poetike të stërlashtë, përzierja në ndonjë drejtim i lëndës së shtresave të tij, bën që këto të fundit të mos dallohen lehtë; por folkloristika shqiptare ka dalluar tashmë qartë mjaft prej këtyre shtresave. Por edhe brenda këtyre shtresave dallohen nënshtresa të ndryshme. Kuptohet se, për arsyet që u përmendën, dallimi i tyre është disi më i vështirë dhe kufinjtë më pak të përcaktuara. Kështu, në epos gjejmë elemente të matriarkatit (vendi i veçante i nënës, në një kohë kur babai i kryekreshnikëve mungon krejt, elemente të respektimit të "vijës së tamlit", vendi i veçantë i dajë etj.), por edhe të tilla (dhe ato përbëjnë shumicën) të patriarkatit; zana diku paraqitet në fazën e saj më të lashtë, "të egër", si forcë armiqësore për kreshnikët (p.sh. te kënga "Martesa e Mujit"13), por më tej njerëzohet (humbet virgjinitet-in14, fiton një konstitucion psikologjik si të malësorëve, -mban besën, bëhet vëllam me kreshnikët, i ndihmon ata dhe u kërkon ndihmë, përzihet në punët e tyre), ashtu, madje në një masë më të madhe, si perënditë e "Iliadës"; ndonjë figurë tjetër, edhe pse ruan thelbin e vet të origjinës mitologjike, në ndonjë drejtim thith lëndë historike relativisht të vonë. Bajlozi është një përbindësh, që vjen nga deti, por mban emrin e njohur nga hierarkia evropiane mesjetare -Bajulus- dhe kërkon taksën karakteristike feudale bizantine "tym për tym" (shtëpi për shtëpi)15. Një gjendje e tillë na lejon ta përfytyrojmë rrugën e eposit shqiptar të kreshnikëve si atë të një topi dëbore që e nis rrukullimën nga maja e malit, rritet gjatë saj, për të ndaluar diku, për t'u shkrirë disi duke humbur pjesë të tëra e duke "fituar" ndonjë shtresë të re. Por bërthama kryesore e këtij masivi mbeti që mbeti e paprekur. Kjo i ka ndihmuar folkloristët shqiptarë të përcaktojnë një varg këngësh (rapsodish) që i përkasin kësaj bërthame e që, bashkë me rapsodi të tjera, përbëjnë fondin e lashtë të eposit. Prej tyre mund të përmenden: "Martesa e Mujit"16, "Fuqia e Mujit"17, "Martesa e Halilit"18, "Gjergj Elez Alia"19, "Deka (vdekja) e Halilit"20, "Omeri prej Mujit"21, "Muji i varruem (i plagosur)"22, "Ajkuna qan Omerin"23, etj. Mirëfilltësia popullore (karakteri rural) Teoria e përgjithëshme e eposit ka provuar se ai lind në atë kohë, në ato vende, në ato krahina të një vendi, në atë komb, popull a shtresë të popullit ku ka probleme të mëdha, shqetësime të mëdha, ballafaqime të mëdha. Eposi shqiptar i kreshnikëve i ka gjetur prob-
35
Edhe unë dua të mësoj shqip
lemet e tilla të populli shqiptar, më saktë të pjesa rurale e tij. Ishte pikërisht kjo pjesë, që ishte e interesuar më shumë se kushdo tjetër për problemet madhore që trajton eposi. Jo vetëm kaq, por edhe zgjidhja e këtyre problemeve në epos bëhet nga pozitat psikologjike e botëkuptimore, kryesisht të fshatarësisë së thjeshtë, që është mësuar të jetojë me punë të ndershme, me zemër e duar të pastra. Ja pse në epos zgjidhja e problemeve që shtrohen bëhet përgjithësisht nga pozita e jo nga sulmi për të përfituar nga ajo që u takon të tjerëve; nga trajtimi me dinjitet i të huajve e jo nga mendjemadhësia (në epos flitet me respekt edhe për armiqtë, vlerësohet trimëria e tyre; ata mund të urre-
hen, të dënohen e të vriten, por nuk poshtërohen). Në epos jepen me plot ngjyra e saktësi mjediset fshatare, kryesisht malore (ku dielli "shumë po shndrit e pak po nxeh"), natyra që i rrethon, mënyra e jetesës së njerëzve që janë mësuar të përballojnë ashpërsinë e terrenit e të klimës, rreziqet dhe vështirësitë. Aty nuk ka as edhe një gjurmë nga mjediset e molepsura, "shkëlqimi" i jetës, mirëqenia dhe orgjitë feudale. Por ndryshon puna kur jepet, jeta e antagonistëve, të cilët notojnë në luks, ndonjëherë edhe në ves. Ja një përgjigje plot interes që i jep Kraleviç Markut kreshniku Musa Arbanasi, pasi kujton lindjen e të parit në saraje të mëdha e shtroje të buta: Mue shqiptarja e ashpër më lindi / Atje te dhentë, ne gurrë të ftohtë, / Me plaf të zi më mbështolli, / Me fije ferrash më lidhi, / Me qull tërshëre më ushqejti. Edhe mjetet artistike me të cilat trajtohen problemet, janë tipike për folklorin fshatar; sigurimi i gjithë arsenalit të figuracionit nga mjediset blegtorale, bujqësore e nga natyra. Karakterin e mirëfillte popullor, folklorik ia
