[ research diploma thesis ] Στοές της Θεσσαλονίκης / είδος προς εξαφάνιση

στοές της θεσσαλονίκης

επιρροές μεταβάσεις ίχνη στο αστικό τοπίο

// είδος προς εξαφάνιση

research diploma thesis 2016/09 ερευνητική εργασία επιβλέπουσα καθηγήτρια/στυλιανή λεφάκη

στέλλακαραγιάννη7664 / σοφίαπασσιά7626

περιεχόμενα πρόλογος

09

μέρος Ι | στοά, ένα ταξίδι στο παρελθόν κεφάλαιο πρώτο στοά//απαρχές /ορισμός /προγονικές μορφές /εξέλιξη του τύπου

15 16 18

κεφάλαιο δεύτερο εμπορική στοά//ανατολή και δύση /σαν εισαγωγή /γνωρίσματα εμπορικής στοάς /ανατολή /δύση /μεθερμηνεία /σαν επίλογος

23 26 31 37 48 54

μέρος ΙΙ | θεσσαλονίκη, όταν η ανατολή συνάντησε τη δύση κεφάλαιο πρώτο στοές της πόλης//τότε /σαν εισαγωγή /όλη η πόλη ένα παζάρι /από χάνια σε στοές /εμπορικά μέγαρα /μεταπολεμικά

63 64 68 88 104

περιεχόμενα

μέρος ΙΙ κεφάλαιο δεύτερο στοές της πόλης//σήμερα /μια διαδρομή στο σήμερα /φίλτρα νερού /κωθ /11 και 6 /the modianos /one for one /πλάζα ντι σιέτε καλέντζος

115 130 132 134 136 138 142

μέρος ΙΙΙ | συμπεράσματα

149

επίλογος

159

βιβλιογραφία

161

πρόλογος Σίγουρα θα έχετε διαπεράσει τη Μοδιάνο ή θα βρεθήκατε στο μπαράκι του ορόφου. Πιθανόν να έχετε καθίσει στο Tom’ s ή στο Zonar’ s. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι κοινό έχουν όλα αυτά; Συχνά θεωρούμε ότι πρόκειται για ορθά παραδείγματα σύγχρονων επεμβάσεων σε στοές, αλλά στην πραγματικότητα κάτι λείπει. Το θέμα της ερευνητικής αυτής προκύπτει σχεδόν τυχαία. Ήδη από τον Ιούλιο του 2015 συζητάμε για την επικείμενη εργασία μας. Μια ζεστή Τετάρτη του μήνα βρισκόμαστε σε ένα καφέ στεγασμένο μέσα σε κτίριο που κάποτε ήταν στοά. Αυτό είναι και το πρώτο συνειδητό μας βίωμα σε αυτό που μελετάμε ως στοά.

-Για τη Θεσσαλονίκη; ρωτά η μία -Για τη Θεσσαλονίκη και τις στοές, απαντά η άλλη. Και κάπως έτσι αρχίζει το ταξίδι μας.

Γιατί Θεσσαλονίκη; Η επιλογή είναι εύκολη. Μία πόλη γεμάτη ιστορία. Η πόλη που ζήσαμε και ζούμε τα φοιτητικά μας χρόνια, ενώ ακόμα και η ίδια η σχολή μάς τροφοδοτεί συνεχώς με ποικίλα ερεθίσματα. Και γιατί στοές; Πρόκειται για έναν ημιυπαίθριο χώρο και μάλιστα στο πυκνοδομημένο κέντρο της πόλης. Η ιδιαιτερότητα του, το στοιχείο της έκλπληξης. Είναι από τις λίγες φορές που έχεις τη δυνατότητα να εισέλθεις στην καρδιά ενός οικοδομικού τετραγώνου ή να το διασχίσεις. Ακόμα, η μορφολογία, τα υλικά, το φυσικό φως είναι άξια παρατήρησης.

πρόλογος

Κι ωστόσο η πόλη είναι αυτό που μετράει παραπάνω που πρέπει να μετράει παραπάνω. Γιατί τίποτα δεν είναι ο εαυτός μας απ’ αυτήν. Όταν αλλάζει εμείς την κάναμε και άλλαξε. Είναι το έργο μας τελικά. Γνώθι σ’ αυτόν μέσα στην πόλη.

Guillevic E., Gallimard, 1969

πρόλογος

Μέσα από την ερευνητική αυτή εργασία θέλουμε αρχικά να διερευνήσουμε γιατί χάνονται οι στοές της πόλης. Μέσα από ένα ταξίδι στο παρελθόν να εντοπίσουμε τις επιρροές που δέχεται τόσο η τυπολογία της στοάς όσο και η ίδια η Θεσσαλονίκη και να μελετήσουμε τη μετάβαση από την Ανατολή στη Δύση και τις συνέπειες της. Τέλος, σκιαγραφώντας τη σημερινή κατάσταση με βιωματικό χαρακτήρα να καταγράψουμε τα ίχνη των στοών στο σύγχρονο αστικό καμβά. Η εργασία αυτή απευθύνεται στο Θεσσαλονικιό και μη, στο νέο και στο λίγο μεγαλύτερο, στο παιδί και σ’ όποιον νιώθει “παιδί”, στο φοιτητή και τον εργαζόμενο.

Σκοπός της ερευνητικής μας είναι να αφυπνίσουμε και να ευαισθητοποιήσουμε τους αναγνώστες σχετικά με τους ανενεργούς χώρους της πόλης και να αποδείξουμε ότι οι στοές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πόλη και τους ανθρώπους της.

Μέρος Ι Στοά Ένα ταξίδι στο παρελθόν

εικ.1/ mercatus traiani

κεφάλαιο πρώτο

στοά//απαρχές ορισμός

“στοά (η) 1. δίοδος, πέρασμα δια μέσου κτιριακού συγκροτήματος 2. σήραγγα, υπόγειος διάδρομος ορυχείου: κάτω από το παλάτι υπήρχαν πολυδαίδαλες ~ ΣΥΝ. λαγούμι, γαλαρία 3. ΑΡΧΑΙΟΛ. επίμηκες κτήριο με ανοιχτή τη μία ή και τις δύο μακρές πλευρές, όπου το υπόστεγο στηρίζεται από κιονοστοιχία: η ~ του Αττάλου 4. η φιλοσοφική σχολή των στωικών (βλ. κ. λ. στωικισμός) 5. τεκτονική στοά βλ. λ. τεκτονικός. [ΕΤΥΜ. αρχ. < στοιά (με σίγηση του -ι-) στωϊά με βράχυνση τού -ω- προ τού -ι-) < *στω-F-ιά (με παρέκταση -F-) < θ. στω, εκτεταμ.-ετεροιωμ. βαθμ. του θ. στατου ρ. ἵ-στη-μι / ἵ-στα-μαι (βλ. λ.). Η λ. στοά συνδ. επίσης με σανσκρ. sthāv-arā “σταθερός, σκληρός”, αρχ. σλαβ. stavŭ “διάρθρωση, κατασκευή”, λιθ. stovà “τόπος, εγκατάσταση”, αρχ. αγγλ. stōw “θέση, τόπος” κ.α.]”1

Στο άκουσμα της λέξης στοάς έρχεται σχεδόν αμέσως στον κοινό νου η εικόνα ενούς επίμηκους αρχαιοελληνικού κτίσματος με κίονες, σαν αυτό που περιγράφει ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης στον τρίτο ορισμό του λήμματος. Διεθνώς η λέξη στοά αποδίδεται με ποικίλους όρους που παρουσιάζουν μικροδιαφορές. Στην Αγγλία, arcade, corridor και walk περιγράφουν σύγχρονες μορφές στοάς και διαφέρουν λίγο από το collonade, που αναφέρεται στο αρχαιοπρεπές πέρασμα με κιονοστοιχία. Οι γαλλικοί όροι gallerie και passage και οι γερμανικοί αντίστοιχοι Bazar, Durchgang, Halle χρησιμοποιούνται ευρέως. Στο Βέλγιο, η στοά ονομάζεται cite, στα ισπανικά galeria και pasaje, στα ιταλικό galleria και στα τούρκικα passaji. Στην Αυστραλία, η στοά αναφέρεται ως boulevard, πιθανόν σχετίζοντας το με τη σημερινή λεωφόρο.

μέρος Ι/κεφάλαιο πρώτο

προγονικές μορφές Η αρχαία ελληνική στοά αποτελεί κύριο κτιριακό τύπο της πόλης την κλασική και ελληνιστική εποχή. Στις αγορές, στέκεται ως αυτοτελές κτίσμα που στεγάζει καταστήματα. Η στοά μπορούσε να είναι επίσης κτήριο συμπληρωματικών λειτουργιών στα ιερά, στα θέατρα αλλά και σε χώρους συγκεντρώσεων για την παραμονή, διημέρευση ή διανυκτέρευση πολιτών και επισκεπτών. Τυπολογικά, οι αρχαίες ελληνικές στοές είναι επιμήκεις, διαρθρώνονται σε ένα ή δύο επίπεδα και διακρίνονται από τη μία σε ανοικτές, μονόστιχες ή δίστιχες, και από την άλλη σε κλειστές. Το εσωτερικό των κλειστών στοών διαχωρίζεται σε δύο ή τρία τμήματα με μία ή δύο σειρές κιόνων αντίστοιχα. Στην κλασική εποχή εμφανίζονται οι πρώτες στοές με κάτοψη σε σχήμα Π ή Γ, ενώ κατά τη ρωμαϊκή αποκτούν τρία επίπεδα. εικ.2/ στοά αττάλου

μέρος Ι/κεφάλαιο πρώτο

εικ.3/ στοά ποικίλη

εικ.4/ το forum σήμερα

εικ.5/ κάτοψη mercatus traiani

Ιδιαίτερη συνάφεια με την εμπορική Στη Ρώμη συναντάμε τη Mercatus στοά παρουσιάζει η στοά του Αττάλου Traiani (110 μ.Χ.) στο ομώνυμο Forum. στην αγορά της Αθήνας. Εκείνη την εποχή αποτελεί τη μοναδική θολοσκεπή αρχαία αγορά και η τομή Σήμερα, στη θέση της δε στέκεται το της παρουσιάζει χαρακτηριστικά στοάς, αυθεντικό κτίσμα του 150 π.Χ., παρά μια ένα πέρασμα διασχίζει το κτίριο και ανακατασκευή της δεκαετίας του 1950. εκατέρωθεν διατάσσονται καταστήματα. Θεωρούμε ότι η επέμβαση αυτή καταλύει την αυθεντικότητα του μνημείου, αλλά Την περίοδο του Βυζαντίου, στη δε θα επεκταθούμε περαιτέρω. Μέση οδό της Κωνσταντινούπολης, μπροστά από τις κατοικίες υπάρχουν Ο πολυλειτουργικός αυτός χώρος στοές με υπόστεγο, για την προστασία οργανώνεται σε δύο επίπεδα. Οι κλειστοί από τις καιρικές συνθήκες κυρίως, χώροι στο ισόγειο είναι καταστήματα, οι επονομαζόμενοι έμβολοι. Αυτές ενώ οι ημιυπαίθριοι προορίζονται για διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη περιπάτους και συναντήσεις. ζωή της πόλης. Ο τύπος αυτός από την Πόλη διαδίδεται σε πόλεις της βόρειας Ιταλίας, όπως οι Padua και Bologna διαμορφώνοντας τον αστικό τους χώρο, με πρώτη εμφάνιση τύπου στοάς arcade τον 16-17ο αιώνα, στις νότιες Άλπεις, την Ελβετία και το νότιο Tyrol.

μέρος Ι/κεφάλαιο πρώτο

εξέλιξη του τύπου Η εξέλιξη του τύπου συνοψίζεται σε Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι δεν τρεις σχεδιαστικές φάσεις με βασικές είναι απαραίτητο κάθε προηγούμενος οργανωτικές και τυπολογικές διαφορές. τύπος να έχει εξαφανιστεί για να εμφανιστεί ο επόμενος. Το αρχαιοελληνικό πέρασμα αποτελεί το Επίσης, οι προγενέστεροι αυτοί τύποι κλασικό δείγμα αρχαιοελληνικής στοάς δεν μπορούν να θεωρηθούν πρόγονοι με κύρια χαρακτηριστικά το υπόστεγο της εμπορικής στοάς. Φυσικά, την και την κιονοστοιχία. επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό, αλλά στην πραγματικότητα η εμπορική Στην περίπτωση της στοάς arcade, στοά είναι “εύρημα” του 19ου αιώνα η λειτουργία της από απλό πέρασμα και ανταποκρίνεται στις κοινωνικές, ενσωματώνεται σε κτίριο. Εμφανίζεται οικονομικές και πολιτικές συνθήκες του στην αναγεννησιακή Ιταλία του 16ου αιώνα αυτού. αιώνα. Η στοά passage εμφανίζεται στις αρχές του 18ου αιώνα και αποτελεί πρόδρομο της εμπορικής στοάς. Ένας άλλος τύπος που σχετίζεται με τη στοά είναι η γκαλερί των ανακτόρων που λειτουργούσε ως εκθεσιακός χώρος, ένας επιμήκης διάδρομος με γυάλινη κατασκευή. Σήμερα, η γαλαρία εισάγεται σε μουσειακά κτίρια. Η διαφορά με τη στοά έγκειται στη μονοσήμαντη κίνηση της γαλαρίας, κίνηση μόνο προς μία κατεύθυνση.

μέρος Ι/κεφάλαιο πρώτο

αναφορές 1/ Μπαμπινιώτης, Γ., 2006, σελ. 1657

6/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ., 1995, σελ. 20

2/ Μπούρας, Χ., 1999, σελ. 293-299

7/ Geist, J. F., 1983, σελ.17

3/ Η Στοά Αττάλου ήταν αρχικά κτισμένη από τον Άτταλο Β’, Βασιλέα της Περγάμου και αποτελούσε ένα από τα πρώτα “εμπορικά κέντρα”. Σήμερα είναι πληρως αναστηλωμένη από την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών και ανήκει στην Αρχαιοελληνική ...

4/ Η στοά Mercatus Traiani, μέρος του Φόρουμ του Τραϊανού, ήταν κτισμένη από τον αρχιτέκτονα Απολλόδωρο της Δαμασκού και αναπαριστά τη ζωή στη ρωμαϊκή πρωτεύουσα.

5/ Η Μέση οδός ήταν μια βασική αρτηρία που ένωνε τη Χρυσή πύλη με τα οικοδομικά συγκροτήματα της ανατολικής πλευράς, το ναό της Αγίας Σοφίας, τα Ανάκτορα και τον Ιππόδρομο.

μέρος Ι/κεφάλαιο πρώτο

αρχαιοελληνικό πέρασμα

στοά arcade

στοά passage

μέρος Ι/κεφάλαιο πρώτο

στοά

γαλαρία

εικ.6/ birmingham arcade

κεφάλαιο δεύτερο

εμπορική στοα//ανατολή και δύση σαν εισαγωγή

Ο J. F. Geist1 ορίζει την εμπορική στοά ως ένα υαλοσκεπές πέρασμα που ενώνει δύο μεγάλους, εμπορικούς, κεντρικούς δρόμους. Κατά μήκος των πλευρών του αναπτύσσονται εμπορικά καταστήματα. Στους ορόφους του συνήθως τοποθετούνται αποθήκες, γραφεία, εργαστήρια ή κατοικίες. Μέσω αυτής οργανώνεται το λιανικό εμπόριο. Παράλληλα, η στοά προσφέρει δημόσιο χώρο μέσα σε ιδιωτική ιδιοκτησία και συνεισφέρει στη χαλάρωση από την κυκλοφοριακή συμφόρηση, αποτελώντας μια παράκαμψη. Τέλος, προστατεύει από τις καιρικές συνθήκες και είναι μια περιοχή που προορίζεται αποκλειστικά για τους πεζούς. Καταλήγει, έτσι, στο συμπέρασμα ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά καθορίζουν την οικονομική επιτυχία των εμπορικών στοών καθιστώντας τες “αντικείμενο κερδοσκοπίας” για τους ενοικιαστές και τους ιδιοκτήτες καταστημάτων. Προκειμένου να εκφράσει την ιδιαιτερότητα της στοάς αναρωτιέται αν τελικά είναι εκκοσμικευμένος ναός με μια επιπλέον έξοδο αντί για ιερός2.

Η Ξ. Σκαρπιά Χόιπελ θεωρεί την εμπορική στοά ως ένα χώρο με κοινωνικό περιεχόμενο αλλά και ως ένα σημαντικό στοιχείο για την οργάνωση του αστικού σχεδιασμού των κέντρων των πόλεων, γεγονός που της προσδίδει μεγάλη συνθετότητα. Συγχρόνως, την χαρακτηρίζει “προϊόν” του συγκριτισμού ρυθμών του 19ου αιώνα το οποίο ανήκει στο πλήθος εκείνων των αρχιτεκτονικών έργων που παρά την επιπόλαιη ρυθμολογική τους νοοτροπία, άντεξαν στο χρόνο. Συνεπώς, η εμπορική στοά χάρη στην δοκιμασμένη αισθητική και την ωφελιμιστική της λειτουργία καταφέρνει να παραμείνει διαχρονική.3 O W. Benjamin4 κάνει μια πιο κοινωνική και συναισθηματική προσέγγιση στο ζήτημα των εμπορικών στοών. Ειδικότερα, τις χαρακτηρίζει ως χώρους που γίνονται αντικείμενο θαυμασμού. Τα πολυτελή προϊόντα που διατίθενται προς πώληση στα καταστήματά τους (magasins de nouveautés) και το φως που εισέρχεται από την γυάλινη οροφή δίνουν στον εσωτερικό διάδρομο έναν ονειρικό χαρακτήρα.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Επομένως, ο χώρος αυτός μετατρέπεται σε έναν μικρόκοσμο, μια κομψή μινιατούρα της πόλης, όπου πέρα από τις εμπορικές λειτουργίες αναπτύσσονται διάφορες κοινωνικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, σε έναν τόπο νωχελικού περιπάτου και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων5 . Από τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι η εμπορική στοά αποτελεί σημείο αναφοράς πολλών συγγραφέων, αρχιτεκτόνων, φιλοσόφων και άλλων. Αναδεικνύεται, λοιπόν, σε καθοριστικό παράγοντα όχι μόνο της οικονομικής και εμπορικής άνθησης των πόλεων αλλά και της διάρθρωσης του αστικού τους χώρου.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

πρόσβαση στο εσωτερικό ο.τ. /δημόσιο μέσα σε ιδιωτικό

συμμετρικός δρόμος

φυσικός φωτισμός

σύστημα πρόσβασης

λιανικό εμπόριο

μετάβαση

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

γνωρίσματα εμπορικής στοάς Ο J.F. Geist , ήδη από τις αρχές του 20ου /συμμετρικός δρόμος αιώνα, αναγνωρίζει τη σημασία της Η στοά διαφοροποιείται από τον κοινό αστικό δρόμο στα εξής σημεία: εμπορικής στοάς. α) διαθέτει γυάλινη στέγαση Εντοπίζει, λοιπόν, και καταγράφει τα β) συμμετρικές όψεις και γ)είναι αποκλειστικά πεζόδρομος επτά κύρια χαρακτηριστικά της6. Οι συμμετρικές όψεις ενισχύουν το /πρόσβαση στο εσωτερικό οικοδομικού χαρακτήρα του εσωτερικού δημόσιου χώρου, προσδίδοντας “κύρος” και τετραγώνου Ο τύπος αυτός της στοάς δίνει την “δύναμη”. ευκαιρία να ανεγερθούν τόσο κατοικίες όσο και καταστήματα στο ίδιο κτίριο σε /χώρος με φυσικό φωτισμό από την οροφή πολυτελείς περιοχές. Η στοά κλειστή κι εσωστρεφής, απαιτεί /δημόσιος χώρος σε ιδιωτικό οικόπεδο φως, που επιτυγχάνεται τεχνικά από Ο διάδρομος της στοάς είναι ένας την οροφή. Δημιουργούνται γυάλινες με μεταλλικό σκελετό, εξωτερικός χώρος ο οποίος αποκτά οροφές αξιοποιώντας τα νέα βιομηχανικά ιδιότητες και γνωρίσματα εσωτερικού. Έτσι, οι όψεις του διαμορφώνονται με προϊόντα της εποχής και τις νέες και κατασκευαστικές συγκεκριμένη μορφολογία, όπως το τεχνολογίες δυνατότητες. Τα υλικά προστατεύουν μοτίβο τόξου, και τυπολογία, όπως η παράλληλα και από τις καιρικές εναλλαγή κενού-πλήρους και η βιτρίνα συνθήκες. μεταξύ υποστυλωμάτων.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

/σύστημα πρόσβασης Τυπολογικά η εμπορική στοά οργανώνεται ως εξής: ένας δρόμος εκτείνεται κατά μήκος και εκατέρωθεν των πλευρών του αναπτύσσονται “στενές αυτάρκεις μονάδες”. Η οργάνωση αυτή εμφανίζεται στις φυλακές, στα φαλανστήρια του Fourrier7 , τα φαμιλστήρια8 και την Unite d’ Habitation του Le Corbusier9 . /τρόπος οργάνωσης του λιανικού εμπορίου Παρέχεται μεγάλη ποικιλία αγαθών προς πώληση, αλλά και δημόσιος χώρος για περίπατο και “window shopping”. Έτσι, η εμπορική στοά αποτελεί μια “καπιταλιστική μορφή του λιανικού εμπορίου”. /χώρος μετάβασης Η στοά είναι χώρος κίνησης, χώρος περιπάτου, promenade. Ιστορικά, “τοποθετείται” μεταξύ γαλαριών και σιδηροδρομικού σταθμού, ακολουθώντας τις ίδιες τυπολογικές, κατασκευαστικές και οργανωτικές αρχές.

Χρονικά, τοποθετούνται οι εμπορικές στοές μεταξύ της Γαλλικής Επανάστασης και του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η παρουσία τους συνδέεται με τα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα της περιόδου εκείνης, ανάδυση της αστικής τάξης, φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα, καπιταλισμός, και το γενικότερο πλαίσιο της τεχνολογικής ανάπτυξης. Οι πρώτες από αυτές εμφανίζονται στο Παρίσι και βελτιώνουν τον αστικό ιστό. Άμεση επιρροή για τη δημιουργία τους, πέρα από τους προγενέστερους συγγενικούς τύπους που αναφέρθηκαν, ο τύπος της στοάς-arcade και της γαλαρίας των ανακτόρων. Ωστόσο, σημαντική επίδραση για την ανάπτυξή τους είναι και ο τύπος της ανατολίτικης αγοράς - παζαριού. Τα κοινά τυπολογικά και οργανωτικά τους χαρακτηριστικά οδηγούν στον ισχυρισμό ότι “η σύλληψη της ιδέας του ανατολίτικου παζαριού συμβαδίζει με την εξελικτική διεργασία του τύπου της ευρωπαϊκής στοάς του 18ου και 19ου αιώνα”10 .

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Αν και οι τύποι αυτοί εξελίσσονται παράλληλα, επιχειρείται να γίνει μια διάκριση μεταξύ τους. Η παρακάτω σύγκριση εξετάζεται σε τυπολογικά, μορφολογικά και άλλα χαρακτηριστικά. Αρχικά, ένα παζάρι στην Ανατολή αναπτύσσεται στο κέντρο της πόλης, ως το επίκεντρο των εμπορικών δραστηριοτήτων και συχνά αποτελεί το μοναδικό στο είδος του σε ολόκληρη την πόλη. Οι στοές αποτελούν τα επιμέρους συστατικά στοιχεία της αγοράς, διαμορφώνοντας δαιδαλώδεις διαδρόμους. Πρόκειται για υπαίθριους χώρους, ανοιχτός τύπος στοάς, αμφιπλεύρως των οποίων διατάσσονται πάγκοι με εμπορεύματα, που καλύπτονται με σκίαστρα για τον αναγκαίο δροσισμό. Γενικότερα τα υλικά κατασκευής είναι ευτελή και πρόχειρα. Πωλούνται κατά κύριο λόγο καθημερινά προϊόντα και η κίνηση επιτυγχάνεται εντός με πλήρη ελευθερία, τόσο για πεζούς όσο και για οχήματα. Ο τύπος αυτός του ανατολίτικου παζαριού ανταποκρίνεται πλήρως στο θερμό κλίμα των ανατολίτικων πόλεων.

Εν αντιθέσει, η εμπορική στοά της Ευρώπης λειτουργεί σαν κλειστό κατάστημα με βάση τη λογική της βιτρίνας, γι’ αυτό και συναντώνται πολλές στοές μέσα στην ίδια πόλη. Κατασκευάζεται κυρίως με βιομηχανικά υλικά, όπως μέταλλο και γυαλί, και στο εσωτερικό της αγοράζει κανείς πολυτελή αντικείμενα. Η κίνηση ορίζεται αποκλειστικά από τους ανθρώπους της πόλης, μιας και η στοά αυτή είναι πεζόδρομος. Ο κλειστός αυτός τύπος στοάς συμβαδίζει με τα ψυχρά κλίματα των ευρωπαϊκών πόλεων. Πέραν αυτής της σύγκρισης, κρίνουμε σημαντικό να μελετήσουμε επιγραμματικά μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις της Ανατολής και της Δύσης.

εικ.7/ isfahan bazar

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

αναφορές 1/ Ο Johann Friedrich Geist (1936-2009) ήταν Γερμανός αρχιτέκτονας, ιστορικός και συγγραφέας. Στη διατριβή του με τίτλο: “Arcades, The History of a Building Type” (Passagen, ein Bautyp des 19. Jahrhunderts) έκανε μια λεπτομερή καταγραφή των ιστορικών, τυπολογικών και μορφολογικών στοιχείων των ευρωπαϊκών στοών που χτίστηκαν κατά τον 19ο αιώνα. Όπως αναφέρει και η Ξ. Σκαρπιά Χόιπελ στο βιβλίο της “...το βιβλίο του J. F. Geist παραμένει το μόνο έργο με στόχους συνθετικής εξέτασης και κάνει μια πραγματικά εξαντλητική παρουσίαση του σχετικού υλικού…” (Σκαρπιά Χόιπελ, 1981:9)

5/ Benjamin, W., 1999 ,σελ. 3-4

6/ Geist, J. F. Arcades, The History of a Building Type. Cambridge, MA: MIT 3/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ., 1995, σελ. 9 και Press, 1983, σελ. 12-58 σελ. 19 7/ O Charles Fourier (1772-1837) 4/ Ο Walter Benjamin (1892-1940) ήταν Γάλλος σοσιαλιστής, φιλόσοφος, ήταν Γερμανός μαρξιστής, κριτικός διανοητής και εκπρόσωπος του ουτοπικού λογοτεχνίας, γνωστός δοκιμιογράφος, σοσιαλισμού. Πίστευε ότι τα ένστικτα του ανθρώπου σωστά διοχετευόμενα θα μεταφραστής και φιλόσοφος. οδηγούσαν στην κοινωνική αρμονία.

2/ Geist, J. F., 1983, σελ. vii και σελ. 4

εικ.8/ passage de l’ argue

Το βιβλίο του “Arcades Project” (Passagenwerk) είναι το τελευταίο του, μη ολοκληρωμένο έργο στο οποίο συλλέγονται γραπτά που περιγράφουν τη ζωή στο Παρίσι του 19ου αιώνα μέσα από τη σκοπιά των στεγασμένων εμπορικών στοών. Αυτές δημιούργησαν ένα νέο τρόπο ζωής του δρόμου, καλλιεργώντας την κουλτούρα της flânerie (νωχελικός περίπατος παρατηρώντας τους περαστικούς και το αστικό τοπίο) σε χώρους στεγασμένους μακριά από τους πολύβουους δρόμους και τις άσχημες καιρικές συνθήκες.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Επεδίωξε να δημιουργήσει ένα κοινωνικό σύστημα απαλλαγμένο από την ανηθικότητα της ελεύθερης αγοράς. Αυτό θα υλοποιούνταν με την ιδέα των Φαλανστηρίων (Phalanstère < Phalanx + Monastère). Πρόκειται για οικιστικές μονάδες 2000 ατόμων, εμπνευσμένες μορφολογικά από τα ανάκτορα. Ως κεντρική ιδέα είχαν τον αυθορμητισμό των εννιά παθών (οι πέντε αισθήσεις και τα τέσσερα πάθη της φιλίας, της περηφάνιας, της αγάπης και του οικογενειακού ενστίκτου). Το κτιριακό συγκρότημα υποδιαιρούνταν σε πολλές “σειρές” - “series”, που καθεμιά σχημάτιζε μια σχέση συνεργαζόμενων ομάδων αφιερωμένων σε διαφορετικές δραστηριότητες αλλά με τις ίδιες απαιτήσεις, ωθήσεις, τάσεις. Οι πλούσιοι και φτωχοί ζούσαν μαζί σε γειτνίαση, σύμφωνα με τις αρχές της ικανοποίηση και της ευχαρίστησης. Τα φαλανστήρια δεν υλοποιήθηκαν ποτέ αλλά στο έργο του Fourier “Théorie des quatre mouvements et des destinées générales” δίνεtai μια γενική εικόνα αυτών.

από τα Φαλανστήρια του Fourier και είναι συλλογικές, εργατικές κατοικίες. Το πρώτο υλοποιημένο παράδειγμα παρατηρείται στην πόλη Guise της Γαλλίας. Ειδικότερα, το φαμιλστήριο αυτό το έχτισε στα μέσα του 19ου αιώνα ο Jean-Baptiste André Godin, ιδιοκτήτης εργοστασίου θερμαντικών σωμάτων, για τη στέγαση των εργαζομένων του. Με αυτό τον τρόπο, ήθελε να δημιουργήσει ένα συλλογικό περιβάλλον που να εμπνέει οικείο και οικογενειακό κλίμα για τους εργάτες του.

9/ Η πρόσβαση στην Unite d’ Habitations, στη Μασσαλία, γίνεται από το ισόγειο προσπερνώντας την πυλωτή και τις κολόνες από μπετόν σαν ένα αστικό και μπρουτάλ δάσος. Διάδρομοι στενοί, με διαστάσεις πάντα πιστές στον άνθρωπο-Modulor, οδηγούν σε δωμάτια στενά, μονάδες στενές και αυτάρκεις. Σήμερα λειτουργεί κυρίως ως κτίριο γραφείων με λίγα διαμερίσματα προς ενοικίαση στους άνω ορόφους.

10/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ., 1995, σελ. 9 και 8/ Τα Φαμιλστήρια Familstère εμπνέονται σελ. 19

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

ανατολή Χαρακτηριστικά δείγματα ανατολίτικων παζαριών, που ακόμη και σήμερα υφίστανται και λειτουργούν, είναι το Kapaliçarşi στην Τουρκία και η Jemaa elFna στο Μαρόκο. Το Μαρόκο αν και δεν ανήκει χωρικά στη λεγόμενη Ανατολή, παρουσιάζει Οι ισλαμικές πόλεις διαθέτουν ένα έντονη την ταυτότητα ανατολίτικου πολύπλοκο πολεοδομικό πλέγμα, με παζαριού. ακανόνιστους, στενούς δρόμους σαν οργανικός ιστός που εξυπηρετεί κατά κύριο λόγο τις νησίδες κατοικίας. Στο κέντρο των πόλεων διαμορφώνεται ένα συγκρότημα που αποτελείται από το τζαμί/ θρησκευτικό κέντρο, τον μεδρεσέ/ιεροδιδασκαλείο, το παζάρι/ εμπορικό κέντρο, το χάνι/πανδοχείο και χονδρεμπόριο, το χαμάμ/λουτρό και άλλα μικρότερα κτίσματα. Το τζαμί και το παζάρι βρίσκονται πάντα πάνω στον κύριο κόμβο της κυκλοφορίας. Παρά τα στενά σοκάκια, τα κρυμμένα μαγαζιά και τον κλειστό τρόπο ζωής των λαών της Ανατολής, τα παζάρια αυτά διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική ζωή των ατόμων της ισλαμικής πόλης.

εικ.9/ kapali carsi

Ως απαρχές των ανατολίτικων αυτών αγορών θεωρούνται οι κιονοστοιχίες των δρόμων των αρχαίων ρωμαϊκών πόλεων. εικ.10/ jemaa el fna

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

/σκεπαστό παζάρι, κωνσταντινούπολη “Η Κωνσταντινούπολη του 18ου αιώνα π. Χ., με ένα εκατομμύριο πληθυσμό και ανανεωμένη από τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες του Σελίμ Γ’ (17891807), μπορεί να χαρακτηριστεί εξίσου ενδιαφέρουσα πόλη όπως το Παρίσι ή το Λονδίνο, αν όχι πιο σημαντική από τις πόλεις αυτές”11. Μετά την Άλωση της Πόλης το 1453, οι Οθωμανοί12 επιθυμούν να προσδώσουν ένα νέο χαρακτήρα στην πόλη, ώστε να αναδείξουν την τουρκική της ταυτότητα και εμπορική της σημασία. Στην πόλη οργανώνονται εμπορικές περιοχές. Το Κεντρικό Παζάρι βρίσκεται δίπλα στα τείχη του Παλιού Παλατιού με επίκεντρό του το μπεζεστένι13, γύρω από το οποίο διατάσσονται χάνια14.

Ο Οθωμανός σουλτάνος Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής (1432-1481), αναγείρει εμπορικά κτίρια μεγάλης κλίμακας. Ένα από αυτά είναι και το Σκεπαστό Παζάρι. Η ανάπτυξή του περνά από διάφορα στάδια και αναδεικνύεται ως το σημαντικότερο κέντρο ζωής της πόλης. Σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία15 μπορούμε να υποθέσουμε ότι το παζάρι ίσως ήταν σκεπαστό, αλλά αυτό είναι αβάσιμο.Μια κατασκευαστική έρευνα των δύο μπεζεστενίων και των γειτονικών τους δρόμων δεν αποδεικνύει ότι αυτοί ήταν εξ αρχής σκεπαστοί. Ο Μωάμεθ Β’ κατασκευάζει αρκετά καταστήματα σε όλη την πόλη τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στην περιοχή του σημερινού Σκεπαστού Παζαριού16.

