Kaktus2 web by SolYayin.com

â&#x20AC;˘

Sosya l ist

I( Yay1nlari

Feminist ee

Sosyalist Feminist

- - -- KAKTUS -

'â&#x20AC;˘

KAKTOS·l K Yay1nlan Sosyallst Feminist KAKTUS Sayi 2, Temmuz 1988

YaY"n Kurulu

8anu Paker, Gillnur S.vran, Nlll n Akd9ni1, Ne11in Tura, Std1t OztUrk

Sahlbl Clnan 8ayrak1t•tlll

Ya.za ftaeri Sorumluau Neatin Tura

Kapak 002..-.i

Kevoor Co<uh

Oizgl Vay.nevi

Bask•

UOurOfNI

Kapok Balko

Ayllan Mllboaod1k

Cllt Sistem MUcellitha.neai

Yaz.1.,nl\ Adrhl Blrbatao Bulvaro, Hilonil Savman Sok. Omtr~lu Apt. No.1213

lle1iktq/IST. Toi: 151116 28

* giinltr: Pu-si. ee....mb1, Cum• ~k olduQu

Sut 14.oo • 19.oo .,..,

Allon• ~11111 Tok Sayi lo;ln

Y~hk

2.000 TL. 3.50$

10.000 TL 20 $ 35DM 12 £ 115 FF

6DM

50£ 20FF

* -

iicr1Uo<ini2i T.ft Bonk... -'$. 1041 Pangllb/iST. $<iblsi Sadel Ozliirk 300-0523365 No.lu heaabe ya~rabfl irsinlz.

fCIND E KlLER Bu Say1 01ur1len............................................................................... 5 Okuyucu Mektuplen ..•.......................................................................7

TOrldye Solunda Kachn Sorunu ve Femlnlzme Yakla91mlar Nesrln Tura ..................................................................................................11

S6YLE'i Bir IKD'll lie G0rO¥ne ...............................................................................33 Kad1n Sorunu la1Amc1lann GOndemlnde: Nereye Kadar? Sedet OztDrl< ................................................................................................38 Bot11nmak Kolayla9t1 m1? Naldn Akdeniz, .............................................................................................44

s6YLE'i Feminist Avukallar1a 50)4~1 .......................................................................47

ALMANYA DOSYASl:Almanya'da Bir Kad1n Toplant1a1 INTERNATIONAL Derglslnln HOlya'y1a Yaptl()1GOrO~me ... ..................... 53 lsvec; TOrklyell Kadtnlar DemeOl'nln Blldlrlsl... ...........................................59 H8rnburg G~men Kadtnlar E(jttlm Grubu'nun Deneylerl......................... 63 Nlye ljl9manim, Nlye lnceytm ~a/Ilka YO/t.sel ..............................................................................................68 Bir Betka Kad1n Nura/Yasln ........~....................................................................................72

TOPLANTI - PANEL • 'ENLIK "SF KAKTOS• On Okur1ar1a Sohbet Toplant1s1nin Ard1ndan......................75 Erkelder Kadnan Konu~uyor 1................................................. ................ Aynmc~t(ja ~· Kadm DemeOI Blrtnci Y~1m Kutluyor.....::'.:......................79

Keten Oarfaftar Dacia Maralni ..............................................................................................80

Agorafobl: "Bir Kad1n Stratejlal" ml? Banu Paker ..................................................................................................85 Her Mahalleye Bir Perlhan Abla Uzim ••• (m1)? Ozden Dllber ...............................................................................................89 Beainda TelAf GD/nur Savran .............................................................................................91

KAKT()S -2

Hou.ANDA TORKIYELI

KADfNLARBIRLIGIN IN 8 MART llll8 l(,;IN HAZIRLADIGI

AFISLERDEN BIRI.

• •

-.· -·.

...t:...... .......

,.,

BU SAYI CIKARKEN

Ilk sayry1 gerlde b1rakt1k.· Blc;lmden-ii;eri(je ~~ltll ele~lrller, destekfer ald1k. 4 Hazlrandakl SF KAKTOS okuyucu toplant1s1nda da benzer ele~lrl ve destekfer geldl. Blzce lletl§lmln Onemll bellrtlsl olan sorularta kar~1la~t1k. Bu konudakl yakla~1mlanmiz1, "SF KAKTOS'On okurlarta sohbet toplant1smm ard1ndan" ba~hkf1 yaz1mizda tekrar ele alryoruz. lkinci say1miz1, kat11d~1miz ele~lrilerl de Q_Oz onone alarak haz1rtad1(j1m1z1, gerekmese de gene sOyteyellm. KAKTUS yoksa nas1I geli~cek'? Bu say1ya daha blr keylfle haz1rtand1(j1miz1 da ekfeyellm. Madem kl ba(j1m51z kad1n polltikas1nin olu~muna katkida bulunmak, lc;ln yola <;1kt1k, her say1mizda soyteyecek sOzOmOzOn olaca(j1na inaniyoruz. gell~lrmek

Bu sayida. Kad1n Sorunu ve Feminizme yakfa~1m da solun onemll blr kesimine haklm olan yarg1larta llgilendik. Bu bir polemik yaz1S1ndan .,ok, bir hesapla~ma olarak gOndeme geldi. Bu gOrO§ler kendilerinl sorgulamaya yana~mad1kfan sOrece bh1ikte yol alaca(j1miz1 c;ok ummuyoruz. Bu ba$hkda ki incelememizln lkinci bOIOmOnO, yani sol i<;inde var olan ve dlyalog kurabilece(jlmlzl umdu(jumuz di(jer yakfa~1mlan 3. sayim1zda ele alaca(jiz. "Kad1n Sorunu isl4mc1lann GOndemlnde: Nereye Kadal'?" yaz1s1nda, lsi4mc1 kadmlann. kad1n sorununun nereslnde olduklanna dalr yakla~1mlar ele ahmyor. 19 Mayis'da yapdan "Kadmlar Ne lstlyOI'' paneli ile l glll yaz1miz, 29 Mayis "Aynmc•l(ja Kar~1 Kadn Derne(jl 1. Kurulu~ Y1h Kutlarnas1" haberlerlmiz devam eden sayfalarda. Farkf1 gerek<;elerte Avrupa'da ya~yan <;e~ltll ya§lardan, meslelderden kad1nlar 2 Nisan'da Bonn'da toplant1 yapm1§1ard1. Arna<; TOrklyeli gO.,men kad1nlann sorunlanm tart1~mak, tam~mak ve daya~mak ldi. Bu toplantrya verilen iki tebli(ji, kat1lan kadmlardan birl l e International Dergislnln yapt~1 gOrO~meyi yay1nhyoruz.

KAK'TOS-2

Derglmlzln dlCer sayfalannda, BQJ8nma Yasas1ndakl dEIOl,lldlklerte llgfll yakla,mlanmiz, feminist lkl avukalla bu konuda yapt~111112 sOyt9'1, kltaplar, basin, TV le llglll slk s1k gOndeme gelecek yazllar11111Zdan blrka'Wâ&#x20AC;˘ yer aliyor. Blr de kisa blr OykO yaymliyoruz bu sayimizda. "Keten <;&~f' Bu sayldan ltlbaren derglmlzl ofset teknlOI fie 1Wlkarac&012. Ofsetln mallyetl daha yUksek olmakla blrtlkte, gOrsel olarak, daha genff olanaldar

saOlayacak blze. Artlk SF KAKTOS'On bUrosu var. Yenl y~ ve bUro adreslmlz : Barbaros Bulvan, HUsnU Savman Sok. Omeroj)lu Apt. No.12/3 Be~ktq/IST.

Tel: 159 16 28

Her hafta Pazartesl~"8mba-Cuma gOnlert 14.oo - 19.oo aras1&'Wik olac&Oiz. Hem slzlerte haberte~k hem de slzlerte tam"118k. blrtlkte SF KAKTOS ,.al.,malanm gel"11rmek k;fn bOromuzdayiz. Slzlerden gelecek Onerllerte belll konularda ,.al~ gruplan ol~turma Onerlmlzl tekrartiyoruz. Yaz aytanna geldlOf l1Wln, lklncl okuyucu toplant11111Z1 EytOI sayis1mn 1W1k1pldan sonra yapac&Oiz.

Arna bu sore k;lnde mektuplanmzi almak ya da bOromuzda slzlerte

tanlflTlal< blzlert ,.ak sevlndlrecek. '

SF KAK'TOS

OKUYUCU MEKTUPLARI Merhaba ... SF KAKTI)S'On l k say1s1 OZerine dO§OndOlderlml slzlerie payta§mak lstedlm ve bu duyguyta kaleml elime ald1m! EOer Yll§BmB g~rilebllrse, okurlaria yaptlacak bOytesl tart1§malann, ka1'§1hkh olarak dlkkate ahnan el~lrterln ~ yarari1 olacaQ1na lnamyorum. Sml mOcadelesl ~nde de kad1n polltlkas1 yaptlablleceQlne lnanan blr lnsan olmama kal'§m, "ba.01mslZ" blr kadm harekellnln polltl<a alamna ve gOndellk ya§llma nOfuz edeblecek olumlu potanslyelerl ta§ldiQ1m dO§OnOyorum. Bu anlamda, KAKTI)S glbl blr derginln Onemll l§levlerl yOldenmesl gerektlQlni vurgulamak lstiyorum. Ilk saylda "Neden Dergl Q1kanyoruZ" ba§llQ1 alt1nda. derglnln "loplumda kadm olmaktan do{lan sorunlan li;ln mOcadele etmek lsteyen kad1nlann r;tkard1Q1 blr dergl" olaca01 bellrtlml§. Bunu sosyallSI kad1n polltlkas1mn i;ok daraltllm!§ blr lfadesl olarak gOrOyorum. Aym zamanda tek yanl1 da. QOnkO kad1n sorunlanm sosyallSI blr yOntemle lrdeleyen blr bakl§ ar;is1, kad1nlar1n •kadm olmaktan doQan" sorunlan lie smdh topium k0$ullanmn bellriedlOi sorunlar .arassidakl ii;li;e g99ml§llOI her hrsatta vurgulamal1 ve kad1nlan k;lnde bulunduldan sm1rl1 konumdan kopanp; onlan, s1mriarnas1Z blr lnsan olarak kendierini ortaya koyabldllderl polltik alanlara 9ekmeyt hedeftemelldlr. Yepyenl ve her alanda ~lki;J olrnas1 gereken blr topiumun ln§BSI lt;ln mOcadele edlen her alanda, kad1nlar1n kendl sorunlan lie bOIOnsel i;eri;eve araSJndakl baOlan ekslkslz kurabl rnelerinl saQlamaJld1r. Bunlar, ku§kusuz blr derglnln 1§1 deQlldlr, ancak, dergler her zaman belll blr Yll§Bm ve dO§Onoe tarz1mn lfade edi me arat;lanndan blri olduQu k;Jn, dOnya gOrO§OnOn her yam l e, olabHdJOlnce zengln ve bOIOnlOldO olarak aktar~mas1na hizmet edeblmelldlr. E!')er kad1mn kurtulU§unUn, lnsamn kurtulu§undan ba01msiz olmadiQ1m (ve tersl de) bllyorsak ve arnac1miz kad1m lt;lne hapsoldu!')u dOrt duvardan 91kararak, onu dOnyaya lll§kln her sorunda tav1r alan, karar sOr99lerlne etkln olarak katllan, kendl sorununa sahip 91kt1QI glbl, lnsanhQa lll§kln her konuda sorumluluk alan lnsan hallne getlrmekse, onu salt kendl varolu§unun sorunlan l e sm1rlamak bu amaca hit; de uygun blr yol olmamal1. Kad1nlann lnsanliQa ll§kln her sorunu ornuzlamaya yetenekll olduklanna, sanmm heplmlz lnamyoruz.

KAKTOS ·2 Sorunun bir ba~a yamna daha del}lnmek lstlyorum: Sol l<;erisinde s1k Slk dil~len blr hata. "l§<;lcilik'1ir. l~inin gilndellk sorunlanm benimsemeye <;ah§uken, dOpedOz onlann ~ine takdmak, hatalanm erdem dOzeylne <;tkarmak vb. Oysa bizler dOnyaya bak1§1m121 tek bir kO~ lie S1n1l1amamal1 ve nesnel davranabilmell, hatta gOndellk ya§Bm1n blraz "dt§mdan" dO§Onebilmeyl O(jrenmellyiz. Bu "dt§lnda olmak'' hl<;bir zaman pratlkten uzakla§mak. hayata yabanc1Jaomak anlamma gelmez. EOer billn<;ll ve kasltl1 bir eyfemse. tam tersine clay ve olgijan daha derlnlikli kavrayabllme yetlslnl kazand1nr. Kad1n polltlkas1nda da bOyte bir tehllke oldUOunu dO~nOyorum, "kad1nc1hk." Bu konuda titlzlikte uygulanmas1 gereken taw, "kad1nct• bir tavra dO~emek, s1ml11 dOnyalan sm1rsa blr ufka <;ekebilmek kayg1s1n1 ta§1mak olmal1 ve temel ama<; bOyle blr perspektlf-l<;inde gOrOlmell.

Son olarak blrka9 noktaya daha losaca del}lnmek istlyorum: • SosyaJlst femlnlstler, sekter sola kal'§1 ald1ktan kesin tevn, femlnlz· min liberal ve uzla§mac1 kanatlanna da aym dozda koyamazlarsa. bulunduktan konumun nitellOI <;ok bulamkta~r diye dil~nOyorum. (0rnel}in, 8 Mart kutlamalanm anlatan yazlda bOyle bir doz farkt1lt01 var.) • Beledlyeler ve resml kurulu§lana l§bll111}1 konusu. f'DayaOS Ka111 Kampanya• Banu Paker.) Slsteme kar§~ bir hareket, sistemln kurumlar1 lie l§b11110lnl like olarak reddeder ama bu kurumlan zonamak, Uerlye ltmek ve her zaman yap1lantann daha <;ci0unu lstemek. yeterslzllkterl te~ir etmek l<;in gereken bir gilcO lster, elde etmeye <;ah§1r dlye dO~nOyorum.

I '\

L II I

• Lynne Segal yapilan gOrO§mede kendlslnln llberter sol l<;lnde yer ald11)1m belirtiyor. Bu kesim ile temlnizmln yapdanma tarzlan benzer oldul)u l<;ln, her lkl keslmln iiyesl olmak konumunda pek gerglnllk ya§Bmad10 1m ekllyor. BOyte bir benzel11k onaylanmamah. Dayanl§ma lie dislplinin, denetim lie ele$1iri mekanlzmas1mn (ki olmas1 gereken bOyle blr tablo) 10110 nedenlel1e kaynaot1rdamad1(11 yaplianmalarm alternatHi ba§tbo§luk ve her tilr dislpllnl reddetmek olmamah. Bu da kadm politikasm1n sorunlanndan blrl ve <;OZOmO l<;ln mutlaka tarihten dersler <;tkart1iarak, benzer yanh§lara gidBmemell. (Ornel}in, "bllln<; yOkseltme gruplarr mn ta§Klt0t teh· llkeler.) DOnyamn kavramp kavrat1Jmas1 UOra~. el}er YB§BITlln l<;lne l§lemek IS· tlyorsa <;ok derinlikti sorunlan <;ok yalm blr d~le aktarabilrne kayg1s1m da l<;ermell. "Kadtn sorunU" O<;·be§ kl~ araS1nda tartt~lan blr s6yle§I olmak· tan <;•lop, kil<;Ok evterlnde kocaman dOnyalan 02feyen kadmlara o dOnyalan gOstermell. Sevgller ve ba§Bn dilekterirnle,

Deniz Tan

6.6.1988

OKUYUCU MEKTUPLARI Sosyallst Feminist KAKTOS'e Ozga ~cadele alal'Qnnin val111)tna lnanc1 slzlnle payf~n ve .erkek egemen blr toplumun yavanh(lmdan bezm~ blr destekc;lnlzden, ABD'de kad1nlann yQzyil ba"8nnda hayk1rd1(11 blr mar~1n qa(lldakl c;evlrtslnl kut· lama armal)am olarak kabul etmenlzl dlllyorum:

Omuz omuza yOrl:Jyerek gellrl<en biz, bu g(Jze/ gDnOn ~inden, ~m/anryor tum parlaklt(Jtyla an/den r;11<an blr gDne~n

Bir mi/yon kar8fm11J mufak ve bin grl fabtil<a r;at1S1 hep b/rden, <;onl<o ljllfXISln/ S()yledi(Jlmizl duyuyor hall< 'El<rneJcle GOl/erin'.

Omuz omuza yOrf>terel< gellrken biz, erl<ekler lt;ln de sava~ma. Kadmlarm r;ocult.lar/'ldt on/ar, biz yine on/arm analariya. Do(Jumdan yaljlll1lm sonun11 kadar ter dOkmekle ger;meyecel< gDnlerimiz, YDrekler dear; g(Jvdeler glbl: ekmel< verln ama got de lsteriz.

Omuz omuza yOrOyerek gellrken biz, g~lyor 1j11rl<1m1zd11n Say1S1z (JfmOIJ l<adm h«yktrarak eskl rorkOsOnO ekme(Jin, K(Jle/ikten tadmt bi/med/ ruhlar1 sanatm, sqvg/nln, gOzel/l(J/n. Evet, hem ekmek lt;in S«Vllljtmiz, hem de gOller it;ln.

Dah8 Q(Jze/ gOnJerl getlriyoruz, omuz omuz11 yOrOyerek. Kadtnlarm ba§k11ld/fmas1 lnsa.nl1(Jm baljkaldlfmllSI demek. Alt1k yok k(Jlellk ve tembelllk, blr yatana on kiljillk emek. Pay/81Jtlacak g(Jzel/lklerl ya!jamm, Ekmekle GOiier, GOl/erle Ekmek.

&ban Acar 10 Maps 1988

ICAKTOS ·2

Sosyallst Feminist KAKTOs·o ellme aldlOunda." toplumda lcad1n olmaktan doOan sorunlaf sosyallst ldeolojlde QOz(lmlenecektlr, o halde baQJl'nSIZ. aktl blr kad1n hareketlne gerelc yoktta" anlayifl dar blr gevrede de olsa 08Qel111Q1nl yttlrtyor mu? Ve son yi11arda lcad1n harekellnln glderek etklnllk kazanmasm1n nedenlertnden blrt de bu mu?• dlye dOf(lndOm. Kad1nlar olarak nereden gellrse gelsln ozerfmlzdeld bask1lara 1<ar11 g1kabllmemlz ~In Once hemcinslerfmlzln blln~enmesl gereklr." As~ olan s1nd • mOcadelesldlr bu ¢z0mlend1Qlnde dlQer sorunlarda gOzOmlenl(' deytp kadinhk durumundan doQan sorunlanm1z1 geleceQln x,y,z toplumuna b1rakmak bugOnOn kadin1na haksizl1k etmektlr. Kadercl olmakt1r. Bu, tOm sorunlanmiz1 ~rfz demek deQMdlr. Bu, blzlm d1,mizdakl dlnamllder blzl lgllendlrmez, blzlm blrtak1m haklar elde etmemlze ysrd1mc1 olmaz demek hlg deQDdlr. Bu, bugOn ban kad1n olarak ~IQ1m sorunlan n8Sll en aza lndlreblllrtmln mOcadelesldlr. Bu, geleceQln lcadmlanna daha az sorunlu. daha mOcadelecl blr yspm blrakablme

c;abaad1r. Fen*11st deQl lm. H1¢1r kadm hareketl lglnde de yer almadm. Arna dlQer kadnlar glbl blr sOrO sorunu ~- Ve toplumsal, blreysel her tOrtO g(lce, basklya lcar11Yim. Yapnan gergek11r. Ge~k de lyt ve gOZel olmahd1r.

Muazzez PERVAN 3.6.1988

SICLIKVE KOLAYCEVAPLAR '11lRKIYE SOWNDA KADIN SORUNUNA

VE FEMINIZME YAKLASIMLAR • I

SIGLIK VE KOLAY CEVAPLAR Nesrln Tura Tilridyt Solunda kad1a sorunu w femlalzme yaklq1mlan lkl .,n 511Y1m1zda de al...1' U)'llla g6rdiik. Bllnun blr nedcal, koauna blr yuaya Sljld1nlam.,acak kadar gmq olm••1, dlier nedeol lse, soldald gelaleksel )'ll~tmla, fOD ylllarda ortaya 9lwl ytnl ve farkh blr ~1au detltlk bliilamlarda de almak lstaaemlz. Tllrld)'t Solu 19n real olaD f t olumlu buldutitmu yak1a1un. Ymi 6ndi derglslade, Sosyallst Partl' Dla f t 29 Kasun 5"9mluine kalllan blituaSIZ sosyallst adayiann g6rtlflerlode lfade buluyor. Bu ~rderlaya~tmlan w blrblrlerlnden farklan Eylul sa1'm•zda ele ahnacak. Bu sa~1zdakl yazt lse ~'1ten bugllne s Orqden anlayi1la blr besap1A4ma nllelltl taj1yor. Ymda esas olarak a6aderme Yl,pelaa kaynaklar, Aytu~ Alttndal'1n Tarlciye'de K:tidm adh kltab1, Sibel Ozbudun'un Nlfln Femlnlzm Detil? adh ldta~it•. Yeni Demokrasi derglslnln 9. sayis1nda yeralan 'Kadm Soruououn Oldujlu Verde Ozonde fnsan Sorunu Vard1r" adh yaz1, Yeni <;6zilm Yayinlan'adan ~kaa Kad1n ve S6m0r0 adh klta~k, Yeni <;6z0m derglslalo 9. say>s1Dda ytralan 'Demkad lie S6ylC11' ve ayn1 derglnln 8. sa1'stndakl 'Kadin1n Kurtulu4u Sorunu w Sapmalar' adh yaJJ. AiJrhk11 olarak bu kaynaldara g6oderme yaptlma51n1n nedad, bem kadin SOnlDUIUI ll"klD geleneksel yaklaf lDll ~ lyl lfade edb'OI" olmalan. bem de malzaM lull~ l;llaldi solda pkao pek ~ derglde, SM 1'11arda, kadm soniauna ll"kln ban yualar bulunmaSllUI karttn, bunlana ~ blr ~- bqlatabllecek aiutiti ta11ya11, blr laYlr lfade eden ya da ban saptamalardaa kallup ~m 6aeren yualar dqll. A)'nCa. JOSyallzm ; anlayqlannu1 blrblrlndea ~k farkb oldatu dllfllDlllen ~rln kadm sorunu konll5Unda blrblrlerlne bu denll yaluo olmalanru da llgl~ bulduk.

TOrktye'de kad1n olmaktan kaynaldanan sorunlanm gUndema getlren, bu temtlde mClcadele eden ve ~iUi bli;:lmlerde Orgatlenmenln Ilk ad1mlanm atan baQ1maiz kad1n gl\Jplan (feminist ya da d&Oll) 1980'den sonra ortaya i;:1kl1. Sol hareket li;:lnde kad1n sorununa ve femlnlzme yakla§1n1an tart1§madan Once, TOrktye'de femlnlzmln 12 Eylot sonras1nda

•

KAKTOS·l

ortaya c;;1km1$ ofma51rvn nedenlerine tlyorum.

Q~ln

yayg1n bir kan1yi ele almak is·

Solun baz1keslmleri sOz birtlQI etm~r;eslne. TOrklye'de temlniZmln ao sonramda ortaya c;;•kr.11~ olmasiru. 12 EyUJ'On solda yarattlQ• OrgOtsel ve polltik tahrtbat sonucu baZJ kilr;Ok bu~uva ve ayd1n kesimlertn lc;;lne dO§!Okferl ldeOlojlk bunaluna a9'fdryoriar(1 ). Hem feminisUere, hem de anti-feminist olmayan sosyalistlere (sosyailst-femlnlstlerden s<lzetmeye gerek yok) r;atan bu solciJar, femlnizml, •sapma·. "burjuva yozluQU". "karamsart1k ve yolg1nl1k teorisi". •bunal1m felsefesr• vb. blc;;imlerde tammllyor1ar. Bu lddlaya gOre, 12 EylOI Onceslnln canh polltik ortammda kendlslne yer ar;amayan feminizm. 12 EylOI yenMglslnln ard1ndan meydam ~ bularak ortaya c;;1km1§11r. Bir burjuva ldeolojlsl olan femlnlzm, hakim sirnflar1n solda daQ1rnkhk yaratma planlar1nm da blr parr;as1d1r. Feminizme yap1lan suc;;lamalar, bu ldeolojlnln solda kafa kan$1kt1j)I yara11p hedef ~~rtt1Q1 lddlasmdan (2) ba§lay1p, cinselllk konusundakl 1art1$malara da ba!}lanarak, lnsanlann enerjilerini uc;;kur1anna yOneltmelerine neden oldu!}u saptamaSlrl8 (3) kadar uzanmaktad1r. TOrkiye'de henOz r;ok yenl bir olgu olan femlnizm baZJ sosyallstlerin gOndemlne glrebildlyse ve karnmca son derece yarart1 olan ve gecikm~ bir kafa kan~ktl(l1m yaratabldiyse ne Ala. Arna Oyle gOrilnOyor kl •gerr;elk devrlmcilert" sarsabilecek etkiyi MIA yaratam&ml$-

Karnmca femlnizml "bunal1m felsefesr• ya da ~g1nhk teortsi" olarak tan1mlamak, temlnizmln TOrkiye'de ortaya r;ik1~mn OzgOn k0$lAlannr ve bh;lrnlnl genelle§tlrme hatasina d0$mektlr. TOrklye'nln terslne. Bat1'da femlnizmln yOksell$1 O(lrenci ve i$c;;i hareketlnln genel blr y0ksel1$ine denk d0$mQ§IOr (4). TOrklye'de feminizmin blr yenllgl sonras1nda ortaya c;;1km1$ olmas1, femlnlzmln ellne gec;;en bir f1rsat deOI. tam terslne, feminizmin gel1$mesl OnOnde Onernli bir engel olmU$1Ur. Polltlk ortamm ve toplumsal mOcadelenln genel blr durgunluk ic;;lnde olmas1. femlnlzmln ancak tokezleyerek llerleyebllmeslnln ve kitlesel18$9memeslnln en Onemll nedenidir. "Haklm s1nrfta~· • teminizm i~kislne gellnce, bence burjuva basmm femlnlstleri alaya ald11')1, en lyi olasA1kla gOrmezllkten geldll')I, bu baSlrnn en liberal gOrOnOrnlO keslminin kadm vOcudunu tlcari malzeme olarak kiJ· landll')I. blr devlet bakarurnn dazlaklar1a aym kefeye koydu!}u temlnisUerin ~er lc;;ln zarar11 Oldu!}unu ac;;lkladll')1 bir ortamda, temlnlzmln "hakim sinrftar"lrl tezgAhi Oldu!}unu Idella etmek, lnand1nC1 Olmuyor. BugOn sOzkonusu olan, temlnizmle "hakim simllal"m ~blrlll')I del')i, solun bir keslml l e haklm ldeolojinin, farkt1 kaygj ar1a ve farkl1 bic;;lmlerde de olsa. femlnlzme ka~1 cephe almasld1r. Kaelin aorunu TOrklye'de, devlet ve slyasl partller nezdlnde belli bir m&$rulyet kazand1ysa, bunun AT'ye girme r;abalanndan oy kayg1lanna dek pek c;;ok nedenl var. Kadm sorunu ken· dlslnl solun gOndemlne dayatt1, hakim ldeolojlnln gOndemine neden dayatmas1n? Blrlnclsl. "haklm sm1ftar" oy potanslyell olarak gOrdOkteri her $&Yi del')e11endlrlrler. lklncisi, kendilert ic;;in clddl blr muhalefet potansiyeli ta§ldll')m1hlssettlklerl her hareketi kapsayarak erhmeye r;ah§1rlar. Bu baslt

I SICLIKVE KOLA\' CEVAPLAR gerc;eQI en iyi bllmesl gereken de sosyallstler olmal1d1rl Kadtn sorununun kazand1()1 me§rulyel. en az1ndan bugOn, feminlzmin lehlne de()U, temlnlzme kar§I k~lamllyor. Belkl blrgOn, Avrupa'da oldu(ju gibi, TOrkiye'de de femlnlzm haklm ldeolojl k;inde bir rne§ruiyet kazanacak ama bu, femlnlzmln "haklm stndlaf'm blr komplosu oldu(junu de(jll, feministlerin gOcOnO Hade edecek ve aym zarnanda, leminisller k;in en biiyOk tehllkeyl olu~uracak. Femlnlzmln neden 12 EytOI Onceslnde ortaya c;ikmad1Q1 ayn bir

tarti¥na konusu; 12 EylOI sonrasmda ortaya c;1kmaS1nm lse sol hareketin yenUgisiyle ku~suz bir Uglsl var. 12 EylOI yenUgisl sol harelcette daQ1nikl1kla beraber blr hesapl~rna sOreclnln ba~rnasma da neden oldu. Feminlzm Uk Once sosyallst kad1nlar tarahndan gOndeme getirUrnedi. Ancal<, sosyallst kad1nlar soldak1 gene! hesapla~ sOrecinln bir pari;asi olarak sol hareket k;inde kendl konumlanni da tart1§1T18ya ba§laddat ve bOylece leminlzm, kadin sorunu bk;fmlnde de olsa, sol hareket k;inde yank1 buldu. (OmeQln sosyallst demokrasl konusundaki tart1~arta ba(j1msiz kad1n harekell tart1¥f'lalannin birbirinden ayr~arnayacag1m d~OnOyorum.) BugOn kendlslnl feminist olarak tammlayan kad1nlann bllytlk c;o(junlu(ju gec;ml~e sol hareket lc;lnde yer alm1§ kad1nlard1r. Bu kad1nlann bir bOIOmO bugOn sola ka~1 tepkisel blr lutum ic;indeyse, bunun nedenlnl 12 EytOI yenlglslnden c;ok, solun gec;mi§lnde aramak gerekir. 12 EylOJ-lemlnlzm lll§klslnln blr ba§ka boyulu da, 12 EylOI sonraSJnda pek 9ok sosyallst kadtn1n ya~d1klan somut ko§ullard1t. 12 EylOI sonraSJnda sosyallst kad1nlann blr k1sm1 luluklanirken c;ok daha bOyOk bir bOIOmO h;ln sOzkonusu olan e§lerlnln ya da sevgllllerlnin tutuklanmas1yd1. Bir c;ok sosyallst kad1n ya~minda belkl Ilk kez lek ba~1na ayakta durrnak zorunda kald1. Hayahn1 kazanman1n, c;ocuk bakmarnn yarns1ra, lutuklanan e§lerlnln maddl ve rnanevl sorumluluQu da bu kadmlara dO§Oyordu. Bu yalrnzllk, kad1nlar lc;ln lklll blr anlam la§1d1; blr yanda kendllerine duyduk· Ian gOven ve baQ1ms1zlik duygusu artarken, Ole yandan kad1nl1k durumunu sorgulamantn da kO§ullan olu§uyordu. KlsacaSJ, feminlzm sosyallst kad1nlar1n gerc;ek sorunlar1na denk dO§Oyordu ve; 12 EytOI sonraSJ, bu kad1nlarin kadtn olmaktan kaynaklanan sorunlann1n c;ok yal1n ve yo(jun blr bi~mde ya~nd1()1, krlstallze olduQu blr dOnemdl. Kad1mn ezllrnJ§llQlne denk dO§en ldeolojlnin temlnlzm olmad1()1 gibl bir lddiay1, ka11imad1Q1m halde anlayabUlrlm ama toplumsal bir olgunun onu yaratan kO§ullardan soyullanip haklm smdlann komplosu olarak ai;d<lanrnaSJm ya da "bunal1m felsefesl" vb. 1ammlarta insan psikolojislne baQlan· rnaSJm ve bOIOn bunlann markslzm ad 1na yapdmaSJni anlarnak mOmkOn deQU.

KAKTOs .2

• KOMPLO • HEDEF ~~IRTMA Femlnlzmln ortaya ~k~1m "ai;1k1ayan• bu komplo teorlerl 12 EylOI son · ras1na OZgO deOll. TOrklye Solunda, en az1ndan i;ok yak1n zamanlara kadar, kadin sorunu ve femlnlzm Aytuni; Alt1ndal'dan sorulurdu. Alttndal'tn TOrldye'd e Kad 1n adh kltab1nda gell"lrdll)I tezlerln bugOn MIA TOrklye Solunun "kad1n sorunu· na yak1a~1m1nda i;olk derln lzlert var. Bu lzlerl taklp ederek gOrOyoruz kl TOrklye Solunda femlnlzm her zaman ve i;e~ltll vesllelerte blr komplo olarak ai;1k1anm". 12 EylOI bu komplolardan yalmzca bin. Alt1ndal'tn, femlnlzmln markslst blr e19"lrlsl oldul')unu lddla ettll')I kltabt, kaba blr lflevselcl·ekonomlst yOntem lie komplocu blr tarlh anlay"1mn kan~1m1m sergller. Alttndal Osmanh'da Tanzlmat' la gOndeme gelen "kad1n haldan"' temas1m ve Cumhurlyet'le kadinlara verllen hak1an "sermayedar keslmlnln" komplosu olarak ai;1k1ar. Alt1ndal'a gOre "blr 'Onceden d 090nOlm09IOk' sOz konusudur.• (a. AA.i;.) Yazann deylmlyte "Elite", yanl '1lcaret burjuvazlslnl olu~uran i;eklrdek'', "Cumhuriyetln ilamndan en az 1o y~ Onceden bert Kad1n l~lnln ucuz emeOlnden yarartanmay1 kurmu,· ve oturup kad1n haklanm tezgahlam1~1r(5). Ayn1 ai;1k11ama N~ln Femlnlzm Dejlll? adh br°'OrOnO Alt1ndal'a lthaf eden Sibel Ozbudun li;ln de gei;ertldlr(6). Alt1ndal'1n paranoyas1"haklm sinrflar''la da sm1rh kal1111yor. Ayrn zamanda hem mason hem feminist olunablleceOlne lnanmad11')1ndan olsa gerek, yazar femlnlzmln masonlar1n kendl ama<;lan li;ln kulland1k1an blr tezgah olableceOlnl bellrtmeden edemlyor(7). Bu komplolann blr nedenl, az Once, 12 EylOI tart1,mas1yla llglll olarak deQlndll)lmlz glbl, ama bu kez terslnden blr hedel ~§1rtma amae1na bal')hd1r: Yazara gOre lttlhat ve Terakk1 dOnemlnde tOccartar kendl amai;lan li;ln kadtn haklanm gellrmeye i;al"makta. ama aym zamanda hallon tepklslnl bldlklerl li;ln, i<ad1n hakl•• tart1:tm1Iann1 arkadan arkaya hem karUklemekt• ve dfftek'9mekte Min do hall<1n .,..,nda provakaayonlll olufl\lrarlk varolan 'g~m· hofnutauz·

luOunu maniipulo otmolde, gCSzdon 1m91rtmaktadar."(8)

• lt levaelcl- Ekonomlzm Komplolann en Onemll nedenl lse serrnayenln, gerekslndl\)I k°'ullart yaratma amacld1r. Bu '11evselcl· ekonomlst yakla§lm1n en kaba lfadesl, kad1n hak1an le Osmanh dOnemlnde batma tehllkesl li;lnde olan dokuma ve glylm sanayll aras1nda kurulan bal')d1r. Alt1ndal'a gore, kad1nlara verlen haldar, blr yarldan bu sanaylde ucuz kad1n l§OOcO klAlan~mas1m sal')lam1~.