jep eposit edhe tipi i rapsodit, i bartësit dhe ekzekutuesit të tij. Këta kanë qenë tërësisht blegtorë, bujq e fshatarë të thjeshtë, që kanë kënduar për qejf të tyre. Pra, s'ka patur rapsode oborresh, rapsode profesionistë e që të kenë kënduar për hesap të të "mëdhenjve", duke i lavdëruar ata, kundrejt një shpërblimi. Mirëfilltësinë popullore, folklorike e dëshmon edhe mungesa në epos e ndikimeve të artit të kultivuar. Forma (mënyra) e ekzistencës Dihet se eposet njihen në dy forma: si unitete integrale, të plota, të ndërtuara si tërësi me një logjikë artistike dhe kohore të caktuar, dhe në formë këngësh (rapsodish) të veçanta. Dihet gjithashtu se forma e parë është fryt i iniciativës krijuese të individëve të veçantë, që bashkojnë pjesët në një të tërë. Eposi shqiptar i kreshnikëve jetoi dhe vazhdon të jetojë në formën e dytë. Secila prej këngëve të tij trajton një problem të veçantë, një çështje, që në lindje, në rritje e gjer në zgjidhje të saj; prandaj çdonjëra paraqitet si njësi e plotë e me vete artistike. Për këtë arsye ato janë quajtur edhe epe, edhe poema. Por të gjitha ato formojnë një masë kompakte e koherente poetike. Ato i bashkon tematika, fryma e përgjithshme, personazhet e kristalizuara që lëvizin në të gjithë hapësirën e eposit, format kompozicionale dhe strukturat, mjediset e zhvillimit të ngjarjeve, mjetet shprehëse stilistiko-figurative dhe intonativo-melodike. Kuptohet se poemat, duke jetuar si njësi artistike të mëvetësishme edhe pse ruajnë fare mirë thelbin, bërthamën kryesore e më të gjerë, kanë pësuar edhe ndryshime nga koha në kohë, nga krahina në krahinë apo nga rapsodi në rapsod; pra, ato i janë nënshtruar variacionit kohor a hapësinor, fenomen ky i njohur për të gjitha format folklorike. Kështu që eposi, edhe nga pikëpamja e formës së ekzistencës, mbeti si një zhanër i paprekur, i natyrshëm dhe i mirëfilltë folklorik. 3. Tematika Rezistenca Tema kryesore e eposit shqiptar të kreshnikëve është rezistenca: rezistenca për ruajtjen e trojeve, bjeshkëve, kullotave, shtëpive, nderit e dinjitetit të botës së kreshnikëve, të fisit, të familjes dhe individit; rezistenca, konflikti dhe lufta kundër forcave të natyrës, të përfaqësuara nga zanat në
fazën e tyre të "egër" (kënga "Martesa e Mujit"). Në të gjitha rastet e tjera rezistenca e kreshnikeve lidhet me forca të përcaktuara etnikisht. Vetëm në një ose dy këngë si forcë e tillë dalin osmanët (kënga e dyluftimit të Musa Arbanasit me Kraleviç Markun dhe kënga "Muji dhe Halili te mbreti"). Vetëm në fare pak këngë (ato mund të numërohen me gishtat e njërës dorë) si forca të tilla dalin "Krajli i Talirit" (mbreti i Italisë), maxharët, gumatët, venedikasit (Bajlozi i eposit është Bajlusi -i dërguari i Venedikut). Në të gjitha këngët e tjera si forca të huaja, me të cilat lidhet rezistenca e kreshnikëve, janë shqetë24 (shkjatë) -sllavët. Tema të tjera Mund të thuhet se temës bazë, rezistencës ndaj shqeve (sllavëve), i nënshtrohen të gjitha temat e tjera, si: lindja e mbinatyrshme e heronjve, mosmarrëveshjet e keqkuptimet e përkohshme midis vetë kreshnikëve, marrëdheniet familjare, rrëmbimet e ndërsjellëta të grave, të kuajve, etj. Kështu, forca e jashtëzakonshme që fiton kryekreshniku Mujë me ndihmën e zanave, konsumohet për t'u rezistuar shqeve; mosmarrëveshja midis vëllezërve Mujë e Halil, që gati sa nuk arrin në dyluftim (kënga "Halili i qet bejleg Mujit"25), gjykohet nga nëna e tyre si diçka që do ta uronin shqetë. Në këtë mënyrë tërë eposin e përshkon fryma e rezistencës kundër armikut, fryma e alarmit të vazhdueshëm për shkak të tyre, fryma e pasigurisë dhe e nevojës së vigjilencës së përhershme për të ruajtur botën kreshnike "mos me hy as korbi". Në vargun e gjatë të poemave që përbëjnë eposin, situatat ku zbërthehen temat janë nga më të larmishmet, më fantastiket, më tërheqëset, më madhoret, gati marramendëse. Kemi aty kulla hijerënda, ku gdhijnë e ngrysin ditët e armëpushimeve heronjtë; marrëdhënie midis vëllezërve, kunatave, vëllamëve; zjarre alarmesh që paralajmërojnë rrezikun; zana që i afrohen kullës së kreshnikut në muzg për t'u ankuar për diçka; festa që ndërpriten nga një kushtrim rrënqethës; marshime të gjata, ndeshje të egra në bjeshkë, dyluftime, pas mbarimit të të cilave toka mbetet djerrë nga zhgërryerja e këmbëve të njerëzve e të kuajve; ndjekje homerike midis pamjeve madhështore të natyrës; karvane dasmorësh që lëvizin drejt dasmash të rrezikshme; krushq të ngrirë a të copëtuar; endje si në ankth kreshnikësh të qorruar; motra që kërkojnë rrugën e kthimit të vëllait të plagosur me anën e njollave të gjakut; turma korbash që kakarisin mbi kufomat; (vijon)
LONDON SEPTEMBER 2008
INTERVISTË ME KËNGËTAREN, GRETA KOÇI Fillimisht a mund të na tregoni se si erdhi kënga tek ju. Ndiqni, apo keni ndjekur ndonjë shkollë muzike, kurs apo diçka tjetër?
