14 ЖИЛИЙН МӨРДЛӨГ
ЗОРИГ АЛАГДАВ
ЗАРАГДАХГҮЙ
2012.04.20
УНШИГЧДЫН ХҮСЭЛТЭЭР ДАХИН ХЭВЛЭВ
ЗАХИАЛГА ЯВАГДАЖ БАЙНА Улиралд гарах дугаар 13-21450₮ Нэмэлт захиалга 9-14850₮ Түгээмэл шуурхай шуудан 111033 Улаанбаатар шуудан 2001111 Скай пост 200485 Монгол шуудан 200485
Утас 70112505, 99813734 E-mail toimch@gmail.com www.toimsetguul.mn
Ү н д э с т н и й
Гэрэл зургийг Зориг сан
УНШИГЧДЫН ХҮСЭЛТЭЭР ДАХИН ХЭВЛЭВ
Сүүлчийн зам Эх уйлж байна. Ах уйлж байна. Хүний хань, бүсгүй дүү нь, анд нөхөд нь харуусан уйлж байна. Хагацлын харгуй хүн бүхний өмнө тулдаг хэдий ч харууслын нулимс хатахгүй байх шиг гашуун зовлон гэж буй билүү?
Ýðõëýã÷: Äàøäýëýãèéí Áàòáàÿð Îðëîã÷ ýðõëýã÷: Чунтын Болдбаатар Ерөнхий редактор Äàâààäîðæèéí Ýíõáîëäáààòàð Ìàðêåòèíãèéí àëáà: У.Даваасүрэн- 88002672 Ãàäààä ìýäýýëëèéí òîéì÷: Ã.Ãàíáàÿð Ýäèéí çàñãèéí òîéì÷: ª.Òóëãà Ñïîðòûí òîéì÷: Á.Áàòçàÿà Óðëàãèéí òîéì÷: Î.Óíäàðìàà Ñýòã¿¿ë÷: С.Содбаатар Á.̺íõòóÿà Э.Асралт Захиалгын менежер М.Тунгалаг- 99813734 Äèçàéíåð: Долгормаагийн Жавхлан Ýðõëýí ãàðãàã÷: BNCA ÕÕÊ Ã¿éöýòãýõ çàõèðàë: ׿ëòýìèéí ̺íõöýöýã Óëñûí á¿ðòãýëèéí äóãààð: 9011018008 ISSN 1993-0763 Õàÿã: Сүхбаатар дүүрэг Сентрал тауэр 6-р давхар 603 тоот Óëààíáààòàð. Ìîíãîë óëñ Óòàñ: 70112505 Ôàêñ: 976 70112505 toimch@gmail.com http://twitter.com/toimsetguul
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Уран зургийг Зориг сан
2
Ìîíãîëäоо çîðèóëñàí áîãèíîõîí àìüäðàë Ш.Мягмарсамбуу
“Ардчилал” сониныг үүсгэн байгуулагчдын нэг, С.Зориг агсны дотны анд
Аðä÷èëñàí, õ¿ì¿¿íëýã íèéãýì áàéãóóëàõ çîðèëãîòîé öàãààí ìîðèí æèëèéí õóâüñãàë òàéâàí болсон. Îëîí õóâüñãàëûí àäèë ò¿¿íä ýãçýãòýé ìº÷¿¿ä ó÷èð÷ áàéñàí ÷ óäèðäàã÷èéíõ íü õ¿ëýýöòýé, äàëàéöòàé øèíæ, ò¿¿íèé íýð òºð íü òýð á¿ãäèéã äàâàõ áîëîìæèéã ºã÷ áàéëàà. Íýãýí çóóíû òóðø áàðàã òàñраëòã¿éãýýð çàñãèéí ýðõèéã áàðüæ áóé ÌÀÕÍ óëñ îðíû óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýã÷ õ¿÷ ãýæ áàéõäàà ò¿¿õýíäээ àíõ óäàà Òºðèéí îðäíûã õàìãààëàõ íýðýýð 1990 îíû äºðºâä¿ãýýð ñàðûí 27-íû ºäºð öóñ óðñãàõ ºäººí õàòãàëàãûã өдүүлсэн юм. Òýð öàãò Ñанжаасүрэнгийн Зориг îëíû õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ëèäåð áîëæ àìæñàí áàéâ. Ò¿¿íèéã ìýäýõã¿é õ¿í ¿ã¿é áºãººä ò¿¿íèé òºëºº õýí õ¿íã¿é ñýòãýë çîâíиæ áàéлаа. Õýäõýí ñàðûí äîòîð îëíоо çºâøººðºãäñºí óäèðäàã÷ ë 1990 îíû äºðºâä¿ãýýð ñàðд “öóñò íÿì ãàðèã” ãàðàõààñ àâàðñàí юм. Эãçýãòýé ìº÷èä òàëáàéä ãàðч мэдэх байсан ìºðãºëäººíººñ С.Зориг “Çàëóóñ àà! Áèä ºäººí õàòãàëгад àâòàæ áîëîõã¿é. Òàéâàí çàìûí òýìöýë áèäíèé ãîë çîðèëãî. Аðä ò¿ìýí áèäíèéã õýí áîëîõûã øèðòýí õàðæ áàéíà. Áèäýíä, àðä÷èëàëä òýñâýð, òýâ÷ýýð õýðýãòýé” ãýñýí ¿ãýýðýý îëíûã äàãóóëàí, áóõèìäëûã íü òàéëæ, òàéâøðóóëæ áàéñàí þì. Хýðýâ С.Зориг àìüä ñýð¿¿í áàéñàí áîë 2008 оны äîëäóãààð ñàðûí õýðýã ÿâäàë òýãæ гараõ áàéñàí óó ãýõ àñóóäàë ãàð÷ èðäýã. Òºðèéí ýðõèéí òºëºº ºðñºëäºã÷ эсрэг íàìуудûí ëèäåð¿¿ä øèã îëíû áóõèìäëûã òàëáàéí õî¸ð òàëààñ ºäººí áóöàëãàõ áàéñàí ãýæ ¿¿? ĺðâºí õ¿íèé àìèàð, õýäýí çóóí õ¿íèéã õîðèãäîë áîëãîæ áàéãààä çºâøèëöºí ýâëýëäýõ áàéñàí óó? ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
Õýðýâ òýð àìüä áàéñàí áîë “… Òýð ¿åä õàìãèéí ãîë ç¿éë áîë “Áèä óëñ îðîíäîî àëèâàà ººð÷ëºëòèéã òàéâàí çàìààð õèéõ íü ÷óõàë” ãýñýí áîäîë ñàëäàãã¿é áàéëàà. Ǻâõºí 1990 îíä ÷ áèø, ò¿¿íýýñ õîéø ºíººäðèéã õ¿ðòýë òýð áîäîë ýðìýëçëýëýý îþóí ñàíààíäàà ºâºðëºæ ÿâíà…” ãýæ 1998 îíû åñä¿ãýýð ñàðä õýëæ áàéñàí ¿ãíýýñýý õýçýý ÷ áóöàõã¿é áàéñàí íü òîäîðõîé. Ñ.Зоригийн áîãèíîõîí áºãººä ãýãýýí àìüäðàëûã áèäíèé ìýäýõ õýä õýäýí ¿åýð îíöîëæ áîëíî. “Àðä÷èëñàí õîëáîîíû С.Зориг” ãýæ õ¿í á¿ðò äóóäóóëæ, àðä÷èëñàí õóâüñãàëûí óäèðäàã÷ ãýñýí àëáàí ¸ñíû áóñ îëîí ò¿ìíèé õ¿ëýýí çºâøººðñºí òýð èõ íýð õàðèóöëàãûã ¿¿ðñýí 1990-ýýä îí. Òýð ¿åä С.Зоригèéн õàìãèéí àíõëàí “¯íýí” ñîíèíä ºã÷ áàéñàí ÿðèëöëàãààñ:
...-Òàíàé áàéãóóëëàãà áóó çýâñýã õóäàëäàí àâàõ, õóòãà ìýñ öóãëóóëàõ àæèë õèéæ áàéãàà ãýæ ñîíñîãäñîí. Òýðõ¿¿ çýâñýã, ìýñèéã õýíèé ýñðýã õýðýãëýõ íü âý? Òèéìäýý õ¿ð÷ áàéãàà áîë Àðä÷èëñàí Õîëáîî áèø àëàí õÿäàõ á¿ëýã áîëон õóâèðч áàéãàà þì áèø ¿¿? -Òýð áîë õóäàë öóóðõàë. Áèä áóó, çýâñýã àâàõ íü áàéòóãàé òýð òóõàé áîäîæ ÷àäààã¿é áàéíà. Åð íü áóó çýâñýã õóäàëääàã ãàçàð ÷ áàéõã¿é ø¿¿ äýý. Èéì ÿíçûí öóóðõàë èõ ãàðч áàéíà. Óëñ òºðèéí àðãà áîë áèäíèé àðãà. Óëñ òºðèéí àðãààð õàðèëöàí ÿðèëöàæ îéëãîëöîõ ÿâäàë áîë áèäíèé áàðèìòëàõ ãîë ç¿éë ìºí ãýæ ¿çýæ áàéíà! ãýõ÷èëýí õàðèóëæýý. Ýíý íü
Àðä÷èëñàí Õîëáîî áàéãóóëàãäñàíû äàðààõàí ºãñºí ÿðèëöëàãà áºãººä òýðáýýð óëñ òºðèéí àìüäðàëä íýãýí ¿ç¿¿ðò ñýòãýëýýð õºë òàâüñàí ¿åèéíõýý áàéð ñóóðü, ¿çýë áàðèìòëàëûã èéíõ¿¿ òîäîðõîéëæ áàéæýý. Äàðààãèéí õýäýí æèë íü С.Зоригèéí õóâüä óëñ òºðèéí тàâöàíä ãàð÷ èðýí ººðèéí áîäîëòîé õàíäñàí àìæèëòòàé ÷ ÿëàãäàë àìññàí æèë¿¿ä áàéëàà. Ò¿¿íèé ãîë çîðèëãî íü óëñ òºðèéí øèíý÷ëýëèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýõ ÿâäàë áàéæýý. Øèíý ¯íäñýí õóóëèéã áàòëàõ, óëñ òºðèéí èíñòèòóöèéí àðä÷èëñàí òîãòîëöîîã áèé áîëãîíî ãýäýã íü ýñýðã¿¿öýëòýé çºð÷èë人íòýé õýðýã. Øèíýýð ãàð÷ èðñýí ëèäåðèéí íýð õ¿íäèéã õóãàëàõ íü ò¿¿íèé ºðñºëäºã÷ íàðûí ãîë çîðèëгî áàéñàí áèç. Ýíý ¿åýð òýð îëîí ÿíçûí ã¿òãýëýãèéã ñîíñîí àìñàæ, ò¿¿íä áàñ ë òàéâàí õ¿ëýýöòýé õàíäàæ ÿâëàà. Çîðèëãîдîî õ¿ðíý ãýäýã òóóøòàé áàéäàë íü ò¿¿íèéã èéì áîëãîñîí юм. Õàðèí òýð ¿åýð ò¿¿íèé íýð õ¿íä Ìîíãîëîîñîî èë¿¿òýé ãàäààäàä ñàéí áàéâ. Òýð ¿åèéíõýý òóõàé С.Зориг “Çàëóó÷óóäûí ¿íýí”-ä ºãñºí ÿðèëöëàãàäàà èíãýæ õýëæ áàéæýý. “Èäýâõòýé” áàéíà ãýäýã íü õàðüöàíãóé îéëãîëò. Õàðèí áè èäýâõòýé àæèëëàæ áàéíà. Íàäàä öàã çàâ åðººñ áàéõàà áîëüñîí. Çаðèì õ¿ì¿¿ñ ðàäèî, òåëåâèçýýð áàéíãà ñîíñîãäîæ, õàðàãäàæ, õýâëýë ñîíèíä áàéíãà äóóëèàí òàðüæ áàéâàë èäýâõòýé áàéíà ãýæ îéëãîäîã áîëîëòîé!” ãýæ ÿðüñàí áàéäàã. ªíººäºð Ìîíãîëûí ÷ºëººò õýâëýëèéí òóõàé ÿðèõäàà С.Зоригèéã ìàðòàãíàõ áîëñîí íü õàðàìñàëòàé. Òýð 1990 îíä õýâëýëä ºãñºí ÿðèëöëàãàäàà ÌîÀÕ õî¸ð ñîíèí ãàðãàíà. “Øèíý òîëü”, “Àðä÷èëàë” ãýñýí õî¸ð ñîíèí 3
С.ЗОРИГ ТОЙМ
4