SIGLIKVEKOLAYCEVAPLAR Ote yandan, burjuva kad1ren bat1 tlpl glytm ku~ Ozendlrerek blr Ii; tOketlm pazan auftur~ur. Yazam bundan 1;1kardl01sonuca gOre, sermeyedartam kadin haldan tezgahllldan ama9an TOrk.lye'de tekSll saneytlnl gellftlrmektl.-. (Alhndal'111 bu "'4Meicl-ekonomlzml kad1nlann konumunu ai;ildadlQI her tarllsel dOnem k;ln oei;ertldlr. Omeoln. Islam toplumlarinda kad1n erkek ll~lsl Islam tOccartanmn ~lne geldlQ.1 bif;lrnde dQzenlenmlftlr (9).) Altlndal sOzOnii ~e baQlar. "(...) TOrktyell kadinlara Ball·tlpl blr tek1m haklar verlmeslnln TOrklye'de eermayenln gell~eslnde ve Ornek aldl01m1Z Ookuma 5anaytl'nln semlrmeslnde katklSI olmu$ mudur, olma1111$ mld1r? Bu sorunun, 31;1k ve kesln k&r$1hl')1: Ol:.MU$TUR ..."(10). Elbette olmu"ur ama sorun bu deOUdl kll Bu kltap kad1n1n ezh· ml$111}1nln tarlhsa kOkenlerinl lncelernek lddlasindayd1, kachmn ezhml~IOlnden ya da haklamdan klmlerln yararland11}1n1 deO•· Alt1ndal b!l!On l~I yakla§llTllann ta$1<11Q1 tehllkeye kar$J duramiyor ve blr totolojlye sin~ip kaliyor: kad1n111 ezhmesl (ya da haklan) kapltallzmln f$1ne yanyor, Oyteyse kad1nlar111 ezl meslnln (ya da baz1 haklar elde etmeslnln) nedenl kapltellzrndl.- (ya da leodallzm, Islam dDzenl Vb.). Kanunca sermayenln mantll}t teics11de ucuz ~OcO ve k;pazar gerekslnlmlnl 114;1klayabllr, ama bu ~OcO ve pazam neden erkelder del}I de kadlnlar l<Wndarak saOlandl01111 ai;lklayamaz. Ayn1 ~. serma)'91'11n mamio1 evle f$yer1nln aynlmas1114 ac;lldayabl lr, ama neden kad1n1n evda oturup erkel}ln 1'8 glllll}lnl ac;1klayamaz. Bu konuya Engels baOlamlllda deOlneceOlm. $1rndlllk Alt1ndal'1n "markslst" yOntemlne llf$kln blrkac; ~y daha sOylemek lstlyorum: - Burjuvazl ya da sermayedar keslml vb. reslmlerde gOrdOOOmOz koca gObekll adam del}lldlr ve dolayislyla oturup 1O y~ sonra ne yapsam da proleterlere kaz1k etsam dlye d~Onmez (zaten 1<8pltel'I okumad101 lc;ln art1-<l&Oer konusundan blhaberdlr). BOyte blr lddlada bulunenlar olabllr, ama terlhsel materyallzml yads1mak pahas1na ... - Kapltallzm her tOrtO muhalefet hareketlnl, f$1ne yarar ve zararSIZ hale sokmaya c;all$lr. Bat1'da yalnizca femlnizmSI blr keslml deOll. sosyallst ve kornOnlst pattler de dClzenle bOtOnle~lftlr ve dOzenl sOrdOrmeye kalklda bulunl.llar. Oolayislyla kapltallzmln fe"*tlzml massetme c;abelan lemlnlzmln haldm smdlam blr kornplosu oldul}unu ve gerc;ek blr egemenllk-ezlme lf$klslne dank dO~IOlnl gOstermez; aynen sosyallsttertn blr kesl"*11n dOzene b!ll~meslnln. sosyaJlzmln haklm Sllltftann komplosu oldul}unu gOstermedlOI glbl. - Kapltallzm proletaryay1 yaratarak kapltallzm olmu~ur ama proletaryan1n kapltallzmln mezar kaz1c1s1 oldul}una dalr blr rlvayet de vard1rl Femlnlzml ve temlnlzmln ortaya ~1k1f k0$ullarim kapltallzm kendl c;1karlar1 lc;ln "yaratm~" bhe olsa bu neyl deOl"lrlr? Kapltallzmle ortaya

KAKT0S·2 c;1kan he~eyin son tahlide kapltalizmin i§ine yarad11)ina inanmak ic;in salt mant1ksal bir neden bile yoktur .

• Femlnlzmln "KOkil Olfllrda" Feminizmin batldan lthal edildi(ji, bait Ozentlsl kesimlerce destekfendi()I sav1 da hem Alt1ndal'da (11) hem Ozbudun'da (12) Slk s1k vurgulamr, c;OnkO burjuva- demokratik devrimin de. feminizmin de be§iQI Batld1r. Suc;lama ve a~()1lama blc;iminde gOndeme getirilen bu "kOkO d1~rda" id· diaSlna kar§t sosyalizmin de ilk Once vatan topraldannda ye§&rmediQlnl sOylemek yetertl herhalde. Aynca Al11ndal'in, bat1dakl femlnlzmln e§ltlikc;I burjuva keslmlerinden s0zedip dururken, 68 olaytanna, sosyalist feminisllere hk;; de{linmemesi herhalde tesad(if de{lil. Ozbudun lse 68'1n OstOnden allayamad1{11 ic;in olsa gerek. bu olaytan Oloplk ana~lst ak1mlar· dan etkilenen. Reich ve Freud yOzilnden kafay1 cinsefllkterine takan bir avuc; delikanhmn yaramazh()lna bal)layip g~i§tirmi§ ve neofeminizmln de bu cinsellik takml1S1ndan payini ald1Q1n1 s0yteyip konuyu kapatm1§t1r (13).

,j "

I 1

Batldan lthal savlan, feminizmin gec;ici bir heves. bir ozenti olduQu umutlann1 besteyerek bugOn de sOrOp gldiyor. "TOrklye gerc;e{linin" femlnlzme uygun olmadi01sav1 (14) oyte gerekc;elendlriliyor: '"Avrupah orta s1ntfta.n kad1nlann &0runlar1yta bi1im gibl yenl· sOmUrge blr Ulkede Y4'4Y&n IW ya da k6y1U k1d1n1n sorunlar1n1 blr tutablllr miyiz? Tutamayiz •IMtt1. Seiki bt9ims.ef baz1benzerHkler bulabilirlz ama bUtiinUyle ayn1tutamaytz!{15) Kar§1la~1nnanm terimleri hem feminizmin israrta vurgulad1Q1 §&Yi anlayamamanm, hem de femlnizml c;arprtmanm gilzel blr OmeOI. Pekl Tilrkiyeli orta 51nlf kad1nlarta i§c;i kad1nlann sorunlan ayni mi? Feminizm ne kad1nlann farkh s1nlflara bOIOndOkterlnl yads1r, ne ·de farkt1 s1nlftan kadmfann sorunlann1n ayni oldu()unu savunur. Feminizmin odak noktas1 kad1nlarm smlf<ial farklam\dan kaynaldanan aynhktan de{lil, kad1n olarak ezilmi§llldertnden do()an ortak paydaland1r. Yukardaki ahn~ya hakim olan an!ayi§ln tak1hp kald1Q1 nokta tam da bu ortak ezilmi§lik sorunudur. "Blc;lmsel benzertikter" denilen §ey, kadmlarm kad1n olarak ezilmelerinin ta kendisidir, farkh sinlftan kad1nlar bu ezilmeyi farkh blc;lmler alt1nda ya~lar da... Birileri kalk1p "biz s1nlf mOcadelesl verece{llz cinsiyet aynmc1hl)1 gibi bir sorunumuz yok" dlyebilirler. Ama kad1n sorunlanna sahlp c;ikmak ad1na kadinlann OzgOI ezllml§llQinl yok saymak ba§ka bir §eydir. Kad1nlar dOnyan1n her kO§eslnde, sadece kadin olduldan ic;ln ezlliyortar. Bu nedenle. feminizmi "ball ozenllsi" ya da "g~lci haves" olarak g6rmek isteyenfer ve kad1nin ezffmi§li()inin ozgOllO()OnO 1srarta yadStmaya niyetli olanlar, feminizml g6rmezden gelmek yerine. daha uzun soluldu blr mOcadele ic;ln ha21rtansalar, kendffert lc;ln daha iyi olur. Her yerde oldul)u gibi Tilrkiye'de de femlnlzm gerc;ek blr soruna denk d~Oyor ve kadinlar ezi d lklerlnln bilinclnde olduklan silrece feminizm de varolacak.

SICLIKVE KOLAYCEVAPLAR

• Son~ : SOmOriilmemek l~in Ezilmeye Katlen1n1 Alt1ndal ve lzleylcllert gibl kadtn sorununu smlf sorunooun bit uzantlSI olarak gOrenlertn vardtklan onak nokta. emek<;I kad1n1n kad1n olmalrtan kaynaklanan blr sorunu olmachQ.1, bOyle blr sorunun burjuva kad1nlar i<;in ge<;er11 olduOu ve dolay1sryta da feminizmin burjuva ldeolojlslnln blr par<;as1 olduOudur.(16) Burda yOriitjjen rnant1k <;ok baslttlr: bir toplumsal hareket onu ba~tanlann smdsal kOkenlyle ~lenmektedlr. (Bu durumda. Otoplk sosyallsllerln, Marks ve Engels'in proleter olduklanna kendimlzi lnand1rrnak zorunday12.) Aytunc; Alt1ndal "Ost yap1 kad1myla" (ayaktan yere basmayan haftt kad1n anlam1na da gelebillyor) "altyap1 kad1nr kaflllhQ1m Tork flrnlerlndekl Suzan Avc1-HOlya Ko<;ylQlt kar§'tltQ1r11 <;aQn§tmrcasma U(jlafllrarak. kadtnlar arasllldakl smd farkm1 one <;1kanp kad1nlann ortak ezlml~fOlnl perdelemeye <;ah~ktadtr(l 7). S1nlf farldan ortadadtr, OstOnO ortmeye de klmsenin nlyeti yok. Arna snlf farkm1 gOnnek ortak ezim~IQI gOrmeye neden engel olsun? Burjuva kad1rv ClfCIO•ayip emek<;i kad1m yilcelterek kad1n sorununa sahip <;tkilamaz. YOoeltme de •Otlama gibl kad1nlan horgOren blr anl~n, ezenlertn bak~tn Wadesid... Kad1mn ezi mlf!IOlnin Ozg~ boyiaunu, smlflara ba011 olrnayan arna sindlan kesen nitelfOinl gOzden ka<;1ran her anlayi,, Altlndal ve lzleyicleri gibi, hi<; de rnarkslst olrnayan ekonomist, 1$klVSelcl ve komplocu <;OzOmlemelere vanr ve kadin sorununu burjuva kad1nlara maleder. Nlteklm kad1mn ezilmljll{llnl a<;1kt1yorum dlye emek<;I kad1n1n smdsal sOmOrOSOnden s0ze1me. emek<;I olsun olrnasm tum kad1nlann kadtn olmaktan kaynaktanan tek sorunlanna bile deQlnmeden kad1nlar hakk1nda kocaman b.. kitap yazma ~rism1 Alt1ndaf gOsterml,tlr; kltab1n1n son paragraf1da bunun lfadeslc!lr: •CUmhurlyot d6nomlnin Tiil1< Kad1n1'nin toplum"'l konumu. g6r-ll ol11ak, O.· manl1·MUt1Uman..Anactolu Kadin1'N n konumund-.n tylcec:Nr •ma allegorlk olarak. Hlllt-6nootl Anodolu kod1ni, hl9 df\lilN, NOtron Bombo11'non .. t~un )'Ol<odici blr NUkl- S.v..,n tohdidi oltlnda dt\)ildi.• (t 8)

BildlQlm kadartyla. o dOnemlerde kurbaQalar ve e(lrefti otlan i<;in de bOyle blr tehdlt SOZkonusu de(lildi, tabli erkelder l<;ln de. Arna kad1nlann Ozg~ sorunlan konusunda Altlndal"1n sOyleyeblecekferi bu kadar anlapan.

BIR MtRAS NASIL KOTOYE KULLANILIR

anlay1~a ye~e§tlren

K. d111in ezllmiplj)lnl tarlhsel baQlarna maddecl blr lk dO'°nOr Engels olmu~ur. Engels'in kadin sorununa l~ln pek c;ok saptamas1 bugOn hAl4 Onemini koruyor. Ancak, proleter allede erkek egemenllj)lnln SOnOrnlendiQI. kadin sorunun burfuva alle lc;ln ge<;eril olduQu ve kad1n sorununun sm~ sorununun blr uzantis1 olduQu yolundakl gOrO§ler Engels'ten yaptlan ahnt1larla desteklenmektedlr. Bu destekten cesaret alan-

KAKTOS-2 Jar ~I Marks'a ve Engels'e h~ sOytemedlklerl ve o k~ullarda sOyteyemeyeceklerl §eyterl sOytetmeye kadar gOIUrmekte, "Ne Marks. ne Engels ve ne de sonrakl M-L ustalan, 'kad1nlar1n baQ1msaz kurtulu§ hareketlnl' onaytamam1§..." dlyebilmektedlrter(19). Bu tOrden fantaziler bir yana, bu gOrO§ sahiplerinln Engels'de bUduklan desteOin hakh temellerl vardl". Engels'ln gOrO§OnOn, bu gOrO§e temel olan somut oncOllerte blr uyum ve tutur11hk lelnde oldUOunu dO§OnOyorum ama bu gOrO§e kat1lmryorum. Engels'e kat1lmad1Q1m lein ba§1ma yaQabilecek ta§lara kar§• Onlem alma hakk1m kendlmde gOrerek, Once bir noklaya dlkl<at ~mek Is· tlyorum. Kad1mn ezlml§llQlnln k~ullanmn ve femlnlzm sorunsahmn Marks ve Engels'ln ya da Lenln'in ya§ad1klan dOnemden bu yana hie deQl§medJOlnl varsaymak ~In hie blr neden gOremlyorum. Nltekim, 19001erln ba§1nd8 ortaya e1kan femlnizmle 1970"1erde ortaya e1kan femlnlzm arasindakl nltel lark tam tersl blr varsay1ma l§aret edlyor. Marks, Engels ve Lenin OngOremedUer (ya da ilgienmedAer) diye bugOn femlnlz· min markslst blr c;<!)zOmlemeslnln yapjamayacaQ1m, markslst bir lemlnlz· min mOmkOn olmad1Q1n1 lddla etmek, Marks ve Engels OngOremedber diye emperyallzmln markslst ¢z0mlemeslnln yapilamayacaQ1m sOytemekten daha lnandmc1 deOll. Terslne, yOzyil once sOytenml§ sOzleri ele§tirel ol· mayan bir bicJmde bu gone uygulayanlann, tarih-iisto kehanetlere lnanmayan Marks. Engels ve Lenin's en biiyOk haks1zhQ1 yapt1klanm dO§OnOyorum. Engels'ln gOrO§One katllmamam1n nedenini iki noktada Ozetleyebllrim: 1- Engets'ln ya§ad1Q1 dOnem ie bugOn araStndakl farklar; 2Engels'ln temel teorlk varsay1minm. yani kadm1n ezilml§liQlnl toplumsal Oretlmden dl§lanma oramyta ae1klamas1n1n yanh§l1Q1 .

• 1.Eng1l1't1n Bu Yene Engels sanayt devrlmlnin tom tQj)lumu al10st ettlQI, kapitalizmin tom haz1yta gell§tlQI ve keskln s1mf kar§1thklar1mn ya§and1Q1 blr dOnemde ya§adl. Engels'ln kad1n sorununa yakl8§1m1nda §u lki oncOIOn bir arada dO§OnOlmeslnln temel blr Onem ta~Kl1Q1 kams1nday1m: •Koe emeOtyl• yaptlan 1"9rde bectirinin ve gUeUn gerektiliQi ne kadar azahraa, bafk• blr deyltle modern eanayi ne kad&1 gelith.... erl<ek tm•Oinln v-rini o . el<;Ude lcad1n o~l elu.' (20) ·Proteterler aru1ndaki biitUn ane baQtan modern u.nayinin atkisiyf• kopup par9alanchkya. pr<>leter1erfn QOCUklat1 &11n•p tat1lan baalt birer mal ve It atact.na dOnUftGk99, burjuvazinin yapmacik blr edavta aile ve 91)i1imden, anabaoa "•

90CUk anwnd&kl kuto&l llltkiden dem vutmhl tlir kat daha IQre~o~yo<."(2 1)

Marks ve Engels ya§adiklan dOnemln gerQeklerinden yola e1karak sanayl getl§tlkee l§lerln basltl9§eceOlnl, buna baQh olarak kad1n ve c;ocuk emeOinln erkek emeOlnln yerlnl alacaQ1rn sOytOyorlar. Proleter a~enln parcalanmas1da bunun bir tOrevi olarak gOriiliiyor. Oysa bugOn,. modem sanaylnln gell§meslyte blr yandan l§ler basitl9§tlkQ8, Ole yandan uzmanla§ma ve nltellkll emek gerekslnlmlnln de artt1Q1rn biliyoruz. Sanayinln yeni gell§tl{jl blr dOnernde clnsiyetel l§bOIOmO sanayl iclnde henOz yert9§ml§

SIGLIKVEKOLAY CEVAPLAR olamazd1. Kad1n ve erkek emeo1 blrblrine alternatH olablllyordu. Kadtnlann o d6nemde yedek sanayl ordusunu olu$turduklari doQrudur. Arna bugiin yedek sanayl ordusu hem kad1nlan hem de erkeklerl &$It al)1rl1kta kapsiyor kanimca. QOnkO ·clnslye1.,1 1$bOIOmO Oretlm ili$kileri H<inde Oylesine kO~mi$ durumda kl, art1k l~er, kad1n l~eri, erkek i$1eri diye aynliyor. Sekretertik, he~ifellk, O()retmenllk, hlzmel sektOrO, tekstil gibi evdeki !$in blr uzan11s1 olarak gOrOleblecek 1$1erde. hemen hemen yalnaca kad1nlar istihdam edUiyor ve bu yOzden kadin ve eri<ek emeQin!n aJternatH olarak lruHanlmaSJ pek s6zkonusu edilebllr blr ~y de()il. Uretim ili$kilerinda k61d8$8n cinsiyet.,U!Oln blr boyutu da kad1n1n yap19 1$1erln en dO~k Ocretli ~ olmaSJ ve alle b0t"9Sfne katk1 olarak gOrOlmesi nedeniyle kad1n ;.,in ekonomik bal)1msizhl)111 sanld1Q1 kadar ~elll olrnamasi. Bence bu, proleter olsun olmasn, genel olara.k aileyl pan;alamak bir yana, sal)lamla~iran b1r olgu. Coculdarin konumundald de()l~kl!Oln de aUeyl peld~iren Onemll lid boylAu var bugOn. <;oc:ok eme()inln sanaylde kijlamm1 Engels' in dOnemlnde oldu{lu kadar yayg1n de()il ve ct<>Culdar geneftilde o kadar kik;Ok ya$1arda .,e1J$miyorlar. Mecburi e()itlm sOresl ve nitelikli 1$g0cii ihtiyac::1na ba\)11 olarak genelde e()ltlm sOreslnln uzamas1, hem ,.oculdann .,ok kilc;Ok ya$18rda .,al1$mas1m engelllyor, hem de "ocuk baQmll~mn siiresini uzatt1Q1 "''" anneyl daha uzun sure me$!J" eden ve aileyl sal)lamJa~1ran blr faktOr olu~uruyor. Annenln .,ocu~ bakma sOreslnin uzamaSJ da. kadmin yanm gOnlOk (gel~ml§ kapltalist Olkelerde yaygin bir uygulama) ya da ge<;lcl l~ere glrmeslne, doQumla blrllkte l§i birakmas1na neden olarak Oretlmde clnsiye1.,1 l§bOIOmOnO pek1$tlriyor. Aynca. ucuz kad1n emeQlnden yararlanmak H<in kad1nlan kitlesel bl.,lmde Oretlme .,eken kapltallst slstemln, Ocret mallyetlnl dO§Ormek, yanl kadinlann s1rt1ndakl yenlden·Oretlm yOkOnO daha da am1rmak istedil)i dOnemlerde, kad1nlan ytne kltlesef blr bl.,lmde Oretlmden uzalda§t1np evlerine gOnderdll)lnl de unutmamak gereklyor. Annellk ve aile yOceltmesl de kad1nlarin eve gOnderilmelerlnln ldeolojlk kold1n1 olu§turuyor. Blrblrine bal')h bOIOn bu olgulann yamsira, geli§en teknoloji ve kitle ileti$im arar;lanmn bu~uva alle ldeallnl proleter ailede de yerle$tirdi!)ini d0$0nmek pek yan11$ olmasa gerek. BugOn proleter allede erkek egemenfll)inin kOkleri hem ekonomJk hem de ldeolojik bak1mdan sanayl devriml d6nemlndekiyle kar§ll8$brllamayacak kadar sa()lam. KisacaSJ, yOzyilhk bit dOnemln ve emperyaliZmln Ozerinden adamak · pek markslst blr tutum olmamamn yams1ra, kad1mn bugOnkO ezilme bM<imini ve alle yapis1m a.,11damak konusunda da yard1mc1 olmuyor.

KAKTOS-2

• 2. Engels'I Yenlden Oku11111k Engels kadm1n ezllmesl sorununu emek-sermaye 9ell§klsl ba~am1nda

ale air. Engels'ln Tiirklye Solu'nda tWOk kullandan ahllhlanndakl 9oziimleme §Oyle Ozetlenebillr: Kap!tallzmle binlkte Oretim ve yenlden-Oretlm mekanlan blrblnnden aynhrken geni§ kadm y11)1nlan da sanaylye 9ekUmi§. yanl toplumsaJ Oretlme glrml§lerdlr. Bu gell§menln farkll s1nlftan kad1nlar !Qin farklt sonUQlan olm!J§lur. Proleter kadm toplumsal Oretlme katild11)1 ~ ekonomlk bal)1msizhk kazanml§, bo§anma hakk1m gerQekten elde etmi§ ve buna bal)h olarak, proleter allede erkek OstOnlOQOnOn son kahntlSI da temellnl yltlrml§tlr. Oysa burjJNa alle sermayeye dayan1r. Miras ve kad1mn toplumsal Oretime kaUmarnas1 burjJNa ailede erkek egemenlll)lnln temellnl olu§lurur. Engels §U somica vanr: •(...) k&dm1n kuttulutunun ilk kOfulu, bUtUn kechn cinainin ytniden toplumu.I Or.time d6nnwt.idir ve bu kofUI, tekil ailenin toplumun iktiaadi birimi olarak or·

'*'"" kaldinlmutnl g.rolctinr.• 122)

Allenln lktlsadl blrim olarak, yani tOketlm ve yenlden-Oretlm birlml olarak ortadan kalkrnasi lse, yeniden Oretlmln toplumsalla§t1rdrnas1 anlamlM gellr. Bu da sosyaJllmle mOmkOndOr. Engels'in kad1mn ezilml§lll)lne emek-sermaye Qell§klsl temellnde bak· onun kad1n sorununu sadece toplumsal Oretim baQlam1nda ele alrnasina neden olur. Engels kapltallzm Oncesl toplumlara da bu baQlamda yalda§ml§ ve kadtnlann ezllml§llQlnl, toplumsal Oretlmden ne oranda dl§landtldann1 ara§ltrarak temellendlrmeye c;;all§ml§tlr. Bu nedenle, kad1n11 ezUml§liQI konusunda, yeniden-Oretlml toplumsal Oretlme katdrna sorununa tOmOyle bal'j1mh bir etken olarak ele ahr. <;OnkO somut tarihsel ko§ullarda yenlden-Oretlm ailenln l§levidlr; K1pltal'ln kategorlleriyle bakddit)tnda, yenlden-Oretlmln alle IQlnde klmln l§levi oldul'ju Onemslzdlr. Kad1n11 kad1n olmaktan kaynaklanan ezllmeslnln temellnl ol!J§luran cln· sfyett;l l§bOIOmil ve bu l§bOIOmOnde yeniden-Oretlmln kad1na dii§lllesl En· gels tarahndan sorgulanmaz. Tam da bu nedenle, Engels proleter aUede erkek egemerdll)lnln sOnmeye ba§lad11'j1 saptarnasm1 yapar. Proleter alede kad1n toplumsal Oretime kattld11'j11a gOre sorun yolktur. Engels, proleter kad1nla proleter er1cek arastndaki cinsiyet9I l§bOIOmOnO hlQ sOzkonusu etmez. masi

Ne var kl, tek bqtna toplumsal Oretlm blze kad1mn OzgOI ezUml§lll'jl konusunda hl9 bir §BY sOylemez, yalnizca kadinlann simfsal sOmOrOsO konusunda ac;;1klayictd1r. Kadtnlann OzgOI ezilml§llQI hem toplumsal Oretlm hem de yenlden-Oretlm baQlam1nda ele ahnrnak zorundad1r. Bugon herkes bHlyor kl kad1nlar toplumsal Oretlme kattlsalar bile, ev i§lerinl ve .,ocuk baklmtn1 tek ba~na Ostlendlklerl silrece ezlllyoriar. Yenlden-Oretlml Ostlen· mek kad1nlann toplumsal Oretlm IQlndekl konurnlanm da belinlyor. Kadlnlar gec;;lcl ya da yanm gOnlOk l§lerde c;;al!§•P dO§Ok Ocret altyoriarsa.

SIGUKVEKOLAYCEVAPLAR yOnellcl kademelerde kad1nlar amhktaysa, genelllkle evdekl ~ blr uzant1S1 olan lolerde ~1,iyor1arsa. bunun nedenl yenlden-Oretlml kad1nlann Ostlenml' olmBSI, yanl hem OZel alanda hem de kamu alanlOda va'8"8n clnslyetc;l l,bl'JIOmOdOr. Bunlar blr yana, kad1mn ezl ml" IOI yalmzca kad1nlann toplumsal Oretlme ne oranda katlld1klan baQlam1nda ele alnd!Qlnda, ¢z0m olarak gOsterlen sosyallzmln kad1nlara ~t01 utuk da son derece sin1rt1 kaliyor. Sosyallzmde yenlden-01'811mln toplumsallaJITl&SI, erkek egemenllQlnln sona ermesl ~In lek bapia yeterll deQldlr. Oyie blr sosyallzm olabllr k~ biitOn yenlden-Oretlm toplumsall~1nlm1ftlr arna bu l~rde yalmzca kad1nlar ~"'r. Bu da clnslyetol ifb610m0n0n, sosyallzm. yanl sinlfsal sOmOrOnlln ortadan kalktJOt blr !opium temellnde yeniden-Oredmeslnden ve kad1nlar111 ezlmeslnln larld1 blr b19mde sOrmeslnden ba~ blr ~ deQldlr.

• Soyuttan Somuta Alla mak Kapltarln kalegortlerl emek-sermaye ~lfl<lslnden IOrer ve bu kategorler irk, clnslyet vb. egemenllk b~lmlerlnl d~ar. IKlerln ya da l~e;enlerfn kad1n ya da erkel<. zencl ya da beyaz olu,u bu bal)lamda Onemslzdlr. Dolayisiyla. emek-serrnaye ~llfklslnln kalegortertne hapsolmak, kad1mn ezllml"IQlnl sin~ sorununun blr uzant1si olarak ele alrnaya neden olur. S1mftan kesen blr egernenllk ~lmlnln bu ~lmde ac;1ktanmas1n1n kao111imaz sonucu da, bu egemenllk b"'lmlnln OZgOllOQOniin g0zard1 edllmesldlr. Kad1n sorununu Kap~al'ln kategorllerlyfe dO§Onmenln mant1kl sonucu. bu sorunun kapltallzm ~Incle oOZOleblleceQlnl lddla etmektlr (bu gOn bu lddla sosyallst ya da radlkal baz1 femlnlstler tarafmdan Merl sOrOlmekledlr) . Kapltal'ln soyutlama dQzeylne gOre, kapltallzmln kendl "'lnde i;0zerneyeceOI, aoamayacaQ1 tek oetlfkl emek·sermaye ~lfklsldlr; kapltallzmln, kendlnl ldame ettlrebllmek "''"· lie de teke"I oeklrdek aleye deQI, atomize ekonomlk blrlmlere gerel<slnlml vard1r. Yenlden-Oretlrnln bu blrlrnlerde yaptldtQ1m varsayarsak, bunu yaJmzca kad1nlann, yalmzca erkeklerln ya da her lkl clnsln blrllkle Qsdenmeslnln kapltallzm ac;is1ndan h"' blr Oneml yoktur. Oaha da Onemllsl, ytne bu soyutlarna dOzeytnde. yenlden· Oretlmln bu blrtrner tarafmdan yertne getlrtlmesl ble gerekmez. Blreyter, yenlden-Oretlrn lc;ln gerekslndlklerl maJ ve hlzmettert tarnamen kapltallze ol111U$ pazardan satin alabllrter. Kapltallzm lt;ln vazgeolmez olan tek '9Y atomize tOketlm blrtrrierldlr kl bunlar al e deQI tek tek blreyler de ollabllr. Klsacasi, clnsly9l0I blr 1$bl'JIOmQn0n ve alenln olmadtQ1blr kapllallzm, bu soyudama dOzeytnde mOmkOndQr. Ne var Id, y&fanan tarlhsel geroeJdlk lt;lnde bOyte an blr kapllallzm varolmad1 ve olamaz. Somut toplumsal formasycriuda kapllallzm her zaman kendlslnden Oncekl toplumlardan devrald1Q1 mlrasl kendl gerek·

KAKTOS-2 sinimlerlne g&e dOnO§IOrerek (dolay1s1yla bu miras tarafmdan bk;lmlen· dlrierek), irk, cinsiyet vb. egemenllk bl9lmlerinl devral1p kendi i~eyi~ne eldernleyerek, k1sacas1, an bir emek-sermaye ~i§kisi olarak deQll, clnsiyet vb. egemenlik bi9imleriyle birllkte ve it;i9e g~mi§ olarak ortaya 911<11. Bu yOzden SOzOnO ettiQim soyutlama dOzeylnde kendlsi l9in zorunlu olmadiOr halde. somut tarihsel baQlamda, kendisinden Onceki toplumlann aile ili§kierinl devral1p dOnO§tOrerek olU§turduQu tek~I ~lrdek aile arttk kapitalizmin ayr1Jmaz bir par9as1<hr. Kapitalizm 9ekirdek alleyi ve kadrmn ezllml~IQlnl tasflye ederek varolamaz 90nkO somut tarihsel ve topiumsal ger~klik l9inde, ernek-sermaye 9ell§klsi ~kirdek aileyle ve kad1nrn ezil· mi~il')lyle eklemlenmi§ bir haldedlr.

!.,,

• '

I \1•

Engels, kadm sorununa lli§kin tahlilini manttksal sonucuna, yani kadrn sorununun kapitalizm k;lnde 90z!llebilec91li sonucuna kadar gotOrmedl. Bu nedenle, Engels'ln tahlili kendi il;inde bir ikilik ta§rmaktad1r. Bir yandan, Kapllltl'in soyutlama dOzeyinde dO§OndOQO i9in, kad1mn ezilml~iQinl Ozel mOlkiyet temelinde ele alrr. Buna baQlr olarak, proleter aHede erkek egemenlil')inln sOnOmlendiQi ve burjuva kad1nrn kurtulu§Unun OZel miilkiyetin ortadan kalkmasrnt gereklirdlQI saptamasrm yapar. Bu da kadrmn ezllml~IQlnln ve clnsiyet9i l§bOIOmOnOn OZgOllOQOnOn yoksayilmas1na vanr. Ancak, Ole yandan, Engels kadrmn tarih boyunca ezildlQlnl s<lyler; evl~erinl kolellk olarak tammlar ve yeniden-Oretlmln toplum· sall8§trnlmas1 gereQinden sOzeder. Yeniden-Oretlmi topiumsal Oretime baQ1mh olarak ele almasr, yeniden-Oretimle kad1mn ezllml~IQlnln OzgOllOQO arasrnda tutarlr bir baQ kurmasrm engeller. Engels'teki ikilik tam bu noktada ortaya 9rkar. Kadrn sorunun OzgOllOQO dolays1z bir bl9imde Engels'ln tahliinden 91kanlarnaz; ama evi~erinin kOleliQi yeniden-Oretlmin toplumsalla§masr temasr geli§tirllerek, kadrn sorununun OzgOllOQOne vanlabillr. El· belle bu Engels'i olduQu glbi almak deQll, a§mak anlamrna gelir. Aym bi9imde, ikiliQin diQer yarn (yani kadrn sorununun OZel mulkiyete tabi olarak ele ahnmas1) u9 noklas1na gO!OrOlerek, kadin sorunu burjuva kad1mn sorunu olarak da tan1mlanablllr. Engels'in varmaklan Ozenle ka91nd1Q1 bu u9 nokta, TOrkiye Soiunda Engels'in kavram§ bi9imlni de gOsterlr.

