“Orain arteko plangintzen balorazio soziolinguistikoa” IÑAKI MARTÍNEZ DE LUNA 2014-05-15
www.elkarrekinberritzen.net
Edukiak 1. Hizkuntza-plangintza zertan datza 2. Euskararen erabilera planak • Planen oinarrizko eta legezko testuingurua • Planen hedapena EAEn • Planen emaitzak: erabilera datuak 3. Emaitzen balorazio soziolinguistikoa • Emaitzen analisi-eredu teorikoa • Planen kudeaketa: management • Planen eragina gizartean 4. Azken hausnarketak www.elkarrekinberritzen.net
Hizkuntza-plangintza zertan datza RobertL.L.Cooper Cooper-ek hiruarlo arlo Robert -ek hiru hizkuntza-plangintzan: hizkuntza -plangintzan: plangintzafuntzionala funtzionala, •• plangintza ,
Erabilera
hizkuntza-jabekuntzaren •• hizkuntza -jabekuntzaren plangintza, plangintza ,
Gaitasuna
plangintzaformala formala. •• plangintza .
Corpusa
(Cooper,1997: 1997:122-193) 122-193) (Cooper, Hiruarlo arlohoriek horieklantzen lantzendira dira Hiru herriadministrazioetako administrazioetakoplanetan. planetan. herri www.elkarrekinberritzen.net
Planen oinarrizko eta legezko testuingurua V.Plangintzaldia Plangintzaldia. EAEkoherri herriadministrazio administrazioeta etaerakundeetan erakundeetaneuskararen euskararen V. . EAEko erabileranormalizatzeko normalizatzekoplanetarako planetarakoirizpide irizpideorokorrak. orokorrak.(HPS, (HPS,22013b) erabilera 013b) Helburu nagusi eta zehatzak: 1. Herritarrei aitortu zaie herri administrazioekin euskaraz nahiz gaztelaniaz egiteko eskubidea. 2. Herri administrazio bakoitzak bere jardunean burutuko duen hizkuntza politika finkatu eta plana osatu eta egokitu: Euskara zerbitzu hizkuntza eta lan hizkuntza bermatuz. Euskara lan hizkuntza gisa erabilia izango den funtzioak zehaztuz. Hizkuntza ofizialak erabiltzeko irizpideak finkatuz. www.elkarrekinberritzen.net
Planen hedapena EAEn: herri administrazioa Erakundeen %92k erantzun du
24 299
Erantzun Ez erantzun
Herri administrazioen %75ak badu plana
Ebaluaziodatuetan datuetanherri herri Ebaluazio administrazioen%89 %89 administrazioen dagoordezkatuta ordezkatuta. dago .
57 Bai Ez
242
Planen hedapena EAEn: Sozietate publikoak Erakundeen %40k erantzun du
83 127
IV.Plangintzaldiaren Plangintzaldiaren IV. ebaluazioanaztertu aztertudira dira ebaluazioan lehenaldiz aldiz210 210sozietate sozietate lehen etazuzenbide zuzenbidepribatuko pribatuko eta erakundepubliko publiko. erakunde . Sozietate publikoen %10ak badu plana
Erantzun
Ez erantzun
Ebaluaziodatuetan datuetan Ebaluazio sozietatepublikoen publikoen%10 %10 sozietate dagoordezkatuta ordezkatuta. dago .
20 Bai Ez
63
Planen inguruko hausnarketak (I) Herri administraziotik jasotako erantzunen kopurua altua den arren zalantzak daude erantzuten huts egin dutenen gainean: •
•
Zergatik ez diote galdesortari erantzun? Zein da horren arrazoia? Baliabide falta? Plangintzaren inguruko araudia betetzetik lekutan egonez, izango da errealitatea ezkutatzeko asmoa? Edo euskararekiko distantzia edo jarrera uzkurra? Ez zaie nolabaiteko jarraipenik egiten erakunde horiei?
Antzeko galdera-sorta egin litezke: • Planik abian ez dutela aitortu duten erakundeez. • Sozietate publikoetatik erantzun ez duen gehiengoaz.
Planen inguruko hausnarketak (II)
•
Jasotako informazioa ez da nahikoa egoeraren ezagutza sakona eta osoa izateko.