áàéíà ãýæ áàéëàà. Àíõ àæèë ¿¿ðãèéíõýý äàãóó òýð ÌîÀÕ-íû õýâëýëèéã áèé áîëãîõ ¸ñòîé áàéâ. Òýãýýä ÷ òýð ñîíèíãóóäàà ãàðãàñàí áèëýý. ̺í ë ººðèéí çàð÷èìä ¿íýí÷ áàéäãàà õàðóóëàí áèå äààñàí àíõíû ÷ºëººò õýâëýëèéã ¿¿ñãýõ çîðèëãîîð 1990 îíû òàâäóãààð ñàð ãýõýä ÌîÀÕ-íû åðºíõèé çîõèöóóëàã÷èéíõàà õóâüä “Øèíý òîëü” ñîíèíûã áèå äààñàí õýâëýë áîëãîí òóñãààðëàñàí áàéâ. 1990 îíû õî¸ðäóãààð ñàðä 1000 õóâèàð õýâëýãäýí ãàð÷ áàéñàí “Øèíý òîëü” ñîíèí Ìîíãîëûí ò¿¿õýíä õàìãèéí àíõíû ÷ºëººò õýâëýë íü þì. С.Зориг ÷ºëººò õýâëýëèéã äýìæèí õºõи¿ëýã÷èéí õóâüä õýä õýäýí ñîíèíûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ þì. Õàìãèéí àíõíû äàãóóë ñîíèí ãýãäýõ õàâñðàëтûã òýð àíõ óäàà “Àðä÷èëаë” ñîíèíä ñàíàà÷ëàí õèéæ áàéâ. Òóõàéí öàãòàà Ìîíãîëûí õàìãèéí àíõíû îëîí õóóäàñòàé “Àðä÷èëàë òàéìñ” ñîíèíûã ÷ òýð ñàíàà÷èëñàí þì. Ò¿¿íèé ñàíàà÷ëàãààð õîâîð íîöòîé ìýäýýíèé “Ýêñïðåññ òàéìñ” ãýõ ñîíèíã äîëîî õîíîãò çóðãààí äóãààð ãàðãàí çàõèàëàã÷ íàðò íü õ¿ðãýí ºã÷ áàéñàí áà òýð íü áàñ ë øèíýëýã ç¿éë áàéëàà. С.Зориг îëîí ñîíèíûã ñàíàà÷èëæ áàéñàí ÷ ðåäàêöèéí àæèëä íü îðîëöîí, õóòãàëääàãã¿é áàéâ. Ǻâõºí ãàíöõàí óäàà ë Àðä÷èëñàí íàìûí òºâ õýâëýë “Ñàéí áàéíà óó” ñîíèíû ýðõëýã÷ýýð 1996 îíû ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãààíû õýäõýí ñàðä àæèëëàæýý. Ýíä áàñ ë ò¿¿íèé øèíýëýã ñýòãýëãýýãýýð “Åðºíõèé ýðõëýã÷èéí áóëàí” ãýñýí áóëàí áèé áîëæ, òý𠺺ðèéí áè÷ëýãýý íèéòýëæ áàéâ. 1990 îíû “Àðä÷èëàë” ñîíèíû òàâäóãààð ñàðûí íýãýí äóãààðò “С.Зоригèéí ýýæòýé õèéñýí ÿðèëöëàãà” íèéòëýãäýæ áàéñíûã ñàíàæ áàéíà. Òýð ÿðèëöëàãàä Ìîíãîë ò¿ìýíä îðîñ ýì÷èéí ä¿ðýýð àëäàðøñàí Ñ.Äîðæïàëàì ãóàé õ¿¿ãèéíõýý òóõàé èíãýæ ÿðüñàí áàéäàã. “С.Зориг ìààíü øóëóóí øóäàðãà, ýâñýã íºõºðñºã, õèéå á¿òýýå ãýñýí þìíààñ íü õýí ÷ õýçýý ÷ óõðààæ ÷àäàõã¿é. Æèøýý íü îðîé áîëñîí õîéíî þìàíä ÿâàõàä íü, -Îäîî õýðýãã¿é äýý, ìàðãààø áîëîõã¿é þó! ãýõýэр -Îäîî ë ÿâàõã¿é áîë áîëîõã¿é. ×óõàë àæèëòàé! ãýýä ë ãàðààä ÿâ÷èõíà. ͺ㺺 õî¸ð íü áîë “Çà ÿàõàâ” ãýýä 纺ëðººä áîëèíî. С.Зориг íîì óíøèõ äóðòàé, íàéç íºõºä îëîíòîé, òýä íàð íü ñàéí çàëóóñ áàéäàã. Õóäàë õýëýõèéã ìàø èõ öýýðëýäýã” ãýñýí áàéñàí íü С.Зоригèéí òóõàé õàìãèéí ñàéõàí òîäîòãîë þì. Ýõ íü ìýäýõã¿é áîë õýí ÷ ìýäýõ áèëýý! Ìîíãîëûí àðä÷èëàë 22 íàñ õ¿ð÷ áàéíà. Ò¿¿íèé 13 æèë íü С.Зоригã¿éãýýð ºíãºð÷ýý. Ãýâ÷ аðä÷èëàë, С.Зориг õî¸ðûã ñàëãàõ àðãàã¿é. Ò¿¿íèéã äóðñàí ñàíàõ íü áèäний àðä÷èëëûí çîðèëòîîñîî óõðààã¿éн илрэл. ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
5
С.ЗОРИГ ТОЙМ
6
Гэрэл зургийг Т.Өсөхбаатар
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
7
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Хагарлын Засгийн газар
8
Гэрэл зургийг ГАММА
Огт санаандгүйгээр залуу намуудын “Ардчилсан холбоо” эвсэл 1996 оны сонгуульд яллаа. Эвсэлд МҮАН зонхилж, МСДН, МНН-ууд багтаж байв. МҮАН өмнө нь 1992 онд МоАН, МVДН, МСМН, Нэгдсэн Намуудын нэгдлээс бий болсон юм. Харин эрх мэдэл дээр гарч ирмэгцээ аймшигтай хагарав. Сонгуульд эвслийн кампанит ажлыг Улаанбаатараас удирдсан М.Энхсайхан гол лидерүүд болох Ц.Элбэгдорж, Да.Ганболд, Э.Бат-Үүл, Р.Гончигдорж, С.Зориг нарыг хөдөөгийн тойргуудаасаа ирж амжаагүй байхад Ерөнхий сайд болох лоббигоо амжуулсан байлаа. Үүнд бүгдээрээ тааламжтай байгаагүй ч С.Зориг илэрхий тааламжгүй хандсан гэлцдэг. Тийм ч учраас тэр МҮАН-ын дүрэмд “Намын дарга Ерөнхий сайд байна” гэсэн заалт оруулах ажилд хамгийн идэвхтэй хүчин зүтгэжээ. 1997 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Н.Багабанди ялж, УИХ-д түүний гарсан суудал дээр Н.Энхбаяр ирлээ. Н.Энхбаяр цөөнхийг ахлав. Эвслийн доторх тархай байдал, эрх мэдэлд тэмүүлсэн жижиг жижиг амбицуудаар тэр гайхалтай уран тоглолт хийсэн юм. Үндсэн хуулийн Цэц иргэн Д.Ламжавын гомдлоор “УИХ-ын гишүүн сайдын албыг давхар эрхэлж болохгүй” гэсэн зарчмын шийдлээ 100 хувь өөрчиллөө. Ингэж Намын болон УИХ дахь Эвслийн бүлгийн дарга Ц.Элбэгдоржийн “үүд хаалга” нээгдсэн юм. М.Энхсайханы Засгийн газрыг 1998 оны дөрөвдүгээр сарын 23-нд буюу байгуулагдсанаас нь ердөө жил гаруйхны дараа огцруулсны шалтгаан нь “том толгойлсон” гэх буюу УИХ дахь Эвслийн бодлого, байр суурийг ойшоож үзэлгүй бие даасан үйл ажиллагаа явуулсан нь байв. Харин намын дүрмэнд оруулсан өөрчлөлт бол зүгээр л шалтаг байлаа. “Ардчилсан холбоо” эвслийн хоёр дахь Засгийн газрын тэргүүн Ц.Элбэгдорж танхимын гишүүдээ эвсэлд нэгдсэн намуудад хувь тэнцүүлэн хуваарилах байдлаар томилсны дотор С.Зориг Дэд бүтцийн сайдын үүрэгт ажлыг авсан юм.
Өнөөдөр сонин. 1998.VI.23 №123 “М.Энхсайханы тэргүүлсэн Засгийн газрын гаргасан шийдвэрт шалгалт хийлээ”, http://www.demparty.mn/, www.baabar.niitlelch.mn
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
9
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Дэгээ дэгээгээ дэгээднэ
Гэрэл зургийг ГАММА
эргээн босголтын банк бол Ард банкны суурин дээр 22.3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө, 1.8 тэрбум төгрөгийн дүрмийн сантайгаар 1996 оны 12 дугаар сард буюу М.Энхсайханы Засгийн газрын үед байгуулагдсан төрийн өмчийн банк. Энэ банкийг Сангийн сайд Б.Батбаяр 1998 оны тавдугаар сарын 28-нд 239, Монголбанкны Ерөнхийлөгч Ж.Үнэнбат 29-нд 208 тоот тушаал тус тус гарган, хувийн хэвшлийн Голомт банкинд нийлүүлэх шийдвэр гаргажээ. Үүнийг УИХаас томилогдсон Д.Дэмбэрэл даргатай, Ж.Гомбожав, Д.Батнасан, Д.Дашпүрэв нарын гишүүнтэй шалгалтынхан “хууль зөрчсөн шийдвэр” гэж дүгнэв. Харин Сангийн сайд Б.Батбаяр хожим энэ шийдвэрийнхээ тухайд ОУВС-гийн зөвлөснөөр хийсэн зөв алхам байсан гэж бичсэн бол М.Энхсайхан “Сэргээн босголтын банкны хувьд бид хяналтыг хүчтэй болгож, хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хохироохгүйгээр аажим үйл ажиллагааг нь бууруулах бодолтой байсан бөгөөд манай Засгийн газрыг огцруулснаар энэ бололцоо алдагдсан” гэсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, Б.Батбаяр дампууруулахгүйгээр, хувийн банкны тусламжтайгаар авч гарах байсан бол М.Энхсайхан дампууруулах байж. Үндсэндээ энэ банк ирээдүйгүй байсан юм. Гэхдээ л гуравхан сартай Ц.Элбэгдоржийн Засгийн газрыг огцруулж дөнгөв. 10
УИХ-ын шалгалтын багт ажилласан Д.Батнасан, Д.Дашпүрэв нар Эвслийн гишүүд боловч “хөдөөгийн фракц”-ийнхан байлаа. Энэ фракц Ц.Элбэгдоржийг танхимын гишүүдээ сонгож байх үеэс байгуулагдсан бөгөөд сонголтонд багтаагүйгээсээ болоод огцорсон Ерөнхий сайд М.Энхсайхантай “түншлэх” болжээ. Улс төрийн түүхэнд “Элсний 13” гэх нэрээр үлдсэн “хөдөөгийнхөн” парламент дахь цөөнхөд хялбархан олзлогдож, Засгийн газрынхаа эсрэг санал өгсөн юм. 1998 он долдугаар сарын 24-ний Баасан гариг. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаас “Засгийн газрыг огцруулах тухай” тогтоол батлагдлаа. Сайд нар бүгдээрээ үүрэг гүйцэтгэж эхлэв. Энэ үүрэг гүйцэтгэл дөрвөн сар хагас буюу тэр оныхоо 12 дугаар сарын 9 хүртэл үргэлжилсэн юм.
