WELKOM BIJ HET SIGMAPROJECT
Dijlemonding
Dijlemonding
INHOUDSTAFEL
Het Sigmaplan werkt! PAGINA 6
Binnenkijken in de vier overstromingsgebieden PAGINA 8
In het rivierenland rond Mechelen en Willebroek vloeien de Zenne, de Dijle en de Nete samen in de Rupel. Maar aan al die waterpracht zijn ook risico’s verbonden: wateroverlast was hier de voorbije decennia nooit veraf. Maar dankzij het Sigmaplan wordt het straks veiliger en beter leven aan de Dijlemonding. Ook de natuur krijgt een boost.
Een veilige omgeving om te leven, wonen, werken en spelen, mooie natuur in de buurt en een rijk aanbod om naar hartenlust te fietsen, wandelen, skaten en waterskiën: daar hebben de inwoners van Mechelen, Willebroek en Rumst wel oren naar. En dat is precies waar het Sigmaproject Dijlemonding werk van maakt.
Wat doet het Sigmaplan voor jou? PAGINA 4
Straks zullen vier overstromingsgebieden beletten dat de rivieren bij stormtij schade veroorzaken. Daardoor wordt de hele regio een pak veiliger én natuurlijker. De talloze recreatiemogelijkheden zijn een bonus voor omwonenden, passanten en bezoekers.
Groter project Het Sigmaproject Dijlemonding is geen alleenstaand project, het maakt deel uit van het Sigmaplan. Door overstromingsgebieden aan te leggen, zorgt dat plan voor meer waterveiligheid en honderden hectare nieuwe natuur in de valleien van de Schelde, Durme, Dijle, Nete, Kleine en Grote Nete, Demer en Zenne.
Nog meer genieten van natuur met een plus PAGINA 12
Wie?
WATERVEILIGHEID
Twee diensten van de Vlaamse overheid hebben het Sigmaplan onder hun hoede. Vlaams waterwegbeheerder Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z) verbetert de veiligheid; het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) staat in voor de natuurontwikkeling.
NATUUR
PAGINA 14
BELEVING
Welke timing volgen we?
Recreatie: maak je keuze!
PAGINA 16
In deze brochure kom je alles te weten over het Sigmaproject Dijlemonding. Klaar om dit wonderlijke gebied te verkennen? Bezoek dan de ‘Doen’-pagina’s op www.sigmaplan.be. Of word fan van het Sigmaplan op Facebook of Twitter.
ft COLOFON Verantwoordelijke uitgever: Waterwegen en Zeekanaal NV, Afdeling Zeeschelde, ir. Wim Dauwe, Lange Kievitstraat 111-113 bus 44, 2018 Antwerpen • Redactie en realisatie: Pantarein in een consortium met Tractebel • Druk: Artoos • Copyright beelden: Agentschap voor Natuur en Bos, Bart Lasuy, Daniel Geeraerts (ID/photo agency), Henderyckx Fotografie, Vilda, Waterwegen en Zeekanaal NV • Depotnummer: Xxx • Uitgave: Oktober 2016
02
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
Gele kwikstaart
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
03
Wat doet het Sigmaplan voor jou? Stormvloed als startschot Bij stormtij – een combinatie van springtij en een noordwesterstorm – houden getijdenrivieren zoals de Schelde en haar zijrivieren een reëel gevaar in. Door dijken te verstevigen en overstromingsgebieden aan te leggen, maakt het Sigmaplan jouw leefomgeving veiliger.
M
aar het Sigmaplan doet nog veel meer dan dat. Rond de Schelde en haar zijrivieren ligt waardevolle natuur. Die krijgt de beste zorgen. Het Sigma plan herstelt de natuur, maar geeft ook een kans aan nieuwe natuur. Daar kan ook jij volop van genieten.
1976. Antwerpen en Oost-Vlaanderen kreunden onder de schade van een zware stormvloed. Grote delen van West-Europa stonden blank. Door de schok kwam het besef: ons land had nood aan een betere bescherming tegen overstromingen. De overheid bleef niet bij de pakken zitten en startte met het Sigmaplan. Dat hield in dat langs de Schelde en haar zijrivieren dijken werden verstevigd en verhoogd. Men legde ook een hele reeks gecontroleerde overstromingsgebieden aan. De geplande stormvloedkering kwam er uiteindelijk niet, omdat studies aantoonden dat dat de hoge kosten niet opwogen tegen de voordelen.