Greta, babin e keni shkodran, mamin beratase, jetoni në Tiranë. Si e ndjeni veten, shkodrane, beratase, apo tiranase ?
G. Koçi: Absolutisht asnjë kurs muzike. Ajo që është talenti për muzikën, veshi muzikor, sigurisht ajo shfaqet e para. Është e dhënë dhuratë nga perëndia. Andaj, talenti është një përqindje shumë e vogël, në krahasim me punën që duhet për t’u bërë dikushi, për të arritur shumë lartë, tek e fundit për ta pasur profesion muzikën. Unë vij nga një familje muzikantësh. Të dy prindërit muzikantë. Në fillim kanë qenë ata që kanë zbuluar talentin tek unë. Këndoja nëpër shtëpi. Imitoja ato këngët e këngëtareve të famshme që ishin atëherë, që unë I kisha shumë për zemër. Por, kurrë nuk mendoja që do të arrija t’i kem edhe kolege. Falë punës së madhe, falë mbështetjes së familjes kam arritur këtu ku jam.
Unë e ndjej veten shqiptare nga e gjithë Shqipëria. Absolutisht po. Kam qenë në çdo vend ku ka pasur shqiptarë, ndoshta nuk kam shkelur edhe ato më të thellat. Mendoj se gjithandej kam shkuar, në jug, veri, në Shqipëri të mesme edhe kam ndjerë një dashuri shumë të madhe. Unë nuk mund të veçoj. Në këtë drejtim jam shumë nacionaliste. Si qëndrojnë marrëdhëniet me kolegët këngëtarë ? Shumë të mira. Sigurisht me ata të Shqipërisë, me ata të Kosovës. Jemi një dhe janë kolegë shumë të mirë dhe unë i respektoj. Kam marrëdhënie të mira më të gjithë. Nuk mund të veçoj ndonjërin.
Keni menduar ndonjëherë që edhe në Mal të Zi të organizoni koncerte ?
Keni organizuar mjaft koncerte. Cilin do të veçoni nga ato ?
Them se po. Unë e dua shumë këtë vend. Sigurisht që kanë dëgjuan edhe për muzikën që unë këndoj dhe kjo është me rëndësi shumë të madhe. Është hera e parë që vij këtu për të dhënë një koncert për publikun e Tuzit. Kam dëgjuar që janë popull shumë artdashës. Kjo mbrëmje do të japë startin e vet për koncertet e tjera në vazhdim nëpër trevat Malit të Zi.
Kam pasur shumë koncerte. Gjithkund ku shkon merr emocione të ndryshme dhe kënaqësi shumë të mëdha. Këtë herë unë do të veçoja koncertin në Krujë. Ka qenë një koncert ku unë për publikun kam kënduar në shi. Edhe unë edhe gjithë populli në shi. Ishin mbi 3-4 mijë vetë. Dy orë pa pushim dhe shiu për inatin tonë nuk pushonte fare atë mbrëmje edhe i them publikut që juve më keni respektuar, keni ardhur këtu për të më dëgjuar mua edhe do t’ju respektoj. Në shi, në shi do të lagem edhe unë me ju. Ishte shumë bukur të shikosh gjithë atë popull, të gjithë Krujën përjashta që shikonte Gretën.
Sa e njihni muzikën shqipe në Mal të Zi ? Me rëndësi është se këngën dhe muzikën e disave e njoh, por nuk mund të them se shumë, ndoshta mund të përmendi edhe emra që nuk i njoh. Është kënaqësi e madhe dhe më pëlqen muzika që ata bëjnë realisht.
Ju Greta jeni fituese edhe e shumë shpërblimeve, si ai vitin e kaluar Topfest, çmimi i mikrofonit të artë etj. Siç e keni bërë publike sivjet nuk do të merrni pjesë në Festivalin e RTVSh. Cila është arsyeja ?
Greta, me moshë jeni shumë e re. Të tjerët nuk ua besojnë. E dini arsyen ? Ç’të them. Ky nuk është faji im. Po ta shihni Gretën gjatë ditës si një nxënëse shkolle do të vërtetoni të kundërtën që unë jam aq në moshë sa jam. Jam 17 vjeçe. Po besoj se skena gjithmonë të ndryshon, të tjetërson. Sigurisht është luku, janë pjekuria, mënyra se si qëndron, mënyra se si komportohesh me skenën etj. Kjo ndoshta që publiku të mendojë se Greta është më e madhe, por jo. Jam sa thash më lartë. Në një moshë kaq të re jeni mjaft personazh
36
të jetë primare tek një këngëtar është zëri. Dhe kjo është kryesore. Atë duhet ta dhurosh për publikun. Po në qoftë se ke një paraqitje shumë të mirë edhe ajo është një plus, sepse paraqitja e mire tregon në fund të fundit edhe kulturën. E po mund të them se jam serioze, sepse këtë natyrë kam.