Танилцуулга. Шалгалтын дүнгийн тухай 1998.06.10 УИХын ажлын хэсэг, Зууны мэдээ. 2000.04.03 “М.Энхмсайхан: Одоогийн хуультайгаа 2000 оны сонгуульд орохоос өөр арга байхгүй”, Парламент. 1999.09 №17 “Хуулинд өөрчлөлт орох тусам гажиг үүсдэг”, www.demparty.mn, www.baabar.niitlelch.mn
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Ерөнхийлөгчийн тушаа “Би ердөө хоёрхон найзтай хүн биш” гэж Ерөнхийлөгч Н.Багабанди хэлж байлаа. Ш.Отгонбилэг, Ц.Балдорж хоёртой дотно нөхөд гэдгээ ярьсан нь энэ. Ерөнхий сайдаар томилуулахаар нэр дэвшигчийг УИХ-д оруулах “онцгой бүрэн эрх”-тэй гэж Ерөнхийлөгчийн функцийг тэр тодорхойлсон. Харин бусад хүмүүс “зүгээр л түүнтэй зөвшилцөх учиртай байсан” гэсэн тайлбар хийдэг. УИХ-ын олонх “Ардчилсан холбоо” эвслээс Ц.Элбэгдоржийн дараагийн Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлсэн кандидатуудыг Н.Багабанди есөнтөө буцаав. Да.Ганболдыг долоо, Г.Ганхуяг, Э.Бат-үүл нарыг нэжгээд удаа. Р.Амаржаргалыг эвсэл бас санал болгож байсан боловч Ерөнхийлөгчид хүрэлгүй унаж байлаа. Шинэ Засгийн газраа байгуулах оролдлогыг УИХ дахь олонхын бүлгээс дөрвөн сар гаруйн хугацаанд хийсний эцэст тэр өөрийн дэмжиж болох хувилбаруудыг хүртэл санал болгож үзсэн. Үүрэг гүйцэтгэгч Засгийн газар Монгол-Оросын хамтарсан “Эрдэнэт” үйлдвэрийн захирал Ш.Отгонбилэгийг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлж, З.Энхболд даргатай ТӨХ-д бүрэн эрх өгсөн явдал Ерөнхийлөгчийн “гэдэнг хөдөлгөсөн” гэж олон эх сурвалж тайлбарладаг. Энэ учир зүйгээр хөөж үзвэл Н.Багабанди дотны, нэг нутаг усны найз Ш.Отгонбилэгийнхээ албан тушаалын барьцаанд Засгийн газрыг
12
байлгаа юу гэсэн дүгнэлт гарна. Оны эцэст томилогдсон шинэ Ерөнхий сайд Ж.Наранцацралт ОХУ-ын Ерөнхий сайдад “Эрдэнэт”ийн тус улсын мэдлийн 49 хувийг “Зарубежцветмет”-д хувьчилсныг хүлээн зөвшөөрсөн захидал илгээсэн нь энэ хардлагыг улам үнэмшилтэй болгодог. Эвслийн 10 дахь оролдлого нь С.Зориг байх байсныг намынхан нь төдийгүй Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга С.Баяр өгүүлдэг. Ялангуяа Н.Багабандид татгалзах шалтгаан байгаагүй төдийгүй тэр “За” гэчихсэн байсан гэж өнөө хэр олон нийт итгэн үнэмшдэг. Ямар ч албан баримтаар нотлогдоогүй энэ таамаглал “С.Зоригийн хэрэг”ийг бүхэлд нь улстөржүүлдэг. Сэрүүлэг. 1999.09 №55-56. “Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Багабанди: Ард түмэн харахгүй ч мэдэрч байдаг”, Өдрийн сонин. 2000.04.07 №81 “Э.Бат-Үүл: Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргын занасан үг санаанд ороод байна”, Өдрийн сонин. 2000.01.20 №17 “Ц.Элбэгдорж: Энэ хэрэгт намайг сэжиглэхээр “бай”-гаа онохгүй байна даа гэж боддог”, www. demparty.mn, www.baabar.niitlelch.mn
Гэрэл зургийг Зориг сан
Хуралдаагүй уулзалтын хуудуу УИХ-ын гишүүн Э.Бат-Үүлийг Засгийн газрын тэргүүнээр томилуулах саналыг УИХ-д оруулах боломжгүй гэсэн хариуг “Ардчилсан холбоо” эвслийн удирдлагад Ерөнхийлөгч Н.Багабанди 1998 оны 9 дүгээр сарын 30-нд илгээв. Энэ хариуг хүлээлгүйгээр Эвслийн удирдлага дараагийн нэр дэвшигчээр С.Зоригийг ярилцаж эхэлсэн гэлцдэг. Шийдвэрийг хүлээсэн Дэд бүтцийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч гадаад томилолтоо хүртэл хойшлуулсныг УИХ-ын гишүүн Д.Энхбаатар нотолж, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга С.Баяр баталсан юм. С.Зориг өөрийгөө дэмжүүлэх талаар МҮАН дахь МҮДН-ын фракцынхантай тохиролцсон байлаа. Бусад бүлгийнхэнтэй хараахан ярьж амжаагүй байхад нь буюу 10 дугаар сарын 2-нд МҮАН-ы Ерөнхий зөвлөлийн хурал хуралдах тов албан бусаар тарсан байна. Албан ёсоор ч байж магад. Аль аль нь огтхон ч батлагдаагүй юм. Харин 02-ны 17:50 цагт С.Баяртай утсаар ярихдаа тэр хурал хойшилсныг дуулгажээ. 02 Баасан гариг байсан. Хурал хойшлогдсоноор түүнд хагас, бүтэн сайнд бусад бүлгийнхэнтэй ярилцаж, өөрийгөө лоббидох цаг гарсан юм. Энэ хурлыг эрх мэдлийнхээ хүрээнд Ц.Элбэгдорж хойшлуулсан байж таардаг. Яагаад гэвэл тэр дарга. Даргын хувиар “Ерөнхий зөвлөлийн гишүүдээ нийслэлийн намын үүрүүдийнхээ дарга нартай уулзуулах төлөвлөгөөтэй” байснаа тэр өөрөө ч хэлсэн байдаг. Гэхдээ энэ хурал Ерөнхий сайдад нэр дэвшигчийг сонгох хурал биш байсан гэж тайлсан. Ерөнхий зөвлөлийнхнөө нийслэлийн үүрүүдийн дарга нартай уулзуулах нь төлөвлөгөө төдий байгаагүй, бүр хэрэгжсэн тухай тэр ярьсан. Өөрөөр хэлбэл хурал болсон. Гэхдээ Ц.Элбэгдорж энэ хурлыг “уулзалт” гэж ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
томъёолсон. Харин уулзалттай давхцуулж “хурал” хийж болохгүй байсан гэх тайлбар хийсэн. Итгэл үнэмшил төрөхөөргүй энэ тайлбар дараагийн таамгийг үүсгэсэн нь түүний Н.Багабандитай хийсэн байж магадгүй тохироо. Энэ бол зүгээр л хардлага шүү. С.Зориг Ерөнхий сайд болох нь Н.Багабандийн хувьд ч, Ц.Элбэгдоржийн хувьд ч ашигтай байгаагүй гэж тухайн үед сэтгүүлчид таасан. Манлайлал, тэргүүллийн хувьд намдаа ч, нийгэмд ч С.Зориг Ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэгчээс хамаагүй урд байсан. Зарчимч, шударга улстөрчийн хувьд Н.Багабандийн болзлыг бас хүлээж авахгүй. “Зориг Ерөнхий сайдад нэр дэвшинэ гэдгийг мэдэж байсан хүмүүс байж болох л доо. Зориг үүнээс болж алагдсан гэж үзэж байгаа бол тэднээс л асуух хэрэгтэй” гэсэн Элбэгээгийн хожмын яриа нэр дэвшүүлэхээр бэлтгэж байсныг хангалттай нотолно. Харин “Зориг бол тийм ч их нээлттэй хүн биш шүү дээ” гэсэн нь тэдний хооронд ойлголцол огт байгаагүйг илэрхийлсэн юм.
Өдрийн сонин. 2000.01.20 №17 “Ц.Элбэгдорж: Энэ хэрэгт намайг сэжиглэхээр “бай”-гаа онохгүй байна даа гэж боддог”, Өдрийн сонин. 2001.09.20 №223 “М.Энхсайхан: Нийгэм хүчтэй сөрөг хүчнийг нэхэж байна”, Өдрийн сонин. 2000.04.25 №96 Б.Нямбуу “Зоригийг хэн хөнөөв” www.demparty.mn 13
Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, I хороо, 4 байр, 3 орц, 3 давхар, 48 тоот
14
Хүн амины онц ноцтой гэмт хэрэг гарав.
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
15
16
Хэргийн газар Хэрэг гарсан оройн 20 цагийн үед С.Зориг агсаны гэрт эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүн нэвтрэн орж эхнэр Б.Булганы гарыг хүлж угаалгын өрөөнд нь оруулж орхижээ. Оройн 22 цаг өнгөрөх үед С.Зориг гэртээ ирэхэд гэмт этгээдүүд түүнийг 18 удаа хутгалж амь насыг нь бүрэлгэсэн юм. Б.Булганы дурдсанаар гэмт этгээдүүд Батаа, Оюун хэмээн бие биенээ дуудацгааж “Энэ бол Эрдэнэтийн эхлэл, дараагийнх нь Бат-Үүл” хэмээж багаа хуулан, авч явсан сүхээ орон доогуур орхиж явцгаажээ. Тэд гэрээс нь 310 ам.доллар, 15000 төгрөг, дөрвөлжин талсттай 750 сорьцтой, 18.5 грамм хэмжээтэй эрэгтэй хүний алтан бөгж 1 ширхэг, хар өнгийн “дөш” чулуун шигтгээтэй 17.0 грамм хэмжээтэй монетон бөгж, ээмэгний хослол, улаан эрээн шошготой 750 гр-ын шилтэй, хугас хятад жан, 750 гр-ын шилтэй эргэн таглаатай, хар эрээн шошготой япон цуу, дунд гарын мөнгөн аяга 5 ширхэгийг авч явжээ. Гэмт этгээдүүдийг гарч явахыг харсан 19 настай хоёр хүү Б.Булганд тусалж, хөршүүдэд нь мэдэгдэн, цагдаа дуудсан байна. Хэргийн газраас 50-иад ширхэг үс, хуруу болон гутлын арав гаруй мөр зэргийг эд мөрийн баримт болгон авсан байна. Цагдаагийнхан дуудлага авсанаас хойш 7 минутын дотор ирсэн гэдэг ч зарим эх сурвалж 40 минутын дараа ирсэн гэж хэлдэг. Хэргийн газар цагдаа нараас гадна хамтран зүтгэгч, улстөрчид нь олноор нэвтрэн орсноос нотлох баримтуудыг бүдгэрүүлсэн гэж үздэг. “Нөгөөдөр” сонины 1999.05.04-ны №03-т гарсан шүүх эмнэлгийн дүгнэлт материалд хавсрагдсан энэхүү зургууд тухайн үедээ уншигчдад төдийлөн таатай сэтгэгдэл төрүүлээгүй юм. Манай сэтгүүл хэрэг явдлыг тоймлон харуулах үүднээс уг зургийг дахин хүргэж байгаа болно.
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
Ардын эрх 1998.10.21, Өдрийн сонин 1999.11.24, CNN Лиза Лей-ийн ярилцлага, Сэрүүлэг сонин 2001 он №25, Олон улсын парламентын холбооны хүний эрхийн хорооны төлөөлөгчдөөс Монгол улсад хийсэн айлчлалын дүнгийн тухай илтгэл
17
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Б.Булган Б.Булган 1993 онд С.Зориг агсантай танилцаж дотноссон гэдэг. Талийгаачийн ойр дотны хүмүүсийн яриагаар Б.Булган маш халамжтай нэгэн бөгөөд тэд өөрсдийн харилцааг “франц маягийн дурлал” хэмээцгээн өтөлсөн хойноо ойн цагдаа болцгооно гэдэг байжээ. Гэмт хэрэг гардаг байр бол Б.Булганы гэр бөгөөд талийгаач тэднийд нүүж ирсэн аж. Хэрэг гарснаас хойш, 1999 оны 3 дугаар сарын 9-нд түүнийг сэжигтэнээр татан хорьж шалгасан байдаг. Түүнийг хэтэрхий цаг алдаж хорьж шалгасан, энэ нь тактикийн шинжтэй үйлдэл учир зөв, хамаг нууцыг Булган л мэднэ, эхнэрийг нь сайн яриулбал хэргийн гогцоо тайлагдана гэх зэргээр түүнийг тойрсон хардлагууд байдгийн дотор хошууч генерал Б.Цийрэгзэн Парламент сонины 1998.10 №22-т “Эхнэрийх нь мэдүүлэг үнэн
Гэрэл зургийг inet.mn
Цорын ганц амьд гэрч.
гэхэд мэргэжлийн ямар ч хүнд шууд эргэлзээ төрөхөөр байна лээ” хэмээн эргэлзэж буйгаа илэрхийлжээ. Хэрэг гарсанаас хойш хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр огт гарахыг хүсээгүй тэрээр “Нөгөөдөр” сонины сурвалжлагч Р.Даваажавт нэлээд дэлгэрэнгүй яриа өгсөн гэдэг. Гэвч хэд хоногийн дараа тэрхүү яриагаа Монголд нэлээд нэртэй эрүүгийнхэнтэй цуг сүрдүүлэх, гуйхын хооронд багагүй үнээр буцаан худалдаж авсан гэдэг. Цагдаагийнханд энэ ярилцлагын засвартай хувь очсон байсныг Р.Даваажав хэлсэн ч цааш нь лавшруулан шалгаагүй бололтой. Үүнээс гадна тэрээр СNN сувгийн сурвалжлагчаас өөр хүнд хэргийн талаар бараг дурсаагүй байна.