εικ.11/ κωνσταντινούπολη

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

/το παζάρι στην Μεδίνα του Μαρακές Η πιο πολυσύχναστη πλατεία της Αφρικής στην καρδιά της παλιάς πόλης, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 1985. Σε νευραλγικό σημείο του ιστορικού κέντρου, κοντά στο στρατόπεδο και τη κάσμπα17, εκτείνεται η πλατεία της αγοράς. Εκεί που κάποτε ο λαός των Μπερμπέρων πουλούσε σκλάβους, χρυσό και δέρμα, σήμερα μπορεί κανείς να δει ακροβάτες, χορευτές και μουσικούς να σε προσκαλούν να πάρεις μέρος στην παράστασή τους, γητευτές φιδιών, χιμπατζήδες και εκπαιδευτές να σε φωνάζουν για μια φωτογραφία, υπαίθριους πάγκους για φαγητό, από κρέας και παγωτό μέχρι ξηρούς καρπούς και χουρμάδες. Στα δαιδαλώδη περάσματα που εκτείνονται πέρα από το κέντρο, προσέχεις τα μηχανάκια που τρέχουν φουριόζικα να προλάβουν το μεγάλο παζάρι. Λαβύρινθοι από σουκ βγαλμένα από παραμύθι του Αλαντίν οδηγούν σε στοές στενές, πολύχρωμες, πολύβουες και μυρωδάτες.

Στοές τροφίμων γεμάτες με πολύχρωμες πυραμίδες από μπαχαρικά και τσάγια σε μια πανδαισία αρωμάτων, στη στοά με τα χαλιά, ένας ράφτης με τρυπημένα παπούτσια, ανάμεσα σε υφάσματα και κουμπιά, εκπαιδεύει έναν νεαρό στην αυτοσχέδια ραπτομηχανή του, βγάζεις τη φωτογραφική μηχανή για να αιχμαλωτίσεις τη στιγμή και φωνάζουν “πρώτα θα αγοράσεις και μετά φωτογραφία”, παρακάτω κότες προς πώληση, ξυπόλητα παιδιά να τρέχουν μέσα στις λάσπες. Ανάμεσα στα μικρά μαγαζάκια να προσπαθείς να κάνεις παζάρια για ένα ασημένιο κόσμημα από Μπερμπέρους, που καυχιούνται ότι τα φτιάχνουν όλα με την τεχνική των προγόνων τους, μπορείς να παρατηρήσεις την εξέλιξη και μετεξέλιξη της παλιάς αγοράς με τη νέα γενιά καταστημάτων και γκαλερί, όπου η παράδοση συναντά το μοντέρνο. Πέρα όχι μακριά από το μεγάλο παζάρι ανακαλύπτεις ιδιωτικές περίκλειστες κατοικίες, χάνια και ριαντ, που σήμερα λειτουργούν ως πανδοχεία, διατηρώντας σε μεγάλο βαθμό τα τυπολογικά και μορφολογικά τους χαρακτηριστικά18.

εικ.12/ μαρακές

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Πώς όμως η Ανατολή επηρεάζει τη Δύση; Οι Ευρωπαίοι έρχονται σε επαφή με την κουλτούρα του παζαριού τόσο μέσα από τις αφηγήσεις των ταξιδιωτών του Grand Tour και των διαφόρων περιηγητών στις χώρες της Ανατολής όσο και μέσα από τα σκίτσα αυτών. Συγχρόνως, η γνωστή εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο και τη Συρία (1798-1801) λαμβάνει και χαρακτήρα εξερεύνησης με αποτέλεσμα να κάνει την ισλαμική αρχιτεκτονική ευρύτερα γνωστή και να δημιουργήσει μια ανατολίτικη μόδα στο Παρίσι. Την περίοδο εκείνη χτίζεται και η εμπορική στοά Passage du Caïre που διαθέτει μορφολογικά στοιχεία αιγυπτιακού ρυθμού.

εικ.13/ γκραβούρα του grand tour

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

δύση Ο τύπος αυτός γνωρίζει ευρεία διάδοση και αναδεικνύεται σε βασικό οργανωτικό στοιχείο των αστικών δρόμων και πλατειών διάφορων ευρωπαϊκών πόλεων όπως η Bologna, η Padua και το Torino, κατά τον 18ο και 19ο αιώνα. Σταδιακά, στην εσωτερική πλευρά των στοών δημιουργούνται προσθήκες βοηθητικές για τα τα υπάρχοντα καταστήματα, ενώ στην εξωτερική πλευρά στήθηκαν παραπήγματα με προθήκες στραμμένες προς το χώρο της στοάς. Αυτή η αναμόρφωση οδηγεί Στη στοά-arcade η κιονοστοιχία στον απλοποιημένο τύπο της εμπορικής είναι βασική για τη διαμόρφωση στοάς19. του εσωτερικού χώρου. Ειδικότερα, θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι του Ο τύπος της γαλαρίας γίνεται κύριο δρόμου, που λειτουργεί για τους πεζούς στοιχείο διαμόρφωσης των ανακτόρων, ως καταφύγιο από την κακοκαιρία διαμορφώνοντας τον εξωτερικό χώρο, και την κυκλοφοριακή συμφόρηση, δημιουργώντας απομονωμένες αυλές ή προσφέροντας δύο μεταξύ τους επεκτάσεις των κτιριακών όγκων. Πιο αντίθετες καταστάσεις, τη διάβαση συγκεκριμένα, είναι επιμήκη κτίρια με και τη στάση, με την πρώτη βέβαια να φωτισμό και από τις δύο πλευρές και υπερισχύει. Οι εισερχόμενοι “έλκονται” ημικυλινδρική στέγαση. Εντός αυτών ο από το φωτεινό σημείο αναφοράς, την εκάστοτε βασιλιάς ή ευγενής εκθέτει τα έξοδο στο βάθος και οι κολώνες τους οικογενειακά πορτραίτα ή έργα τέχνης που διαθέτει, ενώ παραθέτει δεξιώσεις προσδίδουν την αίσθηση της κίνησης. για να παρουσιάσει τη συλλογή. Με τον τύπο της στοάς σχετίζονται αρκετά αρχιτεκτονικά ευρωπαϊκά έργα όπως οι συμμετρικά κτισμένες αναγεννησιακές γέφυρες, οι Exchange του Λονδίνου, οι στοές πόλεων που διοργανώνουν εμπορικές εκθέσεις, τα κτίρια διάφορων εκθέσεων κ.α. Ωστόσο, όπως προαναφέραμε, οι πιο συγγενικές μορφές προς τον τύπο της εμπορικής στοάς-passage είναι η στοά-arcade και οι γαλαρίες των ανακτόρων.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Grande Galerie του Λούβρου, οι γαλαρίες του Βατικανού και η Galleria degli Uffizi στη Φλωρεντία. Προκειμένου να δώσουμε μια πλήρη εικόνα του τρόπου ανάπτυξης και εξέλιξης του τύπου της εμπορικής στοάς, παραθέτουμε την ιστορική αναδρομή του Geist. Μέσα από αυτή φανερώνονται και οι αιτίες που καθιστούν αναγκαία την οικονομική και κοινωνική λειτουργία της στοάς. Έτσι, α/ η ανάγκη του κοινού για ένα χώρο μακριά από την όχληση, β/ η αναζήτηση νέων αγορών για τη βιομηχανία πολυτελών προϊόντων, αποτέλεσμα του φιλελεύθερου οικονομικού συστήματος, γ/ τα μεσιτικά γραφεία στο εσωτερικό των πόλεων ως αποτέλεσμα της απαλλοτρίωσης καθοδηγούμενα από ιδιώτες κερδοσκόπους και δ/ η έλλειψη πεζοδρομίων και η γενικότερη άσχημη κατάσταση των δρόμων στο Παρίσι20 οδηγούν στην ανάπτυξη της εμπορικής στοάς στο δυτικό κόσμο.

πριν το 1800/ palais royal Η πρώτη εμπορική στοά είναι η Galeries de Bois του Palais Royal21 στο Παρίσι. Χτίζεται το 1786 και αποτελεί δημοφιλές στέκι της παριζιάνικης κοινωνίας, ενώ γίνεται γνωστή και εκτός της Γαλλίας. Πρόκειται για ένα εξ ολοκλήρου ξύλινο κτίσμα, τα καταστήματα του οποίου διατάσσονται αμφιπλεύρως ενός εσωτερικού διαδρόμου με φωτισμό από την οροφή. Σημαντικό είναι το ότι καταφέρνει να καταργήσει τη διάκριση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού χώρου αλλά και να αναδείξει έναν νέο τύπο ανθρώπου, αυτόν του flâneur (νωχελικός περιηγητής και παρατηρητής). Το ίδιο το Palais Royal είναι οικονομικά ανεξάρτητο αφού διαθέτει καφέ, θέατρα, λέσχες, αυλές, γαλαρίες, καταστήματα, διαμερίσματα, χώρους περιπάτων κ.α. Παράλληλα, αποτελεί σημαντικό πολιτικό κέντρο, συμβάλλοντας έντονα στο σχηματισμό της κοινής γνώμης και της καλλιέργειας πολιτικών πεποιθήσεων σχετικών με τη Γαλλική Επανάσταση22.

εικ.14/ galerie de bois

εικ.15/ γκραβούρα εποχής

εικ.16/ το palais royal σήμερα

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Οι στοές του Παρισιού αποτελούν την πρώτη προσπάθεια του νέου αυτού οικοδομικού τύπου. Είναι στενά κτίρια με καταστήματα και διαμερίσματα που διατάσσονται αμφιπλεύρως ενός διαδρόμου πλάτους 3 μέτρων. Διακρίνουμε σε αυτές διάφορα κατασκευαστικά υλικά και τεχνικές, μέχρι το 1820/ ανακάλυψη, βιομηχανία όπως ξύλο, τοίχους από γύψο, φεγγίτες, βιτρίνες. και λιανικό εμπόριο //στοά ως αντικείμενο επιχειρηματικής Αν και η δυσχερής πολιτική συγκυρία πρωτοβουλίας Η εμφάνιση των εμπορικών στοών (Ναπολεόντειοι πόλεμοι 1811-1823) συμβαδίζει με την ανάπτυξη της εμποδίζει την ανέγερση μεγάλου βιομηχανίας και του λιανικού εμπορίου. αριθμού στοών, παρατηρούμε ορισμένα Η δημιουργία στοών με εμπορικά ιδιαίτερα σημαντικά παραδείγματα. καταστήματα στα ισόγεια κτιρίων σε Oρόσημο στην εξέλιξη του οικοδομικού πολυσύχναστους, κεντρικούς δρόμους τύπου αποτελεί στο Παρίσι η Passage αποφέρει μεγάλα οικονομικά κέρδη. Το des Panoramas, που ολοκληρώνεται κύριο εμπόρευμα που διατίθεται προς το 1800. Αυτό συμβαίνει, όχι μόνο πώληση είναι τα προϊόντα πολυτελείας επειδή δοκιμάζεται ο φωτισμός μέσω και για το λόγο αυτό υπάρχει επιθυμία στενόμακρων φεγγιτών με την αποκοπή να δημιουργηθούν καταστήματα τμημάτων από τη δίρριχτη ξύλινη στέγη, μακριά από την όχληση και τους αλλά περισσότερο γιατί προβάλλεται κακοσυντηρημένους δρόμους, σε ένα σ’ αυτή για πρώτη φορά “η ιδέα της λειτουργικότητας του μικροεμπορίου ως περιβάλλον “φιλικό” προς τον πεζό. πόλος έλξης σε δομημένο περιβάλλον”23. Την εποχή εκείνη αρχίζει να σχηματίζεται η αστική τάξη και τίθενται οι βάσεις της καπιταλιστικής οικονομίας. Το 1804 ξεκινά και η περίοδος της στρατιωτικής μοναρχίας του Ναπολέοντα, που διαρκεί περίπου δέκα χρόνια.

εικ.17/ passage des panoramas σήμερα

εικ.18/ passage des panoramas τότε

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Το 1808 κτίζεται η Passage Delorme στη Rue de Rivoli. Οι επιρροές από την Passage des Panoramas είναι φανερές, ενώ είναι η πρώτη στοά που επικαλύπτει με συνεχή δίρριχτη γυάλινη στέγη το μεγαλοπρεπή και μνημειακό εσωτερικό της χώρο. Το χαρακτηριστικό αυτό λειτουργεί τελεσίδικα στη μορφή και την αξία της εμπορικής στοάς και ο Delorme θεωρείται δικαίως ο εφευρέτης της. Στο Παρίσι παρατηρούνται και ανοιχτές στοές, σε μορφή παζαριού, που εμπορεύονται βιοτεχνικά προϊόντα. Μία από αυτές βρίσκεται στην περιοχή του Boulevard de Montmartre. Μετά τη μάχη στο Βατερλώ, συναντάμε τις πρώτες στοές στην Αγγλία. Αυτές είναι η Burlington Arcade του Samuel Ware και η Royal Opera Arcade, που ανεγείρονται το 1818 στο Λονδίνο. Η πρώτη παρουσιάζει ομοιότητες με τα Exchange24 και την Passage des Panoramas σε στέγη, χωροθέτηση, αναλογίες. Η δεύτερη διαθέτει εσωτερική κιονοστοιχία μπροστά από τα καταστήματα της, αποκτώντας έτσι συνεχή όψη.

Η χρήση στρογγυλών φεγγιτών στην οροφή φανερώνει την επιρροή από ανατολίτικα πρότυπα. Τα κοινά στοιχεία όλων των εμπορικών στοών αυτής της περιόδου είναι οι διαστάσεις τους και ο τρόπος της εσωτερικής τους οργάνωσης.

1820 - 1840/ διάδοση του τύπου// στοά στην αστική ζωή Στη Γαλλία την πτώση του Ναπολέοντα ακολουθεί η περίοδος της Αποκατάστασης, με τους ευγενείς και τον κλήρο να επανακτούν τη δύναμη τους. Το φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα αρχίζει να επικρατεί και η εμπορική στοά επανέρχεται ως μέσο της κερδοσκοπίας των πλούσιων πολιτών. Στο Παρίσι ξεκινά μια περίοδος έντονης ανοικοδόμησης. Η εμπορική στοά από τον τομέα της ιδιωτικής κερδοσκοπίας εισέρχεται σε αυτή της αστικής ζωής, διευρύνοντας τις δυνατότητες του δημόσιου χώρου των πόλεων. Μέχρι το 1830 έχει πια αποκρυσταλλωθεί ο τύπος της στοάς και τα χαρακτηριστικά που τον διέπουν.

εικ.19/ royal opera arcade

εικ.20/ burlington arcade

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Το επίμηκες και μετωπικό κτίσμα με τον κεντρικό χώρο, τις εξωτερικές αλλά και εσωτερικές όψεις και τη συνεχή γυάλινη θολωτή οροφή αναδεικνύει την τεχνολογική ανάπτυξη με τις νέες κατασκευαστικές δυνατότητες του σιδήρου και του γυαλιού. εικ.21/ galerie vivienne σήμερα

εικ.22/ passage colbert

εικ.23/ galerie d’ orleans

Χαρακτηριστικά παραδείγματα από στοές που χτίζονται τότε στο Παρίσι είναι η Passage de l’Opera του Debret, η Galerie Vivienne του J.F. Delannoy, η Galerie Colbert του Billaud και η Galerie d’Orléans του Fontaine. Η Passage de l’ Opera (1823) είναι διπλή στοά και εξυπηρετεί με επιτυχία ως είσοδοςέξοδος της όπερας. Οι Galerie Vivienne (1824) και Colbert (1825) βρίσκονται σε γειτνίαση με το Palais Royal και μεταβάλλουν ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο σε εσωτερικό δημόσιο χώρο. Διαμορφώνονται σε σχήμα Γ και χαρακτηριστικές είναι οι διαπλατύνσεις - στάσεις και οι ροτόντες τους.

Η Galerie d’Orléans (1828-1830), χτίζεται στο Palais Royal στη θέση της Galeries de Bois. Αποτελεί την πιο επιμήκη θολωτή στοά με συνεχή επικάλυψη γυάλινων πλακών που παρέχουν άπλετο φωτισμό. Το κτίσμα αυτό ασκεί μεγάλη επιρροή και σε άλλα αρχιτεκτονήματα25. Την περίοδο αυτή, ο τύπος της στοάς διαδίδεται στη γαλλική επαρχία και σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις μέσα από αφηγήσεις ταξιδιωτών26. Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν η Passage de l’Argue στη Λυόν του Vincent Farges27, η Galerie Bordelaise του Durand στο Μπορντώ28 και η στοά της Λιέγης του Lemonnier29. Στο Λονδίνο την ίδια εποχή συναντάμε τη Lowther Arcade του John Nash, στο Newcastle τη Royal Arcade του John Dobson30 και στο Μπρίστολ τις Upper και Lower Arcades του James Foster, οι οποίες παραπέμπουν στο στυλ της Ελληνικής Αναγέννησης. Ο Άγγλος αρχιτέκτονας John Haviland μεταβαίνει στις ΗΠΑ το 1817 και κατασκευάζει στοές στη Νέα Υόρκη και τη Φιλαδέλφεια31.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Ο αρχιτέκτονας αντλεί έμπνευση από τις γαλαρίες και τις λότζες μπροστά από τα αμερικανικά κτίρια. Ακολουθεί το ίδιο παράδειγμα ο Russell Waren με τη Weybosset Arcade στην Providence32.

Ωστόσο, οι Baedeker και Thomas Cook εισάγουν τον τουρισμό στη Γαλλία και οι στοές αποκτούν εκ νέου ενδιαφέρον. Άξιες αναφοράς είναι οι Passage Jouffroy και Passage Verdeau, η δεύτερη επεκτείνει την Passage des Panoramas, από τα λίγα παραδείγματα της περιόδου.

1840 - 1860/ διευρυμένες διαστάσεις Στο Λονδίνο χτίζεται αυτή την περίοδο Παρατηρούμε ότι οι στοές της μόνο η Exeter Arcade. προηγούμενης εικοσαετίας προσπαθούν να εξασφαλίσουν πιο συχνές χρήσεις, Την περίοδο αυτή, έπειτα από διαταγές όπως τράπεζες, δικηγορικά, μεσιτικά της αστυνομίας, απαγορεύεται η γραφεία κ.ά., ώστε όχι μόνο να πρόσβαση στις στοές χωρίς άδεια. Με εξυπηρετούν περισσότερο κόσμο, αλλά το σχέδιο του Haussmann34 χάνουν και να είναι εύρωστες οικονομικά ακόμη τη λειτουργία τους, καθώς πλέον ο και όταν τεθούν εκτός μόδας. Έτσι, δημόσιος χώρος εμπλουτίζεται με στην περίοδο αυτή ανοικοδομούνται διευρυμένες λεωφόρους. λιγότερες στοές, αφού οι κερδοσκοπικές δραστηριότητες επικεντρώνονται στη δημιουργία σιδηροδρομικών σταθμών33 και την αστική εξάπλωση. Το λιανικό εμπόριο βρίσκει νέους τόπους διεξαγωγής, καθώς δημιουργούνται πεζοδρόμια που διευκολύνουν τον περίπατο και καθιστούν κατά κάποιο τρόπο περιττές τις στοές.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

εικ.24/ galerie st. hubert

εικ.25/ η πρόσοψη στις βρυξέλλες

Κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζουν πόλεις, όπως οι Βρυξέλλες και εισάγουν νέες διαστάσεις στη στοά. Αυτή αποτελεί πια μέρος της αστικής αναβάθμισης και του εκσυγχρονισμού, γίνεται τοπόσημο, σύμβολο της πόλης. Η Galerie St. Hubert (1841-1847) στις Βρυξέλλες αποτελεί εθνικό σύμβολο του νεοσύστατου βελγικού κράτους35. Αρχιτέκτονας της είναι ο J. P. Cluysenaar. Η στοά τοποθετείται στο κέντρο της πόλης, δίπλα στην Grand Place, και προσπαθεί να συνθέσει την πολιτική και κοινωνική ιστορία της πόλης με τα καινούρια σχέδια για το μέλλον της. προσδίδοντας ένα αίσθημα πατριωτισμού. Σε αυτή, εκτός από εμπορικά καταστήματα, συναντάμε χώρους ψυχαγωγίας, πολιτισμού και κέντρα διανόησης. Παρόμοιων διαστάσεων στοές κατασκευάζονται στην Τεργέστη , όπως η Galleria El Tergesteo, στη Nantes η Passage Pommeraye και στο Αμβούργο η Silem Bazar36.

εικ.26/ η επιμήκης στοά

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

1860 - 1880/ μνημειακές διαστάσεις Στο Μιλάνο η στοά αποκτά μνημειακότητα και μεγαλοπρέπεια καθώς γίνεται δημόσιο κτίριο στο κέντρο της πόλης δίπλα στον καθεδρικό ναό και λειτουργεί ως ρωμαϊκού τύπου promenade.

Η μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα του οκταγωνικού γυάλινου θόλου και των εσωτερικών όψεων εμπνέονται άμεσα από ρωμαϊκά πρότυπα39. Γίνεται ευρέως γνωστή μέσω δημοσιευμάτων του Τύπου και επηρεάζει τόσο ντόπιους όσο και ξένους αρχιτέκτονες στην Αγγλία και τη Η ανέγερση της Galleria Vittorio Eman- Γερμανία. uele II (1867) σχετίζεται με πολιτικά γεγονότα, όπως η απελευθέρωση της Την περίοδο που ολοκληρώνεται η στοά, Βόρειας Ιταλίας από τους Αυστριακούς η Ιταλία αποτελείται από ανεξάρτητες το 1859. Μάλιστα, παίρνει το όνομα πόλεις-κράτη με έντονο ανταγωνισμό της από το βασιλιά του νεοσύστατου μεταξύ τους. κράτους37. Κάθε μια προσπαθεί να αποκτήσει Η Galleria αποτελεί σημείο ιστορικών ηγετικό ρόλο και να αγγίξει την αίγλη αναφορών, και αντανακλά την του Μιλάνου, χτίζοντας μια παρόμοια προσπάθεια να αποκτήσουν η πόλη και στοά-μνημείο. Έτσι, έχουμε στο Τορίνο η κοινωνία ένα νέο κέντρο, μέσω της τις Galleria Nazionale και Galleria Subανάδυσης του εθνικού πνεύματος. Η alpina, στη Γένοβα την Galleria Mazzέξαρση της ρομαντικής ιδέας συνδέεται ini, στη Νάπολη τις Galleria Princiμε το παρελθόν της αρχαίας ρωμαϊκής pe di Napoli και Galleria Umberto I. αυτοκρατορίας, ενισχύοντας έτσι το Τελευταίο εγχείρημα αποτελεί μια στοά πατριωτικό συναίσθημα38. στην Piazza Colonna της Ρώμης η οποία Επιπλέον, αρχιτέκτονάς της G. Mengoni ολοκληρώνεται μόλις τη δεκαετία του προσδίδει στη στοά θρησκευτική 1920 και θεωρείται αναχρονιστικό έργο. διάσταση μέσω της κάτοψη σε σχήμα λατινικού σταυρού.

εικ.27/ galleria vittorio emmanuelle

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Την περίοδο 1840-1870, χτίζονται στοές στη Βρετανία, στις πόλεις Manchester40, Liverpool, Birmingham, και Leeds, στις πόλεις-ορυχεία της Ουαλίας, σε κέντρα επεξεργασίας μετάλλου και εμπορίου υφασμάτων και στην Αυστραλία, στο Σύδνεϋ και τη Μελβούρνη. Στη Γερμανία κατασκευάζεται η Kaisergalerie από τους Kyllmann και Heyden μεταξύ 1869-1873, επηρεασμένη από την Galleria Vittorio Emanuele II. 1880 - 1900/ γιγαντισμός και μίμηση Η Belle Epoque (1871-1914) εξελίσσεται με κέντρο το Παρίσι κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας. Ο πλούτος είναι, χωρίς μεγάλη έκπληξη από μέρους μας, συγκεντρωμένος στα χέρια των λίγων. Η αρχιτεκτονική αρχίζει να γίνεται αρκετά στιλιστική και φλύαρη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές συνθήκες. Οι διαστάσεις γίνονται αδικαιολόγητα μεγάλες σαν “θεατρικές χειρονομίες”.

Κτίρια - σύμβολα αντιπροσωπευτικά της γιγαντομανίας της εποχής είναι το Παλάτι της Δικαιοσύνης στις Βρυξέλλες, τα κτίρια της Παγκόσμιας Έκθεσης στο Παρίσι, το Reichstag στο Βερολίνο και ο πύργος του Eiffel41 στο Παρίσι το 1889. Συγκρινόμενες με τα έργα αυτά, οι στοές είναι πιο μετριοπαθείς. Ωστόσο, τα παραδείγματα του Βερολίνου, των Βρυξελλών, του Μιλάνου και οι βικτοριανές στοές εμφανίζουν χαρακτηριστικά του κινήματος του γιγαντισμού. Στη Μόσχα ανεγείρεται το μεγαλύτερο συγκρότημα στοών, το New Trade Center στην Κόκκινη Πλατεία. Στις ΗΠΑ η Cliveland Arcade εκείνης της εποχής έχει τη μορφή αρένας.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

μετά το 1900/ παρακμή της χωρικής ιδέας και επιρροή άλλων κτιριακών τύπων Στη μετάβαση προς τον επόμενο αιώνα επικρατεί το πρότυπο της κηπούπολης ως λύση ως προς τη βελτίωση των κοινωνικών, χωρικών και συνθηκών υγιεινής των πόλεων42. Το concept της στοάς επανεμφανίζεται ως μια promenade που συνδέει το ευχάριστο με το ωφέλιμο. Την περίοδο αυτή οι μεγάλες πόλεις με ένα αναπτυγμένο και οργανωμένο σύστημα διαχείρισης τεχνικών και πολεοδομικών θεμάτων, δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για την εξασφάλιση συνθηκών υγιεινής και δεν κτίζονται πλέον κτίρια σε απόλυτη γειτνίαση. Το νέο χωρικό σύστημα εισάγει ευρείς δημόσιους χώρους. Η στοά καθώς αντιπροσωπεύει ένα σύστημα κλειστού δημόσιου χώρου, αρχίζει εκ νέου να παρακμάζει. Η Friedrichstrassepassage (1908-1940) στο Βερολίνο είναι η πρώτη στοά που κατασκευάζεται εξολοκλήρου από σκυρόδεμα, “το υλικό του νέου αιώνα”, και η τελευταία στοά σε κλασική μορφή που οι αρχές επιτρέπουν να χτιστεί43.

Το σκυρόδεμα, ωστόσο, δεν είναι το καταλληλότερο υλικό για τη στοά, γιατί δημιουργεί βαρύ στέγαστρο. Ο σίδηρος, αντίθετα, με τη δυνατότητα έλασης σε μικρές διατομές, προσδίδει λεπτότητα, που σε συνδυασμό με το γυαλί τονίζει τις αντιθέσεις του φωτός και ενισχύει την ελαφρότητα της γυάλινης οροφής. Λίγο πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι επιθεωρητές πυρκαγιών κρίνουν τη στοά επικίνδυνη και οι μεσιτικές εταιρείες δεν δέχονται τον συγκεκριμένο τρόπο εκμετάλλευσης γης. Τη δεκαετία του 1960 αρχίζει η εντατική ανάλυση του 19ου αιώνα, η κοινωνική αναδόμηση και εμφανίζονται νέες προσεγγίσεις στην αρχιτεκτονική και την πολεοδομία. Επιπλέον, παρακμάζει η ιδεολογία της κηπούπολης και της ιδιοκτησίας, κυρίως στη Γερμανία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο πλαίσιο αυτό, η στοά γίνεται αντιληπτή ως εσωτερικός δημόσιος χώρος με στρατηγική σημασία, χώρος με πολλές εισόδους κι εξόδους που μπορεί να γεφυρώσει τα πάντα. Μάλιστα, η στενότητα της προσφέρει χώρο για δράση και συγκεντρώνει απαιτήσεις.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

μεθερμηνεία Τον αιώνα αυτό η τυπολογία της στοάς μεθερμηνεύεται και τα χαρακτηριστικά της εισάγονται σε νέους κτιριακούς τύπους.

1/ στοά στο αίθριο ή την αυλή κτιρίων γραφείων, τραπεζών, εργοστασίων και άλλων δημοσίων κτιρίων Σημαντικό στοιχείο της εσωτερικής οργάνωσης των δημοσίων κτιρίων του 20ου αιώνα που βελτιώνει την πρόσβαση στο κτίριο με δύο τρόπους, είτε ως χώρος εισόδου ή προσανατολισμού, είτε ως χώρος παραγωγής. Μορφολογικά, πρόκειται για ενιαίο χώρο που φωτίζεται φυσικά από τη γυάλινη στέγη, περιμετρικά αυτού διατάσσονται τα γραφεία και πρόσθετοι εξώστες λειτουργούν ως διαρθρωτικό στοιχείο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κτίριο Larkin του F. L. Wright44.

εικ.28/ larkin building

εικ.29/ η χαρακτηριστική κάτοψη

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

2/ στοά σε πεζόδρομο

εικ.30/ lijnbaan

Ένα σύγχρονο υλοποιημένο παράδειγμα είναι το εμπορικό κέντρο Lijnbann του Η κυριαρχία των αυτοκινήτων καταργεί 1952 από τους αρχιτέκτονες J. H. van την παλαιότερη παραδοσιακή μορφή Broek και J. B. Bakema στο Ρόττερνταμ. των δρόμων. Πλέον, κατασκευάζονται μεγάλες λεωφόροι και αναπόφευκτα αναδεικνύεται η ανάγκη για πεζοδρόμους. Μέσω αυτών αποκαθίσταται στη σύγχρονη πόλη η ζωντάνια του κέντρου των πόλεων, καθώς δημιουργείται ένας χώρος προστατευμένος από τις καιρικές συνθήκες και την τροχαία κίνηση. Η ιδέα αυτή προϋπάρχει του 20ου αιώνα, με τον Leonardo da Vinci να προτείνει τη μεταφορά της κίνησης των οχημάτων σε υπόγεια επίπεδα. Αυτό επανεμφανίζεται σε σκίτσο του Le Corbusier το 191545/μια πόλη σε πασσάλους όπου η κίνηση των πεζών διεξάγεται σε ανώτερα επίπεδα στο ύψος των οροφών.

εικ.31/ η κίνηση στον πεζόδρομο

Αργότερα, ο Louis Kahn θεωρεί ότι “ο δρόμος πρέπει να είναι κτίριο”, συνοψίζοντας την έννοια της στοάς ως ανεξάρτητο επίπεδο, γέφυρα, γαλαρία, υπόγειο ή υπέργειο πέρασμα.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

3/ στοά ως εσωτερικός διάδρομος Οι ιδέες του Fourrier εφαρμόζονται σε συγκροτήματα διαμερισμάτων ή πρώτη φορά από τον Le Corbusier το πολυκατοικίες 1922 σε ένα συγκροτήμα διαμερισμάτων, την Unité d’ Habitation. Τα επίπεδα Η εκδοχή αυτή παρατηρείται και πριν διαθέτουν πάνω από 100 διαμερίσματα, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως σύστημα προσβάσιμα μέσα από στοές, ενώ ακόμα πρόσβασης σε κοινωνικές κατοικίες με και η οροφή αποτελεί χώρο κοινωνικών τη μορφή στοάς ή απλού διαδρόμου, συναντήσεων και αθλητισμού. Το όλο στα φαλανστήρια του Fourrier και τα κτίριο οργανώνεται ως ανοιχτή στοά φαμιλστήρια του Godin. με εισόδους και κλιμακοστάσια σε Ο Henri Sauvage κτίζει το 1924 στο παράλληλους δρόμους. Παρίσι ένα συγκρότημα διαμερισμάτων με επίπεδη οροφή με σύστημα Παρόμοια παραδείγματα συναντάμε πρόσβασης στο εσωτερικό υπό μορφή στη Γερμανία από τον Adolf Radστοάς, μεταξύ των δρόμων Amiraux ing και στην ΕΣΣΔ, ενώ από τα πιο και Hermann-Lachapelle. Φωτίζεται πρόσφατα είναι η Cité Internationale από ψηλά και τα διαμερίσματα του είναι του Renzo Piano στη Λυόν. Πρόκειται προσβάσιμα από μια κατεύθυνση από για ένα πολυλειτουργικό συγκρότημα πλευρικές γαλαρίες. Στους κατώτερους κατοικιών με γραφεία, χώρους εστίασης, ορόφους υπάρχουν πισίνες. Η όλη ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης και ένα σύνθεση παρουσιάζει ομοιότητες με τα μεγάλο αμφιθέατρο. Ενταγμένο μέσα φαλανστήρια. στο μεγαλύτερο πάρκο της πόλης, Parc de la Tete d’ Or, κτίζεται από το 1988 και ολοκληρώνεται το 2006. Η στρατηγική σχεδιασμού εκτυλίσσεται φανερά γύρω από τη λογική της στοάς. εικ.32/ piano και le corbusier

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

4/ στοά ως διάδρομος εμπορικών κτιρίων ή στην είσοδο θεάτρων και κινηματογράφων Αυτός ο τύπος στοάς εξυπηρετεί τους πεζούς και επεκτείνει τον χώρο μπροστά από τα καταστήματα. Πρόκειται για εξαρτημένο πέρασμα στις παλιές ή μερικώς κατεστραμμένες πόλεις. Σ’ αυτές η ανακατασκευή των εμπορικών συνοικιών εμφανίζεται με τη μορφή συστηματικών αναμορφώσεων των οικοδομικών τετραγώνων και με διάνοιξη των εσωτερικών τους. Στην Πράγα, το Μόναχο, τις Βρυξέλλες και το Αμβούργο χτίζονται νέες στοές για πεζούς, που επεκτείνουν τους χώρους του εμπορίου/windows shopping και παρέχουν δημόσιο χώρο. Μπορούμε να συναντήσουμε τέτοια περάσματα μπροστά από κτίρια θεάτρων, κινηματογράφων, εκθέσεων κ.α. Στο Μόναχο είναι χαρακτηριστική η ύπαρξη πολλών τέτοιων βοηθητικών στοών, ενώ μια παρόμοια παρατηρείται στην Αθήνα, στη στοά Σπυρομήλιου, ή αλλιώς City Link που στεγάζει καφέ, πολυκατάστημα και θέατρο46.