Klimaatverandering Intussen vloeide er veel water door de Schelde. De wetenschap stond ook niet stil. Het klimaat verandert, dat is een feit. We mogen dus hoge waterstanden verwachten. We hebben ook een nieuwe kijk op waterbeheer. Een rivier kan je niet zomaar indijken, maar heeft ruimte nodig om te stromen en overstromen. Het Sigmaplan evolueerde mee met die nieuwe inzichten. Sinds 2005 laat het veiligheid, natuurontwikkeling en recreatie hand in hand gaan.
04
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
De watersnood in 1953 en 1976 veroorzaakte heel wat leed. Daarom lanceerde de overheid het Sigmaplan.
Water onder controle Het nieuwe Sigmaplan zorgt voor nog hogere en stevigere dijken langs de Schelde en haar zijrivieren, in heel Vlaanderen. Bijkomende gecontroleerde overstromingsgebieden vangen het teveel aan water uit de rivieren op. Iedereen die in de buurt woont, mag zich veilig voelen.
Meer dan waterbescherming In alle projectgebieden werkt het Sigmaplan aan een duur zame Schelde. Het zorgt dus voor jouw veiligheid, maar geeft ook nieuwe kansen aan zeldzame Europese natuur. Door het spel van eb en vloed ontstaan er
wonderlijke landschappen in de overstromingsgebieden, die je volop kan verkennen. Daar duiken bekende en minder bekende gasten op. Zo fourageren er in Paardeweide regelmatig lepelaars. Als je houdt van de natuur, kan je op en rond de rivieren een heerlijke tijd beleven. Inspiratie genoeg in het uitgebreide recreatieaanbod. Het Sigmaplan heeft ook veel aandacht voor de scheepvaart en landbouw, belangrijk om hun economische waarde. Met speciale maatregelen wil de Vlaamse Regering de impact van het Sigmaplan op de landbouw verzachten.
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
05
Polders van Kruibeke maken Vlaanderen vijf keer zo veilig
Het Sigmaplan werkt! Kijk eens naar het resultaat! Het Sigmaplan werpt nu al vruchten af. Tot 2030 starten we om de vijf jaar met nieuwe projecten. Die versterken de ketting van bestaande gebieden. Een reeks nieuwe projecten is nu in voorbereiding. Benieuwd naar de projecten? Kijk op www.sigmaplan.be.
Grenzeloze Scheldenatuur in Hedwige- en Prosperpolder Twee polders aan beide zijden van de grens tussen België en Nederland worden teruggegeven aan de Schelde door een bres te maken in de Scheldedijk. De polders zullen op het ritme van eb en vloed onder water lopen. Zo vormt zich een grillig landschap met slikken en schorren. Die getijdennatuur is in heel Europa bijzonder zeldzaam. In 2020 zal het Scheldewater dit kersverse Vlaams-Nederlandse natuurgebied voor het eerst in stromen.
Met de Polders van Kruibeke heeft Vlaanderen er 600 hectare waterbuffering bij. Zo’n tienduizend mensen houden dankzij dit gebied de voeten droog. Nu al kan je je hier volop uitleven, als een van de duizenden wandelaars, fietsers en natuurfans. En de plaatselijke horeca en recreatiesector pikken een graantje mee.
http://www.sigmaplan.be/nl/projectgebieden/ hedwige-prosperproject-en-doelpolder
www.sigmaplan.be/nl/projectgebieden/ polders-van-kruibeke
Potpolder Lillo Hedwige-Prosperproject en Doelpolder
Nederland
SC
Sch
HE
LD
eld e
E
Antwerpen
Polders van Kruibeke
Nete en Kleine Nete
Antwerpse Scheldekaaien
Schouselbroek
KLEI N E
Durmevallei Scheldemeander Gent-Wetteren
Vallei van de Grote Nete
DUR M E
RU
Bornem
Vlassenbroek
Gent
PE
L
Lippenbroek
DI
DE
Cluster Kalkense Meersen
ZE
N
www.sigmaplan.be/nl/projectgebieden/antwerpse-scheldekaaien
ET E
Bovendijle D EM E
Wal-Zwijn
In hartje Antwerpen nemen we de oude, instabiele kaaimuren onder handen. Die lopen over een afstand van zeven kilometer. Is de oude kaaimuur er te slecht aan toe, dan komt er een nieuwe constructie in de plaats of wordt de bestaande kaaimuur opgeknapt. Telkens krijgen alle kaaimuren hun vertrouwde historische uitzicht terug en wordt de waterkering hoger gemaakt, zodat Antwerpen beter beschermd is. Als kers op de taart geeft de stad iedere zone – het zijn er zeven in totaal – een fonkelnieuwe inrichting.
