gezond eten | natuurlijk | biologisch | lekkere recepten
H erfstige H eerlijkheden Het leckerste bier Griesmeel en gort terug op je bord De lokale keuken van Hemelse Modder
nยบ 4 | herfst 2009
N JKO HF HBME HPBU FE
Ik spaar met dubbel rendement
Open nú een Triodos Noord-Zuid Internetspaarrekening Mijn spaargeld stelt Triodos Bank en de humanistische ontwikkelingsorganisatie Hivos in staat om kleine ondernemers in ontwikkelingslanden actief te ondersteunen. Met een microkrediet krijgen zij de kans hun inkomen te vergroten en werkgelegenheid te creëren. Noord-Zuid sparen biedt dus dubbel rendement. Voor een ander in een ontwikkelingsland en voor mijzelf. Want met de
Noord-Zuid Internetspaarrekening krijg ik een eerlijke rente (kijk op www.triodos.nl voor de meest actuele tarieven) en heb ik 24 uur per dag via internet toegang tot mijn spaargeld. Open nú een Noord-Zuid Internetspaarrekening, stort 3 250,- of meer en ontvang een startpremie van 3 10,of een gratis abonnement op het tijdschrift onzeWereld t.w.v. 3 49,50 cadeau. Kom snel naar www.triodos.nl
inhoud
recepten | herfst 2009
4
recepten in dit nummer
12
Griesmeelsoufflé met blauwe kaas en walnoten | Risotto van gort met tomaat en spinazie en parmachips | Bonenratatouille uit de oven met krokante tortilla’s | Waterzooi van vis met zwarte rijstnoedels | Gegratineerde vijgen met oersuiker
27
Kruidige pruimentaart
12
33
Kip met tomaat en salie | Gestoofde paprika met roerei | Noedels met aubergine en panir
4 Omfietsgroente
12 Kent u ze nog?
In De Ommuurde Tuin realiseerden Taco IJzerman en zijn vrouw Esther een droom. Wat ze verbouwen moet zó lekker zijn, dat mensen er voor terugkomen
Griesmeel, bruine bonen en gort. Terug op de kaart - en hoe! Proef de risotto van gort met tomaat, spinazie en parmachips, en het is duidelijk waarom!
29 en verder in dit nummer
11 Lezersaanbieding 36 Winkelwaar 37 Yolanda proeft 38 Proef en stem
33
20 20 Zalig abdijbier
29 Spiegel
Bierbrouwer Jan Wolfs van De Leckere is Held van de Smaak 2009 van de provincie Utrecht. Waarom hun Paulus abdijbier wel moést winnen
In gesprek met antroposofisch Wat te doen met limabonen, paprika diëtiste Rya Ypma. ‘Je kunt de manier en aubergine? Verrassende eenpanswaarop je eet als spiegel gebruiken’ gerechten die in een mum van tijd op tafel staan
39 Bekend met bio: Marijke Vos
33 Elke dag lekker
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 3
Kweektuin van de
Smaak
Esther Kuiler en Taco IJzerman 4 s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009
Passie voor Smaak!
Tekst | Dorien Dijkhuis Beeld | dutchphotography.nl
Vroeger droomde Taco IJzerman ervan om biologisch te gaan boeren op een groot bedrijf van zo’n 200 hectare. Nooit had hij gedacht dat hij nu met zijn vrouw Esther Kuiler heel gelukkig zou zijn met 0,6 hectare in De Ommuurde Tuin, die 125 jaar geleden de moestuin was van koning Willem III en Emma.
E
sther en ik houden ontzettend van lekker eten. Dus toen wij tien jaar geleden na onze opleidingen in Wageningen een tuinbouwbedrijf wilden beginnen, moest het voornamelijk draaien om smaak. We wilden niet aan winkels leveren, maar aan mensen die het verse waarderen en ervoor speciaal bij ons wilden langskomen. Voor veel tuinders moet het gewas dat ze telen voldoen aan drie eisen: het moet er mooi uitzien, het moet lang houdbaar zijn en er moeten er precies zo en zoveel in een kist passen. Kilo’s telen, zeg maar. Daarvoor zijn wij veel te klein. En belangrijker: het past niet in onze filosofie. Wij willen dingen telen die biologisch verbouwd kunnen worden, er mooi uitzien én daarnaast ook nog eens zó lekker zijn dat mensen er voor terugkomen.”
Kick “We zijn inmiddels tien jaar bezig en het geeft iedere keer weer een kick om iets voor het eerst te oogsten. We telen ongeveer zeventig verschillende groenten, vijftig soorten kruiden en allerlei rassen kleinfruit. Zodra we een nieuw experiment kunnen oogsten, gaan we eerst zelf proeven. Sommige gewassen leggen het dan af op smaak. Het is erg leuk om te zien hoe divers onze klantenkring is. Een deel komt speciaal omdat we biologisch telen. Maar er zijn er ook een heleboel voor wie dat niet per se hoeft. Zij komen puur voor de smaak. Dat is een compliment natuurlijk. We leveren ook aan restaurants in de buurt. Die koks komen allemaal bij ons langs, niet andersom. Het is heel leuk om met een kok door de tuin te lopen. Hij ruikt en
proeft dan van de kruiden en raakt ter plekke geïnspireerd voor een gerecht. Voor mij is het ook inspirerend, want ik word uitgedaagd om nieuwe dingen te telen.”
Vergeten “We telen ook oude gewassen zoals vergeten groenten. Maar wij zullen nooit oude gewassen telen enkel omdat ze oud zijn. Sommige vergeten groenten zijn wat mij betreft niet voor niets vergeten. Die zijn gewoon niet lekker. Een bepaald ras penen staat de laatste tijd bijvoorbeeld erg in de belangstelling. Begin vorige eeuw werd dat ras verdrongen door de opkomst van maïs. Maar die penen dienden als veevoer, maïs kwam ervoor in de plaats. Het is misschien leuk om dat gewas voor de toekomst te behouden, maar we moeten niet doen alsof het een enorm culinair gemis is. Oude groenten en fruit vind ik fantastisch zolang de smaak een meerwaarde heeft voor onze huidige keuken. Rond 1900, in de tijd van Willem III, luidde het motto van tuinders: ‘Om den schoonheid en den nutte’. In een iets eigentijdsere versie is dat ook ónze filosofie: mensen moeten in onze tuin binnenkomen en denken: Wow, wat mooi! En daarna moeten ze terugkomen.
In de Week van de Smaak... ...is er bij De Ommuurde Tuin op zaterdag 26 september Oogstmarkt. Met demonstraties en proeverijen door regionale producenten, smaakrondleidingen en ketelsoep met landbrood met kruidenkwark. Meer info op www.ommuurdetuin.nl
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 5
Passie voor Smaak!
In de Week van de Smaak... ...kun je met het speciaal samengestelde driegangenmenu de hele week genieten van de smaak van de herfst bij restaurant Hemelse Modder in Amsterdam, www.hemelsemodder.nl
Puur 6 s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009
Tekst | Dorien Dijkhuis Beeld | dutchphotography.nl
Peter Mayoh droomde er op zijn tiende al van om kok te worden, bij Quintin Haak zat het gastheerschap in zijn genen. Zij vonden elkaar bij restaurant Hemelse Modder dat dit jaar 25 jaar bestaat. Hun filosofie is nog altijd: puur, eerlijk en biologisch. Maar de pure, eerlijke smaak heeft een andere betekenis gekregen.
+ volwassen
Peter Mayoh (links) en Quintin Haak
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 7
PREMIUM ORGANIC CHOCOLATES
KIJK VOOR MEER INFORMATIE EN VERKOOPADRESSEN OP WWW.AUSTRALIANHOMEMADE.COM EN KLIK OP ORGANIC.
Passie voor Smaak!
Smaaktip: Als je een warme saus maakt met verse kruiden, zoals tijm of peterselie, voeg de gehakte kruiden dan pas in de laatste minuten van de kooktijd toe. Anders wordt de saus bitter.
M
et ons 25-jarig bestaan hebben we een kookboek gemaakt”, vertelt Quintin. “Het is een sentimental journey langs verhalen, gerechten en smaken uit het verleden van Hemelse Modder.
Loods Het restaurant ging van start in een gekraakte loods. Elf vrienden die elkaar kenden uit de kraakbeweging begonnen een restaurant. Het liep als een trein. Een uur voordat de zaak openging stonden de mensen al in de rij. Ze kookten uit schriftjes, kookboeken, tijdschriften of naar moeders recept. In die tijd was ik er nog niet bij. Ik kwam pas in 1997, toen het restaurant verplaatst was naar de Oude Waal in Amsterdam. Peter kwam een halfjaar later. Twee jaar geleden werden we eigenaar.” De filosofie van toen is nog steeds dezelfde: puur en eerlijk koken. Alleen had het 25 jaar geleden een andere betekenis. Peter: “De keuzes voor bepaalde producten en gerechten werden toen vaak gemaakt op basis van politieke overtuigingen. Vis of wijn uit Zuid-Afrika was vanwege de apartheid uit den boze, fruit uit Israël kon ook absoluut niet door de beugel.”