εικ.33/ η γυάλινη στέγη της στοάς

εικ.34/ το εσωτερικό της στοάς σπυρομήλιου

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

εικ.35/ φωτογραφία εποχής

εικ.36/ το φημισμένο piccadilly circus

5/ στοά σε πεζόδρομο με εμπορικά Ακόμα κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αγοραστικού κοινού μέσω διαφημίσεων καταστήματα και πλούσιας διακόσμησης. Από τότε που οι εμπορικοί δρόμοι απαγορεύουν την πρόσβαση σε οχήματα, Κατά τον 20ο αιώνα οι στοές ακολουθούν την αυστηρότητα του μοντέρνου ο χαρακτήρας τους αλλάζει. Τα πεζοδρόμια εξαφανίζονται, αστικός κινήματος και ο φέρων οργανισμός τους εξοπλισμός δημιουργείται και ο δρόμος χτίζεται από οπλισμένο σκυρόδεμα. αποκτά μορφή στοάς, όπως η Hohe Με την τάση αποκέντρωσης που Strasse στην Κολωνία και εμπορικοί παρατηρείται τότε, πολυκαταστήματα δρόμοι στην Ιαπωνία. Το Picadilly στο χτίζονται στα προάστια των πόλεων. Λονδίνο είναι μια προσπάθεια Στις περιπτώσεις των κτιρίων γραφείων αναβίωσης της στοάς με την κλασική και των πολυκατοικιών, η στοά γίνεται ιδιωτική με αποτέλεσμα να χάνονται οι της μορφή. Στα τέλη του 19ου αιώνα εμφανίζονται τα εσωτερικές όψεις, οι χωρικές αναλογίες πρώτα πολυκαταστήματα στο Παρίσι47 και ο κατά κανόνα δημόσιος χαρακτήρας και ανεγείρονται όλο και περισσότερα της. Αντίθετα, σε κτίρια, όπως τα από τον 20ο αιώνα και μετά. Εκφράζουν πολυκαταστήματα, ο δημόσιος χώρος την ανάπτυξη της βιομηχανίας επικρατεί, παρόλο που χάνονται και εδώ και της μαζικής κατανάλωσης και οι εσωτερικές όψεις και η τυπολογία των παραγωγής. Εξελίσσονται παράλληλα στοών. με τις εμπορικές στοές με τις οποίες Επομένως, ο ανταγωνιστικός ρόλος και η παρουσιάζουν ομοιότητες σε δομικά και πολυπλοκότητα της στοάς αλλοιώνεται, μορφολογικά στοιχεία, όπως η στέγαση καθώς αυτή μετατρέπεται σε ένα απλό με τον υαλοσκεπασμένο χώρο ως πέρασμα. αποκορύφωμα, οι εσωτερικοί εξώστες, Πολυκαταστήματα χτίζονται όχι μόνο οι γαλαρίες, τα κλιμακοστάσια, η στην Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ και μνημειακότητα και η κατασκευή. την Ιαπωνία.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

σαν επίλογος Γιατί, όμως, επικρατεί τελικά η εμπορική στοά; Όπως δηλώνει ο Geist “Η ιστορία της στοάς δεν έχει ακόμη τελειώσει αλλά είναι ανοιχτή. Όλες οι ενδείξεις προτείνουν τη συνέχιση της και την ανάπτυξη της προς πιο πολύπλοκες μορφές χώρου που θα οδηγήσουν στην επανεμφάνιση της ως πρωταγωνιστή του νέου δημόσιου χώρου. Η στοά του χθες θα γίνει ο δρόμος του αύριο. Αν και αμφιβάλλω ότι αυτό θα είναι εφικτό χωρίς κοινωνικές αλλαγές”48. Σύμφωνα με τα παραπάνω, κατανοούμε ότι οι αρχές οργάνωσης της στοάς υιοθετούνται από μεταγενέστερους αρχιτεκτονικούς τύπους και της προσδίδουν διαχρονική παρουσία. Οι λόγοι που οδηγούν σε αυτό είναι ότι η στοά καταφέρνει να αποτελέσει ένα “εξελιγμένο βίωμα του δρόμου”49, έναν τόπο που πέρα από τη φιλοξενία των εμπορικών δραστηριοτήτων, συμβάλλει στη συναναστροφή και την κοινωνικοποίηση των χρηστών της. Παράλληλα, βελτιώνει τον αστικό ιστό της πόλης, προσφέροντας επιπλέον δημόσιο χώρο.

Κατά την Ξ. Σκαρπιά Χόιπελ “όλη η επιτυχία της στοάς, αναλυμένης σε κόστος, οικονομική ωφέλεια και θετική συμβολή στη φυσιογνωμία της πόλης στηρίζεται στο συνδυασμό της καλής αρχιτεκτονικής σύνθεσης και της σωστής επιλογής οικοπέδου μέσα στον οργανωμένο ιστό της πόλης”50. Στην Ελλάδα οι πρώτες εμπορικές στοές εμφανίζονται στα τέλη του 19ου αιώνα. Από το 1880 ως το 1900 στην Αθήνα πραγματοποιούνται έργα εξωραϊσμού για τη βελτίωση των υποδομών της. Σε αυτά περιλαμβάνεται και η ανέγερση εμπορικών στοών. Άξιες αναφοράς είναι η στοά Αρσακείου ή στοά Ορφέα (1888) σε σχέδια του E. Ziller51 και η στοά Μελά-Κωστόπουλου (1886). Στη Θεσσαλονίκη η εμφάνιση των στοών γίνεται στα τέλη του 19ου αιώνα. Τότε, η πόλη βρίσκεται ακόμη υπό οθωμανική κυριαρχία. Έτσι, οι στοές της διαμορφώνονται μέσα σε πλαίσιο παράλληλων δυτικών και ανατολίτικων επιρροών.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

αναφορές 11/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ., 1995, σελ. 23

16/ Cezar, M., 1983, σελ. 91-107

12/ Τα πρώτα τουρκικά φύλλα αποτελούνται από νομάδες που μετακινούνται από περιοχή σε περιοχή. Η πρώτη τους μόνιμη εγκατάσταση παρατηρείται στην κεντρική Ασία, όπου και κτίζονται τα πρώτα παζάρια. Μετά τη νίκη τους στο Malazgirt το 1071, τα τουρκικά φύλλα εγκαθίστανται στην περιοχή της Ανατολίας. (Cezar 1983:20)

17/ Κάσμπαχ: σημείο άμυνας της πόλης, συχνά στην κορυφή λόφων με ψηλά τείχη χωρίς παράθυρα και διαμονή του τοπικού άρχοντα

13/ Το μπεζεστένι είναι πέτρινο θολοσκεπές κτίσμα που διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διάρθρωση των παζαριών. Μέσα σε αυτό γίνεται το εμπόριο κοσμημάτων, υφασμάτων αλλά και κάποιες τραπεζικές συναλλαγές.

18/ Χαρακτηριστικό ριαντ-ξενώνας στο Μαρρακές/ μια ξύλινη πόρτα διαχωρίζει την εσωτερική γαλήνη από την πολύβουη ζωή του δρόμου, ένας προθάλαμος οδηγεί στον κύριο ορθογωνικό ημιυπάιθριο χώρο του καθιστικού με το σιντριβάνι στο κέντρο και τις τέσσερις λεμονιές μία σε κάθε γωνία του, όπως είθισται. Από εδώ μπορεί κανείς να οδηγηθεί στα διαμερίσματα μέσα από στοές με καμάρες και κολόνες./ προσωπική εμπειρία από ταξίδι της Σ. Π., Νοέμβριος 2015.

14/ Χάνια ορίζονται τα πανδοχεία για τη διημέρευση εμπόρων και καραβανιών 19/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ., 1995, σελ. 26-31 στα οποία διεξάγεται συγχρόνως και χονδρεμπόριο.

20/ Geist, J. F., 1983, σελ. 59-90

15/ Γραπτές μαρτυρίες των βυζαντινών 21/ To Palais Royal κτίζεται το 1629 από ιστορικών Δούκα και Κριτόβουλου τον αρχιτέκτονα Jacques Lemercier ως κατοικία του καρδιναλίου Richelieu.

(Cezar 1983:91)

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

Μετά το θάνατο του τελευταίου περνάει στην ιδιοκτησία του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΓ’ και ονομάζεται Royal /βασιλικό. Τον 18ο αιώνα ιδιοκτήτης γίνεται ο δούκας της Ορλεάνης.

26/ Τον αρχιτεκτονικό τύπο υιοθετούν εμπορικές πόλεις, όπως το Μιλάνο, οι Βρυξέλλες, το Μπορντώ, η Λιέγη, το Μπρίστολ, η Γλασκώβη και το Νιούκαστλ.

22/ Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 απαιτεί τη διακήρυξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, την ανάδειξη του λαού σε κυρίαρχο όργανο εξουσίας και τη δημιουργία νέου συντάγματος. Έρχεται, έτσι, σε έντονη αντιπαράθεση με το βασιλιά, την αριστοκρατία και τον κλήρο.

27/ Σήμερα διατηρεί ακόμα τα τυπολογικά και μορφολογικά της χαρακτηριστικά.

23/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ.,1995, σελ. 41

28/ Τέμνει το οικοδομικό τετράγωο διαγώνια.

29/ Διασχίζει δύο οικοδομικά τετράγωνα.

30/ Και οι δύο εμπνέονται από τη Royal 24/ Τα Exchange είναι διώροφα κτίσματα Opera Arcade. με αυλές ημιυπαίθριες, υπό μορφή στοάς. Σε αυτά διεξάγονται χρηματιστηριακές 31/ Στις στοές των ΗΠΑ, αν και οι όψεις είναι φανερά επηρεασμένες από τη Burδραστηριότητες. lington Arcade, η εσωτερική τους δομή 25/ Οι εσωτερικές όψεις της Galerie διαφοροποιείται και δεν περιλαμβάνει d’Orléans αποτελούν επιρροή για τον κατοικίες στο εσωτερικό τους. αρχιτέκτονα της Galleria de Cristoforis, 32/ Η όψη της είναι σαν ναός, ενώ οι Andrea Pizzale, στο Μιλάνο. υπόλοιπες αμερικανικές στοές βασίζονται σε αυτό το πρότυπο.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

33/ Οι σιδηροδρομικοί σταθμοί παρουσιάζουν αρκετες ομοιότητες με τις εμπορικές στοές, είναι θολωτές κατασκευές από γυαλί και σίδηρο (τοξωτός δικτυωτός φορέας).

34/ O βαρώνος Haussman (18091891) επιλέγεται από τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ’ για να πραγματοποιήσει ένα τεράστιο πρόγραμμα με λεωφόρους, πάρκα και δημόσια έργα στο Παρίσι την περίοδο 1853-1870.

35/ Το 1839 αναγνωρίζεται η νομική του υπόσταση.

36/ Αυτή είναι η πρώτη στοά στη Γερμανία.

39/ Προσωπική εμπειρία από ταξίδι της Σ. Κ., Νοέμβριος 2012.

40/ Ο Engels στο βιβλίο του “Die Lage der arbeitenden Klasse in England” δίνει μια περιγραφή της πόλης του Μάντσεστερ: οι εργατικές ζώνες κατοικίας διαχωρίζονται πλήρως από αυτές της μεσαίας τάξης, στο κέντρο υπάρχει ένα είδος εκτεταμένης εμπορικής συνοικίας με εργοστάσια και αποθήκες, το βράδυ ερημώνει, τη συνοικία διασχίζουν οι μεγάλες λεωφόροι, μεγάλη κίνηση οχημάτων και καταστήματα/ ισόγειο και διαμερίσματα/ όροφοι κατά μήκος τους, το βράδυ ιδιαίτερα πολυσύχναστες, οι εργατικές συνοικίες περικυκλώνουν την εμπορική ζώνη. Η εικόνα αυτή του Μάντσεστερ είναι αντιπροσωπευτική και για τις υπόλοιπες πόλεις που αναφέρονται.

37/ Στις 4 Ιουνίου 1859 το Μιλάνο και η περιοχή της Λομβαρδίας απελευθερώνονται με τη μάχη της Ma- 41/ Ο πύργος του Eiffel σχεδιάζεται από το μηχανικό Gustave Eiffel το 1889 genta. στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης 38/ Παρόμοια κατάσταση ισχύει και με του Παρισιού, για τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας από τη Γαλλική τη Galerie St. Hubert. Επανάσταση.

μέρος Ι/κεφάλαιο δεύτερο

42/ Το 1898 ο Sir Ebenezer Howard (1850-1928) γράφει το βιβλίο “Garden Cities of To-Morrow”, όπου περιγράφει το όραμά του για τη δημιουργία αυτόνομων κοινοτήτων που περιβάλλονται από ζώνες πρασίνου ανάμεσα σε ζώνες κατοικίας, βιομηχανίας και γεωργίας.

43/ Στην ίδια εκείνη περιοχή, πόλος έλξης τότε και τώρα, συναντά κανείς μεγάλα και σημαντικά δημόσια έργα για το Βερολίνο. Σήμερα, το Κτίριο Γραφείων των OMA, πρώτη θέση στο διαγωνισμό “New Media Campus” για το γερμανικό εκδοτικό οίκο Axel Springer στέκει σε περίοπτη θέση 44/ To Larkin Building από εργοστάσιο σαπωνοποιίας στο Buffalo, της Νέας Υόρκης, σχεδιασμένο το 1903 και κτισμένο την περίοδο 1904-1906, κατεδαφίζεται, τελικά, το 1950.

46/ Η στοά Σπυρομήλιου ή το Μέγαρο Μετοχικού Ταμείο Στρατού σχεδιάζεται το 1927 από τους αρχιτέκτονες Λεωνίδα Μπόνη και Βασίλη Κασσάνδρα και ολοκληρώνεται το 1939. Σήμερα στεγάζει θέατρα, καφετέριες, όπως το Ζόναρς και το Φλόκας, εστιατόρια και κινηματογράφους, όπως το Παλλάς.

47/ Bon Marché (1876) και Printemps (1882) 48/ Geist, 1983, σελ. 90 49/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ., 1995, σελ. 42 50/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ., 1995, σελ. 95

51/ Ο Ernst Theodor Ziller (1837 - 1923) Γερμανός αρχιτέκτονας με δράση στη Βιέννη και την Ελλάδα κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους και διασημότερους 45/ Αυτό περιγράφεται στο βιβλίο του αρχιτέκτονες στην ελληνική επικράτεια σχεδιάζοντας και επιβλέποντας “The City of Tomorrow”. εκατοντάδες κτίρια.

Μέρος ΙΙ Θεσσαλονίκη Όταν η Ανατολή συνάντησε τη Δύση

εικ.37/ ο κόλπος της θεσσαλονίκης

κεφάλαιο πρώτο

στοές της πόλης//τότε σαν εισαγωγή

Η αρχιτεκτονική της στοάς αποτελεί σημαντικό στοιχείο της φυσιογνωμίας της Θεσσαλονίκης τον 19ο αιώνα. Η διάταξη πολλών, αλλά μικρών σε μέγεθος στοών σημειώνει μεγάλη επιτυχία στον σχεδιασμό της πόλης1. Η αστική παρέμβαση πραγματοποιείται στα πλαίσια της προσπάθειας του εξευρωπαϊσμού της που αρχίζει από τα μέσα του αιώνα και εντατικοποιείται επί Αβδούλ Χαμίτ2. Η ύπαρξη των στοών αιτιολογεί τον εμπορικό χαρακτήρα της πόλης, που προϋπάρχει από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της3. Η ίδια η γεωγραφική της θέση ενισχύει το ρόλο της πόλης ως μεταπρατικό κέντρο, εξασφαλίζοντάς έτσι μια σταθερή εμπορική παρουσία. Λόγω της στρατηγικής της θέσης μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, αποκαλείται “σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης”. Η μακρόχρονη ιστορία της, λοιπόν, συμβάλλει στο να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά γεγονότα των περιόδων που έπονται.

Ως τα τέλη του 19ου αιώνα ο αστικός ιστός της πόλης αποτυπώνει πάνω του τις παρεμβάσεις των εκάστοτε πολιτικών, κοινωνικών, θρησκευτικών ομάδων, ή και κατακτητών της, αντικατοπτρίζοντας έτσι “μνήμες του παρελθόντος που τη δημιούργησε και την έθρεψε”4. Μερικά από αυτά τα ίχνη που συναντάμε και σήμερα είναι το σύμπλεγμα των ανακτόρων του Γαλερίου, οι νησίδες με τις βυζαντινές εκκλησίες, και άλλα οθωμανικά κτίσματα όπως τζαμιά, το παζάρι κ.α. Χαρακτηριστικά, η Αλέκα Καραδήμου Γερόλυμπου αναφέρει: «Σφιχτά κλεισμένη για είκοσι δύο αιώνες στον ίδιο χώρο που ορίζουν τα τείχη της , πυκνώνει και αραιώνει ανάλογα με τις εποχές, εξαφανίζει και ξαναγεννά τα κελύφη που στέγασαν και έθρεψαν κοινωνικές μορφές και τρόπους ζωής ολότελα διαφορετικούς»5. Οι στοές της Θεσσαλονίκης για σχεδόν έναν αιώνα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του εμπορίου και την ανάπτυξη του αστικού χώρου. Τυπολογικά διακρίνονται σε στοά κτίριο, στοά είσοδο και στοά πέρασμα.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

όλη η πόλη ένα παζάρι //15ος-18ος αιώνας νέες οικιστικές περιοχές Στις αρχές του 15ου αιώνα η Οι διαρθρώνονται σε συνοικίες με βάση την Θεσσαλονίκη καταλαμβάνεται από τους εθνικότητά τους. Οθωμανούς. Οι Τούρκοι συγκεντρώνονται στο Καθ’ όλη τη διάρκεια της κυριαρχίας ψηλότερο σημείο της πόλης, το Μπαιρ τους, η πόλη αποτελεί ένα σημαντικό Μπαίρι/πλαγιά λόφου, με εξαίρεση εμπορικό κέντρο των Βαλκανίων. τη συνοικία Acke Mescid κοντά στη Επομένως, διαρθρώνεται με τον τυπικό Ναυαρίνου. τρόπο των οθωμανικών αστικών Οι Εβραίοι εγκαθίστανται είτε στο κέντρων. Σταδιακά, ο παλαιότερος πεδινό τμήμα, τον Κάμπο όπως τον ορθοκανονικός κάνναβος των αποκαλούν, είτε προς τη θάλασσα κάτω ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων από την Εγνατία, σε μόνο μία συνοικία παραχωρεί τη θέση του σε ακανόνιστες, πάνω από αυτή ή και δυτικά προς το λιμάνι. οργανικές χαράξεις. Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι μεγάλες Τέλος, οι Έλληνες σκορπίζονται κατά ευθύγραμμες αρτηρίες διατηρούνται μήκος της Εγνατίας, παράλληλα με τα ανατολικά τείχη της πόλης, γύρω από τη (Εγνατία, Βενιζέλου). Μητρόπολη, τον Άγιο Μηνά, στη Μονή 8 Αποφασιστική παράμετρος για το Βλατάδων και στο Βαρδάρη . χαρακτήρα και την πολεοδομική οργάνωση της Θεσσαλονίκης αποτελεί η σύνθεση του πληθυσμού της6. Γύρω στα 1500 η Οθωμανική Αυτοκρατορία προκειμένου να αντιμετωπίσει το δημογραφικό πρόβλημα της πόλης δίνει άσυλο σε καταδιωγμένους Εβραίους7.

εικ.38/ μιναρέδες κοσμούν την πόλη

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Στην εντός των τειχών πόλη, τη μεγαλύτερη έκταση καταλαμβάνουν τα καταστήματα και οι αγορές. Αυτές έχουν την τυπική μορφή των τούρκικων αγορών/παζαριών: διαθέτουν πρόχειρα στεγασμένους χώρους με μαγαζιά, χάνια με τετράγωνες αυλές, στενά περάσματα με εργαστήρια, ακανόνιστα σταυροδρόμια στα οποία γίνονται κάθε λογής συναλλαγές. Επίσης, οργανώνονται σε συντεχνίες διατηρώντας σχετικά σταθερή θέση.

Συνολικά, η αγορά εκτείνεται από την Εγνατία μέχρι νότια της εκκλησίας του Αγίου Μηνά, ανατολικά από την Παναγία Χαλκέων μέχρι το λουτρό και δυτικά μέχρι την οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επίκεντρό της είναι η διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου. Οι εμπορικές δραστηριότητες των Εβραίων τοποθετούνται στα ανατολικά και των Τούρκων στα δυτικά. Τα δύο τμήματα διαχωρίζονται από τη σημερινή οδό Βενιζέλου.

Έτσι, επικρατούν οι εξής αγορές: /η αγορά Χαλκέων , τα χάλκινα (1) /η αγορά της οδού Financilar, γυαλάδικα και αγορά φλιτζανιών στα δυτικά της σημερινής Βασιλέως Ηρακλείου /η ψαραγορά, Balik Pazar στο δυτικό άκρο της παλιάς Τσιμισκή /η αγορά παπουτσιών της οδού Papuscilar Hani, νυν Πλουτάρχου /η “μεγάλη αγορά” (Buyuk Pazar) /η σκεπαστή αγορά αλεύρων (Καπάνι) και /το Μπεζεστένι για υφάσματα, χρυσό

Η παραπάνω εικόνα συμπληρώνεται από κάποια κτίσματα τυπικά για τις οθωμανικές αγορές. Τα σημαντικότερα κατασκευάζονται κατά την περίοδο του σουλτάνου Μουράτ Β’, ενώ κατά την περίοδο του σουλτάνου Μωάμεθ Β’9 η ανοικοδόμηση εντατικοποιείται και πολλά εμπορικά κτίρια κτίζονται παράλληλα με άλλα κτίρια πολιτιστικά και θρησκευτικά10.

εικ.39/ οι αγορές της θεσσαλονίκης

εικ.40/ το καραβάν σεράι

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.41/ το μπεζεστένι

εικ.42/ το χαμζά μπέη τζαμί

εικ.43/ το μπέη χαμάμ

Το μπεζεστένι11 τοποθετείται σε κομβικό Πολύ σημαντικό ρόλο στη διάρθρωση σημείο της αγοράς, στη σημερινή της αγοράς παίζουν και τα χάνια. Ο αριθμός και το μέγεθός τους δηλώνουν διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου. την οικονομική σημασία και τη μεγάλη Ειδικότερα, είναι η αγορά κοσμημάτων εμπορική κίνηση της πόλης. Ειδικότερα, και υφασμάτων. Η υψηλή αξία των είναι τόποι πρόσκαιρης διαμονή, εμπορευμάτων του αιτιολογεί την πιο ανεφοδιασμού των εμπόρων, ασφαλείς προσεγμένη κατασκευή του, δομικά του αποθήκες και χώροι βιοτεχνικής υλικά είναι η πέτρα και ο πλίνθος, ενώ παραγωγής (διττός ρόλος ως χώροι διαθέτει και 6 ίσους, μολυβδοσκεπείς διημέρευσης και εμπορικής λειτουργίας). Χωροθετούνται συγκεντρωμένα στην θόλους. Τυπολογικά, διαθέτει ορθοκανονική ίδια περιοχή και κοντά στην αγορά, κάτοψη και σε κάθε του πλευρά τον πρώτο καιρό στη διασταύρωση υπάρχει μια είσοδος. Τα καταστήματα των δύο εμπορικών δρόμων, Εγνατία τοποθετούνται στις εξωτερικές πλευρές και Βενιζέλου, και κοντά στο τείχος της και όταν είναι εκτός λειτουργίας αποβάθρας13. φυλάσσονται. Το καραβάν σεράι είναι το μεγαλύτερο Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες το χάνι14. Αυτό βρίσκεται πολύ κοντά στο Μπεζεστένι αποτελεί μέρος της μπεζέστενι και σε άμεση γειτνίαση με το κρατικής περιουσίας, γιατί τα ενοίκια Χαμζά Μπέη Τζαμί15. των καταστημάτων εισπράττουν τα αλατωρυχεία της πόλης. Επιπλέον, Γύρω από τα κτίρια αυτά αναπτύσσονται αποτελεί βακουφικό κτίριο (waqf), εργαστήρια και καταστήματα. Άλλα καθώς κάποια από τα έσοδά του κτίσματα που παρατηρούμε στην αγορά διατίθενται για την οικονομική είναι τα χαμάμ (λουτρά), όπως το Γενί υποστήριξη θρησκευτικών και χαμάμ (Αίγλη), το Γιαχουντί χαμάμ κοινωφελών ιδρυμάτων όπως τζαμιά, (Λουλουδάδικα) και το Μπέη χαμάμ μεδρεσέδες και ιμαρέτ12. πάνω στην Εγνατία.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

από χάνια σε στοές //τέλη 19ου-αρχές 20ου Στα τέλη της Τουρκοκρατίας,1870-1910, η Θεσσαλονίκη αναπτύσσεται εμπορικά, οικονομικά και βιομηχανικά. Έργα υποδομής μετατρέπουν σημαντικά τη μορφή της. Αρχίζει να αποκτά χαρακτήρα ευρωπαϊκής εμπορικής πόλης, καθώς αναγείρονται για πρώτη φορά τράπεζες, ξενοδοχεία, μεγάλα καταστήματα και φυσικά εμπορικές στοές. Πριν αναλύσουμε την εμφάνιση των πρώτων εμπορικών στοών, αναφέρουμε επιγραμματικά τα γεγονότα που οδηγούν στη νέα όψη της πόλης. Ήδη από το 1839 γίνεται προσπάθεια μέσω των Μεταρρυθμίσεων, Tanzimat, για την αναδιάρθρωση και εκδυτικοποίηση της οθωμανικής κοινωνίας. Επιδιώκονται η εξίσωση των εθνικοθρησκευτικών μειονοτήτων με το μουσουλμανικό στοιχείο, η διάκριση της κρατικής εξουσίας από τον θρησκευτικό νόμο του Κορανίου και η δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου προσαρμοσμένου στις νέες οικονομικές και κοινωνικές απαιτήσεις16.

Βασικές, όμως, είναι οι εξωραϊστικές πολεοδομικές επεμβάσεις της περιόδου 1866-1900, που έχουν ως κίνητρο την επίσκεψη του σουλτάνου Αβδούλ Μετζήτ17 το 1858. Στα πλαίσια αυτής της ανάπλασης κατεδαφίζεται το παραθαλάσσιο τείχος18 και τμήμα του χερσαίου19 με αποτέλεσμα να επεκταθεί λίγο η πόλη. Επίσης, διανοίγονται νέοι δρόμοι, όπως η Σαμπρή πασά/ σημερινή Βενιζέλου, και κάποιοι παλιοί ευθυγραμμίζονται, οδός Βαρδαρίου/ η σημερινή Εγνατία. Αναμορφώνονται και οι εμπορικές περιοχές, το λιμάνι, και δημιουργούνται νέες, τα Λαδάδικα. Η πόλη αποκτά σιδηροδρομικό δίκτυο, τραμ, δημόσια κτίρια, όπως το Διοικητήριο και τη Δημόσια Σχολή, κοινωφελείς υπηρεσίες και πάρκα. Συγχρόνως, η πυρκαγιά του 1890 οδηγεί σε μια νέα ρυμοτομία, όπου ο νέος ορθοκανονικός ιστός του κέντρου της πόλης διαφοροποιείται έντονα από τον παλαιότερο.

εικ.44/ το πολεοδομικό σχέδιο τέλη 19ου αιώνα

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Την περίοδο αυτή, η αγορά επεκτείνεται από τον παλαιότερο πυρήνα, τη διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου, προς την Εγνατία και την Αγίας Σοφίας και το κάτω μέρος της Βενιζέλου. Η κύρια “καρδιά” της πόλης /centre des affaires, τράπεζες, ξενοδοχεία, βρίσκεται στον περίγυρο της Οθωμανικής Τράπεζας20. Στην ευρύτερη αυτή περιοχή, κοντά στα νοτιοδυτικά τείχη, στο λιμάνι και την Αγορά δημιουργείται από τον 18ο αιώνα μια πολυπληθής συνοικία Φραγκολεβαντίνων, ο έκτοτε λεγόμενος Φραγκομαχαλάς. Η Σαμπρή Πασά αναδεικνύεται σε σημαντική εμπορική οδό. Χαρακτηριστική είναι η κάλυψή της με ξύλινη, δίρριχτη στέγη, κάτω από την οποία φιλοξενείται η Δημοτική Ιχθυαγορά, θυμίζοντας παραδείγματα ευρωπαϊκών στοών. Στο τμήμα της οδού μεταξύ Τσιμισκή και παραλίας συναντάμε καφενεία, ξενοδοχεία και καινούρια καταστήματα πολυτελείας.

Πώς δημιουργούνται, όμως, οι πρώτες στοές της πόλης; Στα τέλη του 19ου αιώνα εκτός από τα παραδοσιακά χάνια εμφανίζονται και άλλα είδη χανίων με εμπορικό ή επαγγελματικό χαρακτήρα τα οποία πλέον δεν είναι καταλύματα. Εκεί στεγάζονται εμπορικοί και βιοτεχνικοί χώροι, γραφεία επαγγελματιών και αντιπροσωπειών. Τα χάνια αυτά εμφανίζουν όμοια οργανωτικά χαρακτηριστικά με τις ευρωπαϊκές εμπορικές στοές: τα μαγαζιά του ισογείου ανοίγονται τόσο προς το δρόμο όσο και προς το εσωτερικό τους. Αναπτύσσεται ένας κατά μήκος επιμήκης και διαμπερής κοινόχρηστος χώρος συχνά γύρω από έναν κεντρικό χώρο. Στους ορόφους, όπου βρίσκονται τα γραφεία, ακολουθείται η ίδια διάταξη. Οι ημιδημόσιοι εσωτερικοί χώροι, μακρινή ανάμνηση της ανοιχτής εσωτερικής αυλής, στεγάζονται με μεταλλική γυάλινη οροφή από την οποία φωτίζεται το εσωτερικό.

εικ.45/ ο νέος ιστός της πόλης το 19ο αιώνα

εικ.46/ η περιοχή του φραγκομαχαλά

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.47/ άξονας βενιζέλου

εικ.48/ σαμπρή πασά

Μάλιστα, στη φορολογική καταγραφή του 1906, στην έκθεση του οικονομικού εφόρου της Θεσσαλονίκης που συντάσσεται στις 22 Αυγούστου 1917 μετά τη μεγάλη πυρκαγιά, και στους Οδηγούς της Θεσσαλονίκης που εκδίδονται από το 1910 ως τα μέσα του 20ου αιώνα, οι όροι χάνια/ μεγάλα καταστήματα/ εμπορικές στοές/ δίοδοι / passage αναφέρονται χωρίς διάκριση για να χαρακτηρίσουν το ίδιο κτίριο. Συγκεκριμένα αναφέρονται οι ονομασίες χάνι ή passage Λομπάρδο, το χάνι ή στοά ή δίοδος ή passage Οριεντάλ, το χάνι ή στοά Τουρπάλη κ.ά. Οι νέοι αυτοί κτιριακοί τύποι χανίων συγκεντρώνονται στις κεντρικές περιοχές της αγοράς και του Φραγκομαχαλά, από όπου φθίνει η χρήση της κατοικίας. Σε αυτά στεγάζονται μαγαζιά και γραφεία ανάλογα με την οικονομική άνεση της επιχείρισης κυρίως και όχι με το είδος των προϊόντων και των υπηρεσιών21. Από τα 87 χάνια, παλιού και νέου τύπου, τα 43 βρίσκονται στην αγορά της πόλης και τους κεντρικούς δρόμους δυτικά από την Εγνατία, τη Βενιζέλου και την Ίωνος Δραγούμη.

Τα κτίρια αυτά είναι κυρίως μονώροφα, παρουσιάζοντας πληθώρα διαφορετικών μορφολογικών χαρακτηριστικών. Τα επιμέρους στοιχεία επηρεασμένα από το νεοκλασικισμό, το οθωμανικό μπαρόκ και τα αναγεννησιακά πρότυπα συνδυάζονται, ενώ η όλη σύνθεση αποκτά τοπικό χαρακτήρα22. Το ρεύμα αυτό είναι γνωστό και ως εκλεκτισμός23, όρος που δηλώνει την επιλογή χαρακτηριστικών από διάφορα αρχιτεκτονικά στυλ για τη δημιουργία μιας ενιαίας σύνθεσης. Συγχρόνως, οργανώνονται με τις ίδιες αρχές δημόσια κτίρια, όπως τράπεζες, δημιουργώντας μια ενιαία τυπολογία. Διαθέτουν έναν κεντρικό χώρο γύρω από τον οποίο αναπτύσσονται μικρότερα διαμερίσματα, εξώστες και κλιμακοστάσια. Αυτός στεγάζεται συνήθως με υαλωτή στέγη γεγονός που αποδεικνύει τη συνεχή τάση αναζήτησης κατασκευαστικών λύσεων με τη χρήση των νέων υλικών της εποχής /γυαλί και μέταλλο.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Έτσι, στην οδό Tas Hani, σημερινή Εδέσσης, εμφανίζονται μερικά από τα πρώτα χάνια/ εμπορικές στοές. Αυτά αποτελούν και τα παλαιότερα κτίρια της περιοχής, καθώς χτίζονται στο β’ μισό του 19ου αιώνα. Οι πλούσιοι επιχειρηματίες Κύρτσης και Τουρπάλης χτίζουν στα γενικότερα πλαίσια της ανάπτυξης της περιοχής εμπορικά κτίρια και χάνια24. Το Κύρτση Χαν και η Passage Kyrtsi βρίσκονται σε γειτνίαση και ανάμεσά τους σχηματίζεται μία δίοδος. Ειδικότερα, η Passage Kyrtsi, κτίζεται στη δεκαετία 1890-1900 και το Κύρτση Χαν πριν το 1910, χωρίς όμως να έχουμε στοιχεία για την ταυτότητα του αρχιτέκτονα τους. Οι ονομασίες τους καθώς και οι σημάνσεις (η επιγγραφή “PASSAGE KYRTSI” και τα ανάγλυφα αρχικά στο κλειδί του υπέρθυρου της εισόδου του Κύρτση Χαν) μαρτυρούν το όνομα του ιδιοκτήτη. Το 1910, το Κύρτση Χαν περνά στην ιδιοκτησία του Δαβή-Ισαάκ Μπενσουσάν25.