Сэрүүлэг 1999 он №59-60, Өдрийн сонин 1999.03.13 №4,
18
Анхны ам зургаар эрэгтэй нь 150-155 см өндөр, туранхайвтар, богино үстэй, хар бараан өнгийн богиновтор хүрэм, бараан өнгийн өмдтэй. эмэгтэй нь эрэгтэйгээсээ үл ялиг өндөр 160-165 см орчим, задгай тавьсан дунд зэргийн урттай тайрмал үстэй, бор хүрэн өнгийн урт цувтай, дөрвөлжин хоншоортой зузаан ултай гуталтай байсан гэж дүрслэгджээ. Гэвч ам зургийг хоёр жилийн дараа шинэчлэн зуруулсан бөгөөд тэднийг гарч явахад нь харсан гэх хоёр хүү болон Б.Булган нарын мэдүүлэг дээр үндэслэжээ. Шинэчилсэн ам зургаар эрэгтэй нь 155-158 см өндөртэй, 25-35 орчим насны, бага зэрэг майга хөлтэй, богино спорт халимагтай, өргөн шанаа, унжуу хамартай, гар хуруунуудын үений хэлбэр бага зэрэг алдагдсан туранхай нэгэн байж. Тэрбээр хэрэг үйлдэх үедээ дөрвөлжин зураасан хээтэй саарал срочка өмсөж явсан ба бөгтөр нуруутай, хүнд хүчир ажил хийж явсан байж болзошгүй гэнэ. Түүнийг харсан ямар ч хүн намхан давжаадуу жижиг биетэй хүнд тооцохоор аж. Харин эмэгтэй нь 164-166 см орчим өндөр. 30 орчим насны нэгэн. Нэлээд захирангуй харьцаатай эл эмэгтэй хэрэг үйлдэх үедээ мөрөө хүрсэн тайрмал богино үстэй байжээ.
Ам зураг Ам зургууд нэлээд өөрөөр зурагдсан байдаг. Эхний зургийг зурсан гэх зураач Ц.Байды цагдаа нар зуруулахдаа гэмт этгээдүүдийн тухай мэдээлэл өгөхгүй нэлээд хайхрамжгүй “ингэсгээд зурчих” гэсэн байдлаар хандаж зуруулсан гэж ярилцлага өгсөн ч сүүлд өөр нэг хэвлэлд би ам зургийг огт зураагүй хэмээн ярьжээ.
Ардын эрх 1998.10.05, Өдрийн сонин 1999.4.14 №39
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
19
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Эзгүйрэл Суудаг байсан ширээ, тоглодог байсан шатар, татдаг байсан тамхи нь эзэнгүйдэхийг тоохгүй орхиж болох ч “эрх ашгийн эрэмбэ”-ийг дээдэлсэн үзэл баримтлал, “монгол хүний саруул ухаанд итгэх” итгэл үнэмшлийг нь юугаар ч орлуулшгүй. УИХ, Засгийн газрын гишүүн, Дэд бүтцийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч асан С.Зоригийн Төрийн ордон дахь албан тасалгаа. 1998 оны 10 дугаар 03.
20
Гэрэл зургийг Т.Өсөхбаатар
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
Гэрэл зургийг Т.Өсөхбаатар
21
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Э.Бат-Үүл С.Зоригийг хөнөөсөн хэргээс хамгийн их хэл аманд өртсөн хүн.
Гэрэл зургийг ГАММА
Б.Булганы “Дараагийх нь Э.Бат-Үүл” гэж хэлээд алуурчид гарсан гэдэг мэдүүлгээс бүх юм эхэлдэг. Тэр орой нийслэлийн Цагдаагийн газрын дарга Н.Ганболд түүнийг хамгаалалтанд авахаар гэрээс нь дагуулан гарч хэргийн газар авчирсан байна. Хэргийн газраас гарсан хойноо Э.Бат-Үүл өмсөж явсан цагаан малгайгаа орхисноо санасан ч эргэж орж аваагүй гэдэг. Чухам энэ малгайнаасаа болж 2000 оны 4 дүгээр сарын 11-нд хэрэгт сэжигтэнээр татагдан байцаагдах болсон юм. Мөн оны 8 дугаар сарын 9-нд “Касабаланка” ресторанд эхнэр хүүхдийн хамт хооллож байхад нь “малыш” хэмээх Б.Энхтүвшин ирж агсан тавьж, нүүр рүү нь ус цацсаныг эхнэр Б.Дэлгэртуяа нь тэсэлгүй алгадаж орхижээ.
Гэвч цагдаагийнхан ус цацсан, алгадсан этгээдийг бус Э.Бат-Үүлийг сэжигтэнээр татан байцааж танхайрсан гэх үндэслэлээр 20 хоног цагдан хорьсон байна. Э.Бат-Үүл ч хэрэг гардаг өдрийн тухай CNN-ний тусгай сурвалжлагчид өгсөн ярилцлагадаа “Би хаалган дээр очоод орж болох юм уу гэж Ганболдоос асуухад болно гэж хэлээд намайг дагуулан хэргийн газар руу орсон” гэсэн байдаг бол “Өдрийн сонин”-нд “Н.Ганболд халамцуу манайд ирсэн” гэж ярьсан байдаг. Н.Ганболд ч тухайн өдөр Хандгайтад болсон Нийслэлийн эрүүл мэндийн өдөрлөгөөс буцаж явахдаа дуудлага авсан тухайгаа дурссан юм. Малгайны тухайд Д.Мөрөн “Э.Бат-Үүл гаднаас малгайтайгаа орж ирсэн” хэмээн баталдаг. Өдрийн сонин 2004. 04. 07 №81, Өдрийн сонин 2000.08.25 №199, Монголын мэдээ 2000.08.31 №167, Зууны мэдээ 1999.08.05
22
Сэжиж онгичсон сэжим “Өч төчнөөн гэрчийг үл тоомсорлон ингэж улаан цайм гөрдөхийн учир юун билээ. Хэнд ямар ашигтай, хэнээс ямар захиалгатай юм бэ?” гэж Дэд бүтцийн хөгжлийн сайдын зөвлөх асан Р.Батаа гуай хожим асуусан юм. Асуултын учир нь Тахир соёотын чанга дэглэмтэй шоронгоос Д.Энхбаатарын “Нутаглуулсных нь орой 19 цагийн үед Павлов утасдаад “Бид нэг найзаа алдчихлаа. Гашуудлаа тайлъя. Чи элчин дээр хүрээд ир” гэсэн. Намайг очиход С.Баяр, Равдангийн Батаа, Хулан байл уу, үгүй юү, сайн санахгүй байна, Павловын туслахууд цугласан байсан... Яагаад ч юм Р.Батаа гуай хашгичаад л, С.Баяр руу дайраад байсан. “Зачем ты убил мальчика” гээд Баярыг барьж авах гээд байсан” гэж ярьсантай холбоотой. УИХ-ын гишүүн асан Х.Хулан энэ талаар, “Тийм юм ерөөсөө болоогүй. Энхбаатар яагаад тэгж худлаа ярих болсон учрыг нь ойлгоогүй” гэсэн байдаг. Гэхдээ уулзалт болсныг тэр үгүйсгээгүй. ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
Гэрэл зургийг Т.Өсөхбаатар
Хожил ямагт хожигдолтой эсрэгцдэг. Энэ бол тоглоомын хууль. Харин УИХ-ын гишүүн Д.Энхбаатарт хожил нь хожигдол болж хувирсан юм.
Д.Энхбаатар Казиногийн хууль санаачлан, батлуулахдаа авилга авч, тодорхой эрх ашгийн бүлгийнхэнд үйлчилсэн нь илэрч, хоёр нөхрийн хамт УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхээ түдгэлзүүлэн ял эдэлсэн юм. Хуулийг нь С.Зориг агсан Байнгын хорооны дарга байхдаа дэмжиж байсан ч гэлээ авилгыг нь харин үгүй л болов уу. Түүний дэгдээсэн дуулиан үүгээр дуусаагүй. ЭЦГ-ынхан Багануурын чангын хоригдлоор энэ аллагыг үйлдүүлсэн тухай барим тавим үйл явдал зохион ярьсан нь хэрэг мөрдөлтийн явцад нотлогдоогүй. Хөх толбо. 2000 №10 “Дээдэст хандсан санал асуулга”, Өдрийн сонин 2000.03.30 № “Д.Энхбаатар: Талийгаач ерөнхий сайд болсон бол зарим асуудалд их л хатуу байр суурьтай байх байсан”, Маш нууц 2001 №220-221 “С.Зориг агсныг хөнөөсөн алуурчдыг харсан цорын ганц гэрч учир битүүлгээр хөнөөгджээ” www.demparty.mn 23
Та бусад шиг толгойгоо бүү гээ!
Õàÿã: Сэнтрал Тауэр 6 давхар 603 Óòàñ: 7011-2505, 9981-3734 Ôàêñ: 7011-2505 toimch@gmail.com http://twitter.com/toimsetguul www.toimsetguul.mn
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Казино ба С.Зориг Улсын мөрдөн байцаах газар “С.Зоригийн амь насыг бүрэлгэсэн хэргийг шалгах явц”-даа “олон ноцтой хэрэг илрүүлсэн”.
эдний нэг нь УИХ-ын гишүүн асан С.Батчулуун, Д.Энхбаатар, Д.Баттулга нарыг ялласан Казиногийн хэрэг. Үнэндээ С.Зориг тухайн үед хууль бусаар ажиллаж байсан казиногоор үйлчлүүлдэг байж. Мөн “XL-TA” холдингийн захирал Б.Батболдод хаягласан албан бичиг нь түүний казиног хөгжүүлэх нь зүйтэй гэдэг байр суурьтай байсныг нотолдог. Харин Б.Батболд уг албан бичгийг ашиглан Малайзын талаас 500 мянган ам.долларын зээл аваад алга болсон гэдэг. Уг хэргээр Д.Энхбаатар ял эдэлж байхдаа “С.Зориг алагдаагүй бол Казиногийн хэрэг гэгч гарахгүй байсан” гэж үздэгээ ярьжээ. Тэрбээр Казиногийн хууль санаачлан УИХ-аар батлуулсны дээр оролцогчдыг шалгаруулах Тендерийн комиссын есөн гишүүний нэг байсан билээ. Харин хэрэг УИХ-ын гишүүн “сум” хэмээх Х.Дашзэвэгийн ярианаас үүдэн, гишүүн Х.Хулан нарын идэвх санаачлагаар үүсгэгдэн, Ардчилсан холбоо эвслийн доторх “Хөдөөгийн фракц”-ийн оролцоо, МАХН-ын бүрэн дэмжлэгээр биеллээ олжээ. “Казиногийн хуулийг хүчингүй болгочихвол казино эрхлэгчид эргэж мөнгөө нэхэхдээ өгсөн хахуулиа бас нэхэж тооцоо бодох учир энэ нь (С.Зоригийн алуурчныг олох) маш үр дүнтэй зам мөн” гэдэг Ц.Нямдоржийн логик гаргалгаа харин буруу байсан юм.
26
Өдрийн сонин.2000.03.30, http://munkhochir. blogspot.com, Олон улсын парламентчидийн хүний эрхийн хорооны төлөөлөгчдийн Монгол улсад хийсэн айлчлалын дүнгийн тухай илтгэл 2001.08.03
Гэрэл зургийг ГАММА
М.Энхсайхан ба Эгийн голын УЦС М.Энхсайхан, С.Зоригийн аллагыг Монголын ардчилалд учирсан гарз гэж тодорхойлов. “С.Зоригийн амийг бүрэлгэсэн шөнө МҮАН-ын Ерөнхий зөвлөлийн гишүүд Ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэгч Ц.Элбэгдоржийн өрөөнд цуглараад болсон явдлын талаар санаа бодол, таамаглалаа ярьцгааж байсан. ...Намайг очиход тэр хүмүүс МАХН-ын хийсэн ажил, Ерөнхийлөгч Н.Багабандийн хийсэн ажил...” гэцгээж байсныг Э.Бат-Үүл ярьсан байдаг. Үнэхээр МАХН айж эмээгээд хачин эвгүй байжээ. Гэвч удалгүй хэргийн үзүүр Эвслийн засгийн газрын Ерөнхий сайд асан М.Энхсайханыг эргэлтгүй чиглэн “баримтжиж” эхлэв. Өмнө нь Малайзийн ММС компанитай тун ашигтай нөхцлөөр хийгдсэн Эгийн голын УЦС-ын төслийг цуцалж Чехийн Техно-Арт гэх компанитай гэрээ хийсэн нь түүнийг хардах гол шалтаг болжээ. С.Зориг ДБХ-ийн сайд болоогүй байхдаа УИХ-
ын гишүүн А.Ганбаатарын хамт Чех улсад очиж дээрх компанийг нь тандан “жижиг засварын газар” болохыг нь илчилсэн байна. Харин үүний цаад шалтгааныг Баабар хувийн хонзон гэж үздэг. Ямартай ч С.Зоригийн аллагад М.Энхсайханыг буруутгах ажил эрчимжиж, тэр хэрээр МАХН, Н.Багабанди гэх анхны хардлага бараг мартагдсан юм. Хуульч Х.Доржпаламын “М.Энхсайханы Засгийн газар эмхлэгдэх үеэс аллага бэлтгэгдсэн байж магадгүй. Тэр Засгийн газрыг огцруулсан нь бас аллагын бэлтгэл ажлын нэг үе шат байсан байж магад” гэдэг логикгүй таамаг нийгэмд хүчтэй нөлөөлсөн. Мөн Генерал Б.Цийрэгзэнгийн “Монгол оронд 1990 онд хийгдсэн ардчилсан гэгдэх хувьсгалын толгойлогчдын дотор, ялангуяа тэдний далд удирдагчдын хүрээнд овилгогүй, балмад хонзогногч этгээдүүд цөөнгүй байсныг тэр үеийн аюулаас хамгаалах байгууллага мэдэж байсан юм” гэдэг үг ташуур болов. С.Зоригийн дүү удалгүй УИХ-ын гишүүн болсон ч ахынхаа намд элсэлгүй ИЗН-ыг үүсгэн байгуулсан билээ.