Roots Nu betekent puur en eerlijk voor Hemelse Modder vooral biologisch, koken met de seizoenen en aandacht voor duurzaamheid. Peter en Quintin werken voornamelijk met lokale producenten uit de buurt. Het accent is van een internationale kaart verschoven naar de keukens van hun roots. Peter is Schots van origine, Quintin komt uit Nederland. De keuken is een mix: Noord-West
Europees. “Deze regio heeft zoveel moois te bieden”, zegt Quintin. “Vooral in het seizoen. Bramen in de zomer bijvoorbeeld, die halen we van een biologische teler. Ze zijn vol en sappig en zoet. Met die smaak ben je even helemaal terug bij die bramenstruik waar je ze vroeger zelf ging plukken.” “Of een Hollandse aardbei”, vult Peter aan. “Daarin proef je de Nederlandse zomerzon.”
Volwassen Aandacht voor smaak betekent tegenwoordig ook dat ze de puurheid van producten naar boven willen halen. “Het product en zijn smaak staan centraal in de gerechten”, zegt Peter. Een rode ui zal hij niet doorkoken tot puree, omdat we de smaak en schoonheid van
‘We hechten meer aan smaakbeleving dan vroeger’ die ui nog moeten herkennen op ons bord. Wat hij er dan mee doet? Poffen. In zijn geheel, daar wordt hij heerlijk zoetig van. Peter: “De ingrediënten versterken elkaar. Snoekbaarsfilet met een krabcakeje en een dressing van dragon bijvoorbeeld. De dragon accentueert de lichte smaak van de snoekbaars en haalt de zoete smaak van de krab op. Op die manier loopt de dragon als een rode draad door het gerecht en brengt alles in evenwicht.” “We zijn in de afgelopen kwarteeuw volwassen geworden”, zegt Quintin. “We hebben ons ontwikkeld. Net als onze gasten. Mensen zijn beter gaan proeven. Ze hechten meer aan smaakbeleving dan vroeger. Wij ook.” s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 9
advertenties
7LMG YRRU 237,0,60( OHHV
de beste bio-adresjes
www.sincero.nl; DĂŠ webwinkel voor hippe biologische kleding voor dames, heren en kids! Emotioneel bijtanken in Franse Toscane, met uitzicht op de stilte. www.parcdusilence.com Biologisch Geschenkpakket.nl DĂŠ specialist in biologische kerstpakketten en geschenken. Tel: 035-6833356 OBILOT NATUURTEXTIEL in Zutphen. Mode, basics, bio-babyuitzet, Demeterwol, hennep, biokatoen, zijde, kinderwagens, bed en zo. Groenmarkt 1, www.obilot.nl Biologisch eten en slapen in de Molenkamer te Bergen op Zoom. www.navigatorsurplus.nl of bel 0164-266 116 Kent u nummer 15, Mens en Voeding, een dynamische visie van Machteld Huber al? Kijk op www.gezichtspunten.nl of bel 0321-339966
Groene wijn, een unieke wijncursus over biologische/biodynamische wijnen. www.groenewijn.eu
Biologische en parfumvrije huidverzorging voor de allerkleinsten.
2GH ODDW X HONH PDDQG ]LHQ GDW HU LQ GH ZHUHOG PHHU JRHG JDDW GDQ IRXW 'DW RYHUDO LQ GH ZHUHOG PHQVHQ XLWGDJLQJHQ RYHUZLQQHQ SUREOHPHQ RSORVVHQ GURPHQ QDMDJHQ HQ ]R HHQ ELMGUDJH OHYHUHQ DDQ GH YRRUXLWJDQJ 2GH NLHVW YRRU GLH EHWHUH YHUKDOHQ
KookstudioDeRiet.nl Biologische kookworkshops met producten van eigen land! 0342-451375 Leusden www.fair21.com: meest complete fair & eko-kleding webwinkel. Eko-jeans, shirts, ondergoed etc www.biovoordeel.nl: 3000 biologische producten, ecologische schoonmaakmiddelen & natuurcosmetica met kortingen tot 38%!
/DDW MH RRN LQVSLUHUHQ HQ OHHV 1HGHUODQGV PHHVW RSWLPLVWLVFKH RSLQLHEODG
Pluk zelf bio-fruit op landgoed De Olmenhorst! En ontdek de natuurproducten in de landgoedwinkel. www.olmenhorst.nl
-XLVW QX
Biovlees bezorgd aan huis. www.biologischvlees.com Boerderij ’t Helder 0543 562522
De dromendokter verklaart uw dromen PAG. 46 Echte superhelden: Hoe stripboeken een verschil kunnen maken Ervin Laszlo’s plan om de mensheid te redden
www.biologischgoed.nl: voor al uw biologische boodschappen. Thuisbezorgd in heel Z-Holland.
VOOR INTELLIGENTE OPTIMISTEN
Biologisch gecertiďŹ ceerd door Ecocert.
Tijn Toubers Spoedcursus Verlichting Dave Eggers laat de jeugd de wereld veranderen
is ook o niet aalles
Zonder conserveringsmiddelen of parabenen.
ProRail, Europa’s groenste spoorbedrijf
VOOR INTELLIGENTE OPTIMISTEN
Een nieuwe e economie bouwen op altruĂŻsme, pa niet op hebzucht bz JUNI 2009
Haha!
er ov n es all he lac
Vet t is me
VET IS GOED
WWW.ODE.NL â‚Ź 7,75 MEI 2009 NR. 116
t5
sla
pp
ela
ch
-co
lum
ns
!
Zonder kleurstoffen, petrochemie of parfum. Natuurlijk en plantaardig.
›› De helende werking van hilariteit
›› Waarom pret op het werk een serieuze zaak is
VOOR INTELLIGENTE OPTIMISTEN
JULI/AUGUSTUS 2009
DAVE EGGERS
Niet getest op dieren.
›› Heeft God gevoel voor humor? ›› De evolutie van de lach – en hoe het ons mens heeft gemaakt
VOOR GROOTMOEDERS! PAG. 72
(Echt waar)) ALLES OVER L ACHEN
ETHISCHE MODE
goed d oor u! voor Ode
SPOEDCURSUS VERLICHTING
NR. 116
NR. 117
WWW.ODE.NL â‚Ź 7,75 JUNI 2009 NR. 117
Eco-fashion: nm issie Mode met een missie WWW.ODE.NL â‚Ź 7,75 JULI/AUGUSTUS 2009
NR. 118
WWW.ODEMAGAZINE.COM $4.95 U.S. / $4.95 CANADA AUGUST 2009 VOL. 7 ISSUE 6
PLUS
NR.118
Wilt u hier ook adverteren? Dat kan al vanaf â‚Ź 52,50 (excl. btw). Meer info: Biologica, Renata Horenova, bel 030-232 04 90 , horenova@biologica.nl of kijk op: www.smaakmakend.nl
Geld d Ode
STRIPBOEKEN
BIO groenten, BROOD, fruit en LEKKERS uit de voorraadkast AAN HUIS bezorgd. www.bioaanhuis.nl
DROMENDOK TER
De WereldModewinkels presenteren in september de nieuwe fairtrade en biologische kledingcollectie. Kijk bij agenda op www.sari-wereldmodewinkels.nl
Urtekram No Perfume Baby
1HHP KHW ULVLFR YDQ RSWLPLVPH GDW NRVW X HHQ WLHQWMH 'DQ NRPW KHW WLMGVFKULIW 2GH NHHU ELM X WKXLV
GELD EN ETHIEK
20/9 GREEN FAIR in Utrecht. Kom groen en eerlijk winkelen en meer. www.green-fair.nl
Kom genieten van een heerlijk nazomers verblijf in verrassend Groningen www.de-Kastanje.nl
MEI 2009
Familie/ vriendenuitje? Bourgondische BBQ. www.heldervarken.nl
LEKKER SMULLEN . . . www.heldervarken.nl
Ode
Oogstfeest, zondag 20 september van 10:00 tot 17:00 uur. www.devrolijkenoot.nl
Heerlijke Kruidenthee, keukenkruid, oliĂŤn, balsems. Goedkoop, lekker, gezond. www.kruidenrijk.nl
VOOR VO V OOR O OO O OR R PLA PL P L LA AK KKI KKIE KK KIE K IIE ES S!! P PAG. PAG PA A AG G. G. 6 67 7
PETER PAN heerlijke biologische catering in heel Nederland, kookworkshops tot 45 p in A’dam. www.peterpan.nl 020-636 36 07
Geen tranen. Geen jeuk. Geen allergie.
Ode’s 9 favoriete lachďŹ lms
/DDW 2GH PDDU NRPHQ 3UREHHU QX ]RQGHU YHUGHUH YHUSOLFKWLQJ QXPPHUV 2GH YRRU ½
voor een volledig overzicht van alle biologische winkels, boerenmarkten, webwinkels, restaurants en nog veel meer, ga naar:
www.biogids.nl
0HOGW X QX DDQ YLD ZZZ RGH QO VPDDNPDNHQG 2QGHU GH DDQPHOGLQJHQ YHUORWHQ ZH 0\3DSHU%DJV WZY ½ S V .LMN YRRU GH EHVFKULMYLQJ KLHUYDQ RS ZZZ RGH QO ZHEZLQNHO
www.urtekram.dk Voor meer informatie neem contact op met Natrada s Dijkgraafweg 60 s 7336 AT Apeldoorn s www.natrada.nl
D
debat?
oet u mee aan het
Zeven avonden met vooraanstaande denkers uit de wetenschap en voortrekkers uit het bedrijfsleven openlijk van gedachten wisselen over de toekomst van de landbouw en ons voedsel. Doet u mee aan het debat onder leiding van Felix Rottenberg?