Στον ίδιο δρόμο με τη Passage Kyrtsi βρίσκεται και η Στοά Τουρπάλη, ιδιοκτησία του ομώνυμου, που κατεδαφίζεται το 1978. Τα παραπάνω κτίρια παρουσιάζουν ιδιαίτερο μορφολογικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για επιμελημένες κατασκευές, εκ των οποίων μόνο η Passage Kyrtsi διαθέτει παραπάνω από έναν όροφο. Χαρακτηριστικά είναι τα τριγωνικά αετώματα του Κύρτση Χαν και της Στοάς Τουρπάλη. Επιπλέον τις όψεις κοσμούν ψευδοπαραστάδες και περίτεχνες κουπαστές από χυτό σίδηρο.

εικ.49/ passage kyrtsi

εικ.50/ στοά τουρπάλη

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.51/ κύρτση χαν

εικ.52/ μπενσουσάν χαν

Στην απέναντι πλευρά του δρόμου συναντάμε ακόμη ένα κτίριο της ίδιας περιόδου, το Μπενσουσάν Χαν. Μαζί με το γειτονικό του κτίριο, στην Εδέσσης 4, ανεγείρονται πριν το 1917, σχηματίζοντας ένα ενιαίο σύνολο. Από ιδιοκτησία ενός πρώην μετοχίου του Μεγάλου Τεμένους της Μέκκα καταλήγει στα 1920 στα χέρια του Σαμουήλ Μπενσουσάν, εξ’ ου και η ονομασία. Αφού μεταβιβάζεται στους γιους του Ισάκ και Ζακ αγοράζεται το 1929 από τους αδελφούς Ζωτιάδη. Τα ανοίγματα της ζώνης του ισογείου ορίζονται από πεσσούς πάνω στους οποίους εδράζονται οι ψευδοπαραστάδες του ορόφου. Μεταξύ των δύο ζωνών, του ισογείου και του ορόφου, μεσολαβεί γείσο. Λέγεται μάλιστα ότι η βάση του, δηλαδή τα πρώτα μέτρα του ισογείου, χρονολογούνται από το 1810 σύμφωνα με παλιά κιτάπια των κτιρίων26. Δίπλα από το Κύρτση Χαν ξεχωρίζει το Εμνιέτ Χαν με τη γωνιαία προβολή του, τα ανάγλυφα και τον πλούσιο διάκοσμο.

εικ.53/ εμνιέτ χαν

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Στην προέκταση της Tas Hani βρίσκεται η οδός Αγίου Μηνά. Οι δύο οδοί διασταυρώνονται μέχρι το 1917 με τις οδούς Κατούνη, Μ. Αλεξάνδρου και Χίου στη σημερινή πλατεία Εμπορίου27. Την περίοδο αυτή η Αγίου Μηνά ονομάζεται οδός Ι. Τσιμισκή και διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στον αστικό ιστό της πόλης, καθώς αποτελεί παράλληλη προ την Εγνατία αρτηρία, ενώ συγχρόνως οριοθετεί το νότιο άκρο της Αγοράς. Ο εμπορικός χαρακτήρας της είναι ιδιαίτερα εμφανής. Ως τα μέσα του 19ου αιώνα στο δυτικό της άκρο βρίσκεται η ψαραγορά, που στο σημείο εκείνο ονομάζεται Eski Balik Pazari (παλαιά Ψαραγορά) και στην καταγραφή του 1906 καταγράφονται σε αυτή 32 εργαστήρια, 7 καταστήματα, 3 ποτοπωλεία, ένα εργοστάσιο ποτοποιΐας, ένας φούρνος και ένα χάνι με 24 εργαστήρια28. Κατά την Τουρκοκρατία, η εικόνα του δρόμου αυτού αλλάζει και διαμορφώνεται μέσα από διαπλατύνσεις, διανοίξεις και επεμβάσεις που πραγματοποιούνται από το 1882 και μετά.

Στο οικοδομικό τετράγωνο του Ι.Ν. Αγίου Μηνά, στο νότιο τμήμα, συναντάμε δύο εμπορικές στοές οι οποίες αναγείρονται πριν το 1906. Και οι δύο οδηγούν στον περίβολο της εκκλησίας. Στο αριστερό άκρο βρίσκεται η Στοά Αγ. Μηνά, οδός Αγίου Μηνά 11, η οποία είναι ιδιοκτησία της Ελληνικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Μέχρι το 1917 στεγάζεται εκεί η τράπεζα Ανατολής και η Αγγλοελληνική εμπορική εταιρεία με διευθυντή τον Ζάχο Ευσταθιάδη. Με την πυρκαγιά του 1917 καίγεται το τμήμα όπου τοποθετείται η τράπεζα και τα απομεινάρια του ρυμοτομούνται με τη διάνοιξη της Ι. Δραγούμη. Το 1937, στη θέση του οικοπέδου που μένει ελεύθερο κτίζονται ισόγεια καταστήματα που περιβάλλουν το ναό μέχρι και την οδό Βασιλέως Ηρακλείου. Το 1926 με τον νόμο “περί εκκαθαρίσεως της περιουσίας των ευαγών ιδρυμάτων και ναών της τέως ελληνικής ορθοδόξου κοινότητας Θεσσαλονίκης”, το κτίριο περιλαμβάνεται στα κτίρια που αποτελούν τη σχολική περιουσία του Ταμείου εκπαιδευτικής πρόνοιας Θεσσαλονίκης29.

εικ.54/ τράπεζα αθηνών

εικ.55/ ο.τ. αγίου μηνά

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Αργότερα, η στοά περνά στην ιδιοκτησία του ταμείου ανέγερσης διδακτηρίων του Δήμου Θεσσαλονίκης και το 1967 στον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων. Κύριο οργανωτικό στοιχείο της κάτοψής της είναι οι δύο εσωτερικοί διάδρομοι σε σχήμα Γ στη συνάτηση των οποίων δημιουργείται αίθριο. Οι όψεις διαμορφώνονται με ανάγλυφο διάκοσμο στα υπέρθυρα των ανοιγμάτων της.

εικ.56/ στοά αγίου μηνά

εικ.57/ στοά φόρογλου

Το γειτονικό κτίριο είναι η Στοά Αγ. Μηνά 13, Στοά Εβραϊκού Μουσείου, που κτίζεται το 1904 και ανήκει ανέκαθεν στην Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης30. Από το 1909 ως το 1925, φιλοξενεί στον όροφό της την Τράπεζα Αθηνών και τα γραφεία της εβραϊκής εφημερίδας “L’ Independent”, ενώ στο ισόγειό του λειτουργούν εμπορικά καταστήματα. Αργότερα, στο κτίριο αυτό συναντάμε το κατάστημα της Μέλκα31, το οποίο αποτελεί σημείο αναφοράς για τους Θεσσαλονικείς. Χαρακτηριστική είναι η σύνδεσή της και με γειτονικές στοές οι οποίες καταργούνται.

Το πιο ξεχωριστό αρχιτεκτονικό της στοιχείο είναι η γωνιαία προβολή του ορόφου προς τον μεγάλο εμπορικό δρόμο της Σαμπρή Πασά, που μοιάζει σαν να συγκρατείται από δύο μεγάλα φουρούσια και μια αχιβάδα. Στον ίδιο δρόμο βρίσκεται και η Στοά Φόρογλου. Δεν είναι γνωστό το ακριβές έτος ανέγερσής της, εικάζεται ότι κτίζεται πριν το 1912 και δεν είναι γνωστό ούτε το όνομα του αρχιτέκτονά της. Η χρήση της είναι κυρίως εμπορική, ενώ σε αυτή υπάρχουν και αποθηκευτικοί χώροι. Στο Ε’ Βασικό Φορολογικό Βιβλίο 1906 (ΕΣΑΣ)32 εμφανίζεται ως χάνι με 22 χώρους, 8 αποθήκες στο ισόγειο, άλλες 12 στον όροφο και δύο γραφεία. Μετά από έρευνα στο Τμήμα Διαχείρισης Κτημάτων Ανταλλάξιμων Μουσουλμάνων, προκύπτει ότι το κτίριο περνά μέχρι και την πυρκαγιά του 1917 στην ιδιοκτησία του Ζιλπέρ Ζαδέ και των κληρονόμων του και έπειτα στην Εθνική Τράπεζα. Το Μάρτιο του 1928 αγοράζεται από τον κτηματία Εμμανουήλ Γεώργιο Φόρογλου και τον αδελφό του Περικλή.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Η αγορά αυτή γίνεται με σκοπό την εκμετάλλευση και όχι για ιδιοχρησία. Έτσι, οι χώροι του ενοικιάζονται, εκτός από ένα μικρό μέρος που ο Περικλής Φόρογλου χρησιμοποιεί ως γραφείο. Μετά τον θάνατό του το 1961, κληρονόμοι του είναι η σύζυγός του Ζαχαρούλα και ο γιος του Γεώργιος33. Στην κύρια όψη παρατηρούνται τρία τόξα στη σειρά με το κεντρικό να αντιστοιχεί στην είσοδο. Οι ψευδοπαραστάδες του ισογείου φαίνεται να συνεχίζονται και στον όροφο. Σύμφωνα με πληροφορίες η στοά αυτή διέθετε αέτωμα το οποίο κατεδαφίζεται μετά το σεισμό του 197834. Ένας ακόμη σημαντικός δρόμος στην καρδιά του Φραγκομαχαλά είναι η οδός Tophâne, η σημερινή Φράγκων. Μια εικόνα του δρόμου αυτού γύρω στα 1906 δίνει ο Β. Δημητριάδης: “Στη λεωφόρο Tophâne υπήρχε το χάνι Sa’iaz με 22 πέτρινα εργαστήρια, μια αυλή που ανήκε στο ελληνικό νοσοκομείο και είχε τρία εργαστήρια και ένα στάβλο, το χάνι Ρογκότη με 22 εργαστήρια, η Καθολική εκκλησία και στο πλάι το φαρμακείο και το νοσοκομείο των καθολικών.

Πιο πέρα ήταν μια στοά με τριάντα εργαστήρια της εβραϊκής κοινότητας, άλλη με 19 εργαστήρια ανήκε στον Εβραίο κτηματία Lombardo. Πιο πέρα βρισκόταν το Bosnak Hani με 34 δωμάτια, κήπο και επτά εργαστήρια και καταστήματα, στο πλάι του ήταν ένα εστιατόριο. Όλα ανήκαν σε κάποιο Τούρκο Dervis Lâtif Efendi. Προς το τέλος του δρόμου υπήρχαν μεγάλα σπίτια διαφόρων Εβραίων”35. Το Αρχοντικό Αλλατίνι στα τέλη του 19ου αιώνα αναπτύσσεται με τέτοιο τρόπο ώστε καταφέρνει να γίνει μαρτυρία για την εξέλιξη της συνοικίας του Φραγκομαχαλά από συνοικία κατοικιών σε σημαντικό εμπορικό και οικονομικό κέντρο. Αρχικός ιδιοκτήτης του αρχοντικού είναι ο γιατρός Moise Allatini που ξεκινά να το κατασκευάζει το 1862 σε διτελές βακουφικό οικόπεδο που έχει περιέλθει στη σύζυγό του, Rosa Mortera36. Μετά τον θάνατο της τελευταίας το 1892, στην έπαυλη διαμένουν τα παιδιά της Charles και Annete με τους συζύγους τους και τον ξάδερφό τους Edouard Allatini, ο οποίος γίνεται μοναδικός ιδιοκτήτης το 190437.

εικ.58/ αρχοντικό αλλατίνι

εικ.59/ κάτοψη αρχοντικού αλλατίνι

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Αυτός τη μεταβίβαζει κατά το ήμισυ σε Γάλλο και Αυστριακό υπήκοο το 1908. Το 1910 όλο το κτίριο περιέρχεται στην ιδιοκτησία της Ανώνυμης Οθωμανικής Εταιρείας Γεωργίας και Βελτιώσεων, συμφερόντων του ομίλου Allatini. Το 1916 σε ένα τμήμα του πρώτου ορόφου στεγάζεται το πρώτο υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη και στους υπόλοιπους ορόφους λειτουργούν δικηγορικά, ασφαλιστικά και τραπεζιτικά γραφεία. Η πυρκαγιά του 1917 δεν καταστρέφει το κτίσμα και έτσι το 1926 πραγματοποιούνται επεμβάσεις και προσθήκες από τον αρχιτέκτονα Μαξιμίλιαν Ρούμπενς. Αναμορφώνονται οι όψεις προς τις σημερινές οδούς Συγγρού και Βαλαωρίτου και δημιουργείται ένα νέο τμήμα πάνω στο οικόπεδο που προσαρτάται από την πλευρά της οδού Βηλαρά. Η κάτοψη του αρχοντικού οργανώνεται με βάση το κεντρικό κλιμακοστάσιο, ενώ η κύρια όψη, η μόνη που διατηρείται σήμερα, ακολουθεί τριμερή διάταξη.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Στην αυλή μπροστά από το αρχοντικό της οικογένειας Αλλατίνι, κτίζεται το 1907 το κτίριο της Τράπεζας Θεσσαλονίκης38 ή Στοά Μαλακοπή, όπως ονομάζεται λόγω της μετέπειτα εμπορικής της χρήσης. Τα σχέδια εκπονούνται από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Vitaliano Poselli39. Το οικόπεδό της αγοράζεται το 1904 από τον Edouardo Allatini μαζί με το προσκείμενο αρχοντικό και 6 καταστήματα Allatini, δύο εκ των οποίων πουλάει στην κόρη του το 1907. Μετά την ανέγερσή του, το κτίριο πωλείται στο διευθυντή της τράπεζας, Alfredo Misrahi. Μεταξύ της τράπεζας και του αρχοντικού αφήνεται διάκενο 6 μέτρων για κοινή χρήση. Η δίοδος αυτή κλείνει το 1926 με τις προσθήκες του Ρούμπενς στο Αρχοντικό Αλλατίνι. Στα 1925 στη θέση των παλιών καταστημάτων Αλλατίνι, δίπλα στην τράπεζα προς τη νέα χάρααξη της οδού Συγγρού κτίζεται το μέγαρο Χρήστου Λ. Ζώλη. Κατά την Κατοχή επιτάσσεται από τους Γερμανούς, ενώ το 1952-53 συναντάμε εκεί την Τράπεζα Χίου.

Το 1954 αγοράζεται από τους αδερφούς Βορεόπουλους οι οποίοι προσδίδουν εμπορική χρήση και το μετονομάζουν σε Στοά Μαλακοπή, λόγω της καταγωγής τους από την ομώνυμη πόλη της Καππαδοκίας. Το πιο αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου κτίσματος είναι η κύρια όψη του που διαρθρώνεται με βάση αναγεννησιακά πρότυπα. Οι ιταλικές επιρροές είναι φανερές. Πρόκειται, λοιπόν, για σύνθεση συμμετρική με τονισμένο τον κεντρικό κατακόρυφο άξονα που ορίζει την είσοδο του ισογείου, το μπαλκόνι του ορόφου και το καμπυλόμορφο αέτωμα40. Η Στοά Λομπάρδο είναι επίσης έργο του V. Poselli. Κατεδαφίζεται το 1967. Τα καταστήματά της διατάσσονται γύρω από αίθριο σε σχήμα σταυρού. Ο ένας άξονας του σταυρού είναι το πέρασμα που ενώνει τις δύο οδούς της, ενώ στην άλλη εντάσσεται το κλιμακοστάσιο. Οι εξωτερικές της όψεις διαμορφώνονται σε δύο οριζόντιες ζώνες, η μία με προσθήκες στο ισόγειο και η άλλη με παράθυρα στον όροφο41.

εικ.60/ στοά μαλακοπή

εικ.61/ φραγκοκκλησιά

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.62/ στοά λομπάρδο

εικ.63/ οθωμανική τράπεζα

εικ.64/ το ξενοδοχείο κολόμπο στο βάθος δεξιά

Στην απέναντι διασταύρωση ξεχωρίζει το κτίριο της Οθωμανικής Τράπεζας42. Ανεγείρεται το 1903 στην ίδια θέση με το προηγούμενο κτίριο της τράπεζας, το κάποτε αρχοντικό του Τζεκ Άμποττ43. Η νέα τράπεζα σχεδιάζεται από τον V. Poselli και τους μηχανικούς Barouh και Amar44. Το υποκατάστημα αποτελεί σημαντικό κέντρο εμπορικών και οικονομικών δραστηριοτήτων. Το κτίριο σώζεται από την πυρκαγιά του 1917 και σε αυτό γίνονται προσθήκες ύστερα από μελέτες των μηχανικών Pleyber και Μοδιάνο, το 1921 και 1924 αντίστοιχα. Το 1930 το υποκατάστημα της Τράπεζας κλείνει και το 1949 το κτίριο περιέρχεται στο ΙΚΑ, αυτό μαρτυρά και η ομώνυμη επιγραφή. Με το σεισμό του 1978 εγκαταλείπεται λόγω καταστροφών. Το 1983 ξεκινούν εργασίες αποκατάστασης για τη στέγαση του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης. Όπως οι περισσότερες τράπεζες, έτσι και αυτή οργανώνεται γύρω από εσωτερικό αίθριο. Η μορφολογία της παρουσιάζει νεομπαρόκ στοιχεία και γαλλικές επιρροές45.

Στις όψεις εμφανίζονται ανοίγματα και εξωστόθυρες, ενώ διακοσμούνται με ταινίες και ψευδοπαραστάδες με ιονικά επίκρανα στο ισόγειο και κορινθιακά στον όροφο. Η πρόσοψη παρουσιάζει συμμετρική οργάνωση γύρω από κατακόρυφο άξονα που τονίζεται με το προεξέχον κεντρικό τμήμα και το μπαρόκ αέτωμα. Η σκαφοειδής στέγη, τύπου mansard, εφαρμόζεται στην είσοδο που βρίσκεται σε εσοχή και δίνει έμφαση στον όγκο, αφού οι υπόλοιποι χώροι στεγάζονται με τετρακλινή στέγη. Δίπλα στην τράπεζα βρίσκεται η Καθολική Εκκλησία ή Φραγκοκλησία, και αυτή έργο του V. Poselli, ενώ πίσω της βρίσκεται το πρώτο πολυτελές, ευρωπαϊκών προδιαγραφών ξενοδοχείο της πόλης. Ιδιοκτήτης είναι ο Ιταλός μάγειρας Κολόμπο46. Με την ανατίναξη της τράπεζας το 1903 καταστρέφεται και κατεδαφίζεται το ξενοδοχείο, ενώ σύντομα ένα υπερπολυτελές τετραώροφο ξενοδοχείο κτίζεται στη θέση του.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Το μεγαλύτερο χάνι/ εμπορική στοά είναι αυτό της οικογένειας του Σαούλ Μοδιάνο με 100 σχεδόν χώρους που καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο47. Η Στοά Σαούλ είναι έργο της περιόδου 1867-1883, μετά τη διάνοιξη της οδού Σαμπρή Πασά το 1867, και με αρχιτέκτονα, κατά πάσα πιθανότητα το V. Poselli48. Αρχικός ιδιοκτήτης της ο Σαούλ Ισαάκ Μοδιάνο49. Στην επίσημη οθωμανική απογραφή του 1890 (1305) η στοά Σαούλ αναφέρεται πρώτη φορά ως Cité Saul50. Σύμφωνα μετον Β. Δημητριάδη, η στοά στην καταγραφή του 1906 ανήκει στα παιδιά του Σαούλ, Ιακώβ, Σαμουήλ και Εδμόνδο, και χαρακτηρίζεται ως χάνι που τοποθετείται στον αριθμό 227 της Σαμπρή Πασά, διαθέτοντας 96 εργαστήρια, καφενείο, γραφεία και αποθήκες. Την περίοδο εκείνη οριοθετείται βόρεια από την οδό Papuscilar Hani, νότια από την Financilar και δυτικά φτάνει μέχρι την Yali Kapi (Μεγάλου Αλεξάνδρου)51. Στη στοά συναντάμε και την τράπεζα του Σαούλ Μοδιάνο.

Η κάτοψή της οργανώνεται με βάση έναν υπαίθριο εσωτερικό διάδρομο, με ανοίγματα για φωτισμό. Ο διάδρομος που συνδέει τη Βενιζέλου με τη Δραγούμη έχει ανάγλυφη τοξοστοιχία στη μια πλευρά και στην άλλη ζωγραφιστή. Στον όροφο τα διαμερίσματα τοποθετούνται εν σειρά, εκατέρωθεν ενός επιμήκους διαδρόμου, ενώ οι οροφές διακοσμούνται με ζωγραφιές. Οι όψεις διαθέτουν νεοαναγεννησιακό χαρακτήρα οργανωμένες με τοξωτά ανοίγματα και την επανάληψη του μοτίβου εξώστης/εξωστόθυρα. Τα χαρακτηριστικά αυτά προσθέτουν δυναμικότητα στη σύνθεση όπου βρίσκεται η κύρια είσοδος του συγκροτήματος. Στο ανώφλι της εισόδου η ονομασία Cité Saul, σήμερα δεν υπάρχει.

εικ.65/ στοά σαουλ

εικ.66/ εσωτερικός διάδρομος

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Ο Θωμάς, ήρωας του Θέμελη στο βιβλίο του “Ανατροπή” περιηγείται στη Θεσσαλονίκη του 1784: «Κοντοστεκόταν κάθε τόσο ο Θωμάς και το αυτί του έπιανε τα σεφαρδίτικα να σκεπάζουν τη γλώσσα των Ρωμιών, των Τούρκων, των Βλάχων ή των Αλβανών, των Βουλγάρων ή των Γιουρούκων. Κάθε τόσο από κάπου ερχόταν ένας αμανές ή κάποιο σεφαρδίτικο τραγούδι. Πιανόλες, ντέφια, ούτια και τουμπελέκια, άλλοτε τα’ βλεπε κι άλλοτε τ’ άκουγε πίσω από καφασωτά και παντζούρια κουφωμένα. Να τρέχουνε οι μυρωδιές σαν νεροφίδες από βραστά αχνιστά, μπουγάτσες, μπουρέκια, κατιμέρια, σκεπασμένα Η παραδοσιακή δομή της πόλης σε σινιά και μπακίρια. Όλα τα έθνη τροποποιείται, διατηρώντας, όμως, αχταρμάς σαν να’ ταν πανηγύρι μπρος πάντα τον βασικό ιστορικό της στου παραδείσου την πόρτα.»52 σκελετό και τον ιδιαίτερο κοινωνικό και πολυεθνικό της χαρακτήρα, συνδυάζοντας ταυτόχρονα ανατολίτικα και ευρωπαϊκά γνωρίσματα. Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω οι χώροι διεξαγωγής του εμπορίου αρχίζουν σιγά σιγά να χάνουν τον ανατολίτικο χαρακτήρα τους και να εκσυγχρονίζονται. Η συνεχώς αναπτυσσόμενη κοινωνία Φραγκολεβαντίνων και Εβραίων εμπόρων συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας αγοράς ευρωπαϊκών προδιαγραφών, με εμπορικές στοές και τράπεζες. Οι Οθωμανοί συμβαδίζουν με τα πρότυπα αυτά διατηρώντας παράλληλα και τις παραδοσιακές τους αγορές/ παζάρια, για τις πιο καθημερινές τους ανάγκες.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

αναφορές 1/ Σκαρπιά Χόιπελ, Ξ., 1995, σελ. 112-3

5/ Βλέπε υποσημείωση 4.

2/ Ο Αβδούλ Χαμίτ (1842-1918) σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο 1879-1909, εκθρονίζεται από τους Νεότουρκους την άνοιξη του 1909 και εξορίζεται στη Θεσσαλονίκη, όπου και παραμένει μέχρι το 1912 σε κατ’ οίκον περιορισμό στη βίλα Αλλατίνι.

6/ Καμπούρη, Ε., 1985, σελ. 7 7/ Αυτοί προέρχονται από την Ιβηρική χερσόνησο (Σεφαρδίτες), την Ιταλία, τη Σικελία, τη Γαλλία και τη Βόρεια Αφρική (αρχείο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης) 8/ Καραδήμου Γερόλυμπου, Α., 1995, σελ. 17. Περαιτέρω πληροφορίες για τις οικιστικές περιοχές των διαφορετικών εθνοτήτων στη Θεσσαλονίκη μας δίνει ο τουρκολόγος Β. Δημητριάδης στο βιβλίο του “Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας 1430-1912” και ο Κ. Βακαλόπουλος στο βιβλίο του “Χριστιανικές συνοικίες της Θεσσαλονίκης στα μέσα του 19ου αιώνα”.

3/ Η ίδρυση της πόλης στην ελληνιστική εποχή (315 π.Χ.) συμπίπτει με μια κρίσιμη φάση στην ιστορία του Μακεδονικού Βασιλείου, τον πρόωρο θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την διεκδίκηση του θρόνου του Μακεδόνα βασιλιά από τους επιγόνους του. Ο στρατηγός Κάσσανδρος για να μπορέσει να διεκδικήσει το θρόνο της Μακεδονίας νυμφεύεται την ετεροθαλή αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την Θεσσαλονίκη, 9/ Ο Μουράτ Β’ (1403-1451) σουλτάνος προς τιμήν της οποίας ιδρύει την πόλη της Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο συνενώνοντας 26 πολίχνες.

1421-1451, κατακτά τη Θεσσαλονίκη (29 Μαρτίου 1430). Τον διαδέχεται ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής, ο οποίος 4/ Καραδήμου Γερόλυμπου, Α., 1995, κατακτά την Πόλη (29 Μαΐου 1453). σελ. 9

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

10/ Cezar, M., 1983, σελ. 195-197 11/ Σχετικά με το έτος ανέγερσής του υπάρχουν διφορούμενες πληροφορίες. Ο Cezar το τοποθετεί επί Μωάμεθ Β’ (μέσα 15ου αιώνα), ενώ ο Βακαλόπουλος και ο Δημητριάδης επί Βαγιαζίτ Β’ (τέλη 15ουαρχές 16ου).

16/ Καραδήμου Γερόλυμπου, Α., 1995, σελ. 21 17/ Ο Αβδούλ Μετζήτ (18231861) σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την περίοδο 1839-1861, είναι γιος του Μαχμούτ που θέτει τις Μεταρρυθμίσεις - Tanzimat.

18/ Η παραλία αποκτά μεγάλη σημασία, γεγονός που φαίνεται από τη σκέψη να μεταφερθεί το Κονάκι/Διοικητήριο 13/ Χεκίμογλου, Ε. Α., 2001, σελ. 2-4 ανατολικά της πλατείας Ελευθερίας.

14/ Πηγές αναφέρουν την ύπαρξη δύο (Καραδήμου Γερόλυμπου, 1995: 24-25) καραβάν σεράι, μικρού και μεγάλου.

19/ Καραδήμου Γερόλυμπου, Α., 1995, 15/ Η κόρη του Τούρκου αξιωματικού σελ. 23-26 Χαμζά μπέη, Χαφσά Χατούν, κτίζει στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα το τζαμί 20/ Καραδήμου Γερόλυμπου, Α., 1995, αυτό προς τιμήν του. Από τα τέλη του σελ. 24-25 1932 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 λειτουργεί εκεί ο κινηματογράφος 21/ Στεφανίδου, Α., 2001, σελ. 5-7 Αλκαζάρ. Μέχρι το 2006 στεγάζονται εκεί και κάποια εμπορικά καταστήματα. 22/ Καμπούρη, Ε., 1985, σελ. 9 Από το 2006 μέχρι σήμερα βρίσκονται σε ισχύ οι εργασίες αποκατάστασης από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

12/ Βλέπε υποσημείωση 10.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

23/ Ο εκλεκτισμός, γνωστός και ως εκλεκτικισμός, όρος που χρησιμοποιείται από αρχιτέκτονες και λόγιους της εποχής για να υποβαθμίσουν τη σημασία του, εμφανίζεται στις αρχές του 20ου αιώνα στην κεντρική Ευρώπη. Στην Ελλάδα, συναντάται στη Θεσσαλονίκη και υιοθετείται από την αστική τάξη για να διαφοροποιηθεί και να καθορίσει την πολιτιστική και κοινωνική της ταυτότητα, που αντικατοπτρίζεται και στις όψεις των οικιών της. Η τάση αυτή ενστερνίζεται καθετί καινούριο και εξωτικό μέχρι που αντικαθίσταται πλήρως από την art nouveau.

28/ Τρακοσοπούλου Τζήμου, Κ., 1985, σελ. 20 29/ Στόχος του Ταμείου, η διαχείριση της σχολικής περιουσίας και η διανομή των προσόδων της στα σχολεία της πόλης και των προαστείων της. Διοικείται από μια επιτροπή εκλεγμένη από την Ανωτέρα Ενοριακή Αντιπροσωπεία. (Τρακοσοπούλου Τζήμου,1985: 24) 30/ Αρχείο Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης.

31/ Βιοτεχνία συσκευασιών που ιδρύθηκε το 1958. (Επίσημος Ιστότοπος Μέλκα)

24/ Τρακοσοπούλου Τζήμου, Κ., 1985, 32/ Στις σελίδες 103-104. σελ. 46 33/ Αρχείο φοιτητικών εργασιών.

25/ Τούρκικο κτηματολόγιο του έτους 1326. (Τρακοσοπούλου Τζήμου, 1985:44) 34/ Τρακοσοπούλου Τζήμου, Κ., 1985, σελ. 36 26/ Τζήμου,Κ. , 2013 35/ Ζαρκάδα Πιστιόλη, Χ., 1985, σελ. 60 27/ Στην πλατεία αυτή λέγεται ότι κατέληγαν επτά δρόμοι.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

36/ O Moise Allatini, γιος του επίσης γιατρού Lazaro, φτάνει στις αρχές του 1796 στη Θεσσαλονίκη από το Λιβόρνο της Ιταλίας μαζί με την οικογένειά του για επαγγελματικούς λόγους. (Γρηγορίου, 2010) 37/ Η οικογένεια Allatini εκείνη την περίοδο αγοράζει τις εκτάσεις που εκτείνονται ανατολικά των τειχών. Εκεί, χτίζουν τους μύλους τους καθώς και την έπαυλή τους, τη βίλλα Allatini. Η περιοχή πολεοδομείται και τα οικόπεδά της πωλούνται για την ανέγερση πολυτελών κατοικιών, διαμορφώνοντας τη Συνοικία των Εξοχών. (Αρχείο από προσωπική συζήτηση με την Α. Καραδήμου Γερόλυμπου)

38/ Η τράπεζα ιδρύεται το 1888 από τους αδερφούς Allatini για να διευκολύνει τις εμπορικές και βιομηχανικές τους επιχειρήσεις με το εσωτερικό της μακεδονίας και με τη συμμετοχή της Lander Bank της Βιέννης. Διαθέτει εκείνη την εποχή υποκαταστήματα στην Καβάλα, τη Σμύρνη, τη Σαμψούντα και την Ανδριανούπολη. Το υποκατάστημα της Θεσσαλονίκης κλείνει το 1940. (Τρακοσοπούλου Τζήμου, 1985: 54-55) 39/ O Vitaliano Poselli (1838-1918) εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη το 1888, καθώς του ανατίθεται ο σχεδιασμός μια σειράς κτιρίων για το τουρκικό Δημόσιο. Ως αρχιτέκτονας γνωρίζει μεγάλη επιτυχία όχι μόνο για τα δημόσια κτίρια που αναλαμβάνει, αλλά και για τις επαύλεις και τα εμπορικά κτίρια πλούσιων Λεβαντίνων και Εβραίων που σχεδιάζει. Κατέχει, έτσι, υψηλή θέση στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης και ο Αβδούλ Χαμίτ Β’ τον τιμά με παράσημο για το κτίριο του Διοικητηρίου. (Κολώνας και Παπαματθαιάκη, 1980)

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

40/ Κολώνας B., Παπαματθαιάκη Λ., Το πρώην αρχοντικό υπέστη φθορές 1980, σελ. 86-87 από την πυρκαγιά του 1896 και το σεισμό του 1902 με το “αποτελειωτικό 41/ Κολώνας B., Παπαματθαιάκη Λ., χτύπημα” να δίνεται τον Απρίλιο του 1980, σελ. 94 1903 όταν ανατινάζεται από Βούλγαρους τρομοκράτες.

42/ Η Οθωμανική Αυτοκρατορική Τράπεζα οργανώνεται το 1856 με 44/ Τα ονόματα των μηχανικών είναι βρετανικά και γαλλικά κεφάλαια με χαραγμένα με την ειδικότητά τους (ingeσκοπό τη διαχείριση των δημόσιων nieurs) στο τελείωμα του υπερυψωμένου εισπράξεων της χώρας, και λειτουργεί ισογείου. Αυτή την πληροφορία μας τη κατά κάποιο τρόπο σαν υπερυπουργείο. δίνει η φοιτητική εργασία των Α. Μέξα, Φ. Μπικογιάννη, Α. Παρασκευοπούλου 43/ Ο Τζεκ Άμποττ κτίζει το αρχοντικό με θέμα την Οθωμανική Τράπεζα. του το 1826. Η κατοικία μετατοπισμένη (Ζαρκάδα Πιστιόλη, 1985:60-61) προς την Λέοντος Σοφού και Τύπου διαθέτει αυλή με συντριβάνι. Λέγεται 45/ Οι Τούρκοι μηχανικοί πιθανόν μάλιστα ότι εκεί φιλοξενείται το 1858 ο απόφοιτοι της Σχολής Ωραίων Τεχνών σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ. Ο Άμποττ, της Κωνσταντινούπολης, όπου διδάσκουν ένας από τους πιο πλούσιους εμπόρους τότε πολλοί Γάλλοι καθηγητές. (Ζαρκάδα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, λόγω Πιστιόλη, 1985:60-61) της σπάταλης ζωής του, χρεοκοπεί και πουλάει την κατοικία του στη 46/ Ο Κολόμπο ακολουθεί με την καντίνα νεοσύστατη τότε Οθωμανική Τράπεζα. του τα συνεργεία που κατασκευάζουν (Ζαρκάδα Πιστιόλη, 1985:60-61) τη σιδηροδρομική γραμμή, σύνδεση της πόλης με την Ευρώπη.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Εγκαθίσταται στις αρχές του 20ου αιώνα 52/ Θέμελης, Ν., 2000, σελ. 126-7 στην περιοχή του Φραγκομαχαλά. Το 1897 επιστρέφει στην πατρίδα του το Κόμο.