Өдрийн сонин №223. 2001.09.20, Өдрийн сонин №175.99.10.01, http://baabar.blogspot.com, Хөх толбо №43. 1998.11
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
27
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Энэ бол Эрдэнэтийн
Алуурчдын хэлсэн үг. Хүн амины хэргийн амьд гэрч Б.Булган ингэж хэлсэн гэдэг.
1995 оны 12 дугаар сарын 14-нд Монгол Улсын Засгийн газар “Эрдэнэт” УҮГ-ыг ХХК болгох тогтоол гаргав. Харин 1996 онд “Эрдэнэт” ХХК-ийн дүрмийн сангийн 75 хувийг тус үйлдвэрийн захирал Ш.Отгонбилэг хувийнхаа “Инженер” ХХК-иасаа хийсэн мэтээр баримт бүрдүүлж. Мөн Оросын талын 49 хувийг эзэмшигч “Зарубежцветмет” нэгдэл 1994 оны 7 дугаар сарын 25нд ирүүлсэн 44-6/567 албан тоотоор нээлттэй хувьцаат компани болсноо мэдэгдсэн ч тухайн үед дараад өнгөрчээ. Үүнийг хожим мэдээд, 1997 оны 3 дугаар сарын 26-нд Төрийн өмчийн хорооны дарга З.Энхболд дүрэм ёсоор Монголд давуу эрх эдлүүлээгүй учир Оросын талын хувьчлалыг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдгээ мэдэгдсэн байна. 1998 оны 8 дугаар сарын 10-нд Засгийн газар 141 дугаар тогтоолоор “Эрдэнэт” үйлдвэрт онцгой байдал тогтоон, Төрийн өмчийн хорооны дарга З.Энхболдод шаардлагатай арга хэмжээг авах онцгой эрх олгов. Үүнээс өмнө үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгдсөн Ш.Отгонбилэг тамгаа аваад сураг тасарсан ба мөн оны 8 дугаар сарын 5-нд “Зарубежцветмет”-ийн Ерөнхий захирал А.Ф.Тюряковоос Ш.Отгонбилэгийг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлснийг эсэргүүцсэн албан бичиг З.Энхболдод ирүүлжээ. Энэ эрхмээс яг ийм утга бүхий, С.Зоригт хаягласан албан бичиг 8 дугаар сарын 26-нд бас ирж. А.Ф.Тюряков, Ш.Отгонбилэг нар биенээ “хуурай эцэг, хүү” гэлцдэг байсныг сэтгүүлч О.Тогоо бичжээ. С.Зориг Монгол-Оросын Засгийн газар хоорондын Худалдааэдийн засаг ба Шинжлэх ухаан-техникийн комиссын Монголын талын төлөөлөгчийн хувиар есдүгээр сард 28
ОХУ-д айлчилсан ба энэ үед түүнтэй Италийн Трир хот орсон барималч Б.Дэнзэн ганзага нийлсэн гэдэг. Д.Энхбаатар, С.Баяр нарын нотолсноор С.Зориг удаах Ерөнхий сайдад нэр дэвшигчээр тодорчээ. Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын даргын хувиар С.Баяр “Ерөнхийлөгчийн зүгээс татгалзах юм байхгүй” гэж хэлсэн гэх ба “Чи Ерөнхий сайд болчихвол “Эрдэнэт”ийн асуудлаар ямар байр суурь баримтлах вэ” гэхэд нь талийгаач “Поезд ушёл” гэсэн хэмээн Д.Энхбаатар ярьж. Мөн “Эрдэнэт”-ийн асуудлыг хэлэлцсэн Засгийн газрын хуралдаанд С.Зориг зориуд суугаагүй гэдэг. Үүний зэрэгцээ С.Зориг, Ш.Отгонбилэг нар толхилцож байсан гэж Д.Энхбаатар ярьсан боловч ДБХ-ийн Сайдын зөвлөх асан Р.Батаа энэ мэт түүний яриаг эрс үгүйсгэж “Н.Багабандиар оролдож тоглох гэсэндээ намайг ийм маягаар ашиглана гэвэл бүтэхгүй” гэжээ. Харин “Зарубежцветмет”-ийн Ерөнхий захирал А.Ф.Тюряковт их хэмжээний улсын өмч идэж шамшигдуулсны учир 1996 оны 6 дугаар сарын 17-нд
эхлэл...
Гэрэл зургийг inet.mn
ОХУ-ын Ерөнхий прокурор №580/96 тоот эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байв. 1997 оны тавдугаар сарын 26-нд ОХУ-ын иргэн Ильичев Игорь Юрьевич гэгч Ерөнхийлөгч Б.Ельцинд хандан бичихдээ дээрх эрүүгийн хэргийг мөрдөн шалгах ажиллагаа нэгэнт мухардсаныг дурдаад “...иргэншсэн, эрхзүйт төр байгуулъя гэвэл эхний ээлжинд Оросын төрийн эрхэнд авилгатай холбогдсон, эрүүгийн ертөнцтэй холбоотой хүмүүсийг гаргахгүй байх бодитой алхам хийх”-ийг хүсчээ. Тэрбээр захидлынхаа төгсгөлд уг захидал эзэндээ эс хүрэх аваас Оросын төрийн түшмэд хийгээд тусгай албадын хийсэн ажил шүү хэмээн сануулж. Харин ДБХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ц.Дамиранд ОХУ-ын Ерөнхий сайдаас манай Ерөнхий сайдад 1998 оны 8 дугаар сарын 31-нд явуулсан факсийг илгээхдээ ГХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга асан “Манай нөхцлийг Оросын тал хүлээж аваагүй нь “Эрдэнэтийн асуудал”-тай холбоотой гэж Элчин сайд тайлбарлав” гэдэг бичиг дагалдуулжээ. С.Зоригтой ойр нөхөрлөж явсан, УИХ-ын гишүүн ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
асан А.Ганбаатар “Өдрийн сонин” (1999.10.01.№175)-д өгсөн ярилцлагадаа “Зориг Ерөнхий сайд болсон бол маш олон бизнес зогсох байсан гэж би бодож байна. Бизнес гэдгийг нь ашиг орлого олдог үйл ажиллагаа гэдэг утгаар ярьж байна. Жишээлбэл, “Эрдэнэт” бол үнэхээр аймаар том үйлдвэр. Түүнийг тойроод Монгол Улсад ашигтай, ашиггүй маш том бизнес явдаг. Ер нь дэд бүтцийн салбар тэр чигээрээ л дээ. Би Зоригийг мэдэхийн хувьд ийм асуудалд яаж хандахыг нь маш сайн хэлж чадна” гэжээ. Харин Ерөнхий сайдад долоо дэвшин бүдэрсэн Да.Ганболд “Тэр аллагыг зохион байгуулсан тодорхой хүн ч юм уу, бүлэг байж таарна. Тэгэх шаардлага хэнд байсан бэ. С.Зориг юуны төлөө ажиллаж, хэний зам дээр саад тавьж байсан бэ” гэж асуусан байна. Цагдаагийн ерөнхий газраас 1999 оны 10 дугаар сарын 15-ны өдөр УИХ-ын гишүүн Ц.Ганхуяг, С.Оюун, Х.Хулан, Т.Эрдэнэбилэг, Ж.Бямбадорж нарын асуулгын хариуг өгөхдөө алуурчид “...бүгдийг нь ална. Бат-Үүлийн гэр хаана байдаг вэ? Одоо Бат-Үүлийг ална гэж хэлсэн” хэмээжээ. Өдгөө “Эрдэнэт” үйлдвэрийн дүрмийн сангийн 51 хувийг Монгол Улсын Засгийн газар, 49 хувийг ОХУын Засгийн газар эзэмшдэг. Ноцтой мэдээ. №15-16. 2001, Өдрийн сонин №51. 2000.03.03, Өдрийн сонин №221. 1999.11.24, Монголын мэдээ. 2000.03.07, Өдрийн сонин №175. 1999.10.01, Дээдсийн амьдрал №071, 072. 2000, Өдрийн сонин №194.1999.10.23, http://www.mining.mn, http://compromat.ru, http://mongol-note.blogspot.com.
29
Хурандаа
Д.Мөрөн Хэрэг гарах үед ЦЕГ-ын даргаар ажиллаж байсан. Сүүлд гавьяат хуульч болжээ.
өрийн хашиж байсан албан тушаалын хувьд хэргийн газар хамгийн түрүүнд очсон хүмүүсийн нэг. Гэвч тухайн үед УИХ-ын гишүүн байсан Д.Баттулга “Элбэгдоржтой хамт хэргийн газар очоод орж болох эсэхээ мэдэхгүй зогсож байхад Мөрөн хаалгаар шагайгаад ороод ир гэж дуудсан” хэмээн хэргийн ул мөрийг олон хүн орсноор балласан бурууг түүнд тохсон байна. Гэвч Д.Мөрөн хэргийн газрын үзлэг хуулийн дагуу хийгдсэн, нотлох баримт хангалттай, хэргийн хүрээ хумигдаж байна, манай цагдаа илрүүлж чадна, цагаан талаас хайж байсан бол одоо хэрэг тодорхой хүрээнд орсон, зүс царайгаа харуулсан, дуу хоолойгоо сонсгосон,
ул мөрөө үлдээсэн хэрэг илрэхгүй байна гэж огт байхгүй гэсэн мэдэгдлүүд хэвлэлийн хурал зарлан хийж, ард түмэнд адал явдалт кино үзэж буй мэт хүлээлт үүсгэж байжээ. Д.Мөрөн 1999 оны 11 дүгээр сарын 24-нд албан тушаалаа өгч 2000 оны УИХ-ын сонгуульд МАХН-аас нэр дэвшжээ. Сонгуулийн сурталчилгааныхаа ярилцлагад “Эвслийн засгийн газрын үед С.Зоригийн хэрэг илрэхгүй” гэж хэлсэн нь МАХН үнэмлэхүй ялалт авахад нөлөөлөөд зогсохгүй өөрөө ч сонгогджээ. Гишүүн болсон хойноо “Би сонгогдвол энэ хэргийг илрүүлнэ гэж хэлээгүй. Гэхдээ миний хэлсэн батлагдсан. Ямар үндэслэлээр вэ гэдгийг би одоо яримааргүй байна“ гэж ярилцлага өгжээ.
Өдрийн сонин 2001.05.25 №123, Өнөөдөр 1998.11.17 №223, Өдрийн сонин 1999.11.24, Үг сонин 2001 оны тавдугаар сар. №007
30
Гэрэл зургийг Д.Баярбат
С.ЗОРИГ ТОЙМ
ЦЕГ-ын дэд дарга асан, хурандаа Д.Базаргүр
Дэд хурандаа З.Төрмандах
УИХ-ын сонгуулийн үеэр Д.Мөрөн энэ хэрэг Эвслийн засгийн газрын үед илрэхгүй гэж хэлсэнийг би гайхсан. Би тэр үед ЦЕГ-ын дэд дарга байсан. Тухайн үед Д.Мөрөн дээр эрүүгийн хэрэг үүсчихсэн байсан. Хавтаст хэргээс олон материал алга болчихсон байсан. Цагдаа хэрэг үүсгэсэн юм биш. Намайг ажил хүлээж авахаас өмнө Нийслэлийн прокурорын газраас үүсгэсэн байсан хэрэг. ...Энэ хүн ямар материал, ямар нотлох баримт авч явчаад ингэж итгэлтэй хэлээд байгаа юм бол доо. Ямар илрүүлэхгүй хөшүүргийг нь хийчихээд ингээд байгаа юм бол доо гэж. Ийм үүднээс энэ хүн дээр үүсгэсэн эрүүгийн хэргийг ноцтой шалгах ёстой, идэвхтэй шалгах ёстой гэдэг байр суурьтай байсан. Би эрүүгийн цагдаа, мөрдөн байцаах газрын дарга байсан хүний хувьд энэ хэрэг дээр их анхаарал тавь гэж байсан. Тэгэхэд хэд хэдэн ноцтой асуудал гарсан. Гэтэл өнөөдрийг хүртэл энэ хэргийг шалгахгүй дараад байна.