I Speciale lezersaanbieding! Lezers van Smaakmakend kunnen een passe-partout voor zeven debatten bestellen voor € 40 in plaats van € 45. Inclusief hapjes en bij binnenkomst een gratis kop koffie of thee op vertoon van toegangskaart. Kijk op www.biologica.nl voor het volledige programma. Kaarten zijn te bestellen via www.smaakmakend.nl
Data:
vanaf 22 september 2009, slotmanifestatie op 1 december 2009
Plaats:
De Rode Hoed, Keizersgracht 102, 1015 CV Amsterdam
Aanvang: 20.00 uur (ontvangst vanaf 18.45 uur) Toegang: losse kaarten € 9 via internet € 10 aan de deur passe-partout voor lezers van Smaakmakend € 40 Het debat is geïnitieerd door het Centrum voor Landbouw en Milieu en Biologica.
n de debatreeks zoeken inleiders en publiek naar oplossingen om de landbouw te verduurzamen en naar het verdelingsvraagstuk van voedsel over de wereldbevolking. Wat is de rol van de diverse spelers in de voedselketen, en dus ook onze rol als consument? De debatreeks vangt aan op 22 september in De Rode Hoed met de plaatsing van voedsel in historisch perspectief, met bijdragen van professor Frits Muskiet over het gezonde oerdieet van onze verre voorouders, wethouder Marijke Vos over Amsterdam als Hoofdstad van de Smaak, directeur Wim Pijbes van het Rijksmuseum over smaak en identiteit en schrijver Ronald Giphart over de ‘goede smaak’.
Onze voorouders In het debat worden uiteenlopende stellingen verdedigd. ‘Er is iets bloody wrong met onze voeding en onze leefstijl’, zegt Frits Muskiet, hoogleraar Pathofysiologie en Klinisch Chemische Analyse aan het Universitair Medisch Centrum Groningen. ‘Sinds de ontwikkeling van de landbouw en de industriële revolutie zijn we op grote schaal granen gaan eten, waardoor we veel te veel koolhydraten binnenkrijgen. Na de industriële revolutie hebben we daar nog eens transvetzuren aan toegevoegd, die in de natuur nagenoeg niet voorkomen. Ze veroorzaken volgens het RIVM meer doden dan het verkeer. In Denemarken en New York zijn transvetzuren verboden. En terecht. Onze diersoort – want dat zijn we – is er niet op gebouwd. Onze voorouders aten geen granen en transvetzuren en minder linolzuur, maar wel veel meer groente, fruit en vis. Ze leefden in perfecte harmonie met de natuur. Ook wij moeten weer dichter naar de natuur in onze
voedselkeuze. Voedingswetenschappers vinden dat er eerst bewijzen volgens het paradigma van ‘evidence based medicine’ moeten worden geleverd. Daar doe ik niet aan mee, dat schiet niet op.’
Snacks Onderzoekers en voortrekkers uit het bedrijfsleven zullen de overige avonden van gevarieerd breinvoedsel voorzien. Tijdens de slotmanifestatie op 1 december worden inspirerende initiatieven voor innovatie en verduurzaming van de voedselketen door het bedrijfsleven gepresenteerd en zullen ‘snacks van de toekomst’ worden voorgeschoteld door Pierre Wind. Topkok Eric van Veluwen zal op zijn beurt alle debatavonden opvrolijken met toepasselijke hapjes. Als dit programma niet naar meer smaakt?
E
r is iets bloody wrong met onze voeding en onze leefstijl”
Frits Muskiet s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 11
g e u r T
op de kaart!
Denkt u met afschuw terug aan de klontjes in griesmeel? Rilt u van bruine bonen of gortenpap? Zonde! Ze staan met een nieuw recept weer helemaal op de kaart!
12 s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009
Griesmeel Altijd gedacht dat griesmeel iets typisch Nederlands is? Dan heeft u het mis. Buitenlanders eten griesmeel wel anders. In Frankrijk roeren ze er crème fraîche en kaas doorheen, gratineren het in de oven en eten het bijvoorbeeld bij stoofvlees. In de Balkanlanden maken ze er een heerlijke taart van, doordrenkt met een zoete sinaasappelstroop. Laat deze hartige soufflé een hernieuwde kennismaking zijn.
G
riesmeelsoufflé met blauwe kaas en walnoten
Verwarm de oven voor op 200 °C. Breng de melk aan de kook en strooi de griesmeel al roerend in de melk. Laat de pap zachtjes 3 minuten koken. Neem de pan van het vuur en laat de griesmeel al roerend iets afkoelen. Klop de dooiers stuk voor stuk door de griesmeel. Zeef de maïzena erboven en spatel dit erdoor. Schep de kaas, de noten,
de peterselie en naar smaak peper erdoor. Klop de eiwitten met een mespunt zout stijf. Spatel 1/3 deel door de griesmeel. Leg nu de griesmeel op de eiwitten en spatel alles luchtig door elkaar. Schep het beslag in de vormen en bak de soufflés in circa 25 minuten goudbruin en gaar. Garneer eventueel met wat fijngehakte peterselie.
voorgerecht, 4 personen 500 ml melk | 40 g griesmeel | 3 eieren, gesplitst | 1 eetlepel maïzena | 100 g gorgonzola, verkruimeld | 40 g gepelde walnoten, fijngehakt | 2 eetlepels peterselie, fijngehakt | mespunt zout | versgemalen peper 4 kleine soufflévormen (250 ml), ingevet
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 13
hoofdgerecht, 4 personen 3 eetlepels olie | 3 sjalotten, in ringen | 2 tenen knoflook, fijngehakt | 300 g gort | 1 kruidenbouillonblokje | 8 plakken parmaham | 400 g vleestomaten, in blokjes | ½ theelepel gerookte paprikapoeder (pimenton) | 400 g spinazieblaadjes
Gort Het klinkt wellicht een beetje vreemd, maar gort is op dit moment een lievelingsingrediĂŤnt van veel topkoks. Ze hebben ontdekt dat ze met deze geslepen gerst, want dat is gort, de Italiaanse risotto een Nederlandse twist kunnen geven. Met een lekkere bite. Gort heeft wel een steviger smaak dan risotto. Combineer het daarom met andere stevige smaken.
14 s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009
Verwarm de olie in een braadpan. Fruit de sjalotten en knoflook zachtjes 3 minuten. Roer de gort erdoor. Voeg 600 ml water en het kruidenblokje toe en breng alles aan de kook. Kook de gort, afgedekt, zachtjes in circa 45 minuten gaar. Verwarm intussen de oven voor op 200 °C. Bestrijk de plakken ham aan beide kanten met olie en bak ze in de oven in circa 10 minuten krokant. Leg ze tot gebruik op een stukje keukenpapier. Schep de tomaat door de gerookte paprikapoeder. Voeg de
spinazie deel voor deel toe en laat de groenten telkens slinken. Breng het gerecht op smaak met zout en peper. Verdeel het gerecht over 4 mooie diepe borden en leg de ham ernaast. Liever geen vlees? Vervang de parmaham door vlokken Parmezaanse kaas.
R
isotto van gort met tomaat en spinazie en parmachips
hoofdgerecht, 4 personen 250 g bruine bonen | 4 bloemof wraptortilla’s | 4 eetlepels olijfolie | 2 uien, in ringen | 4 tenen knoflook, fijngehakt | 1 rode en 1 gele paprika, in repen | 1 courgette in ½ cm dikke plakken | 1 aubergine, in stukken | 5 takjes tijm | 2 blaadjes laurier | chilipeper | 1 klein potje zwarte olijventapenade
Leg de bonen in een pan, overgiet ze met kokend water en week ze circa 1½ uur. Giet de bonen af. Verwarm intussen de oven voor op 200 °C. Bestrijk de tortilla’s aan beide kanten licht met olie, leg ze op een bakplaat en bak ze in de oven in circa 8 minuten krokant. Schakel de oven terug naar 150 °C. Verwarm de rest van de olie in de braadpan en fruit hierin de ui met de knoflook zachtjes 4
braadpan met hittebestendige handvatten
B
minuten. Bak de paprika, courgette en aubergine 2 minuten mee. Voeg de bonen, de tijm, het laurierblad, naar smaak chilipeper en 1 liter water toe en breng alles aan de kook. Leg het deksel op de pan, zet de pan in het midden van de oven en laat het gerecht in circa 1½ uur gaar worden. Voeg naar smaak zout toe. Schep het gerecht in een schaal. Breek de tortilla’s in grove stukken en serveer ze samen met de tapenade bij de bonenratatouille. Wel vlees? Bak dan tegelijk de 100 g fijngesneden chorizo mee.
onenratatouille uit de oven met krokante tortilla’s
Bruine bonen Bruine bonen hebben – vooral in het eerste halfjaar na de oogst – een heerlijk romige smaak met een licht pepertje in de velletjes. Bewerkelijk om te maken? Dat valt reuze mee . In het eerste jaar is 1½ uur weken voldoende. Overgiet ze dan wel met kokend water. En de kooktijd ligt rond een uur. Jonge bruine bonen kun je meestoven met groenten. Met verse kruiden zijn ze nog lekkerder.
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 15
Dieren en mensen welkom. Mijn weiland in de polder van Biesland is niet alleen een plek waar de koeien grazen, maar ook een natuurreservaat, met vele bijzondere weidevogels en andere dieren. Als echte natuurliefhebber heb ik met natuurlijke afscheidingen en wandelpaden mijn weiland zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt voor bezoekers. Ik zoek contact met zoveel mogelijk burgers, die hier heerlijk rustig kunnen wandelen en fietsen. Jan Duijndam uit Delfgauw.