"FEODAL KALINTI": B1R YANILSAMA

Orklye Soiunda kadrnin ezilmi~iQinin yayg1n bir tamm1da "burjuvademokratik i~rildl" sorun ya da '1eodal kahntt' bi9iminde yap1lmaklad1r. Bu tilr bir tarnma ne Marks'ta ne de Engels'te rastlanabilir. Kad1n soroounun bu bi9imde tarnmlanmas1 bilyilk 019(lde Lenln'den kaynaklanmaklad1r. Oncellkle dikkat 9ekmek istediQlm nokta, kadin sorununu Engels'te oidu!)u gibi kapltalist Oretlm i i§kileri baQlam1na yerle§tlnnekle, Lenln'ln yap11Q1 gibl, "burjuva- demokratik l9erildl" bir sorun olarak tantmlamak bir· biriyle kesinlikle uzla§mayan iki tamm yapmakt1r. QOnkO Lenin'in tamm1na gO_ re, kad1n sorunu, burjuva- demokratik devrlmle 90zOlmO§ olmas1

I I

' "

•

SICLIKVEKOLAYCEVAPLAR gereklrken cOZOlmemi§ olan ve emperyallzm ita01nda kapltallzmln gerlc~e§mesl nedenlyte, ancak sosyallst devrlm taraf1ndan cOZOleblecek olan toptak sorunu gibl bir sorundur.(23) Oysa Engels. kapltallzm-Oncesl toplumlarda da kad1mn ezilmi§ll!'jlnden s6zetmelde biriikte. kad1n sorununu son tahlilde, kapltalist Oretlm Ul§klerinln bir uzant1S1 olarak ele ahr. yanl burjuva-demokratik devrimln C6zm0§ olmaSI gereken de!'lll. bu devrlmden sonrakl kO§ullarin ortaya c1kard1!'j1 blr sorun olarak. Bu lkl farld1 tamm. llerde ac1klamaya cah§8ca!'j1m glbi, ortak polltlk sonuylar ve cozom Onerilerinde birie§ir, ama bu, farkl1 lid cOZOmlemeyte kar§1 kar§lya oldu!'jumuz ger<(e(llnl de!'jl§tlrmez. Turkiye solunun genl§ bir keslml balam1ndan llglnc olan, bu Ud cOZOmlemenln birbirlnln devamiyml§ ya da aym §8Ymi§ glbi bir · arada kullanllmas1, aradaki kOklO larkln hk; SOZkonusu edllmemesidir. Blrkac al1ntlyla, TOrkl~-e Solu'nda sorunun nas• formula edlldl!'llnl Omek· lemek istiyorum: ·~un TUrkiye"de yarpik kapltallat kuru~Aftn• YI ilst""Yaptlfll•n yan111ra, feodal iist·Yai>non kalon~1111 (ahlak. de(ler yarg1lan, toplumsal INQl11••.) da buyijk o~Ude etkinliklerini SilrdUrmektedir. Ozellikle Islam dinlnin ka.tt 1deok1;ik V'I ahl&kl 09lleri. burjuva w feodal kataktetini bitlikte yano1tan ata9'1<il del)er yarg1lat1, Uikemiz kad1nta11n1 iyice k1akac.a alma.ktadir.· (24) .

· Otetime kattlm&11 OOyUk O.QUd• artma.,na kat~n. kachn1n bu toplumaal

atatilaUnU tilmUyte 6fmalt. bugUnkil dilt•n ili9kiled ve 1-odaJ-atatrkil b&$kdanma io;inde Olasi deQildlr. Kad1nlltim1z. ilrotim. ye toplumsal miicadeleye kabldljl• oran· de, bu stalilailnu aile birimi duzeyinde blr 61c;iid• 8f&C8)ctir, 8¥"aktldir."(25) •feminit:m, 6 zUnde burjuva demokr&tik bit tweklttir. Gene.Ide buk1 . ve ezil· miflil)e kaf11 olu:tundar. dolayt demokratik bir Oz tq.1mas1na kar91n, 'cinslyet

aymm1'n1 tH,.I ald1Q1ndan delay. da gerici bir 6zelliO• sahiptir."(211)

lkl farld1 ,.OzOmleme SOZkonusu olmas1na ral)men. Lenln'den kaynak· lanan "burjuva-demokratii< i<(erikti" sorun, '1eodal kahntr tan1m1nm, l<ad1nin ezllml§ll!'jlnin toplumsal Oretlmden d1§lanmaS1na gOre bellr1enmaslyle, yanl Engels'le cok Uglsi oldu!'ju bu ahntllarda da gOrOlebillyor. 90nk0, kapltallzmde emekcl kadin toplumsal Oretlme katlldi!'l1na gOre, sin~sal s6m0r0 dl§tnda, MIA kad1n oldu!'ju ~In ezl lyor olmas1ni ac1ktamak ~In 'leodal de!'ler yarg•an"na b~urmaktan ba§ka care kalm1yor. Nlteklm, yukardakl ahntdardan lklnclsi, kad1mn toplumsal Oretlme kat1ld1(11nda ·herhalde aUenin alt-yapis1n1 de!'jl§llrdll)l lcln- ezHmekten bir Oli;Ode kurtuldu!'ju lddlasini ta§iyor. Kadm sorununun burjuva-demOkratlk k;erikll blr sorun ya da feodal kal1nt1 olup olmadll)lm tart1§madan Once, ~mdUlk Oyte oldu(lunu varsayarak, bu kavramlartn kendllerinl, genel kullammlartni tartu~mak lstlyorum.

KAKTOS-2 81rakahm •c;arp1k" kapltallst Olkelerl, kapitallzmln ~iOI olan lnglltere'de ya da kapltallzm-sonras1 SSCB'de MIA blr kadin ve ulus sorunu ya§arnyor. Bu sorunlann bur)uva-dernokratik karaktet11 oldulju tespltiyte vanlmak lstenen nokta ne? Buralarda bir burjuva-demokratik devrlmln gOndemde okfu{lu mu? Kan1mca, "burjuva-dernokratlk ~erildi" ya da "feodal kal1ntr tammlannin sosyolo)lk soyutlamalar oldu{Junu g6rmernek. bu tammlan yOntemsel birer arac; olmamn Oteslne gOtOrOp mutlak· l~1rmak ve gerc;elderl bu tan1mlara uydurmaya c;ah§lll8k, sonunda bu tOr teorlk-polltlk ac;mazlara gO!Orebilir. Marks'in Kapltal'de yapt1{J1 ~y. ya§8d101 dOnemdekl kapltallzmin soyut bir modellnl olu~urmakt1. Emperyalizml, devrimln Once Almanya'da de{Jil de Rusya'da gerc;ekl~meslnl vb. bu soyut modelden dolay1iz bir blc;lmde c;1kartmak olanaks1Zd1. Ne var kl, somut tarihsel sOrec; Kapltal'in soyutlama dOzeyinl a~1 ve ilk sosyallst devrim bur)uva-demokratlk devrimini yapmam~ bir Olkede, Rusya'da gerc;ekl~i. Soyi,a kategorelerin gerc;eldere nasll uygulanaca{Jin1 bllmeyen mern;evlklerin sosyallst devrimden sonra bile "biz yanh~ yapt1k, Once burjuva-demokratik devrim yapma11yd1k" dlye s12Janmalanmn nedeni de buydu. Once· Tr~ki'nin, sonra da Lenln'ln t Om polltlk uzantllanyta blr· likte kavrad101 •slz ve bil~lk gel~me yasas1 ise, soyutlamalann gerc;ekli{Je dayat~mas1mn de{Jil, somut tarihsel gerc;ekliOln c;OzOmlenmeslnde kullamlmas1mn bir Nadesiydl. Somut bir toplumsal formasyonda gec;m~ten devrahnan sorun· vb. yenileriyle eldemlenerek varoluriar. Bu sorunlann burjuva· dernokratik lc;erikll ya da feodal kahnt1 olduldann1 s6ylernek. art1k yaJmzca sosyolo)ik blr tammlama yapmaktan, salt kavramsal bir aynm c;lzmekten ibarettlr. Yani, somut tarihsel sOrec;te kapltallzmin c;Ozerneyece{JI tek c;eli~I emek-sermaye c;eli~klsi de{Jil, bu c;eli~kiyle ic;ic;e gec;en c;ell~kllerin tOmOdOr. lar/il~iler

•.

''Burjuva-dernokratik lc;erik11" '1eodal kahntr diye tammlanan sorunlann dOzeni a§an bu nlteliOlni gOrememek, bu tOrden sorunlar1 dOzenic;i talepfere hapsetmek ve kOklO blr toplumsal deOl~lm perspektttlne ba(llayamamak anlam1na gellr. Lafta. "bu sorunlar dOzen de{Jl~k1i{Jlyle haJ. loluf' demek1e beraber, burjuva-dernokratlk vb. sosyolo)lk tammlardan kalkarak bu sorunlan dOzenlc;I taleplerie formOle etmek tlplk azami program-asgari program aynm1m ve a§amah devrim perspektttinl gOndeme getlrlr. Bunun kad1n sorunu ac;1s1ndan anlam1 lse, "~imdllk demokratik hak mOcadelelerlyle yetlnln, esas olarak sosyallst milcadeleye katd1n, sonra sosyalizm gelir slzl kurtanf' mantl{Jlyla, hem kad1n sorununu ertelemek, hem de bu sorunun dOzenl a§an nltell{Jlnl OrtOp, dOZenlc;lne hapsetmektir. Lenin kadin sorununu "burjuva-demokratlk'' lc;erlkll bir sorun olarak tan1mlarken blr soyutlama yapt1{J1mn blllnclndeydl. Bu sorunun dOZenl 8§8" nltell{Jini de g6zden kac;1rmad1. Oysa bu tan1m1 Lenin'den

I·

r.,

SIGLIK VE KOLAVCEVAPL.AR alan TOrldye Solunun bt.- keslml, kad1n sorununu 'demokratlk ha.k laf' vb. bk;lmlerde lormQle ederek Lenln'I ne kadar anlad!Q1ru da onaya koyuyor.

• Clnaiy9t~k Oretlm l11tkller1nde KIIii S.lm19tir

Kald1 kl kad1111n ezllml~IOI blr soyuttama dOzeytnde bile burtuva-ctemokNlllk blr sorun d&Olldlr. Kad1run ezl ml§llOlnl bu b~lmde a~tklayan anlayi,iar, tezlerlnl deslelclemek ~n ~u IOrden gOIO~ akll yOrlltmelere mecbur kahyorlar: 'llutJwa-<11m01uatik davtimlnl 1tm&mlam1t Olkolo<do goll..,i ftmlnltt ~atokot. buljuvt-<Mmoktttlk nltolil)lnl umanla yitirmlt ve g11lcl-)'Oz bl< katakazanm1fllt.'(27)

Hant lemlnlzm OZOnde burtwa- demokratlk blr harekeltr? Burjuva· demokratlk hareket burtuva-ctemokratlk devrimlnl tamamlam1§ illkelerde ortaya ~ll<an ha19kll anlam1na m1 geliyor? Kad111 sorununu "burtuva-ctemokratlk ~,. blr sorun ya da "leodal kal111tr olarak tan1mlamak, tarllin QOk eskl dOnemlerlnden beri sOregelen 1111 her keslmden kadin ~in sOZlconusu clan blr ezJme bk;lmlnl tarihin bellr11 blr dOOeml ve bellrll blr srufsal egemenllk bk;lmlyle U11rtand1rmakl11. Kad1111n ezlml§llOl tarh boyunca, far1d1 Oretlm tarzlanyia ekleml-rek, ilretlm Ul§kleri tarafllldan bellrlendlOI glbl, kendlsl de bu Hl~erl belirleyerek varolan blr clnslyetcl slstemle ac1klenabUlr. B~e blr tanim kad1mn ezlmeslnln OZgOlloOOnO, sind sorunun bt.- uzant1si olmad10m1 ortaya koyarken, ayn1 zamanda bu sorunun s1nd sorunuyta ~I~ gecml§, ondan ayr•maz blr sorun olduOunu da saptar; hem kadinlann ezlml§llOlne ka~1 mOcadele etmenln OZgOI alarum (ba!j1ms!Z kadin hareketl) bellrler, hem de bunun sosyalist mOcadele lie baOin1 kurar. Sosyallzmle kad1nlann kurtUU§U mOcadeleslnln farkl1 alanlann1 ve aralanndakl ba01 somi.«lamak ve kad1mn ezllmlfllOlnln "burtwa-ctemokratlk IQ8rlkll" blr sorun ya da Ost-yap. sorunu olarak tan1mlanmasin111 yaril§ll!j1ru gOstermek ~In SSCB'nin lyl blr Omak olduQunu dOfOnOyorum. 'Kad1n sorunu sosyallzmle cozoror. sosyallst alt-yap1blr kez kurulduktan sonra Ost-yapi da ardlndan gelll" dlyenler (yanl bu yazlda ale ald1Q1miz tom sol keslmler) Sovyec Devrlmi'nden sorva kad1nlann durumundald somut ve yasaJ d&Ol§lldlklere hakh olarak d&01nlyortar(28), ancak nedense, h~blrl, 1936 Anayasas1'ndan. kad111lara verlen haklar111 blrer blrer geri al111maslndan, ale kurumunu sal)lamlaft1rma Onleml«lnden sOzetmfyorlar(29). llknur GOiar Isa, gecl§ toplumlarinda kad1nlann MIA ezldl!jlnl careslz kabul edlp, alt·yapl Ost-yapry1bellrler, ama hemen bellrlemez glbl bt.- aclklama yapiyor(30). Bu hemen sOzcOQOnOn kar~1l)1n1n 70 yil g.lbl blr sOre oldul)unu dOoOnecek olursak, ya ·a1t-yap1 Ost-yapiyi bellrlemlyor, ya da Ost-yap. san•an §8Y pek Oyle Ost-yapldan lbaret del)ll. Hie klmse her §8Yln blr ~rplda d&Ol,meslnl beklemlyor ama geclo toplumlar1nda cln-

KA.KTOs.2 siyetolllOln, sOnOmlenmek blr yana, daha da pekl§lyor olmasm1 ao1klamak' bu kadar da kolay olmamal1.

t•

SSCB'de kad1nlann toplumsal Oretlme katdma oranlan yiizde yOze yak1n. Her zaman OvgOyle sOzedlldlOI OZere, kadmlar erkek I~ olarak blllnen a01r l§lerde de 0&1e;1yor1ar. Kad1nlann toplumsal Oretlm Jolndekl k~lanmn pek ook Olkeden daha lyl oldlJOu da blr ~ek. Ancak, biitOn bunlar nedense blr t0r10 Ost-yapiya yans1miyor. Gerek devlet ve partl dOZeylnde, gerekse de toplumsal Oretlrnde yOnetlcl konumlarda kadmlar yok; clnslyetol l~bOIOmO hem Ozal hem kamusal alanda sOrOp gldlyor. Ust-yap1 denebllecek blr ~yden de taze blr Ornek verallm: Miss SSCB ~lath blr tOrenle s90lldl. Kad1nlann clnsel nesne ya da meta olarak gOrOlmeslnln slmgesl hallne gelml§ olan bu olaym geroekle§llOI blr gaol§ toplumunun nereye gaotlOlnl lnsan merak edlyor. SSCB'de kad1n sorunu blr Ost-yapi sorunu deOl dlr, blr Oncekl toplumdan devrallnan clnslyetol slstemln gaol§ toplumooun alt-yapis1yla eldemlenerek var1101m sOrdOrmesldlr sOzkonusu olan. Bu Olkedekl Ost-yapt da kal1nt1 vb. d8011, mevcut Oretlm lll§klerinln ve onlarla loloe bulunan cln· slyetol slstemln her gun yeniden iirettl(jl Ost-yapld1r. SSCB'de kad1nlann ba§langiota aide ettlklert haklan yitirmalerinln, kad1n1n kad1n olarak ezllmeslnln ve erkek-egemenllOlnln tom a01r110lyia sOrmesinln, bence birblrine baOh lkl boyutu var. Blrinclsl. tum ezllen kltlalert polltlk bak1rndan mOlksOzl~tlren bOrokratlk kar§I devrim; lklnclsl, kendl sorunlan temellnde mOcadale eden, toplumun her alamnda · clnslye(Ol l§bOIOmOnO sorgulayan ba01ms1z blr kad1n hareketlnln olma~. Gaol§ toplumlannda kad1mn durumunu ''yahll§ polltlkalar"a ba(jlayan liknia" GOiar, Ost-yapt dOnO~iimOnOn uzun vadall ve "blllnoll lradl oabalar'm Orono olacaOm1s0yliiyor(31). Bu varsay1rnda gOzden k&omlen ltk ~. att-yap1rnn nOtr, kendl lo yasalanyla l§leyen, mutlak blr §IJY d8\) kendlsl de blllnc;ll oabayla dOnii§tOrOlebUen blr ~y olmas1. Devrimln bu•<· dan ba§ka blr anlam1 var ml'? lklnclsl, bu "blllnc;ll lradl oabalar'1 klmln gOsterecOOI sorunu. Kendi sorurdanna sahlp 01kan kltleler ml, ·yanh. polltlkalar•m1dOZeltmek lsteyen bOrokratlar mi? I

I ;

••

'·

Qeol§ toplumlar1nda tom ezDen keslmler kendl Y8§8mlann1 denetteme ve yOnlendlrme haklanna yenlden sahlp 01k1p, hem alt-yaptyi hem de Ostyaptyi dOnO§!Ormezlerse, kad1n sorunu da ba~ka sorunlar da kendlllOlnden ftOzOlmeyecektlr. Kad1n sorununun, alt-yapm1n iist-yaptyi bellrlemeslyle ya da bOrokrattann "blllnoll lradl oabalan", yanl g lattnollanyla oOzOlmesl loin sonsuza dek beklernek lsteyenler olablllr. Bence, lster kapltallzm-sonrasr olsun lster kapltallst, tom Olkalerde. kad1mn ezl mi~IOlne ka111 mOcadele ancak ba01msaz blr bJolmde Orgiitlenml~ kad1nlann blllnc;ll lradl oabalanyla verl eblllr.

SIGLIKVEKOLAYCEVAPLAR

DEMOKRAT1K KADIN HAKLARI Ml, KADININ KURTULUSU MU?

l~in

~ziimlemeler

l<ac!1n111 ezllml§llOine farldt yaomalanna raOmen ne Engelsle ne de lenln'de kadtnin ezilm~IOi OzgOf blr tahlle dayanllarak tammlamr. Kadtn sorunu smd sorunsalr fc;lnde ele ahndt()t i~in sm~ mOcadelesl 11e emek~i kadtnrn maruz kald11}1 s1nml sOmOril On plana ~tkartthr. "Oemokralik haklar"' sorunu bir yana, kadtn sorunu konusunda TOrkiye Solu'nun Lenin'I yanh~ anlamadtl}t kantStndaytm. Ancak En· gels'dekl lkUIOln anlattlmamas1. bu ikilil}in blr yantntn 11Brabllecel}I en u~ noktaya gOtOrOlmesl. hem Engels'te bulableoel}lmiz zengln tartr~ma mal· zemeslnln harcanmasrna. hem de kadrn sorununun OzgOllQOOnOn yok sayilmas1na neden oluyor. Bu saptamalam TOrkiye solunun gen~ blr kesimlndeki politik yansimasi. bal}1ms12 kadtn hareketlnin 11e feminlzmln reddlnde Wadeslnl bulmaktad1r. Kadrn sorununa ii~in mOcadele perspektlll lse ikl noktada Ozet· leneblr : 1- Kadtn sorununun ernek~ kadtnlann maruz kaldtl}t smrfsal sOmOril ~imlnde forniUe edi mesine baQft olarak. kadtnlam lcui1U~u lc;in milCadele alanintn sinlf mOcadelesinin alant olarak saptanmasL 2Sosyallzm her tOrden ezlme ve ll!}itsizllOe kar'' oldUOu lc;ln, bu~uva kadtnlann dilzenlc;I ~tlik ve demokralik hak mileadelesl olarak gOrOlen femlnlzme ka~r c;1kllmakla birfikte. femlnlzmln demokratlk taleplerine, 'demokrasl mOcadelesr vb. ba§ltldar alltnda sahip c;1ialmaS1. MOcadele perspelctifine Ni~in 'u sOzler kadrnlarrn kurtulu~ mOcadelesl lc;ln hie; blr baQ1mStz alan tanrnmad11}1n1n da blr gOstergesl: "(...) kad1nl11 bu dunnde • - olarlk 11ndoal oOmOrO Ye baokoya kOlfl muc-lo otmelldlrlor. Toplumdlki iklncl llnd ro!U ve karf'l&fll01 dlO•r engelle<, 11nofoal oOmurunOn ortadan kalkma11na bOOh olarlk 96rumlenebiltcektlr."(32)

·o.wlmclllfln Kad.n SoNnuna YaJda.,mJ Naail Olmalldlr1'" aorueunun yan.1b iM

tu: "Sonlftal yold-..min goroo; await oorunu, ttiltn omolt91'<0i.lor kochnlann - unlonnon Q6rumii. onlann &gil1f«>dlrlltn41al w bidn9et>dlri1"'"1 tomodno oM·

tutlat:

C33l

Klsacasi sorun ~i kad1nlann sosyalist milCadeleye c;eki mesinden lbarectlr. Kanrmca. kadrn sorununa il"kin mOcadele perspektHlnln dlOer boyutu. yanl feminizmln demokratlk taleplerlne sahlp ~1kma konusu da blrlncl boyuttan bal}1ms1z ele ahnmamal1. Solda, bu amac;la yenl yenl kurulmaya ba~anan kadtn demeklerlnden birinln, Oernkad'in ba§kanr Ayten Can, dern&Oln amac;tanndan blrlnln sosyalist mOcadeleye kadtnlan kazanmak oldul}unu a~1koa bellrtlyor:

I:,, KAKT0S·2

•I •

.'I•

"(...) yaln!loa kad1nlllrla yi)riitillan bir kad1nlat IOikonusu: (34)

6<giltlill~

daha kolay

~kllob~ocek

Yanl, esas mOcadele alam erkelderln de bulunduOu sosyallst, dernok· rallk klde OrgOtlerl vb. Orgiidenmeler; kadm dernelderl lse erkelderln bulundu()u yer1ere glrmeye ~klnen ev kadmlanmn sosyallst mOcadeleye kazamlmas1nda blr basamak. Pantolon uyduramadtk, gOmlek verellm! Kadmlann demokratlk haktarma sahlp i;1kma polltlkasm1n, bu amai;la kurulan kadm derneklerinln blr boyutu, kadm sorununun sosyallstlerln glrip i;ah~blleceklerl ve sosyallzme "adam" kazanabllecekterl blr alan olarak gOrOlmesJ. Ancak sorunun bundan lbaret oldu()unu sOyfernek son derece komplocu blr yakla§1m olurdu. Bence sorunun daha geri;ek ve femlnlzm ai;1s1ndan daha anlamh blr boyutu daha var: Femlnlzm sol li;lnde yankt uyand1rd1, kadmlann ezllml§llOI konusunda Onemll tart1~lar ve blr duyari1hk yaratt1. Sol hareketler li;lndekl kadmlar her ne kadar femlnlzme ka~1 i;1ksalar da. kendl konumlarr11 sorguluyor1ar i;OnkU kadm sorunu sosyallst kadmlann da her gOn ya~d1klan ger~k blr sorun. Nlteklm, kadm sorununa lll~ln gene! mOcadele perspektlflnde cln· sJyeti;UIOln sorgulanmas1 do(jrultusunda blr yOnell§ olmad101 halde, sol hareketln kendl li;lnde clnsJyeti;I l§bOIOmOnO sorgulama yOnOnde blr i;aba ~ sOzlerde de lfadeslnl buluyor: "Vapdmaai g•reken, devfimci miieadelenin Mr aoamaainda, her dUieyinde,

kad.lnlann da efit rol ve aorumluluk Ut.tlenmeainin k0fullann1 yaratmak, gen1lde kadtnlann torunlatona ilifkln propaganda "" a)hasyon. ldaolojik 1>i9mlandlrme fullyetini kararloca lllirdUrmektir.•(35)

Solda kurulan kadm derneklerlnln anlams1z ve gerekslZ oldu()unu keslnllkle sOyfernlyorum. Tersina - y• ll•t mOcadele 11;111ndan onemll olduktanm dO§OnOyorum. Ancak, bu demeklerln kad1nlann OZgOn sorun· Ian ternellnde mOcadele eden ba01msiz kad1n dernelderl olduklar1m dii§Onmek bOyOk blr yan•sama olur. Vine de, klmseyf tedlrgln etmek l· ternern ama, yalmzca kadmlann blr araya geldlOI. blr11kte 1§ yapmamn. blrblr1erlne ve kendllerlne gOVen duymamn ko§ullanmn sa()land101 bu tor yapllann, femlnlzm ai;1S1ndan Onemll blr dlnamlk olu§lurdu()11 kamsmday1m, her ne kadar bu demeklerln amai;Janndan blrlnln femlnlzrnle ldeolojlk mOcadele olduQu sOyfense de ...(36) Kadm sorunlariyla llgllenen herkesln ya da her OrgOtlenmenln feminist olmaSI gerekmlyor. BaQ1msiz kad1n harekell glbl i;ok pari;at1 blr Orgiiden· mede femlnlstler kadar feminist olmayanlara da yer var. Ancak, kad1nlann hie; blr OzgOI sorununu mOcadele hedefl hallne geClrmeyen, programlanmn ba§lna "hayat pahahhQ1 ve zamlar"1 yazan kad1n demeklerfnln, ba01mSJZ kad1n harekellnln blr pari;as1 olup olmadlklan tart1§ma konusudur bence.(37) Solun baz1 keslmlerl, blr yandan kad1mn ezilml§llOlne kar§t mOcadeleye baQ1msiz blr alan tanmazken, Ote yandan, •gerld'. "refor-

SIGUKVEKOLAYCEVAPLAR mlsr. "burjuva" vb. blylmierde tammlad1klan femlnlzmln bazt demokratlk taleplerlne aahlp ~klyorlar. Tabll ~anna da flddede kallJ ~k1yorlar. Bence hang! taleplere sahlp ~lop hanglerine ka111 olduklan. bu keslmlerln kachn sorununa ya~man konuslnla da QOk OnemU lpuc;lan saQlryor. Sahlp 1t•kllan taleplerie ~amak lstlyorum: °Somulataak, he< IUrlU elronomik ICmUrii boQlanndatl kUtlUlma · lriirtoj, ""Oum kontrolii w tio..,.,.,. gibl halrtl.nn gu- ) ' t alrnmaai, her tilrlV C!nyatgilatdan, kadona toplumca yOklanmi• g•lenel<Ml rollerden, ge-..1deQe< yarg1lan ve leodal bu~uva lhlllcm Ozgur gefitfml engetlaylcl boQlanndan kurMma tl.lebl, kadonlata yOnelik hul<uld "" alyaol ..ltallllklerln otllldan kald1t1lma11; In· ..nhQ1 y.n!<Mn iirot.n (doOurgan) lltt.llQiyt•, uQrad1Qo blyolojlk yip<anmtn1n ... gariya lndlrllmeal 11.lebl; tile kurumunun kadin1 blr 90eft' Octetll ev k61e11Ql'ne M· ..k edlen IOplum..1 ltf9Yinln,. 6zgur gelltlmlnl engelleylct ro!Onun Y11rgulanmt11, ovltlerl "" ~uk bak1m 1n.n kamu hizmetln. d6nu1tilrulmeal (kr.. vb. ooayal hlz· m etlerln azaml 019iide gerQOkleftlrllmoai ...) 11.lebl ve kultilrel getlt lm, •Oitim "" bllln9fenme olanalllat1, 9Q1c y6nlii )'1-klerinl gellfti,.bllme "" eeft olanaklata aahlp olma... glbl tl.lep ler, devrlmcllerin 11nd milcadlelealnln 9Q1c yC!nlU got-ri ata11nda aahlp ~''*"°' t.llepl«dir. Feminlatle~n. bu i.leple r Y91n11ca kendl acwun· lanym,. gibl lmaj yaretmalan «1Qellenmelldlr.'f.l8)

•-1

Yukandakl talepler lc;lnde ve Dernkad '1n program1nda (39) kapltallsl dOzenln s1n1rlann1 tek talep yenlden· Oretlmln toplumsaltaoimlmaSt talebldlr. Ancak ne bu talep, ne de tamamen dOzenllfl, e,h!lcftl blr pe!Spek!h hapsedllen dlQer talepler, clnslyetftl f$bOIOmOnOn sorgulanmaSt glbl blr boyut lc;ennemektedlr. Bu talepler, t1pk1 ~llklfl femlnlzmin tutucu kanad1mn taleplerf glbl, Oza ya~mtn sorgulanma.s1m lc;ermeyen, kad1mn toplumsal Oretlm lc;lndekl konumuna Hl~ln taleplerdlr. l<r8' yalmzca kad1n sorunudur, erkeklerin i;al1011klan 1,yertertnde neden kr8' olmach~1 hllf sorgulanmad1. ~um lznl kadtn lftln lstenlr, ~nkO lfOCUk bak· mak kad1n1n sorunudur. Bu bak1' a1t1styla dlle getlrllen, '1ay1k1yla blr anne, blr ef, blr k1z, blr kardef(...)" olabllmek glbl Ozlemler, baz1 e§ltllklfllerln eoktan aoi101 Ozlemlerdlr.(40) KlsacaSt, femlnlzml "d0zenlc;1'11kle suc;layan bu solclJar, femlnlzmln yalmzca blr keslmlnln, &fltllklfl temlnlzmln tutucu kanad1mn taleplenne sahlp 1t1karak, femlnlzmln bOyOk blr keslmlnln gerialne dOfm~ oluyortar. DO~Okfert bu dOZenlc;I konumu mazur gOstermek lftln de, "kad1n sorununun oldul)u yerde OzOnde lnsan sorunu vard11" dlyeblllYorlar.(41) Bu !Orden alflklamalann Ayd1nlanma <;:a01'nda blr anlam ve Oneml vard1 abette. QijnkO o zamamn burjuva l ertclerf kad1mn da lnsan olduOunu kanrtlama ~baslndaydllar. Arna tarthsel materyallzm bu soyUI lnsan kavramyla hesapl8'af1 QOk oluyor.