J LE
E ER
LD
ND
HE
EN OT GR
Dijlemonding
Mechelen
Rot en Bastenakkers
SC
N ET E
Antwerpse Scheldekaaien weer sterk en mooi
R
NE
Demervallei Dorent
Bergenmeersen en Paardeweide in de reddersrol
06
In het historische meersengebied in de buurt van Wetteren vind je Wijmeers, Paardeweide en Bergenmeersen, een trio van gecontroleerde overstromingsgebieden. De verschillende gebieden traden al in werking tijdens recente stormen. Een bonus bovenop de veiligheid: fascinerende getijdennatuur en wetlands, en kilometerslange fiets- en wandelpaden waar het bij mooi weer gezellig druk is. De veren van Schellebelle en Berlare brengen je in een wip van de ene Scheldeoever naar de andere.
Ook het Sigmaproject Dijlemonding krijgt vorm. Lees er alles over op de volgende pagina’s!
www.sigmaplan.be/nl/projectgebieden/cluster-kalkense-meersen
www.sigmaplan.be/nl/projectgebieden/dijlemonding
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
07
Kasteel van Battenbroek F.C. Walem
Grote Vijver (Noord) veiligheid en getijdennatuur Ru
Rumst
pe
l
Sluis
te
Ne
veiligheid en landbouw
Ze nn
e
Zennegat veiligheid en getijdennatuur Dij
le
Mechelse Waterski Klub Bulo Kantoormeubelen E19
Zandv
oorts
al
na Ka
groenbuffer
traat Blarenberglaan
overloopdijk
ijl
-D
n ve
u Le
Oude Dijlearm
Mechelen
Ho
ringdijk
e
Hoe kunnen we het rivierenland rond Mechelen en Willebroek beschermen tegen watersnood? Door vier gebieden van in totaal 207 hectare zo in te richten dat ze kunnen overstromen bij extreem hoge waterstanden. Ook geven we ruimte aan getijdennatuur. Ontdek hier hoe we de nieuwe gebieden inrichten.
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
E19
getijdennatuur
Binnenkijken bij de vier overstromingsgebieden
08
E
-DIJLE UVEN AL LE KANA
Tien Vierendelen
deelgebied Grote Vijver
JL
ZENNE
Grote Vijver (Zuid) veiligheid en waterrecreatie
DI
ge
jaagpad
we
g
in- en uitwateringssluis uitwateringssluis fietsbrug
Battel
Zennegat
Getijden boetseren de natuur Waar de Zenne, het Kanaal Leuven-Dijle en de Dijle in elkaar vloeien, ligt het Zennegat. Op dat kruispunt van waterlopen verschijnt ook stilaan indrukwekkende natuur, die door het getij wordt geboetseerd. De werken aan het Zennegat zijn bijna klaar. Vanaf eind 2016 is het terrein van 65 hectare een gecontroleerd overstromings gebied met gereduceerd getij. Langs een gecombineerde in- en uitwateringssluis stroomt een kleine hoeveelheid Dijlewater twee keer per dag het gebied binnen. Zo ontstaat een drassig gebied, met zeldzame zoetwaterslikken en -schorren. Overstroomt de Dijle, dan kan het Zennegat grote hoeveelheden water bergen. Dit zal meerdere keren per jaar gebeuren. Bij stormtij worden hoge waterpeilen afgetopt door een overloopdijk. Een ringdijk rond het gebied beschermt het achterland. Als de storm is gaan liggen, voert de sluis het water weer af naar de Dijle.
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
09
Grote Vijver Noord en Zuid
Watervogels en waterskiërs
Rumst
De Grote Vijver, een overstromingsgebied van 100 hectare tegenover het Zennegat, krijgt er dankzij het Sigmaplan enkele troeven bij.