Yomio - een uniek zuivelproduct! Zuiver Zuivel Yomio is een bijzonder product, bereid als yoghurt met de speciale Yomio zuurselcultures. Heerlijk dik van structuur en mild van smaak. Yomio bevat overwegend rechtsdraaiend melkzuur, waardoor deze producten lichter verteerbaar zijn, net als Biogarde. Verkrijgbaar in EKO en Demeter kwaliteit. Yomio in pak een "roer" product, dat wil zeggen dat het een gladde structuur heeft, omdat de yoghurt geroerd is in de tank. Yomio in beker een "stand" product, met een stevige, losse structuur door rijping in de beker.
Biogarde in beker een standproduct, bereid met de originele Biogarde cultures ĂŠn met Demeter melk, heeft de kenmerkende Biogarde smaak.
Samen met de natuur www.zuiverzuivel.nl
hoofdgerecht, 4 personen 250 g zwarte rijstnoedels | 400 g kabeljauw (met MSC-keurmerk), in 8 stukken | 1 limoen, sap en rasp | 2 eetlepels zonnebloemolie | 1 sjalot, fijngehakt | 150 g prei, in dunne ringen | 150 g wortel, in heel dunne plakjes | 1 eetlepel verse fijngehakte gember | 2-3 theelepels kerriepoeder | 600 ml vis- of kruidenbouillon (instant) | 100 g gekookte garnalen (met MSC-keurmerk)
W
Week de noedels circa 1 uur in ruim koud water. Bestrijk de stukken vis met een beetje limoensap en wat zout en leg ze circa 45 minuten in de koelkast. De vis wordt zo lekker stevig. Verwarm de olie in een hapjespan en fruit hierin de sjalot, prei, wortel en gember zachtjes 2 minuten. Fruit het kerriepoeder 1 minuut mee. Voeg de visbouillon toe en breng alles aan de kook. Leg de stukken vis in de pan en stoof alles zachtjes 5 minuten. Laat de noedels uitlekken, leg ze in de pan en laat alles in circa 2 minuten warm worden. Proef het gerecht en voeg eventueel nog wat zout en peper toe. Verdeel het gerecht over 4 diepe borden en strooi de garnalen erover.
Zwarte rijstnoedels Hoe komen ze aan hun kleur? Van de zwarte rijst, waarvan ze gemaakt zijn. De rijst wordt in het Verre Oosten meestal verwerkt in zoete gerechten. De smaak is voller dan van gewone rijstnoedels. U kunt ze gebruiken in alle gerechten waarin rijstnoedels worden verwerkt. Let wel op de kleur van de andere ingrediĂŤnten. En een tip: de noedels liever voorweken dan voorkoken. Zo blijven ze steviger en houden ze hun bite.
aterzooi van vis met zwarte rijstnoedels
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 17
Amanprana bio kokosvezels voor een vlotte stoelgang en met weinig calorieĂŤn
NIEUW IN NEDERLAND
Ontdek Bertyn spelt- en tarweseitan in blok van 500g â–˛ â–ź of in 2 steaks, samen 200/250g, vers in het koelvak
Seitan-steak van Bertyn de â€˜ďŹ let pur’ onder de seitans Seitan-steak van Bertyn wordt vervaardigd op traditionele wijze van tarwe- of speltmeel. Je proeft meteen zijn heerlijk zachte beet. Om te smullen! Eiwitrijk,
-10%
9 tot 31/10/0
Vezelbronnen op een rijtje
Kokosmeel
Tarwe zemelen
Lijn-zaad
Gedroogde pruimen
Haver zemelen
g vezels / 100 g waarvan oplosbaar niet oplosbaar fytinezuur gluten cyanide
61g 6g 55g nee nee nee
30g 3g 27g ja ja ja
35g 9g 26g ja nee ja
16g 11g 5g nee nee nee
16g 8g 8g ja ja ja
1 eetlepel 30 Kcal
2 eetlepels 72 Kcal
2 eetlepels 114 Kcal
4 eetlepels 150 Kcal
4 eetlepels 253 Kcal
10 g vezels 10 g vezels
10 g vezels, slechts 30 Kcal per eetlepel kokosmeel
GLUTEN 0%
lichtverteerbaar, cholesterolvrij en
1kg
5 119
vetarm. De ideale vleesvervanger om te bakken of te
* 5 9
grillen. Met de textuur van een ďŹ let-pur.
Act ie
BERTYN s RECEPTEN EN INFO WWW BERTYN BE
9
geld
9 er 0 ig tot 30 Oktob
AMAN PRANA SERENE LEVENSKRACHT
Verkrijgbaar in deelnemende natuurvoedingswinkels Tel 00 32 3 653 25 41 • www.noble-house.tk
Tekst en recepten Anneke Ammerlaan | Fotografie Sven Benjamins | Styling Ulrika Gustavsson | Koken Ingmar Niezen
Oersuiker of oerzoet
G
egratineerde vijgen met oersuiker nagerecht, 4 personen 8 verse vijgen | 40 g boter in 8 stukjes | 75 ml Pernod of andere droge anijsdrank (nb, slijter) | 8 theelepels + 1 eetlepel oersuiker ingevette ovenschaal
Wie oerzoet proeft, proeft meer dan zoet: een beetje zuur, een beetje bitter. Oerzoet of ongeraffineerde, heel fijngemalen rietsuikersap, waar alle voedings- maar ook alle smaakstoffen nog in aanwezig zijn; Engelse topkoks kennen deze suikersoort onder de naam muscovado. Zij maken er in hun kruidige gebak en diepsmakende herfst- en winterdesserts graag gebruik van. Voor verfijnde gerechten is de suiker minder geschikt.
Verwarm de oven voor op 225째C. Snijd de vijgen kruiselings tot bijna op de bodem in. Druk ze iets open en zet ze naast elkaar in de ovenschaal. Verdeel de boter over de vijgen. Schenk in elke vijg een theelepeltje Pernod en strooi er 1 theelepel oersuiker over. Zet de schaal op het rooster in het midden van de oven en bak de vijgen 8-10 minuten. Los de eetlepel oersuiker op in de rest van de Pernod. Voeg de mascarpone toe en klop dit door elkaar. Serveer de mascarpone bij de warme vijgen.
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 19
Leckers
uit Utrecht
T k t | Ni l Willemse Will B ld | S j i Tekst Nicole Beeld Sven B Benjamins
Brouwmeester Jan Wolfs van bierbrouwerij De Leckere is onlangs uitgeroepen tot Held van de Smaak 2009 van de provincie Utrecht. ‘Bier brouwen is één, biologisch bier brouwen is een regelrechte uitdaging.’
Bier proeven?
Het grote verschil tussen wijn en bier proeven is dat een bierslok doorgeslikt wordt. Dat is
onvermijdelijk, omdat het bittere proefgebied achter op de tong zit. Hop, een van de belangrijkste smaakmakers van bier, is bitter.
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 21
Pure Verwennerij... NU 30% DIERENDAGKORTING !
36+%2-' &-3 36+%2-' &-3 36+%2-' &-3 36+%2-'
Yarrah BIO Kat Kauwstaafjes!
/iÀÀ>->˜>ĂŠ>Â…ÂœĂ€Â˜ĂƒÂˆĂ€ÂœÂœÂŤ iiĂ€Â?ˆÂ?ÂŽĂŠ ÂœĂ›iÀʍ>˜˜i˜ŽœiÂŽi˜]ĂŠ ĂŒÂœiĂŒÂ?iĂƒĂŠiÂ˜ĂŠÂˆÂ˜ĂŠ ÂŽÂœvwĂŠiĂŠÂœvĂŠĂŒÂ…ii
Yarrah BIO. Nature’s Finest. www.yarrah.com PROE F D I E RVRI J E D I E RVOE D I N G
[[[ ELSVRWMVSST RP
Roosteren
Zelf
is hij er tamelijk nuchter onder: ‘Het is een leuke eer.’ Om eerlijk te zijn verrast het niemand echt bij Brouwerij De Leckere dat hun brouwmeester Jan Wolfs winnaar is van de provinciale voorronde voor de verkiezing van de Held van de Smaak. Het kon haast niet uitblijven, hun Paulus abdijbier moést wel winnen. Of Jan Wolfs en zijn Paulus ook Helden van het land worden, is nog even afwachten maar zeker is dat achter het abdijbiertje een bijzonder verhaal schuilt. Het idee kwam van het Utrechts stadsarchief, dat ging verhuizen naar wat vroeger de Paulus abdij was en waar tot een paar eeuwen geleden Paulus abdijbier werd gebrouwen. Op basis van oude recepten uit hetzelfde stadsarchief en dezelfde ingrediënten ging Wolfs aan de slag. Hij ontwikkelde een moderne, biologisch eerlijke Paulus met de smaak van vroeger – het in die tijd gebruikte water uit de Nieuwegracht werd vervangen door gezuiverd Utrechts water. Het lichtblonde meergranenbier is gebrouwen van gerst, tarwe en havermout. Dat laatste is geen voor de hand liggend ingrediënt. ‘Het geeft een specifieke smaak, maar het vereist wel enig vakmanschap,’ erkent Wolfs. Kostte het hem een jaar om het Utrechtse paradepaardje opnieuw op de kaart te zetten, het archief kon de verhuizing vieren met een uniek historisch abdijbier.