Aym SOI keslmler radlkal ve sosyallst femlnlstlerfn dOzenl a~n pek lfok taleblnl ya gOrmezden gejlyor, ya da $1ddetle reddedlyorlar. Bunlar· dan yalmzca clnsel OzgOrtOk taleblne ve buna baOh olarak -polltlc ya da deOI· lezblyenllOe de(jlnmek lstlyorum, 1tOnkO cinsa OzgOnOk ve lezblyenllk hem femlnlzmle &fldenlyor, hem de femlnlzml karalamanin en gilc;IO malzemesl oluyor: "Ki ..caa1 bugOnkO kapitl.list toplumda er1<ek M Vl?M.. mOblh, kad1n ayN i•lerl yapar. . "lanetll kadWI', '1<0tii kad1n' olmaktadu. Tabl buradan kalcrp, 'lrad1nlat d •

KAKTtlS ·l

hraat buldukQa b9nz1r f9Yletl yap:s.rn!' anlaytfl aavunull.maz. Y1nl1tan QOzi.imi.i )1ne yanhf yaparak saQlanamaz. F1minisderin saQma dUtlinctlerind•n blri de l>Oyi.dir."(42)

•Burada sOriinO etmitktn, f1mlnlat 91vr1llrin en 9ok •O•rhk verdikleri konu Olan *cinMI OzgOrlUk* kavram1na da k1saca d90lnellm. Kad1n1n kendi fiziki vart-O•

021rlnde OtgOroe ve tam denetlm hakk1 olarak a91klayabl1eoeOlml2 bu kavram, gerQekte en ~k dejenere 1diltin w bu nedtnJe ha.kit savunulabilir taleplerinin de

•t«

bulan1ktqtmld101 blr Oi.ltlk tatimaktador. c;;onkO kapltalizmdo. kad1n hOt f0yiy1o metaJ..t:ir1lm•ttlr. Ve dahil oldU\1u tOmi.irO ilifkiltri iyind'e kendini kuttarab1tmetl, kendl bedenl Ozerlnde ger91k anlamda d1n1tim hakk1n1 tide e<Stbllmesi o&anakaad1r. OoOal olarak *einsiel 6zgUrlOk* o&arak aunulan feYd• empe.ryalizmin yoz·kozmopolit kU.ltUrUnUn. lnaan1n kendl d-01rl1rln1 yabanatqma.aan1n v. her

tOrtil &fl.01lanm...,n1n ifadesi olan dejenere i1ifkii.rdir. ·l<ad1n 6zgilttevnemekte, tetaln• .OZgUrlUk ad1na!· her t'UrlU fuhuf, porno, 'Qr•no aapik ilifkiltr ve anlayi9lar gOndeme getirilmektedif.-(43)

·' I, t

!': ''

:t ~I

!Iii

' '

"' ~

i't

·~

Birinci altntlda cinsel OzgOrfOk talebi, OnOne c;okanla yatma lst~I olarak yorumlamyor. Kimin kiminle yatmak lstedliji ve bu k~ullarda bunu ne kadar yapabildiiji konumuzun d~1nda. Cinsel OzgOrfOk slogammn ya>n1zca bu boyutuyta bile kendi ba~1na anlamlt bir slogan olduijunu d0$iin0yorum. Ancak. cinsel OZgOrfOk blr talep bic;iminde foonOle edilyor· sa. herhak:le bunun Otesinde bir anlam1. ve herzaman ard1nda varsayd1ij1 ba~ bi~er de olmahdtr. Erkeklere misilleme yapmak ic;in ne feminist olmaya gerek vard1r, ne de cinsel OzgOrfOk taleblne. lkinci ahnttmn Ilk cOmleslnln son derece semptomatik olduQu kamsondayom. BO!On feminist keslmlerin en c;ok aij1rf1k verdikleri konunun clnsel OZgOrtOk olduOu kesinilkle yanil~tr, hele TOrklye lc;ln bOyte bir §8Y hie; SOZkonusu d~ildir. Ama TOrkiye'de trenoz femlnizm bile bu konuyu sistemll bir bic;lmde gClndeme getirmem~ken, baz1 98Vrelerin feminizmle polemlk yapma gOrOntOsO altmda dOnOp dola$•P bu konuyu gOndeme getlrmeleri, sosyalistler olarak bugOne dek cinsel sorunlanm121 basttrd1ij1m121, feminizm ortaya c;tkana dek, kendi kendimlze uyguladt{l1m12 denetim ve sansOrden kurtulamad1ij1m121 d0$0nd0r0yor insana.Cinsellil)i tart~ ihtiyact duyuyor olablllriz. Tabii bu hie; de ayip ve kOIO bir §8Y d~H. ama sorunlann c;OZOmO de herhalde antl·femlnizm ve cinsel OzgOrfOOOn reddl olmasa gerek. lkincl altnt1. cinsel OZgOrfOijOn erkek-egemen kapitallst dOZenl a~n bazt boyutlanntn fark1nda glbi gOrOnOyor. Kadomn kendl bedeni Ozerinde denetlm hakla, kad1nlann clnsel nesne ve meta olarak kullamlmastmn reddl vb. clnsel OZgOrfOk talebinin. ic;erdil)i kavramlardor ve teke§ll c;eklrdek alleyi, kapita>izmin tOm alanlannda kurumla§lll1$ bir bic;imde y~an clnslyetc;iliji sorgulayan, dolayistyta da kapitalizmin temellerini sorgulayan bir dinamlk l8$1rlar. Bunlar bu bic;imde olmasa bile, ikincl almtlda kavranmt$ gibi. Bu nedenle de, cinsel OzgOrfiiije hepten kar$1 c;1k-miyor ama "bu dOzende olmaz" deniyor. Tabii bu dOzende olmaz. Arna dozen d~i$iklll)i isteyenler de bu dOzende olmayacak §eyler talep ederfer zaten. Dozen

I,.Ir

I•

SIGLJKVEKOLAYCEVAPLAR deOIOlkll()I kltlelerln sa(llanablllr ancak.

bu tor talepler etrallllda

selerber edllmeslyle

KlsacaSI, lemlntzml dOzenk;I olmalda SUt;layanlar, kadm sorunriu demokratlk hak mOcadelelerlne hapsederek, lemlnlzmln yalnaca dOZenle c;ell¥"8Y9blecek taleplertne sahip c;ik1p. radlkal ve sosyallst temlnlsdertn. clnslyeeftllCI sorgulayan. dOzenl aoan taleplertnl b4r k-ra lt.lyortar.

Bu solcutann burjlNlllardan gertye dO~klert tek konum bu da de(l.m. "Halk1ma1n" kafasmdakl "leodal-ataerkll kaltnttlan" besleyfp bunlan fernlnlzme karo• blr sllah olarak k!Alanmakta Ostlerlne yok. TOrklye solunda lemlnlzmle mOcadelenln malzernesl lemlnlstlerln ne dedlklerlnden ftok, clnsel ya03mlariyla llgll dedlkodulardan oluouyor. Ome(lln Slbel Ozbudun, neolemlnlzme ay1rd'l}1 13 saylanin neredeyse yans1nda. lezblyenlerln clnsel deneylmlertyle lglll an1lanndan sOzedlyor. Alt1ndal'in, esas olarak lemlnlzml el~tlrdlOlnl lddla ett101 "bllmsel" kltabtnin 7 saylal1k kayna~slnda tek ekslk lernlnlstlerln kltaplan (sonradan tOVbekir olan Gennalen Greer'111 Sex And Destiny adlt kltab1 dt0•nda).

Sol yazlndald at'Jlald vaazlar. Engels'ln sosyallzmde teke,l lOln gen;ek temellne oturacaoi. kad111 erkek herkesln tekeon olacaQI yolundakl sOzlenyte desteldenl)<or. BOylece ahlak~'l}tn kUt da Engels oluyor. Bu yazurda, Engels'ln &4e0Jdakl alnenna neden Y8f vertmedl()lnl merak edlyorum.

·eu. claha i!igDrco bi< cinoot iliflcinln, .. ~ baldrtnin llteti .. kaclonon - -

llOI konuounda komuoyunda claha - k blr gllfiit'Jn gl<lertlc O<laya ~kmaoo )'Nr11..bop CS.Oii mlclll7' (44)

i9n

'Yonl .OpOrill,,,.ol yakm g<)IUnon kapii.liat il..,lmdtn -ta, cinMI llitkllet cl0-1 0..rlnt bugOnden diltiintblleceOimiz fell, aQ1~11d1 ollrak olumour tOrdencllr, kencllnl qc>Ounlukta O<taclan kalkacak clan feY!t!M 11n1~11, ama hangl Y90I

teVJet kablacak"I

Bu Y911I bit kufak ~ belll olacak: (...) i.t. bu lnoanlat clunyoya gelcJlOI ..,..., bugOn onlonn ...1 da.....,malan ;et•ldlOI OrtOlne clOt'JnOlen ..y1ere 1119 kulal< -~ lcendl P<•tilderini w h«kealn P<1110inl g&. yaig~a~k tan katnuoylMIU k--..i ) 1 9 1 a - '(<IS)

11 !,;

KAXTOS-2

I·,,

lj .

oiPNon.AR :

I'.:

I. Bk. Ayton Can, •Oomkad .. ~~.Yon! @zOm, Ocalc 1988, s.54; llcnur OOlof, "1(ad1'11n 1<unu1...., Sonlnu w s.pmaiar, Yonl C6z0m. Eldm-Kuun 1987, a.S); Moral '!(o(fln SonMunun OlduQu Ytrdo OZUndo lnHn Sotunu

Vatd11"', Yenl O!moktatf. Malt·NMn 1988, s.45.

GOn...

2. K!don "" S6mOril, Yonl c;<itOm Yayinlltl, K&d1n Sorunlltl Olzlli 1, Malt 11188, t .51.

3. Moral GOno1, a.g .m., a.45 4. Bk.Julio! Mltcholl, Kad1n~k Ourumu, Kaelin Covt•li Yayinlo11. NINll 1985. 1161um 1 '91ndo, •A1tmt11 Y~lat1n Allcaplon1, a.31·159. 5. Aytun9. Alttndol, TOr!<!w'do Kad1n SufW9 Yoyin..~k . Matl 11185, a.166. 5. Sit..I Ozbudun, Nlc!n Fomlnlzm O!Qil?, Siif99 Y1yinc.•k. 11184, a.28. 7 . /lytun9 Alttndll, a.g,y .. a.272. 5. Aynoyotdo, a.133. 9. A'lf" yerdo. a.54. 10. Ayn1yotdo, a.104. 11 . Aynoywdo, a.1»130. 12. Sibel 0.bud....,, a.g.y.. a.33. 13. Ayno yordo, a.38-311. 14. bnur GO!tr, a.g.m .. 0.:58. 15. Kad1n"" Sj!m0r01a.ISO. 16. Sibol Olbudun, 1 .•g.y .. a.12·14. 17. Aytun9 Alllndal. o.g.y.. a.170-177. 18. Aim• yerdo, a.208. 19. ilcnur OO!tr, a.g.m., a.53. 20. Kaelin So<unyJJJ-. Mlrlca, Engels. t.nin, Slalln, Komln,.rn, "" Olr• z.t. kin, 1nl9t Yayinlan, •15omu.1a1 Pat!iti Manif!t!Otu'ftdln pate!. -·Engel&, 1848."~.a.10.

21. Ayn1yordo.a.11. 22. Ayn1 )'Ofdt, •A11tnln, OZ!! MUlldy!!in. OoYlnn 1<61<onl'ndon pate!. Engel• 1844." '91ndo, a. 18. 23. litfn• )Wde, "O!mokr1tik Bir Sorun Olarak Kacf•n Sorunu O!!rine. V.1.Lenln• '91ndo, a.159. 24. Pknur GUier, a.g.m.. a.153.

25. • Domkld 11• $6yt..r, a.54. 26. Ayn1 yordo, a.55. 27. Ayn1 yordo. 28. Bk. Sibel 0.budun, 1.g.y.. a.27. 29. Ordon Olbor, •""*°"tol/'don 'Sovyotik Allo'yo-. .Z.mln. Malt l lMll', 1.31-32. 30. GU!tt, a.g.m•• a.54. 3 1. Aynr )'Ofdo, 32. Kaelin w S!!m()ril, a. 10. 33. ll<nur OOl0<, a.g.m.. a.55. 34. "Domkad Re $0ytttl'. a.54. 35. il<nur OOlor, o.g.m .. a.155. 38. -0.mkad lit SOytttl-. a.54. 37. Ayn1yordo. a.158. 38. i knur OOltr, 1.g.m.. a.55.

u.n,.

39. ·o.mkacl Mo

50yt-.i·. a.55.

40. Morel oon... a.g.m., a.51. 4 1. Aim• yordo, a.42. 4.2. •Kad:1n w S6mUr04', t.3&. 43. llcnur GUlor. a.g.m., a.SS. 44. Kadn So<unu Onrlno · -· Engolt, 1844." '91ndo. a.20.

0.... MUUci)!!l!n. Q!!1etin 10konl'ndon ~

' 45. Aynoyerdo, a.2&-29.

BiR iKD'Li iLE GORU~ME I

•• I

Kad1n oraDtlenmeslnhi giindemde oldutu ~u giinlerde 12 Eyliil aaceslnln ~ kad1n dernejllnden - IKD (llerici Ka d1nlar DemfAI), DKD (Devrimcl Kadmlar Demeji) ve AKO (Ankara Kad1nlar Demeji)- kadmla ria goriitmenln, e~mlte .. bugiine llttkln dfAerlendlrmelerinl aktarmamn yarar h olacatin1 dO~ DndDk. Ilk gorii~memlzi IKD Istanbul Fatlb ~ubesl kuruculanndan Flllz AAin'la yapt1k.

.• .

SF KAKTOS : FOiz, IKD

Bu ivme kad1nlara da yansld1. Kuruculannm c;-O!)unun siyasi bir g~mi§l vardi: polltik Orgiitlerden, O\'jrenci derneklerinden vb. mesela ben fakilltede O\'jrenciyken bOyte bir dernek kurulaca\'j1m duyup ka· t11d 1m.

zaman, hangi dlnamijlin 1onucunda kuruldu? Kll(j Oyeli, ka(j 9ubeli blr OrgOttO? Ve hengi kachnlen, hangl 811111(jle OrgOtlemeyi hedefliyordu? Flllz: IKD Hazlran 1975'te kuruldu. 70'ierdeki genel demokratik yiikseli~ dOnemlnde, gen~lik, O\)retmenler, sendlkalar OrgOtlenlyordu.

IKD 'nin

kad1n

sorununa

yakla~m1m ~Oyt11 Ozetleyebiirlm.

I '

,,I

I I

KAKT OS-2

Kad1na bak•$ ild temel bak1$ a91s1 etraf1nda toplanir. Blrinclsl clnslyetler aras1ndakl el}ilslzlli)ln, blr bal}ka deyi§le kad1n sorununun blyolo!lk etkenlerce beliriendiQI sav1ndan yola 91kar. DiOeri lse bu O§ltslzliOln toplumsal ve tarihsel olgulardan kaynaldandJ01n1 s6yler. IKD de bu lldncl bakllJI yanl sinrtsal bak•IJI benlmseml§li. Kadin sorununu toplumu yukandan &IJ80rya bOlen sinrt ger9e(llnin d1$1nda gOrmOyoruz. Arna kadin sorunu aym zamanda clnsier aras1 e§itsiz!IQI kendl yap1sinda ta§ld101 l9ln kad1nlan ku§Stan blr bOtOnsellll)e de sahlptlr. Kadinlar ao1sindan tek blr mOcadele sOreclnln lld yOnOdOr bunlar. Hadef lse her tOrlO O§ltslzllOln kaynaO• clan toplumsaJ ve polltlk ko$Ulard1r.

IKD kurulurken ba~•$ aQ1S1 kadin1n sOmOrOlmeslnde ve ezllmeslnde stmlsal temell vurguuyordu ve daha 9ok 1wi-emek9i kadtnlann sorunlanna ve OrgOtlenmeslne yonelm1$tl. TOzQOOnde tOm kad1nlann sorunlanna 90zOm arama perspektlfl vard1 ama pratlkte i~I kad1na yOnellnm~I. Arnao sosyalizm loin kadinlan OrgOtlemek, kadin sorunlarin1 ! opium gOndemine gellrmektl. Kadin klmdlr? Tarlada 1rgat, tabrlkada i$01, rek1amda pazarlama arac1, ikokuda O(lretmen, evde ev l§lerlnl yapan vart1k ve bazen sermaye. Kadtn bunlann tOmOdOr. BugOnden geom1$e bakt1(l1mda IKD 'nln sadece 1$0! kadtna odakland1(l1m gOrOyorum. Ancak bu arada bellrtmem gereken bir nokta var. BugOnden geomi§teki dar kapsamh bak11J1 ele§llrirken §Unu da goz ard1 etmernek gerek:

Modemle§me oabalannin yo(lun· l~101 1920'1erden bu yana, g09IO blr kad1n hareketinln var1t01ndan soz etmek kolay deOll. Bu sore !Olnde daha i;ok burtuva kad1n OrgOtferi vard1. Arna toplumsal piramtne kendllerine ayr1lan yerden pek §ikayetoi olmayan, kadin sorununu e§lt haldar 9lzglslnde bie die getlrmekten korkan, belld bunun billnclnde bile olmayan OrgOtlerdi bunlar. Yak1n g~l§lekl en etkln kad1n i:irgiilO herhalde IKD 'ydl. 1975'1erde TOrklye'nln gOndemlne Onemll ve yeni konuar getlrdl: E§lt 1$e e§lt Ocret, anal I{)in topl umsal blr i§lev olmas1, her 1$ yerine kre§, u usiararaSl Onemll dayam§ma gOnlerinln TOrklye'de oturmas1, 8 Mart'lann y1(l1nsal olarak kutlanmas1 (billyor musunuz bugOn 8 Mart rahatoa kullamrken, gec;ml§te 8 Mart kutlam1$ olduQu loin halon cezaevlnde yatan IKD 'Iller vart).

IKD sonrakl kadin hareketlerlnl etkUedl. Grevlerde yiQ1nsal kadin gruplanmn, toprak l$09llerlnde kad1nlann, l§Slzllk ve pahal1hk konusunda pazarlarda tencere tava eyteml yapan kad 1nlann, cezaevl kapls1nda OOlunun, k121nin, kocasinin dlrenl§lne katilan kadinlann harekellUIOlnde etklsi oldu. Eksildllderl . ne olursa olsun, gelecekteld her kad1n hareketlnln IKD 'nln deneylmlerlnden 01karabllecei)I 9ok §ey var, OrgOtlenme alamnda, sahlp 01ktl{)1 konularda. Ve IKD 'nln yiQ1nsallJ01n1 sadece Oya say1Slyla del)eriendlrmemek gerek.. Ad1m att101 konulardakl etklnlli)I, kamuoyunun gOndemine getlrdlldert, ula§11Q1 kadin kltlesi onemll.

BIR IKD'LI IU: GOROSME femlnlstlerln demelderinde kadmlar ayn OrgOtlenmell ama ortak eylem konulan bulunabllir. OmeOin Ban§ sorunu. EOer sava§ta kad1mn lkil olarak i;ektiOini dO§OnOyorsak, ban§ mOcadeleslne blrtlkte girl§ebiirlz.

SF KAKTOS: 'Gec;mlfte tOm kllc:hnlara y&nelemedlk' dedln. Sence IKD uhlp olduQu bak19 ac;'*ryla tQm kad1nlan kllpuyablllr, taleplertnl dlllendlreblllr mlydl? Flllz : Behce IKD o haliyte daha genl§ kapsamh bakablirdl meseleye. Zaten ya§8m1 keslntlye uOramasa pratlk bunu dayatacakt1 ve IKD gen~emek, tom kad1nlan kapsamaya yOnelmek · lc;ln i;aJ1§8cakt1.

Arna bugOn a1t1k tek blr kad1n OrgOIOnOn bOIOn kad1n sorunlanm ,.OZOmlemesl olanaksiz bence. Kad1n sorunan ~ i;;~ltll. Hangi kltle merkez ahnacak?I Her sorun lt;;ln kad1nlar kendi birimlerinde OrgOtlenmell bence. Ve fark11 gruplar belkl belll bir 01tald1k. eytem blrtlOI. federasyonda blr araya gelebllr. ya da paralel i;;all§ma it;;lnde olabl lr. Mesela dayak sorunu tOm kad1nlan llgiendlriyor. Dayak Kampanyas1 lie !Om kad1nlara ula§abillrsinlz. Oysa ~It 1§8 e§lt Ocret mOcadeleslyte sadece emeki;;i kad1nlara ul~liabllr. ~1111 alanlarda c;all§· mak gerek. Tek blr merkezl demek tom kad1nan OrgOUeyemez. Toplumsal ai;;ldan heterojen blr knleden sOz edlyoruz. Dolayis1yta bOyle bir kitlenln OrgOtlenmeslnl tek blr bli;;im lt;;lnde dO§Onmek olanakh deOU. DeOl§lk sorunlan ya da hedefteri etraf1nda de01§1k OrgOtlenmeler. OrgOt bli;lmlerl gell§ebl lr. Kald1 kl kad1n sorununa farld1 bak1§1ar da farkh OrgOtlenmelere kaynak olu§lurablllr. Her meslek grubunda, sendlkalar· da. paltlerin kadm kollannda.

SF KAKTOS : Flllz, gec;mlfl elettirmene·yol ac;an ne oldu? Neden tek bir &rgOt d090ncellni benimaemiyoraun ar11k? Fillz : Her§ayin blr ba§1 var. X alan1nda ba§hyorsun, mOcadele glderek karma§llda§ryor. Kar.;ma i;;1kan problemleri a§mak li;kl yol yOntem anyorsun. 0 dOnemde IKD genel bir i;lzgl saptam1§t1 ama pratikte sadece bir keslme yOnelindi ve bunun sonunda bakt1k kl tom kadmlara ula§amryoruz. Pratik blze yenl blr bak1§1 dayatt1 yanl. SF KAKTOS : C8fltil gruplann mllcadelHI gerekll dedln. Genlf blr yelJlllzede femlnlatlerden, aoayalllt kad1n derneklertne, Vak1f'tan lalamci kadmlara bir hlreketlenme var. Bu gruplar lc;ln ne d090nOyoraun? Flllz :Feminlstlerin kadm sorununa katk1ian oldu ve desteldlyorum. Demokratilde§me sOrecinde ortaya at1labilecek sorun ve t;;OzOrnertn hepslnde ortak hareket edlleblllr diyorum. Oltak noktalan bulmamn yolu aranmall. Valof ve lslAmc1iar li;ln de ayn1 §ekide. Bunlar yolkmu§ glbi davran..maz. Sorun olarak oitaya ne getlriyorlar, hangl kad1na sesleniyortar. bakmak 13.zlm. DOnyaya balo§ ai;1s1 genl§ olmah. Hepsinln uzla§ablleceOI oltak noktalar bulunup biriikte I§ yapliabl mell. ·

KAKrtlS ·2

Ama Ole yandan. kad1n sorununun yard1m demek1eriyle c;OzOleme· yeceOine lnanryon.m. Bunlann ne 18Wnduklan da Onemli. Bu kad1nlar kendi konumlanndaki kad1n erkek e§ltsizliQinin s1mfsal temellni gOrmOyor1ar. Mesela VakJf'1n medeni nikah yapt1rmas1. Evlendirdilderl kad1nlar zaten aHe k;inde bir sOrO sorun ya§1yor. KaOICla auan bir imza Onemli deQil. Hk; bir ~yi c;0ziimlemez. Belki lhlAki deQer yarg1Jan ac;is1ndan rahetlatir kad1m o kadar. lslAmciar ic;in de benzer ¥1kilde, destek vertrken olaym doQru olup olmacl1Q1na bakmak" laz1m. Mesela ayn OlobOs meselesi. Kadm ve erkeQln lleriye dooOk bir c;aQa doOru bir11ktel1Qlnden yana lsek. gertye dOnOp kad1n·erkek ayn OlobOs, ayn tiyatro vb. uygulama· lanna yol ac;acak ~yferde bir11kte olamayiz. Arna ba§ono mesele· slnde kachnlar ba§OnO takmak is· tlyOl'SI, bu onlann bilec&\')I 1$. Sm1rlama getlrmemek laz1m. Demokrasi sadece bizim l<;in deQil, helkes k;ln olmah. 141· 142 kalksm dlyorsak, 163, 171, 173 de kalksm demek 14.zim. SF KAKTOS : G~ml9te diOer klldm derneklerlyle lllfkllerlniz nasddr? Blrllkte If yapt1naz m1 Ille;? Flliz : Biz hep dlOer Org011ere ortak

eytem c;al)ls1 yapt1k. Merkez Yonetirnde olmad1Q1m ic;in tam bi gl veremey~im ama gOr~meler oluyordu. SF KAKTOS : Famlnlstlere ve bazi tezlerfne dOnebillr mlylz? Erkek egemenllQI ve clnslyetc;I

sistem glbi kavramlan nasll deQerlendlrlyorsun? Flliz : Kadm ve erkek hep vard 1 ama kad1n sorunu smlfll toplumla onaya c;1kt1. S1mflann onadan kalkmasiyla da sorunun c;OziimO mOmkiin olur ama nihai olarak bilincin Ost dOzeyinde c;0zOmle· necektir bu sorun. Sosyalizmde de kadm sorunu var. var ki o Olke· lerde de kadinlar demekler kuruyor1ar. Kadm sorununun temeli s1nlfsal ama dlnsel etki var, gelenek1er var. A§1lmas1 Ost yaplda bllinc; deQl§ikliQiyle olacak. Erkek egemenliOi de s1n1flar1a birlikte ortaya c;1km1§ bir §ey. Kapltalizmde de burjuvazinin i§ine yarad1Q1 ic;in, sOmOrOsOnO anirmak i<;in kOrOk1endi ve kad1n sorununun bir parc;as1 oldu. SF KAKTOS: Clnalyetc;illkten sOz ac;llm19ken aile konusunda bir sorum var. Smit temellnde tahlll yaparken IKO alle kurumunu hedef almad1 deOll ml? 12 Eyliil Onceslnde sol genel olarak bu konunun Ost Onden gec;lyordu zaten. Fillz :0 donemde pek dO§ii· niilmOyordu. Genel sol bak1§1n bir etkisiydi herhalde. Bak1§ ac;1s1 hep l§<;i-emekc;I kad1n, l§yerl ve s6m0· rOnOn getlrdiOI ill§kllere odak· lanm1§11, aile l<;indekl ezHme iii§· klsine deQil. Bu konu Ozenne eQilln· mesl gereken bir konu. SF ICAKTOS : BaZJ sol gruplar klldm sorunlanni 'burjuva demokratik hak' ve etitlik talebl c;erc;eveslnde gererek femlnlzmln burjuva kleolojlsl okluQun u

BIR IKD'LI ILE GOROSME lddia edlyor. Bazi temlnlstler lse e91tllk d&Oll, erkek ve kadm konumlanmn d&Oltmesl lc;ln mOcadele edlyorlar. Ne dersln ? Flllz : Bence kad1n erkei< ~ltl~i saOlanmah. Kad1n sorunuoun ¢ · zOmO il;in bugOn onerilen bOtOn ¢z0mler demokrasl mOcadelesl· nin bir par~ld1r. Ertelenemez. Sistern ~I talep olmas1dolay1S1yla burjwad1r demek bence anlamt1 de(jil. Ben bOtOn glrl§imleri, demokrasl yolundaki her ad1m1 onemli gOrO· yorum. SF KAKTOS : Eskl demek tlpl OrgOtlenmelere elettlrller yoneltlldl. Omeijln femlnlstler hlyerartlk yap1lar yertne daha geytek Orgiltlenmeler Onerdller. Bu konuda ne d090nOyorsun? Flllz : Hiyerar§iyte ne kastediyor· lar? Bence demOkratik merkeziyeto;;ilik genel bir orgiitlenme ilkesidir ve kadin orgOllenmesinde de uygulamr. zaten iyi i§letilen bir demokratlk merkezlyet9ilik tabamn taleplerinideOerlendirir. SF KAKTOS: Eskl blr IKD'll olarak yenl bir OrgOtlenme, hareketllllk soz konusu mu senln lc;ln? Flllz : IKD'nin Oyeleri ve potanslyell var. 12 EytOl'le birllkle iKD"nin OrgiitlOl~O sekleye u(jrad1 ama hareketlillk durmadt. Herkes kendi biriminde, ama sendikada. ama mahallesinde hareketliliOini sOrdOrdO. Bu kltle genel olarak gec;;mi~ nas1I deOerlendiriyor bil· miyorum ama samnm ya~nan de0i§imler herkesin perspektHinl deOl~tlrm~ir. Vine de ben sadece kendi ad1ma konu~bilirim.

En geni§ kad1n yig1n1na ula§mak yine esas olmah. $ahsen ben kendi sorunlanm o;;evreslnde ?1§1r1m. Blldi(jim kadanyla §U anda bir dernek kurutmas1 sozkonusu deOil. GeleceOlbllemern. SF KAKTOS : Halen 4 kadm dern&OI var. Bunlar hakkmda ne d090nOyorsun? Glrtp 91h9mayi hie; dOfOndOn mO? Fillz : Olumlu glri§imlerinl destek· liyorum ama 9<1h§may1 dO§Onmedlm. Bu gruplan reddett~im lc;ln deOll; her dernekle 981~1hr. Ancak herkesln kendi ideolojlsine gOre kadin sorununa bir bak1~ a9111 vard1r. Her derneOe girmek durumunda deOlllm. Arna olumlu yOnlerlni destekler. kendl ili§kide bulundu(jum 99vredeki kad1nlarta birlil<te yapacaklanna kat1lablirim. SF KAKTOS : 1988 y1hnda kadmlar ac;111ndan ne tOr talepler One sOrmek anlamll sence? Flllz : TOrkiye'nin gOndemindeld sorun demokrasl mOcadetesinin kazanrlmasld1r. BO!On toplumsal g09lerin (kad1nlar. gen9'ik vb.) faaliyetlerinin demokrasi mOca· delesiyle birle§lirilmesl gerekir. Bu alandaki o;;1k1~lar. giri§imler destek· lenmeli. Demokrasiden kast1m en geni§ anlamda ama yak1n hedel olarak bu sistem il;inde de mOcadele edllmell. SF KAKTOS : Flllz, gOril9meyt kabul ettlOln lo;;ln tetekkOrler.

KAXT()S-2

KADIN SORUNU iSLAMCILARIN GUNDEMiNDE: NEREY.i路 KADAR?

路,

, 路I

:.' I

I 11

Kadinlar ~mlanna dair konu楼Mya ba~ddar ve Oyle gOriiniiyc.r '<i en olumsuz k~llarda bile vaz ge~meyecekter. Son yllarda lslP'Tl ~1 hareket lcinde yer alan kadrnlar arasrnda da blr harekettilik, "kadere" ba~ald1r1 ve tarlhl yeniden yazma lsl~I gOzlenlyor. Bu yazmda. lslamc1 hareketln kadrna bak1~1 ve bu hareket lclndekl relormcu kadrnlara ili~kln Onermelerime ge~eden Once, blr noklay1 acrktamak lstlyorum.

KA.DIN SORUNU lSLAMCILARIN GONDEMINDE Okuyaca(jmiz yazlCla Kur•n'dan hk; blr "ispadayicr ayete gOnderme bulunmayacak. 'Islam ve Kadm' konusundald y&Zl ve konuomalarda genel blr 8\')illm, Kurmn'da kad1nlara ii~in aye!lerl efe alarak befli tezleri savunmak veya ~rOtmektir. KutsaJ Kitabm lncelervneslnl gereksiz gOnnemelde blrfikte. kadtnlann ezirnesi veya ya§arnlanna dinin katk1 ve mOdahalefert hakkinda konu$(118k ~n Kuran'a gOnderme yapmak bence §andeQil. lkl nedenle : 1· lnsanlann ya§llm1m ideolojik ve kOltOrel ac;ldan dOZenlerne ~levi gOren blr ldeolojlk kene olarak din, tarihln c;ok eskl zamanlanndan beri (kad•nla er1<ek aras1nda ~itslzlik konumlan onaya c;1kt1Q1ndan bu yana), lster c;ok tannh bazt dlnlerde olsun, ister ondan sonrakl tOm tek tannh din· lerde, ac;1kc;a kad1n1 erkekten ~O• gOrmO~. en az1ndan "do(lurgan di§i" konumuna hapse:meye c;all§m•§lir. ldeolojlk sOylernlnde ve bugOn ya§am1maa mildahale blc;imleriyle olsun, lslAmin dl(jerterlne gOre hie; blr Ozef yert yok.

2· Org(ldenrnekte olan isl4rnct hareketin k4n11k ve kannaflk ideolojik sOylernl, Kurmn'dan kaynaldansa da, gOniimOZde Kuran'in kendisinden daha etkln; gelenek ve gOreneklerde Kuran'm "sal" blr etldsl sOz konusu de(jl. Tiim blr toplumsal sistemle dolayirnlanarak ve ba~ ideolojiooe k;lc;e gec;ml~ blr halde ka~1maa c;1kiyor islAm. OofayiSlyla, muhatap almamiz, el~tirrnemiz ve kad1n konusundakl S8\ltarn·M irdefememiz gereken merci Kutsal Kitap de(jil, onun bugOnkO uygulayic1lan.

lshimc1 Hareketin Kad1na Bak1~1 Yukanda lslAmin di(jer dinlerden ayn Ozal blr yerl yok dedlm. lslAmc1lann bu teze derhal ka~1 c;1kacaklan kesln. Zeman• gazeteslnde yayinlanan yaztlann hernen hepsinde Allah'1n asl1nda kad1m ve erke(ji kul statOsOnde ~ltledlOI ve Kuran'1n kadtnlan korudu(ju savunuluyor. Blze aunulan c;er~ve tu :Kadin ve erkek Allah gOzOnde e~ittir. BugDn varolan tOm e§itsiztllder, baskl ve sOmOrO, patriyar1<a. kapltalizm veya dl!)er dinlerin, hasi1 Ban'mn sebep oldu(ju haksizhldardir. Toplumumuz bu c;erc;eveden c;ik1p Islam dlnlne gOre dUzenlendl(jinde, kadtnm sOmOrOsO de otomatikman son bulacaktir. QOnkO kadin fu~. ~ yerindekl SOmOrO ve lstedl(ji glbl OrtOnememek yOzOnden ezlmel<tedir. Ne var kl bu lslAm toplumunun ideolojlk dOZey di§tnda nas- l~eyece(ji konusunda net bltgi yok. Daha Onemllsl bu sOytemde toplumsal gerc;ekll{lln temef bazt kategorilerine hli; yer yok. Ba~n sona Batt kapitallzmlne IAnetle dolu yaz1lann hic; blrlnln (sosyallzmden nelret ettiklerlnl sOylerneye gerek yok) atternatif blr lktlsadl slstem OnerdlOi sOylenemez. Falz lstemlyorlar ama bankaya evet; vlskl ve Marlborough lstemlyorlar ama tlcaret ve ithalata evet; a(jir sanaylye, kOc;Ok sanaylye evet.

KAKTtlS ·2 art1-deQer ve sOmilrOye evet BOIOn istedikteri ideolojik/kOltilret dilzeyde bir lsJAmi reform, losacaSJ Ballh olmayan bir kapitalizm. Tilm tarihe statlk bir bak1~a bakan lslamc1 ideoloji, maddeci bir tarih anla~1m savunanlara ka~1 siirekli olarak 'Sizi Bat1'mn kavramlanyla anlayamazsm1z" savim One sOrerek bir t~a iki k~ vuruyor: Hem statik a91ktamalanmn yanrt veremediQI noktalann OstOnO ortOyor, hem de olas1 her tOriO rasyonel tarll§ma zeminlni ortadan kaldmyor. Aydin Gent;ay'1n :Z.man'da yay1nlanan "Kad1n Problem!" ba§hkl1 yaz151nda 9ok gOzet Hade ettlQI glbl, ya§Srna "feministlerie ayn 9er9eveterfn lt;inden bakiyot"'lar. Ger9ekten de maddecl erie lsJAmc•ar arasmda bir "99r9eve" fark1 ve sorunu mutfaka olacak. Hatta tam da birbiriyle uyU§Srnayan bu t;ert;eveler nedenlyle, bmeQin lslAmet kad1n haklan savunuculan ile feministler aras1nda diyalog kurmak arzuayacaQ1m1z kadar kolay olmayacak. (Bu konuya ileride de\'jineceQim.)