Rustoord Battenbroek
k
oe br
en att
B
Tien Vierendelen
deelgebied Tien Vierendelen
NE
Kleine Vijver
ZEN
getijdennatuur E19
vijver groenbuffer overloopdijk ringdijk jaagpad in- en uitwateringssluis uitwateringssluis drijvende steigers fietsbrug
Mechelse Waterski Klub deelgebied Zennegat Bulo Kantoormeubelen
NET
E
Ruimte voor landbouwers
landbouw
Steek je vanuit de Grote Vijver de Dijle weer over, dan ontdek je in Heindonk het deelgebied Tien Vierendelen Bosveld (37 hectare). Altijd al lag Heindonk te midden van het water. Daarom werd er het overstromingsgebied Bovenzanden aangelegd. Binnenkort wordt ook Tien Vierendelen ingericht als overstromingsgebied, om je veiligheid echt te garanderen. Landbouwers hoeven zich geen zorgen te maken. Het gebied overstroomt alleen bij extreem stormtij. Dat betekent: één keer om de twintig jaar. Het treedt pas in werking als de overstromingsgebieden Zennegat en Grote Vijver (Noord) het water niet meer kunnen slikken. De rest van de tijd kunnen de landbouwers de graslanden gewoon gebruiken. De hengelvijver verhuisde naar een nieuwe plek net buiten het overstromingsgebied. Daar kunnen de Cartelvissers ongestoord een lijntje uitgooien.
D
en
overloopdijk
IJL
erg
B ine
Kle
E
ringdijk bestaande dijk jaagpad uitwateringssluis
deelgebied Grote Vijver
lietloo p
F.C. Walem
Gentv
Kasteel van Battenbroek
E DIJL
Grote Vijver Noord bergt meerdere keren per jaar overtollig rivierwater. Maar elke dag vloeit een beetje rivierwater het gebied in en uit. Langzaamaan verschijnen er zoetwaterslikken en -schorren. Watervogels en andere dieren halen er hun hartje op. Grote Vijver Zuid, waar de eigenlijke vijver ligt, moet alleen in actie komen bij extreem hoogtij, om dan het overtollige water te slikken. En dat gebeurt maar één keer om de tien à twintig jaar. Goed nieuws dus voor de sporters van de Mechelse Waterski Klub, die van de vijver hun tweede thuis maakten. Door de aanleg van het overstromingsgebied verdween hun oude clubhuis, maar Waterwegen en Zeekanaal NV hielp hen om het verderop weer op te bouwen. Het resultaat: een nieuw, knap clubhuis, en drijvende steigers die zich aanpassen aan de veranderingen in het waterpeil.
E
NET
He
ib
ee
k
Wil je weten hoe het precies werkt? Bekijk de filmpjes over de verschillende types overstromingsgebieden op
www.sigmaplan.be
10
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
11
Ze overstromen twee keer per maand, bij springtij. Het getij boetseert op die manier een grillig landschap van slikken en schorren, waar steile en diepe geulen doorheen lopen. Deze zoetwaterslikken en -schorren zijn echt zeldzaam in Europa. We mogen er in Vlaanderen dus trots op zijn.
Lustoord voor vogels De getijdennatuur vormt ook laaggelegen slikken. Daar krioelen bodemdiertjes als slakjes en wormen. Een lust voor de vele vogels die in dit gebied graag komen foerageren. En ook de vissen doen zich tegoed. Anders dan op brakke of zoute slikken en schorren zien we een rijke, afwisselende begroeiing op de zoetwatervariant. Ruigtes of rietvelden ontstaan in de minder natte zones, en op de schorren groeien wilgenvloedbossen. Riet- en moerasvogels zijn blij met deze ideale schuil- en broedplaats. En de vogelspotters ook. Haal je verrekijker maar boven.
© Vilda - Yves Adams
Nog meer genieten van natuur met een plus Nog heel even wachten tot de werken klaar zijn. Maar zodra er binnenkort rivierwater kan binnenstromen in het Zennegat en het noordelijke deel van Grote Vijver, leven deze gebieden op het ritme van het getij. Kom snel die gloednieuwe natuur bewonderen!
12
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
Win-win voor iedereen
Bij vloed zullen de lagergelegen delen van het Zennegat en Grote Vijver dagelijks overspoelen. Bij eb trekt het water weer weg en blijft er een dun laagje slib achter. Zo ontstaan er modderige slikken. Die hopen zich altijd maar verder op. Als die hoge slikken boven het gemiddelde waterpeil uitkomen, spreken we van schorren.