Яагаад шинэ Засгийн газар бүрэлдээд энэ хэрэгт анхаарал тавина, хэргийг илрүүлнэ гэж ярьсныг би одоохондоо мэдэхгүй байна. Прокурорын байгууллага хавтаст хэргийн материалтай танилцаад, хэргийг шалгах явцад гарсан алдаатай зүйл дээр нь хуучин ажлыг хэсэгт эрүү үүсгэн шалгаж байгаа. Хэргийн газар байсан цустай зангиа ЭЦГ-ын хогийн савнаас гарсан. Зангианы асуудал ч энэ дотор байгаа. Ялангуяа энэ хэрэг дээр Батаа, Оюун гэсэн нэртэй болгоныг шалгах гэж их болхи үйлдэл хийсэн шүү дээ.
“С.Зоригоос хойш” нэвтрүүлэг Еаgle tv. 2000 он
Дэд хурандаа С.Цогтбаяр С.Зоригийн хэрэг гарсны дараахан тэр үед ЦЕГ-ын дарга байсан Д.Мөрөн хэргийг процессоор нь ярьж задалж байсан. Уг нь бол хэргийн нууцлалын тухай хуулийн тусгай заалт ч байдаг юм шүү дээ.
Маш нууц 2001. №220-221
2000 оны аравдугаар сар
Нийслэлийн прокурор Д.Даваадорж Анх хэргийн газрын үзлэг хангалтгүй хийгдсэн нь тодорхой болсон. Хэргийн газраас олдсон гэх 5000, 1000- тын дэвсгэрт болон зарим нэг эд мөрийн баримтын чанартай зүйлүүд алдагдсан гэдэг мэдээлэл ирсэн. Тэр бүхэн ямар учиртай болохыг шалгахын тулд энэ оны долдугаар сараас өмнөх ажлын хэсэгт эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа. Хэргийн газарт үзлэг хийхдээ хивсэнцэрийг эд мөрийн баримтаар хурааж аваагүй байсан. Гэтэл Зориг агсны гэрийнх нь балкон дээр л байж байсан юм билээ. Энэ мэт тодорхой факт байгаа учраас үнэн зөв эсэхийг нь Эрүүгийн журмаар шалгуулах зайлшгүй шаардлага гарсан.
2000 оны арванхоёрдугаар сар
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
31
С.ЗОРИГ ТОЙМ
“Ард”
Я.Батсүх С.Зоригийн найз. Үүнийг “Хонх”-ын С.Цогтсайхан нотолдог.
рдчилсан хувьсгалын үйл хэрэгт оролцсон тэрээр С.Зоригийн амийг бүрэлгэх үеэр Монголд байсан ч 1998 оны аравдугаар сарын 7-нд АНУ руу явсан нь цагдаагийн сонирхлыг татаж, сэжигтнээр татжээ. Мөн С.Зориг алагдсан орой “Ард” Я.Батсүх нь Э.Бат-Үүлийнд ирсэн, маргааш нь Манзуширийн хийд рүү амралтанд явсан гэж хэвлэлээр шуугиж байв. Харин Э.Бат-Үүл “С.Зориг агсан алагдсан орой манайд ирээгүй. Тэр хэрэг гарахын өмнөхөн Батсүх, Гадаад хэргийн яамны Даваадорж, Болдбаатар бид дөрөв манай гэрийн хажууханд биллярд тоглосон” гэж үгүйсгэжээ. Я.Батсүх нь МХЗЭ-ийн Төв хороонд лабораторийн эрхлэгчээр ажиллаж байгаад 1998 онд АНУ-д худалдааны атташегаар явсан. АНУ-д сууж байсан тухайн үеийн Элчин сайд Ж.Чойнхорын хэлснээр Монголоос Я.Батсүхийг ажлаас нь халах шийдвэр аваад 1999 оны аравдугаар сарын 1-нд дипломат паспорт, үнэмлэхийг нь хураан авч, бүртгэлээс хасчээ. 1999 оны есдүгээр сарын 15-нд
Эрүүгийн цагдаагийнхан Я.Батсүхийг АНУ-аас Бээжин эсвэл Токиогоор дамжин онгоцоор ирэх сураг авч отолт хийсэн ч бүтэлгүйтжээ. Дараа нь 1999 оны 10 дугаар сард түүнийг АНУ-аас баривчлан авчирч хорьсон байна. С.Зоригийн хэргээс гадна банкнаас 100 сая төгрөг аваад төлөөгүй, улсын хилээр түүхийн дурсгалт зүйл гаргасан зэрэг хэргээр шалгасан гэдэг. Сүр дуулиантай баривчилж ирсэн хэдий ч Ганц худагт зургаан сар хорьсны эцэст шүүхийн шийдвэр биелүүлэхээс зайлсхийсэн болон ГХДС-ийн диплом хуурамчаар үйлдсэн гэх хэргээр нэг жил жирийн дэглэмтэй ангид хорих ял оноосон юм. Шүүхийн шийдвэр гарснаас хойш хоёр сарын дараа тэрбээр өвчний улмаас суллагдсан. Түүнийг хоригдож байх үед ардчиллын төлөө хамт зүтгэсэн олон найз нь сайн мэдэхгүй гэдэг байв. Харин найз Н.Баяраагийнх нь хэлснээр ардчиллын алтан хараацайнууд өлсгөлөн зарлахын өмнөх өдөр Я.Батсүхийн гэрт очиж, бургуй тавиулж байжээ.
Өнөөдөр сонин 1999.12.3, Шинэ улаанбаатар 1999.11.15, Өдрийн сонин 1999.11.8, Зууны мэдээ 1999.11.10, Монголын мэдээ 2000.08.12, Хөх толбо 1999.№41, Амьдрал сонин 1999.№61, Зууны мэдээ 1999.11.1
32
Дамирангийн
Энхбат
Түүнийг С.Зоригийг хороосон хэрэгт холбогдуулахын тулд хулгайлж 2003 оны тавдугаар сарын 15-нд Франц, Бельги, Германы нутгаар дамжуулан Монголд авчирчээ.
онголын хилээр орсон гэх тэмдэглэгээ хийлгүй авчирч, хотын гадна орших нууц байранд хорьжээ. 2003 оны наймдугаар сарын 15-нд хийсэн видео бичлэгт тэрээр “Тагнуулынхан зөвхөн С.Зориг агсаныг алсан гэдгийг хүлээ. “Цагаан шонхор”ын Ч.Энхтайваны захиалгаар алсан, цаана нь “Эх оронАрдчилал” эвслийн дарга М.Энхсайхан байсан биз дээ” гэсэн ганцхан зүйлийг тулгасан тухай ярьсан байдаг. Ингэж ял тулган эрүүдсэн хэдий ч тэр хэрэг хүлээгээгүй. Тавдугаар сарын 24-нд түүнийг “ТЕГ-ын мэдээлэгч” гэж бүртгэн 25-нд хилээр орж ирсэн мэтээр цагдаагийн газарт бүртгүүлжээ. Энэ хүртэл түүнийг олон цагаар сандал дээр суулгах, бууны бөгсөөр элгэн тус газар нь цохих, цаазлах гэж буй дүр эсгэн айлгах зэргээр тарчлаасан гэдэг. 2004 оны сонгуулийн өмнө эрх баригчид С.Зоригийн аллагад сөрөг хүчнийхнийг буруутгах зорилгоор Д.Энхбат-Ч.Энхтайван-М.Энхсайхан гэсэн гаргалгаа бодож олжээ гэж тухайн үед хэвлэл мэдээллүүд бичиж байв. Энэ талаар УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин “2004 онд одоогийн МАН-ын дарга байсан хүн тухайн үеийн “Эх орон-Ардчилал” эвслийн дарга М.Энхсайханыг С.Зоригийн аллагад буруутгахын тулд Францаас хүн баривчлан ирж, гэмт хэрэгтэн гэж тулгаад, нотлогдохгүй болохоор нь өөр зүйл ангиар шоронд оруулсан. Хэрвээ тухайн үед Д.Энхбат энэ хэргийг М.Энхсайхан захиалсан гээд хэлсэн бол маргааш нь тэр хүн үхээд нөгөөдөр нь М.Энхсайханыг шоронд аваачаад хийх байсан” гэж ярьжээ. Д.Энхбат 1977-2004 онд “танхайрсан”, “давтан бүлэглэж хулгай хийсэн”, “хутга мэс ашиглан, бусдын биед санаатай гэмтэл давтан учруулсан”, “улс нийтийн эд хөрөнгийг хулгайлж, ашиглан шамшигдуулсан”, “хууль бусаар хил зөрчсөн”, “тээврийн хэрэгсэл авч зугтаасан” зэрэг олон хэрэгт орооцолдон ял эдэлж байсан. Тэр шоронгоос гараад 5 хоногийн дараа буюу 2006 оны дөрөвдүгээр сарын 22-ны өдөр нас баржээ. Д.Энхбатын нэр С.Зоригийн хамтран амьдрагч Б.Булганы мэдүүлэгт дурдагдсан Батаатай таарч байлаа. Зууны мэдээ 2006.6.10, Хувийн мөрдөгч 2003 №13, Өнөөдөр 2003.11.12, Сэрүүлэг 2004 №4, Улс төрийн сонин 2011.9.68, freezone.mn, shudarga.mn ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
Өмгөөлөгч Л.Санжаасүрэн Тагнуулын ажилтан байсан тэрбээр Д.Энхбатын өмгөөлөгчөөр ажиллахдаа түүнийг хулгайлж, тарчлааж байсныг видео бичлэгээр баримтжуулжээ. Есдүгээр сарын 27-нд “25 дугаар суваг” телевизээр уг бичлэг цацагдсаны дараа төрийн нууц задруулсан гэх хэргээр 2004 оны арваннэгдүгээр сард 18 сар хоригдох ял хүлээж Амгалангийн хориход ялаа эдэлсэн юм. Мөн өмгөөлөх эрхээ хасуулжээ.
Б.Хурц ТЕГ-ын Сөрөг тагнуулын газрын дарга байхдаа Д.Энхбатыг хулгайлах ажлыг толгойлсон тэрбээр ҮАБЗ-ийн ажлын албаны даргаар дэвшсэнийхээ дараа дээрх хэргээрээ 2010 оны есдүгээр сарын 17-ны өдөр Лондоны Хитроу онгоцны буудлаас Английн цагдаад баригдсан. Бүтэн жилийн хугацаанд Их Британийн шүүхээр шалгагдсаны эцэст 2011 оны наймдугаар сарын 19-нөөс Берлиний шоронд хоригдсон бөгөөд өнгөрөгч сарын 28-нд Монголд буцаж ирсэн. Түүний суллагдсан шалтгаан одоогоор тодорхой бус. Б.Хурц нь 2011 оны 11 дүгээр сард АТГ-ын дэд дарга болсон.