Skena gjithmonë të ndryshon publik. Ju kënaq kjo ? Patjetër më kënaq. Është kënaqësi shumë e madhe. Besoj se kam bërë një zgjidhje të duhur. Njeriu në jetë duhet të bëjë atë që di të bëjë më mirë dhe unë jam e bindur që muzika është gjëja që Greta di të bëjë më së miri. Cilat janë gjërat që ju bëjnë të lumtur ? Po më kënaq fakti që kam arritur të kem një audiencë të madhe, një respekt dhe një vlerësim shumë të madh nga publiku. Dhe kjo, jo vetëm nga rinia, se dihet tashmë Greta është vajzë e re dhe këngët që bëj unë i pëlqen shumë rinia. Por, mua më çudit dhe më kënaq njëkohësish edhe fakti që kam një admirim shumë të madh edhe nga moshat më të mëdha. Dua të tregoj vetëm një rast. Kur kam dhënë koncert në një
qytet në jug të Shqipërisë, shkova në hotel dhe akomodohem. Një nënë kishte dalë te dera dhe më thotë mirëserdhët, kuptohet siç priten miqtë edhe më shikojnë, kurse unë në fakt isha e lodhur dhe më thotë më falni, mos jeni Greta Koçi ju. I them po, unë jam. Po të përqafoj pak, se të dua shumë. Për mua ishte një kënaqësi e jashtëzakonshme. Pasi mbarova koncertin, të nesërmen në mëngjes kur do të niseshim ajo më jep një unazë vajzërie që unë e ruaj me shumë kujdes. Ajo ishte unaza e vet e vajzërisë që e kishte që në moshë të re që e mbante dhe më tha ta kam dhënë me gjithë shpirt, dhe sikur mos ta mbash në gisht, diku mbaje, sepse është vërtetë një bekim, një uratë. Cilët këngëtarë preferoni më së tepërmi ? Unë pëlqej dhe dëgjoj gjithçaka që ka të bëjë me muzikën, por sigurisht muzikën e mirë. Dëgjoj këngëtarë shqiptarë, dëgjoj shumën këngëtarë të huaj. Nuk e di. Ka shumë këngëtarë të talentuar dhe unë dëgjoj më të mirët.
Po. Mua më pëlqejnë shumë garat. Jam tip shumë garues. Konkurroj, sepse është shumë bukur. Tek e fundit çdokush provon edhe veten. Kam marrë pjesë dy herë në këtë festival. Për mua është festival i mrekullueshëm dhe sigurisht këndojnë ata artistë që ia vlejnë dhe janë vërtetë artistë, sepse këndohet live. Kjo është e rëndësishme. Por, unë nuk do të marr më pjesë, sepse mendoj që vlerësimi në atë festival nuk duhet të jetë vetëm nga një juri që janë të nderuar, janë shumë profesionistë, po pse jo edhe nga publiku, ashtu siç bëhet në të gjitha shtetet e botës. Një përqindje e atij vlerësim, i atij çmimi që jepet duhet të jetë edhe nga publiku, sepse edhe publiku është pjesë e jona. Greta, Ju këndoni në duet edhe me këngëtarin kosovar, Labinot Tahirin. Si erdhi deri te ky bashkëpunim ? Labinoti është një këngëtar shumë i mirë. Unë këtë e vlerësoj shumë. Me të këndoj një këngë shumë të bukur, siç ishte ajo, "Mos shiko tjetër" dhe menduam që pse jo një ndërthurje, një bashkëpunim Shqipëri-Kosovë që do të ishte shumë e bukur dhe rezultoi vërtetë një sukses. Çfarë jeni duke përgatitur aktualisht?
Gjatë prezantimit në skenë ju jeni mjaft serioze. Pse ?
Aktualisht është ky sezoni veror që është i ngarkuar së tepërmi me koncerte. Unë jam duke përgatitur gjithashtu edhe një duet shumë të bukur. Besoj se do të pëlqehet nga publiku. Do të dalë sigurisht me një videoklip që së shpejti mund të shikoni. Këto janë projektet.