Het brouwproces begint eigenlijk met mouten. Aan gerst, tarwe of spelt wordt water toegevoegd om het kiemproces te starten. Het gekiemde graan wordt gedroogd en grof gemalen, de vliesjes blijven heel. De kleurverschillen van mout komen voort uit de temperatuur waarop het graan wordt gedroogd. Ook door het roosteren van de mout wordt de smaak van het bier beïnvloed. Lichtgeroosterde mout neigt naar de smaak van een biscuitje. Donkere, bijna zwart geroosterde mout krijgt een koffiesmaak. Het meeste bier wordt uit gerstemout gebrouwen. Tarwemout wordt gebruikt om witbier van te maken. De Leckere mout niet zelf maar koopt biologische mout in bij enkele mouterijen. Liefst in Nederland, maar bijvoorbeeld ook in Duitsland omdat er maar beperkt biologische mout wordt geproduceerd. Bij elke nieuwe oogst gerst of tarwe voert De Leckere zelf analyses uit om eventueel het bierrecept aan te passen, de brouwerij doet er alles aan om de smaak constant te houden.
Leckers
uit Utrecht
Geen schuimkraagverstevigers
Wolfs: ‘Bier brouwen is een passie, nee, een besmetting. Als je er eenmaal mee in aanraking komt, ontdek je hoe mooi het vak is.’ Wat begin jaren tachtig begon met een cursus wijnkennis van de LOI, leidde in 2003 naar de functie van meesterbrouwer bij De Leckere. ‘Het mooie van bij De Leckere werken is het unieke product, de smaak, de duurzame filosofie en het werken met 100% gecertificeerd biologische ingrediënten. Bier brouwen is één, biologisch bier brouwen is een regelrechte uitdaging. Ik probeer het eigen karakter van de ingrediënten terug te laten komen in de smaak van het bier, daarom wil ik met zuivere ingrediënten werken. Biologisch verantwoord betekent echter ook dat bijvoorbeeld schuimkraagverstevigers uit den boze zijn.’
Hart en hoofd
Bier brouwen lijkt geen kunst, het enige dat je ervoor nodig hebt is mout, water, gist en hop. Helaas, het bekende vakmanschap is meesterschap is een allesbehalve loze reclamekreet. Op de vraag wat dat vakmanschap dan inhoudt, is Wolfs antwoord kort: ‘Liefde voor het vak.’ Even daarna: ‘Je moet er feeling voor hebben. Je weet wat je wilt, dat moet je zien te creëren. Dat vergt creativiteit. Vervolgens moet je het recept uitproberen, testen, proeven en eventueel aanpassen. Je moet heel secuur zijn. En alert, het brouwen heeft zoveel aspecten waar je op kunt en moet inspelen. Bier is een natuurproduct bij uitstek maar een brouwer kan zich niet permitteren dat het bier ook maar een tikkeltje anders smaakt. Dat vergt controle in 컄 s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 23
a
Decoratieve cosmetica van Sante
c
a
d
e
m
i
e
Kraaybeekerhof: vol van smaak!
Onvergelijkbaar mooie kleuren op natuurlijke basis
Kraaybeekerhof landgoed
Beleef de pure schoonheid van de natuur in een uniek kleurenpalet voor ieder type: jong, fris en trendy.
Ons prachtige landgoed is een plek waar je je kunt laven aan rust en ruimte.
Ontdek de pure colors of nature van Sante Natuurcosmetica! - Optimale huidverdraagzaamheid Ook bij een zeer gevoelige huid - Complete lijn is BDIH gecertificeerd Het keurmerk voor natuurlijk cosmetica - Dermatologische tests bevestigen zeer goede huid verdraagzaamheid
Kraaybeekerhof gastronomie Echt lekker eten, lekker echt eten.
Kraaybeekerhof vergaderen Vergaderen in volledig verzorgde rust.
Kraaybeekerhof academie Smaakmakende opleidingen. Eind september gaan weer van start: t opleiding tot Natuurvoedingskundige (3 jr) t opleiding tot Tuintherapeut (2 jr) t opleiding BD - landbouw (2 jr) Distributie: TerraSana Natuurvoeding B.V. Kijk voor verkooppunten op www.santecosmetica.nl
pure colors of nature
Meer weten? Kijk op www.kraaybeekerhof.nl
De natuurlijke smaakmaker. Groentebouillon Bouillon “gistvrij”
Heldere Kippenbouillon
Bouillon met Rundvlees
Onze bouillons worden gemaakt van de beste natuurlijke ingrediënten. Heerlijk als basis voor soepen en sauzen of smaakmaker in maaltijden. 100 gram bouillonpoeder is goed voor 5 liter soep.
Smaak panel
elk stadium van het proces. Kijk,’ zegt hij en wijst naar de brouwketel. ‘Dit is het hart, hier gebeurt het.’ Een hart met een volume van zo’n 1500 liter, dat wordt gevuld met water van 60 graden en mout. Afhankelijk van het recept kan dat voor een zwaarder bier oplopen tot 400 kilo mout. ‘En dan kan het feest beginnen. De temperatuur wordt stapsgewijs verhoogd tot zo’n 78 graden, zodat het zetmeel in de mout versuikert.’ Een nauwlettend werkje: iedere graad heeft z’n eigen specifieke uitwerking op het brouwsel. En dat zal tijdens het proces vaker blijken: telkens kan het eindresultaat beïnvloed worden en per bierrecept is alles weer anders. ‘Je moet je hoofd erbij houden,’ is het droge commentaar. ‘De constante kwaliteit en smaak weten te behouden, dat is het vak. En omdat bij De Leckere alle machines handmatig worden bediend, moet je je hoofd er dubbel bij houden.’
Het is de eerste biologische speciaalbrouwerij in Nederland. Brouwerij De Leckere werd in 1997 opgericht door een vriendencollectief met passie voor bier en het hart stevig geworteld in de biologische sector. Sinds 2007 is De Leckere onderdeel van Odenwald Organic, dat biologische producten voor een breed publiek beschikbaar wil stellen en opereert op duurzame basis. Smaak zit het bedrijf in de genen, dat zich met een heus wat ze zelf noemen ‘sensorisch smaakpanel’ richt op de absolute topsmaak van producten. Een sensorisch smaakpanel? Jawel. Het panel bestaat uit mensen die goed in staat zijn smaken te proeven – professionele snoepers zou je kunnen zeggen. www.odenwaldorganic.org
Op dronk? Ondertussen wordt de inhoud uit de brouwketel overgepompt naar de filterkuip. Wat daarna overblijft is de wort. Vanuit de filterkuip gaat de wort de kookketel in, waar ook de hop wordt toegevoegd. Hop geeft het bier z’n bittertje maar zorgt ook voor de houdbaarheid. Van hop is relatief weinig nodig. Na het koken volgt de whirlpool, om de restanten eiwit en hop uit het bijna-bier te filteren. Het overgebleven resultaat belandt in de gistlagertank. Maar voordat er gist toegevoegd kan worden om de alcohol en het koolzuur te vormen, moet het mengsel worden afgekoeld van 100 naar 20 graden. In de lagertank krijgt het bier tijd om rustig te rijpen voor het afgevuld wordt in fusten en flesjes. Wanneer het bier op dronk is? De brouwer tapt een monster uit de tank. Hij bekijkt het, ruikt en proeft. ‘Dat is een kwestie van testen. Je moet een goede neus en smaakpapillen hebben - en van bier houden.’
Hamvraag Al met al is een biertje brouwen niet iets dat je ‘even’ thuis doet. Jan
Leckers
uit Utrecht
Wolfs doet dat wel. Hij heeft, net als zijn collega-brouwers, een kleine thuisinstallatie waarop hij experimenteert. ‘Elke maand wordt er wel een nieuw brouwseltje geproefd.’ Het aantal dat de toets doorstaat? Lachend: ‘Dan praat je over promillages. Een bierbrouwer is als een topkok, je hebt een aantal ingrediënten en daar moet je een mooi product van maken.De hamvraag: smaakt een biologisch biertje beter dan regulier gebrouwen bier? Daar durft Wolfs z’n handen niet voor in het vuur te steken, ook al mag hij in zijn vrije weekend graag bier van collega-bierbrouwers proeven en kent hij behalve zijn eigen creaties onnoemelijk veel speciaalbieren. Het brouwproces is identiek, legt hij uit, het verschil zit in de biologische grondstoffen en het achterwege laten van synthetische of onnodige toevoegingen. En in de duurzame manier van werken: De Leckere is een bedrijf met hart voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Op hun website siert het Latijnse Omnis comparatio claudicat – elk vergelijk gaat mank. We zullen het merken tijdens de Week van de Smaak. 왗 s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 25
ZEEP NIEUW
Rapper Eminem is gefascineerd door de magische zepen van Dr. Bronner. Hij poetst zijn tanden en doucht met deze all-round zeep van Dr. Bronner. Sandra Bullock en Drew Barrymore gebruiken de natuurlijke 18-in-1 wonderzepen, voor hun lichaam, de auto, de hond, de vloer, enz, enz...