33
С.ЗОРИГ ТОЙМ
уяа нь И.Сарант сан бай гэргий С.Эрдэнийн харилцаатай . Түүнийг УИХ-ын ой маш дотно өгч байсан юм сэтгэл С.Зоригт ярилцлага нөхөр С.Эрдэнийн Намайг “ , гэж хэвлэлдсанаас хойш газарт очиж н баривчлагд , цагдаагийн Өдрийн сони . .24 санаа хямарч ” гэж байв дөр 1999 №23 өгөөч гө шалгаад Монголын нэ 4, 1999.4.1
“Сэлэнгийн У.Бо лдто ” хэмээгддэг У.Баатаржав й хамт жинхэнэ С , түү .Зориг У.Баатаржав У.Баатаржав хэрэгтэн ний хөнөөгд дүү , дү Цагдаагийнхан с нар мэт ү ы г Төв гарлаа дуулианыг анхөн хэрэгт “Доён аймагт ОХУ холб ” хэмээх тухай гэхэд “Чи б хэргээ , дүү олгон -ын Эрх огдож 25 жилтэй У.Бо У.Баатаржав хүлээг нь Ганцбаривчланүү хо байв. бол лд хоёр тоо ох т х ярьс . Цаад , бүх ухай ыг баривчлах юм утагт х авчирч с х ан орьж нотл , зөвшөөрөлтэй байдагүнээ хэлчих огд байлаа . үед эсэрг Цагдаа ” гэж сон. Чи дайр бай амьд . сан үүцэл ү нар У.Баатаржав сан гэдэг зүүлбэл . Зу уны буудаж , мэд ээ № 82
н й и г р Хэ
нь салтайд үнэхээр “Хараморохо стикийн байгаа яваад . . . З.Нармандах . Кримналиоо гэжаны с рцг маргааш сан оод о улчих сэн Хуульч бай у лсны хив т би алуу үй хүрч нар тойрнийг ор үү ү ” рг х бариад та у д д ү Тэгэнг аад ү шил сан. 0 1 л о яанааюм нөхд Тэгж уулдаг уна б он сан юм. охи томр түүгээд уначих ож байгаа үй з .03.08 гд о үс аяг дараа с юм д 0 о саа р 200 үй б дээрээ . ”Миний эрхг анхнаа өөдө айсанөөрийн суудал ан” Өн с гэж . Энэ а үй бай чинь уулалтг байг
Хэрэг ний шалгах с хүрг лэлийн ажлы хүм үүлсэн бүх дү н хэсгээ ү байна үргийн с 1 яриа үсийн 2 .С би хор төрлийн оршин, сүүлийн еийн удалгаанд оод ас ы суугаа үед өндөр, зорч Оюу н Засаг уулттай хөрөнгө с хөгжил о наа дарга судалгааг н хаягаа ял эдэлж байж нарт бэлтэй , үснийБатаа нэртэй болз өөрчилж ирү бай үлэхийг сан ошг засалт бол ү гадаад с й он , хэрэглэдэг хүсэв эсэхийг , урьд бо байж . Өн нь өөдө нарийн гэмт лон ор болзо хэрэгт он н шгүй үг р 19 с утагт , 99.5 удалж .8 ажл сэжиглэгдэн ын хэ сэгт
34
ээ үгийнх дүү, дү д таван , в а а , г Ээж ү гээ аярбаты оёр хү нялх х ороосон Б.Б сөн х ө хүнийг оригийг хөнө алгаж ш мөн С.З олбогдуулан агийг р х м т а г э ц р хэ нуу ө үүний байв. Т вд гэдэг, өөрө иг р у о с н .З у С ю О й, рнаас т нэртэ Баярба хөнөөсөн бай н г ы агсаны эн Б.Баярбат эргээс з х холгүй хэрэг болсон алгажээ. н ш э с г д й л и й н ү ү 1, алан тү шалтга нин 2001.02.2 3 .1 со Өдрийн н мэдээ 2001.2 ы Монгол
Иргэн н .Чинбат хэрэгт шалгагдаж мөн С.З оригийг тэрээр хөнөө хүн амин байв. Учир нь 1996 сөн тухайн ы үед хохир хэрэгт холб онд о нийлүү лж хүлс огчийн хоёр гдсон бөгөөд эн байдалтай эрхий мөн яг х тийм байдлаар байжээ урууг нь иргэн н . Б.Б .Чинбат хүлсэн байсан улганыг шалгагджээ учир .
эргэн
тойрон
д
1996 оноос хо йш ноцтой дээрми удаа дараа йн хэрэг үйлдсэн Б.Ш инэбаяр, Б.Тэмүүжин, У.Г О.Энхбаяр на анзориг, ры С.Зоригийг хө г нөөсөн хэрэгт сэжиглэн шал гаж буй тухай Эрүүгий н дэд дарга, дэд цагдаагийн хурандаа Б.Болдбаатар мэ дэгдэв. Ардын эрх 19 98.11.12
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
35
С.ЗОРИГ ТОЙМ
а ын нда сан га а , хура ыг ажл гийг р а э д р р э я г э н -ы гх тба сэн ЭЦГ амьян , Я.Ба днээс у аар р л э Ж ү а Ц. азарг гав. Т ны т ллах Д.Б ээс гар ллагаа нд ажи хэрэг и э м хэсг дөх аж “бид ин ий гийж л х мөр рхоход ид да руу өн сэн зүй ш сони гт цаа уурхай ж мэд хөд л о үр ө . Уг н о х ий о вэр өг й” гэв ээ. ү н х д а д и ү лаж ий шг гар аа. Б м ш болзо л ажил н 12 л й р а и х ээс ары айж ног дээр эсэн б эг 5 хо 9 он, 3 с г 9 с р хү ын хэ дээ 19 э ажл голын м
Байрны гадаах гараашийн ойролцоогоос олдсон эд мөрийн баримт болох цустай 5000 төгрөгийн дэвсгэрт алга болжээ.
Мон
агсан чээ. үүнд хүс үл гиш Ү Э.Бат хамгаалалт үвшин аны дараа ш Энхт 6 улс Малы баривчлу 2000.08.1 э э д э тавьж лын м о Монг
хүний н холбооны улсад парламенты онгол М с өө Олон улсын ы төлөөлөгчд : 4.1.2. хороон илтгэл эрхийн ын дүнгийн тухай зар хийсэн айлчлал ажилд, ялангуяа хэргийн га ой х цт га но ал д ш ил н аж дө лах Мөр баримт цуглуу мүүс дээрээс нотлох рсныг уулзаж ярилцсан хү ох га тл но ал л гд ха та чу ду а алда м маш Түүнчлэн зари стай цаас, ноён зааж байв. ... цу й хи бү э хэ ны ртүүд) мөнгөн дэвсгэ баримт (хуруу н ло бо ил ш ий дн нө нү өм Зоригийн д ирэхээс а. Төлөөлөгчи гах үйл алдагдсан байн элэл дотор уг мөрдөн шал илтан дэ аж мэ йн гдааги хүргүүлсэн цож байсан ца ан тухай өгүүлсэн ол ор д ан га ла ажил с барс өл байдалд на агдаагийн сэжигтэй нөхц чдийн айлчлалын үеэр Ц өг өд байдаг. Төлөөл дарга үүнийг баталсан бөгө аны н га ерөнхий газры нь мөрдөн байцаах ажилла н йн та ги ил үр аж дү , йн туха йсан д оролцож ба инжээч эхний үе шатан сийн криминалистикийн ш х га лт ус хэ ду а йн ла ги ла аа цагд өгчдийг айлч өл лө өгсөн Тө р . ээ ээ чг эс би байсан аж зарим гишүүдэ тныг Зоригийн ий чн хү г рө ил сө үед йн аж р уг цагдааги үнд орсон мэдээлэл дото лагын дараа хамгийн түрү хайн ал орон сууцанд . Мөн уг мэдээлэл дотор ту ор ур ээ ок чж пр би хүн гэж дүүргийн тавьж байсан гэж хэрэгт хяналт хцөл байдлаар нас барсан йж нө ба й эн тэ лс иг мөн сэж ар живүү ийг санаатайга сэтгүүлч ноён үн тү д аа рд ду й . Нэр хүндтэ гийн магадгүй гэжээ ригийн хэрэг болон казино бас лч Зо үү ү, тг хү сэ н ан мы йс Аки алжилж ба рв су ар ла та хэргийн ан байна. бусдад алагдс
Ноцтой мэдээ сониний эрхлэгч Б.Галсансүх: Жишээлбэл Интерпрэсс хэвлэлийн газар Зоригийн хавтаст хэргийг хавтаслуулж байсан. Бүх ажилчид нь гар дамжуулаад уншиж байсан. “С.Зоригоос хойш” нэвтрүүлэг Еаgle tv
өндөр албан МоАХ-ны тэргүүлэгч Д.Сүхбаатар: Өнөөдөр төрийн байсан тушаал хашиж байгаа, хуучин НАХЯ-ны мэдээлэгч 0.02 хүмүүсийг шалгах хэрэгтэй. Өдрийн сонин 1999.1
Дэд хурандаа хүн ху Д.Энхбат тг авч цар алж алчихаа : Тэгж олон д а хэлээд йгаа харуулаа нүүрнийхээ б удаа а д а байдаг мьд гэрч үлд бие биенийх гийг ээгээд э юм уу. явдаг а э нэрийг хүн. Ал Би оло лу н у тэгж ч урчид, тэр т хэрэг шалга урчид адахгүй ж байс усмаа м а . сандар ч айдаг Ямар ч алуу онгол алуурчи н рчин х д юм. Сэ ү рүүлэг н алчих 1999 он аад № 59-60
7-38 ваг №3 81-р су
36
Мэдээлэл өгсөн Зууны мэдээ 2 хүнд 500 сая 003.01.2 төгрөг өгөхөөр 8№ ХЦУГ-ы н боомту дэд дарга хилийн удыг хаагааг Өнөөдө үйг мэдэгдэв р сонин №775 .
амлалаа
.
, Баянгол Зоригийн найз халамжийн үргийн дү Г.Чулуунбат төвийн дарга рви байснаас со он “Маш ол том маш хацар дээрх аймшигтай сорви хамгийн ”. санагдаж байсан №30 01 он Хөх толбо 20
Хэргийн газраа с зүүсэн гэх цаг талийгаач М.Энхсайхантай сольж алга болж, угаалг дуссан хуруун ы хээ бүхий цу ын өрөөний тосгуурт с арилсан гэнэ .
Ажлын 1998 он хэсгийн ажилтан ы , хошууч талийга 10 сарын 02 З -н а өөрөө м ч Зоригийн г ы орой иргэ .Төрмандах: н Ч гэд эрийн г эдүүлд хүн гар эг хүн эг. Тэр адаа зо г а байна. ад явсан. Би үед орцноос э сож байсан г эж Тэр хү рэгтэй, эрэгтэй н өнөөдө р нас б нь Б гэдэг х хүнийг нь зү эмэгтэй хоёр с таних үн байг арсан, шинжи аа о л ю хоолой гээ хийж дүг ршуулсан бай юм. Б гэдэг м нэлт га доо боо гаа. Да х үн р х л ийм ба йдалта ттой, тархин гуулахад гадн иж задлан й д нь энэ ы нөлө аа гэмт нас бар х ө э болсон үнийг оршуул сан хүн байна лтэй, осголтт тэй, ой, а г г э х эж гар ж дүгн даа гад “С.Зор сан. Ур ны элт игоос х ьд ойш” н гаргаад орш нөлөөгүй хө эвтрүү лдөлт лэг Еаg уулчихсан байдаг. өөс le tv
Хэргийн газраас алдагдсан монетон ээмэг, бөгжтэй адилыг худалдан авсан охиныг цагдаагийнхан ам зургаар барьжээ. олж МНӨ № 31-32
Өдрийн сонин 2001.06.08 ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
37
Гэрэл зургийг inet.mn
С.ЗОРИГ ТОЙМ
38
Орлогч Монгол улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлын төлөөх энэ зууны гурав дахь том тэмцэл, түүнийг тойрсон үйл явдал, уул их хэргийг удирдсан хүний төрх хүн хүний сэтгэлд олон янзаар үлдсэний нэгэн жишээ нь энэ болов уу. Хурууныхаа завсар тамхи хавчуулж, нөгөө гартаа хавтас сугавчилсан Зориг маань хөөрхий маажийчихаад яг л зогсож байна даа. Бар жилийн Бар сарын Бар өдөр төрсөн тэрбээр Монголын түүхийн хуудаснаа дөрвөн хүчтэний нэг бар лугаа адил далайцтай, сугандаа хавтас хавчуулчихаад, нүдний шилээ байнга засан инээвхийлэн зогсох цондойсон маажгар шар хүүгийн хүлээцтэй дүр төрхөөр үүрд үлдэх болно.
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
39
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Хийрхэл С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэг гарсаны дараа түүнтэй холбоотой янз бүрийн элдэв яриа шуугиан, элдэв гаж үзэгдлүүд гарч байв. Тухайлбал нэгэн бөө “Би Б.Булгантай сууж ариусгана” хэмээн ярилцлага өгсөн байдаг.
Өдрийн сонин. 19995.19
Үг сонин 2001 он 5-р сар. 40
Сэрүүлэг 1998.№49
Зууны мэдээ 1999.4.9 ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
С.ЗОРИГ ТОЙМ
Цаг...!!! Цаг..!!! Тэр өдрөөс хойш 117 768 цаг өнгөрчээ. Нэг хэсэг Монголын улстөрчид “С.Зоригийн хэрэг”-ээр нэгнээ яллаж, хэн түрүүлж бусдад “алуурчин” хоч зүүсэн нь улс төрийн өрөг дээр хожих үе ч байлаа. Гэмтнийг нүүрэн дээр нь улаан цайм нэрлэж явсан “шударга ёсны эрэлчид” өдгөө цоо шинэ зэвсэг агсчихсан улс төрийн талбарт нүдэлдэж явна. С.Зоригийн хэлсэнчлэн “Өнөөдөр жижиг сонирхлууд давамгайлах хандлага гарчихаад байна. Үүнийг шийдвэртэй даван туулах цаг боллоо шүү дээ”. Цаг хугацаа урссаар...