•
Nola hobetu edo bideratu, ezjakintasun horretan, planen gabeziak, hutsuneak eta akatsak?
•
Bestalde, plana ezartzeko erakunde bakoitzak autonomia osoa izanik, ba ote planetan murgilduta daudenen artean gutxieneko koordinazio eta elkarlanik?
Planen emaitzak: Erabilera (I) 1) AHOZKO KOMUNIKAZIOA Hiru alor hauek aztertu dira: • Erakundeen ahozko kanpoko hizkuntza eskaera; • Erakundeen ahozko kanpo harremanak; • Erakundeen ahozko barne harremanak.
2) IDATZIZKO KANPOKO HIZKUNTZA ESKAERA Herritarrek eta beste administrazioek erakunde batekin idatziz harremanetan jartzean erabiltzen duten hizkuntza.
Planen emaitzak: Erabilera (I) Erakundeen ahozko kanpoko hizkuntza eskaera Herritarrek, beste administrazioek edo beste sailek herri erakundearekin harremanetan jartzen direnean erabilitako hizkuntza. za
Planen emaitzak: Erabilera (II) Erakundeen ahozko kanpoko hizkuntza eskaera Telefonoz eta leihatilan erabiltzen den euskararen pisua, harrera egiteko garaian, elkarrizketa osoan zehar erabilitakoa eta jendaurreko ekitaldietan.
Planen emaitzak: Erabilera (III) Erakundeen ahozko barne harremanak Telefonozko harrera, telefonozko elkarrizketa, lan bilerak eta harreman informalak
Planen emaitzak: Erabilera (IV) Jasotako idatzizko komunikazioa Herritarrek eta beste administrazioak erakunde batekin idatziz harremanetan jartzeko garaian erabiltzen duten hizkuntza
Planen emaitzak: Erabilera (V) Erakundearen kanpoko idatzizko harremanak Administrazioetatik herritarrei, beste administrazioei eta erakunde barruko atal edo sailei helarazten zaizkien idatzietan erabiltzen den hizkuntza
Planen emaitzak: Erabilera (VI) Euskara sortze hizkuntza Erakundearen idatzizko komunikazioan sortutako komunikazioetatik zenbat izan diren jatorriz euskaraz eta zenbat gaztelaniatik euskarara itzulitakoak.
5 37 58
Euskaraz sortua
Gaztelaniatik itzulia
Bestelakoak
Emaitzen Balorazio Soziolinguistikoa: Analisi-eredu Teorikoa 1.- NORBANAKO MAILA -- Gaitasun erlatiboa. -- Motibazioa.
Hizkuntzaren erabilera 2.- MAILA MIKROSOZIALA Egoerak eta gizarte-sareak: - Solaskideen ageriko gaitasuna. - Harreman trinkoa. - Hautua egiteko ahalmena.
3.- MAILA MAKROSOZIALA -Gizarteko jardunguneak: - Gizartearen babesa. - Estatus juridikoa. - Hizkuntza-politika
Emaitzen Balorazio Soziolinguistikoa: Analisi-eredu Teorikoa 3.- MAILA MAKROSOZIALA Gizarteko jardunguneak: - Gizartearen babesa. - Estatus juridikoa. - Hizkuntza-politika
Hizkuntzaren erabilera
Dimentsioa Makrosoziala: Estatus Juridikoa (I) IV. Planaren ebaluazio txostenetik (HPS, 2013a:) hartuak diren hobetu beharreko puntu batzuk: •Estatuko Administrazioko langileak ez daude apirilaren 15eko 86/1997 Dekretuaren ezarpen eremuaren barruan. / •Estatu mailako administrazioetatik transferitutako langileek ez dute derrigortasun datarik. / •Herri administrazio batzuek ez dute erabilera plana onartuta edota hizkuntza irizpiderik. / •Derrigortasun data duten hainbat lanpostudunek ez dute egiaztatu euren hizkuntza eskakizuna. / •Hizkuntza irizpideak betetzea egokia ez denean, ez dago betearazteko prozedurarik eta ez dago neurri zuzentzailerik. Hutsune juridikoak daude eta legedia ez betetzea doako ateratzen da.