Po. Besoj se ajo që duhet të vlerësohet dhe duhet
Bisedoi: Rr. Dushaj
LONDON SEPTEMBER 2008 INTERVISTOI PRANVERA SMITH Kush është konsulenti që të ndjek në karrierën tënde? -Unë në fakt në Shqipëri kam si këshilltare Dorianën, ndërkohë që kam dhe babanë. Le të kthehemi në retrospektivën e jetës tënde. Si ka qenë jeta jote, arrëdhënia që ke pasur me babain, nënën dhe familjen… -Tani jam më e çmendur se më parë. Duke u rritë e duke u çmendur më shumë (qesh). Dikur kam qenë një fëmijë shumë pozitiv, e shoqëruar, që bënte shumë për të tjerët. Jam rritur në një familje prej 7 anëtarësh. Jemi shumë të bashkuar me njëri tjetrin. Para një muaji kam humbur xhaxhain dhe ka qenë diçka e tmerrshme për mua. Familja më ka mbështetur shumë. Dy vëllezërit e mi të mëdhenj më kanë dhënë përkrahjen më të madhe morale ndaj ia di për nder shumë familjes sime që më ka dhënë kurajon dhe mbështetjen për tu bërë kjo këngëtare që jam. Nuk është e lehtë për një femër t’i futet kësaj rruge. Por më kanë përkrahur shumë dhe jam munduar ta ruaj besimin e tyre. Unë jam fëmija e fundit dhe jam më e lazdruara. Unë kam qenë si tip djali, por morali im ka qenë femër. Kur ke nisur të tregosh talentin tënd si këngëtare? -Që e vogël. Më ka zbuluar gjyshja ime e cila që kur unë isha e vogël 9 muajsh në një udhëtim për në Kosovë kam nisë të këndoj me la la la. Gjithë furgoni ka nisë t’u qeshë dhe ndërsa gjithë udhëtarët kanë duartrokitë gjyshja ka thënë se do bëhesha këngëtare. Duke u rritë duke u zmadhuar dëshira dhe ëndrra për t’u bërë këngëtare. Unë gjithnjë kam lozë si me qenë këngëtare, duke bërë programet e mia me shoqet. Të gjithë kanë lozur bashkë me mua. Gjyshen e ke pasur shumë të afërt? -E kam pasur model. Dhe më pas babai im i cili më ka përkrahur në të gjitha hapat e mi. Kam kënduar në ansambël, në korret e shkollës, në festivalet e fëmijëve. Kam marrë gjithnjë çmime. Më pas u futa në shkollën e muzikës, dhe kështu vazhdova. Kemi vënë re se je një këngëtare që nuk synon komercialitetin por këndon me shumë maturi. Është synimi yt ky? -Unë për veten time kam preferuar të këndoj R&B ose Hip-Pop duke u munduar të jem dhe ajo që do populli. Unë e kombinoj këtë lloj muzike me atë komerciale alla Big Mama. Duhet patjetër të bësh këtë zgedhje për të mbijetuar në muzikë. Unë mundohem të mbaj imazhin tim. Pse quhesh Big Mama? -Emri im është Besiana, por një shoku im më quante kështu. Ai faktikisht nuk është më në jetë. Kam qenë gjithnjë një fëmijë i shëndoshë dhe duke qenë se me atë jam rritë, ai më thërriste me këtë emër. Kur ai ndërroi jetë ishte tragjedi e madhe për mua, ndaj vendosa që për kujtim të tij të ruaj këtë emër. Sa herë më thërrasin kështu kujtoj mikun më të madh të zemrës sime. A mendon se emri, mënyra e interpretimit por dhe lloji i muzikës janë armët e suksesit tënd? -Mendoj se arma më e mirë e suksesit tim është karakteri, kontakti me personat e ndryshëm. Futja me në muzikë
37
Big Mama, jam ende e vigjër.. mirë, njerëz që më përqafojnë dhe që më bëjnë komplimente. Kur shoh që njerëzit më duan dhe më thonë fjalë të mira vetëm më shtohet ymri.
ka qenë si një lloto për kompozitorët dhe tekstshkruesit. Ato thoshin se nuk më ha pazari. Shumica e kompozitorëve më kanë mbyllë derën duke më thënë se me këtë zanat unë nuk do haja dot bukë. Nuk je prapsur nga këto refuzime? -Mua më kanë ofenduar shumë kur kam qenë 14 vjeçe. Më kanë përplasë dyert në fytyrë. Si fëmijë kam qenë e mërzitur kam kaluar deprivimet e mia. Por falë zotit kam qenë njeri i fortë . I kam tregu se në muzikë nuk mund të kesh sukses vetëm duke qenë një femër e bukur dhe seksi. Kjo tani besoj se ju bën më të lumtur që i ke sfiduar? -Tani ndjehem shumë e lumtur kur ato më shohin në televizor si këngëtare. Ti nuk ke luajtur me pamjen por me aftësinë... -Unë jam shumë e kënaqur që me këtë peshën, trupin dhe paraqitjen time kam fituar zemrën e gjithë popullit. Që ato më pranuan dhe më deshën kështu siç jam. Nuk më deshën seksi, të përdredhur dhe që tregoj gjoksin tim. Kjo do të thotë se jeni kundër sensualitetit të këngëtareve? -Jo absolutisht. Nuk jam kundër. Ato që janë zonja le ta përdorin. Atyre që u ka hije, pse jo. Por atyre që si ka hije nuk duhet ta përdorin. Gjithë këtë personalitet tëndin e ke të trashëguar nga familja? -Po. E kam të trashëguar nga babi im. Unë jam fotokopja e tij. Unë kam ecur gjithnjë në hapat e tim eti. Dhe ai është artdashës, është njeri me shumë kulturë. Ai më ka çuar vetë në këtë rrugë.