FA I R T R A D E & B I O
minimum 70 Ă 100%
De vloeibare Dr. Bronner zepen zijn dubbel geconcentreerd
de 18 in 1 ZEEP
Richard Seireeni in zijn boek “The Gort Cloud�, waarin hij de onzichtbare kracht beschrijft achter de meest opvallende groene merken: “Dr. Bronner is uitgegroeid tot een icoon onder de groene merken en een begrip in de groene beweging.�
in 100% recycleerde plastic essen
-ARATHON #REATIVE
Make up artieste Bobbi Brown tijdens de Oprah talkshow: “Dr. Bronner is wellicht de beste zeep in het universum. Ik ben erdoor geobsedeerd. Ik krijg er maar niet genoeg van.�
WASSEN MET EEN ZUIVER GEWETEN Dr. Bronner’s Magische Zepen
DR. BRONNERS
60
ste VERJAARDAG
HULDE AAN 150 JAAR & 5 GENERATIES ONOVERTROFFEN ZEEPPRODUCTIE
BESTE lichaamsverzorgingslijn 2009 treehugger .com
)NFO TEL WWW NOBLE HOUSE TK
)NFO 4EL s WWW NOBLE HOUSE TK
gebak, 12 personen 225 g rietsuiker | 500 g stevige pruimen | 200 g boter, op kamertemperatuur | ½-1 theelepel koekkruiden | 4 eieren | 200 g bloem, gezeefd dichte taartvorm (24 cm), ingevet
Recept Anneke Ammerlaanl | Fotografie Sven Benjamins | Styling Ulrika Gustavsson | Koken Ingmar Niezen
Verwarm de oven voor op 160 °C. Bestrooi de bodem van de ingevette vorm met 2 eetlepels rietsuiker. Halveer de pruimen, verwijder de pit en leg ze met de opengesneden kant dicht tegen elkaar aan in de vorm. Klop in een kom met een mixer de boter met de rest van rietsuiker, de koekkruiden en een mespunt zout heel romig. Klop de eieren er stuk voor stuk doorheen. Spatel de bloem deel voor deel door het botermengsel. Zorg ervoor dat alle bloem wordt opgenomen. Schep het beslag op de pruimen.
Zet de vorm op het rooster in het midden van de oven en bak de taart in circa 1 uur gaar. Controleer het bakken met een satéstokje; komt dit droog uit de cake, dan is hij gaar. Laat de cake 15 minuten in de vorm afkoelen. Keer hem op een rooster en laat de cake verder afkoelen. Lekker met zure room of geklopte slagroom.
bakrecept
Geniet volop van de laatste pruimen! In deze tijd van het seizoen zijn ze vaak iets steviger en dat is voor deze taart nu juist heel lekker. Maar wees zuinig met de koekkruiden. Ze moeten de smaak van de pruimen ondersteunen, niet overheersen.
Kruidige pruimentaart s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 27
Natuurlijk lekker!
Kenners weten al jaren dat Piramide Thee staat voor Biologisch genieten met een hoofdletter B. Want al onze zorgvuldig geselecteerde ingrediĂŤnten zijn 100% natuurlijk en verbouwd met respect voor mens en natuur. Dus gebruiken we bijvoorbeeld echte citroenen, frisse pepermuntblaadjes en brandnetels die bijna prikken op je tong van versheid. Zo lekker is biologisch! Piramide heeft een rijk assortiment thee om elk moment van de dag te kunnen genieten van biologische thee. Van de klassieker Sterrenmix die we zelf hebben uitgevonden tot heerlijke Groene Thee met Gember en Citroen. Vo Voo V oo o o r m eer or ee e r in er i n ffor fo o orr ma ma mat attie t ie i e zie ziie i e : w ww w w. ww. w. pir p irr a pi ami am mi det d e hee h .nl .n n
Tekst | Hans Moltzer m.m.v. Annelijn Steenbruggen Beeld | dutchphotography.nl
Groenten eten is
Topsport
Rya heeft net met een vrouw in haar praktijk zuivelproducten geproefd, slagroomvla en de milde biologische magere yoghurt Yomio, als ik haar bel.
Rya Ypma is antroposofisch diëtiste. Ze vertelt niet wat je wel of niet mag eten, maar inspireert om opnieuw na te denken over eten. En zo te ontdekken welk eten wel en niet bij je past.
En?
“Je merkt dat zuur voor veel mensen een drempel is. Door zuur kom je in beweging, trekt je mond samen. Dat vond ze niet prettig. Maar na een tijdje praten en vergelijken, kwam er ook een andere reactie. Ze zei dat die yoghurt haar een fris gevoel gaf en de slagroomvla juist een vettig, vol gevoel.”
Ligt dat niet erg voor de hand? “Voor jou misschien wel. Maar vergeet niet, dat heel veel mensen zichzelf geen tijd meer gunnen om bewust met eten bezig te zijn en met aandacht te proeven.” 컄
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 29
B
Weerribben zuivel, Veldhuisweg 9, 8362 VB Nederland (Ov.), www.weerribbenzuivel.nl
oer Paco Salcedo is de trotse voorzitter van de coöperatie Almendrera del Sur in Andalusië, Spanje. Sinds 1995 koopt Horizon alle biologische amandelen van deze coöperatie. Daardoor verbouwen nu al ruim 400 boeren amandelen op biologische wijze. Want wat goed is, groeit natuurlijk.
w! u e i N Reeds 35 jaar
Fruitspecialiteiten van Allos
Allos Sélection de Fruits; jam met een gouden randje!
Ömer Sünün zorgt er voor dat bij Allos alleen de beste vruchten in de jam worden verwerkt.
t NBBS MJFGTU GSVJU t JO LSBDIUJHF QVSF GSVJUTNBLFO t HF[PFU NFU HFDPODFOUSFFSE BHBWFTBQ t WBO CJPMPHJTDIF UFFMU Verkrijgbaar bij uw natuurvoedingswinkel
Levenskracht 컄 Hoe belangrijk is die aandacht? “Je komt meer tot een ontmoeting met wat je eet. Je ontmoet de smaak, je ontdekt de persoonlijkheid van levensmiddelen. Eten zet je hele lichaam in beweging. Je moet kauwen, sappen produceren, organen activeren. Vergelijk het met sporten. Door alle beweging word je eerst moe, daarna bouw je conditie op. Het soort eten, de smaak en hoeveelheid zetten je op verschillende manieren in beweging. Gemaksvoedsel, fastfood vraagt te weinig van je, daar loopt je lichaam dan ook niet echt warm voor.”
In de buurt waar ik woon, staat een groentebedrijf. Op een bord bij de ingang lees je: ‘Groenten & Gemak’ “Het goede van groenten eten is juist dat het niet makkelijk is, het is topsport. Als je vlees eet, kauw je op groenten en granen die al voorgekauwd en verteerd zijn door dieren.”
쮿 Waar de reguliere voedingsleer ervan uit gaat dat een lichaam is opgebouwd uit ‘dode’ materie zoals koolhydraten, eiwitten, vetten en mineralen, meent de antroposofie dat dode materie geen levend organisme kan vormen. Volgens antroposofen bevat ieder voedingsmiddel naast materie ook levenskracht uit het heelal. Bij de biologisch-dynamische landbouwmethode proberen telers daarom zo goed mogelijk aan te sluiten bij de natuurlijke processen en jaargetijden van groei en rijping van gewassen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de stand van planeten, want kosmische krachten spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling en de vruchtbaarheid van de bodem en de planten. Hoe meer producten bewerkt worden, des te meer levenskracht er verloren gaat. Gekookte en ingeblikte spinazie bevat minder levenskracht dan verse spinazie. Dit geldt ook voor producten die op een onnatuurlijke wijze geteeld zijn. Aardbeien die in de winter worden geteeld in een kas bevatten minder levenskracht dan aardbeien geteeld in de zomer in de volle grond.
Kun je daarom beter groenten eten dan vlees? “Groenten en vlees kun je niet vergelijken, wel granen en peulvruchten, of melkproducten en vlees. Ik vertel mensen niet wat ze moeten eten, ik wil ze inzicht geven. Sommigen kunnen beter geen vlees eten, anderen juist wel. Door meer aandacht en inzicht kunnen mensen zelf dieper ontdekken welk eten bij hen past. Volgens mij is dat een goede manier. Ik zal nooit tegen iemand zeggen dat hij of zij beter biologisch brood dan niet-biologisch brood kan eten. Ik zeg liever: koop eens een biologisch brood en een niet-biologisch brood. Proef die naast elkaar. En schrijf dan op wat je reacties zijn. Daar kunnen we dan over praten. Het is heel moeilijk om eetgewoonten te veranderen, eigen ervaringen helpen.”
Waarom is het moeilijk om eetgewoonten te veranderen? “Omdat het jaren duurt voor je ze hebt aangeleerd. Als baby en kleuter leer je de eetgewoonten van je ouders en omgeving. Met het voedsel krijg je ook alle emoties, gevoelens, waarden en normen mee naar binnen. Ach, heb je pijn? Ach wat zielig! Hier heb je een snoepje. Dat voelt vertrouwd en veilig. Die aangeleerde smaken en eetgewoonten verander je niet gauw. Dat kan pas als je bent doordrongen van de diepere oorzaken.”
‘Ik vertel mensen niet wat ze moeten eten,
ik wil ze inzicht geven
Het valt niet mee om jezelf te veranderen “Klopt. Veranderen van eetgewoonten is vallen en opstaan. Natuurlijk is het moeilijk om objectief naar je ‘slechte’ gewoonten te kijken. Maar het geeft wel ruimte voor verandering.”
Wat vind je van het gezegde: Je bent wat je eet? “Ik zeg liever: je kunt de manier waarop je eet als spiegel gebruiken. In je keuzes voor bijvoorbeeld wel of niet biologisch; welke argumenten gebruik je dan? Heb je moeite met eten, hoe eet je, hoe verteer je het eten, kun je een verbinding aangaan met eten, of juist niet? Je antwoorden zeggen veel over jezelf.”