47/ Τα περισσότερα χάνια συνήθως διαθέτουν 20 χώρους κατά μέσο όρο.

48/ Το γραφείο του V. Poselli πιθανόν στεγάζεται στη στοά Σαούλ, μεταφερόμενο εκεί από τη στοά Λομπάρδο. (Κολώνας και Παπαματθαιάκη, 1980) 49/ Σαούλ Ισαάκ Μοδιάνο (1816-1883), γνωστός Εβραίος τραπεζίτης από το Λιβόρνο της Ιταλίας. Η περίοδος κατά την οποία ζει μας βοηθά να ορίσουμε κατά προσέγγιση την χρονολογία ανέγερσης της στοάς. Μέσω των τραπεζικών του δραστηριοτήτων αναδεικνύεται ως ο πλουσιότερος άντρας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

50/ Πουγαρίδου, Α. , 2010 ,σελ. 25-26 51/ Ζαρκάδα Πιστιόλη, Χ., 1985, σελ. 51

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εμπορικά μέγαρα //20ος αιώνας Η δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα φέρνει σημαντικές αλλαγές στη διάρθρωση της πόλης. Το 1912 η Θεσσαλονίκη ενσωματώνεται στο ελληνικό κράτος53, ενώ πέντε χρόνια αργότερα, το 1917, ξεσπά πυρκαγιά, γεγονός που αποτελεί σταθμό για την οικιστική εξέλιξη του κέντρου της πόλης. Συγκεκριμένα, τα ⅔ της Θεσσαλονίκης της εντός των τειχών περιοχής καταστρέφονται54.

Μέσα από το νέο αυτό σχέδιο, η πόλη αποκτά νέο χαρακτήρα. Το εγχείρημα αυτό θεωρείται ιδιαίτερα νεωτεριστικό και ως μία από τις σημαντικότερες πολεοδομικές παρεμβάσεις στη χώρα.

Παρά τις εξωραϊστικές προσπάθειες των τελευταίων χρόνων της Τουρκοκρατίας, από την πόλη απουσιάζουν οι κατάλληλες υποδομές και τα δίκτυα, οι συνθήκες υγιεινής είναι κακές, ενώ οι στενοί δρόμοι δημιουργούν μια Αμέσως, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος χαοτική κατάσταση, που δεν επιτρέπει Βενιζέλος εκφράζει μια έντονη επιθυμία τη χωροθέτηση κεντρικών λειτουργιών. για ένα νέο πολεοδομικό σχέδιο, που θα εκσυγχρονήσει την πόλη55. Ειδικότερα, το Νέο Σχέδιο της Έτσι, συστήνεται ομάδα σχεδιασμού Θεσσαλονίκης είναι μία ολοκληρωμένη από πολεοδόμους, μηχανικούς και πολεοδομική πρόταση. αρχιτέκτονες με επικεφαλή τον Γάλλο Αντιμετωπίζει την εξέλιξη της πόλης αρχιτέκτονα, πολεοδόμο και αρχαιολόγο με στόχο την αναδιάρθρωση του Ernest Hébrard56. Τα υπόλοιπα μέλη ιστορικού πυρήνα, την προσαρμογή και είναι οι αρχιτέκτονες Thomas Mawson, ανανέωση των άθικτων περιοχών γύρω Αριστοτέλης Ζάχος και Κωνσταντίνος από την πυρίκαυστο ζώνη, καθώς και Κιτσίκης, οι πολιτικοί μηχανικούς Jo- τη διατήρηση περιοχών, όπως η Άνω sef Pleyber και Άγγελος Γκίνης και ο Πόλη, με σημειακές επεμβάσεις για την ομαλότερη ένταξή τους στο νέο ιστό. δήμαρχος Κωνσταντίνος Αγγελάκης57. εικ.67/ αεροφωτογραφία 1916

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Επιπλέον, οργανώνει ζώνες λειτουργικές, προβλέπει και χωροθετεί μελλοντικές επεμβάσεις για ένα σύνολο 350.000 κατοίκων. Βασικό είναι και το νέο οδικό δίκτυο με τις νέες αρτηρίες να συνδέουν την πόλη με την ενδοχώρα. εικ.68/ πυρίκαυστος ζώνη

εικ.69/σχέδιο hebrard

εικ.70/επιτροπή σχεδιασμού (hebrard κάτω αρ.)

Η πόλη χωρίζεται σε τρεις σαφώς διακεκριμένες περιοχές με ζώνες πρασίνου ανάμεσά τους. Το ανατολικό τμήμα, από το Λευκό Πύργο ως την Καλαμαριά, ορίζεται ως περιοχή κατοικίας και αναψυχής. Το ιστορικό τμήμα, από τον Λευκό Πύργο ως το λιμάνι και την περιοχή Βαρδαρίου, γίνεται το διοικητικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό κέντρο της πόλης. Το δυτικό τμήμα συγκεντρώνει την βιομηχανική λειτουργία, τις αποθήκες του χονδρεμπορίου, τους βασικούς σταθμούς των δικτύων συγκοινωνίας, καθώς και κατοικίες για την εργατική τάξη58.

Στο ιστορικό κέντρο, ο άξονας της Αριστοτέλους περιλαμβάνει τις κεντρικές λειτουργίες και αποκτά μνημειακότητα μέσω των επιβεβλημένων όψεων του σε νεοβυζαντινό στυλ και των στοών τύπου arcade που αναπτύσσονται στα ισόγεια των κτιρίων.

O άξονας αυτός συνδέει τον Άγιο Δημήτριο με την Place Civique, το διοικητικό κέντρο, και καταλήγει με τη διαμόρφωση ενός δημόσιου χώρου στην παραλιακή λεωφόρο. Ο άξονας συνδέει νοητά, λοιπόν, το “θείο”, ο Άγιος Δημήτριος στέκει αντικριστά από τον Όλυμπο. Κάθετη προς τον άξονα αυτό βρίσκεται η περιοχή των Μπαζάρ, κάτω από την Εγνατία. Αυτή η περιοχή αποτελεί μια ανάμνηση των ανατολίτικων παζαριών της πόλης. Η διασταύρωση της με τον μνημειακό άξονα δηλώνει μια τομή ανάμεσα στην αστική ζωή και τις καθημερινές δραστηριότητες59, μια ζεύξη, με άλλα λόγια, Ανατολής και Δύσης.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Το κράτος, οι θρησκευτικές κοινότητες, ξένες αποστολές, οργανισμοί, εμπορικές και βιομηχανικές εταιρείες προσφέρουν στην πόλη μια σειρά νέων κτιριακών τύπων και μορφών. Ο Φραγκομαχαλάς, εντασσόμενος στον τρίτο τομέα της πυρίκαυστου, εξακολουθεί να φιλοξενεί εμπορικές και χρηματοοικονομικές δραστηριότητες. Σε αυτή παρατηρούμε τα πρώτα μέγαρα που στεγάζουν εμπορικές στοές, καταστήματα, γραφεία, τράπεζες. Διατηρούνται, έτσι, οι ίδιες χρήσεις στο προϋφιστάμενο centre des affaires της πόλης. Μέγαρα κτίζονται όμως και στην υπόλοιπες περιοχές του κέντρου παράλληλα με τις πρώτες πολυκατοικίες. Η εικόνα της σύγχρονης ευρωπαϊκής πόλης συμπληρώνεται από ξενοδοχεία, λέσχες και κινηματογράφους. Τα νέα αυτά πολυώροφα κτίρια αξιοποιούν ως δομικό υλικό το οπλισμένο σκυρόδεμα, μπετόν αρμέ, ενώ μορφολογικά υιοθετούν εκλεκτιστικά στοιχεία.

Επιπλέον, στα σχέδια παρουσιάζεται και ένας χώρος αγοράς πάνω στην οδό Γούναρη, στη σημερινή πλατεία Ναυαρίνου. Το πιο αναγνωρίσιμο στοιχείο είναι οι διαγώνιες χαράξεις που συμπληρώνουν τον ορθοκανονικό κάνναβο, συνδέοντας σημαντικά μνημεία της πόλης, τόσο βυζαντινά, όσο και ρωμαϊκά ή οθωμανικά, αλλά και νέους δημόσιους χώρους. Η όλη σύνθεση χαρακτηρίζεται από συμμετρία, έντονη αξονικότητα και γεωμετρικότητα καταλήγοντας σε μια “εκλεκτικιστική συνδυαστική μορφολογικών στοιχείων με διαφοροποιημένη προέλευση” 60. Η περίοδος του Μεσοπολέμου, που ακολουθεί (1922-1932), χαρακτηρίζεται από έντονη οικοδομική δραστηριότητα, ειδικά στην πυρίκαυστο ζώνη. Στα πλαίσια αυτών των έργων κτίζονται δημόσια κτίρια ή κτίρια που στεγάζουν κοινωφελείς υπηρεσίες. εικ.71/ βασικοί άξονες του νέου σχεδίου

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Το Νέο Σχέδιο προσπαθεί να διαφυλλάξει τις εμπορικές στοές, στην περιοχή του Φραγκομαχαλά διαμέσου της ρυμοτομίας. Η καταγωγή του Hébrard και οι απαρχές των εμπορικών στοών στη Γαλλία συνεισφέρουν σε αυτή την αντιμετώπιση. Παράλληλα, τα νέα οικοδομικά τετράγωνα είναι μεγαλύτερα σε έκταση από τα παλαιότερα, ενώ συγχρόνως, αναπτύσσουν συνεχή μέτωπα. Τα χαρακτηριστικά τους αυτά, οδηγούν στην κατάτμησή τους με τη βοήθεια εμπορικών στοών/ περασμάτων, ώστε να είναι ευκολότερα διαχειρίσιμα. Οι νέες εμπορικές στοές οργανώνται τυπολογικά με βάση την περίκεντρη κάτοψη των προγενέστερων παρόμοιων κτισμάτων. Ο ανοιχτός αυτός καθ’ ύψος χώρος στεγάζεται και πάλι με υαλωτή μεταλλική στέγη.

Η οδός Αγίου Μηνά ευθυγραμμίζεται εκ νέου χωρίς να μεταβάλλεται σημαντικά σε πλάτος. Τη σημαντική της θέση παίρνει η νέα οδός Τσιμισκή η οποία είναι σχεδόν διπλάσια σε πλάτος. Παρόλα αυτά τη δεκαετία 1922-1932 παρατηρούμε αρκετά νέα εμπορικά κτίρια σε αυτή. Πολλοί από τους νέους ιδιοκτήτες έχουν ελληνική καταγωγή61. Η Στοά Τάττη κτίζεται το 1925 στο οικόπεδο 135/8 της πυρίκαυστου ζώνης. Τη μελέτη πραγματοποιεί η Ανώνυμη Οικοδομική Εταιρεία Νέων Χωρών με επιβλέποντα τον Β. Βασιλειάδη62και ιδιοκτήτης είναι ο έμπορος Κωνσταντίνος Τάττης63. Το 1933-34 αγοράζεται από τον Σπυρίδωνα Δημητριάδη. Ο κεντρικός της χώρος αναπτύσσεται σε οκταγωνικό σχήμα και η πρόσοψη οργανώνεται σε δύο ζώνες, με το μπαλκόνι του πρώτου ορόφου να λειτουργεί ως διαχωριστικό. Αντίθετα, οι εξώστες στο δεύτερο όροφο αλλάζουν σε μορφή και μέγεθος, με τα ανοίγματά τους να διακοσμούνται με στοιχεία Art Nouveau.

εικ.72/ στοά τάττη

εικ.73/ κάτοψη στοάς τάττη

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.74/ στοά κουτρούμπα

εικ.75/ μέγαρο καζές

Στην απέναντι πλευρά παρατηρείται η Στοά Κουτρούμπα στο 134/3. Ιδιοκτήτης ο Σωτήρης Κουτρούμπας και τα σχέδια επιμελείται ο μηχανικός Δημήτρης Ανδρόνικος. Η άδεια εκδίδεται το 1925 με 1928, όταν η επιτροπή σχεδίων Θεσσαλονίκης παραχωρεί το κτίριο στο Σ. Κουτρούμπα που το χρησιμοποιεί ως κατοικία του. Το 1937 βγαίνει σε πλειστηριασμό και το αγοράζει η Ανώνυμη Εταιρεία Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος. Το 1961 το αγοράζουν εξ ημισείας οι Ηλίας Ηλιάδης και Αριστοτέλης Οφλιούδης, ο δεύτερος το 1970 το κληροδοτεί στην κόρη του Μαρίνα. Στο ισόγειο επικρατεί η εμπορική χρήση, ενώ στους ορόφους διατάσσονται γραφεία64. Και σε αυτή την περίπτωση, η κάτοψη οργανώνεται γύρω από έναν οκταγωνικό χώρο. Η όψη διαρθρώνεται σε βάση, κορμό και στέψη, με νεοκλασικά στοιχεία να την κοσμούν, όπως ψευδοπαραστάδες με ιονικά επίκρανα, που της προσδίδουν κατακορυφότητα.

Προχωρώντας με κατεύθυνση την οδό Βενιζέλου συναντάμε τρία κτίρια στοών απέναντι από το οικοδομικό τετράγωνο της εκκλησίας του Αγίου Μηνά. Τα κτίρια αυτά έχουν όψεις και προς την οδό Τσιμισκή. Η πρώτη στοά είναι το Μέγαρο Καζές ή αλλιώς η Κεντρική Στοά (127/1). Κατασκευάζεται το 1924 από τον Γ. Καζέ, με σχέδια του αρχιτέκτονα Φιλήμονα Παιονίδη. Στην κύρια όψη προς την Ίωνος Δραγούμη διακρίνουμε τονισμό του κεντρικού κατακόρυφου άξονα, όπου και τοποθετείται η είσοδος, με το κεντρικό τμήμα να προεξέχει και να καταλήγει σε τριγωνικό αέτωμα. Πάνω σε αυτό αναγράφεται η χρονολογία κατασκευής, 1924. Συνολικά, χωρίζεται σε βάση, κορμό, στέψη.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Σε άμεση γειτνίαση βρίσκεται το Μέγαρο Ναχμία (127/3). Ανεγείρεται το 1925 με ιδιοκτήτες τους υιούς Ναχμία και με μελέτη των μηχανικών Ι. Πλεϋμπέρ και Χ. Φερνάντες. Ιδιαίτερο γνώρισμά του είναι ο τριμερισμός των όψεων του με ψευδοπαραστάδες σε όλο το ύψος των ορόφων εκτός του τελευταίου. Μια σειρά τόξων φαίνεται να τους υποβαστάζει, ορίζοντας μεγάλες επιφάνειες ανοιγμάτων που δίνουν διαφάνεια στη σύνθεση. Στο τέλος διακρίνουμε το Μέγαρο Γκατένιο Φλωρεντίν (127/4) του έτους 1925, ιδιοκτησία των Μωΰς Γκατένιο, Ιακώβ και Μωΰς Φλωρεντίν. Τα σχέδια εκπονούνται πάλι από τον Ι. Πλεϋμπέρ. Το μέγαρο αυτό φέρει τα πιο αξιόλογα εκλεκτιστικά στοιχεία του εμπορικού κέντρου της πόλης. Οι γωνιαίες διαμορφώσεις του καταλήγουν σε μικρούς πύργους με τραπεζοειδή στέγαση και φολιδωτά κεραμίδια. Έντονες είναι οι επιδράσεις από το γαλλικό ροκοκό.

Σημαντικά κτίρια της εποχής που συμπληρώνουν την εικόνα του δρόμου και αξίζει να αναφέρουμε είναι η Οικοδομή Κουκουμπάνη και η Οικοδομή Χανανέλ Νααρ. Η πρώτη κτίζεται το 1926, μπροστά από την πλατεία Εμπορίου, με ιδιοκτήτη τον Κουκουμπάνη. Τα σχέδια ολοκληρώνονται από την Ανώνυμη Οικοδομική Εταιρεία των Νέων Χωρών με επιβλέποντα μηχανικό τον Δ. Φυλλίδη. Εκεί στεγάζεται ως το 1928 ο τραπεζικός οίκος Παπαγεωργίου και μέχρι το 1980 το χρηματιστήριο εμπορευμάτων. Χαρακτηριστική είναι η απότμηση της γωνίας στη διασταύρωση των οδών Κατούνη και Αγ. Μηνά, δημιουργώντας τέσσερις όψεις. Προς την Κατούνη το κεντρικό τμήμα προβάλλει με έρκερ, ενώ οι όψεις χωρίζονται σε δύο ζώνες, τοξωτά ανοίγματα των παταριών και των ορόφων με ψευδοπαραστάδες, που αποτελούν συνέχειες πεσσών. Το κτίριο του Χανανέλ Ναάρ, με ιδιοκτήτη τον ομώνυμο, κατασκευάζεται το 1925 σε σχέδια του Ζακ Μωσσέ65. Η όψη του είναι λιτή αλλά επιβλητική με τρία εν σειρά κατακόρυφα ορθογωνικά ανοίγματα που απολήγουν σε τόξα.

εικ.76/ μέγαρο ναχμία

εικ.77/ μέγαρο γκατένιο φλωρεντίν

εικ.78/ οικοδομή κουκουμπάνη

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.79/ οικοδομή χανανέλ ναάρ

εικ.80/ στοά “λοζίς βεριττάς”

Απέναντι από το κτίριο της Τράπεζας Θεσσαλονίκης και το αρχοντικό Αλλατίνι, στη γωνία των οδών Βηλαρά και Καθολικών κτίζεται το 1926 η Στοά “Λοζίς Βεριττάς”66 σε σχέδια του Ζακ Μωσσέ. Το ισόγειο προορίζεται για εμπορική χρήση, ενώ ο όροφος αποκλειστικά για τις ανάγκες της ελευθεροτεκτονικής στοάς με τη δημιουργία βιβλιοθήκης, αίθουσας συνδιαλέξεων, αίθουσας παιχνιδιού, ναού, εστιατορίου, γραφείων διοίκησης. Το 1937 οι ιδιοκτήτες Σ. Μπενσουσάν, Ζ. Μπενουζίο και Ε. Μόλχο αποφασίζουν να προσθέσουν στο κτίριο δώμα που θα λειτουργούσε ως αποθήκη. Μετά τον σεισμό του 1978 το τμήμα στατικού ελέγχου της Πολεοδομίας Θεσσαλονίκης εκδίδει πρωτόκολλα επικίνδυνου κτίσματος για το κτίριο. Σύμφωνα με το πρώτο θα έπρεπε να κατεδαφιστεί η εσοχή και το στηθαίο του δώματος και να επισκευαστεί ο πρώτος όροφος, ενώ το δεύτερο ανέφερε την κατεδάφιση του. Τελικά τόσο ο όροφος όσο και η εσοχή κατεδαφίζονται.

Η όψη προς την Καθολικών είναι συμμετρική ως προς κατακόρυφο άξονα. Ψευδοπαραστάδες με ραβδώσεις και επίκρανα την διαχωρίζουν σε 3 μέρη. Τα ανοίγματα έχουν τοξωτές απολήξεις και την είσοδο ορίζουν 4 κολώνες. Το νέο σχέδιο προβλέπει μπροστά από την Τράπεζα Θεσσαλονίκης τη δημιουργία της πλατείας Τραπεζών, η οποία είναι συμμετρική με την πλατεία Αγ. Σοφίας ως προς τον άξονα της Αριστοτέλους. Στην ανατολική πλευρά της οδού Βαλαωρίτου συναντάμε τη Στοά Βυζάντιο, χτισμένη το 1926. Φιλοξενεί εμπορικά καταστήματα στα οποία η κίνηση είναι μεγάλη. Ιδιοκτήτης επιχείρησης μέσα στη στοά τη χαρακτηρίζει ως “ιστορική στοά”, πιθανόν για να δηλώσει τη μακρόχρονη παρουσία της. Λίγο πιο κάτω βρίσκουμε ακόμη μερικές στοές της ίδιας περιόδου, τη μία στην οδό Παϊκού 2 και την άλλη στην Κατούνη 30.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Η Στοά Καρύπη ή Μέγαρο Ερμείον χτίζεται το 1925 με σχέδια των αρχιτεκτόνων Σ. Μυλωνά και Α. Γεωργακόπουλο. Η ανοιχτή στοά δίνει μια ιδιαίτερα μεγαλοπρεπή αίσθηση στο πρώτο εμπορικό κέντρο της πόλης67. Οι μπροστινές όψεις παρουσιάζουν συμμετρία, οργανωμένες σε εννέα κάθετα στοιχεία και τρία οριζόντια. Η χρήση σκυροδέματος δίνει τη δυνατότητα τοποθέτησης μεγάλων επιφανειών με υαλοπίνακες, που προσφέρουν άπλετο φως στο εσωτερικό. Ως χαρακτηριστικό δείγμα Art Deco, χρησιμοποιεί πολυτελή υλικά, όπως μέταλλο και γυαλί, οι όγκοι αποκτούν έντονη γεωμετρικότητα και μνημειακότητα. Στο εσωτερικό συναντάμε αίθριο με εξώστες περιμετρικά, γύρω από το οποίο αναπτύσσονται οι επαγγελματικοί χώροι. Χαρακτηριστικό του κτιρίου είναι οι εξαιρετικές οροφές και τα περίτεχνα κιγκλιδώματα.

Στην απέναντι πλευρά του δρόμου, η Στοά Σαούλ δεσπόζει στην παλιά της θέση. Με την πυρκαγιά του 1917 καταστρέφεται ένα μεγάλο μέρος της, ωστόσο κάποια τμήματά της εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται. Με το νέο σχέδιο, η χάραξη των οδών Δραγούμη και Ερμού περιορίζουν την έκταση της. Ο επανασχεδιασμός ξεκινά το 1924 με την α’ μελέτη “επισκευής και ανοικοδόμησης” του συνόλου της στοάς, όπου για πρώτη φορά σε κτίριο της πόλης χρησιμοποιείται οπλισμένο σκυρόδεμα για την κατασκευή του φέροντος οργανισμού. Κύριος μελετητής φέρεται να είναι ο μηχανικός Ελί Μοδιάνο, γιος του Ιακώβ, που έχει το γραφείο του στη στοά από το 192768. Ακολουθεί η β’ μελέτη το 1926 για τη “ΝΕΑ ΣΤΟΑ ΣΑΟΥΛ”, η οποία παρουσιάζεται ως ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο. Στο αρχείο της πολεοδομίας σώζονται σχέδια του 1929 υπογεγραμμένα από τον Ελί Μοδιάνο και το νέο κτιριακό κομμάτι συμπληρώνει τη στοά και της δίνει το τελικό της σχήμα σε κάτοψη Γ.

εικ.81/ στοά καρύπη

εικ.82/ στοά σαούλ

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.83/ στοά λεβή μενεξέ

Οι κληρονόμοι του Σαούλ Μοδιάνο παραμένουν ιδιοκτήτες της στοάς μέχρι το 1961. Στο κάτω γωνιακό κομμάτι των οδών Βασ. Ηρακλείου και Ι. Δραγούμη κτίζεται η Ιταλοελληνική Τράπεζα69 το 1932 σε σχέδια του Ελί Μοδιάνο. Ένα νέο πέρασμα στοάς διαμορφώνεται στην είσοδο της οδού Βενιζέλου, που συνδέεται με τον προγενέστερο εσωτερικό διάδρομο-πεζόδρομο. Ο χώρος στεγάζεται με σταυροθόλιο και αργότερα με ημικυλινδρικό υαλωτό θόλο. Οι όψεις διαθέτουν Art Deco χαρακτηριστικά, όπως τα αυστηρά γεωμετρικά πλαισιώματα των ανοιγμάτων, ελαφρό ανάγλυφο, καμπύλες επιφάνειες και ελαφρά καμπύλωση των απολήξεων. Ανάμεσα στις οδούς Βενιζέλου και Ρογκότη βρίσκεται η Στοά Λεβή Μενεξέ ή αλλιώς το Μέγαρο Μπουρλά. Τα σχέδια εκπονούνται από τους Ζαχαριάδη και Κοκορόπουλο, ενώ κατασκευάζεται από την ελληνική εταιρεία ΕΡΕΚΑ ΑΕ τα χρόνια 1926-1927. Η χρήση του εξαρχής επαγγελματική, με εμπορικά καταστήματα και χώρους γραφείων70.

Σύμφωνα με τον Θεόφιλο Α. Θεοφυλάκτου71, όντας μεγαλωμένος σε διαμέρισμα του κτιρίου, η στοά τη δεκαετία του 1960 έχει ιδιαίτερη εμπορική κίνηση, στους ορόφους υπάρχουν ραφτάδικα, δικηγορικά γραφεία, χρηματιστές και εκτελωνιστές, λόγω της γειτνίασης με το λιμάνι. Στο ισόγειο ιδιαίτερα δημοφιλή είναι το δισκοπωλείο και το ελαιοχρωματοπωλείο. Το συνολικό κτίριο δημιουργείται από τη συνένωση δύο κτιρίων που δημιουργούν ένα πέρασμα. Η όψη στη Βενιζέλου είναι πενταώροφη και μνημειακή, ενώ κίονες κορινθιακού ρυθμού χωρίζουν το κτίριο σε έξι ζώνες. Ο 5ος όροφος, ο οποίος περιλαμβάνει και εξώστη χωρίζεται από τον 4ο με οριζόντια διακοσμητική ταινία. Από την άλλη, η όψη της Ρογκότη είναι διώροφη. Το σύνολο οργανώνεται γύρω από υαλοσκέπαστο αίθριο. Δεξιά και αριστερά του, βρίσκονται οι διάδρομοι που ενώνουν το μπροστινό με το πίσω μέρος του κτιρίου. Συναντάμε και εκεί κορινθιακά κιονόκρανα, σε συνέχεια της μπροστινής όψης.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Μπαρόκ και φυτικά στοιχεία διακόσμησης συμπληρώνουν την εικόνα. Στο εσωτερικό των γραφείων, παρατηρούμε ξύλινα κουφώματα, δρύινα πατώματα και γεωμετρικά πλακίδια. Η Στοά Πελοσώφ της οδού Τσιμισκή ανεγείρεται το 1924 από τον Ξενοφώντα Παιονίδη και λειτουργεί ως εμπορική στοά , γνωστή και ως στοά Πελοσώφ - Αμαρίλιο - Πάρδο, με τους ομώνυμους ως ιδιοκτήτες. Μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στεγάζει το ταχυδρομείο, αλλά το 1941 λόγω βομβαρδισμού εγκαταλείπεται. Κατά την απελευθέρωση, καταλαμβάνεται από συμμαχικά στρατεύματα, την Ινδική Μονάδα, και έπειτα από επισκευή στεγάζει και πάλι το Ταχυδρομείο. Στο σεισμό του 1978 προκαλούνται σοβαρές ζημιές και το κτίριο μένει αχρησιμοποίητο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Συνθετικά, η στοά αυτή παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το Μέγαρο Καζές72.

Ο κεντρικός κατακόρυφος άξονας τονίζεται με την τοποθέτηση της εισόδου και την προβολή του μεσαίου τμήματος που αντιστοιχεί στο εσωτερικό αίθριο. Παράλληλα, ακολουθείται η διαίρεση σε βάση, κορμό, στέψη. Στα αριστερά βρίσκεται η Στοά Χιρς, η οποία συνδέει δύο πολύ σημαντικούς εμπορικούς δρόμους, την Τσιμισκή και τη Μητροπόλεως. Κτίζεται δίπλα στα εκπαιδευτήρια της Alliance Universelle Israelite73. Η αυλή της σχολής είναι ο μεγαλύτερος ανοικτός χώρο της πόλης 74 μέχρι την πυρκαγιά, δίνοντας έναν κοσμοπολίτικο αέρα. Το κτίσμα επιζεί της πυρκαγιάς του 1917 και συνεχίζει τη δράση του μέχρι την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Γ. Παπανδρέου το 193175. Προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η εκπαίδευση στον Μεσοπόλεμο, μέρος του οικοπέδου ανοικοδομείται. Δημιουργούνται και ενοικιάζονται ισόγεια εμπορικά καταστήματα κατά μήκος ενός περάσματος/στοάς, και τα εκπαιδευτήρια της Alliance συνεχίζουν να λειτουργούν ως κοινοτικά δημόσια σχολεία.

εικ.84/ στοά πελοσώφ

εικ.85/ στοά χιρς

εικ.86/ περιοχή στοάς χιρς

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.87/ αγορά κολόμβου

Τη δεκαετία του ‘50 η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, διατηρεί την ιδιοκτησία των καταστημάτων και προσθέτει επιπλέον ορόφους, ενώ διαφυλάσσει τη στοά/πέρασμα που τότε παίρνει το σημερινό όνομά της, Στοά Βαρώνου Χιρς76 και γίνεται μια από τις πιο κεντρικές στοές της πόλης. Στους ορόφους στεγάζονται τα γραφεία του ΟΠΑΙΕ (Οργανισμός Περιθάλψεως και Αποκατάστασης Ισραηλιτών Ελλάδος) και αργότερα τα γραφεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, το Κέντρο Νεολαίας και η πολιτιστική λέσχη Αδελφότητα77. Η όψη της χαρακτηρίζεται από κατακορυφότητα, που ενισχύεται από τα ορθογωνικά ανοίγματα και τις κατακόρυφες ζώνες που παρεμβάλλονται μεταξύ αυτών. Τη μελέτη της Στοάς ή αλλιώς Αγοράς Κολόμβου αναλαμβάνει το 1927 ο Ζ. Μωσσέ. Ολοκληρώνεται το 1935 και παίρνει το όνομά της από τον Κολόμπο78.

εικ.88/ λεμονάδικα_περιοχή κολόμβου

Το κτίριο αρχικά σχεδιάζεται για να στεγάσει δύο ξενοδοχειακές μονάδες στους ορόφους των δύο διαφορετικών όγκων στα ακραία τμήματα της στοάς, ενώ το ισόγειο προγραμματίζεται αποκλειστικά για εμπορική χρήση. Τελικά οι ξενοδοχειακές μονάδες δεν πραγματοποιούνται ποτέ και στους ορόφους διαμορφώνονται κατοικίες. Στο ισόγειο λειτουργεί η λαχαναγορά, από τις πιο πολυσύχναστες αγορές της πόλης. Αυτή κατά την περίοδο 1965-70 μεταφέρεται στο ισόγειο όπου διαμορφώνονται και εμπορικά καταστήματα. Η κάτοψη αρθρώνεται σε τρεις ζώνες καταστημάτων που διαχωρίζονται με δύο διαδρόμους. Οι τελευταίοι συνδέονται μεταξύ τους με εγκάρσιο πέρασμα στη μέση τους. Το εσωτερικό φωτίζεται από επιμήκεις φεγγίτες στη δίρριχτη οροφή. Εξωτερικά η όψη παρουσιάζει γεωμετρία και συμμετρικότητα με στοιχεία Art Nouveau και Art Deco. Διαθέτει τέσσερις οριζόντιες ζώνες και πέντε κάθετες, χωρισμένες με ψευδοπαραστάδες. Στις δύο γωνίες ξεχωρίζουν δύο προεξέχοντα κατακόρυφα τμήματα.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Στην απέναντι πλευρά του δρόμου πιθανώς την ίδια περίοδο με την Αγορά Κολόμβου απαντάται η Στοά Κολόμβου. Όπως παρατηρούμε, η ονομασία της αναγράφεται πάνω από το άνοιγμα του περάσματός της και οφείλεται ίσως στο γεγονός ότι η περιοχή ήταν γνωστή ως Κολόμπο/Κολόμβου, λόγω του ομώνυμου ξενοδοχείου. Είναι μικρότερη σε διαστάσεις από την Αγορά Κολόμβου και συνδέει τις οδούς Εγνατία και Βαλαωρίτου. Η Στοά Μοδιάνο ή Κεντρική Αγορά Τροφίμων μαζί με την Νέα Αγορά και τη Στοά της οδού Κομνηνών αποτελούν ενιαίο κτιριακό συγκρότημα, καλύπτοντας ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Αριστοτέλους, Ερμού, Β. Ηρακλείου και Κομνηνών. Σχεδιάζεται το 1922 από το μηχανικό Ε. Μοδιάνο στην περιοχή που το σχέδιο Hébrard προορίζει για Μπαζάρ. Οι εργασίες κατασκευής της ολοκληρώνονται το 1925 και στις 23 Μαρτίου του ίδιου έτους αρχίζει η λειτουργία της.

Χαρακτηριστική είναι η πρωτόγνωρη δυναμική της και το γεγονός ότι λειτουργεί ως κατασκευή με ορατούς τυπικούς στόχους, αγορανομικούς και οικονομικούς. Προκειμένου να υπάρχει αγορανομικός έλεγχος και έλεγχος των κοινωνικών ομάδων, το εμπόριο συγκεντρώνεται σε χώρους περίκλειστους. Κτισμένη, λοιπόν, η στοά ανάμεσα στο Καπάνι, τα υφασματάδικα, τα χαλκουργεία και τις λειτουργίες κοντά στο λιμάνι, φημίζεται εξ αρχής ως μια ακριβή, εξευγενισμένη αγορά που δεν αντικαθιστά ούτε το Καπάνι, την αγορά των φτωχών, ούτε το Μπιτ Παζάρ, την αγορά των μεταχειρισμένων. Δίπλα, ακριβώς, στη σημερινή αγορά βρίσκεται η πλατεία Αρχιραββινείας, με τη Σχολή Ταλμούδ Τορά, το βασικό εκπαιδευτικό ίδρυμα της ισραηλιτικής κοινότητας μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Η σχολή και η αρχιραββινεία έχουν καεί και αναστηλώνονται επανειλημμένα.