Dimentsioa Makrosoziala: Estatus Juridikoa (II) HAUSNARKETA:
•Nola bideratu hizkuntza hautuaren eskubidea, aldi berean diskriminazioa ekidinez? •Euskararen aldeko zenbait neurri hartzean segurtasun edo berme juridiko sendorik eza dago: Horrek oztopatzen du planen garapena, batetik. Bestetik, iritzi publikoaren aurrean zalantzak sortarazten ditu hizkuntza politika eta planen zilegitasunaz.
Dimentsioa Makrosoziala: Gizartearen babesa (I) IV. Planaren ebaluazio txostenetik (HPS, 2013a:) hartuak diren hobetu beharreko puntu batzuk: •
Zeharkakotasun falta: euskara planen kudeaketa Euskara Zerbitzuaren barruan egotea, besteak beste erakundearduradunen inplikazioa behar adinakoa ez izateagatik. /
•
Hizkuntza ohiturak eta pertzepzioak. /
•
Hizkuntza irizpideak betetzen ez direnean, Euskara Zerbitzura bakarrik biltzen da ardura hau.
Dimentsioa Makrosoziala: Gizartearen babesa (II)
HAUSNARKETA: •Euskara normaltzea ez da ulertzen zehar-lerro bezala, ez denon erantzukizun gisa. •Ez da oraindik ulertu –ez da horrela azalduhizkuntza berreskuratzeak gizarte aldaketa dakarrela bere baitan.
Dimentsioa Makrosoziala: Hizkuntza politika (I) IV. Planaren ebaluazio txostenetik (HPS, 2013a:), hobetu beharreko puntu batzuk: •
Ardura handiko hainbat lanpostudunek euskararen aldetik behar besteko mailarik ez izatea. /
•
Idatzizko lan hizkuntza: Hainbat tresna eta aplikazio informatiko gaztelania hutsez daude; ikuspegi elebakarretik eginda daude. /
•
Kanpo irudia: Hizkuntza paisaia oraindik bermatu barik dago gune erdaldunenetako zenbait administrazio eta erakundetan. Arazo berezia dago behin-behineko iragarkietan. Web orrietako eduki guztiak ez daude euskaraz, batez ere, 1 eta 2. tipologietako udaletan. / …
•
Dimentsioa Makrosoziala: Hizkuntza politika (II) • •
… Kanpo irudia: Hizkuntza paisaia oraindik bermatu barik dago gune erdaldunenetako zenbait administrazio eta erakundetan. Arazo berezia dago behin-behineko iragarkietan. Web orrietako eduki guztiak ez daude euskaraz, batez ere, 1 eta 2. tipologietako udaletan. /
•
Zerbitzuen baliabide falta 1 eta 2. tipologietako udaletan. /
•
Erabilera planen jarraipenik eza. /
•
Metodologia estandarraren falta. /
•
Hainbat erakundek ezarrita dituzte hizkuntza irizpideak, baina ahulezia hauek agertzen dituzte: Batzuetan ez da betetze mailaren jarraipenik egiten. /
Dimentsio Makrosoziala: Hizkuntza politika (II) HAUSNARKETA: •Planen diseinua ez da sakon ebaluatzen? •Hizkuntza politika eraginkorrak planen kudeaketa efikaz eta efizientea izan behar du oinarri, arlo guztiak aintzat hartzen dituena. •Bestalde, derrigortasun indizearen diseinuak euskaldunen proportzio txikia duten udaletako euskaldunak zigortzen ditu; alegia, euskaldun gehien bizi diren horietakoak.
Emaitzen Balorazio Soziolinguistikoa: Analisi-eredu Teorikoa 1.- NORBANAKO MAILA - Gaitasun erlatiboa. - Motibazioa.
Hizkuntzaren erabilera
Norbanako Dimentsioa: Gaitasun erlatiboa (I) IV. Planaren ebaluazio txostenetik (HPS, 2013a:), hobetu beharreko puntu batzuk : •
Hizkuntza eskakizunen sistemak ahuleziak ditu. /
•
Hainbat erakundek ezarrita dituzte hizkuntza irizpideak, baina batzuetan ez da betetze mailaren jarraipenik egiten. /
•
3 eta 4. tipologietako udaletan: hizkuntza eskakizuna egiaztatu barik duten langileek zailtzen dituzte idatzizko harremanak. /
•
Erabilerarik ezak ezagutza murriztu du. /
Norbanako Dimentsioa: Gaitasun erlatiboa (II) HAUSNARKETA: Herri administrazioko IV. Planaren bukaeran, hizkuntza eskakizunerako derrigortasun data ezarria duten lanpostuak erdia pasatxo baino ez da: •Ez ote du horrek adierazten planen ahulezia edo joera geldoa? Hizkuntza eskakizunen diseinua eta horren jarraipenaren egokitasuna zalantzan: •
Ezarritako eskakizun maila nahikoa ote lanpostuko funtzioak betetzeko?