Wat jij doet lijkt een beetje op wat Jamie Oliver doet Is dat ook de reden waarom te dikke mensen moeite hebben met afvallen? “Vaak wel, ja. Te dik zijn is niet alleen een kwestie van te veel eten, te snel eten, verkeerd eten of te weinig bewegen. Het heeft te maken met de manier waarop je in het leven staat. Die verander je niet met een snelle vermageringskuur.”
“Bij hem gaat het ook om je eigen verbinding met het eten: in het kookproces, de smaak en het samen eten. Voor mij geldt de verbinding met de aarde: wat goed is voor de aarde is goed voor planten, dieren en mensen. Het gaat erom dat de aarde in leven blijft, vruchten blijft dragen, waarvan generaties na ons kunnen leven."
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 31
vitatas 4 halen 3 betalen
Vul snel de bon in en lever deze in bij uw natuurvoedingswinkel. Voor afhaaladressen kunt u terecht op
www.proef.nu
Een abonnement op de Proef vitatas zal u wekelijks verrassen met een gevarieerde en zorgvuldig samengestelde inhoud. Bij het samenstellen van de inhoud is rekening gehouden met de invloeden van het seizoen. Zo krijgt u variatie van zongerijpt fruit in de zomer tot lekkere winterkost in de winter. Natuurlijk zo veel mogelijk uit eigen land.
Ja, ik neem een proefabonnement op de Proef vitatas en voor 4 weken betaal ik er slechts 3! Naam:.................................................................................... Adres:...................................................................................... Woonplaats:.......................................................................... E-mail:.................................................................................... Ik kies het abonnement: O Vitatas 1-persoons (groenten en fruit) à € 7,50* O Vitatas 2-persoons (groenten) à € 7,50* O Vitatas 2-persoons Extra (luxe groententas) à € 10,00* O Vitatas 2-persoons Combi (groenten en fruit) à € 12,00* O Vitatas gezin (groenten) à € 10,00* O Vitatas Fruit à € 7,50* * verkoopadviesprijzen U kunt de bon inleveren t/m 31 oktober 2009.
Panir, een heerlijke vleesvervanger nu ook van schapenmelk! Heilige Koe Heilige
• • • •
is een unieke kaassoort gemaakt van biologische melk en citroenzuur. smelt niet en kan worden gebakken, gefrituurd of gegrild. heeft een romige en neutrale smaak, kinderen zijn er gek op. is zuiver, voedzaam en makkelijk te bereiden.
panir van koemelk
Heilige Schaap Heilige panir van schapenmelk
Te koop bij uw natuurvoedingswinkel. Zie ook www.panir.nl voor recepten. Advies verkoopprijs Ca. 250 gram Heilige Koe naturel € 2,80 Heilige Schaap € 3.98 en Heilige Koe Italiaanse kruiden € 3.00
Elke dag lekker!
Kip
met tomaat en salie
hoofdgerecht, 4 personen
Recepten Anneke Ammerlaan | Fotografie Sven Benjamins | Styling Ulrika Gustavsson | Koken Ingmar Niezen
Bestrooi 4 kipfilets met zout en peper. Verhit 2 eetlepels olie in een koekenpan en bak de filets rondom bruin. Bak 50 g coppa- of spekreepjes, 3 sjalotten (in ringen gesneden) en 2 tenen knoflook (in plakjes gesneden) 2 minuten mee. Voeg 2 eetlepels salieblaadjes, 4 tomaten (in parten gesneden) en 1 blik uitgelekte boter- of limabonen toe en stoof alles in circa 10 minuten gaar. Lekker met een groene salade.
4 kipfilets 1 blik uitgelekte boter- of limabonen
2 eetlepels salieblaadjes
4 tomaten
3 sjalotten
2 tenen knoflook
50 g coppa- of spekreepjes
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 33
Gestoofde
paprika
met roerei
hoofdgerecht, 4 personen Verwarm 2 eetlepels olie in een hapjespan en fruit hierin 1 ui in stukjes en 2 tenen knoflook in stukjes gedurende 3 minuten. Snijd 600 g paprika (groen, geel en rood) in brede repen en fruit ze even mee. Roer er 2 eetlepels (gedroogde) tomatenpuree, 1 laurierblad, 3 takjes tijm, 100 ml water en naar smaak zout en peper door en stoof de paprika, afgedekt, in 45 minuten. Klop 6 eieren los met zout en peper. Smelt 25 g boter in een koekenpan en bak hierin op laag vuur de eieren al roerend bijna gaar. Schep het paprikamengsel erdoor en bak nog 1 minuut. Lekker met stokbrood en een tomatensalade.
34
Elke dag lekker!
Noedels
met aubergine en panir
hoofdgerecht, 4 personen Snijd 2 aubergines in stukjes, bestrooi ze met zout. Snijd 1 blok panir in blokjes en dep ze droog. Marineer ze 10 minuten in een mengsel van ½ eetlepel maïzena, 2 eetlepels Japanse sojasaus en een mespunt sambal. Verhit 3 eetlepels olie in een wok. Roerbak de drooggedepte aubergine en 1 prei in ringen in 3 minuten. Voeg de panir en naar smaak Chinees vijfkruidenpoeder toe en roerbak nog circa 4 minuten. Voeg 3 eetlepels oester- of teriyakisaus en 300 g voorgeweekte noedels toe en laat alles warm worden. Bestrooi het gerecht met 3 eetlepels korianderblaadjes.
Tip: varieer op dit gerecht met andere groenten van het seizoen, bijvoorbeeld met courgette of een combinatie van paprika en tomaat
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 35
Winkelwaar
Tekst | Nicole Willemse
1 Pasta’s van oergranen
2 Spannende noedels
3 Spaar mee voor koeien in Oeganda
4 Veelzijdig jammetje
Fertilia heeft een aantal nieuwe pastasoorten op de markt gebracht. Daartussen zit een bijzonder drietal, waaronder de penne van spelt. Daarnaast is er penne gemaakt van kamut, tevens verkrijgbaar in chiocciole (schelpvormpjes of slakkenhuisjes, volgens sommigen lijkend op de vorm van een @). Spelt en kamut zijn beide oergranen. Spelt is een sterk, heel oud graan. Het is een oervorm van tarwe die niet veredeld is. Kamut is dat ook en komt oorspronkelijk uit het oude Egypte. De korrels zijn drie keer zo groot als gewone tarwe. Alle pasta van Fertilia is gemaakt van harde (durum) tarwe en komt rechtstreeks van de biologische Italiaanse grond. Adviesprijs € 2,99 | 500 g
Zin in noedels? Keuze genoeg uit het nieuwe assortiment Japanse biologische noedels van TerraSana. Het biedt nieuwsgierig makende varianten. Bijvoorbeeld boekweitnoedels met zoete aardappel. Of een van de vijf noedels op basis van verschillende rijstsoorten: bruine rijstnoedels, bruine rijstnoedels met wakame (een in Japan populaire zeewiersoort) en bruine rijstnoedels met pompoen en gember. Daarnaast zijn er noedels van geurige Thaise langkorrelrijst. En, bijzonder op je bord, zwarte rijstnoedels. Ze zijn gemaakt van Chinese zwarte kleefrijst. De rijst zelf heeft een moutachtige, tikje bittere smaak en wordt in Azië vooral verwerkt in zoete gerechten. Goed om te weten: al deze noedels zijn glutenvrij. Wat wordt de keuze? Adviesprijs € 2,79 | 250 g
Oeganda: een arm gezin krijgt een koe. Een deel van de melk is voor eigen gebruik, de rest wordt verkocht. Van die opbrengst kunnen de kinderen uit het gezin naar school. Het eerstgeboren kalfje schenkt de familie aan een ander gezin uit de gemeenschap. Zo vermenigvuldigt de gift zich. Om ook in 2010 koeien te doneren is 30.000 euro nodig. Daaraan bijdragen is eenvoudig: spaar de zegels of streepjescodes op verpakkingen van Zuiver Zuivel. Voor elke volle spaarkaart doneert Zuiver Zuivel 2,50 euro aan Oeganda. Doe mee, het kost nauwelijks moeite. Kijk voor meer informatie op www.zuiverzuivel.nl
Italianen weten wat lekker is: jam van Fiordifrutta. Gemaakt van biologisch fruit, gezoet met pure fruitsuikers. Doordat de jam bij relatief lage temperatuur wordt gemaakt, blijven de vitaminen en mineralen zoveel mogelijk behouden. Plus, niet onbelangrijk, de smaak van vers fruit. Smeren maar! Het aanbod van Fiordifrutta is veelzijdig. De nieuwste aanwinst is kruisbessenjam. Van wilde kruisbessen, maar liefst 55 procent per pot. Niet alleen lekker op brood overigens. Roer het Italiaanse zoet door de yoghurt, maak er een milkshake van, verrijk ijs of bak een taart, bijvoorbeeld een Hollandse klassieker als Limburgse kruisbessenkruimelvlaai. Ook een goed idee: zet de pot bij een kaasplankje. Adviesprijs € 3,19 /3,39 | 250 g
36 s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009
Yolanda 5 Proef die roomboter! Van nature vol smaak, dat is het kenmerk van Proef. Neem de ongezouten roomboter. Voor één pakje wordt ruim 6 liter melk afgeroomd. Minimaal een kwart daarvan komt van het Jersey-ras, koeien die erom bekendstaan dat ze melk geven waarin veel eiwitten en mineralen zitten. Dat geeft de melk een volle smaak. Dat de boter iets geler is, komt door het hoge caroteengehalte in de melk. Caroteen zit in het gras waarvan de in de Hollandse weilanden grazende koeien dagelijks immense hoeveelheden eten. Vers uit eigen omgeving, dat smaakt. Adviesprijs € 1,79 | 250 g
proeft
6 Aangenaam douchen Duik met een van de vier nieuwe douchecrèmes van Bee natural onder de douche en je voelt je als herboren. Kies je Lavendel, dan kies je voor ontspanning. Ben je moe of futloos? Olijf&Citroen geeft je frisse nieuwe energie en Rozemarijn is vitaliserend. In Rozen zit rozenolie, waarvan je niet alleen lekker gaat ruiken maar die ook de huid voedt. Alle vier zijn ze verrijkt met sesamolie en geschikt voor alle huidtypen. Eigenlijk hoort het hele rijtje in de badkamer thuis, voor ieder moment van de dag en elke stemming. Adviesprijs € 5,95 | 200 ml
D
eze keer heb ik drie Aziatische sauzen geproefd van Real Organic Foods Company, waarvan twee sauzen uit India en één medium hete curry uit Thailand. De zoetzure Korma saus uit India is heerlijk fris, met kokos, gember, kleine stukjes ui en tomaat. Met deze saus als basis zou ik in een handomdraai een heerlijke Indiase maaltijd kunnen toveren op een doordeweekse dag. In de pittige Indiase tomatensaus Tikka Balti proef je komijn en garam massala. Aan de gele kokossaus, de Thai Yellow Curry, zou ik op het laatste moment nog wat grof gehakte koriander toevoegen en vlak voor het serveren royaal limoensap boven de pan uitknijpen. Snijd een kipfilet in vieren, bak deze in een beetje olie aan, schenk Thai Yellow Curry erover en verhit de saus, maar laat deze niet koken. Draai het vuur laag en stoof de kip op laag vuur met een deksel op de pan in circa 12 minuten gaar. Heerlijk met witte rijst en een verse mango/ananassalade. Maar in de zomermaanden kun je deze sauzen natuurlijk ook bij gegrild vlees, vis of gevogelte serveren. Verwarm de saus zachtjes in een pannetje. Verdeel het vlees over de borden en schep de saus eroverheen. Liever vegetarisch? De Indiase varianten passen met name bij panir en de yellow Thai Curry bij tofu. Yolanda van der Jagt www.daatjespassie.nl
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 37
colofon
W
SMAAKMAKEND 4 • herfst 2009
at is uw smaakfavoriet?