* Bu yazlda 9e§itli yazarlann Zaman gazeteslnde t;e§itli tarihlerde 91kan yaz1lanndan yarariand1m. Gazetenln bir 'Kad1n Sorunu' sayfas1 var: Sayfa 9. Yaz1 boyunca her ad verdlQlmde bir dlpnot dO§mektense, tarama yapt1Q1m s1rada kuland1Q1m say1lann tarlhlerinl blr kerede vermeyi yeQledim. ligilenenler gazetenln &§SQldakl saylianna ba§vurabilirier: 4.1 1.87, 25.7.87, 29.7.87, 25.9.87, 29.9.87, 18.7.87, 12.9.87, 20.1 0.87, 10.11.87 $imdi, hem femlnistler olarak bizim lsJamc1iar1a. hem de radikal lsJAmcllann devletle "kar§l ka~iya" geldiQI blr orneQI, !Orban olay1m ele almak istiyorum. laik ama mOslOman devletimiz, kemalist geleneQiyle lsJami ideolo)I araSJnda yalpalarken Oniversiteterde tOrbam yasak etti. Radikal islamc1 gruplar bu yasaklamaya kar§1demokratlk hak1anm savunmak OZere gOsteri ve protestolara ba§lad1lar: "Devlet vatanda§1n giylm ozgOriOQOne kan§mas1n!" Bu somut olay1 deQeriendirmeden bnce !Orban orneQinde "ka~1 kar§iya geten" devlet ve islAmc1lann blrblrierlne gert;ekte ne kadar "kar§I" olduQuna bir bakmak yarari1 olablllr.

.i ·'

..•• I

Neredeyse bin yild1r isJAm ldeolojlslyle l9i9e ya§iyoruz. Islam. feodal Oretim tarz1nda hakim ideolo)ik kerteydl. Kapitalizmde ise laik Cumhuriyet devlet bl9iml alt1nda kOltOret alana hapsoldu; ekonomlk, slyasl kertelerin d1§1nda kald1. Kemalistlerin iktidardan uzakta§tmld1Q1 DP doneminden itibaren de islAmc1 ldeolo)i, tarikadar, hOkilmetler ve muhafazakAr partiler dilzeyinde t;e§itli yoQunluklarda one 91kt1. 12 Eylill'den sonra ciddi bir milsJOrnanla§ma sorecl ya§Sd1\'j1m1z at;1k. Ba§bakan hit; blr konu§mas1m AJ1ah1n ad1m anmadan bitirmiyor. Dernet;terde neredeyse zamlarin bile tannsal buyruk oldu\'ju ima ediliyor. Ancak ote yandan da dilnya kapitallzmiyle en yoQun ili§kllerin ya§Snd1Q1, yabanc1 sermayenin yatak odalanm1za kadar girdi\'ji blr dOnemdeyiz. MOslOman, milliyet9i, muhafazakAr ve sonuna kadar "kb§e donoco kapitalist" ANAP'ia daha "pill" blr lslAm1

KADIN SORUNU ISLAMCILARIN GllNDEMINDE savunanlar arasmda baz1 i;ell§kiler basm1n ve demokraslclerin ilglsinl

Qekiyor: MOslOmanlar 12 EytOl'de lslamc1 geni;lerin de l$kence gOrmesinden ve Onlversiteye tOrbanla glrmemeklen ~lkayeti;l oldular. Oarbenin kuyruOu onlara da dokunmu~u c;OnkO. Genel bir demokrasi sOytemi ~eslnde lktidarta ciddl ~l§klerl varm1§ glbl gOsterUmeye i;ah$1lan isl4mc1 gruplann bence ANAP lktidanna ka~ olduOu rek nokta, devletin kemalist gelene()lnln yeterince yik•mam~ olmaS1ndan duyduklan rahalsahk. Laildik konusundan vazgei;isin, ~rial hOkOmleri uygulanS1n, bu gruplam bugOnkO hallyfe TOr1dye devtetiyte hii;bir Qeli~leri kalmayacak. Bu balo§ ai;15'Y1a tOrban olayina ll~ln vurgulayacaOm lki nokta var:

1• 08\ltetin vatanda§lann giytmlne kan§masina kar$iyim. Ve heri<esin, her konuda OrgOOenme hakk1m savunuyorum. Bu baOlamda. isl4mcllar istiyoc1arsa OrgOtlenslnler, !Orban takmak ii;ln mOcadele etsinler. Onlann ancak bu haklanrn savunurum, tOrban takmalanm de()U. Bu ikisi aras1ndaki

farln QOrmemek ciddl blr tahli hatasi olur. Genel bir demokrasi anlayi§tm ve 'sivl toplum'un k1.rulmas1m savunanlar bu yantlg1ya dO~Oler. •lsiamc1 kad1nann okuMara tOrbanla glrmesi'nl savundular ve bOytece isl4mcllann i;eri;eveslne girdler. Yanh$ tahlU ve yaM1n bu gOZel Ome()I feministfer ai;is•ndan i;ok O()retlcl bence.Benlm blr femlnlsl olarak tOrban takmak isteyen kad1nara sOyteyece()lm $U olur: "l'Orban veya ba~ka blr konuda sizin de ·lie ama herkesln de- OrgOtlenme hakk1 olmahchr. Bu kadar. Benlm lse slzlnle asll .konu§rnak lsteyeceOlm konu ba§ka. Ortonmenin kadm1n ezlmeslne. clnselllOlnln do()urganl~a hap~ilmesine katk1s1 konusunu d0$0ndOnOZ mo?• lslAmc1 kad1nlarla dlyalog kurmamn an1am1 benim ii;in. onlara femlnizmln kavramlanm, mOcadele perspekllflnl ve lslam1n nas• kad1nlann sorunlanm yamUayamayaca01m anlatrnak, heplmiZln ortak ezllme noktalanm tart1§mak. kad1nl11)111u1 nas1I ya§ad101m1z1 blrblrimlze aktarmaktir. Ne oldul)u i;ok da belll olmayan "demokrasi" li;ln blrllkte eytem yapmak de()ll. Bir ba$ka somut Ornek "Hammlara Ozel OtobOs KampanyaSl"nda ~nd1. lslamc• ar K1d1n ve Alie derglsl OncOIOl)Onde kad1nlann otobOslerde vb. rahalsiz edilmeslnden kalkarak; •ayn otobOS" tahsisi talep eden blr kampanya ba§latt•ar. Niyet <;Ok a~k. Kad1nlan zaren erkeklenlen uzak tutmaya, Ortmeye i;ai1$8n is1Amc1 ldeolojl l§tQlnda. erkelde kadr11n "y&$8m alanlan" ayinlrnak isleniyor. Bir harem gelenel)inden gelen ve kad1mn toplumsal ya$8ma ancak Cumhurlyel d6neminde katllablldlOI bjr Olkede, clddi bjr "geri dOnU§" talebi bu. Bu konuda yanll§ buldul)um blr tahll de feministlerden geldi. Zaman'da AyseA Kutar'1n femlnisllerle yapll().1 gOrO~mede Kumru Tok·

KAKTOS-2

tam!§. "kadtnlara ayn, erkeldere ayn otobOs olmasina kad1nlan tten nedenler var demek kr dlyerek kampanyay1 destekledlQlnl bellrttl. Kad11lar l9ln erkelderle blrarada y*mamn i;ok zor blr sOrii yOnO olduQuna kat1hyorum. Ama buradan otobiislerl ayirma taleblne atlamak, en awldan fernlnlstler ay1sindan kavramsal blr yanl1~1k l90rtyor bence. Tam da bugiinkO erkek ve kad1n konumlanna ka~1 91kt!Qun12, ezllmek, a§&Qtlanmak, taclz ve tecavOz edllmek lstemed!Qlmlz 191n erkeklerln blze bunlan yapmas1na angel olmahy1z. Bunun yolu ya,am alanlar1m1zi onlardan ayirmak d~ll. ayn1 dOnyada mOcadele ederek bOyle davranamayacak erkeklerln ya§Bd1{11 blr diinya kurulmasina ~h~ktan gec;er. Kumru'nun "kadlflian . ayn otobOs taleblne lten nedenler'' var demeslne katdiyorum ama lslAmc1 kad1nlann ayn otobiis lsterken b6yle blr rahats1zl1ktan ~. lslAml blr ya~ tarz1mn a§Bma a§Bma ge11tekle§tlrlmesi stratejlslyle davrand!Q1n1 dO§OnUyorum. Buriu ''komplocu" blr balo§ olarak nlteleyenler 91kablllr ama lsJAmc1lar bu a§Bma ~ma fetlh stratejlslnl o kadar a91k~ savunuyorlar kl, blr komplo sOz konusuysa bu benden 91kmryor. Bu Ome{lln blr ba§ka OQretlcl yam da §Uydu (pratlkten OQrenmek denen ~y bu olsa gerek) : Herhangl blr talebl dlllendlrlrken aomut aonuc;lar1m mutlaka dii§Onmek gereldyor. Olyellm Id ayn otobOs talebl olumlu bulundu ve beledlye kad1n ve erkek otobiislerlnl ayird1. Pekl, erkeklerte ayn1 otobUse blnmek lsteyen kadtnlann durumu ne olacak? Kamusal alanda varolmak blr kad1n l9in zaten ~ zor. MesleQlnlz ne olursa olsun bacaklar1mza veya ay1k yakamza bakarlar. HAI bu lken. blr de resmen ya!jama mekAnlanmiz aynld1Q1nda, erkeklerle blrllkte Y8§8mak lsteyen kad1nlara ne ad tak•acalj1n1 dU§Onmek hl9 zor d~I. Hatta U9 blr Ornek ama, lnsamn akhna o lnsamn tiiylerlnl dlken dlken eden ·urun Kahpeye" flml bile gellyor.

Kadinlar lslanun Taribini Yeniden Yazarsa Ne Olur? lslAml hareket l9lnde blr reform taleblyle ortaya 9lkan lsl4mc1 kadinlann (onlara feminist dlyenler de var) sOyledlklerlne gellnce... Ilk kez 23 Ocak 1988'de BaQlarba§•'nda diiZenlenen• Kad1n ve Islam• panellnde Clhan Akta§'•n konu§mas1nda dlnledli'jlm bu refonncu yakla§•m §Oyle OZet· leneblllr. Tarth sorgulanmah ve lslAmc1 erkeklertn tarafl1 yorumlan nedenlyle tarth sahnesl d1§1nda b1rakdm1§ kadtn toplumsal ya§Bma kat~mah. Kad1mn tarthsel mlsyonu tom gOcUnU kendl yapic1hi')1 19ln kullanmakt1r, yanl ayn1 anda 90tuk doQurmak, §llr yazmak, sOylev vermektlr. Kadtn erk$ hem destek olmah (ana, 8§, kizkarde§ olarak,) hem de kendlnl geryekle§tlrme mlsyonunu yerlne getlrmelldlr. Eltt H .Toros, Zeynep Onsel, Y•d12 Kavun· cu, Mualla GOlnaz, Sablre OztOrk, glbl adlann Zaman gazeteslnde zaman zaman 9lkan yazdanmn tiimiinde farkh vurgular ve larld1 mllltanhk

KADIN SORUNU ISLAMCILARIN GONDEMINDE derecelerl ie dUe getlrdlkterl lstek §U: Daha p()r ve kadm1 e§lt gOren blr 1stam1 uwnabllmek l9in toplumsal ya§arna kat1imak. Ozeillkte EIH Toros ve Mualla G01naz'1n yazliannda evde erkeQe hizmet ederek ya§ayan kad1mn ezllmeslne dlkkat yeklllyor. Bir i;ok onermelerl femlnlstlerln de savundui')u §eyter. Arna yazarlar femlnlstlerle kan§tmlrnarnak konusunda hassas davramyor1ar oOnkO femlnlst!erl Bab'nm kad1n sOmOrOsOne yanil§ tepkl vererek clnsel OZgOr10k talep eden kad1nlar olarak g01iiyor1ar (kl bu en lyt yorum. Bkz. EIH Torus'un yazlian.)

•..•

ls1Amc1 kad1nlann, tarlhl yenlden yazrna ve toplumsal ya§arna bell! alanlarda da olsa kaUlma mOcadelesinl ook olumlu buluyorum. Genet olarak kad1nlann kurtulu§· miicadeleslne tahli ya da miicadele ara~an sunrna konusunda bOyiik bir katk1s1 olrnasa da. ls1Amc1 kad1nlann kendllerl lftln ooemll blr mOcadele bu. Kurtulu§Umuzun ya~1n her alamnda gOnbegOn verlle<:ek mOcadeleye ba(jl1 oldu()unu bilen blr feminist olarak, lslftmc1lar araS1nda kad1nlann erkek egemenllQlnl sorgularnas1m olumlu buluyorum. Zor ve oell§kill blr uQra§a girdikterini arna bu oell§kilerln en az1ndan sa()hkt1 olacaQ1m dO§OnOyorum. Bir kad1n olarak ezilmeye ba§kald1n lie 1stamc1 tevekkOIOn c;at1§acaQ1anlar, say1lan az da olsa baz1 kad1nlann daha radlka119§melerlnl sa(jlayabillr ve isl4mc1 kadmlar aras1ndan, OmeQln bizlm "OayaQa Kar§1Oayam§ma Kampanya"m1z1 destekleyenler 01kabillr.

0 gOnO gOrmek ger9ekten sevlndlrlcl olacak.

I. 43 .

I :

KAKTOS-2

BO~ANMAK

KOLAYLA~TI

MI?

NalAn Al<dtniz Dlyelim kl bO§llnmak istiyoruz, Medeni Kanundakl deQl§iktikter blze naSll yard1mc1 olabUir? Ilk Once, 743 sayih Turk Medeni Kanunu'nun deQl~n maddelerini blrlne -en lsabetll s~lm blr avukat· tercume ettlrmek gereklyor. Hem dil, hem de anlat1m OrgOsO olarak kanun maddelerinin ana fikrfnl c;;1karmak pek kolay deQll. Okur-yazar olmak yetmiyor. lkl kez okudum. Blrdenbire yabanc1la§1yor insan. Hukukla gunluk hayat1m1z aras1ndakl uzakhk otuz santimetrellk okurna mesafesinden buz gibl yay11tyor insanin vOcuduna. Haytr, bu ipte oynayacak ben olamam dlyebilir insan. Hangi madde hangi gereklfelerte i~eyebilir, hangl maddenin bilmem (a). (b) bendi. bir diOer madde ~rti olduQunda teknik ac;;ldan l~er hale gelebilir vs.. vs. kan§1k... Bu avukatlann i§I. "Asiolan hayatt1r Hat¢em" deyip, hukukun gerisinde llerisinde neler var Seiki o zaman maddeler daha anlaml1olablllr.

·~

du~nmell.

.I I I

lI.·

Kad1n bO§Snmak lstiyor. Seiki evtlllk ezlyete dOnO§mO§. Bunun kanunda var: "~etll g~mslzllk." Me§ru blr gerek98. Ama §U sebepler de olablirdl: art1k hayat1n1 tek ba§1na sOrdOrme. kendine yenl bir hayat kurmak isteQI. Evtlik OnOnde engel belkl. Bunlann kar§1l1Q1 yok kanun rnaddelerinde. Me§ru gerek~ deQll. Aynlma lsteQinin sebebl bu lse. zaten pek c;;ok zoouk gOze almm1§ demektlr. ~nma ve sonraki hayat1n zortuktan. E~erden hang! tarafln daha kusurtu olduQuna bak1larak karara baQlanan "maQduriyet nafakas1"nt da kad1n ba~n reddetmi§ olabilir. Geriye hukuk ac;;1s1ndan c;;Ozume baQlanacak pek bir rnesele kalm1yor, varsa c;;ocuklarin velayeti d1§1nda. ka~•1Q1

EQer koca da bo~nma sOrecini benzer §eklde ya§1yorsa, anla§mah olarak, senelerdlr k&r1-kocalar bo~n1yordu zaten. Son kanun deQi§lktlQI bu durumu me§rula§t1rd1. Ama baz1 zortuklar ilave ederek. Es· kiden avukadar muvekkilleri ad1na neredeyse bir celsede bltiriyorlard1 davayi. ~lmdi taraftann mahkemeye kendllerlnln gltmesl "haklmln blzzat taraflan dinleyerek iradelerinin serbestc;;e ac;;11dand1Qina kanaat getirmesi ve bo~nrnan1n mall sonut;lan ile c;;ocuktann durumu hususunda taraflarca kabul edilecek d Uzenlemeyi uygun bulmas1 ~rtt1r." Olyelim ki hakim c;;ocuklann velayetini anneye verdi. Hallada iki gun babalanna gldecekter ~nmalar

,·

80$ANMAK KOLAYLA.$Tl M l ?

karanm uygun buldu. Hanglmlz hayat1m1z1 layabll1'9oruz? lnsan QOCUQuna yabanc1la~1r.

maklna glbi program-

Tekrar dOnellm. Kaelin yukardakl gerekoelerfe ~nrnak lstlyor arna adam istemiyor. Yenl deOl~kllkle, taraflardan sadece biri de dava attabilir. 'Mldd• 134,. e.tUik me~k

bl~iQI.

motw<ek

haya~

1urdiirmelarl kanctil«in<l.n beklen·

deteelde t.tMtind•n u r11lmit oluru 9'1erden h•t biri bopnma dava.u

•91bifit.

ao•

Yukwd1ld hluada belltilen hallotda, davaon111 kUIUN daha Isa, davallllon 091lan davaya itiraz hakko Ylldw. Bununla betabet bu lt!taz, haldcon k6t(jye kullan~tna11 nitaliQincte IM ve ..imk blfliO.lnln -amoncta davalo ve 9QCUl<lat balomlndan kONMl&ya dOOO< blr yarat kalmamo'°" bot•'"""Y" katatvet-lir." Arna bu maddenln f¥eyeblmesl lc;in evti~n en az blr yil sOrm~

olmasa gereldyor. EQer bir yil ~lddetll gec;knslzlik ya~nacaksa yabana ~ca.k eziyet deQi demeklen alamryor lnsan kendint Bir yil ~aym birbirinizi, sonra gelln bir karara ba{llayahm der gibl. Kendine ayn blr hayat kurrnak lsteyen bir kad1nm, kocas1 bona bu isleQlni ~delll gec;lmslzllkle gOndeme getirmesi gereklyor diyebilirlz. Edepslzllk et derdlnl anlarnasalar da olur hesabt. Zor bir bo~nma bic;iml. Aynlmayi lstemeyen blr koca lie, hem ayn bir hayat 02lemini hem de davact olarak daha az kusurfu olrnayi ba~rrnak zor. yana~sa.

Hanglmiz rnahkernede kalk1p haklme, "kan, netret, dayak yoklur, arna ~nmak lstlyorum, kusurum da yoktur" dlyebillyoruz. Kald1 ki rnahkerneden Once bunlann o<>Qu da olmu~tur zaten.

ben art1k

Bo~nrna tiplerlnl s1ralamak, lrdelemek hem mOmkiin deQil, hem de anlamh deQll. Yukandakl Omekler ,unun lc;lndl. Bo~nmak lsteyen, dahas1 bo~nrnak Ozere emek sarfeden kad1nlar lc;ln hukukl zorfuklann Otesinde g!ic;IOkler var. Bunlarfa - dul kad1n olmak, anahk. ekonomlk soru~rmOcadele sOresl gOze ahnd101nda hukuksal engellerl a~k belki de en kolay1.

Yanliz burada blr noc d~mek gereklyor. Bo~nmadan tek ba~na zina suc;u her an kap1niza dlkllebllr.

~rsamz,

Oiyellm kl, d~Onemiyoruz.

mutlu blr evtlllk ya~m1yoruz ama bo~nmayi blze ne yard1mc1 olabillr?

Evet blr ba~tk da bu olabilir. Soruya verilecek lk temkinli cevap sabtr ve fazietlerimiz. .. Mwuz bir IMlllOe raQmen ~nrnay! dO~nemiyorsak, ~nrna fikrini gllllenslz, rnacerah blr sOrece at•makla ~eoer saydf01mizdan. OIJliJI, anallk, gec;lm derdl, fN derdl, ana babamn en azindan SIZlanmaan, konu-kom~u. etraf... ~ma bir talep hallne gelrnedlkc;;e, bu soruna hukukun da yapabileceQi bir ~y yok.

KAKTOS-2

Arna erkek bo§8nmay1 gOndeme getlrir ve 1srar11 olursa... Erkekler genelllkle yenl blr evtlllk kaplda oldu!)unda 1srarhlar. Onlar evtl lken de pek c;ok lsteklerlnl kad1na ra!)men gerc;eld~lrmlyor1ar m1?

..J '

~ j

~· "I

Evet l!fkek bo§8nmakta 1srar11 otursa, kad1n davac1nin kusurunun daha aQ1r oldUOundan hareketle, bo§8nma davas1na ltlraz edeblllr, lttraz hakklmiz1 kOtOye kullanmad1!)1m1zi lspat ederek, evtlll}ln devam1nda ken· dlmlz ve varsa c;ocuklar baklm1ndan korunmaya deOer blr yaramn bulundUOuna haklmt lkna edeblllrlz. Dava bo§8nma lie sonuc;lansa bile "yoksul· luk nafakasr' alablllrlz. Tabll biz! becerlldl blr avukatin savunmas1 gereklr. Hie; ldmse mutsuztu!)un devam1 tc;ln bu kadar emek sarfedemez. ~ka sorular sormak gereklyor herhalde. Kadmtar. kendlerine ve hayata ka~ gilvenslzlll}t kendlleri yaratmad1tar. Onlar ctnslyetc;I l§bOIClmOnde blr

taraf olarak tarihsel-toplumsal sOrec;te bu noktaya getlrlldller. Tam bu noktada ~yle blr soru gOndemde de011 ml: Kad1nlar lc;ln olan bu 1$bOIOmOnOn sorgutanmas1ni korumac1 yasatar geclk· tlrir ml, kalklda m1 bulunur? lc;sefle~I§

Nafaka, bo§8nm1§ kad1mn ekonomlk sorunlanna blr katklda bulunablllr. Bu katk1nin dozu bile c;ok tart1~1. Otyetlm kl aynhp be§yilz bin lira nalaka atan blr kadm, yOzbln lira atandan daha mt fazla ya§8d!Qt e§ltslzll!)I sorgulama §8nstna sahlp olacak? El)er nalaka evtlllkle gec;mt§ seneterln, kamusal atandan uzak ev lc;lne kapah, dolayist l e gell~rllemem~ beceriterln bedetl otarak ahnryorsa daha anlamt1. E§ltslzllk her ekonomlk dOzeyde yenlden Oretlleblllr. Yoksa, yOksek gellr11 blr allede kocastndan blr mllyon harc;hk ya da nalaka alan kadmm. ya§Bd1!)1 e§ltslz111}1 en c;ok sorgulayan kadtn otmas1 gereklrdl. BOIOn bunlardan, kadmlann ezlyet c;ektlkc;e daha c;ok blllnc;lenecelderl sonucu asla c;1kmamal1. Kadtnlar yetert kadar eztyet c;ektyortar zaten. Arna. blllnc; unsurunun e§flk etmedl\}I blr refah sOrectnln, blr koruma sOreclnln de toplumdakl clnslyetc;I I§ bOIOmOnOn sorgulanmasm1 kendlll(jlnden .gClndeme gettrmeyeceOlnl sOyll!fnek lstlyorum. Kald1 kl az gell§ml§ Olkelerde,kad1nlann hayabn1 kolayla§t1ran yasat dClzenlemetertn, sosyal kurumlann gerc;ekle$mesl de c;ok tart1~1. Kadtnlann hayatmt kolayta§ttracak tum yasal dilzentemelere tabll kl sahtp c;tkmalryiz. Arna hukukt kazan1mlanmiz, ba!)1m51z kadtn mucadeteslntn vart1!)1 lie daha mOmkOn ve anlamh.

Korunmaya muhtac; lnsanlar oldu!)umuz yasalarda, bii!On toplumsal lll§kllerde yeterlnce me§ru zaten. Bu konumumuzu daha c;ok m8§rula§llrmaya de011 neden korunmaya bu kadar muhtac; oldu!)umuzu, Oyte blllnmek lstendl!)lmlzl sorgulamaya lhtlyac1m1z var.

1:!·

".(, 1•I

FEMiNiST AVUKATLARLA SOYLE~i Botanma Yasas1'odakl dti11lkllkle llglll olarak Da)'llia Kart• Dayaru1ma Kampaoyas1'odao Canan Ario ve Flllz Kerestoc:lotfu (Feminist derglsl yuarlanodao) lie blr s6ylql yaptak. Feminist aYUkatlar bukukuo s101rllliain1 vurguluyor, kad10 bareketloln esa.s y6nelmesl grrekeo beddlo temelde yatao toplumsal H11kller oldupoa ootmle dlkkatl ~klyorlar.

kotiiye kullamlmad1(j1mn haklmde.

SF KAKTOS : Kanunun metru •ydl§• b0f8nma Mbeplerlnl 1aralayabWr mlylz? Flllz Keresteclojllu: Sebeplerde blr deQl§lkllk yok. $1ddetll gec;lmslz· Ilk, zlna, pek fena muamele, hayata kastetme, curum ve hayslyetslz blr hayat sOrme, terk, akj hastal101 (en az OQ sene sOrm~ olan) . SF KAKTOS : Yenl de01tlkllklerte bot1nma kolaylaft• ml? Flllz : 134. Maddedekl, "kusuru daha QOk olan taraf dava aQamaz" hOkmil kalkt1. $1mdl her lkl taraf da dava aQablllyor. canan Ann : Evtlllkte, ijlddetll g99lmslzllk ve bunun mii§terek hayat1 c;ekilmez hale gellrdl(jlnl, taralar lspat etmek zorunda ldller. Davay1 daha az kusurtu tarafm ec;ma hakk1 vard1. 134. maddedekl de(jl§lldlkle her lkl taraf da dava aQablllr. ltlraz hakk1 daha az kusur· lu olan tarafta. ltiraz hakk1mn

takdlrt

Bo§8nman1n zorta~1nlmas1 pek QOk sorunu berabei1nde getlnyor. Dlyellm kad1n aynlmam dlye dlretlp senelerce ~nmayablllyordu. B~nmamakla kendlne de pek !;Ok kOlfetl yOklemll} oluyordu. Orne(jln, kocas1 lie m~erek hayat1 sUremlyor, bal}ka blrl lie olma l}anst da az. B~nmay1 zorta§· t1rmak, 6rne(jln zlna su9unu da gUndeme getlreblllr. SF KAKTOS : Evet 10-15 1ene dlretlp koca1mdan b0f8nmamlf kad1nlar, neredeyae cln1lyet1lz dlyeblleceOlmlz blr hayab 10rdOrmeyl yejlleyeblllyorlar. Flllz : Daha onceden de taraftar anlaijmal1 olarak bol}anablllyorlard1. Kusuru blr taraf Ostlenlyordu. Dl(jer taraf dava a91yordu. $1mdl anlal}mall bo§Snmalar me§ru hale

geld I.

KAKT OS ·2

tarihten ltibaren, uygulamaya dair bilgiler §O~e :

SF KAKTOS : EvllllOln en az blr yll aiirmOt olmaa1 prt1 getlrlldl. Bu 9art yenl gallba. Allz : Evet yeni. SF KAKTOS : Bir de anla9mah bofanmalarda, taraflar ad1na 1vukatlan davay1yiirOtOyordu. $1mdl haklmln taraflan blzzat dlnleme zorunluluOu getlrlllyor.

i .

'l j

',II I

,I.

canan : Hakim ne kadar sayginsa. 11VUkat da o kadar sayg1nd1r. Bu §8rt1n getirilmesi, savunmaya kar~ bi.- gOvensizlik yarat1r. Oiyelim ki ~er ~rafl olarak aynlar. birl Al· manya'da diQeri TOrkiye'de. Ya da mahkemeye gelmeyi psikolojik blr i~ence olarak kabul ediyorfar, ya da ~er birbirl Ue hio;; ka~lia§mak istemiyonar vs. Bunlar bo§anmayi zol1a§tlnc1 fakt6'1erdir. SF KAKTOS : 09019en 134. maddenln il~Oncil f1kra11 "Bopnma aebeplerlnden herhlngl blrlyle a~1lm1t bulunan davanin reddlne karar vertlmesl ve bu karann kealnlettlOI tlrihten ltlbaren O~ y1I geo;;meal hallnde, her ne aebeple oluraa ollun mOtterek hayat yenlden kurulamam19sa llflerden blrlnln talebl iizerlne botanmaya karar verlllr" denlyor. Bunu a~blllr mlylz?

KAKTOS : Yukandakl "karara baOlanmit ama keslnletmemlt" lbarealnden neyl anlamak gereklyor. Canan : Mahkeme karar vermi§ olabilir. Arna ka~1 taraf1n ternyiz hakk1 vard1r. Ya da taraflar karan mahkemeden almad1klan sOrece de karar kesinle§mi§ sayilmaz. KAKTOS : 743 say1h kanunun 9 b. ve 142. maddelerl yliriirliikten kak11nld1. Bu maddeler nelerdl?

Canan : Burada aft1 o;;izi ecek nokta "~erden blrlnln talebi Ozerine" ibaresi. ~anmarnn red· dine dair kesinle§m~ karar var ise ve bu karardan sonra O<; yli io;;inde taraflar blr araya gelerneml§ lse. aynm olmaks1zm her iki taraf da bo§&nma talep edebilecek. Flllz : Evet. geo;;lcl maddede, kanun deQ~ik1ii:jinin yOrOrfOi:je girdiOi

Oevam eden bo§Bnma davalan: karara bai:jlanm1§ olmak1a birfikte kesinle§memi§ davalar: reddl keslnle§mi§ ama keslnle§rne tarihlnden ltlbaren henOZ Oo;; yil gei;memi§ olanlar io;;in Oi; yd ayn ya§ama §Brll getlriliyor. HenOZ bo§anma . davas1 ao;;mam1§ olanlar io;;in, geriye dOnOk olarak bu sore be§ yil olarak OngOrOIOyor.

Flllz : Bo§anmadan sonra, 1 y1ldan az, 2 yildan i;ok olmamak Ozere evtenme yasa01 vard1. Bu yasak kalkl1. Ama Onernli olan 95. maddenin yOrOrfOkte olmas1. Bu madde sadece kad1nlarfa ilgili. Bo§8nm1§ ya da kocas1 OlmO§ kad 1na 300 gun evtenrne yasai:j1 var. Doi:jurmakla bu milddel blteb~lyor. Bunun anlam1 ne? Kad1n bo§8nd1Q1nd1 hamle ise, otomatikman i;ocuk kad1n11 bo§8nm1§ kocas1ndan sayil1yor. Allenln korunmas1, yasalann kad1n hayat1na mOdahale etrnesine dair blr hOkOm bu. Medeni kanunun diOer biri;ok maddeslnde olduOu glbl kad1rnn aleyhlne. Kad1na ka~1 gOvensizl ik. Kad1nlar lsteylnce

i~ 48

' Li

FEMINIST AVUKATI.ARLA S0YLE$1

i;ocuk yapabUlr. Bir bask1 bu. DoOacak fWOCUOun geleceOI k;ln d(lfOnelmO§IOr denebllr. Bu da anen1n de(jll baban1n OnemsendlOlnln gOstergesl. Qocuk babas1mn nOfusunda olmalld1r yarg1s1. SF KAKTOS : Evet, 95'1n yQrOrlllkte olmaa1 lie, 94 ve 142. maddelerln kald1nlma11 blrllkle ele ahnchQ1nda 1adece erkeklere bofand1klan hemen aonra evJenme lznlnln tamnd1Q1 a~1k. 80f8nmadan aonra blle evllllQln korunmaa1, kad1mn hayat1na blr mOdahale. Seiki de ~uk batka blrlalnden. 144. maddedekl ''Yokaulluk Nafakaar• 19n neler a6yleyeblllrtz?

•

Flllz : Bence bu, varolan durumu, bu bOyledlr deylp, kabullenmek demek. SF KAKTOS : Yanl kad1mn varolan durumunu metrula911rmak oluyor.

canan : Bo§amu! yOzOnden yoksuluQa dOfecek ~In. kusuru daha •Ow olmamak kO§ulu le, dlOer ~en mall gOcO orarwida sOreslz olarak nalaka lsteyebl rnesl sOzkonusu. Erkek de kad1ndan nelaka talep edeblecek. Arna kadm1n hall refahta bulunmasa gereklr denlyor. SF KAKTOS : Kuaurtu olmak, nafaka latemeye engel yanl. canan : Evet. Flllz : ''Nafaka yOkOmlOsOnOn kusuru aranmaz" lbaresl de oldukc;a ta~ya at;1k.

•

SF KAKTOS : Nafaka, bofanan kad1mn aorunlanna ne kadar yard1mc1 olablllr? Ya da nalaka karannin ~•maa1, kuaurun daha az olrnaa1na raQmen o kadar mOmkOnmO?

Canan : 80§8nm1, kad1mn korunmas1, durumunun lylle§llrllrnesl lnsanl dOzeye nas1l t;ikamblllr? Kad1n, blr sOre kullan•1p sonra t;Ope at4acak blr 9'Y8 durumundan nasll kurtanlabllr? Bu durumu blr nalaka rnaddeslne baOlay1p, hukulda bunu sa(jlamak mOmkOn de(jl.

Flllz : Buna kar§1 t;1kmak gereldr. Bunun deOl§llrllmesl yasa lie olacak blr '9Y de()ll, ba~ pek t;ak '9~e olduOu glbl ba~ mOcadelelerfe olacak bl11ey. Kaid• kl adam yoksulluk nalakas1m ne kadar Odeyecek, Odeyece(jl mlktar ne olacak? Gellrfnl mal varf101m glzleyeblllr, kendlnl slgortal1 glbl gOstereblllr. Nafakamn blr tazmlnat olarak almmas1 bane daha doOru gellyor. Toplu veya aylara bOIOnmO§ olarak altnmas1 mant1lch. Bence kadllWl get;ml§ ylllanmn bedell olarak tazmlnet alrnas1 gereklr. Senelerce lnsanlar 8 saat mesal lie nas1I t;a11~yorsa,· "ben de t;a11§11m, bunun da tazmlnet1 budtr' denmell. "Eve ne kadar para geldl, ~Im lt;ln gereldl mlktar nedlr, kadlll8 kalan pay nedlr?" §8kllnde hesaplanrnall. Hlt;blr l§te t;all§maml§ kad1mn, dlyellm kl blr sene get;inebl mesl garanllenmelldlr. Adaptasyon sOrecl gOzOnOne al1nmahdr. Bu yOzden tazmlnal bana daha man111d1gellyor.