Norbanako Dimentsioa: Motibazioa (I) IV. Planaren ebaluazio txostenak (HPS, 2013a:) txostenak: •
Ez digu horren gaineko informazio handirik eskaintzen.
•
Orokorrean, langileek ondo baloratzen dute erabilera plana edukitzea. /
•
Dena den, kontrako jarrerarik egon ez arren, langileen parte hartzeak handiagoa izan beharko lukeela aipatzen da. /
•
Komunikazioa: Hainbat erakundek ezarrita dituzte hizkuntza irizpideak, baina ez dira ondo komunikatu erakundean. /
Norbanako Dimentsioa: Motibazioa(II) HAUSNARKETA: Espero liteke plana onartu arren, lan-jardunean islarik ez izatea, Cooperen arabera: • “La normalización lingüística tiene más probabilidades de éxito en cuanto a las actitudes que en cuanto a los comportamientos.” (Cooper, 1997: 217) Planen emaitzetan motibazioak izan lezakeen eraginaz jabetuta, deigarri egiten da horren inguruan dagoen ezagutza falta: • Herritarrek, euskaraz egiteko ala ez egiteko arrazioez. • Administrazioetako langileek lan-jardunean erabil dezaten ala ez. Planen komunikazio egokirik ezak langileen motibazio maila apaldu dezake.
Emaitzen Balorazio Soziolinguistikoa: Analisi-eredu Teorikoa
Hizkuntzaren erabilera 2.- MAILA MIKROSOZIALA Egoerak eta gizarte-sareak: - Solaskideen ageriko gaitasuna. - Harreman trinkoa. - Hautua egiteko ahalmena.
Dimentsio mikrosoziala: Solaskideen ageriko gaitasuna IV. Planaren ebaluazio txostenean (HPS, 2013a): •
Ez da planetan planteatzen solaskideen arteko elkar ezagutza linguistikoa errazteko neurririk ? (langile elebidunen ikurra, hizkuntza-paisaia…)
HAUSNARKETA: •Horrek muga dezake euskararen erabilera, batez ere lankide eta herritarren arteko harremanetan. (adib.: Jose Ramón Uriarte et al.)
Dimentsio mikrosoziala: Harremanen trinkotasuna IV. Planaren ebaluazio txostenean (HPS, 2013a): •
1 eta 2. tipologietako udaletan: langile euskaldun gutxi egoteagatik ez dago bermatuta euskara zerbitzu hizkuntza gisa ahozko harremanetan. /
HAUSNARKETA: •Hizkuntza irizpideak lanpostuei esleitzean ez da aintzat hartzen postu horiek beteko dituzten langileen arteko harremanen aukera. •Horrela, kasu askotan ezinezkoa da euskaldunen arteko sare trinkorik sortzea, dauden bakanak erdaldunen harreman-sareetan barreiatuta daudelako.
Dimentsio mikrosoziala: Hautua egiteko ahalmena (I) IV. Planaren ebaluazio txostenean (HPS, 2013a): •
HPSren gidaritza indartu beharra. /
•
Erakundeen ordezkarien %56,4k dauka euskaraz lan egiteko gaitasuna. /
•
Lan hizkuntza: Langileen joera ahozkoan gaztelaniaz egiteko / Idatzikoan, abioko hizkuntza gaztelania da. /
HAUSNARKETA: HAUSNARKETA • Lidergo bateratu faltak deskoordinazio kutsua ematen dio Herri administrazio bakoitzak bere Euskararen Erabilera Normalizatzeko Plana izateari.