Begint u te watertanden bij de aanblik van een rieten mand vol ambachtelijke broodjes, een stuk verse Remeker kaas en frisse duindoornjam? Zijn het producten die u in het weekend vaak op de ontbijttafel heeft staan? Zet u graag uw tanden in een blozende Schone van Boskoop? Of staat een glas vers geperst, zacht/zoete appelsap van de Warmonderhof bij u met stip op nummer één? Tijdens de Week van de Smaak staan 200 biologische speciaalzaken in het teken van “Proef en stem”. Een week waarin er weer veel nieuwe oogstproducten verkrijgbaar zijn: verse pompoenen, goudgele maïskolven, sappige druiven. Aan u de vraag, om kritisch in de winkel en uw keuken rond te kijken en te beslissen wat uw biologische smaaktoppers zijn?
Smaakmakend is een uitgave van Biologica. Het blad verschijnt zes keer per jaar en wordt u aangeboden door uw natuurvoedingsspecialist. In Smaakmakend vindt u recepten met biologische producten en verhalen over de herkomst van ons voedsel. Vragen of opmerkingen? Mail of schrijf Biologica. Uitgever Biologica | Postbus 12048 | 3501 AA Utrecht | tel 030 2339970 | fax 030 2304423 | info@biologica.nl Redactie Anneke Ammerlaan (hoofdredacteur) | Peter Jens (uitgever) | Hans Moltzer | Annelijn Steenbruggen | Rob Zentveld | Nicole Willemse Vormgeving Carla Goossens | Marc van Meurs Fotografie Jean-Pierre Jans | Sven Benjamins | dutchphotography.nl Aan dit nummer werkten mee Bianca Daniels |Dorien Dijkhuis | Urika Gustavsson | Yolanda van der Jagtl | Ingmar Niezen Druk & lithografie Roto Smeets Acquisitie Renata Horenova, Katrien Hornikx, Biologica Advertenties kunnen zonder opgaaf van redenen worden geweigerd. ISSN: 1385-9625 © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever en fotograaf. Deze uitgave is met zorg gemaakt. Voor eventuele onjuistheden is Biologica niet aansprakelijk. Smaakmakend wordt gedrukt op chloorvrij en gerecycled papier.
WIN EEN SMAAKFEESTJE RHEDEROORD! Vul op www.proefenstem.nl uw top 5 van biologische smaakfavorieten in, vertel bij het eerste product ook waarom, en maak kans op een heerlijk smaakarrangement met overnachting voor twee in toprestaurant Rhederoord of een biologische boodschappentas ter waarde van € 50,00! Tot en met 31 oktober blijft deelname mogelijk. De uitslag wordt in november bekend gemaakt.
38 s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009
Biologica heeft het keurmerk van het CBF voor verantwoorde werving en besteding van fondsen.
bekend met bio
Marijke Vos Biologisch eten “Zoveel mogelijk, niet altijd dus. Ik haal het bij Super de Boer en op de Noordermarkt.”
Vlees “Eet ik niet, wel vis. Ik bekijk regelmatig de Greenpeace viswijzer. Ik hou van tonijn, maar vrijwel alle soorten worden bedreigd. Dus dan maar een rood poontje.” Tomaten “Biologisch geteelde tomaten vind ik wel lekkerder, ja. Toch blijft het moeilijk om duidelijk verschillen te proeven tussen biologisch en niet-biologisch geteelde groenten en fruit.”
is Groenlinks-wethouder van Amsterdam, Hoofdstad van de Smaak. “Doordat het groenbewustzijn stijgt, stijgt ook het eetbewustzijn”
Laptopjes “Uit ons grote groenonderzoek blijkt dat het aantal groenbezoekers stijgt. Je ziet bijvoorbeeld ook steeds meer jongeren met hun laptopjes in parken.” Relatie stad-platteland “We willen dat groenenthousiasme doortrekken naar het platteland. Samen met scholen en boerderijen ontwikkelen we projecten voor kinderen. Ook staan steeds meer agrarische ondernemers open voor zorgklanten op hun bedrijf.”
Eetbewustzijn “Doordat het groenbewustzijn stijgt, stijgt ook het eetbewustzijn. Steeds meer Amsterdammers willen weten waar hun eten vandaan komt. We proberen ook volkstuinen beter bereikbaar te maken voor een breed publiek.”
Studenten “Lokaal voedsel, streekmarkten, het is een trend. Niet alleen voor topkoks, ook studenten tonen belangstelling. En niet te vergeten: toeristen. Die vinden het leuk om te horen dat het vlees dat ze eten bijvoorbeeld uit Waterland komt. En dat is weer goed voor het groene imago van Amsterdam.” Zelf koken “Mijn man en ik koken allebei. Ik kook eigenlijk alleen in ’t weekend. Salade Caprese en couscousgerechten maak ik graag.”
Tekst Hans Moltzer | Beeld Jean-Pierre Jans
Eigen wijngaard “Met z’n vieren hebben we in 2004 een wijngaard gekocht in de buurt van Carcassonne, in het zuidwesten van de Languedoc. De wijn die er vanaf komt wordt steeds beter. We worden van alle kanten bijgestaan door Franse professionals. En zo gauw ons werk het toestaat, reizen we af naar het zonnige zuiden. Nee, onze wijndruiven telen we niet biologisch. Dan moet je er iedere dag mee bezig zijn. Dat lukt niet vanuit Amsterdam.”
Goudkevertje “We werken er zoveel mogelijk milieuvriendelijk en doen veel werk met de hand. Ook doen we er alles aan om het ecosysteem zo goed mogelijk in evenwicht te houden. We spuiten bijvoorbeeld met een bestrijdingsmiddel tegen het gevaarlijke goudkevertje. Dat diertje brengt een virale infectie over die de druivenplant niet overleeft.” Zonnebloemen “We verbouwen er biologisch graan, erwten, zonnebloemen en luzerne. We hopen dat ons dat uiteindelijk ook met de wijndruiven gaat lukken. Later, als we meer tijd hebben.”
s m a a k m a k e n d 4 | herfst 2009 39
P
ruimentaart met koekkruiden Dit verrukkelijke recept vind je in Smaakmakend,
het enige blad dat puur over biologisch eten&drinken gaat. Je kunt het gratis meenemen in de natuurvoedingswinkels. Eén probleempje: ’t smaakt allemaal zo ontzettend lekker, dat ons blad de winkels uitvliegt. Onze oplossing: voor € 22,50 valt Smaakmakend een jaar lang (6x) op je deurmat. Plus een welkomstcadeau (ter waarde van hetzelfde bedrag) van Weleda, voor de eerste 100 abonnees! Ga naar www.smaakmakend.nl als je meer wilt weten. Of bel (030) 233 99 77
Biologisch smaakt ’t lekkerst in