KAKT US ·2

Ca1111n : T•zminatin llllebi, yoks~ luk naf8kas1mn var olmas1 kOtO deOil. Biik blr Omek vereyim. Eskiden K8dU--.n Ko1U1111 Derneorne 9ok slnlnenlrdlrn. Hayvanlan Koruma glbi blr feY. Bu kadn insan Aym8mak, niye erkelderi koruma dernejll yok da klld1rN1n koruma dernejll w r. MOthl§ aQmma giderdl. Mevcut bir durum l9ln kural konulm8ZSll, kellmelere dOkQlm~ lse, lxn reakslyon gOstermek gereklr dlye dQfOnilyonm. Za1an bO)W blr wrS11, burda plllllk Onlem llr1111y., k8rfl 91kr111111n gereQI yok.

Flllz : GOrOnen kOy kli•vuz isternez. Ked1nlar yoksulluQa dOf(lyor. Ca1111n: Bu ol8yin Onlemlni llr1111k, •r1111 bu durumu deQl~lrmek l9in mOcadele vermek gerekir. Bu yap•r1111sin demlyorum ama acl

tedblr lie fU,

bullll da

Ur§I

c;tkn11yorum. SF KAKTOS : Y1. .1ar tek b8tm• ne kld•r •nlamh? Biz blle tlmdl yorumlam•k lc;ln ne kad•r g•yret ..rfettlk. v1..1ar11 gelen deOltlkllklere aonuN kader uhlp c;1kr1111k, 1111111 kullamlablleceQlne d•lr •c;tkllk getlrmek gerektyor. Ar1111 tek b8111111 hukukun de c;ok 1nlam1 olm8d101m bllmek, gOnlOk hlyltlmlZlll hukukun 8fllllnd•kl UDkhQ1n d•r1lm111 gerc;ekten de c;ok polltlk blr fey. Ca1111n : G8yet 18bi. SF KAKTOS : DeOltmellnl bnklhm, kullamlabllmeal blle toplum..1 polltlk blr c;.118 He

mOmkOn. Kendi 181eplerinl iiretebllen, mevcut yaalan kedmlar lehlne zo'1ayan, itleten kedm hlreketl olr1111d101 aiirece, udmlafll d1r etltllzllOI Oreten me1ruluQa hlzmet etmenln de c;ok •nlam1 yok. Ama kadmlar 1111flk8 1lmHm mr? BiitOn toplum..1 aorunlard1 hukukun 1111111 kullamlablleceOlnl 18rt11mak glbl blr anlamr wr.

0 kadar c;ok ~yin deQi~esl gerekiyor kl. DO~nceyi deQl~lreceksln, ya~ma bl9iminl

Can1n:

deOl§tireceksln, eQttim slslemini deQi§tireceksln. Bir Ornek vereyfm. lkl gazetecinln ~nmasi i<(ln dava dllek9elerini ben yazd1m. lki tara1 da anla§ml§. Birblnerlnin boQaZlanna sanlacak halleri yok. Toplum l~nde gene kar§•la~cak llr. Oilek9e terblyell bir Ostupla yaz1ld1. Haysiyetsizlik, dayak, eve para getirmedl gibl gerek,.eter yok. Hakim tanlldan dlnledl, davayi red· detti. "MOnewer iki lnsamn bu sebeplene ~nmas1 mOmkiin deQildlf' dedi. Hukukun zoru lie lki lnsam blraraya getirmelk mOmkOn mii? SF KAKTOS : Hukuk lkl ln. .nm hlyatrne miidahale eden otorlte olar1k devreye glrlyor. Ca1111n : Kald1 kl bO!On klrll 911ma§1r1an haklmln 0niine getirmek lstemeyebUlrsln. Evlenlrken klmseyi lkna etmek zorunda ol· muyoruz. ~mrken de klmseyf ikna etmek zorunda olmamahyrz. Hl9bir zaman lnsanlar aras111dakl Ui§kileri yazrh kurallar1a diizenlemek miimkiin deQll. Bu bir mantal~e meselesl. Kenunlar, kurallar lnS11nlar • aras1ndaki lll§kiyl kolayla~1rmak i9in konulmu§tur.

FEMINIST AVUKA'l'LARLA SOVLESI Bir de kanun kanun ~lndlr deylp mota-mot uyg!Aamak var. Haklmln manrallteslnl dej)~lrmek gereklyor. Yukanda verdlOlm bo~nma davasmda, davayi o mahkemeden ~ktik. Bqka blr mahk emede a¢k. ~ndllar.

aras1na glrlp dayatacak lnsan dej)lldlr. Bu lnsanlar ne lstlyOllar, dlnleyecek. En . uygun fekllde uyg!Aamas1n1 yapacak. Benlm gOfevlm onlann hayatirn kolaylaftirmakt1r dlyebllecek. SF KAKTOS : Ozellllcle lkl lemlnltt avukat olarak huku ka b6yte bakarken, hukuku daha anlamll hale getlr- i t neler wr d lyoraunur?

SF KAKTOs: Ayn1 g-~ ml? canan : Eve!.

SF KAKTtlS : Bir Onc61 mat). kemede evtlllk kurumunun devam1ad1na haklm bofanmaya miidahale edlyor. Canan : Evet. Ama bu arada zlna i9n de uygun ortam haz1rlanrmt oluyor. Erkek lstediOlnl yapablldlOI N;ln, zlna k()flilan fllen erkek ve kadin !Qin larkfl l~lyor. Ama. ~n maya engel olmak. adam IQln de k()flilan zOl1af(1nyor. lnsanl Mlf· kl ell zOl1af(myor. KAKTOS : Toplum1al d el'jerler, hukuka da b111k1n ; 1kablllyor. Olumauz anlamda. Yukandakl hlklrnln botanmaya mOdahalHI Ulm ~a b6yle blr 9ey. Toplumaal dejlerter gerlel lken h ukukun ken. dial de tam blr karabaaan hallne d6n090yor. Flllz : Toplumsal deOefler bOyle ol· masa, lnsanlar nlye 1114 81/tenslnler, soma da ~nmak ~In bu kadar uQra~1nlar? Normal hayat ~erl· slnde blr araya gellp, beraber Y8f8rlar. lsterneylnce de blr11kte ~r. Ama aie dlye blrf&Y olunca hukuk da haldm le bunu korumaya ~lflYor. canan: Hukuk~ dedlOln i;lzmeyl Hukukc,u taratlann

Fllz Ozellllde yoksliluk nSakasll'llll ~mBSI konusunda, bugOn flil durum bu olabilr. Noye, ne IQln sahlp ~ bimek gereklyor. Yasalar yoks(j· luk nalakasm1 bOyte dOzenltyor, buna kart• ~k•mayablllr. Nafaka ahns1n dlyo. Ama blzler bu dUl\Jmu sorg!Aamahyiz. Bafka bir tarttfma konusu ama, belkl ev l~ln bedelll hale getlrilmesl gereklyor. Ca nan : Herhalde allenln mal varfljjl lie llgll, medenl kanunun di~ maddelerlnln\ del')lfmosl gerekiyor. Evtlllk IQlndo mal varf101 ne kadar artm!f. taraflann katkdan ne kadar olmUf. OrneOln kadtn ~•fm&m!f, erkok i;al!fmlf . Ama kad1n f1V iflerlnln yapdmasm1, huzurfu blr ortamm yarat1lmas1m saQlam!f. SF KAKTOS : Erkejlln Oretebllrneal ~In, kad1n da ev l;lnde, Oretlmln devamin1 taOlayacak yenlden Oretlml Oatlenmlf. COnkO bu aYeden beklenlyor. Flllz :Mal varf1Q1nin payla,.maSlnda erkeklerln bafVU'llblecelderi i;~ltll hlleler olabllyor. Babamn, anam111 dtyebilr, bafkasirw1 0.. !Ondo gOsterebllr. Oo(lru blr mal dOkOmO bUunamayabilr.

&§ITlllmalL

ICAKrtlS ·2

.· r

t +i "

jl i·r. ,1 I

•·

. '11 .

canan: Ba~ Olkelerdekl uygW!malar var. Bunlardan Omekrer ahnabllr.

toplumsald~erlerind~iftlril

Fillz: Ba~ Olkelerdekl uygwmalann hepsl yOrOtOlen mOcadele le kazanilmt§. Kanunlar hayata kar§lhk vennell. Bu ise, kad1nlann gerek evtllik. gerekse ba§ka alanlardaki ezilmelerine ~1 verecelderi mOcadele Ke mOmkOn. Yarari1 olabilen §eyleri kullanmak, ama hir;bir zaman lll8fl'U sayrnamak raz1m.

Canan : Medenl Kanunda yap1lan bu d~l§iklllder palyattt tedblrierdir. Medeni Kanun billOn hukuk sis· teml lie blrilkte ele ahnip, bellril blr bak1§ ar;1smdan yenlden dOzenlen· melldir. Yoksa blr lkl maddede yapllacak yamn yamalak d~l~lklik lerie blr yere varmak mOmkOn

C.nan : Hukuk statiktir. Ya§am dinamiktir. Blrblrierini hir;bir zaman yOzde yOz ka~~amaz. Hukuk "ben her lhtimall gOze alarak kural koyacaQ1m" diyemez. Uygulayanlann gOrgO, gOrO§ ve ~ttim dOzeyi r;ok Onernll. Bu arada verllecek mOcadele de Onernll tabil.

KAKTOS : EQllimden, Ozelllkle mell, dOn09tOrOlmesi gibl bir aOrecl kaatedlyoruz herhalde.

d~ildir.

Flllz : Yasalan yapanlar da erkekler. Kad1nlann hayat1ni, lhtlyar;lanni Col< fazla bllmeleri. farketmeleri de mOmkOn deQi . SF KAKTOS : Zorlu blr aOr~ var OnOmOzde. lklnlze de te9ekkOr edlyoruz.

I "'

ALMANYA

DOSYASI:

Almanya'da Bir Kad1n Toplant1s1 Nlsan 1988'de, Almanya'da Bonn kmllnde, Avrupa clOzeylnde "Tllrklydl Kadtnlu Toplant1s1• yapddt.Bu toplanttda 15'1 ev kad1nt, 48'1 l>tttnd, l6's1 ltsl, 151 ltslz, ~rlsl de Qtrdmeallktea doktorluta. pzetedllkten hem1lrelljle, ressamhktan slyaset blllm· cUltloe setltll mesleklerden 162 kad1n vard1. A111t1da bu kadtnlar· dan blrlslyle fsves'le Stkan I n I e r n a I I o n a I derglslaln yapt•t• g6rtl1meyl ve ylne blr toplant1ya sunulan lkl blldlrlyl aktar1yoruz. Blldlrllerlnl blze lldtlkleri ~In lsves Tlirklydl Kadmlar Deroeii'ttl l•msll eden kad1nlara ve Hamburg GQsmen Kacbnlar EtJtlm Grubu'ttdan Nuran U. Hlyam•a 10r01meslnl sevlrerek blze gonderdltJ lsln de, Hlilya'ya l•tekkur edlyoruz.

53 '

KAKTtlS ·2

. I

;I .•Ii

'(•

~II

,. 11

·I·•

, I

•I

·~II

I,I

... I.

"International" Dergisinin Hiilya'yla Yapt1g1 Gtirii§me BlldlQlm kadanyla aen ·1-2 Nlun'da Almanya'da yapllan TOrktyell Kadmlar toplant1a1n1n Organlzaayon Komltealndealn . Bu toplantry1 naall OrgOtledlnlz?

Afmanya'nin .ye§ttli §ehirterinden, lnglllere. lsvl.yre, Bet.ylka, Hollanda, lsve.y ve Norve.y'ten.

Bir yil once Afmanya'da bir toplantl 100 ki§inin kat~d'l)1 bu toplantlda sadece 7 kad1ncllk. Toplantllara neden bu kadar az kad1n katiryor dlye dO§OndOk. Bir araya geldlk. Biz de bir kad1n toplantis1 dOzenleyeblllriz dedlk. Bu giri§im bOyle ba§lad1. ,BJr yd yazJ§rnalarmiz sOrdO. 7 ked1ndan Afrnanya'dakl 3 ki§I olarak blr aiaya geldlk. Nasi blr toplant1 dQ§OndOQOmOzO, nasal blr ~Qn yazacaQ1miz1 tart1§tlk. Sonra blr r;aQn yazis1 kaleme ald1k.

Evet. TOrklyeden de 2 kad1n bu toplantrya kaldmak Ozere getml§tl.

TOrklye'den gelen var mryd1?

yapll~1.

CaQrlda ne I.yin blr toplant1 llnerdlQlmlzi, hangl konulan tart1§mak lstediQlmizi deQl§tlrllmeye a.yak Onerler olarak dlQerterine sunduk. lnglltere. lsve.y ve Af. .y&§ltll y6reterlnden manya'mn glrl§lm komlteslnde olan kad1rdann uzla§mas1 sonucu .yaQn yaztsma eon ~ldl verlldi. CaQnmn Avrupa !ikelerinde en gen~ daQ111m1m Ofg(lllemeye c;al~t1k ve ,.aQnyi alan her kad1nclan da ayr11 ricada bulunduk.

<;aQn bliyiik llgl g6rd0. Bir.yok kad1n katllacal)lm blze blldlrdl. Bu bOyOk lgl bizl ble §B~rtti.1 ·2 Nlsan'da toplant1 ger.yeld~tl. 162 kad1n ka1Jld1.

Bu kadmlar hangl Olkelerden gelmlflerdl?

Toplant1 nerede oldu ? Afmanya'da Bonn'da. Toplant1n1n teknlk lflerlnl naa1I OrgOtledlnlz? l~m

Gen.yllk var. Bir arkada~a blrtlkte .ye§ltll yurtlarta lrtlbat kurduk. Yatma, yeme, toplanma lmkanlanmn. olduQu blr Gen.yllk Yurdu'nda yer kiralad1k. Arkada§ baz1 Alman kurumlanndan maddl destek de saQlad1; bOylece Id~ be§•na Odenecek Ocret de blraz azalml§ oldu. Yurtlan'yla

dolay151yla

Ul~llertm

Kadmlar geldlQlnde oradakl organlzaayon naall oldu? Bu hl.y de kolay olrnad1 tabll. Bu kadar .yok kad1n Ilk defa blr araya getlyordu, blrtak1m aksakltklar ister lstemez oldu. 06yle blr toplant1 Ilk defa m1 oluyor ? Evet. Ger.yl 1985~e Hollancla'da blr Avrupa GO,.men Kadinlar toplanliSI olmu§. Ancak bu toplantm1n yap1S1 farkh. G6.ymen sorunlan ozerine. Aynca !Om kad1n gruplanm, eQlllmlerinl kucaklarnam1§.

Al.MANYA DOSYASI: ALMAN10 .'DA BIR KADIN TOPLANTISI Blzlm toplantlda lse. lf8'ltll 80111mlerden. ~ltll kad1n gruplanndan. blrblrlnden 90k farkl1 d~Oncelere sahlp kad1nlar vard1. Om801n Belc;lka'dan, Almanya'dan Hollanda'dan lklncl ku§Clk gene; kadinlan katim1§11. Hatta Almanya'da kad1n evterlne s!Qinm~ kadinlar vard1. Kadm evlerlnden baheettln. Bunlarm ne olduQunu blraz a91klar m19m? Almanya'da kocalanmn . &§In bask1s1na, daya01na dayanamayan kad1nlann lfOCUklanyla blrllkte gec;lci olarak St01ndddan evfer bunlar. Bu evterde sosyal dam§IT\!lnlar var. Bu kad1nlara f1I/ bUmalannda, bo§Clnma l~emlerlnde yard1mc1 oluyorlar. Toplantlda hangl konular tart19 11d1? 4 gilndem maddesl vard1. Ilk madde "Genel Olarak Kadm Sorunu" ldl. Burada sOz alanlar genel olarak kad1mn toplumdakl konumunu kendl deneylerlnden de yarartanarak sorgulad1lar. lklncl madde ''GOc;men Kad1nlar" konusuydu. 090nco madde ' TOrldye'de 1980'den Sonra Gell~n Kad1n Hareketllll(jl" ldl.TOrklye'den gelen arkada'8r gell~er hakk1nda bllgl verdi er. DOrdOncO madde ise · Ge1ec90e YOnellk Perspektlfler ve Onerller'' OZerlneydl. Blrlncl konu Ozerlne tart19malar-· clan 6rnekler vereblllr mlaln?

Ilk yanm gun bu konu OZerlne 1art1§11k. Cok farld1 gOrO~er dHe getlrlldl. Orn901n yillard1r sosyallst blr kl§I olarak polltlk gruplarda t;ah§m•i;. §lmdl lse polltlk klmllk· lerlnl sosyallst feminist dlye tammlayan kad1nlar vard1. Kimi kad1nlar sol OrgOller ~lndekl deneylerlnl §Oyte anlatryoriard1: "Sol hareket l9lnde hep nesne ldlk. Sol OrgOllerde kahve, i;ay pl§lrme, toplant•arda Orgill yaranna sa11~r yapma. yaz1lanlan it<>Oaltma vb. l§ler c;oOunlulda llllze dO§Oyordu. Erkelder ise konu§IT\!llan yapanlar. karartan alanlar, gOrevlerl bellr· leyenlerdl." Kad1nlar bugOn kendllerlnln de blr d80er olduldanm, erkelderln yap111dann1 yapabilecek yeteneklere sahlp olduklanm anlam1~ard1. Bu gOce ve ene~lye sahlptller, gevml~ lsyan edlyor· lard1. Art1k sol hareket ~lnde 2.smd olmak lstemlyorlard1. Art1k nesne de011 Ozne olmak lsliyorlard1. Hareket ~lnde erkeklerle e§JI hak· Iara sahlp olmak lstfyorlard1. Kendllerlnl feminist olarak tammlayan klml kad1nlar lse tarlh boyunca kad1nlann lklncl sind lnsan konumuna dO'°rOldOOOnO sOytedHer. Konu§malanm daha zlyade kad1n olarak kar§lia§llan baskjar Ozerlrlde yoOunla§11rd1lar. Femlnlzm OZerlne dO§Onmeml§ klml kadinlar vard1. Onlar "Avrupa illkelerlrlde ba{l1msiz blr statOye sahlp de0111z. kocalanmiz. babalanmiz arac•l{l1yta statOmOz var' dedler. OrneOln, Almanya'ya evtenlp gelen kad1nlar 4 y1I c;al1§1118 hakkma sahlp deOlller. Ot11111a lz. nlnl de kocalar1na ba{l1mh olarak alablllyortar. Kocalan TOrklye'ye dOnmek lsterse. onlar lstemese

KAKTI JS ·2

dahl, blrllkte dOnmek zorundalar. Kocalanyla anl~hk olur da bofanmak lsterlerse baQ1msa blr lnsan olarak . "hak1ara sahlp deQller. Burada lklncl kufllk kad1nlanndan blrinln heplmlzl duygtJand1ran IOzlerinl hat1rlad1Qtm kadanyla aktarmak lstlyorum:"SlzlM TOrtdye'ye dOnecekslnlz. BlzlM burada bOyOdOk, burada yafl}'oruz. Haklanmiz lftln Orglltlenmek, lnlsyatlfl ele almak, mOcadeleyl kendlmlz yOrOtmek zorundayiz. lnsan sta!OsOne sahlp olmak lstlyoruz, aynen Almanyah, Belftlkah, Hollandah kad1nlar glbl."

lI! •

r"'

Baz1 kad1nlar, kon~malanyla kad111 olarak ezllml§llklertnl lyl blr ~llde sorgulad1lar, ama femlnlzme kar91 olduklanni da Hade ederek. Bence bu kad1nlar IOzde IMnlnlzme kar91 olmalanna raQmen, Ozde konu~lanmn ~ertQlytelemlnlzml savunuyorlard1. Sen femlnlzml na11l tammhyoraun? Femlnlzm, kadmlann clnslyetlertnden yanl kad111 olmalanndan dolay1 uQrad1klan bask1y1 sorgulamak, blllnce 91<artmak ve bundan kurtul~ yolunda mOcadele etmektlr. Ben sosyallst femlnlstlm. Sosyallzmln femlnlzmle c;el~medlQlne, tam tersl onu kapsad101na lnamyorum. Sosyallstler, Marx ve Engels'ln de Manlfeato'da bellrttlQI glbl, "lnsamn, kOc;Oltlllen, kOle edllen zavalh ve 848Q1lanan blr mahluk olduQu tom sosyal u~uen altOst etmek" ve "blr k"lnln OzgOroe gell~mlnln herl<esln OzgOroe gell~mlnln On far11 olduQu" blr toplumu ger~kl~rmek yolunda

sava~1rtar.

Bu anlamda sosyallst mOcadele femlnlzml reddetmez. Bu anlamda kendlme sosyallst feminist dlyorum. Kad1nlarin kurtul~ mOcadeleslnln sosyallzm yolundakl mOcadelenln blr par~si olduQuna ve onu gel~lreceQlne lnaniyorum. ·G~men

Kadin" konuaunda nel81'l tart19tin1z ?

Bu gOndem maddeslnde Hamburg Kad1n Grvbu'ndan ve lsvec; TOrl<lyell Kad1nlar OemeQl'ndan blrar arkada~ gruplar1mn deneylerlnl, Onertlerinl lc;Men raporlar okudular. Hollandah GOc;men Kad1n Gruplari'ndan kad1nlar da sorunlann1, mOcadele deneylerlnl aktard1lar. Bu deneylmler blzlM lc;ln Uglnc; ve OQretlclydl. OmeQln lsvec;'tekl gOc;men kad1mn konumu Ue Almanya. Hollanda, Belc;lka'da yafayanlannkl aras1nda Onemll farklar vard1. Bu orta Avrupa Olkelerlndekl goc;men~erin sorunlan blrblrlne benzlyordu. Ulke lnsanlanyla aym gOrevtere sahlp olmalanna raQmen aym haklara sahlp deQlldUer. Goc;men kad1nlann "gOc;men" olmaktan kaynaldanan sorunlanna ek olarak goc;men "kad1n" olmaktan dolay1 da OzgOI sorunlan vard1. lklncl kUfllk kad1nlan kendl y*nt~anndan Orneklerte bunlan anlattilar. Onlann. allelertyle, TOrl<lye toplumunun lnsanlanyla, y848dlldan Olkelertn lnsanlanyla c;ell~kllerl vard1. OmeQln gOc;men kad1nlar y&flldlklar1 Olkelertn yerll kad1nlan taraf1ndan da lklncl smrt olarak gOrOIOyortard1. Avrupal1 kadmlann gOzOnde gOc;men kadmlar onlardan daha &f8Q1da. yard1ma muhtac; zavalh varllklard1.

ALMANYA DOSYASI: ALMAN VA' DA BIR KADIN TO PLANT ISI Kachn hareketl lylndeki bu ast-Ost ll~lsl ele§llrildi. GO<;men kacl1nlann yardim beldemek yerine sorunlanna sahip ~1lop, mOcadele elmelert gereQJ vurgtandL Bu mOcadelenin gO(;men kad1nlan gell§lirece()lne, Avrupah kad1nlar ~n de uyana olaca01na ve kad1n hareketlnln ortak taleplerf doQrul· tusunda ortak milcadelenin o §8rt1arda daha mOmkOn, daha saOhkh olablleceQine deQlnildi. O~onco g Ondem 1111ddealne ~blllrlz Nniyoruml

Evet. Bu gOndem rnaddesinde, TOrkiye'den gelen arkada'8r 1980 sonr8Slnda ortaya 91kan kad1n harekelfl lOlnln geli§lml hakk1nda blgl Verdier. Kendlerinin sosyalisl feminist olduldann sOyteyerek yai>'an faallyetlert Ozetledler. TOrldye'de y&§&nan DayaOa Ka"§1 Dayan!frna Kampanyasi deneyimi blzler k;ln olduk9a Ngi~i. Kampanya esnas1nda yalda§lk 2000 kad1mn k811kJl()1m yOrtlyO§ eylemi Onemllydl. TOrklye tarlhlnde kad1nlar Mk defa ezilmi§liklerini d<>Qrudan sorgulayan ve kendl erlnin OZne olduOu blr eylemi 1980 ger9ekle§tlrlyorfard1. Onceslnde de kad1nlarin sol harekete ka1'1m1 yOksekti. Kad1nlar blrQok eytemde yer alm1§11 arna l<ad1n sorununu konu et· 'meml§lerdi. kad1mn clnslyet olarak wml§llOinl sorgwrnami§lardL Avrupe ve Amertka'da 60'11 y-lann sonunda yOkselen kad1n hareketinden TOrklye sol hareketl, TOrkiyeli polltlk kad1nlar etkienmemi§lerdi. 0 hareketlerden 15 yd sonra TOrklye'de blr harekelfilik ba§la· m~11.

TOrklye'den gelen kad1n arka· da§lann deneyterinl dinlemek, toplantldaki pek ~k kad1rn hey• canlandirml§. hatta tar11§1118.lar esnas1nda 5-6 kad1n &Oz hakk1m TOrklye'den gelen arkada§lara v. rml§tl. Amerlka ve Avrupe'dtkl K8d1n Hareketlnl baf latlnlar ~OOunlul)u Onlversllell, ayd1n, orta tlbakadan gelen kad1nlard1. TOrklye'de na11I oldu? TOrkiye'de de hareketl ba§latanlar ~nlUOu akademlsyen, oOrenci kadinlar. OmeQln "Kad1n Qevresl" yayin911inl kuran kad1nann QO(lu Oniverslte oOretlm Oyeleri, yurtd1§1nda oOrenlm gOrm~. doktora yapm!f kad1nla.r.

'lu kachn herekellenmeel ~Incle , Avrupa'da oldul)u glbl b610nme lllzk~umu?

Ba§langlQ!a blrflkteler, fartd1 yakla§1mlar olrnas1na ra()men; son dOnemde dergller, demelder 9er9eveslnde grupla§malar s0z konusu, arna eylemlerl, femlnlzmi reddedenler harl9, ortak sOrdOrOyorlar. Bence bu kad1n hareketlilOI Ozark bir kadn hareketinln gell~me potanslyeiirj ta§IYor.

Ozerk

blr Kad1n Hareketl neden gerekll Nnee?

Kad1"8r toplumda att olduldan sosyal s1mflan ba01mS1Z olara.k cinsiyelferi nedenlyle eziliyorfar, baskt alt1ndalar. S1rf kad1n olrna.lanndan dolayi Qe§ldl bask1lar gOrtlyorlar. Burjuva s1mfmdan olan bir kad1n da kad1n olarak bask1 alt1nda. Bir yamyla burjuva olrnaktan dolay1

KAK11)S ·Z

..'·.

proletaryay1 sOmOrOp ezlyor ama Ote yandan kadm olmaktan dolayi belll blr bask1yi, erkek egemenllQlnl ya§iyor. Ome(jin toplantldaki tart1§malarda §Oyle bir Omak veiil· mi'1i: Bu~uva sm1fmdan bir kadm da gece yaln12 soka(ja c;1kam1yor, c;1kmaktan korkuyor. Femlnlzml reddeden kad1nlar, "burjuva kad1n taksl tutar" dlye ka~1 ~km1§1ard1. Feminist arkacla§: "kad1n1 taksl tut· maya zorlayan neden bir bask1 de(jil midir?" diye cevaplam1~1. Proleter ya cla burjuva olsun blr erke(ji gece sokaQa c;1kmaktan ahkoyan blr korku var mr? Oysa proleter ya da burjuva her kad1n bu korkuyu ya§iyor.

Bu s6yted1Qln blr huaua, batka hang! nedenler var Ozark llrgOllenmek ~In ?

•

Evet. Kadmlar nic;tn dl!)er ezilen· lerle blrllkte Orgiillenmek yerlne Ozark Orgiillenmeliler? Daha do(lrusu bence. blrlikte Orgiillen· melerinln yan1s1ra neden ayn Orgiillenmeleri de gerekli? Birc;ok kad1n lc;in §U nokta ac;1kh(ja kaw~u§ durumcla. Ol(jer Orgiillenmeler lc;lnde kadmlann ken· dilerlnl gerc;ekle§tirmeleri, gell~elerl genelllkle mOmkOn olmuyor. Orne(jin toplanllda birc;ok kad1n §Oyle diyordu: "$imdi ilk defa konu§Bbiliyorum. BugOne kadar bu lmkam, bu cesaretl kendlmde hie; bulamad1m. EQer burada erkekler olsayd1 gene de kon~mazd1m. <;OnkO aptalca ~yter sOyteyecekmi§im gibi. ya da bOyte suc;lanmaktan korkardm. Erkeklerln sac;maliyor demesinden c;ekinlrdlm. Belk! onlar glbl lyl laftar edemiyor olmaktan susmayi tercih ederdim.•

Kadmlann gell~bllmeleri, erkek· lerin egemenli(jlne girmeden, baQ1ms12 blr k~Wlkle, onlarla ayn1 dOZeyde, birlikte milcadele edebilmeleri, ayn Orgiillenmelerinl gerekll kli1yor. Ozerk Orgiiltenmenin Onemll blr ba§ka gerekc;esl de, ezilenlere dahil olmalanna ra(jmen kad1nlann orada cinsiyetleri nedeniyte tekrar ezllmelerl. Orne(jln blr l§c;I kadr1 blr i§c;I erkekle bir yamyla aym konum· da, o cla l~ilcOnu sat1yor. o da sOmOrl»Oyor. ama onun sOmiiriisii iki hatta iic; katl1. Erkek l~iyle aym i§i yapmas1na raQmen daha az Ocret ahyor. Aynca aile lc;inde fN i§leri, c;ocuk bakm1 kad1n i§i gOrOldOQOnden fabrikadakl sOmOrOsOnden gayn evde de erkeQe her yOnOyle hizmet etmek durumunda. BOtiin bunlar kad1nlann Ozark Orgiillenmelerinin gerekc;eleri. Arna bu Orgiillenme kad1nlann erkek· lerle birllkte miicadele §Brtlanm or· tadan kaldirmiyor. Sendikalarda, polltlk Orgiillerde blrllkte milcadele sOZ konusu olacak. Bu birlikte mOcadelenln yan1sua kadmlar erkek egemenliQine kar§I her alanda mOcadeleyi siirdiirecekler. Toplantl na11I bltlrlldl, hangl kararlar ahnd1? Toplanbn1n son gundem maddeslnde birc;ok arkada§ toplant1yi c;ok olumlu bulduklanm sOyledller. Senede en az 1-2 kere bOyle toplant1larm Orgiiltenmesinl Onerdiler. Toplant1mn ortak benimsediQi bir ba§ka e(jilim blr Koordinasyon Kurulu olu'1urulmaS1 ve lrtlbat1n

Al.MANYA DOSYASI: ALMANVA' DA BIR KADIN TOPLANTISI sOrdOrOlmesl

ldl.

Kurulda

arkad~ gOrev ald1. Bu da 9ok

Toplant1n1n raporlann1n yay1nlanip, daQ1t,mas1 da benlmsendl.

sevlndlrlcl blr gel~me~I. Nor· malde lnsanlar blr gOrev, blr sorumuluk sOz konusu olduOunda yeklngen olurlar, orada lse gOrev sOz almak lyln blr yan§ konusuydu. Koordlnasyon Kurulunu toplantrya ~Oirmak g~lm komlteslne btrak11d1.

Sonu9 olarak toplanll, kat1lan herkesln katk1sm1n oldu()u canl1 kolektW blr ba$1ang1911. Omit vericl blr potanslyell yans1tryordu. Oneml olan bu potansiyelin hep blt1lkte des)erlendlrilmesl. geli$tirlmesldlr.