εικ.89/ στοά μοδιάνο

εικ.90/ οδός ερμού (στοά μοδιάνο στα δεξιά)

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Την αίγλη της στοάς περιγράφει ο Κ. Τομανάς στο Χρονικό της Θεσσαλονίκης (1921-1944): “Οι μουσικές της Μακαμπή και του Σπεράντζα έπαιζαν ως αργά τη νύχτα, ενώ στο φωταγωγημένο ισόγειο προσφέρονταν στους καλεσμένους ρακί Ναχμίας και μπύρα Όλυμπος-Νάουσα με μεζέ τουρσιά, αυχά ιχαμινάδος, ψάρια σεϊμέκος. Στους επίσημους καλεσμένους, σε ιδιαίτερο σαλόνι, προσφέρθηκαν μαύρο χαβιάρι, σαμπάνια και γαλλικά κρασιά, από το κατάστημα Μπέζα και Ρεβάχ της πλατείας Εμπορίου” 79. Την κάτοψή της απαρτίζουν παράλληλοι και κάθετοι διάδρομοι, που τέμνονται μεταξύ τους περικλείοντας καταστήματα, συνολικά έξι διάδρομοι τέμνονται ανά τρεις. Και σε αυτή την περίπτωση, επιμήκεις φεγγίτες στη δίρριχτη οροφή φωτίζουν τον εσωτερικό χώρο. Η όψη είναι συμμετρική ως προς κεντρικό άξονα, όπου τοποθετείται η κύρια είσοδος. Το κεντρικό κομμάτι διαμορφώνεται ως τριγωνικό αέτωμα με κατακόρυφα ανοίγματα, πλαισιωμένο από ορθογώνιους πυργίσκους. Η διάρθρωση είναι βάση, κορμός, στέψη.

Το Βοσπόριο Μέγαρο στην οδό Αριστοτέλους κτίζεται το 1923. Στον Μεσοπόλεμο κατοικείται από αστούς της Θεσσαλονίκης, ενώ στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το κτίριο επιτάσσεται για να στεγάσει διοικητικές υπηρεσίες των ναζί. Μέχρι τη δεκαετία του ’80 συνεχίζει να στεγάζει κατοικίες80. Την περίοδο του Μεσοπολέμου, το οθωμανικό στοιχείο αρχίζει να εκλείπει από την πόλη. Η ένταξη στο ελληνικό κράτος, η ανταλλαγή πληθυσμών και η προσπάθεια για εξευρωπαϊσμό και εκσυγχρονισμού εντείνουν την κατάσταση αυτή. Ωστόσο, οι ανατολίτικες αγορές, οργανωμένες με τα πρότυπα αυτά, συνεχίζουν να λειτουργούν και να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητα των ατόμων. Από τις πιο σημαντικές είναι το Μπεζεστένι, το Καπάνι στην περιοχή των Μπαζάρ, η προσφυγική αγορά Μπιτ Μπαζάρ, δηλαδή τα παλαιοπωλεία, και τα Λαδάδικα.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

εικ.91/ συνύπαρξη ανατολής// δύσης

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

μεταπολεμικά Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο επικρατεί μια δύσκολη πολιτικά και οικονομικά περίοδος για το σύνολο της χώρας. Η εκδίωξη των Εβραίων κατά τη διάρκεια της κατοχής στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αποτελεί μεγάλο πλήγμα για την πόλη81. Η απώλεια αυτή οδηγεί εν μέρει στην παρακμή των εμπορικών δραστηριοτήτων. Από τις δεκαετίες του 1950 και 1960, η εικόνα του κέντρου της πόλης αλλάζει δραματικά. Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, o θεσμός της αντιπαροχής οικοπέδων με διαμερίσματα ως τρόπος δόμησης χρησιμοποιείται στα μεγάλα αστικά κέντρα για την αντιμετώπιση των στεγαστικών προβλημάτων82. Έτσι, σε όλη την έκταση της πόλης ανεγείρονται τυποποιημένα πολυώροφα κτίρια, ενώ τα παλαιότερα κτίσματα κατεδαφίζονται, πολλά μάλιστα από τα οποία διέθεταν αξιόλογα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά.

Ο Φραγκομαχαλάς συνεχίζει να φιλοξενεί εμπορικές δραστηριότητες και βιοτεχνίες μέχρι τη δεκαετία του 2000, ενώ ύστερα βαθμιαία υποβαθμίζεται. Στην περιοχή αυτή, ο τύπος της στοάς ενσωματώνεται ως πέρασμα στα ισόγεια σύγχρονων πολυκατοικιών με χρήση εμπορική. Τα νέα αυτά κτίρια δεν ακολουθούν την τυπολογία των προηγούμενων εμπορικών στοών. Συνεπώς δεν διαθέτουν περίκεντρη κάτοψη και δεν υφίσταται φωτισμός του εσωτερικού διαδρόμου από την οροφή. Επιπλέον, οι όψεις είναι απλουστευμένες, αναπτύσσοντας έναν ορθοκανονικό κάνναβο ανοιγμάτων.

εικ.92/ απόσπασμα πρωτοσέλιδου

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Η Στοά Ολύμπιος συνδέει τις οδούς Λ. Σοφού, Βαλαωρίτου και Τύπου. Κτίζεται το 1956 και στεγάζει εμπορικά καταστήματα με είδη ρουχισμού και υφάσματα. Η όψη της οργανώνεται σε οριζόντιες ζώνες, όπου το πλήρες εναλλάσσεται με το κενό, η τοιχοποιΐα με τα ανοίγματα. Δίπλα, η Στοά Γεωργίου Α. Αλλαμανή κατασκευάζεται το 1956-57 από την καπνεμπορική εταιρεία Γ. Α. Αλλαμανή Α.Ε. για να λειτουργήσει ως καπνομάγαζο, καπναποθήκη και χώρος επεξεργασίας καπνού. Ο Νίκος Αλλαμανής83, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας πληροφορεί ότι αυτή είναι η πρώτη ιδιόκτητη αποθήκη της εταιρείας στην πόλη και στο ισόγειό της διαμορφώνεται εμπορική στοά με καταστήματα προς ενοικίαση. Στα 1966-67, η καπναποθήκη κλείνει λόγω αδυναμίας ένταξης της λειτουργίας καπναποθήκης στην περιοχή. Εκείνη την περίοδο στην περιοχή του Φραγκομαχαλά αναπτύσσονται χώροι γραφείων, υπηρεσίες και βιοτεχνικοί χώροι84. Έπειτα, ο χώρος ενοικιάζεται σε βιοτεχνία ενδυμάτων.

Οι όψεις της διαρθρώνονται σε οριζόντιες και κάθετες ζώνες, διαχωριζόμενες από λεπτές ταινίες. Ανάμεσα σε αυτές ορίζονται μικρά ορθογωνικά ανοίγματα. Το μέγεθος αυτό δηλώνει τη χήση των χώρων ως αποθηκών του καπνού. Ο τελευταίος όροφος διαθέτει φεγγίτες στην οροφή, καθώς εκεί γίνεται η επεξεργασία του καπνού. Η Στοά Καράσσο - Μακρίδη ενώνει με ένα πέρασμα υπό μορφή Γ τις οδούς Ερμού και Βενιζέλου. Στο κομμάτι προς την οδό Ερμού βρισκόταν η στοά του Ισαάκ Καράσσο, γνωστού Εβραίου επιχειρήματια. Αυτή χτίζεται το 192385 και το 1959 πωλείται σε έναν άλλο επιχειρηματία, ονόματι Μακρίδη. Αυτός την κατεδαφίζει και στη θέση της χτίζει το σημερινό πολυώροφο κτίριο που εκτείνεται και στο οικόπεδο της οδού Βενιζέλου. Η νέα όψη χαρακτηρίζεται από κατακόρυφες ταινίες καθ’ ύψος όλων των ορόφων, ανάμεσα από τις οποίες διαμορφώνονται ανοίγματα με μεταλλικό σκελετό.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Στην Β. Ηρακλείου βρίσκεται η Στοά Ριάδη - Διαμαντοπούλου. Ανεγείρεται το 1963-64 και έχει δύο ιδιοκτήτες, το δεξί τμήμα ανήκει στον Ριάδη, συγγενή του μουσικού Αιμίλιου Ριάδη και το αριστερό στον Διαμαντόπουλου. Η στοά καταλήγει με κάπως παράδοξο τρόπο στη μικρότερη Στοά Μπίρδα86 της οδού Τσιμισκή, η οποία χτίζεται το 1954 . Πάνω στην Εγνατία βρίσκονται η Στοά Κλεισούρας και η Στοά Εμπόρων ή Εμπορική Στοά. Σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη καταστήματος σε αυτή, κτίζεται η δεύτερη το 1970 από τον Γουναρίδη. Αρχική πρόθεση είναι η δημιουργία διαμπερούς περάσματος, το οποίο δεν υλοποιείται τελικά λόγω ασυμφωνίας ιδιοκτητών. Στις δεκαετίες 1980 και 1990 αποκτούν ιδιαίτερη εμπορική κίνηση. Σε αυτή υπήρχαν μικρά καταστήματα με κοσμήματα, γούνες αλλά και λογιστικά γραφεία.

εικ.93/ αλλαγή εικόνας κέντρου

εικ.94/ σκίτσο του αρχέλαου

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Την περίοδο εκείνη, στην Εγνατία, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του Βαρδαρίου, ανθίζει το εμπόριο γουναρικών, κοσμημάτων και ωρολογιών, τα οποία είναι ιδιαίτερα προσφιλή στους τουρίστες από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Λόγω της γειτνίασης με τον Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό η περιοχή αποτελεί την πρώτη τους στάση. Διακρίνουμε ότι ο τύπος της στοάς στη Θεσσαλονίκη εξελίσσεται ανάλογα με τις εκάστοτε περιόδους και οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

αναφορές 55/ Το 1913, ανατίθεται στον Αριστοτέλη Ζάχο η εκπόνηση ενός εξωραϊστικού σχεδίου της πόλης. Προβλέπονται μικρές διαπλατύνσεις στενών δρόμων και δημιουργία πλατειών μπροστά από τις εκκλησίες. Οι σημαντικότεροι νέοι δημόσιοι χώροι προγραμματίζονται ανάμεσα στο ιστορικό κέντρο και τη 54/ Η πυρκαγιά ξεσπά στις 5 Αυγούστου συνοικία των Εξοχών, δίπλα στο Λευκό 1917 (ή 18 Αυγούστου σύμφωνα με το Πύργο. (Καραδήμου Γερόλυμπου, 2004:5) παλαιό ημερολόγιο) στη βόρεια πλευρά της πόλης, στην οδό Ολυμπιάδος, και 56/ O Ernest Hébrard (1875διαρκεί 32 ώρες. Καταστρέφει 120 1933) βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη εκτάρια του ιστορικού κέντρου, δηλαδή επιστρατευμένος και διευθύνει την 9500 κτίσματα αφήνοντας άστεγους Αρχαιολογική Υπηρεσία της Στρατιάς της 70000 κατοίκους. Ορισμένοι από τους Ανατολής, η οποία αντιγράφοντας την λόγους που οδηγούν στην ταχύτατη παράδοση του Ναπολέοντα φιλοδοξεί να εξάπλωσής της είναι η ανομβρία, η μη σημαδέψει την παρουσία της στην πόλη, οργανωμένη πυροσβεστική υπηρεσία, η όχι μόνο με μια στρατιωτική νίκη αλλά ρυμοτομία και η αρχιτεκτονική της πόλης και με επιστημονικό έργο. (Καραδήμου με τις ελάχιστες αποστάσεις μεταξύ των Γερόλυμπου, 1995:90) κτιρίων, τους στενούς δρόμους και τα εύφλεκτα οικοδομικά υλικά. (Καραδήμου 57/ Ασχολείται ιδιαίτερα με τη μελέτη ρωμαϊκών και βυζαντινών μνημείων, Γερόλυμπου, 1995:78-79) Εικάζεται ότι αιτία της πυρκαγιάς ήταν ενώ συνεργάζεται με την κυβέρνηση των Φιλελεύθερων σε σημαντικά ένα τηγάνι ψάρια στην Άνω Πόλη(!). προγράμματα.

53/ Στις 25 Οκτωβρίου 1912, ελληνικά στρατεύματα με αρχιστράτηγο το διάδοχο Κωνσταντίνο περικυκλώνουν την πόλη και οι Οθωμανοί στρατιωτικοί επιτελείς με επικεφαλή τον Ταχσίν Πασά αποφασίζουν να μην προβάλουν αντίσταση και να την παραδώσουν.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

Επίσης, θέτει γερά θεμέλια στην εκπαίδευση και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην οργάνωση της πρώτης αρχιτεκτονικής σχολής στην Ελλάδα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όπου διατελεί καθηγητής τις χρονιές 19181921 και 1928-1932, επί κυβέρνηση βενιζέλου. Ο διορισμός του συνδέεται, λοιπόν, έμμεσα με το πολιτικό γίγνεσθαι της εποχής. Στο μεσοδιάστημα φεύγει στη Γαλλία και επιστρέφει με την επάνοδο των Φιλεύλεθερων. (Καραδήμου Γερόλυμπου, 2001:6-7) 57/ Η σύνθεση της Επιτροπής του Σχεδίου καθορίζεται με υπουργική απόφαση στις 11 Οκτωβρίου 1917 ( Καραδήμου Γερόλυμπου,1995:91) 58/ Καραδήμου Γερόλυμπου, Α., 1995, σελ. 141 59/ Η Αλέκα Καραδήμου Γερόλυμπου χαρακτηρίζει την περιοχή των Μπαζάρ “Κοιλιά της πόλης”, επηρεασμένη από τον όρο του Émile Zola. Με αυτόν τον τρόπο δηλώσει το λαϊκό της χαρακτήρα.

60/ Καραδήμου Γερόλυμπου, Α., 1995, σελ. 75 61/ Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922, μεγάλος αριθμός προσφύγων καταφθάνει στην Ελλάδα και αποτελεί βασικό πληθυσμιακό στοιχείο και στη Θεσσαλονίκη.

62/ Αρχείο πολεοδομίας.

63/ Ο Κωνσταντίνος Τάττης, εύπορος έμπορος από την Βόρεια Ήπειρο, μετακινείται μαζί με την οικογένεια του στη Θεσσαλονίκη, όπου και αγοράζει κτίσματα και οικόπεδα και ασχολείται ενεργά με το εμπόριο, τις φιλανθρωπίες και την ελληνική κοινότητα της πόλης. Ο γιος του, Στέφανος Τάττης, συνεχίζει τις επιχειρήσεις του πατέρα του. Δυο μόνο από τα παιδιά του επιζούν των παιδικών ασθενειών της εποχής, ο Κωνσταντίνος (1860-1926) και η Ελένη (1863-1932). Το κτίριο πιθανώς κτίζεται για λογαριασμό κάποιου μέλους της οικογένειάς του. (Φραγκούδη, 2015)

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

72/ Θεωρείται πιθανή η συνεργασία του Φιλήμονα Παιονίδη με τον Ξενοφώντα 65/ Ο Ζακ Μωσσέ, Γάλλος μηχανικός, Παιονίδη για τα σχέδια του Μεγάρου σχεδιάζει κάποια από τα πιο διάσημα Καζές. δημόσια κτίρια και κατοικίες της πόλης, όπως το Ολύμπιον, τη συνοικία Ουζιέλ, 73/ Ιδρύεται το 1860 στο Παρίσι από τον το εστιατόριο της παραλίας Όλυμπος Adolphe Crémieux για να διασφαλίσει τα δικαιώματα των Εβραίων παγκοσμίως, Νάουσα, το κατάστημα Άλβο κ.ά. καθώς και για να παράσχει εκπαίδευση 66/ Ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι ένα σε αυτούς που έχουν οικονομικές παγκόσμιο σύστημα αδελφοτήτων δυσκολίες. Αποτελεί σημαντικό φορέα ανάμεσα στις οποίες αναπτύσσονται εκσυγχρονισμού χάρη στην έμφαση σχέσεις και εθιμοτυπικές διαδικασίες. της στην κοσμική εκπαίδευση που συμπεριλαμβάνει τη χειραφέτηση των (Βικιπαίδεια) γυναικών, την αφομοιωτική πολιτική, την εκμάθηση ξένων γλωσσών και 67/ Φραγκούδη, Χ., 2015 την τεχνική εκπαίδευση. Η σχολή της Θεσσαλονίκης κτίζεται στα μέσα του 68/ Πουγαρίδου, Α. , 2010 ,σελ. 31 19ου αιώνα και σε αυτή φοιτούν άτομα που συγκροτούν την ακμάζουσα αστική 69/ Πουγαρίδου, Α. , 2010 ,σελ. 34 τάξη της εποχής. (thess.gr, 2012) 70/ Φραγκούδη, X., 2015 74/ Αυτή η αυλή θεωρείται από πολλούς 71/ Οπτικοακουστικό υλικό “Στοά Λεβή τότε σπατάλη πολύτιμου χώρου σε μια Μενεξέ” στα πλαίσια του Φεστιβαλ ασφυκτικά πυκνοκατοικημένη intra Κινηματογραφικές Στοές Θεσσαλονίκης muros πόλη. (thess.gr, 2012) τον Μάϊο του 2014.

64/ Ελ-Μανσούρι,Μ., 2010, σελ. 14

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

78/ Το ξενοδοχείο του Κολόμπο και το εστιατόριο που στεγάζει είναι ιδιαίτερα δημοφιλή εκείνη την εποχή γι’ αυτό και η περιοχή χαρακτηρίζεται με το όνομα Κολόμπο, ακόμη και μετά την 76/ Ο Βαρώνος Μορίς Χιρς, πλούσιος καταστροφή του ξενοδοχείου μεγαλοεπιχειρηματίας, γεννιέται το 1931 Το όνομα αυτό δίνεται στη συνέχεια και στο Μόναχο της Γερμανίας και στη στοά. προέρχεται από αριστοκρατική οικογένεια τραπεζιτών ισραηλιτικής 79/ Γκλαρνέτατζης, Γ. , 2012 καταγωγής. Το 1869 αναλαμβάνει από την Οθωμανική Αυτοκρατορία την 80/ Κ. Κουκουμάκας, Στις Στοές της κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου Θεσσαλονίκης, Καθημερινή της Μακεδονίας. Τότε, επισκέπτεται για πρώτη φορά τη Θεσσαλονίκη, αγαπά την 81/ Το 95% του εβραϊκού πληθυσμού της πόλη και αποφασίζει να την ευεργετήσει, πόλης απελάσσεται στα στρατόπεδα της Πολωνίας. Κάποιοι από τους επιζώντες αλλά και την εβραϊκή της κοινότητα. Μετά το θάνατο του το 1896, μέρος επιστρέφουν στην πόλη, ενώ άλλοι της περιουσίας του διατίθεται για διαφεύγουν στο εξωτερικό. φιλανθρωπικούς σκοπούς και έτσι Σήμερα, η Ισραηλιτική Κοινότητα δημιουργείται στην πόλη το Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης απαρτίζεται από περίπου Νοσοκομείο. (Reporter, 2013) 1000 μέλη.

75/ Τα ξενόγλωσσα δημοτικά κηρύσσονται παράνομα στην Ελλάδα εκείνη την εποχή και αλλάζει μέθοδο λειτουργίας. (thess.gr, 2012)

77/ Τhess.gr , 2012

82/ Οι Γ.Ο.Κ. του 1928 και του 1973 καθώς και το Π.Δ. 29-8-79 ρυθμίζουν τα ύψη κατά τομείς.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο πρώτο

83/ Οπτικοακουστικό υλικό “Στοά Γεωργίου Αχ. Αλλαμανή” από το Φεστιβάλ Κινηματογραφικές Στοές της Θεσσαλονίκης.

84/ Τα περισσότερα καπνομάγαζα χωροθετούνται εκτός του κέντρου, στις δυτικές περιοχές όπως η Σταυρούπολη. Στην περιοχή Τερψιθέας, η γνωστή Κόκκινη Καπναποθήκη επιβάλλεται με τον όγκο της και χαρακτηρίζεται ως “καρκίνος” από τους κατοίκους της γειτονιάς, μιας και βρίσκεται εκτός χρήσης τα τελευταία 15 χρόνια.

85/ Κολώνας, Β., 2012, σελ. 63 86/ Οπτικοακουστικό υλικό “Στοά Ριάδη-Διαμαντοπούλου” από το Φεστιβάλ Κινηματογραφικές Στοές της Θεσσαλονίκης.

εικ.95/ έξι στάσεις στην πόλη

κεφάλαιο δεύτερο

στοές της πόλης//τώρα

μια διαδρομή στο σήμερα “Η πόλη με την ιδιότυπη ιστορική κληρονομιά, που άσκησε μία τόσο έντονη γοητεία σε όσους την έζησαν ή την επισκέφτηκαν, σήμερα πια δεν αποκαλύπτεται παρά μόνο μέσα από τα γραπτά κείμενα.”(Καραδήμου Γερόλυμπου, 1995:9) Τα αρχιτεκτονικά έργα που σώζονται σήμερα στη Θεσσαλονίκη αποτελούν ένα αποσπασματικό και περιορισμένο μόνο υλικό στο οποίο αποτυπώνονται ορισμένες φάσεις της ιστορίας της. Περισσότερο αλλοιωμένη είναι η ανατολική περιοχή, η λεγόμενη συνοικία των εξοχών, ενώ το παλιό κέντρο, η πυρίκαυστη ζώνη, παρουσιάζει τη γνωστή μορφή των κέντρων των ελληνικών πόλεων, όπου τυχαία εναλλάσσονται τα παλιά με τα νέα κτίρια. Μπορούμε να δεχτούμε την ύπαρξη ορισμένων μόνο πυρήνων ή δρόμων που διατηρούν ακόμη ένα ποσοστό από τα ιστορικά τους στοιχεία. Στην εντός των τειχών πόλη διασώζονται μνημεία όλων των εποχών, αλλά η εικόνα που επικρατεί είναι αυτή των σύγχρονων πολυώροφων κτισμάτων.

Οι κυριότερες χρήσεις της περιοχής είναι το εμπόριο, η εστίαση και η αναψυχή, ενώ παρατηρούνται και κάποιες υπηρεσίες. Η τυπολογία των στοών τις κατηγοριοποιεί σε στοά κτίριο, στοά δίοδο και στοά είσοδο.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Επιχειρούμε μέσα από μια κατευθυνόμενη διαδρομή να σκιαγραφήσουμε τη σημερινή κατάσταση, τη σύγχρονη εικόνα της πόλης περιδιαβαίνοντας ανάμεσα σε κτίρια και στοές και να καταγράψουμε τι απομένει από αυτό που ονομάζουμε στοά. Οριοθετούμε νοητά την περιοχή του Φραγκομαχαλά βόρεια με την Εγνατία και νότια με την Τσιμισκή, ανατολικά με την Αριστοτέλους και δυτικά με τη Δωδεκανήσου. Αναγνωρίζουμε τη γειτνίαση με τις αγορές Καπάνι και Βλάλη, Μπαζάρ της πόλης, και με την Πλατεία της Ελευθερίας και τα Λαδάδικα. Έναρξη της διαδρομής θεωρούμε το Νέο Σιδηροδρομικό Σταθμό και λήξη το Λιμάνι, επιλογές όχι αυθαίρετες μιας και είναι οι κυριότεροι τρόποι, ταξιδιωτικοί σταθμοί για να προσεγγίσει κάποιος ξένος επισκέπτης το Φραγκομαχαλά.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

στοά

πού

πότε

ποιός

1/ αγορά κολόμβου

κτίριο

εγνατίας 31

1927-1935

[Ζακ Μωσσέ]

2/ στοά κλεισούρας

δίοδος

εγνατίας 56Α και κλεισούρας 6

μεταπολεμικά

-

3/ εμπορική στοά

είσοδος

εγνατίας 45

1970

οικογένεια Γουναρίδη

4/ στοά κολόμβου

δίοδος

εγνατίας 26

μεσοπολεμικά

Δημητριάδης

5/ στοά ολύμπιος

δίοδος

λέοντος σοφού 20

1956

-

6/ στοά αλλαμανή

δίοδος

λεόντος σοφού 18

1956-1957

οικογένεια Αλλαμανή

7/ στοά καραπαναγιώτη

κτίριο

λέοντος σοφού 5 φράγκων 18

μεσοπολεμικά

-

8/ στοά λομπάρδο

κτίριο

βέροιας 1, φράγκων 20

πρώην στοά 1967 κατεδάφιση

οικογένεια Λομπάρδο [Vitaliano Poselli]

9/ στοά λόζις βεριτάς

κτίριο

καθολικών 3 βηλαρά 5

1926

Μπενσουσάν, Μόλχο, Ι Κ Αθηνών [Ζακ Μωσσέ]

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

τί

πώς

προγενέστερα/ κατοικία, εμπόριο (λαχαναγορά) σήμερα/ εμπόριο, ψυχαγωγία (cantina tropicana)

εσωτερικοί διάδρομοι, δίρριχτη οροφή με επιμήκεις φεγγίτες γεωμετρία, συμμετρικότητα, προεξέχοντα κατακόρυφα τμήματα

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ ψυχαγωγία (κουκουβάγια)

χαμηλό πέρασμα ακάλυπτος

προγενέστερα/ υπηρεσίες, εμπόριο σήμερα/ υπηρεσίες, εμπόριο, ψυχαγωγία (bord de l’ eau)

πυρήνας 4 επιχειρήσεων διάδρομος και εκατέρωθεν μικρά διαμερίσματα

προγενέστερα/ εμπόριο, εστίαση σήμερα/ εμπόριο, ψυχαγωγία (Enola)

περίτεχνες οροφές πέρασμα με εκτροπή, υψομετρική διαφορά

προγενέστερα/ εμπόριο, υπηρεσίες (Θ’ ΔΟΥ) σήμερα/ εμπόριο, ψυχαγωγία

τρεις δίοδοι έλλειψη αιθρίου

προγενέστερα/ Καπνομάγαζο, εμπόριο (βιοτεχνία) σήμερα/ υπηρεσίες, ψυχαγωγία, εστίαση

απλουστευμένες εσωτερικές όψεις έλλειψη αιθρίου

προγενέστερα/ εμπόριο (βιοτεχνία) σήμερα/ χωρίς χρήση

περίτεχνες όψεις συμμετρία και έντονη γεωμετρικότητα

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ υπηρεσίες, ψυχαγωγία

σταυροειδές αίθριο, όψεις σε οριζόντιες ζώνες ψευδοπαραστάδες και ψευδοκίονες

προγενέστερα/ Ελευθεροτεκτονική Στοά σήμερα/ χωρίς χρήση

συμμετρία, τριμερής διάταξη οργάνωση σύμφωνα με κατακόρυφους άξονες

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

στοά

πού

πότε

ποιός

10/ αρχοντικό αλλατίνι

δίοδος

βηλαρά 4 συγγρού 11

1929

οικογένεια Αλλατίνι, Ιωνική Τράπεζα [Ελί Μοδιάνο]

11/ στοά μαλακοπή

δίοδος

συγγρού 7 βηλαρά 2

1906

οικογένεια Αλλατίνι, Βορεόπουλοι [Vitaliano Poselli]

12/ στοά βυζάντιο

δίοδος

βαλαωρίτου 35

εικάζεται 1926

-

13/ στοά παϊκού

είσοδος

παϊκού 2

μεσοπολεμικά

-

14/ βασιλέως ηρακλείου 4

είσοδος

βασ. ηρακλείου 4

μεταπολεμικά

-

15/ στοά σαούλ

δίοδος

16/ στοά καρύπη

δίοδος

βενιζέλου 23

εικάζεται πριν το 1920

οικογένεια Κοέν, Κούνιο, Τερκενλή [Γεωργακόπουλος, Μυλωνάς]

17/ στοά καράσσο-μακρίδη

δίοδος

ερμού 18

1923 1959 β’ φάση

Καράσσο, Μακρίδης

18/ στοά μοδιάνο

κτίριο

βασ. ηρακλείου 33,35 ερμού 24, 25 κομνημών 30

1922-1925

προς πλειστηριασμό από ΤΑΙΠΕΔ [Ελί Μοδιάνο]

ο. τ. βασ. ηρακλείου, εικάζεται 1867-1883 δραγούμη κ βενιζ.

1929 β’ φάση

οικογένεια Μοδιάνο, Φωκά, Τερκενλή [Vitaliano Poselli, Ελί Μοδιάνο]

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

τί

πώς

προγενέστερα/ κατοικία, Ιωνική Τράπεζα, εμπόριο σήμερα/ εμπόριο, ψυχαγωγία

τριμερής διαταξη όψεων οργάνωση κάτοψης γύρω από κλιμακοστάσιο

προγενέστερα/ Τράπεζα Θεσσαλονίκης, εμπόριο σήμερα/ υπηρεσίες, εστίαση, ψυχαγωγία

χαρακτηριστικό αέτωμα και ρολόι απαλοιφή αιθρίου

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ εκπαίδευση, εμπόριο, ψυχαγωγία (Coq au Zen)

κατάργηση διαμπερούς διόδους ακάλυπτος

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ ψυχαγωγία (Τέσσερις Εποχές)

οδός με χαρακτηριστικά στοάς έκκεντρη τοποθέτηση

προγενέστερα/ εμπόριο (ραφτάδικο, βιοτεχνία) σήμερα/ υπηρεσίες ψυχαγωγία (Coo)

στενό πέρασμα προς εξυπηρέτηση του μπαρ χωρίς αίθριο

προγενέστερα/ Κτηματική Τράπεζα Μοδιάνο, χάνι σήμερα/ υπηρεσίες, εμπόριο, ψυχαγωγία

ολόκληρο ο. τ., νεοαναγεννησιακά και art deco στοιχεία εσωτερικοί διάδρομοι, πρώτη φορά μπετόν αρμέ

προγενέστερα/ εμπόριο (υαλοπωλείο) σήμερα/ εμπόριο

art deco, γεωματρικότητα, αίθριο με εξώστες σκυρόδεμα, μέταλλο, μεγάλα ανοίγματα διάδρομος σε σχήμα Γ

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ εμπόριο προγενέστερα/ Κεντρική Αγορά Τροφίμων σήμερα/ ψυχαγωγία, εμπόριο

επίμηκες μονώροφο, μνημειακότητα όψης εσωτερικοί εξώστες, εκλεκτισμός, σκυρόδεμα

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

στοά

πού

πότε

ποιός

19/ στοά ριάδη διαμαντοπούλου

δίοδος

βασ. ηρακλείου 28 /μπίρδα τσιμισκή 31

1963-1964

Ριάδης, Διαμαντόπουλος

20/ βοσπόριο μέγαρο

είσοδος

αριστοτέλους 8, 10 βασ. ηρακλείου 36

1923

-

21/ στοά χιρς

δίοδος

τσιμισκή 24 μητροπόλεως 31, 33

εικάζεται μετά το 1917

Alliance Israelite, Ι Κ Θ, Notos Α. Ε. [νέες επεμβάσεις WOHNSTUDIO]

22/ στοά πελοσώφ

κτίριο

τσιμισκή 22

1924

Πελοσώφ-Αμαρίλιο-Πάρδο, Σαλτιέλ [Παιονίδης]

23/ στοά χρυσικοπούλου

δίοδος

τσιμισκή 14 μητροπόλεως 19

μεταπολεμικά

-

24/ στοά λεβή μενεξέ

δίοδος

ρογκότη 4 βενιζέλου 3

1926-1927

[Ζαχαριάδης, Κοκορόπουλος, ΕΡΕΚΑ]

25/ μέγαρο γκατένιο φλωρεντίν

κτίριο

αγίου μηνά 18 τσιμισκή 15

1925

οικογένειες Γκατένιο και Φλωρεντίν [μελέτη Joseph Pleyber]

26/ μέγαρο ναχμία

κτίριο

αγίου μηνά 16 τσιμισκή 13

1925

οικογένεια Ναχμία, Σαλτιέλ [Joseph Pleyber, Χασίδ Φερνάντες]

27/ μέγαρο καζές

κτίριο

ίωνος δραγούμη 8

1924

οικογένεια Καζέ [Παιονίδης]

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

τί

πώς

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ εμπόριο (ηλεκτρικά είδη)

πέρασμα με εκτροπή, καταλήγει στη στοά μπίρδα χωρίς αίθριο

προγενέστερα/ Μυστική Γερμανική Αστυνομία επί Β’ Π Π σήμερα/ ουζερί ισόγειο, υπηρεσίες στον όροφο

εσωτερικός κήπος, αντικριστές καμπυλωτές είσοδοι

τότε/ εκπαίδευση, υπηρεσίες, αστυνομία στον Β’ Π Π σήμερα/ εμπόριο (Public, Notos Galleries)

αρχικά 3 όροφοι και μετά συν 2 άνοιγμα στοάς το 1969 με δημιουργία καταστήματος

τότε/ Παλιό Ταχυδρομείο μέχρι 1978 σήμερα/ ψυχαγωγία, εμπόριο, εστίαση (tom’ s)

αίθριο, γυάλινη δίρριχτη στέγη ημιυπίθριος χώρος χωρισμένος στη μέση

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ υπηρεσίες, εμπόριο

κλειστοφοβικό πέρασμα απλουστευμένες εσωτερικές όψεις

προγενέστερα/ υπηρεσίες, εμπόριο σήμερα/ υπηρεσίες, εμπόριο, ψυχαγωγία (Haven)

συνένωση δύο κτιρίων οργάνωση γύρω από υαλοσκέπαστο αίθριο

προγενέστερα/ υπηρεσίες σήμερα/ υπηρεσίες, εμπόριο, εστίαση (Goody’ s)

εντυπωσιακές γωνιαίες διαμορφώσεις περίκεντρη κάτοψη

προγενέστερα/ υπηρεσίες, εμπόριο σήμερα/ Τράπεζα, εμπόριο

μεγάλη επιφάνεια ανοιγμάτων διαφορετικά ύψη ορόφων

προγενέστερα/ υπηρεσίες, εμπόριο σήμερα/ υπηρεσίες, εμπόριο, εστίαση //τμήμα προς ενοικίαση

τριμερής διάταξη, έντονος νεοκλασικός χαρακτήρας ακαλαίσθητη μεταγενέστερη καθ’ ύψος προσθήκη

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

στοά

πού

πότε

ποιός

28/ εβραϊκό μουσείο

κτίριο

αγίου μηνά 13

1880-1910 στοά 1904 μουσείο

ΙΚΘ

29/ στοά αγίου μηνά

δίοδος

αγίου μηνά 11

1904-1906

Ελληνική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, ΟΣΚ

30/ στοά φόρογλου

κτίριο

αγίου μηνά 8

1906

οικογένεια Ζαδέ, Φόρογλου

31/ στοά κουτρούμπα

κτίριο

αγίου μηνά 6

1925

οικογένεια Κουτρούμπα, Εθνική Τράπεζα [Ανδρόνικος]

32/ στοά τάττη

κτίριο

αγίου μηνά 5

1924-1925

οικογένεια Τάττη, Δημητριάδης [Α Ο Ε, Φυλλίδης]

33/ κατούνη 45

κτίριο

κατούνη 45

εικάζεται πριν το 1917

-

34/ passage kyrtsi

δίοδος

β. ουγκώ 10

1890-1900

Κύρτσης, Γιομτώβ

35/ κύρτση χαν

κτίριο

εδέσσης 5

πριν το 1910

Κύρτσης, Μπενσουσάν

36/ μπενσουσάν χαν

κτίριο

εδέσσης 6

εικάζεται πριν το 1917

μετόχι Μέκκα, Μπενσουσάν

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

τί

πώς

προγενέστερα/ εμπορική στοά, Τράπεζα Αθηνών, εφημερίδα σήμερα/ μουσείο, εμπόριο (Πλαίσιο)

διώροφη στοά με τρία τόξα, χωρισμένο στη μέση συμμετρικότητα όψης

προγενέστερα/ Τράπεζα Ανατολής, εμπόριο (Hondos Center) σήμερα/ χωρίς χρήση

επιρροή από τυπολογία τραπεζών ευνοημένη θέση, ηλιασμός και σκιασμός

προγενέστερα/ χάνι, ψυχαγωγία, εστίαση, εμπόριο (ΧΑΣΙΔ) σήμερα/ εμπόριο, ψυχαγωγία

τριμερής διαίρεση όψης νέα χρήση μετάλλου

προγενέστερα/ υπηρεσίες, εμπόριο (βιοτεχνία) σήμερα/ χωρίς χρήση

έντονος διάκοσμος, art nouveau, συμμετρία οκταγωνική κάτοψη

προγενέστερα/ υπηρεσίες, εμπόριο σήμερα/ χωρίς χρήση

στοιχεία art nouveau, περίτεχνα ανοίγματα οκταγωνική κάτοψη

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ εμπόριο

κόκκινο χρώμα όψεων υπολογίσιμες φθορές

προγενέστερα/ υπηρεσίες, εμπόριο σήμερα/ εμπόριο

πολυώροφο, ψευδοπαραστάδες σε επικοινωνία μέσω παρόδου με το κύρτση χαν

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ εμπόριο //προς ανακαίνιση

νεοκλασικά στοιχεία, περίτεχνες κουπαστές

προγενέστερα/ εμπόριο σήμερα/ εμπόριο, πολυχώρος εκδηλώσεων

ψευδοπαραστάδες, γείσο περίκεντρη κάτοψη με αίθριο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

φίλτρα νερού Ξεκινώντας από την Εγνατία, στην αριστερή πλευρά της οδού συναντάμε κρυμμένη πίσω από τη στάση την Αγορά Κολόμβου/1. Η στοά είναι πάντα θορυβώδης, αφού τοποθετείται σε νευραλγικό σημείο της πόλης και όχι εξαιτίας των καταστημάτων στο εσωτερικό που παραμένουν κατά τ’ άλλα άδεια. Μόνο κάποια καφέ-μπαρ και εστιατόρια γεμίζουν το κτίριο, ενώ σταθερή αξία αποτελεί η Cantina Tropicana. Στο εσωτερικό της ξεχωρίζει η μοναδική στέγαση με τους χαρακτηριστικούς φεγγίτες που επιτρέπει ένα σχετικό ποσοστό ηλιασμού. Διασχίζουμε τη στοά και φτάνουμε στην οδό Πτολεμαίων, μια οδό ξεχασμένη με καταστήματα σκονισμένα και βιτρίνες γεμάτες αφίσες. Την ακολουθούμε προς τα ανατολικά μέχρι να φτάσουμε στο Αλκαζάρ, το πάλαι ποτέ Χαμζά Μπέη Τζαμί. Από το δρομάκι πίσω, στην προέκτασή του φτάνουμε στην οδό Κλεισούρας/2.