42
Гэрэл зургийг Б.Баясгалан
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
43
С.ЗОРИГ ГОЛ НИЙТЛЭЛ ТОЙМ
Улс төрийн хожоо
эхдээ түүний удирдсан МАХН-ын 2000 оны сонгуулийн кампанит ажил агуулгаа бүхэлд нь үүнд зориулсныг онцлохоос аргагүй. Ардчилсан хүчнийхнийг удирдагчаа хөнөөсөн гэх сурталчилгаа, ердөө санал хураалтын дүн гарсны маргааш зарлах мөрдлөгийн үр дүнгийн тухай амлалт эдний намд 72 суудал оноосон. Ялалт нь түүнд хариуцлага ногдуулсныг өөрийнхөө дургүй хүмүүсийг намнах зэвсэг болгож ашиглахаар шийдсэн нь М.Энхсайханыг онилсон операциас тодорхой харагддаг. Харин ажиллагааны нэг золиос болох Ч.Энхайван “Захиалагч болох М.Энхсайхан бид хоёр цаазлуулж Ардчилсан намын нэр хүнд унаж ирэх хоёр гурван сонгуульд МАХН дахин үнэмлэхvй ялалт байгуулснаар “С.Зоригийн аллагын захиалагч М.Энхсайханыг илрүүлэх” тєлєвлєгєє хэрэгжих байсан юм байна” хэмээн Авдрантын чангаас бичиж түүнийг илчилсэн. “Ил товчоо” сонинд энэ талаар “Энхбаяр, Нямдорж нар шүүх, прокурорын байгууллагуудыг элдвээр дарамталж, хүссэн шийдвэрээ гаргуулж байгаа нь тодорхой байна” гэж бичиж байлаа. 44
“С.Зоригийн хэрэг”-ийг илрүүлэх сонгуулийн амлалтаа биелүүлэх гэж тэр үнэхээр хичээсэн. Гэхдээ буруугаар, худал хуумгайгаар. Харамсалтай нь үнэн мөн өөр байсан бололтой. Дараагийн сонгууль дөхөх тусам сонгогчид өмнөх амыг нь асууж эхэлсэн. Хэнийг ч хамаагүй, ямар ч үнэ цэнэ, арга ажиллагаагаар хамаагүй хэрэг хүлээлгэх даавгавартайгаар тагнуулч Б.Хурцыг Франц руу илгээсэн байж болзошгүй үйл явдлын өрнөл хожим тодорхой болсон. Нэхэл нь гүйцээгүй сонгогчид 2004 онд МАНыг АН-тай нь тэнцүүлж орхисон. Ерөнхийлөгч болсноор тэр хуучин нөхдөөсөө холдсон. Тэдний нь дотор буруу зөрүүгээ хамжилцаж явсан хүмүүс ч байгаа нь лав. Өөрийнх нь тухай ихийг мэдэх хүмүүсээс жийрхэн, тэр ганцаардаж эхэлсэн байх. Зууны мэдээ. 2003.03.01 №50 “Эгийн голын УЦС-ын төслийг сэргээх тухай ярилцжээ”, Өдрийн сонин 2004.06.24 №157 ““Цагаан шонхор”-н Ч.Энхтайван Ерєнхий сайд Н.Энхбаярын ноцтой баримтуудыг дэлгэлээ”, Өдрийн сонин 2005.12.02 №290 “Н.Энхбаярт хандан “Цадиггvй улс тєр хийхээ боль” гэж Ц.Нямдорж хэллээ”
Гэрэл зургийг inet.mn
Хэргийн газарт бараг цагдаа нараас ч түрүүлж ирсэн Эрүүл мэндийн сайдын үүрэг гүйцэтгэгч Ш.Батбаяр “Зоригийг Хувьсгалт намынхан алчихлаа” гэж хашхичиж байсан тухай Цагдаагийн даргын мэдэгдэл, Сүхбаатарын талбайд 10 дугаар сарын 5-нд болсон цуглаан дээр Б.Билэгт бас яг ийм агуулгатай үг хэлснээс өөрөөр Н.Энхбаярыг С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгт холбогдуулах хэлхээ олдохгүй.
Гэрэл зургийг С.Содбаатар
Илрээсэй
Цаашид яах ч учраа олохоо болиод тэр аргаа барчихаж. Хөндлөнгийн мэргэжлийн шинжээчдийг оруулбал яадаг юм бол доо гэж боддог болсон гэнэлээ.
эргэжлийн хүн биш болохоор “болохгүй ч юм болов уу” гэж эргэлзэх. Гадаадын хүнд хэл уснаас эхлээд бэрхшээл байдаг юм аа гэхэд дотоодын шинжээч байвал яадаг юм бол гэж сэтгэвч асуучих хүнгүй. “Дараагийн алхам харагдахгүй байна” гэж С.Зориг агсны дүү С.Оюун хэлэв. УИХ-ын гишүүн С.Оюун сургууль, ажил эрхлэхээр 1991 онд гадагшаа яваад, 1998 онд ах нь хөнөөгдсөний дараахан ирсэн юм. Түүнийг маш олон сэжиг таамаг, нэг нэгнийгээ хардаж сэрдсэн чимээ шуугиан, харуусал, шаналал угтсан. Тэр бүхнийг өрвөлзөж халаглаж хүлээж авалгүй, хүлээцтэй байжээ. Өнөөг хүртэл нэр бүхий хүн, тодорхой бүлэг, байгууллагыг хардаж сэрдэж байгаагүй, одоо ч тэгээгүй. Хүмүүсийн ярьдаг, сонин хэвлэлээр шуугидаг сэжиг, сэжүүрийг шалгаагүй биш, аль алины нь араас явсан л байх. Гэвч алийг нь ч мухарлаж чадаагүй учраас илэрч чадахгүй байна гэж дүгнэж байлаа. Бас хэргийн газар дээр маш их бүдүүлэг алдаа гаргасан. Жижиг алдаа нь тэднийг том руу хөтөлчихөв үү ч гэж бодох. “Илрүүлэх байх л гэж бодсон” гэж байна. Хэн ч ингэж л бодно. Харин ч улс төрийн битүү хатуу байдлыг ¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
нээлттэй, эрүүл саруул болгоход дуу хоолойгоо нэгтгэх нь миний хувь нэмэр гэж сэтгэжээ. “Үүнд зөвхөн Зоригоо ахын, манай гэр бүлийн асуудал гэхээсээ шударга ёс тогтоосой, улс төрийн аллага дахиж битгий гараасай гэдэг талаас нь хандмаар байна” гэж байлаа. Монголын ардчиллын 20 жилийн түүхэнд тохиолдсон хамгийн том хар толбо бол С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэг явдал гэдгийг хүмүүс бүгдээрээ л хэлдэг. Төр засгаа, тогтолцоогоо засаж сайжруулж авахгүй бол хар толбо тэр хэвээрээ үлдэхээс л тэр болгоомжилдгоо өгүүлсэн юм. Тэгээд “Илрээсэй” гэж залбирдгаа нэмж хэлсэн юм. Хэн нэг нь айхтар муу санаатай хүн гайхалтай урнаар тоглоод, манай хууль хүчнийхнийг төөрөгдүүлээд, аргалаад, удирдаад, тоглуулаад 14 жил яваад байна гэж дүгнэхэд түвэгтэй. Улс төрийнхөн анхнаасаа зайгаа барьчихсан, хэргийн учрыг олж илрүүлэх ухамсартай хүсэл эрмэлзэл байгаагүй байж уу гэж бас гайхдаг. Илрэхгүй удах тусам нь улс төрийн сэдэл байсан ч юм болов уу гэж сэрдэхэд хүрч буйгаа ярив. Улс төр бохир болсны л шинж гэж дүгнээд, нээлттэй болгоё, энэ бүхэн авилга, албан тушаал урвуулан ашиглахтай шууд холбоотой, өөрчилье гэхээр тухайн үед АН ч, МАХН ч ерөөсөө дэмжээгүй гэнэ лээ. Бүр дэмжих уур амьсгал ч үзүүлээгүй аж. Бас ахынх нь алагдсан хэргийг илрүүлье гэсэн хүсэл зориг аль алинд нь харагдаагүй байна. Тэгээд л тэр бие даан, намаа байгуулж. ИЗН хэдий С.Зоригийг хэргийг илрүүлэх зорилготой биш боловч хэр чинээгээрээ анхаарал хандуулж, засаг, төр шинэчлэгдэх болгонд уулзаж, захиа занаа бичиж, жилд хоёронтаа хөшөөнд нь хүндэтгэл үзүүлдэг уламжлал бий болгосон юм. 45
С.ЗОРИГ ТОЙМ
46
С.Зориг Аугаа зорилго тавьсан бол түүндээ гагцхүү далайцтай сэтгэж, хүлээцтэй хандвал хүрч болно гэж тэрээр боддог байсан, түүнээс биш зарим нэгэн шиг тавьсан зорилгодоо хүрэх яагаа ч үгүй адгаж бачимдаад байвал зорилгодоо ч хүрэхгүй, ямар сайхан зорилт байсныг нь хүн ч ухаарахгүй өнгөрнө гэдгийг тэрээр сайн мэддэг байжээ. Зарим нэг нь орчлонг орхисноосоо хойш улам бүдэгрэн арилдаг бол зарим нь зүлгэх тусам өнгө орон гялалзах эрдэнийн чулуу лугаа адил тодрон, амьд сэрүүндээ хэлж, анхааруулж, хийж бүтээж явсан нь ялгаран товойж орой руу орох шиг болдог.
Гэрэл зургийг Б.Баясгалан
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20
47
С.ЗОРИГ ТОЙМ РЕДАКЦИЙН ЗУРВАС
Гэрэл зургийг panorama.com
Энэ өдөр...
Арван хоёр жилийн өмнөөс монголчууд жил бүрийн 10 дугаар сарын 02-ны өдөр Төв шуудангийн замын өмнөх жижигхэн цэцэрлэгт, хүн анзаарчихвий гэсэн шиг зогсох С.Зоригийн хөшөөнд цэцэг өргөдөг болжээ. Жил ирэх тусам хөшөө тийш зорих улстөрчдийн зам баларч эргээд эдгэж байх шиг. Хэрэг гарсан эхний жилүүдэд хүн бүхний амны уншлага байсан нь нэгэнт ул болж, чухам юу болоод өнгөрснийг “зарим хүмүүс”-т сануулах хэрэгтэй болсон мэт санагдана. Бид энэ дугаараараа “улс төрийн аллага” хэмээн тодорхойлогдсон хэрэг явдалд дүгнэлт хийх гэсэнгүй. Мэргэжлийн байгууллагууд нь өнөө хэр ард түмэнд ямар ч мэдээлэл хийгээгүй байна. Дээр нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл гэмт хэрэг илрүүлэх үүрэг хариуцлага хүлээдэггүй болохоор биднээс хол хөндий ажил юм. Гагцхүү зарим нэг хэсэг нь улам бүр мартагдан бүдгэрч буй үйл явдлыг багцлан, уншигчиддаа эргэж нэг сануулахыг зорилоо. Арван дөрвөн жилийн турш цор ганц горьдлого сэтгэлдээ тээж яваа талийгаачийн дүү, УИХ-ын гишүүн С.Оюуны үүсгэн байгуулсан “Зориг сан”-гийн арвин баялаг сонин хэвлэлийн архивыг энэ дугаартаа чадах ядахаараа ашиглалаа. “Зориг сан”-гийн эмх эгцтэй архивыг ухаж суухдаа бид мэдээллийн арвиныг гайхахын сацуу С.Зоригийн ах дүүс асуудалд ямар их ач холбогдол өгч, анхаардгийг ядах юмгүй ойлгосон билээ. С.Оюун хэрэг өнөө хэр илрээгүй байгааг “Улс төрийн хүсэл зориг байгаагүй, ухамсартайгаар анхаарал хандуулж байгаагүй гэж боддог” гэдгээ хэлж байна. Амьд гэрчтэй ч чухам ямар мэдүүлэг өгсөн нь ч тодорхой бус, хэргийн газарт хийх үзлэгийг албаар будилуулсан гэмээр энэ хүн амины хэрэг цаашлах тусмаа улам ээдрэн орооцолдож, улстөрийн тоглоом болон тэр хэрээрээ бүр бүдгэрчээ гэмээр санагдав. Иймээс бид тухайн үед хэргийн сэжүүр болж байсан хэд хэдэн үзүүрийг урьд өмнө хэвлэлд гарснаар нь дахин нэгтгэж үзүүлэхийг зорьсон юм. Мөн улстөрийн хүчнүүд, улстөрчид хэрэг дээр ямар ямар тоглолт хийснийг харуулахыг хичээсэн. Нэг нэгнээ хардсан хий хардлага нь улстөрчдийг, тэр дундаа С.Зоригтой ойр дотно явсан нэгнийг ч улам холдуулж, нөгөө талаар нэр төр олж авах гэсэн хэсэг бүлэг хүмүүс хэнээрхэлд хөтлөгдөн эрүүл ухаанд байж боломгүй сэдэл, сэжүүр гаргасныг багтаахаар чармайсан болно. Өдгөө ихэнх хүн илрэх нь өнгөрсөн гэж үздэг эл хэргийг бид ядаж мартуулахгүй байхын төлөөнөө нэгэн дугаараа “С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэгт” бүрэн зориуллаа. Энэ аллага нэгэн гэр бүлийн хэрэг мэт санагдавч Монголын ардчилалд учирсан асар том гарз байсны учир монголчууд үргэлж санаж, сэрж явууштай юм. Үндэстний тойм сэтгүүлийн эрхлэгч Д.Батбаяр 48
¯íäýñòíèé òîéì 2012.04.20