De slikken en schorren laten je dus meegluren in het leven van de vogels en de andere dieren die er zo graag wonen. Maar ze vormen ook een natuurlijke buffer tegen overstromingen van de rivier. En ze zuiveren het rivierwater op een natuurlijke manier. Ze herstellen ook nog eens het evenwicht in de voedselketen. Je ziet: iedereen wint bij de nieuwe natuurgebieden. Fietsers en wandelaars krijgen iets extra’s om van te genieten.
Dankzij de ontwikkeling van slikken en schorren wordt het Zennegat een voed- en broedgebied voor tal van vogels.
Visvriendelijke sluis Vissen paaien graag in het gebied van zoetwaterslikken en -schorren. Maar in hun zoektocht naar voedsel en een schuilplaats trekken ze voortdurend rond. Daarom mogen de sluizen hen niet in de weg zitten. De slimme combisluizen van het Zennegat en Grote Vijver zijn daar volledig op voorzien. De vissen kunnen het overstromingsgebied vlot in en uit zwemmen tijdens een groot deel van de getijdencyclus. In andere gebieden zien we dat het visbestand zich wonderwel herstelt, met bezoekers als baars, bot en blank- en rietvoorn. En die vissen lokken op hun beurt vogels zoals de grote zilverreiger en de blauwe reiger.
laagtij overstromingsgebied rivier
hoogtij: water stroomt overstromingsgebied in
overstromingsgebied
rivier
laagtij: water vloeit overstromingsgebied uit
overstromingsgebied
rivier
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
13
Recreatie: maak je keuze! Of je nu houdt van fietsen of van wandelen, de jaagpaden in het rivierenland – langs de Rupel, Dijle, Zenne en het kanaal Leuven-Dijle – zijn populair. Met de verschillende fietsbruggen rijg je de fietsknooppunten binnenkort vlotjes aan elkaar. Maar ook op het water en dicht bij de oevers valt er heel wat te beleven.
14
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
J
e hebt het vast al ontdekt: het is zalig zitten, fietsen en wandelen aan het Zennegat. Maar na de werken krijgt deze plek er een pak troeven bij.
Fietsers ferm verwend De stalen brug over de Zenne en de beweegbare brug over het Kanaal Leuven-Dijle besparen je als zachte weggebruiker een ommetje. Langs hier kan je het Zennegat meteen oversteken. De bruggen liggen mooi inpast in het historische terrein rond de Zennegatsluis. Je vindt in dit gebied nog andere oversteekplaatsen, zoals de bekende ‘blauwe bruggen’ over de Dijle en de Nete. Natuurlijk kan je deze bruggen gebruiken voor je
woon-werkverkeer. Maar ze zijn vooral een zegen als je een lange fietstocht wil maken in deze regio. We leggen bovendien het jaagpad langs de kanaaldijk opnieuw aan terwijl we werken aan het Zennegat.
Van waterski tot vissen Als je van watersport houdt, kom je ruim aan je trekken in het recreatiegebied Grote Vijver. Dit is je place to be, behalve bij extreem stormtij, want dan doet het vijvercomplex dienst als
overstromingsgebied. De Mechelse Waterski Klub is blij met het nieuwe clubhuis. Vreugde op grote schaal, want met zo’n 800 leden is ze de grootste Vlaamse club in zijn genre.
Hengelaars gooien elders hun lijntje uit De Cartelvissers hebben een nieuwe stek in Heindonk. Hun ecologisch ingerichte visvijver ligt naast het overstromingsgebied Tien Vierendelen.
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
15
Welke timing volgen we? Zennegat overloopdijk afgewerkt
eind 2016
overstromingsgebied operationeel
vanaf 2017
Grote Vijver ringdijk volledig afgewerkt
2017
aanleg in- en uitwateringssluis
2017-2020
aanleg overloopdijk
2017-2020
overstromingsgebied vermoedelijk operationeel
vanaf 2020
Tien Vierendelen
Contact Met vragen kan je terecht bij Waterwegen en Zeekanaal NV Tel. 03 224 67 11 info@wenz.be Agentschap voor Natuur en Bos Tel. 03 224 62 62 scheldeproject.anb@vlaanderen.be Meer informatie over het Sigmaproject Dijlemonding vind je op: www.sigmaplan.be/ dijlemonding
ft 16
PROJECTBROCHURE DIJLEMONDING
hengelvijver Cartelvissers in gebruik
2016
start aanleg overstromingsgebied
2018 of later