Η πεζοδρομημένη αυτή οδός παρουσιάζει έντονα χαρακτηριστικά στοάς. Αυτό το συμπέρασμα συνήθως προκύπτει τυχαία. Ένας αρχικά στενός δρόμος ανάμεσα σε χαμηλά κτίρια μετατρέπεται στη συνέχεια με την ανέγερση πολυκατοικιών σε στενό πέρασμα ανάμεσα σε ψηλά κτίρια. Η ομώνυμη στοά, σκοτεινό και χαμηλό αστικό κενό, ουσιαστικά τμήμα ακαλύπτου, οδηγεί και πάλι στην Εγνατία. Παρακάτω, προς τα δυτικά, στο δεξί μας χέρι βρίσκεται η Εμπορική στοά/3. Η χαμηλή είσοδος με την πινακίδα να αναβοσβήνει σε κόκκινο και μπλε οδηγεί σε μια όμορφη ιστορία, εκεί που ο Γιάννης και ο αδερφός του διαχειρίζονται το χώρο που ανήκε στον παππού τους. Οι χρήσεις στο εσωτερικό είναι σαφώς διαχωρισμένες και συνυπάρχουν αρμονικά, ο κεντρικός διάδρομος ορίζει από αριστερά υπηρεσίες, όπως ένα φωτογραφείο, λογιστικά κ.ά. και δεξιά ένα καφέ και ένα κοσμηματοπωλείο. Το bord de l’ eau cafe ανήκει στον ένα αδερφό και το bord de l’ eau design factory στον άλλο.

εικ.96/ αγορά κολόμβου

εικ.97/ οδός κλεισούρας

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

εικ.98/ εσωτερικό της αγοράς κολόμβου

εικ.100/ εμπορική στοά

εικ.101/ στοά κλεισούρας

εικ.99/ στοά κολόμβου

Απέναντι, η στοά Κολόμβου/4 χάνεται πίσω από τις στοίβες ρούχων και τις φανταχτερές ταμπέλες. Η εξωτερική εικόνα δεν προσελκύει εύκολα κάποιον στο εσωτερικό της διόδου. Αξίζει, ωστόσο, να παρατηρήσει κανείς την εντυπωσιακή οροφή εσωτερικά που ανασύρει μνήμες από το παρελθόν. Η εικόνα ερήμωσης σίγουρα θλίβει, αλλά πληροφορούμαστε για μια νέα irish pub που θα ανοίξει σύντομα στο νότιο τμήμα της στοάς. Διασχίζουμε, λοιπόν, τη στοά και καταλήγουμε στην οδό Βαλαωρίτου.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

κ. ω. θ. Εδώ βρίσκονται οι δύο πιο σύγχρονες στοές της περιοχής, στενά περάσματα χωρίς φωτισμό από την οροφή. Οι σύγχρονες επεμβάσεις αλλοιώνουν κατά πολύ τη μορφή και αισθητική τους. Το μικρό άνοιγμα, σαν απλή είσοδος πολυκατοικίας, δεν προϊδεάζει τον επισκέπτη για το εσωτερικό της στοάς Ολύμπιος/5 με τις τρεις διεξόδους. Μορφολογικά, δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον μιας και προστίθεται το άνοιγμα μετά, αντιγράφοντας άκριτα τη γνωστή τυπολογία και εφαρμόζοντας γνωστές τεχνικές, χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν το εκάστοτε context. Εντοπίζεται, ακόμα, μικρή υψομετρική διαφορά και εξαιρετικά απλοποιημένες εσωτερικές όψεις. Τα βλέμματα των περαστικών δικαίως είναι απορημένα, όταν τραβάμε φωτογραφίες στο εσωτερικό της στοάς. Γραφεία και υπηρεσίες οργανώνονται στον όροφο και η ΔΟΥ στο υπόγειο.

Το καφέ σ’ εκείνο το σημείο οριοθετεί το χώρο του, εμποδίζοντας εν μέρει την κίνηση των πεζών, πρόβλημα που εντείνεται και με την κατάληψη τμημάτων στο εσωτερικό της στοάς από τραπεζοκαθίσματα. Απέναντι, βρίσκονται οι φοιτητικές εστίες, γεγονός που θα μπορούσε να σταθεί παράγοντας ζωντάνιας και αναβάθμισης της περιοχής. Στον ίδιο δρόμο η στοά Αλλαμανή/6 θυμίζει στο εσωτερικό της “κέντρο δεξιώσεων”. Λευκό χρώμα και πλακάκι, φωτιστικά στρόγγυλα υποβαθμίζουν τη σημασία τη στοάς. Σ’ αυτήν υπήρχαν αρχικά εμπορικά καταστήματα και ύστερα μετατράπηκαν σε studios. Στον όροφο η σχολή θεάτρου Βουτσινάς και ένα στούντιο ηχογράφησης επικρατούν.

Βγαίνοντας στην οδό Τύπου, ακόμα ένα δρόμο με χαρακτηριστικά στοάς και προοπτικές πεζοδρόμησης, διακρίνουμε Βγαίνοντας στην οδό Λέοντος Σοφού, το Κρατικό Ωδείο. Στέκεται σε περίοπτη παρατηρούμε ότι πόρτες ασφαλίζουν το θέση και φαίνεται σαν να μην έχει χάσει την αίγλη του. πέρασμα.

εικ.102/ οδός τύπου

εικ.103/ στοά λομπάρδο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Από το νότιο άκρο του κτιρίου επί της οδού Φράγκων, παρατηρούμε δεξιά το εντυπωσιακό γωνιακό κτίριο στοά Καραπαναγιώτη/7. Στον όροφο λειτουργεί βιοτεχνία από τη δεκαετία του ‘50 (εκεί δουλεύει φασόν και πατρόν η γιαγιά της γράφουσας Σ.Π.) και στο ισόγειο ανοίγει το πρώτο μαγαζί Αλλαντικά Πασσιάς. Η στοά αυτή σήμερα βρίσκεται σε αποσύνθεση και οι όψεις της σε πολύ κακή κατάσταση. Ακόμα, και το χαρακτηριστικό χρώμα εξωτερικά φαίνεται σιγά σιγά σαν να φθίνει.

εικ.104/ στοά καραπαναγιώτη

Μπροστά μας, μια ταμπέλα ηλεκτρική κιθάρα τραβάει την προσοχή. Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ότι εκεί στεγαζόταν κάποτε η στοά Λομπάρδο/8. Οι όψεις στους ορόφους είναι κλασικές πολυκατοικιών, ενώ το καφέ που στεγάζεται στο ισόγειο έχει διαμπερές πέρασμα.

εικ.105/ ολύμπιος στοά

εικ.106/ στοά αλλαμανή

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

11 και 6 Η οδός Φράγκων οδηγεί στην Πλατεία Χρηματιστηρίου, εκεί όπου σήμερα ένα τετράγωνο σιντριβάνι πιο πολύ καταλάμβανει χώρο παρά βελτιώνει τις συνθήκες θερμικής άνεσης. Αυτό συνδυάζεται ιδανικά με τον ανεμιστήρα “τσέπης” στο βάθος.

Για την αποτροπή αυτή, είχε τοποθετηθεί μια γλάστρα στην αρχή και μια στο τέλος της κατασκευής (!).

Ο καθιστικός εξοπλισμός που συνοδεύει την ανάπλαση, σήμερα διακοσμείται με μαξιλάρια και χρησιμοποιείται από τις καφετέριες στον περίγυρο σαν επέκταση Η οδός Συγγρού βλέπει προς το του χώρου τους. βορρά την ιστορική όψη της στοάς Μαλακοπή/11. Περιμετρικά, της Στοάς Μαλακοπή Στο εσωτερικό το κεντρικό αίθριο έχει μοτίβα μερικών μικρότερων στοών πλέον κλείσει. Παρόλο που στους συμπληρώνουν τον αστικό καμβά. ορόφους παρατηρείται μια αδράνεια, στο Κύριο γνώρισμα είναι η πληθώρα των ισόγειο εναλλάσονται οι ενοικιαστές. καφέ στην περιοχή και η καταπάτηση των χαρακτηριστικών της στοάς. Σήμερα, το σταματημένο ρολόι φαίνεται Συγκεκριμένα, η στοά Λοζίς Βεριτάς/9 να βυθίζεται πίσω από τις πολυώροφες είναι εγκαταλελειμένη, το Αρχοντικό πολυκατοικίες και από ένα ακόμα Αλλατίνι/10 έχει λίγα καταστήματα στο σιντριβάνι, αυτή τη φορά γραμμικό. Αυτό ισόγειο και μπαρ στον όροφο, η οδός τοποθετημένο στο κέντρο ακριβώς της παϊκού/13 ζωντανεύει το βράδυ και η οδού διακόπτει την πορεία κίνησης και στοά στη βασιλέως ηρακλείου 4/14 αφήνει μόνο κάποια μέτρα εκατέρωθεν φιλοξενεί μπαρ τις νυχτερινές ώρες. για τους πεζούς. Τον πρώτο καιρό της Το πέρασμα στην Ερμού 1 δημιουργεί λειτουργίας του, ο κόσμος διαπερνά ερωτήματα πάνω στην κατασκευή του. κανονικά μέσα από το σιντριβάνι, κατά Τέλος, η στοά Βυζάντιο/12 αποκόπτει μήκος του. τη δίοδο με την Εγνατία και διαμορφώνει τον χώρο της εσωτερικά σε καφέ-μπαρ.

εικ.107/ στοά μαλακοπή

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

εικ.111/ στοά βυζάντιο

εικ.108/ ερμού 1

εικ.112/ οδός παϊκού

εικ.109/ βασ. ηρακλείου 4

εικ.110/ βαλαωρίτου

εικ.113/ στοά λοζίς βεριτάς

εικ.114/ εσωτερικό στοάς μαλακοπή

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

the modianos Στη συνέχεια της Βασιλέως Ηρακλείου, η Στοά Σαούλ/15 φαντάζει ένα ακόμα κτίριο της πόλης. Στην πραγματικότητα διάδρομοι οδηγούν στην καρδιά του τετραγώνου μέσω εισόδων από διαφορετικούς δρόμους, επιφυλάσσοντας μια αποκαρδιωτική έκπληξη. Το εσωτερικό ρημάζει, ενώ μόνο ένα καφέ, ένα ή δύο καταστήματα και ένα μπαρ το βράδυ δίνουν κάποια ψήγματα ζωντάνιας. Οι πιο συχνοί θαμώνες στο κέντρο της είναι σήμερα οι γάτες της γειτονιάς. Πιο πάνω, η στοά Καρύπη/16 διατηρεί ακόμη κάποια ίχνη από την παλιά της ταύτοτητα. Η πληθώρα χωρων εστίασης και καταστημάτων εξασφαλίζει την κίνηση κατά τις βραδινές ώρες. Στη συνέχεια της Ερμού, γνωρίζουν οι Θεσσαλονικείς τη μικρή πλην πασίγνωστη στοά ΚαράσσοΜακρίδη/17. Η στοά κατά το ήμισυ είχε περάσει σε άλλον ιδιοκτήτη, οπότε εκείνο το τμήμα ονομάζεται έκτοτε στοά Μακρίδη.

Αποτελεί έναν μικρό παράδεισο για οποιονδήποτε ψάχνει κουμπιά, υφάσματα, φερμουάρ, τρέσσες, ζώνες και λοιπά αξεσουάρ ένδυσης. Διαθέτοντας μεγάλη ποικιλία, τα παραδοσιακά μαγαζάκια της στοάς Καράσσο-Μακρίδη κρατάνε ακόμα την ταυτότητα τους και γεμίζουν κάθε μέρα με χρώματα και φρου φρου τους διαδρόμους της. Στο επόμενο τετράγωνο, βρίσκουμε την περίφημη Αγορά Μοδιάνο/19, την “Κεντρική Αγορά Τροφίμων”, όπως αναφέρει η επιγραφή στην είσοδο. Ένα σύμπλεγμα εσωτερικών διαδρόμων, που κάποτε έσφυζε από ζωή και εμπορεύματα τα πρωινά και από τραπεζάκια και θαμώνες των μικρών ταβερνείων και μπαρ τα βράδια. Σήμερα, σταδιακά ερημώνει. Παρόλο που έχει διατηρήσει τη μνημειακή της όψη, οι κατασκευαστικές φθορές στο εσωτερικό την καταβάλλουν.

εικ.115/ στοά σαούλ

εικ.116/ εσωτερικό αγοράς μοδιάνο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Όταν χρειάζεσαι ηλεκτρικά είδη απευθύνεσαι στη Στοά Ριάδη Διαμαντοπούλου/19, ακριβώς απέναντι, που εκτός αυτού δεν παρουσιάζει κανένα μορφολογικό ενδιαφέρον. Αποτελεί μάλιστα και πέρασμα προς την τσιμισκή, χωρίς όμως αυτό να είναι ιδιαίτερα γνωστό.

εικ.117/ στοά καρύπη

εικ.120/ βοσπόριο μέγαρο

Διασχίζοντας τον μνημειακό άξονα της Αριστοτέλους, φτάνουμε στο Βοσπόριο Μέγαρο/20. Εκεί που όχι πολλά χρόνια πριν, στεγαζόταν η Μυστική Στρατιωτική εικ.118/ καράσσο μακρίδη εικ.119/ ριάδη διαμαντοπούλου Γερμανική Αστυνομία του ναυάρχου φον Κανάρις, γνωστή ως “Γκε Εφ Πε”, μαζί με δωσίλογους και χαφιεδές, σήμερα αξίζει μια στάση. Στο βάθος της “πράσινης” αυτής στοάς λειτουργεί πασίγνωστη ουζερί και πίσω από τα τραπεζάκια βρίσκεται μια… μονοκατοικία. Η μοναδική ίσως στο κέντρο της πόλης, που κατοικείται ακόμη, σύμφωνα με τα λόγια του ενοίκου, που είναι ταυτοχρόνως ο θυρωρός των οικοδομών πέριξ της στοάς.

εικ.121/ αγορά μοδιάνο

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

one for one Διασχίζοντας τη στοά Ριάδη- Η διέλευση, όχι μόνο δεν διευκολύνεται Διαμαντοπούλου, φτάνει η διαδρομή από τις υπερμεγέθεις διαφημίσεις στη μέση, αλλά προϋποθέτει και την μας στην πολύβουη οδό Τσιμισκή. πράξη της αγοράς. Μάλιστα, η κάποτε Ανάμεσα στην πληθώρα κόσμου με τις ιστορική στοά κλείνει το βράδυ, πορτοκαλί χάρτινες σακούλες, βρίσκεσαι πλήρως εξαρτημένη από το ωράριο των καταστημάτων. Ευτυχώς, δηλαδή, που μπροστά στη στοά Χιρς/21. Αν υψώσεις το βλέμμα πέρα από το τα πολυκαταστήματα μένουν ανοιχτά ισόγειο, διακρίνεται η εντυπωσιακή για λίγο παραπάνω. πρόσοψη, φωτισμένα κόκκινα παράθυρα μέσα στη νύχτα. Παρατηρείται σε Παρόμοιες περιπτώσεις αποκατάστασης αυτή μια προσπάθεια διατήρησης της αποδεικνύουν ότι, στο άνδρο του ιστορικότητας της στοάς, ωστόσο καπιταλισμού, αρκούνται οι ιθύνοντες μετά τις εκτεταμένες επεμβάσεις στο να επέμβουν αισθητικά στις όψεις με αποκατάστασης, τα λοιπά μορφολογικά σύγχρονα υλικά και μοντέρνες μεθόδους της χαρακτηριστικά αχνοφαίνονται για να αποδείξουν ότι λειτουργούν με μόνο. Βιτρίνες καλύπτουν όλη την γνώμονα το σεβασμό προς το κτίριο και επιφάνεια στο ισόγειο, τόσο εξωτερικά, την ιστορία του. Πραγματικό κίνητρο σε σαν ένα σύνηθες κατάστημα χωρίς κάθε περίπτωση παραμένει το κέρδος. ιδιαιτερότητα, όσο και εσωτερικά, στο Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός “δημόσιο” πέρασμα. Πρόκειται, ακόμα, για ξεκάθαρο ότι αν βρεθεί κανείς στο υπόγειο παράδειγμα αλλοίωσης της τυπολογίας του πολυκαταστήατος, μπορεί να της στοάς, με τη δημιουργία των παρατηρήσει τμήμα του θαλάσσιου εμπορικών καταστημάτων. Το αστικό τείχους της Θεσσαλονίκης, που αυτό πέρασμα που ενώνει δύο ανακαλύφθηκε κατά την ανάπλαση. πολυσύχναστες οδούς δεν αποτελεί πια τόπο εκτόνωσης για τους περαστικούς.

εικ.122/ στοά λεβή μενεξέ

εικ.123/ στοά πελοσώφ

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

εικ.124/ στοά χρυσικοπούλου

εικ.125/ οδός ρογκότη

Η στοά Πελοσώφ/22, σε άμεση γειτνίαση, είναι γνωστή στην πόλη ως το Παλιό Ταχυδρομείο, που λειτουργούσε μέχρι το 1978. Σήμερα, τη θέση του έχει καταλάβει γνωστό καφέ. Η ιδιομορφία της χρήσης του είναι ο συνδυασμός καφετέριας με κατάστημα παπουτσιών. Βαριά μεταλλική πόρτα με περίτεχνη ξύλινη κουπαστή και τζαμαρία για να θαυμάζεις το εσωτερικό. Άπλετο φως διαχέεται στο χώρο-αίθριο από την, ευτυχώς διατηρημένη, γυάλινη δίρριχτη στέγη. Με τους διακριτικούς του χειρισμούς, όσον αφορά κυρίως την εσωτερική διακόσμηση, έλκει κόσμο διαφορετικών ηλικιών και ενδιαφερόντων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το εσωτερικό είναι αντικείμενο διαχείρισης δύο ξεχωριστών ιδιοκτητών, η στοά είναι χωρισμένη στη μέση. Έτσι, μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι το καφέ καταλαμβάνει το αριστερό ήμισυ του χώρου, ενώ το δεξί ανήκει στο γνωστό γωνιακό πολυκατάστημα. Μάλιστα, τόσο τα τραπεζοκαθίσματα όσο και η διακόσμηση φαίνεται να σταματάνε σε μια νοητή γραμμή στο κέντρο.

Επίσης, η Πελοσώφ αποτελεί προθάλαμο πολυκατοικίας και όπως είναι φυσικό, δεν παραμένει το καφέ ανοιχτό για πολλές ώρες το βράδυ. Όταν μάς ρωτάνε, με αφορμή την ερευνητικής μας, τα πρώτα παραδείγματα που αναφέρουμε είναι, συνήθως, τα Tom’s και Notos Galleries, δύο καταστήματα που γνωρίζουν και επισκέπτονται κατά κόρον οι Θεσσαλονικείς. Οι πρώτες μας/τους σκέψεις είναι “α, ωραίο καφέ, ωραίο πολυκατάστημα”. Ένα αισθητικά καλό αποτέλεσμα ορίζει, όμως, απαραίτητα μια καλή αρχιτεκτονική; Αρκεί, δηλαδή, μια μοντέρνα προσέγγιση για να δικαιολογήσουμε κάποιους χειρισμούς;

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Συναντάμε λίγο παρακάτω την επόμενη στοά, Χρυσικοπούλου/23, στη Τσιμισκή 16, όπως δηλώνει και η μαρμάρινη επιγραφή της. Η δίοδος ενώνει τις δύο αρτηρίες Τσιμισκή και Μητροπόλεως και έχει διατηρήσει σημαντικά τον εμπορικό της χαρακτήρα. Είναι γεμάτη μαγαζιά, από ηλεκτρολογικά και ωρολογοποιΐα μέχρι κέντρα αδυνατίσματος και νυφικά. Ωστόσο, όπως είναι λογικό, πολλά άδεια καταστήματα εξακολουθούν να αναζητούν πωλητή ή ενοικιαστή. Όσον αφορά τη μορφολογία της, στενή και χαμηλοτάβανη, σύχρονα υλικά τη πλαισιώνουν, χωρίς ιδιαίτερη αρχιτεκτονική σημασία.

Πρώτα απ’ όλα τραβάει το βλέμμα το Μέγαρο της Τράπεζας της Ελλάδος. Το μεγαλοπρεπές νεοκλασικό κτίριο, με εγκαίνια στις 15 Μαΐου 1933, είναι ιδιόκτητο σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αριστομένη Βάλβη. Η αρχική μελέτη αλλάζει, γιατί συναποφασίζεται με την Εθνική Τράπεζα να στεγαστεί και η Τράπεζα της Ελλάδος, μόλις ιδρυθείσα το 1929. Σήμερα, η Εθνική Τράπεζα χρησιμοποιεί το τμήμα του κτιρίου της οδού Μητροπόλεως και η Τράπεζα της Ελλάδας το τμήμα προς την οδό Τσιμισκή.

Στον αριθμό 10 στέκει κτίριο του εκλεκτισμού χτισμένο το 1927. Το Συνεχίζοντας τη διαδρομή μας προς τα Μέγαρο Κόφφα, όπως ονομάζεται, δυτικά, παρατηρούμε κτίρια-ορόσημα δημιουργείται ως κτίριο γραφείων της οδού, άξια αναφοράς. εξαρχής, την περίοδο της ακμάζουσας αστικής τάξης. Επί Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εγκαθίστανται σε αυτό υπηρεσίες της Wehrmacht, συγκεκριμένα η Στρατιωτική Διοίκηση ΘεσσαλονίκηςΑιγαίου με διοικητή τον Κουρτ Φον Κρέντσκι. Αυτό συνηθίζεται σε πολλά ακόμα παρόμοια κτίρια της πόλης.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Σήμερα, την προσοχή τραβάει όχι τόσο το στυλ art nouveau στα περίτεχνα παράθυρα και κιγκλιδώματα των εξωστών ή ο χειρισμός της γωνιακής απόληξης, αλλά η φανταχτερή πινακίδα του ζαχαροπλαστείου στο ισόγειο, που δεν αφήνει πολλά στη φαντασία.

εικ.126/ πρόσοψη στοάς πελοσώφ

εικ.127/ εσωτερικό στοάς χιρς

Πίσω από το Μέγαρο Κόφφα, κρύβεται στον πεζόδρομο της Ρογκότη η στοά Λεβή Μενεξέ/24. Στην όψη της επί της οδού Βενιζέλου, παρατηρούμε το ρολόι χωρίς δείκτες με τις δύο του όψεις, αρχιτεκτονική λεπτομέρεια από την ανέγερσή της ήδη, την περίοδο του μεσοπολέμου. Σήμερα βρίσκεται σε πολύ καλή κατάσταση και προσελκύει αρκετό κόσμο, τόσο τις πρωινές όσο και τις βραδινές ώρες εξαιτίας του καφέ που φιλοξενεί στο εσωτερικό της. Το αίθριο με τη γυάλινη οροφή επιτρέπει τον ηλιασμό του χώρου και δημιουργεί μια αισθησιακή ατμόσφαιρα στο εσωτερικό της. Θεωρείται πετυχημένο παράδειγμα αποκατάστασης και επανάχρησης

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

πλάζα ντι σιέτε καλέντζος Μετά τον πεζόδρομο Ρογκότη, ανεβαίνουμε από τη Βενιζέλου για να προσεγγίσουμε την οδό Αγίου Μηνά από την αρχή της. Πριν το σχέδιο Hebrard, η οδός Αγίου Μηνά αποτελούσε σημαντικό δρόμο στο νότιο άκρο της αγοράς με κτίρια ορόσημα από γνωστούς αρχιτέκτονες. Σήμερα, ο άξονας αυτός διατηρεί ως ένα βαθμό τον εμπορικό του χαρακτήρα.

Το κτίριο στο σύνολο του διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση, σίγουρα εξαιτίας της ωφελιμιστικής του λειτουργίας. Μαζί με το διπλανό του κτίριο, το Εβραϊκό Μουσείο/28, αποτελούν ιδιοκτησία της Ισαηλητικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης μέχρι και σήμερα. Το Μουσείο, γνωστό και ως Κέντρο Ιστορικής Διαδρομής Εβραϊσμού, αποτελεί σημαντικό πολιτιστικό και κοινωνικό κέντρο για την ΙΚΘ και έτσι τηρούνται αυστηρά μέτρα ασφαλείας. Μάλιστα, στην εκδήλωση για τους Σεφαραδίτες της Θεσσαλονίκης, τον περασμένο Απρίλιο, μάς σταμάτησε ο υπεύθυνος από το φυλάκειο της εισόδου και μέσω μιας μίνι ανάκρισης ζητούσε να μάθει τις πηγές πληροφόρησης μας.

Τρία σημαντικά κτίρια που πλαισιώνουν την περιοχή είναι το Μέγαρο Γκατένιο Φλωρεντίν/25, το Μέγαρο Ναχμία/26 και Μέγαρο Καζές/27. Σε καλή κατάσταση με ελάχιστες μόνο αρχιτεκτονικές παραφωνίες σώζονται τα παραπάνω κτίρια. Το ισόγειο έχει ως επί το πλείστον χρήση εμπορική ή υπηρεσίες, αλλά το μορφολογικό Δίπλα σε αυτό, η στοά Αγίου Μηνά/29 ενδιαφέρον των όψεων διακρίνεται θλίβει τους περαστικούς με τη σημερινή της εικόνα. Η πρόσφατη ταινία Ουζερί κυρίως στους ορόφους. Τσιτσάνης δίνει ζωή στη στοά, όμως Στην απέναντι πλευρά του δρόμου, την μόνο για όσο διαρκούν τα γυρίσματα. προσοχή τραβάει η έντονη τριγωνική Μόνο το λογιστικό γραφείο του ορόφου απόληξη του σημερινού καταστήματος παραμένει ακόμα στη θέση του, ενώ στο ισόγειο σιδερένιες πόρτες εμποδίζουν Πλαίσιο. την είσοδο.

εικ.128/ μέγαρο καζές και ναχμία

εικ.129/ μέγαρο γκατένιο φλωρεντίν

εικ.130/ στοά κουτρούμπα

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Πληροφορούμαστε από κατοίκους ότι η στοά λειτουργούσε μέχρι πριν δέκα χρόνια, αλλά προβλήματα υγρασίας οδήγησαν στην κατάσταση αυτή. Επιπλέον, αποτελεί δημόσια περιουσία, ανήκει στον Ο.Σ.Κ., και δε διατίθενται τα απαραίτητα εφόδια για τη συντήρησή της.

εικ.131/ στοά αγίου μηνά

εικ.132/ εβραϊκό μουσείο

Στην προέκταση, αριστερά, μια στενόμακρη όψη έλκει την προσοχή για τους λάθους λόγους. Ένα καφέ μπαρ εκμεταλλεύεται το ισόγειο της στοάς Φόρογλου/30, ενώ οι άλλοι όροφοι παραμένουν κενοί. Η στοά αυτή αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μετατροπής ενός χανίου σε κτίριο γραφείων, μια κίνηση συνυφασμένη με την άνοδο της αστικής τάξης και τις απαιτήσεις της εποχής. Η στοά Κουτρούμπα/31 παρακάτω αποτελεί τύπο κτιρίου με ειδική μορφή εξ αρχής. Η απόλυτα συμμετρική όψη, υπό την επιμέλεια του γνωστού μηχναικού Ανδρόνικου, περιέχει τόσο νεοκλασικά στοιχεία όσο και έντονο διάκοσμο art nouveau.

Δίπλα από αυτή, στην εγκαταλελειμένη στοά Τάττη/32 κάγκελα φράσσουν την είσοδο. Το διατηρητέο της Αγίου Μηνά ακολουθεί την τυπική μορφολογία της εμπορικής στοάς. Οι συμμετρικές του όψεις ξεχωρίζουν με κατά κύριο λόγο στοιχεία art nouveau. Ψευδοπαραστάδες διαιρούν το κτίριο σε βάση, κορμό και επίστεψη και τονίζουν τον κατακόρυφο άξονα, κυφώσεις και ραβδώσεις διακοσμούν το εξωτερικό, οι εξώστες και τα στέγαστρα στηρίζονται από φουρούσια, ενώ υπέρθυρα και ποδιές ολοκληρώνουν το μορφολογικό σύνολο. Τέλος, η ισορροπία επιτυγχάνεται με την κατάλληλη αναλογία κενών και πλήρων. Σε συζήτηση με ιδιοκτήτες των γειτονικών οικοδομών μάθαμε ότι τέθηκε πρόσφατα σε πώληση. Οι ίδιοι δε θυμούνται, ωστόσο, ποτέ το κτίριο αυτό σε χρήση. Πόσα από αυτά που ακούμε όντως αληθεύουν, μένει απλά να τα διαπιστώσουμε με τον καιρό. Το ερείπιο με τον έντονο διάκοσμο προστίθεται και αυτό στη μεγάλη λίστα των κτιρίων της πόλης που αργοπεθαίνουν.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Σε άμεση γειτνίαση βρίσκεται η οικοδομή Κουκουμπάνη, που φέρει το όνομα του επιχειρηματία και ιδιοκτήτη της. Στο ισόγειο της στεγάζεται γνωστό ταβερνείο. Απέναντι από την οικοδομή, στέκει κτίριο της δεκαετίας του ‘60 με στοιχεία εκλεκτιστικού στυλ από τον Βικέλα. Το κτίριο αυτό αποτελεί το μοναδικό κτίριο γραφείων εκείνης της δεκαετίας που διασώζεται στην πόλη μας. Γειτονική 8όροφη πολυκατοικία είναι η οικοδομή Χανανέλ Νααρ, ιδιοκτησία του γνωστού Εβραίου επιχειρηματία Νααρ. Κρίνεται διατηρητέο το 1986 και είναι κατασκευασμένο από τον ομόφυλο αρχιτέκτονα Ζακ Μωσσέ. Σήμερα, παρ’ όλο που στέκει άδειο, είναι γνωστό στους κατοίκους από την εποχή που στέγαζε βιοτεχνία εμπορίας χαρτιού. Λίγο πιο πέρα, η κόκκινη χαμηλή στοά στην κατούνη 45/33 στέκεται σε φανερή εγκατάλειψη, με όψεις παραμελημένες γεμάτες γκράφιτι. Μόνο ένα μαγαζί με παιχνίδια λειτουργεί εκεί.