Jeni duke mbajtur një dietë. Pse? -Sepse kohët e fundit të gjithë janë duke u marrë me peshën time. Aktualisht është bërë një çështje e ditës. Tani kam vendosur shumë seriozisht të mbaj dietë për t’i treguar të gjithëve se unë mund të dobësohem , por nuk du vetë. Po dobësohem vetëm për t’i mbyllur gojën gazetarëve. Gjithsesi ti ke thyer tabu me mbipeshën tënde. A mendon se njerëzit janë mësuar me këtë formë tënden? -Ndaj po e ruaj surprizë dhe nuk do dalë deri në muajin shtator, kur të dalë me një pamje tjetër. Do dal me vidoklip ë ri. Do dalë e njëjta Big Mama, ngjyra ngjyra duke i treguar të gjithëve se mund të dobësohem, por më pas përsëri do të trashem (shëndoshem)… Ka një dashuri në jetën tënde? -Është dikush. Një njeri që nuk merret me art. Ajo që më bën përshtypje tek ai është personaliteti i tij. Jemi njerëz shumë të ngjashëm. Këtë radhë dobësimi yt është një risi? -Është e vërtetë. Unë gjithnjë në videoklipet e mia kam dalë me një risi. Dhe këtë radhë me një pamje të re. Përveçse dietës psikologjike çfarë po mban tjetër? -Sigurisht dhe një dietë rigoroze ushqimore. Tani ha mish dhe sallatra dhe bëj fitness. Kam dy muaj që i kam ndaluar rreptësisht ëmbëlsirat. E ndieni veten një vajzë me fat? -Sigurisht. Kam lindur në një familje shumë të mirë. Kam miq shumë të
E keni dëshirë protagonizmin? -Vdes. Unë kam qejf shumë të dallohem. Në shkollë të gjithë gocat visheshin me të zi unë do vishesha me rozë e dreq për tu dalluar një kilometër larg. Nëse të gjitha femrat kanë dalë me flokë kaçurrela mua më ka pëlqyer të dal më flokët përpjetë. Kam bërë gjithnjë të kundërtën. Kur je dashuruar për herë të parë? -Sa herë që kam rënë në dashuri kam menduar se këtë radhë kam rënë me të vërtet. Gjithsesi ka “një prima volta”? -Gjithnjë më është dukur për herë të parë. Kur kam qenë 17 vjeç. Dashuri platonike…më është dukur se jam dashuru. Më pas kur kam parë dikë tjetër kam thënë me vete se s’ka qenë gjë ajo tjetra. Sa herë që kam rënë në dashuri kam thënë: “Si këtë herë nuk më ka ndodhur kurrë!” Fort, nuk besoj në dashuri. A ndikon dashuria në punën tënde? -Unë dashurinë e shoh si pjesë të jetës sime. Kam mendim ndryshe nga të tjerët për dashurinë. Unë personin që du e kam gjetë por me të akoma nuk jam në lidhje. E kam taku një person siç e kërkoj unë por nuk jam në lidhje. Kjo do të thotë se unë jam nga ato femra që fillimisht vlerësoj tek mashkulli virtytet dhe cilësitë e tij dhe më pas kur të vendos unë që ai do jetë përgjithmonë, do i dhuroj diçka shumë të çmuar, virgjërinë time. Sepse atë do ta kem shok të ngushtë, baba, vëlla, shoqe. Djemtë e bukur nuk të pëlqejnë? -Si s’më pëlqejnë të bukurit. Krejt i du. Po kur flasim për jetën tamam është ndryshe. Nëse unë rri me një person por me atë nuk vendos të kaloj jetën, asaj unë nuk I them dashuri. Mendoj se jeta është e gjatë, do krijosh familje. Jeta është e vështirë dhe duhen shumë aspekte për të bërë dikë që të jetë njeriu i zgjedhur nga unë. Si e mendon perspektivën tënde, të sigurt apo endeflu? -Dëshira ime është të krijoj familje dhe të kem shumë fëmijë. Por e tanishmja është ende flu. Sa vjeçe je? -Jam 22 vjeçe. Flirte ke pasur? -Si jo. Si çdo vajzë e re. Prej flirteve kam mësuar se nuk ka dashuri. Të ka ndodhur të mërzitesh pas një zhgënjimi qoftë dhe nga lidhjet okazionale? -Unë nuk e kam pasur një lidhje shumë të thellë. A je tip që mund ta lësh dikë? -Mund ta lë. Të ka ndodhur ndonjëherë të refu-
zohesh? -Atë që kam dashtë e kam ba gjithnjë për vete. Mes shqiptarëve të Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë kë do përzgjidhje? -Jemi krejt shqiptarë dhe të gjithë janë me mentalitet ndryshe. T’gjithë janë të mirë… Cili nga ata të përshtatet? -Mua krejt më përshtaten. Sepse unë jam shumë e përshtatshme. Me Evis Pupën ke pasur shumë lidhje këtë vitin e fundit… -Me Evisin kom dashni shumë të madhe. Visin e kom tamam dashuri. Në Shqipëri jam zhgënjy prej shumë personave, por njerëz hallall që kam takua janë Doriana, menaxherja ime në Shqipëri, Albana Osmani dhe Evisi. Visi është kapak. Visin e kam shumë shpirt dhe për atë njeri do kisha bërë gjithçka në jetë. Sepse ka shumë zemër të madhe, ka shumë shpirt. Flet për dashuri. A ta kuptojmë si dashuri dhe me seks brenda apo dashuri të pastër? -Unë jam njeri që kam shumë dashuri njerëzore. Unë kam konceptin që e ruaj vetëm për vete dhe për njeriun e zemrës. Unë besoj shumë tek Zoti, e respektoj deri në fund moralin e fesë muslimane dhe mbi të gjitha dhuratën që I dhurohet vetëm njeriut të zemrës, virgjëria. Modernizëm nuk është vetëm seksi. Po thua se je ende e virgjër? -Po. E di që është çudi në kohët e sotme por siç e thashë besimi tek Zoti më ka ndihmuar të ruaj disa parime... “Big Mama Show” spektakli më i ndjekur në Maqedoni Drejton një emision spektakël në Alsat, të quajtur “Big Mama show” një talk show që sipas anketave është emisioni më I shikueshëm. Spektakli është I gjithi Big Mama me qeshje, pyetje provokuese pa i prekë dhe aq shumë. Nuk është një emission si i Çanit. Emisioni më I mirë ka qenë ai me Mihrije Brahan dhe Naim Abazin. Ai tregoi se e ka futur Mihrijen në bagazh të makinës që të mos rrëshqisnin. Ky program është ditëve të hëna dhe zgjat orë. Spektatorët qeshin dhe është një emision plot me zhurmë. Tani ka mbaruar por në muajin shtator fillon përsëri. Ka kursyer ca para dhe ka hapur një butik “Big Mama fashion” ku ka fustane ekskluzive tepër solemne. Në Tetovë ka shumë dasma dhe i kushtojnë shumë rëndësi këtyre evenimenteve, sidomos nuset e reja. E administron nëna e saj. Është një dyqan shumë fashion...