Dimentsio mikrosoziala: Hautua egiteko ahalmena (II) HAUSNARKETA: • Hizkuntza hautua botere-harremanen araberakoa: “La planificación lingüística puede iniciarse en cualquier nivel de la jerarquía social, pero es poco probable que dé resultado a menos que las élites o las contra-élites la acepten y la promuevan.” (Cooper, 1997: 216). • Erakundeen ordezkari asko ez dago euskaraz gaituta, eta daudenen mugarik handiena lan-hizkuntza baliatzeko da: • Liderren gaitasuna eta erabilera lehentasunezkoak dira lanhizkuntza bihurtzeko. • Langile batzuengan nagusitzen den erdarako inertzia eraldatzen asko lagun lezake lidergotik eragiteak.
Planen kudeaketa: Management (I) Management diziplinak euskara planetan izan ditzakeen onurez ohartarazten digu Xabier Erizek: • “Managementeko diziplinak (…) ekarpen bereziak egiten ahal dizkio euskararen (…) plangintzari. • Management ekintzara bideratutako diziplina da, hizkuntza-plangintza bezala, eta balioak eta praktika lotzen ditu: desiragarria (balioak) dena errealitatera eramateko diziplina da. • “Managementen ekarpen nagusia da bezeroa / herritarra erdigunean jartzea: bere nahiak, bere beharrak eta bere erabakimena.” (Erize, 2013: 36) HAUSNARKETA: • Managementen arabera, planek erdigunean jarri beharko lituzkete: • Bezero edo herritarrak. • Bigarren bezero gisa ulertu behar diren langileak.
Planen kudeaketa: Management (II) HAUSNARKETA: • Horrela, erantzun egokiak bilatu beharko lirateke ondoko galderei: Zergatik ez dute erosten (erabiltzen) euskara? Zergatik erosi (erabili) beharko lukete euskara? Zerk motibatuko lituzke hautu hori egiteko. Zer baloratzen dute bezero horiek euskararen inguruan? Zer eskatuko liokete euskarari, produktu hori erosteko? Zein da euskararen abantaila konpetitiboa? Merkatu orokorra ala fokalizazioa bezero horiek erakartzeko estrategian? Zer egin euskararen merkatu-kuota berriro hazkunde zikloan jartzeko? Zein da euskararen diferentziazioa, bere erosleei eskaintzen dien balio desberdina euskara erostea merezi izateko? Zer nahi dute euskara planen xede-talde biek?
Azken buruan, management-ean merkatu-ikerketak leku garrantzitsua du. Non dago, baina, euskara planen inguruko merkatu-azterketa?
Planen eraginaren isla, gizartean 1991-2011 denbora tartean erabileraren hazkunderik handienak lankideekin eta hainbat eremu formaletakoak izan dira. Erabileraren bilakaera erlatiboa, administrazio-eremuka (hazkundea %(Iurrebaso, 2012). tan). Euskal Herria, 1991-2011 -25,5 -25,6 Lapurdi, Nafarroa -23,0 Beherea eta Zuberoa -23,9 -43,0 33,3 52,7 Nafarroa Garaia -13,8 -15,6
3,4
77,4 67,0 EAE
38,6 20,0 5,3
-60,0
-40,0
-20,0
0,0
20,0
40,0
60,0
Lankideekin (ISL aitortua) Hainbat eremu formaletan (udaletxean-banketxean-osasun zerbitzuetan) (ISL) Lagunekin (ISL aitortua) Kale-erabilera (haztatua +15, EHKN) Etxean (ISL aitortua)
80,0
4.- Azken hausnarketak (I) Hobetu beharrekoak badaude hainbat ikuspuntutatik begiratuta: • Planen diseinu eta aplikazioa. • Planen ebaluazioaren emaitzak. • Estatus juridikoa. • Gizarte babesa. • Gaitasuna. • Motibazioa. • Solaskideen aukera. •…
4.- Azken hausnarketak (IV) • Zalantzak zalantza, zalantza emaitza txukunak (?) eta gizartean ikusgarriak. • Beraz, Beraz planek, beren horretan ere, ekarpena egiten dute. • Zer gertatuko litzateke, beraz, … … kudeaketa zorrotza eta management ikuspegia aplikatuz? … hainbat alderdi ilun ezagutza zientifikotik landuz? Ezagutza jorratzerakoan eta metodologia hobetzerakoan Unibertsitatearen ikuspegi zientifikoak ez du zer esanik?
T. (+34) 943 376 716 F. (+34) 943 372 772 www.elkarrekinberritzen.net