ISVE(; TORKtYELI

KADINLAR

DERNE<ii•NtN B1LD1R1SI Dfierli arkada~lar, lsvec; TOrklyell Kad1nlar Deme{ll'nl temsllen kat11d101miz bu konferansa, lsvec;'te ya§Syan TOrklyetl kad1nlann selamlar1m getirdlk. Bu selamla birllkte, lsvey adll Olkede blr TOrklyeli._kad1n hareketlnln 10 y1lhk deneyimlerlnln blze kazand1rd1klanm, ya§8d101m1z zortuklan, sorunlan, bugiin vard1()11111z perspektiftert de size aktarmak lstedlk. Once, kad1n hareketl a91s1ndan nasd blr lsve9'te ya§iyoruz? 6011 ylllann sonu le, 70'11 y~lar1n ortalar1na kadar, gell§ml§ kapltallst Olkelerln ya§adlO• radlkal kad1n hareketl dOnemlnl l sve9 de ya§8m1§. Kurumla§ml§ kad1n OrgOtlerlnln d1§1nda ve ona kar§1, ~§ltll gruplar hallnde OrgOtlenm~ yenl kad1n hareketl, kad1n1n ekonomlk, ldeolo)lk ve clnsel ezlml§llOlne kar§• ba§kald1rm1§. TOm kapltallst dOnyadakl bu kad1n hareketlnln ortak blr 91kl§ noktas1 var: lklncl DOnya Sava§1ndan sonra da, blrlnclde oldu()u glbl, kad1nlar yenlden evlerlne gOnderlml§lerdl. Sava§lan dOnen erkeklere yer ayilacakl1. Pslkologlar ve toplum bllmcller, ans1z1n 9ocuOun hayat1nda anamn oynadi{ll o ~k Onemll rolO ke~etml§ler ve kad1nlann sava§ SOreslnoe edlndlktert mevzllerl, erkeklere b1rakmalan gere()lnln teortk zemlnlnl hazlrlam1$1ard1. Fakat 50'11 ve 6011 ylllann yOksek kon)onktilr dOnemlnde, artan IMjOcO lhtlyac1m, baz1 llkefer yabanc1 i~I lthall le 90Zerken, lsvey Once kadn ~0c,ono terclh elm!§. Daha Once gOrOlmeml§ bk;lrnde ~hpn kad1n say1SJ artm1§, e{lltlrnll kad1nlar <;<>Qalm1f. HIZla yocuk yuvalan a9fm1f. Fakat 9811§8n kad1nlann, ~ hayat1nda erkek· lerle 8§lt kO§Ularda yan§madlldanm anlamalan lyln fazla zaman gerekmem~. ~n kad1nlann % 81'1. ev hlzmetlerlnln topluma uzant1S1 demek olan lslerde 98Jl§makta, toplumun tOm keslmlerlnden kadlnlar her zaman daha d~ Ocret alrnakta ve erkeldere oranla e{lltlm olanaklanndan daha az yaiarlanabllmek1edlr. Aynca evtn ve ~u()un sorumulUOU da hal4 kad1nlann ornuzlanndadr. Teknlk ve tip alan1ndakl gefl§IT18ler, kadm lk

KAKTtlS ·2 kez kendl bedenl Ozerlnde kontrol olanaQ1 saQlam1~. sosyal hlzmetler kad1mn aile l9lndekl yiikiinO haflfletm~lir ama, kad1nlar M14, l§le ve alle l(flnde lklncl plandadir.

i·

'•

·~I

,•

.••I

T~ bu derln 9ell~ller, gell~ml~ lsvec; toplumunda da kadm sorununu patlamaya haw blr konuma getirm~ ve ger9ekten de 68 OQrencl hareketlerlyle blrllkte ve Vietnam sava~m1n getlrdiQi uluslararas1 dayan~ma atmosferlnde kad1n hareketl pallak verml~. Kad1n hareketinln OncOlerl soldan gellyor genelllkle ama hareket baQ1ms12 kadm OrgOtlen· meleri bl9lmlnde gell§lyor. Sol hareketin kad1n sorununa istekslz ve yetenekslz yakla~1mm1n, sol hareket lylnde kadmlara rutin i§ler ve kahve pl§lrmekten ~ka gOrev yak~t1nlmamasmm, kadmlann sol hareketten hayal k1nld1l)1na uQray1p ayr1 OrgQtlenmeye gltmelerlnde bOyiik etkisl var. Kad1n radlkalle~rnesl polltlk lfadeslnl mevcut sol partllerde bulamiyor. Ve harekete kat1lan gen l~ kad1n y1l)1nlanndan sol partilere hl21a akin olmuyor. Bu olgu M14 bugOn bOe tart1~hyor. Kadm hareketlnln, blrlll)e ve dayan1~maya ve ki~i lnlsyatttlne dayanan demokralik yapis1mn solla baQda~mamasm1n nedenlerlne del)~lk yorurnlar getlrillyor. BugOn 60'h ytllann ldeallerl kapltallzmin sald1ns1 altmda. Kadm hareketl lie Markslzmln aras1 a91k. Kad1n ezftml§lil)I ve kad1na uyglAanan aynmc1hQ1ink4r eden yok ama, blr kad1n hareketlnden sOz etmek de mOmkOn del)il. "Kad1nlann ev kOlelll)ine kar~1 ve bu kOleliQI ortadan kaldiracak kolekttt toplum hlzmetlerl l9ln mOcadeleleri. toplumda lnsanlar aras1nda yenl lilrden ll~kiler ve yenl !Orden ya~m bl9lmi kurma miicadelesldlr. Bu mOcadele l~I s1nrtimn miicadeleslnl yak1ndan ilgllendlrir" dlyen sol hareketler bile, programlanna ral)men baQ1ms1z blr kadm orgOttenrneslnl pratlkte desteldeyememektedlr· ler. Toplumdakl kad1n ve erlcek lnsanlann, hem toplumsal firetlmln, hem de evtn sorumluluQunu birllkte Ostlenecelderl, hem 90cuk el)ltlml, hem de lnsanhl)1n ve teknlQln gell~meslnl e§lt9e, blr11kte gOtOreceklerl blr !opium ldeall henoz programlardadir sadece.

BugOn lsvec;'tekl kad1n hareketl Onlversltelere <;ekllmi~ durumda. Feminist ara§l1rrnalar yapiyorlar. Kadmlann billm alamndakl (fah~alanm, geleneksel erkek egemen blllm dOnyasma kabul ettlrmeye (f811~yor1ar. Kad1nlann gOrOnmez k1hnm1§ ve yaz1lmam1§ tarihini yaZJyorlar. Bu alanda blr dl()er el)lllm, blr feminist d ll, billm ve dO§Once blylmi ve, buradan hareketle, ylne geleneksel kadtn/erkek kavram1 d1~1nda blr kad1n kl§lliQI arayi~ l9lnde. 70'11 y1llann radlkal OrgOtlerlnden bugOn h414 ya~yanlar da, kendllerlnl, kad1mn !opium l9lndeki konumuyla ilgill ara§lirmalara verml§ler. lyl ~yler de yakahyorlar. lsvec;ll kad1nlann bugiin en 9ok orgOtlO olduQu yerier sendlkalar. Bir tek oradan, c1hz da olsa, ses 91k1yor. l9lnde ya~dil)1m12 kriz dOneml en 90k kad1nlara vuruyor gene. Burjuva partllerl, ev kad1nlanna maa~ baQlarnayt ve anahk lznlnl uzatma Onerlslnl OnOmOzdeki se9lmlerde parola hallne getlrdller. Yanl, yenlden "kad1nlar, eve!" dlyorlar. Ote yandan. blr l~llk Onlemi olarak sendlkalann One sOrdOl)O tam maa§l1 6 saatllk

ALMANYA DOSYASI: ALMANYA'DA BIR KADIN TOPLANTISI l~OnO talebl kad1nlar aras1nda bOyOk yank1 uyand1nyor. Gelecek gOnler llglno olablllr.

Boyte blr lsveo'te biz TOrklyell kadinlann konumu ne? BugOn lsv~'te 20 bin clvannda TOrkiyell ya§1yor. Blzlm derneOlmlz 10 yll Once. 1978'de blrkao ayd1n arkada§1n OncOIOOOnde kurulurken, ashnda. ·g~men• sorun· lanndan yola 01k1yor ve Olkemizln k1rsal kesiminden gelml§ kad1nlara yOnellk ~l§malan hedeftlyordu. Bizier, bu kadin arkada§lann blrtak1m sorunlan oldu(junu dO§OnOyor fakat bu sorunlan blr t0r10 yakalayam1yor· duk. Kad1n1n ya~m1nda meydana gelml§ devrtml gOremlyorduk blr kere. Bu kad1nlar feodal bir toplum ve ya~m bioiminden blr gOnde ~O at· layarak, lsv~ glbl kapit;ilizmln en gell~I§ Olkelerinden blri olan blr topluma gelml§lerdl. Yaptlldan I§ sadece temlzJlk ve bul~1k da olsa. Ocret· II ~lert vard1. Ekonomlk ba(j1ms1zhk kazanm1§1ard1; uzun otobOs ve metro yolculuklannda 1§8 gldlp gellrken ve ~yerinde. yenl blr toplum yap151 ve yenl !Ordon lnsanlarla kar§da§1yor1ard1. Bu yeni durum kad1nlara gOrecell blr OZgOrlOk de saQhyordu. Durumlar1ndan fazJa §ikayetol de(jlllerdl. Ostellk, lsv~'ln g~men polltikas1 gereQI, lsvOQ kad1mmn kazammlanndan da paylanm ahyorlard1. E(jitlm olana()1 da vard1. Bedava tercOman hlzmetl, l§Slzllk hallnde sosyal bOrolar da vard1. Biz blr tOrlO zin· clrl sOrOkleyecek halkay1 yakalayam1yor, kad1nlann taleplerlnl formOle edemlyorduk. KOltOrel gerekslnlmler vard1r dedlk, §enllkler dOzenlemeye ba§lad1k. Uzunca blr sore. hep ~nllkler diizenledik. Bu §enllklerde davul zurna O§llQlnde k1S1r pl§lrlp ylyor. •kultOrOmOzO" bu yabanct Olkede korumu§ oluyorduk. lsvOQlller de gellyordu bu egzotik gecelere. $enliklerden sonra kadinlar evferlne gldlyor, blzler saran gOzlerle birbirimlze bakiyorduk. Yorulduk tabil. Korudu(jumuz kOltOrden de memnun deOldlk, kad1nlara blr §eyfer verdl(jlmlzden de emln de011dlk. Seiki okuma. yazma O(jrett!Qlmlz kadinlara eOltlm de gereklldir dedlk; ama lsve<;il kurumlarla kavga dOvO§ dOzenlettiQimlz meslekl e(jttimlere kat1lan kadtnlar blr sore sonra eQltiml tori< edlyorlardt. Temlzllk l§lnden Otesinl gOremedlQI loln, eOltlm !Qin motlvasyonu yoktu. 0 l§e de bin ytllardan beri al1§tkt1. Ostellk §lrndl maa§ da aJ1yordu. K1sacas1 onlar ad1na, onlann taleplerinl formOle elme ~balanm12 sonuo vermeml~I. VazgeQtik k(jtOr gecelerlnden. Oye say1m12 h12la dO§tO. Zaten 12 EyfOI Darbesl de gelml§ti. 12 EylOl'e kar§I tavir alan ik ve tek dernek olduk ve Oyelerimlzin derneOO gelmesl kocalar taraf1ndan ao1kca yasakland1. Biz de kendlmlzl "blllmsel" ~h§maya verdlk. lsveotl kurumlann g()omenlert ele al1§ bloimlerine el~tirilerimlz vard1. Bat1 lnsammn, azgell§ml§ Olke lnsamna. onun beraberlnde getirdl(ji lnsan de\)er· lertnl, deneylmlerl, bllgHerl dlkkate almaks1z1n koruyucu ve ac1yan blr tav1rla yakla§mas1na ltlraz1m12 vard1. Sonuota. Kurumler Olke•I l•v~'te TOrklyell Klldtnler adh, bu alanda yapdm1§ MIA en iyl ~1§ma olarak nltelendlrilen blr kltaPQ1k 01kt1 ortaya. Bir ~ka ~h§mayla, g~menllQln ale il§k•ertne etkllerlnl lncelemeye ba§lad1k. G~men sorunlanyla llglll her toplantiya kat1llyor ve orada QoOncO dOnya Olkelerinln lnsanlanm b1k1p usanmadan savunuyorduk. Gene blrilerlnln yertne koymu~uk kendlmlzl arna, bOyfe toplantllardan blrtnln ard1ndan, o zamankl .oaf1¥03 bakamna, televlzyondan "biz Olkemlze gelml§ gOQmenlerl kolayca harc1yoruz• da

KAKTOs ·2

I·

"I• '

·I ''·,..,·· ~.

''l • I·

I•

dedlrtml~k. Bu arada 12 Eyl(j mOltecilerl gelmeye ~d1 lsv~·e. Ayd111, polltlk deneylmlerl olan kadin sayis1 artt1. Onlara ba§VUrup, derneOI anlat11k. Krlzl blrllkte oozmeyl Onerdlk. 12 Mart mOltecierlnln ve dll)er arkada§lann dal')arc1Q1nda, blr kad1n 0&h§mas1 deneyl ve perspektlft yaktu. Yenl gelen arkadqlann ooQu, 70'11 yillann artalanndan ltibaren ya~nmaya ba~m1§ blr deneylmln lolnden gellyortard1. Belkl blzlm ~mad1Q1m121 anlar ~nr, halkayi onlar yakalayabllirterdl. Fakat anlar da, blzlm ba~d1Q1m12 yerden daha Oleslnl gOsterernediler. 'Taban oaflfm&SI oak Onemlldlr, l~I kadmlara gltmellylz" dlyartard1. DerneQln blrden blre yOzO a~n Oyesl, kendl kad1nhk durumunu hlo sorgulam1yor, hep"~ol kad1nlanm1z" ad1na, anlann taleplerlnl dlle getinneye oahtiyardu. Onlar da blr yere varamadliar. Biz "eskller" lse bu arada temlnlzml bulmu~uk. Aram12a katilan baz1 yenilerte blrtlkte lsveo kad1mmn deneytertnl lncellyar. ba§ka perspektlftere yaklafryar, demekte olmasa bile kendl aramtzda tart~yarduk. BaQ1ms12 kadtn OrgOtlenmesl demeye baf!am1~1k. Bu naktada hem kendl OrgOtlerlmlzle, hem de kad1n OrgOtlenmeslnl kad1n kltleslnl kendl OrgOtOne ba~amamn arac1 olarak gOren slyasetlerte 09ll§klye dO~arduk. Kad1mn oak yOnlO ezlmlf!IOI artadan kalkmad1koa. tOm deneylertn,baQ1ms12 blr kadin OrgOtlenmeslnl kaomllmaz klld1Q1n1, tom ezilen gruplara kendl ezilml§llklertne kar§I mOcadele etmek Ozere kendl OrgOtlerlnl kunna· hakkm1 tamd1Q1m12 glbl, kad1nlar da kendl OrgOtlerlnl kurmahdir dlyarduk. Acaba sasyallzmden vaz m1 ge~lyar §Ophe ve endl~ertne ve kaygllar1na temlnat1m12 vard1. Sasyallzmln kad1mn kur· tulu§unun On ka§ulu olduQunda blrle§lyorduk. Kadin hareketlnln, amac1na, mOcadeleslnl ancak ~ol smd1 ve diQer ezllen gruplann kavgaSlyla blrl~lrdlQI aranda ut*bilece()lnl sOylOyarduk. Kad1n OrgOtlerlnln, slyasl part! ve gruplann destek OrgOtO de(lll. en gen~ kad1n yi01nlarm1kapsayan ve OrgOt-IOI demakrasl prenslblnl en genl§ arqmda uygulayan OrgOOer olmast gerektlQinl One sOrOyarduk. ldeolojik baQunsal1Q1 deQll, Orgi.sel baQ1ms12hQ1 savunuyarduk. Ve blr ad1m daha llert glderek, kad1n ezllml§llQlne ve kad1na uygulanan aynmc1hQa kar§I mOcadelenln ve kad1nlann baQ1msa Orglltlerlnl desteklemenln, l~I sind1 hareketlnde demokratfk aod1mlar gelfreoeQlnl tart1warduk. Bu anlamda epeyl yol ald1k saydir. BOyte dO§OnOnlertn say1s1 epeyl ool')ald1. Blze kOfOr ederceslne '1emlnlst" dlyen slyaseder var tabll. Ve TOrt<lye solunun, kad1mn sarununa geleneksel yakla§!m1m sorgulayamayan kad1nlar da var. Onlar da aram12da. Arna demekte, temlnlzml tart1~n. alley! sorgulayan, alle lolndekl §lddetl lrdeleyen taplantllar yapmaya baf!ad1k. Ba§ka (jkelerln deneylerlnl lncellyoruz. D911rlm yapm1§ Olkelertn kad111 sorununu ele ahflanna ele§tlrel yakla§!mlar getlrebDlyoruz.

Bir de oOomenllkten kaynaklanan sorunlanm12 var tabll. GOomenlere uygutanan aynmc•1k var, 1rko1hk var. 12 EylOI sonras1 galen arkadaflarla da '1aban OBll§maSJ" ~nlamayinca, kendl sarunlanm121 gOndeme getlr· meye ba§lad1k. lsveo toplumu, Ozelllkle TOrklyell kad1nlar sOz kanusu olduQunda, lorsal keslrnln eQltlmslz ve nltellkll l§QOCO olmayan kadmlar1o11 ele alma kanusunda yOntemler gell§llrml§tl ama, meslekl eQltlml olan, I§ hayat1deneyl olan kad1nlan ne yapacaQ1m bllemlyor, soruna en lyl nlyetle

Al.MANYA DOSYASI: ALMANVA' DA BIR KADlN TOPLANTISI yakla§t1(j1 noktada bile, bir y1(j1n yanll§lar yap1yo!du. Bu arkada§lar aras1nda l~llk hizla art1yordu. l§Slzli(je r;are olarak bulunan dil kurslan, glderek lnsanlarda psikolojlk sorunlar yarat1ycirdu. Bu konuda talepler Oretmeye ba§lad1k. 1985 sonbahannda, bir hafta sOren blr yat1ll semlnerde, 20'yl a§k1n kad1n topland1. Hem lsvec;ll kurumlarda TOrklyell kadm irnaj1n1 de(j~iren, hem de TOrkiyell kachnlann olanaklan konusunda bllgilenme a9isindan bilgl ah§ve~I yapt1k. lsvec; toplumundan ~itllk lstlyorduk. Beraberimlzde getirdi(jimlz e(jltim, bilgi ve deneylerin hesaba kat1lmasm1 istlyorduk. Fakat l sv~I kad1nlar1a yakinla§rna sa(jlayam1yorduk. Bizier, •lsvec; I§ hayat1nda fsv~I k1zkarde§lerlmlzle • konurnda olrnak istiyoruz" dedlk90, onlar "biz e§lt de(jliz ki, biz de i§Slzlz" diyortar. Hakh da oluyortar. Arna beraber mOcadele de Onermlyorlar. GO<;men kadinlar, l~i kad1nlarla; ban§ hareketinde, QeVre hareketlnde, uluslararas1 dayani§rna eylemlerlnde. 1rk91h(ja kar§I eylemlerde bolu§uyortar. Bu bulu~ bi e sorunlar yaratiyor. lsv~i kad1nlann radlkallzml 70'11 yillann ortalannda unutulup gltml§. 090ncO dOnyarnn Qeli§kleri derin toplumlanrnn, .bask1, sOmOrO ve sava§ ortammdan galen ~men kad1nlarla dlyalog kuramiyortar. Blzleri saf buluyorlar. Biz de onlar1 kavgayi unut· rnakla suQ!uyoruz. BugOn lsvec; toplumunda bir gO<;men kad1n hareketinden saz etmek mOmkOn de(jl. Baz1 leri kad1nlar. lsv99il kad1n Org01lerinde aray1§1ar, deneyl~er l9lndeler. Eylernde blrlik, kavgay1 yeniden ba§latablllr dlyenler var. Arna ortada a§llmas1 gereken 9ok angel var §Opheslz. Bu y• 10. y1hn1 kuttayacak olan ' lsv99 TOrklyell Kadnliar Deme(jl'nln deneylerlnden, !Om k1s1rl1(j1na ra(jmen O(jrenHecek §eyfer var dO§Onceslyfe, onlan size aktarmay1 denedlk.

Ba..n dDeklerlmlz ve daylinlfrna sellmillnmlZLI.

Stoclcholm, 28 Malt 1988

,. HAMBURG GO~MEN KADINLAR E(;trtM GRUBU'NUN DENEYLER1 Bizier 198S'ten berl Hamburg'ta blr kadm etltlm (Vllbu olarak ~l~ma slln:lllrllyoruz. ~llpheslz b6yle blr grup ~h1masi yenl blr ~h1ma detlldlr. Bunun glbl Biiius Yllksdtme Gruplann1n Avrupa ve Amerlka'da kad10 bareketloln Ilk batlad1iJ d6nemlen:le yllzlm:e 6rnetlnl, kaa bugOa Av· napa'da a~ea kad1alar arasiada da bu tllr aruplan aormemlz mllmklla. Amaam1z :ieoJ kqredllea blr ~htma, blr mllcadele blslmlol sergllemek detll; bu gline kadarkl ~h1malanm1Z1a deneylerial tllm arkadatlara aktarabllmektlr. 1985 y1ilnda dOrt kad1n arkada§ blr araya geldlk. Bu arkada§lar az 90k polltik mOcadele verml§ ve bugOn I§ hayat1nda Alrnanya'da "Sosyal

KAKT0S·2

'~I

'bl

. I! I i!

dedlrtmi§tlk. Bu arada 12 EytOI mOltecllerl gelmeye ba§lad1 lsvec;'e. Aydin, polltlk deneylmlerl olan kad1n sayisa artt1. Onlara ba~vurup, dern91ll anlat11k. Kriz! blrllkte ~zmeyl Onerdlk. 12 Mart mOltecllerlnln ve dlQer arkada§larm dal)arc1(j1nda, blr kad1n i;ah~s1 deneyl ve perspektlft yoktu. Yenl gelen arkada§lann i;oOu. 70'11 yillann ortalanndan ltlbaren Y8§8nmaya ba§lam1~ blr deneylmln lt;lnden gellyorlard1. Belk! blzlm ba~ramad1Q1miz1 onlar ba~nr, halkayi onlar yakalayabl lrterdl. Fakat onlar da, blzlm ba§lad1(j1miz yerden daha Oteslnl gOsterernedller. ' Taban i;ah~1 ~k Onernlldlr, l~I kad1nlara gltmellylz" dlyorlardt. DerneOln blrden blre yOzO a§an Oyesl, kendl kad1nhk durumunu h~ sorgulamiyor, hep"l~I kadmlanmiz" ad1na, onlann taleplerlnl die getlrmeye t;a1~1yordu. Onlar da blr yere varamadllar. Biz "eskHe~· lse bu arada fernlnlzml bulmu,tuk. Aramiza kat• an baz1 yenllerte blrllkte lsvec; kad1mmn deneylerlnl lncellyor, ba§ka perspektlftere yaklawor, dernekte olmasa bile kendl aramlZda tart~iyorduk. BaQ1msiz kad1n OrgOdenmesl demeye ba§lam~nk. Bu noktada hem kendl OrgOderlrnlzle. hem de kadm OrgOtlenmeslnl kadin kltleslnl kendl OrgOtOne baQlamamn arac1 olarak gOren slyasederte t;ell§klye dO§Llyorduk. Kad1mn ~k yOnlO ezllml§ll!'jl ortadan kalkmad1ki;a, tOm deneytertn,ba!'j1msiz blr kad1n OrgOdenmeslnl ka~1mlmaz klld1Q1m, tom ezllen gruplara kendl ezllml§llkterlne ka!ll mClcadele etmek ilzere kendl OrgOtterlnl kurma·hakk1m tamcfl!'j1m1z glbl, kadmlar da kendl OrgOtlerlnl kurmalld1r dlyorduk. Acaba sosyallzmden vaz m1 gec;lllyor §Llphe ve endl~erlne ve kaygianna temlnat1m1z vard1. Sosyallzmln kad1n1n kurtulw;unun On ko~ulu oldu!'junda blrte,lyorduk. Kad1n hareketlnln, amac1na, mOcadeleslnl ancak ~I sinm ve dl!'jer ezllen gruplann kavgasryla blrt~lrdl(jl oranda ula~bllec91llnl sOytOyorduk. Kad1n OrgOtlerlnln, slyasl partl ve gruplann destek OrgOtO de(ji. en genl' kad1n y.01nlar1n1 kapsayan ve OrgOt·l~I demokrasl prenslblnl en genl~ anlamda uygulayan OrgOtler olmas1 gerektl!'jlnl One silrOyorduk. ldeolojik baQ1msizhQ1 d9\lll. OrgOtsel baQ1mslZf1Q1 savunuyorduk. Ve blr ad1m daha lerl glderek, kad1n ezllml§llQlne ve kad1na uygulanan aynmcihl)a kar§I mClcadelenln ve kadinlann baQ1msaz OrgOderinl desteklemenln, l~I s1nlf1 hareketlnde demokratlk ai;1hrnlar getlrec91llnl tart~iyorduk. Bu anlamda epeyl yol ald1k sayil1r. BOyle dO§OnOnlerln sayis1 epeyl i;ol)ald1. Blze kOfOr ederceslne "feminist'' dlyen slyasetler var tabll. Ve TOrklye solunun. kad1nin sorununa geleneksel yakla§lm1m sorgulayamayan kadinlar da var. Onlar da aramazda. Arna dernekte, femlnlzml tart1~n. aleyl sorgulayan, alle ~In· dekl Jk!detl lrdeleyen toplantiar yapmaya ba§lad1k. Ba§ka Olkelerln deneylerinl lncellyoruz. Devrlm yapm1~ lllkelerln kadm sorununu ele ah§lanna el~lrel yakla§1mlar getlreblllyoruz. Bir de gOt;menllkten kaynaktanan sorunlanm1z var tabll. GOt;menlere uygulanan aynmci1k var, lrki;d1k var. 12 EylOI sonras1 gelen arkada§larta da "taban t;a11§mas1" ba~riamay1nca, kendl sorunlanmiz1 gOndeme getlrmeye ba§lad1k. lsvec; toplumu, Ozelllkle TOrklyell kadmlar sOz konusu olduQunda, k1rsal keslmln 9\lltlmslz ve nltellkll l§QOcO olmayan kad1nlan.11 ele alma konusunda yOnternler gell§tlrml§tl ama. meslekl 9\lltlml olan. I§ hayat1 deneyt olan kadmlan ne yapaca!'j1m bllernlyor, soruna en lyl nlyetle

Al.MANYA DOSYASI: ALMANYA'DA BIR KADIN TOPLANTISI yakla~1()1 noktada bile. blr yl()m yanl~lar yaptyordu. Bu arkada,ar arasmda ~izllk h12la art1yordu. l~lzllOe ~re olarak bulunan dll kurslan, glderek insanlarda pslkolojlk sorunlar yaratiyordu. Bu konuda talepler Oretmeye ba'ad1k. 1985 sonbahannda, bir hafta sOren bir yat11i semlnerde, 20'yl a§km kad1n topland1. Hem lsv89I kurumlarda TOrklyell kad1n lmaj1m de()~tiren, hem de TOrkiyeli kad1nlann olanaklan konusunda bigilenme ~1S1ndan bilgl ali§Verl§I yaplik. lsve<; toplumundan ~itllk lstlyorduk. Beraberlmlzde getird i()imiz e()itim, bilgi ve deneylerin hesaba katilmas1m lstlyorduk. Fakat lsv~ll kad1nlarta yak1nla§ma sa()layamiyorduk. Bizier, "lsv~ i~ hayat1nda lsv89I k1zkard~lerlmizle ~it konumda olmak lstlyoruz'' dedik9e, onlar "biz e'1 de()lliz kl, biz de i§slzlz" dlyoMr. Haldi da oluyortar. Arna beraber mOcadele de onermlyortar. G09men kad1nlar, lsv1l9i kadinlarta; ban§ harekelinde, i;evre hareketinde, uluslararas1 dayam§ma eytemlerinde, 1rk9•1()a kar§1 eytemlerde bulu~yoMr. Bu bulu§1118 bile sorunlar yarat1yor. lsvei;li kadmlann radikallzml 70'11 yillann ortalannda unutulup gltmi§. 090ncO dOnyamn 9eli§kilerl dertn toplumlann1n, .bask1, sOmOrO ve sava§ ortam1ndan gelen g09men kad1nlarla dlyalog kuram1y0Mr. Bizlerl sat buluyoMr. Biz de onlan kavgayi unutmakla sl19uyoruz. BugOn lsve9 toplumunda bir g09men kad1n hareketinden sOz etmek mOmkOn de(jll. Baz1 ilerl kad1nlar, lsv89i kad1n OrgOllerlnde aray~lar, deneyl,er k;lndeler. Eylernde blrtlk, kavgay1 yeniden ba'8tabilir diyenler var. Arna ortada a§1lmas1 gereken 9ok angel var §Ophesiz. Bu y• 10. y• 1m kutlayacak olan ' lsv~ TOrklyell Kad1nlar Oerne()i'nln deneylerlnden, !Om kls1rt1()ma ra()men O()renilecek §eyler var dO§Oncesiyle, onlan size aklarmayi denedlk.

Ba91n dlleklerimlz ve dayanlfml nllmllnm1zll. Stockholm, 28 M811 1988

HAMBURG GO(;MEN KADINLAR EGtrtM GRUBU'NUN DENEYLERI Bizier 198S'tm beri Hamburg'ta blr kadm·<AJUm Jl"lbu olarak ~lqma sDrdDrOyoruz. $Dpbeslz b6yle blr grup ~h1mas1 yrnl blr ~h,ma detlldlr. Buouo glbl Billo~ YDkseltme Gruplano10 Avrupa ve Amerika'da kadm battketlolo Ilk ba1ladltJ dooemlerdc )'Ozlm:e Onl<AJol, k.aa buglln Av· rupa'da 169nen kad1olar aru1oda da bu tllr llfUplan ao..-mlz mOmkOn. Amacimoz yrol kqfedlleo bir ~h1ma. blr mDcadele bl~mlnl sergllemek d<AJI; bu gllne kadarld ~h,malanm1zio clcocylerlol tDm arkad&1lara aktarabllmekllr. 1985 yilinda dOrt kadm arkada§ blr araya geldlk. Bu arkada§lar az 90k polllik mOcadele verm~ ve bugOn i§ hayat1nda Almanya'da · sosyal

.I Ii I

KAKTOS-2 <;:ah§IM" yapan ve c;ah~alannda kad1nlann problemleriyte llgllenen k~llerdl.

DOrt arkada,1 blr araya getlren nedenlertn blrt, blreysel c;aJ1~dakl t1kamkl1k, yeterslzllk ve bu t1kamkl101 a~ak l<;ln blZZat kendl blllnclmlzl ortak blr c;ah~yta yilkseltebUmek; di(jerl Isa, t1pk1 Amerlka'dakl kad1n hareketlnde olduOu glbl, yanl zencl kadmlann beyaz kizkard~erl taraflndan. blzzat kad1n hareketl l<;lnde aymmc1hOa tabl tutulmasma benzer ~k~e kar,1la,1lan problemler sonucu, art1k nesneler deQil, kendl problemlerlmlzl kendlmlz dlle getlren lnsanlar olmak lsteyi§lmlzdl. Bu gOrevlerl bellr1edlklen sonra toplant1lanm1z1 lkl haftada blr yapmaya karar verdlk. Ancak kad1nm sosyal ge~ekllOI olan i;ocuklanndan, ev l§ler1nden. kocas1ndan, hastahklardan, Ii hayatindan ve bunun glbl daha nice sorunlardan dolay1 r;oOu zaman dOzenslz aral1klar1a toplantdar yapablldlk. Vine aym nedenler yOzOnden toplanUara <;oOu kez haz1r11kl1 gelernedlk. <;:ah~ sOreslnca, her ad1mda kendlslne toplumda varUan rolOn blr parc;a d 1'1na i;1kmaOa c;ah§1101nda kad1mn ka~la§l101 problemlerl an yak1c1 bl<;lmlyla y&!l8dlk. QoQu zaman, bu objeklW durumumuz gOZ OnOne almarak, Onceden haz1rtanan blr arkada' konuyu talll~ya a<;t1 veya hep blr11kte okuma yoluna glttik. Tart~malar l<;lnde blrblr1mizl daha lyl tanld1k. Hatta daha Once ba~a blr kadm grubunda c;ah~ yapm1, blr akrada,, Uk dela "blr grupta kendlnl bulduQunu" Wade ettl. EO"lmln yan1 &ra, blr arkada'1n herhangl blr problem! varsa -garek 1,yerlnde, gerekse OZel sorunlan- Ozarlnde ka~il1kl1 tart1'11k. Blrka<; toplantldan sonra Hamburg'a yenl gelen ve daha Once kadinlarllgllanm~ olan blr arkada' da toplantJianmiza katd1nca say1m12 ~a <;1kl1.

la sosyal c;ah,ma alan1nda

Oiler Gruplarla ve Alman Kadmlan yla Olan lli~kilerimiz Bizier Hamburg'ta c;ah§lllaya ba~yan Ilk grup deQUdlk. Oaha Once blr grup c;al~maSI yapan ama blr m!lddet sonra daOdan blr gruptakl kad1n arkada§lar blr11kte c;ah,ma yapma lstemlarini bellrttller. Gen~ blr toplanl1 dOzanledlk va toplantiya &'801yukan 15 kadm arkadai kad11d1. Tart1§1Mlar sonucunda 15 k~Ulk blr grubun blr11kle toplanmas1mn zor1uOunu gOZ OnOne alarak. belll blr program1taklp eden iki ayn grubun c;ah~ yapmas1m karar1a§11rd1k. Aym kitaplan okuyacakt1k ve ikl ayda blr ortak toplant1 yaparak blr11kte tart1~ platformu olu§turacak11k. Na yaz1k kl bOylesl blr platformu blr <;ok nedanden dolayi geri;ekla§tlrernedlk. Alman kad1nlanyla olan ll~kllerlmiza gellnce. Avrupa i;eri;evaslnda, ama OZelllkle Almanya'dakl, Ba01ms12 Kad1n Hareketlnl blze anlatmas1l<;ln blr arkada,1 toplant1m1ZB c;a01rd1k. Alman arkada,, 19701erln ba'1ndan berl Alman Kad1n Hareketl l<;erlslnde blzzat aktW olarak gorev alm1, blr klmseydl ve blze deneyler1nl anlatt1, hareketin tarlhc;eslnl ve gell,lmlnl

ALMANYA DOSYASI: ALMANYA'DA BIR KADIN TOPLANTISI ozeUedl. Sonra blzler sorular sormaya ba'lad1k. OmeOln hareketln bugOn geldll')I nokta. hareket ilk ba~ad11')1nda bizzat devrlmciler taraf11dan b610c0 olarak nltelendlrilmesl. esldden mOcadelede aktlf rol aim~ kad1nlann nk;ln bugOn sadece "lyl blr anne ve lyl blr ~" olma rolOnO ilsUendll')I, devrlmcl OrgOtlere ve erkeldere neden tepldcl yakla§lld11')1 glbl sorulan sordul')umuzda, arkada,1n sank! hayat1nda Ilk kez b6yle blr soruyla ka~ila§iyormu§ glbl "slzlerden bOyle sorular beklemlyardum" demesl, g~men kadinlar olarak bliterin, en Ozg0r1e§ml§ Alman kizkarde,lerlmlz tarafmdan bile ancak ac1nabllen, kendllerlne bln;eyler Ol')retilmesi gereken. ellnden tutulmas1 gereken, kendl bal')1ms1zl11')1rn kazanmas1 k;ln yol gOsterllen lnsanlar olarak gOriildOl')OmOz yolundakl Oncekl gOzlemlerimlzl br kez daha pel<l~lrdl.