LONDON SEPTEMBER 2008 BY MARY ANNE EVANS o sooner have I mused that perhaps this is the new Greece than things take a confusing turn. I've just had a Greek salad, topped off with some of the best feta I have ever tasted, and I've finished it with one of those strong, sweet, black and thick-asmolasses Greek coffees when I'm introduced to a chap called, I kid you not, Zorba. 'Ah, Zorba the' 'Albanian,' comes his swift interruption. 'Zorba the Albanian. As a nation, we do have somewhat an identity problem.' He's not kidding. Albania may be only a stone's throw from Greece and Italy but for decades it may as well have been light years away, thanks to the austere, isolationist regime of former dictator Enver Hoxha and his successor Ramiz Alia. Today, like the rest of former eastern Europe, the country is trying to play catch up with the rest of the continent.
N
38
Albania, a perfect place to bunk off
WRONG IMPRESSIONS The confusion this brings can be further complicated by our own lack of knowledge of Albania. When I mentioned my holiday plans to friends, the response had been doubtful. 'That's the place still ruled by the mad communist, right?' Explaining some of the plus points (he's been dead for 20 years, there's no euro and its neighbours are currently suffering from an invasion of red-faced and pot-bellied Brits) didn't help either: 'Isn't Norman Wisdom still massive there?' another had asked. Unperturbed and with only a few days to explore, I've decided to stick to the south of the country. Albania is smaller than Belgium and the road from the capital Tirana to the region bordering Greece makes for a long, slow, bone-shaking journey over twisting mountain tracks so potholed even Jeremy Clarkson might reject the challenge. SARANDA BEACH But despite the roads and the competitive Albanian driving, it's worth every jolt to reach a landscape twice as spectacular as the Alpes-Maritimes. Even the weird, omnipresent, dumpy bunkers constructed in the 1970s grow on me.
Ordered by Hoxha at his most paranoid, they litter the landscape like dead Daleks but become oddly endearing when brightly painted and sporting flower pots or converted into restaurants. At the ancient 100-acre Unesco World Heritage site of Butrint, I test my Greek theory even further. It has the advantage of being a short drive from the
coastal resort of Saranda, where boats regularly arrive from Corfu but, despite being one of the greatest classical cities of the Mediterranean, it remains largely unknown. The date of the city's foundation is lost in the Trojan mists of time. By the 4th century BC, the original settlement had grown into a thriving port
and spa town - the Bath of the ancient world. However, the remains - a huge amphitheatre and three massive stone walls built by the Illyrians - are just the start of a story of thousands of years of conquest and reconquest that is slowly being revealed. HIDDEN TREASURES Roman bath-houses, an aquaduct, 6thcentury buildings such as the spectacular Byzantine palace and the largest basilica after Hagia Sophia in Istanbul make up just a small part of what you see - and what you see is just 15 per cent of what lies beneath. The next morning, I move on to Gjirokaster. Known both as the 'city of stone' and the 'town of 1,000 steps', it is one of the best preserved Ottoman cities in the world. Narrow cobbled streets of tall, 19th-century grey stone houses topped with grey slate roofs climb up a hillside to a massive medieval castle. Here, a grim prison block enthusiastically used by Albania's King Zog in the 1920s and then the Nazis in World War II now houses an armaments museum. In the grounds, there are the rusting remains of a US plane that was shot down in 1957, allegedly for spying. Ideal isolation Alongside such jewels are the Ottoman city of Berat, the ancient Greek site of Apollonia and Kruja, where Albanian hero Skanderbeg successfully resisted a 15th-century Ot-
toman invasion - a story lavishly and relentlessly told in a museum devoted to his heroics. From Saranda, the rest of the Albanian Riviera sweeps north past empty beaches with a few simple hotels and restaurants and more jolly bunkers decorating the hillsides. No pedalos, no ice cream sellers, no touts selling necklaces it's so splendidly isolationist - in a very different way to what Hoxha imagined - I decide to abandon my theory about the new Greece. The country seems to be doing a decent job of becoming the new Albania - but they do need to find a better way of promoting it. Back at the airport I order an Albanian coffee. The waiter looks at me blankly before beaming: 'Surely you mean a Greek one?' * British Airways flies five times a week from Gatwick. Return flights from ÂŁ234. www.britishairways.com. Several tour operators offer package holidays including Albania Holidays (www.albania-holidays.com) and Regent Holidays (www.regent-holidays.co.uk). Bare essentials Albania borders Montenegro, Kosovo, Macedonia and Greece. The capital Tirana is in the north while ports along the coast connect with Italy and Corfu Language: Albanian Currency: ÂŁ1 = 150 lek