εικ.133/ στοά φόρογλου

εικ.134/ στοά τάττη

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Στο σημείο απόληξης Εδέσσης, Αγίου Μηνά, Κατούνη και Βίκτωρος Ουγκώ, εκεί που καταλήγουν οι επτά δρόμοι των Εβραίων εμπόρων, σήμερα είναι η Πλατεία εμπορίου. Δύσκολα παραβλέπει κανείς την πλατεία σήμερα. Ενας υπερμεγέθης ανεμιστήρας κρέμεται σε μεγάλο ύψος και υπόσχεται πτώση της θερμοκρασίας κατά 5 βαθμούς, σύμφωνα με τη βιοκλιματική ανάπλαση. Η τοποθέτηση του εκεί αλλοιώνει τις όψεις ιστορικών κτιρίων και δεν ταιριάζει αισθητικά στο Φραγκομαχαλά. Το μόνο θετικό με την κατασκευή αυτή είναι ότι κατά κάποιον τρόπο εξασφαλίζεται η πλατεία για τους πεζούς και δεν γίνεται και αυτή άλλο ένα μεγάλο parking.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

Στην προέκταση της Αγίου Μηνά, την οδό Εδέσσης, βρίσκεται το Κύρτση Χαν/35, ξακουστό χάνι του 20ου αιώνα. Οι ιδιοκτήτες της στοάς τότε, γνωστοί για τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες στην περιοχή εκείνη εξακολουθούν σήμερα να έχουν ποσοστά ιδιοκτησίας πάνω στο κτίριο αυτό. Μέσα σε διάστημα λίγων εβδομάδων, παρατηρούμε ότι το πάλαι ποτέ Κύρτση Χαν φέρει στον εξώστη επιγραφή για επικείμενη ανακαίνιση του. Το γεγονός αυτό αναπτερώνει το ηθικό μας και μάς γεμίζει περιέργεια για τη μελλοντική εικόνα του χανίου.

Όπως πληροφορηθήκαμε από κατοίκους της γειτονιάς, σήμερα ο Γιομτώβ, που πουλάει χρώματα στο ισόγειο, είναι ο κυρίαρχος ιδιοκτήτης του κτιρίου. Στην ερώτηση γιατί παραμελεί τις όψεις και αφήνει τους ορόφους χωρίς χρήση, απαντά ένας υπάλληλος του ότι οι όροφοι χρησιμεύουν ως αποθήκη υλικών.

Απέναντι στέκει σημαντικό κτίριο, γνωστό σήμερα για τα δρώμενα που διαδραματίζονται εκεί. Το Μπενσουσάν Χαν/36 στον αριθμό 6 της Εδέσσης, ιδιαίτερα αγαπητό για τις θεατρικές παραστάσεις και τα καλλιτεχνικά του Η γειτονική δίοδος, που φέρει την εργαστήρια, δίνει μια δημιουργική γαλλική επιγραφή Passage Kyrtsi/34, πνοή στην περιοχή και προωθεί την σήμερα παραμένει κλειστή. Χτισμένη αναβάθμισή της. στις αρχές της δεκαετίας του 1890 αποτελούσε το πέρασμα που οδηγούσε στο χάνι και μετέπειτα εμπορικό κτίριο. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα με την απλωμένη πραμάτεια του καταστήματος στο ισόγειο, που φαίνεται σαν να σκαρφαλώνει την ιστορική όψη σαν μια κραυγή διαφήμισης.

μέρος ΙΙ/κεφάλαιο δεύτερο

εικ.137/ μπενσουσάν χαν

εικ.135/ κάτω από το εμνιέτ χαν

εικ.136/ κύρτση χαν

εικ.138/ passage kyrtsi

Μέρος ΙΙΙ Συμπεράσματα

γιατί όμως οι στοές εξαφανίζονται; Στο πρώτο μέρος εξετάζουμε το παρελθόν και την εξέλιξη του τύπου της στοάς καταλήγοντας στην εμφάνιση της στην Ελλάδα, ενώ στο δεύτερο μέρος εστιάζουμε στη Θεσσαλονίκη. Από τη μία, στη Δύση παρατηρούμε ότι επιβιώνουν οι στοές τόσο στην αυθεντική τους μορφή όσο και στην ένταξή τους σε νέους κτιριακούς τύπους. Από την άλλη, στην Ανατολή τα παζάρια εξακολουθούν να αποτελούν κέντρο ζώης. Οι εμπορικές στοές της Θεσσαλονίκης είναι απόρροια αυτών των επιδράσεων, που δέχεται λόγω της πολυεθνικής της ταυτότητας και της θέσης της στο επίκεντρο των εκάστοτε συγκυριών.

Το θέμα άπτεται πολλών παραγόντων, όπως η πολιτεία, η ατομική ευθύνη, το θεσμικό πλαίσιο και η σημερινή μορφή του εμπορίου. Αρχικά, η πολιτεία δε δείχνει την απαραίτητη μέριμνα για τα κτίρια που κηρύσσονται διατηρητέα. Τα περισσότερα από αυτά σταδιακά καταρρέουν, καθώς η απαραίτητη συντήρηση δεν πραγματοποιείται λόγω της ελλιπούς χρημαδότησης. Ανασταλτικό παράγοντα αποτελούν και οι γραφειοκρατικές επιβαρύνσεις.

Οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες φέρουν, επίσης, σημαντικό μερίδιο ευθύνης. Σε αρκετές περιπτώσεις, περισσότεροι από έναν έχουν την κυριότητα της ιδιοκτησίας με αποτέλεσμα είτε να αδιαφορούν είτε να Μέσα από την προσωπική μας έρευνα έχουν διενέξεις μεταξύ τους σχετικά με πεδίου, εντοπίζουμε το πρόβλημα της την αξιοποίηση των κτιρίων. επίβιωσης των στοών στην πόλη. Συγχρόνως, παρατηρείται εχθρική στάση και από το υπόλοιπο κοινό. Καταστροφές περιουσιών και “εικαστικές παρεμβάσεις” είναι μερικά μόνο στοιχεία της κακής νοοτροπίας απέναντι σε καθετί ξένο.

μέρος ΙΙΙ

Επιπλέον, η ίδια η νομοθεσία αδυνατεί να προστατεύσει τη φυσιογνωμία των ιστορικών κέντρων των πόλεων. Έτσι, παρατηρείται άναρχη δόμηση και γίνονται συχνά “καταλήψεις” του δημόσιου χώρου από τα τραπεζοκαθίσματα εστίασης και αναψυχής. Η πληθώρα χρήσεων τέτοιου είδους καταστρατηγεί την τυπολογία και τα χαρακτηριστικά της εμπορικής στοάς, ενώ δεν δίνεται κάποια ιδιαίτερη ταυτότητα στον χώρο, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει “αλληλεπίδραση” με τους χρήστες και να αναιρείται η ποικιλότητα.

Αντίθετα, η λεγόμενη παρόδια στοά, τύπος στοάς arcade, προστατεύεται από τον Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό, ο οποίος οριοθετεί το περίγραμμά της και ορίζει την αισθητική της (Γ.Ο.Κ.

4067/2012, Άρθρο 22: Παρόδια στοά).

Μέσω της σύμβασης δόμησης με αντιπαροχή ακαλαίσθητα πολυώροφα κτίσματα εμφανίζονται στη θέση παλαιότερων ιστορικών. Έτσι, καθορίζεται η νέα όψη της πόλης. Είναι λάθος να επιρρίπτεται ευθύνη μόνο προς αυτή την πλευρά, γιατί αναμφισβήτητα η αντιπαροχή και η ίδια η πολυκατοικία προσφέρουν στέγη σε μεγάλο μερίδα Το ίδιο το πέρασμα των στοών δεν του πληθυσμού που καταφθάνει στα κατοχυρώνεται ως δημόσιος χώρος. αστικά κέντρα από την ύπαιθρο τις Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταπατάται δεκαετίες του ‘50 και ‘60. η στοά από τις υφιστάμενες χρήσεις καθώς, άτυπα, θεωρείται ότι ανήκει στους ιδιοκτήτες των διαμερισμάτων του ισογείου. Στην πραγματικότητα, η διαχείριση του χώρου αυτού καθορίζεται από τις συνεννοήσεις των ιδιοκτητών, γεγονός που, όπως είναι αυτονόητο, δεν καταγράφεται σε κανένα έγγραφο.

Την όλη κατάσταση εντείνει το σύγχρονο κραυγαλέο εμπόριο, με τις μεγάλες ταμπέλες και τους ανθρώπους-ταμπέλες (“να σας αρωματίσουμε;”). Τα στοιχεία αυτά αλλοιώνουν τη μορφολογία των κτισμάτων, επιβάλλοντάς τους αλλαγές που υπαγορεύει η μόδα της εκάστοτε περιόδου. Μάλιστα, η ισόγεια ζώνη εξομοιώνεται και αν δε στρέψεις το κεφάλι προς τα πάνω συχνά δεν καταλαβαίνεις που βρίσκεσαι.

μέρος ΙΙΙ

Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό, διακρίνουμε κάποιες μορφές δραστηριοποίησης τόσο από το κοινωνικό σύνολο όσο και από κρατικούς φορείς. Φεστιβάλ και εκδηλώσεις, όπως το Open House Thessaloniki, το Stamp festival, οι Κινηματογραφικές στοές και το Kapani Project διοργανώνονται ετησίως στην περιοχή του Φραγκομαχαλά ή ευρύτερα στην πόλη. Αυτές αξιοποιούν τα κτίρια των εμπορικών στοών ή τις υπαίθριες αγορές για τη διεξαγωγή των δράσεών τους. Πρόκειται για έναν σεβαστό τρόπο γνωστοποίησης των εκάστοτε προβλημάτων της περιοχής. Ευαισθητοποιούν το ευρύ κοινό και θέτουν έναυσμα για συζήτηση.

Εκάστοτε διαγωνισμοί υλοποιημένοι ή μη, προσπαθούν, επίσης, να αναβαθμίσουν την περιοχή και να διαμορφώσουν τον δημόσιο χώρο. Γνωστά παραδείγματα αποτελούν η φημισμένη “Βιοκλιματική ανάπλαση της ευρείας περιοχής της πλατείας Χρηματιστηρίου”,υλοποιημένη μόλις φέτος, και οι επεμβάσεις του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας του Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης του 1995 για την αποκατάσταση διατηρητέων κτιρίων και τη διαφύλαξη του χαρακτήρα ιστορικών αγορών και εμπορικών στοών, που τελικά μένει μόνο στα χαρτιά.

Συχνά πολλές από τις προτάσεις αυτές δεν μπορούν να ανταποκριθούν στα Παρόλα αυτά πρόκειται για εφήμερες δεδομένα της περιοχής, αλλοιώνοντας προτάσεις σε ένα πολύπλευρο πρόβλημα την αισθητική των ιστορικών περιοχών. και πολύ πιθανόν να μην έχουν μελλοντικό αντίκρισμα. Επιπλέον, η πολιτεία φαίνεται να κρατά μια μάλλον μετριοπαθή στάση. Αν και συχνά στηρίζει τέτοια φεστιβάλ, μοιάζει να μην ανταποκρίνεται ενεργά στην επίλυση των προβλημάτων.

μέρος ΙΙΙ

εικ.139/ αλλοίωση μορφολογίας

εικ.141/ ακαλαισθησία

εικ.140/ κατάληψη δημόσιου χώρου

εικ.142/ κραυγαλέο εμπόριο

εικ.143/ αδυναμία συντήρησης

μέρος ΙΙΙ

εικ.145/ “διατηρητέο”

εικ.144/ μετά από πάρτυ στη βεροίας

εικ.146/ όχι δεν είναι στο λας βέγκας

εικ.147/ ασυνειδησία ιδιοκτητών

μέρος ΙΙΙ

Με μια γενική ματιά παρατηρούμε ότι η πόλη δε δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την κυκλοφορία των πεζών, λόγω της κυριαρχίας των αυτοκινήτων, της ανεπάρκειας δημοσίων χώρων και των κακοσυντηρημένων μικρών σε πλάτος δρόμων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η οδός Τσιμισκή. Από τη μία, διατάσσονται τα εμπορικά καταστήματα αμφιπλεύρως του δρόμου, νοητό χαρακτηριστικό στοάς, αλλά από την άλλη δεν διευκολύνεται η κυκλοφορία πεζών. Συγκεκριμένα, όχι μόνο δεν πρόκειται για εμπορικό πεζόδρομο, αλλά αντίθετα δεν επιτυγχάνεται καν η απρόσκοπτη διάσχιση του μιας και συγκαταλέγεται στους πιο πολυσύχναστους δρόμους της πόλης. Σ’ αυτήν την περίπτωση, το εμπορικό κέντρο Πλατεία αποτελεί μια διαφυγή από τον πολύβουο δρόμο, μια ανάσα.

Επιπλέον, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της πολυπολιτισμικής μητρόπολης αρχίζει να χάνεται σιγά σιγά, ενώ οι κτιριακές μαρτυρίες της μακρόχρονης ιστορίας της απειλούνται.

Αξίζει, λοιπόν, να προστατεύσουμε τις στοές; Μήπως μπορούνε αυτές να ανατρέψουν την παραπάνω κατάσταση; Στις στοές οι εμπορικές και λοιπές δραστηριότητες διεξάγονται με διακριτικότητα και κομψότητα, Θύματα αποτελούν μνημεία της πόλης προσφέροντας παράλληλα το αίσθημα που δηλώνουν την ανατολίτικη πλευρά της έκπληξης και ανακάλυψης. της. Δημιουργείται, λοιπόν, μια ιδιαίτερα Ο τρόπος ζωής μας συγκλίνει με την μυστικιστική ατμόσφαιρα. Ανατολή, γεγονός το οποίο τείνουμε να ξεχνάμε. Οι υπαίθριες αγορές Βλάλη Οι στοές, λειτουργώντας αποκλειστικά και Βατικιώτη, το Μπεζεστένι, τα ως πεζόδρομοι, αποτελούν ένα Λουλουδάδικα, οι εμποροπανήγυρεις δεύτερο αστικό layer κίνησης των είναι από τα λίγα στοιχεία του πεζών, παρέχοντας δημόσιο χώρο στο οθωμανικού χαρακτήρα, εκείνου που κέντρο των πόλεων, δημόσιο χώρο άσκησε μια επιρροή στο νόημα της απομακρυσμένο από την όχληση των εμπορικής στοάς. δρόμων, όπου και ευνοείται η ανάπτυξη Είναι κρίμα να απαρνούμαστε αυτή την κοινωνικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ πλευρά καθώς αυτή προσδίδει στην πόλη των χρηστών. και τους ανθρώπους την ιδιαιτερότητα της ταυτότητάς τους. Παράλληλα, η μακρόχρονη ιστορία των κτιρίων αυτών τα καθιστά τόπους μνήμης και συνάντησης με το παρελθόν. Μέσα από αυτές φαίνονται οι πολλαπλές επιρροές που δέχεται ή δέχθηκε ανά τα χρόνια η Θεσσαλονίκη από Ανατολή και Δύση.

μέρος ΙΙΙ

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι οι Η διέξοδος από την πολύβουη καθημερινότητα και τους ταχείς ρυθμούς στοές αποτελούν ενδιάμεσο χώρο. της ζωής, η αλληλεπίδραση με τους Αυτός εντοπίζεται σε διάφορα δημόσια γείτονές μας και το βίωμα του αστικού χώρου κτίρια, στον προθάλαμο ή σε αίθρια, ενώ ειδικότερα το κλίμα των είναι αναγκαία στη ζωή μας, είναι μεσογειακών χωρών επιτρέπει αυτήν ωφέλιμα τόσο για εμάς ατομικά όσο και την ομαλή μετάβαση από τον εξωτερικό για το κοινωνικό σύνολο. χώρο προς τον εσωτερικό. Οι χώροι αυτοί σήμερα εκλείπουν, οι διακρίσεις γίνονται όλο και μεγαλύτερες, οι Και όπως πολύ σωστά αναφέρει ο μεταβάσεις καταργούνται, οι άνθρωποι Ιονέσκο στον “Ρινόκερο” ζούνε μόνο μέσα ή έξω. Για παράδειγμα, στα κέντρα των “Αλίμονο σε εκείνον που θέλει να σύγχρονων ελληνικών πόλεων ο διατηρήσει την ιδιομορφία του σ’ αυτόν μόνος ελεύθερος αδόμητος χώρος είναι τον κόσμο” ο ακάλυπτος χώρος στο εσωτερικό των οικοδομικών τετραγώνων. Αυτός παραμένει ανενεργός και παρουσιάζει έντονη εικόνα εγκατάλειψης.

“και τ’ όνειρο σου το παλιό θα ζωντανέψει” Β. Τσιτσάνης

επίλογος Μέσα από την έρευνα αυτή αγαπήσαμε ακόμη περισσότερο την πόλη μας ανακαλύπτοντας άγνωστες πτυχές της ιστορίας της και ιδιαίτερα της εξέλιξης της περιοχής του Φραγκομαχαλά.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαιτέρως την κυρία Λεφάκη και την κυρία Γερόλυμπου για την πολύτιμη βοήθεια τους,

τους φίλους και γνωστούς για την υπομονή τους όταν μιλούσαμε Το επόμενο μας βήμα, η εκπόνηση μόνο για τις στοές, της διπλωματικής εργασίας, είναι μια πρόταση ανάπλασης στην περιοχή του τις μαμάδες Φραγκομαχαλά, μια πρόταση για την για την αμέριστη αγάπη, αντιμετώπιση του προβλήματος που ονομάζεται “στοά προς εξαφάνιση” και τους μπαμπάδες ενδιάμεσος χώρος. που τα ξέρουν όλα, τις τρεις αδερφές και τον αδερφό για την υποστήριξη και συντροφιά τους.

βιβλιογραφία ελληνική βιβλιογραφία Ανδρικοπούλου, Ε., Γιαννακού, Α., Καυκαλάς, Γ., Πιτσιάβα-Λατινοπούλου, Μ., 2007. Πόλη & πολεοδομικές πρακτικές για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη. Αθήνα: Κριτική.

Επαμεινώνδας, Γ., 2014. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1863-1873, οι παλαιότερες φωτογραφίες, οι πρώτοι χάρτες της περιοχής σταθμού και λιμανιού. Θεσσαλονίκη: ΜΙΕΤ

Ζαρκάδα-Πιστιόλη, Χ., Καμπούρη, Ε., Χαριτίδου-Μαυρουδή, Ε., Παπάζογλου, Αστρεινίδου-Κωτσάκη, Π., 1996. Ο Α., Πετρίδης, Ν., ΤρακοσοπούλουΑρχιτέκτονας στην Οθωμανική περίοδο. Τζήμου, Κ., 1985. Νεώτερα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη: Υπουργείο Θεσσαλονίκη: IMXA, τεύχος 8. Πολιτισμού, Υπουργείο Βορείου Αστρεινίδου-Κωτσάκη, Π., 1996. Ελλάδας. Οικονομική λειτουργία των Μπεζεστενίων στην αγορά της Οθωμανικής περιόδου. Θέμελης, Ν., 2000. Η ανατροπή. Θεσσαλονίκη: Δημοσιεύματα της Αθήνα:ΚΕΔΡΟΣ. Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών. Ιονέσκο, Ε., 2009. Ρινόκερος. Αθήνα: Δημητριάδης, Β., 1983. Τοπογραφία ΚΕΔΡΟΣ. της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή Α., 1995 της Τουρκοκρατίας, 1430-1912. Καραδήμου-Γερόλυμπου, Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών (Β’ έκδοση). Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του Σπουδών.

1917, Ένα ορόσημο στην ιστορία της Έκο, Ο., 2001. Πώς γίνεται μια πόλης και στην ανάπτυξη της ελληνικής διπλωματική εργασία. Αθήνα: ΝΗΣΟΣ. πολεοδομίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

βιβλιογραφία

Κολώνας, Β., Παπαματθαιάκη, Λ.,1980. Ο αρχιτέκτονας Vitaliano Poselli: το έργο του στη Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής.

Σταθακόπουλος, Π., 1988. Βασικές έννοιες του πολεοδομικού προγραμματισμού, Μορφές και μοντέλα. Θεσσαλονίκη:ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΕΔΟΥΣΗ.

Κολώνας, Β., 2012. Θεσσαλονίκη 1912-2012: Η Αρχιτεκτονική μιας Εκατονταετίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος: Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, 2011. Δημόσιος χώρος … αναζητείται = Public space. Θεσσαλονίκη: Cannot Not Design Publications.

Μπαμπινιώτης, Γ., 2006 (Β’ έκδοση, Γ’ ανατύπωση 2006, εμπλουτισμένη). Τράπεζα της Ελλάδος, Διεύθυνση Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Οικονομικών Μελετών, 1978. Τα Πρώτα Πενήντα Χρόνια της τράπεζας της Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. Ελλάδος. Αθήνα. Μπούρας, Χ., 1999. Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής (Πρώτος Τόμος). Χαστάογλου, Β., 1999. Η στοά των προσφύγων παλαιοπώλων - “Mπιτ Αθήνα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ. Παζάρ”, μια ιδιαίτερη αστική και Σκαρπιά-Χόιπελ, Ξ., 1995 (Ανατύπωση). κτιριακή τυπολογία της μεσοπολεμικής Η αρχιτεκτονική της στοάς:Εξέλιξη και Θεσσαλονίκης. Σε Σ. Ζαφειρόπουλος. συμβολή στην ποιότητα του εσωτερικού ΟΡΙΟΝ: Τιμητικός τόμος στον καθηγητή δημόσιου χώρου. Θεσσαλονίκη:Α.Π.Θ. Δ.Α. Φατούρο. Θεσσαλονίκη: Art of Text. Υπηρεσία Δημοσιευμάτων. Σταθακόπουλος, Π., 1982. Νέες πόλεις, Αρχείο Open House Thessaloniki οργανωμένη δόμηση στη Γαλλία. Αθήνα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΗ.

βιβλιογραφία

εισηγήσεις 2o Διεθνές Συνέδριο Προφορικής Ιστορίας, 6-8 Μαρτίου 2014. ‘Η μνήμη αφηγείται την πόλη… Προφορικές μαρτυρίες για το παρελθόν και το παρόν του αστικού χώρου’. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ, Ένωση Προφορικής Ιστορίας. Διημερίδα ‘Χωρικές αφηγήσεις της μνήμης’, 23-24 Μαΐου 2016. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΑΠΘ. Σταθακόπουλος, Π., Λαγόπουλου, Α-Φ., 2006-7. Διδακτικές σημειώσεις για το πτυχιακό μάθημα Αστικού Σχεδιασμού, ΑΠΘ και Παρουσίαση μέρους του κειμένου Design in European Association for Architectural Education, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΕ. Φεστιβάλ Κινηματογραφικές Στοές, 2014. Οπτικοακουστικό υλικό. Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών, Παράρτημα Θεσσαλονίκης.

βιβλιογραφία

φοιτητικές εργασίες Αργυροπούλου, Δ., 2011. “Τεχνική και Οικονομική Διαχείριση της Κατασκευής του Φέροντος Οργανισμού της Στοάς Χιρς”. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών “Διοίκηση και Διαχείριση Τεχνικών Έργων “, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ. Αστρεινίδου-Κωτσάκη, Π., 1993. “Η Αστική αγορά στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Το μπεζεστένι της Θεσσαλονίκης, ένα τυπικό παράδειγμα αρχιτεκτονικής και οικονομικής λειτουργίας”. Μεταπτυχιακή Εργασία, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Φ.Λ.Σ., Α.Π.Θ. Ελ-Μανσούρι, Μ., 2010. “Μελέτη Τεκμηρίωσης, Αποκατάστασης και Επανάχρησης της Στοάς Κουτρούμπα, Οδός Αγ. Μηνά 6 στη Θεσσαλονίκη”. Διπλωματική εργασία στο ΔΠΜΣ Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού του ΑΠΘ.

Πουγαρίδου, Α., 2010. “Στοά ΣαούλΔιερεύνηση δυνατοτήτων προστασίας και επανάχρησης ενός κτιριακού τύπου στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης”. Διπλωματική εργασία στο ΔΠΜΣ Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Αρχιτεκτονικών Μνημείων του ΑΠΘ. Θέματα φοιτητικών εργασιών στο μάθημα “Συντήρηση και Αποκατάσταση Ιστορικών Κτιρίων και Συνόλων” του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΑΠΘ.

βιβλιογραφία

περιοδικά Αστρεινίδου, Π., Βελένη, Π., Θεοδωρίδης, Π., Καραδήμου-Γερόλυμπου, Α., Κολώνας, Β., Μαρκή, Ε., Μαυρομάτης, Γ., Χαστάογλου, Β., Χατζητρύφωνος, Ε., 2004. Επτά Ημέρες: Η Θεσσαλονίκη του Ερνέστ Εμπράρ, Ένθετο της εφημερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Βελένης, Γ., Βιτοπούλου, Α., ΚαραδήμουΓερόλυμπου, Α., Καρδαμίτση-Αδάμη, Μ., Καυκούλα, Κ., Κολώνας, Β., Τόσκας, Γ., 2002. Επτά Ημέρες: Θεσσαλονίκη Παραδοσιακές Αγορές, Ένθετο της εφημερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.

Στεφανίδου, Α., 2001. ‘Τα χάνια της Θεσσαλονίκης’, Επτά Ημέρες: Παλαιά Ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης, Ένθετο της εφημερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Συντακτική ομάδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ, 2005. ΙΣΤΟΡΙΚΑ:Η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης. Ένθετο της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Συντακτική ομάδα Μακεδονικής Ζωής, Μνήμες και μαρτυρίες για τον Λευκό Πύργο της Θεσσαλονίκης, Μακεδονική Ζωή, τεύχος 196/ ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ 1982

Συντακτική ομάδα Μακεδονικής Ζωής, Γρηγορίου, Α. Χ., 2010. Θεσσαλονίκη: Η Ένας μήνας σε λίγες γραμμές, Μακεδονική έπαυλη των Allatini στον ‘Φραγκομαχαλά’ Ζωή, τεύχος 253/ ΙΟΥΝΙΟΣ 1987 (1862-2010). ΤΕΕ, ΤΚΜ:Τεύχος 10/396 Χεκίμογλου, Ε., 2001. ‘Δίπλα στο Καραδήμου-Γερόλυμπου, Α.,1993. Καραβάν Σεράι’, Επτά Ημέρες: Παλαιά Μηχανισμός εμπορίου, Αγορές της Ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης, Ένθετο Θεσσαλονίκης. Τεύχος (Αφιέρωμα στη της εφημερίδας Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Θεσσαλονίκη), 12-13/1993

βιβλιογραφία

ξένη βιβλιογραφία

Le Corbusier, 1971. The city of to-morBenjamin, W., 1999. The arcades project. row and its planning. London; Architectural Press.

Cambridge, Mass.: Belknap Press.

Borden, I., Rüedi Ray, K.,2006 (second Mazower, M., 2004. Salonica, city of edition). The dissertation, a Guide for Ar- ghosts: Christians, Muslims and Jews, chitecture Students. Great Britain:Archi- 1430-1950. London: Harper Collins. tectural Press.

Cezar, M., 1983. Typical commercial buildings of the ottoman classical period and the ottoman construction system.

Ankara: Türkiye İş Bankası Cultural Publications.

Engels, F., 1923 (8th edition). Die Lage Der Arbeitenden Klasse in England. Dietz Fourier, C., 1998 (réédition). Théorie des quatres mouvements. Dijon:Les presses du réel.

Geist, J. F., 1985. Arcades:The History of a Building Type. Cambridge, Mass.: MIT Press.

βιβλιογραφία

διαδικτυογραφία Αποστολάκης, Σ., 2013. ‘Ο «Φωκάς» Κουζινόπουλος,Σ., 2012. ‘Η περνά στην Ιστορία’, “Enet.gr οικονομική δραστηριότητα στην παλιά ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ” Θεσσαλονίκη: Το λιμάνι, οι τράπεζες, [πρόσβαση 08/2016] οι επαγγελματικές οργανώσεις’, “Φάρος του Θερμαϊκού” Γκλαρνέτατζη, Γ., 2012. ‘Αφιέρωμα 2012: [πρόσβαση 08/2016] Εγκαίνια της Στοάς Μοδιάνο (1925)’, “Alter Thess” Κουκουμάκας, Κ., 2013. ‘[Οι δρόμοι [πρόσβαση 11/ 2015] έχουν τη δική τους ιστορία] Iστορία και παραμύθια στη Βαλαωρίτου’, “ΤΑ Δήμος Θεσσαλονίκης, 2016. ΝΕΑ”, άρθρο μη διαθέσιμο πια Βιοκλιματική αναβάθμιση της ευρύτερης [πρόσβαση 08/2016] περιοχής Πλατείας Χρηματιστηρίου’ [πρόσβαση 06/2016] Κουκουμάκας, Κ., 2015. ‘Στις στοές της Θεσσαλονίκης’, “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”, Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, [πρόσβαση 10/2015] [πρόσβαση 11/ 2015] Κτίριο, χ.χ. ‘Στοά Χιρς στη Επτακοίλη, Τ., Βιρβιδάκη, Ι., 2015. ‘10 Θεσσαλονίκη’ χρόνια Citylink’, “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”, [πρόσβαση 11/2015] [πρόσβαση 09/2016] Υπουργείο Περιβάλλοντος & Κοντού, Μ., 2014. ‘metamatic:taf : Ενέργειας, ‘Παραδοσιακά Κτίρια και Τ όπως Thessaloniki’, “ελculture.gr”, Σύνολα’ 2015 [πρόσβαση 08/2016] [πρόσβαση 03/2016]

βιβλιογραφία

Φύσσας, Δ., 2007. ‘Στοά Σπυρομήλιου, Archaeology & Arts, 2011. “1912 – 2012: Το Link της πόλης’, “ATHENS Voice” οι μεταμορφώσεις της Θεσσαλονίκης. [πρόσβαση 09/2016] Η ιστορία μιας πόλης” [πρόσβαση 05/2016] Φωτεινάκη, Χ., 2015. ‘Μες της πόλης τις στοές. Η κρυμμένη πλευρά της Backi, 2015. ‘Tο νέο secret spot της Θεσσαλονίκης’, “SeLEO.gr” Θεσσαλονίκης: Η ιστορική στοά του [πρόσβαση 10/2015] Παλιού Ταχυδρομείου ζωντάνεψε και προσφέρει καφέ για καλό σκοπό, “Lifo” Χρηστίδου, Β., 2016. ‘4 Εποχές: το... [πρόσβαση 10/ 2015] πρώτο της Βαλαωρίτου’, “Γαστρονόμος: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” Parallaxi Magazine [προσβάση 09/2016] (Τζήμου, Κ., Τούλας, Γ.) χ.ό, 2014. ‘Episode 29, Covered Passage- Passages et Galeries ways in paris’, “The Join Us in France [πρόσβαση 02/2016] Travel Podcast” [πρόσβαση 04/2016] Reporter, 2013. ‘Βαρώνος Χιρς «Ο βαθύπλουτος Εβραίος Ευεργέτης της χ.ό, 2016. ‘How is public space changing Θεσσαλονίκης»’ in European cities?’, “The Guardian”, [πρόσβαση 11/2015] [πρόσβαση 04/2016] Skyscrapercity.com, 2016 3 Venizelou, Luxurious office Space, χ.χ. [πρόσβαση 03/2016] ‘Το Κτίριο’ [πρόσβαση 08/2016] The Modianos, χ.χ. [πρόσβαση 08/2016]

βιβλιογραφία

Thess.gr, 2012. ‘Πλατεία Αριστοτέλους VeriaHistory, χ.χ. “Στοά Τουρπάλη Οικία και η Στοά Βαρώνου Χίρς’ Κουρά - οδός Εδέσσης 2 και Βίκτωρος [πρόσβαση 11/2015] Ουγκώ”, άρθρο μη διαθέσιμο πια [πρόσβαση 05/2016] Thessaloniki Arts & Culture, χ.χ. “Χαμζά Μπέη Τζαμί ή πιο γνωστό ως Αλκαζάρ” Wikipedia, 2015-2016 [πρόσβαση 08/2016] Μηχανή του Χρόνου - Σεισμός 1978 Thessaloniki Houses Συλλογή Φωτογραφιών THESSARCHITECTURE (Φραγκούδη, Χ.)

Gallica - Bibliothèque numérique Συλλογή Φωτογραφιών

Thestival, 2015. ‘Η ιστορική Στοά του Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα Παλιού Ταχυδρομείου γέμισε και πάλι Συλλογή Φωτογραφιών ζωή’ [πρόσβαση 05/2016] Université du Québec à Chicoutimi, “Théorie des quatre mouvements et des destinées générales” χ.χ. [πρόσβαση 04/2016]

βιβλιογραφία

πηγές εικόνων εικ. 1, 5, 6, 7, 14, 15, 17, 20,26 (Geist, 1985)

εικ. 44, 45, 68, 69 (Καραδήμου-Γερόλυμπου, 1995)

εικ. 49, 51- 57, 59, 65, 66, 72- 76, εικ. 2- 4, 9, 10, 16, 21- 25, 28- 31, 35, 36, 78, 79, 80, 82, 84(Νεώτερα Μνημεία 41- 43, 47, 63, 64, 81, 83, 100, 111, 112, Θεσσαλονίκης, 1985) 123, 126, 127, 147 (διαδίκτυο) εικ. 50 (Στεφανίδου, 2001) εικ. 8, 12, 33, 34, 95-99, 101-110, 113εικ. 60- 62 (Κολώνας, Παπαματθαιάκη, 122, 124, 125, 128-146 1980) (προσωπικό αρχείο) εικ. 11/ κάτω δεξιά Geist, 1985, λοιπές εικ. 70, 71, 92- 94, 106 (Κολώνας, 2012) διαδίκτυο εικ. 85 (Αργυροπούλου, 2011) εικ. 13, 48 (Cezar, 1983) εικ. 27/ ασπρόμαυρες Geist, 1985, έγχρωμες προσωπικό αρχείο εικ. 32/ επάνω προσωπικό αρχείο, κάτω διαδίκτυο εικ. 37, 38, 58, 67 (Επαμεινώνδας, 2014) εικ. 39, 46 (Δημητριάδης, 1983) εικ. 40 (Χεκίμογλου, 2001)

στέλλα καραγιάννη

κατάγεται από λάρισα και καρδίτσα λατρεύει τις παλιές ιστορίες και έχει μνήμη ελέφαντα αγαπημένη της στοά, η μαλακοπή //θαυμάζει τη μνημειώδη όψη και το σταματημένο της ρολόι

σοφία πασσιά

θεσσαλονικιά με ρίζες και από πόντο ταξιδεύει πολύ και έχει ψύχωση με την οργάνωση αγαπημένη της στοά, η τάττη //φαντάζεται μέσα από τα συντρίμια τις νέες της δυνατότητες

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ / ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