LONDON SEPTEMBER 2008
From The Economist
WITH a flourish, Russia this week recognised the “independence” of Abkhazia and South Ossetia, the enclaves that gave it a casus belli for its war on Georgia (see article). The Abkhaz and Ossetians celebrated their reward for living under Russian protection for 15 years. The Russians saw it as a logical outcome of their victory, a further stage in their confrontation with the West—and a copy of what happened in Kosovo. As Russia’s president, Dmitry Medvedev, argued, “you cannot have one rule for some and another rule for others.” Yet the West is right to respond firmly to Russia’s new belligerence by refusing to recognise the new states. Never mind that Russia is itself being incoherent in continuing to insist that Kosovo’s independence from Serbia is still illegal (a stance driven in part by its wish to avoid setting a precedent for Chechnya or other restive republics within Russia). Mr Medvedev’s assertion of a parallel between Kosovo and South Ossetia is almost entirely bogus. This is not to deny the superficial similarities that the West would do well to accept. NATO’s air war on Kosovo and Serbia in 1999 was, like the Iraq war in 2003, conducted without the legal approval of the United Nations. Both wars were aimed in part at regime change. Last February’s recognition by many Western countries of Kosovo’s independence from Serbia again lacked formal UN blessing (thanks to Russia’s threatened veto). All this made it inevitable that Kosovo, like Iraq, would be cited as justification for other adventures. The West knew that Kosovo’s independence, in particular, risked becoming an excuse for Russian recognition of Abkhazia and South Ossetia. Yet this is where the parallels run out. In Georgia’s enclaves, Russian forces have acted as self-interested troublemakers, not as neutral peacekeepers. Serbia’s Slobodan Milosevic long oppressed the Kosovo Albanians, as well as perpetrating war and ethnic cleansing right across former Yugoslavia. But it was the Georgians who ended up as the bigger victims of ethnic cleansing in Abkhazia in the 1990s, and have been again in South Ossetia in the past three weeks. Unlike Milosevic, Georgia’s Mikheil Saakashvili is a democratically elected president who will surely be held to account by voters for his impetuous decision to invade South Ossetia on August 7th.
Motive provides an even clearer difference. Throughout the 1990s the Americans and Europeans were extremely reluctant to get involved in the Balkans. After Milosevic’s withdrawal from Kosovo in 1999, the main role of the UN and NATO forces in the province was to protect the Serb minority and Serb religious sites. The Western powers devoted years to negotiations over the province’s future, culminating in UN-led talks under Martti Ahtisaari, a former Finnish president. Only when these failed, again thanks mainly to Russian intransigence, did Kosovo’s unilateral in-
39
South Ossetia is not Kosovo
Russia’s recognition of Abkhazia and South Ossetia cannot be justified by a bogus comparison to Kosovo dependence become inevitable. In total contrast, Russia has nakedly pursued its own interests in the Caucasus. It did its utmost to provoke Mr Saakashvili into a fight. Its “peacekeepers” have made no pretence of protecting minorities in Abkhazia and South Ossetia. It has not even tried to promote serious negotiations over the territories’ future. Instead, it has steadily cemented their links with Russia, building up military facilities and giving the local people Russian passports (a transparent ploy to justify a later purported need to “protect” Russian citizens). Although Mr Saakashvili took the catastrophic decision to send
in the Georgian army, resulting in many civilian deaths, no evidence has been offered by the Russians to support their wild claims of genocide or ethnic cleansing.
Peacekeepers or piecekeepers? The difference between Kosovo and South Ossetia has been starker still in
the war’s aftermath. In 1999 the Western powers went in as a last resort and quickly internationalised the issue, bringing in the UN and international peacekeepers. Eight years of patient diplomacy preceded Kosovo’s independence. The Russians invaded Georgia in a fever of war enthusiasm; have refused to pull out and rejected attempts to internationalise the dispute; and have now recognised the enclaves’ independence less than three weeks after the war began. In principle, sub-national states should sometimes be able to secede, but South Ossetia and Abkhazia
clearly do not qualify. Neither enclave has properly consulted its people, including huge numbers of Georgian refugees. Nor has there been a long, hard effort to find a negotiated settlement. Mr Saakashvili should stop promising to regain control of the enclaves, and the West should insist on the case for international peacekeepers. But Russia’s aggression in Georgia must not be rewarded by conceding the enclaves’ independence. That really could set a dangerous precedent, in Ukraine, Moldova and—not least—inside Russia itself.
LONDON SEPTEMBER 2008
40