Bllrn; yilkseltme amac1yla al')1r aksak yilrOttOl')ilmClz eOltlm i;ah§m&SJ Ozelllkle ilc; konu etrafmda yol')urila§m~1: Blrlnclsl: Tarih boyunca kad1nin ezllml~ll')I, bunun kOl<enlerl ve buna lll§kln c;e§ltli teoriler. lklnclsl: Modem toplumda kad1rnn ezlll§lnln somut blc;lmlerl, Ozelllkle gOnlilk hayata egemen olan ve olal')an ka~•anan blc;lmler. Oc;OncilsO: Kad1n hareketlnln tarlhl, derslerl, dll')er hareketlerle ill§klleri, sorunlan ve geleceOI yOnellk perspektlfterl. Bu konularda hem Turkc;e hem de Almanca kltaplan okuduk. Bu i;al"manin yam s1ra, pratlkte yapabildll')lmlz l~ere gellnce: 1987 y•1nm 8 Mart DOnya Kadmlar GOnO lie ilgili haz1r111dan yap1hyardu. Her yil Hamburg'ta cte§ltll Alman kad1n gruplanrnn ve sendlkalann dOZenledll')I 8 Mart Donya Kad1nlar GOnOne kat1lmamiz dol')rultusunda davet ald1k. Dll')er yandan gene Hamburg'la gOc;menlere yonellk bell! teorlk sorunlar Ozerlnde blr dlzl konferans ve tart1§malar dOzenleyen blr c;evreden 8 Mart'ta kad1nlarla llgll blr seminar vermemlz dol')rultusunda teldK ald1k. lkl teklKI de kendl aram1zda tart1~1k ve bOyle blr hedefe yOnellk blr c;al•§man1n bu zamana kadar c;e§ltll aksamalar1a yOrOyen eOltlm c;al1§malar1miza blr canhllk kazand1racal')1 ve bunlara haz1rlarnrken de blr c;ok §eyler Ol')renlp Ol')reteblleceOlmlz sonucuna vard1k ve gorev b6IO§Om0 yapt1k. 8 Mart DOnya Kadmlar Gilnil toplant1s1 k;ln, Almanlara. orada blze sOz hakk1 verllmeslnl. Tilrklyell kad1nlar olarak sorunlanmiz1 dile gellren blr konu§ma yapma lsteOlmlzl bellrttlk. Buna ral')men Almanlar toplantm1n i;al')nSJna 'Ole TOrken tanzen" (TOrlder dans edecek) dlye yazm1~ard1. Buna lsyan ettlk. Biz 1srar edlp konu§makla 1srar11 olunca Ilk Once verllen 20 daklkahk sore on daklkaya lndlrlldl ve konu§ma lsteOlmlz kabul edlldl. Bu arada grup lc;lnde, on daklkaya -lndlrllml§ de olsa, konu§mayi hazu1amak k;ln gOrev bOIO§OmO yapt1k. 8 Mart'ta toplantlda 500 kadar dlnleylci vard1. ilk Once Almanlar programdakl yer1erlne gOre sendlkalardan, kad1n gruplanndan tlyatro, skec; vs. lerl sergMedller. Blzlm s1ramiz gelmeslne ral')men blr tOrlO sahneye davet edHmedlk ve dalma daha arkalara

11 K<UC11lS-2 at1lmaya ba~and1k. Bunun Ozenne ~ arkada§ sahneyl 1,ga1 ederek, blzlm sOz S1ram1zm geld!Olnl ve sOrekll d1;anmaya ~1§1ld1()1miz1 bellrttlk ve konu§maya ba~ad1k. Konu3mam1zm blnncl k1sm1nda buradakl sorunlan blr rOportaj bli;lmlnde serglledlk, son bOIOmde Ozelllkle §U noktayi wrgulad1k: Alman kad1n hareketl s11f kendl harekednln sorunlanna hapsolursa, t1pk1 l~I hareketlnln sadece ekonomlk talepler u()runa mOcadele vermesl ama dlOer ezllenlerln mOcadelelert kar§IS1nda lglslz kalmas1 durumunda olduQu glbl, yenllglye mahkum olacaktir. Bu c;e~evede bafka uluslardan gelen ezllen kachnlann i;1kar1ar1 li;ln onlarta blrtlkte ve ba()1msiz blr mocadele gereOlnl wrgulad1k. Ayrica S1mhn mOcadeleslnden kopuk oldukc;a, kad1n hareketlnln yenllglye mahkum olduOu iizerfnde de durduk. Konuvna blttlQlnde salonda i;rt i;1km1yordu. Size vertlen rolii yenne getlrmem"11k. Toplantly! ldare eden arkada§ bu konu§madan etkUendlQlnl ve bundan sonrakl gOrevlnln yabanct kad1nlan varolan ~1§malara katmak li;ln mOcadele etmek olduQunu sOyledl ve bunun li;ln mOcadele edllmeslnl, blzler1e l l§klnln devam etmeslnl lstedl. Grup olarak lklncl kez d1~ ai;1h§1m1z ylne t987' nln 16 Mart'1nda yapllan tart1§m&h semlnerde oldu. Verdl()lmlz semlnertn konusu: Avrupa'da Kad1n Harekednln DoO~. Gell§lml ve Perspektlflert'ydl. <;ok heyecanhyd1k, i;iinkii belkl i;o()umuz Ilk kez bell! blr topluluk Oniinde konU§Up gOrii§lerfmlzl savunacakt1k. Seminar haz1rt11danna bOyiik blr 1glyle ba§lanllmasma raOmen sonui;ta bu gOrev gene gruptakl lkl arkada§m S1rtma kald1. Semlnere kat1hm ve llgl oldukc;a yOksektl. Ozelllkle dlrlleylcller araS1ndakl kachn dlnleylcllerfn fazlal1\'j1 olumluydu ve tart1§malar canhyd1.

Grubun

Gell~lml

8 Marna llglll c;ah3malanmizdan Once blr arkada§ aramizdan aynlml§ ve lkl yenl arkada§ lse grubumuza kat1lm~1. Ne var kl daha sonrakl i,&h§m&lanmiz1 bell! blr dOzenllllkte siirdiiremedlk. 88§1nda da bellrttll'jlmlz glbl blr yaniyla kad1n olarak sorunlanm1z vard1. Ama kamm1zca, belll blr ~rgOtlenme ve eylem hedeflne yOnelmeyen, blr y1\'j1nsal harekelln peri;as1 olmayan bu tiir Slrf teorfk ayd1nlanmaya yonellk grup laallyederfnln aklbetlnl biz de ya§ad1k ve ~mdl adeta da()dma *maSlna geldlk. Sonu~lar

Hareketln belll blr a~maSlnda yarar11 olan bli;lmler blr noktadan sonra gell3menln OnOne blr engel hallne geleblllrter. Blzlm tecriibernlz de blr bak1ma bu gene! kurahn blr gerc;elde§meslnln lfadesl. Bugun geldlOlmlz nokta §U veya bu arkad8§1n lstekslzl!OI veya yeterslzlll'jl glbl sorunlarta ai;1klanamaz.

Al.MANYA DOSYASI: ALMANYA'DA BIR KADIN TOPLANTISI Blzler Kad1n Hareketlnln ~ang1c; a§amalannda var olan, bllnc; yOkseltme gruplan glbl bir grupeuk. Bu gruplar bUe, o zamanlar yOkselen blr kadin hareketinin ladesi ve 6\')eleri olmalanna raQmen, belli b ir noktadan aonra "'evslzl~~er ve kendlerinl tekrartamaya ba"8m1~1Bl2ler oOc;men kadmlar olarak elbette Avrupa'da Ozellllde 70'1i yillarda yOkselen kad1n harekelinden etktervni~lk, arna diQer yandan bu hareketin blr tor gerlye c;ekil,, daQ1lrna, bunal1m dOneminde I~ gl"4t1Qlmlz lc;ln. blr bak1ma harekete en gee; kat1lan katmanlann blr art sava,1m verlr durumdayd1k. Fakat ylne de, gee; gelmi~ olmamiz nedeniyte. kad1n harek9tlnln tarthsel tecrObeelnl gOZ OnOne alarak onun katettlQI yolun ayms1n1 kat etmedlk. s1mrtanmizm da dalma bllnclnde olduk.

Beklentllerimlz CaOnmn ~1nda da belirtldiQI glbl. bu toplantldan beldentimiz, Avrupa'mn ~II kentferfncle ve Olkelerinde blAunan. kad1n olarak ezlm"l{llnln bllncine varan grup ve ~ertn genel blr OrgOtlenmesinln ve hareketlllQlnln lk ad1m1 olma8'dir. fnarvyoruz kl. blrblrinden baQ1msiz olatak blr QOk grup ve ~ benzer tecrObeler ya~m1~ ve benzer sonuc;lara IA~l§tr. TOm laaliyetlertmizi Avrupa c;apinda bltf~r rnedlQlmlz, blgl ve tecrObe al~ vert~ yapmadlQll'lllZ. Oltakla§a tan~iQimiz ve daha bOyOk eylem ve mOcadele hedellert OnOmOze koymadiQmiz mllddetc;e. kOc;Qk gruplann ve k~llertn c;al~rnalan ble bugOne kadarkl vertmlnl yittrmeye ~layacaktir. Bunun lc;ln t oplanttya bOyOk umutlarta geldlk. Toplant1m1zm tom Avrupa'dakl gOc;men kad1nlann orgOtienmeslnln Ilk platformu olmas1 gerektll)lne lnan1yoruz. Dalla bOyOk kat1hmh, daha lyl haz1rtanm1, daha bOyOk toplantjari haz1rtamamn bu toplant1mn blr gOrevl olduQunu d°'OnOyoruz. Avrupa'da ya~yan gOc;men kad1nlar olarak, Avrupa kad1n hareketl lc;lnde, onunla blrilkte ama ondan baQ1msiz blr oOc;men kad1nlar hareketl mOmkOn ve gereldl midi!? EQer mOmkOn ve gerektr lse. acil ve temel hedefterimlz neler olmall'? Bu hedellere ija~k lc;ln hangl gOc;lere kafljJ, hangl g09erle blrilkte mllcadele etrnemiz gerektl{ll, yanl stratejlmlzin naSll olma51 gerektl{ll? Hangi mOcadele ve OfgOt blc;imlerf l e mlyonlarca ~men kadin olarak OfgOdenlp harekete gec;ebileceQlmlz? BOUln bunlan gOndemlmlze ahp ~IZ gereken ciddi sorunlar olarak gOrQyoruz. Ozei olarak bu toplanll Isa, bu tart~malan slsternll olarak naSll OrgOtleyebleceQimlzin -yanl yayin. haberie,me ve sonrakl toplardann OrgOtlenmesJ glbl- ta~•rnasi gereken blr toplantldir dlye dO'°nOyoruz.

Nunn ft Hlyam

Hamburg, 30.3.1988

KAKTtlS -l

NiYE SiSMANIM, NiYE iNCEYiM? ~hika Yiibel

Kadin lc;;ln doymanin ve doyurman1n anlam1 c;;ok geni$llr. Bir yandan, ale b!ltc;;esl ne olursa olsun, kad1n her blr blreyin keyflne ve gerekslnlmlerine uygun gldaJan ahp, p1$irlp, sofrayi donatmak durumundad1r. Dahast, bu soframn dirllk-dilzenllk ve alleye muttuluk kayna01 olmas1m saQlamak da onun temel sorumlululdan lc;;lne girer. Kad1n olarak. ac;; olmasak bUe sofrada kocaya, sevgliye, c;;ocuklara e§llk ederlz. Bu arada. zlyan olmasm dlye artanlan bltirmek de blze diJ$Elr. Bu sorumluluklar usulune uygun gerc;;ekle~lrUmezse. lstenilenlerl topar1amaya para yetmezse, "alle ekonomlslnl mahlrane ayarlayamama" $9refi ytne blze d0$er. K1z1p, yorulup. b1k1p, yemel< yapma i$lerlne ara vermeye kalkacak olursak, bu bir grev olarak kabul edllir. Sanki beslemek ve doyurmak varl101m1z1n gerekc;;esidir.

11~:

I •

• Batk•lar1n1 bealemekle yilkilmlO olan kadmlmr ne zaman yer? Y•lmz •c1kmca m1 ? Yemenln, ac1kman1n, $~man/zaylf olmanm flzyolojik befirleyenlerl bir yana. kad1mn ya$8m1nda psikolojik-sosyal gerekc;;eieri baskm gelmektedlr. Baden imgesl ve g1dalar aras1ndakl U1$kl kad1nlann le;; deneyimlerlnin sembolik blr lfadesldir. Kad1n OzOIOnce, sevinince, bllonca, clnsel olarak doyumsuz olunca yer. Di{jerlerini besleme gOrevlnl Ostlenmi$ olan kad1n, kendi gerekslnlmlerl lc;;in geli$i guzel yerse, yanl $1$manlarsa. ona "ac;;gOzlO", "obur", "denetimslz" denir. Zira yemek yemek Ozel, ama beden kamusald1r. Glzlice yesek de beden Olc;;Oleri bunu ac;;1k eder. Tarih boyunca kad1n1n dt$ gOrOnOmO, baden Olc;;OsO, glylp c;;1kard11dan. elinl kolunu nasd tutt~u. OIUN$U. kalk1~. k1saca nas1i gOrOndOOil varlt(j1mn temel lfadesi olarak gOrillmO~Or. 0 gunon, o c;;evrenln gec;;erli olan imgesine kendini uyduramayan kadm cazlbeslni kayits1z $8ns1z yitlrdlOi glbl, kendini denetlemekte de ba$Qnsrz olarak damgalamp blr yana ltlllr. GOnUmOZ Olc;;li1erine gore tammland101nda $i$man kad1n c;;izgl dt$1d1r.

NIYE $1$MANIM, NIYE INCEYIM Adem'e elmayi yedlren, l§lemedl\'li blr su,.ian dolayi cezalandnan Hawa'dan beri sOrmektedlr bu tart1~. Bu baQlamda "§i§man" ve "zayrf' olmak kad1mn sahip olduQu diQer ozelllklerden baQ1ms12, yanh kavramlar nltellQinl ta§1maktad1r. "ince olmak", cazibell, sa~1kh, istenen amac,lara uygun olmay1 ic,inde bannd1nrken, "§i~nl1k" tam terslne hastahkh, denetimsiz, cinsel cazibeden yoksun, cinsellik-d1~ olmay1 kendilil)inden ic,eren olumsuz bir kavramd1r.

• Sorul1nm1Z1 n111I 1ormahy1z? Kad1n1 de{ler1endirmede bedeni mihenk ta§I m1d1r? Butiin kadmlar tek tip olc,Oye uygun "Ince" mi olmahd1r? Farkh beden Ol90lerine izin yok mu? Bu gec,er11 tamma uyum gastermeli miyiz? Tamma uymayan, "Ince olmayan• kadmlann ya~ haklan yok mudur? Onlar dans edemez ml, sevi§ernez ml? SOslenemez mi, ko~maz m1? Ince olmak isteyen blr kad1n neden §i~nlar veya §i§man kahr? BOtOn kad1nlann "ince" olma zorunluluQunu kald1rsak, onlara §l§manhQ1 ~ma lzninl versek durum hallolacak ml? "Kendimi 'etll-butlu' olarak be{leniyorum" diyen her kadm ashnda sosyal ko§ullanma ile mi zayrtlamak istemektedlr? Yoksa bu kad1nlar "ince" olmaktan ve onun ard1ndan geleceklerden mi Orkmektedlr? Salt 1c1kmca yemedl\'llmiz. ba§ka gereksinlmlerlmizl doyurmak 19in de yediQimiz, ne denll yesek de, bu "d iQer gereksinimlerln" doyumsuz kald1Q1 veya gec;:icl olarak sustuQu doQru de{lil mi?

• Y1nitl1rd1n blrl Kadmlann ve feministlerin yemek-§i§manlamak Ozerine sOregiden sicak tart1~anna Suzie Orbach 1978'de yaymlad1Q1 $itm1nhk Bir K1d1nhk Sorunudur (Fat la 1 Femlnlat l11ua) adh kltab1nda yanrt vermeye 9aJ1§ayor. Kadmlann beslenme ve bedenleri ile ilgili c,eli§kilerinl gerekc,elendiren yazar bu gerekc,elere dayanarak c,ozOm yollan da anermektedir. Orbach'1n anlay1§m1 §Oyfe topar1ayablllrlz. SOrekll yfyenler/al1§tirma nObetlerl olanlarda doQal (fizyolojik) ac,hk sOr891erinln sosyal ve pslkolojlk mekanlzmalan bozulmU§tur. Ac1kma flzyolojisl konusunda yap1lan 9aJ1~lar bu gorO§O desteklemektedlr. $i§manlarm i9indekl ~I slsteml. pslkolojik, bili§sel, sosyal etkenlerin katk1s1yla §l§mam ac, olduQuna inand1np at1§t1rmay1 sOrekli k1tabilmektedir. Annelerln, c,ocuQun her aQlayi§mda neye ihtiyac1 olduQunu d(l§(lnmeden besleme eQilimleri, onun ac1kmak-doymak li§klslni tanomaain1 · zor18§t1rmaktad1r. Ayn1 §ekllde, erl§kinde di§ bir otorlte aracl l\'layla -diyeUe- yemenin denedenmesi kendl ic, uyaranlanm tamma ve doyurma olas1hQ1m bozmaktad1r. Bu nedenledir kl, diY.etlerin c,ok Onernll bir bOIOmO k1sa blr sOre zaylflatsa bile uzun dOnemde ba§SnslZ kalmaktadw.

KAKTOS·Z

Kitapta blr ba~ka temel nokta ~u: "Z8ylf" • '1nce' olmaktan farkmda ol· madan endl~elenen kadm ~~manlar veya ~1§018n kahr. Zaylfl1k endl~esi sOrdOk9e kilo ytlml gec;ici olacakt1r. ~~manhk kad1nla dOnya aras1nda dur· maktad1r. Kad1n kendlnl k1hfm1n arkas1na blr yallllsarna olarak saklar. Erkek egemen bak1~tan, bir nesne gibi alg1lanmaktan ka9rnak i9ln glday1 blr slah olarak kullamr. Ama bunu yaparken aym zarnanda dOnyaya glr· rnek ve etkin olarak kat1lmak yerine, dOnyadan ayn kahp nesne olma durumunu peki~llrlr. Ka91nma ve at1~t1rma nObetlerl beden Olr;Olerl nedeni~e duyulan endi~leri, bu zor duygulan bast1rma yolu olarak kul· lanilmaktadir.

Ozetllkle 1984 yihnda yaymlanan lkincl kitab1nda Orbach kad1nlann, Ofketerinl lfade zortuklanyla at1~t1rma ah~kanhklan aras1ndakl lli§klye dlkkatl r;eklyor. Kad1nlann, ba~lanmn gereksinirnlerini ka~rlamadaki becerl ve Ozverllerlnde tartt§ilacak bir yon yok. Arna kendlleri l9ln blr §ey lstemelerl, ya da istenene "hay11.. demeterl 9ok kez zordur onlar ~In. Otketerlnl lfade etrnekten korkan kadmlar yemek yiyerek bu duygulann1 klsmen dondururlar; ama tam blr uyu§ma da olmaz. Olkeslnden kar;an kad1n sahlp olduOu gOcO ve canl1h01 da yadsir. Arna kar;t1kr;a Olkeslnln kaynalj1ndakl lfade edllmeyen duygu ve lsteklertni de dillendiremez. Bu zortuklar ka9mdmaz olarak artar, k1sir ve yik1e1 blr bi9lrnde ve hedeflnden ~~'§ olarak kad1nm ayaQ1na dola~r. lstedlQlnden tazla yeme ah§kanl~mm 90zOmO l9in, Ilk basamakta, yeme ihtlyac1mn ne zaman ve hangl doyumsuzluk nedenl lie ortaya r;tkt1Qin1n ara~1nlmas1 Onerimektedir. Yernek yeme lie ilglll sorunlan olan kad1nlardan olu~n ozel bir bilinr; yiikseltme grubu uygulanmaktadir. Bu t!lr toplant1lann sOrdOrOlrnesi kad1nlarm ya~m1na ili§kln daha kal1e1 deOl~lkllklere yol ar;abilrnektedlr. • ~lfrmtnhk

Bir Kadmhk Sorunudur baz1 femlnlstler tarafindan daha 9ok kad1nlann yakaland1Q1 blr hastahk olarak tan11nland1Q1 ve "Ince olrnamn" da ona r;ozom olarak sunulduQu gerekr;esl~e sert blr bl9lrnde ele§llrllml§tlr. "~~anhljm"

• DIOer yinltlar

Ashnda §l§rnanhk kendi l9lnde larkl1hklar ta§ir. Tek neden pslkolojlksosyal olmad101 glbi, t1bbl olarak tammlanm1§ Ideal 6190lerte, "cazip·r;eklci kad1nlaf'dan lstenen 6190ler e§ deljlldlr. Tek tip ya~ma bl9lmlerlnin, giysllerln, dO~Onceterln otesine ge9en 9o(lulcu blr anlay1~ r;err;eveslnde, daha bOyOk bedenlere sahlp olan kad1nlann, salt bedenlerlnden dolayi a~lj1lanmalanna ve d1~nmalanna kat1lamay12. ~~man olmay1 se9enler VfY\/8 ser;meden ya~mak durumunda bulunan kad1nlar bedenlerlnden dolayi olumsuzlanmadan, keylflerlnce ya~yabilmelldir.

....

• '"'" ~ •tolww'nll bitliktit dvf9l.1arvY11 attema w ¢1\irt'Myt o. yqad~ be!'\19l' ~ ~•n

NM SISMANIM, NM INCEYIM Beyaz/styah, llfClnsel/de()U anlaYlflna paralet hlyerarflk blr lnceltlflTllUI anla~. "lncelerln• OslonlOl)One ve "fl~nlann" bastllllablmeslne kaOn olarak ka~ c;lkmall}'IZ. Beden Ol<;(llerl blr kad1111n llf80llanma ve diflanm&S1t1a gerek1W9 olamaz. ~l~nl1k ~fnde olUflurdul)umuz kabuktan kendlmlze bakablmellytz. ~nllk blml dlfl!TllZda blr ~ deQldO-. Bu noktada "$1~n GOzeldlr" anla~on tOm kad1nlarca aym f8kllde yqanmad!Qn dOf(lnOyorum. Sorulan daha farkh IONlbllr mlytz? "Nasd zaydlayablllrkn?" de()I "Neden fl,mamm? Neden lnceylm?" Kendi beden· lerinden l()renlp, ya~mlanno belkl hi!; bltmeyeoek tffmanlok sonras1 dev· reye etteleyen kadonlann benlmsayernedlldert va uQruna ac1 <;eklllderi , 1,manllklanm hepslne Oneremeylz. Ancak ~nlar gOz OnOnde tutulabUlr: Ashnda gOce sahlp olan veya koruyan fl~nl1k deQll, ben kendlmlm. Q(izOm, duygularoma sahlp '<!kmamd11. Bu duygulanmo bedenlmden ayirabllmellytm. Sffrnanllk blr kendlnl lfade blc;lml olarak yeteril ve doyurucu olamaz. KAYNAIO.AA : 1. ~. F.(1987), "llod..i.ld Toplum, Toplumdald - ·. Tat!h"' Toc!um, Huiran. 2. Clamond, N.(t98SJ, "Thin lo Tho Femimt luue", Femitllol Ill. 3. Jlflklno, T.1StN111, H./BUrl«d, B. (11187), "Fat Ube<ation' , Spare Ab, a.182. 4. 1.1..... . -. M.(1987), Fed ue end ~ngry. Tho Womon'a P,na, 5. Orbooll, S.(1978), Fat A Feminist Ip!!•. ,...,,_ Books. 8. Orbach, S,(1984), Fat loo Feminial lnuo. I, MOW Boolct. 1. Sunor, A.(1988), '(:Itkin Kad1n Yok11.1r, Sot' TopkJm llold1,., Feminist. a.4

·a.

8. TanO<-Okt«n, 0 .(1984), "Acokm1n1n Paikclojili", Pedago!I Dorgltl, a.2 $1ttnanf1k Yf uyifltQ& nAlll baktiOma da bit kad1nt1k

sorunudur. Kllik1tUr

dUnyuindaki

aayt11 kad1n karikalil«>iidon l>lrl olan Ozdon Ogriiku n iaytt v• 9lrldn (dol1yi11yta da 1<kok· 11<00 t>oO•nllmok '91n ho<'°yl yapmaya haw) Banu'yta dalga g090n karlkatiirlt~ do '1<kok" bak1.,n1n 90r90Ytolno hapsolmut t>ir anlayi11 O<ntklly<><. • SF KAKTOS

K'AKTOS ยทl

โ ข

BIR BASKA KADIN ....

olmanrn bllncl ve <;abasiyla yetiยงtlrllmeyen"kadrnlar toplumun onlar l9in yaratt901"romantik efsane"nln kurbanr olmaktan kurtaramazlar kendUerinl. Aldatj mak, selldlklerl erkek taraf1ndan terkedNmekte veya bir baยงka kadrnrn ye!jlenmesinde d~ll, bOyutOIOrken kendllerlne verllen umutlarda, benlmsetilen d~erter ve yutturulan dOยงlerde yatar asj. Kad1nlara, kendierinl sevgiye bo!jacak, 0mOr boyu koruyacak, tum ekonomik olanaklannr onlar lyin seferber edlp maddl manevi tum gerekslnimlerlnl karยงllayacak blr erkek vaad eden toplum tarafrndan yarat1hp kadrna benlmsetllen bu sahte d!iยง ger9ekf~emeylnce de, i9ine dOยงtO!'jO mutsuzluljun kendi eksikllljl veya bozukluljundan kaynakland11j1na Inanip daha da .,oi<er kadrn. Karmaยงlk gO<tler diinyaS1nda blr tOrfO yakalayamad11j1. oysa kendlnden baยงka herkesln elde ettiljlnl sand11j1 "mOkemmel bir 111ยง1<1'nin ve onun saljlayacalj1 mutlululjun peยงlnde koยงBr durur. Gene Elizabeth Friar WHilams'dan derfedlljlmlz geryek blr OykO He anlatmak istlyoruz Rebecca'nrn ''Bir Baยงka Kadrn" olma <;abalannr.โ ข

I I

(

Rebecca 30 yaยงlndayd1 ve 6 aylrk b lr be~I vard1. EvliliQlnde mutsuz olmuยง ve kocasrndan ayrjm1~1. Evlenmeden Once bir siire OQretmenlik yapm!!J ama bu l~en hl<t hoยงlanmamrยง, sadece evleninceye kadar kendisinl oyalayacak blr Iยง olarak gOrmOยงtO. Evlenlr evlenmez de yalrยงmaktan vazg9<t1i. Aynldrktan sonra, kocas1nrn taleplerinden ve huysuzluklanndan uzak, k1z1yla daha keyifll ve heyecanh blr yaยงam1 olacaQrndan, yarat1c1 olmaSlna olanak tamyacak istediljl g ibi yanm gOnlOk blr 1ยง1 kolayca btAacaij1ndan emindl. Aynldrktan sonra Rebecca'y1 psikolojlk tedavlye yonelten nedenler arasrnda yalnrz baยงrna yOCUk yetlยงtlrmenln zortuklan, boยงBnm1ยง bir kadrmn karยง1laยง11!)1 Qe<tim S1krnt1s1, 9ocuQunun bak1m1na yard1mc1 olacak birlnl btAamarnas1 glbl sorunlar vard1 ama en bOyOk ยงlkayetl, en yok ozledlQI ยง&Yi bulamam1ยง olmas1yd1: "Bir erkekle yoljun, uzun sorell ve sevgl dolu blr lllยงkl." Oysa aynlrnadan ewel heyecan ve doyum veren bir Bยงk illยงklsl kuracaQrndan emlndl. QOnkO hem 9eklcl blr kad1nd1 hem de bu konuda cesurdu: evlenmeden ewel 9ol<'popOlerdi ve onu mOnaslp bekAr erl<eklerfe tamยงtrracak blr9ok arkadaยงโ ข vard1. Clnsel yeklclliljlne gOveniyordu ve bunun kendislne enlnde sonunda onu mutfu edecek bir sevgll saljlayacaQ1na inamyordu. Ayr1id 1ktan sonra kendlsinden gen9, yaklยง1kl1,ยง1mart1lm1ยง ve kendl kendine hayran biriyle l lยงkiye glrdl. Rebecca'nin Ozledllji ve istedlljl herยงeyl temsil etmiyordu bu erkek ama hi9 olmazsa tak1nt1s1 yoktu. Rebecca sevglllslnln r;ocukva taleplerfne cevap vermeye kalk1ยงtl01 takdirde bir yerlne 2 9ocuQa anneilk etmesl gerekecekti; bu durum da ona pek fazla

BIR ~KA KADIN bir duygusal destek ve doyum sa(llam1yacakt1. Peki o yak1~k11, c;;eklci ve Rebecca'ya destek olup ona yaktnhk g6sterecek erkekler nereye gltm~tl?

Arad1(11 sevgi ve lglyi kendisl bulamad1(11ndan bebe(llnin sevgl ilgi ve taleplerini de kar~1lamakta zonuk c;;ekiyordu Rebecca. Ka1yla keyifll ve heyecanh blr li~kl kurmaktan da c;;ok uzaktt, c;;OnkO bebek ve anne c;;ok uzun sure beraber kalddar m1 birbinerinin slnirine dokunmalan c;;ok olas1chr. Rebecca evtffi(llnin bozulrnas1ndan kendlslni sorumlu tutuyor ve bu suc;;luluk duygusu, eski kocas1ndan bebe('jin bak1m1 lc;;in para veya zarnan talep etrneslni engelliyordu. Bir c;;ok kad1n kendierini evtili(lin uyum ve huzurunu sa(llamalda yOkOmlO g6rd0k1eri ic;;in, evlRilderi y1k1linca bunu k~isel bir sorumluluk olarak ya~r. bir suc;;luluk ve utanc;; duygusuna kap1hp, c;;oculdan ic;;ln bie rnakul blr nafaka taleblnde bulunamazlar. Oysa ic;;inde. yetiยงlikleri kOltOr onlan kendi ayaldan OZerinde durup ekonomik ba('j1m51zhklanm kazanmaya haz1namam1ยง11r. Qalt~mayi birc;;ok kad1n bir zorunluluk olarak ya~r: oysa c;;ok az erkek c;;ah~rnak zorunda kald1(11 lc;;in yak1mr. Ote yandan birc;;ok erkek de vermek zorunda kald1Q1 nafakadan dolayi sOreldi ~ikayet eder. ~at

Rebecca'yt terapiye gOtOren

k~ullar1

terapisti

~yle

lrdellyor.

"Rebecca'mn kolayca kurabilece{)inl dO~ndOQO, 'yoQun, uzun sOreli ve sevgi.dolu' Ui~kl beklentisi hic;; de gerc;;ekc;;I de{)ildi ama bu onun duygusal bir bozuklul}u oldu(lu anlam1na da gelmiyordu; c;;OnkO biz.Im kOltOrOmOz tum kad1nlara blr erkekten sevgl ve korurna bekleyebilece(linl 6Qretir ve bunu, ic;inde bulunduklan ko~ullarr(ya~an, erkeldere ula~bllecelderi bir konumda olup olmad1k1an, etrafta doyum ve mutluluk verebllecek bir ~ olrna kapasitesinde erkek bulunup bulunmadl{j1 gibl) kale alrnadan yapar. Geleneksel yetl~tirili~inde hic;;blr ยงeY Rebecca'y1, ona sahip c;;1kan erkeQI istemeyece(li bir gOne, yalna ya~maya veya bir ba~ka erkek veya kad1nla ~ k~ullarda blr ill~kl kurmaya haz1narnam1ยง11." Rebecca dO~enndekl erke{)ln utukta g6r0nmedl(llnl ve kOlturunun ona vaad enl(ll glbl bir erkek tarafmdan kurtanhncaya kadar kendisini oyalamaya kalkarsa ya~mm1 sOrdOrmeslnin c;;ok zor olacaQ1m glttikc;;e daha iyl anlarnaya ~am1~t1. Bu duygular da onu buruldUOS g6m0yordu c;;ilnkii Rebecca toplumun kad1nlara yOnelik sahte vaadlerinln kurbam oldu()unu hissediyordu. Bir sure sonra kar~l~t1()1 gerc;;ek engelleri de()erlendlrebilecek bir dOzeye geldi Rebecca; bu engeller onda bir bozulduk oldu(lu ic;;ln c;;1kmam"t1 yoluna: sadece ~nm1~ ve c;;oculdu bir kadin1n ya~m1mn gerc;;ek k~lan, dO~edilderinin akslne, c;;ok zordu. Terapiye ba~amadan ' Rebecca kendisinl hie;; klmsenin olrnadl!)1 kadar mutluluktan mahrum "'"""u~ hissediyordu. Toplum ona sevgi dolu bir erkek tarafmdan kollamp korunaca(l1m vaad etmlยงli. Oysa, Rebecca girdlQI lklnci lll~lde sevglllsln-

KAKTOS-2 den ho§lamyordu ama o da dO§!erinln erk&OI olmaktan ~ uzakt1. Kasa blr sOre Once kans1 ve c;ocukfar1ndan ayrlim~t1. Rebecca da, t1pk1 ~ saytda OykOsOnO anlatt101m12 Marion g lbl, erk&OI onun lstedil'jinden <;ok daha fazla gOrmek arzusundayd1. Rebecca kO<;Ok k121 dolayiSl}'la evden zor i;lk1yor, bulu§Scaldan gOn sevglllslnln onun evlne gelmeslnl lsllyordu; erkek Isa, yenl k&VU§lul'ju OZgOrtOQOnOn tad1m <;1karablmek !<;In dt§Bn i;1k1p gezmeyi ve Rebecca'mn onun evtne gttmeslrli YeCliyordu. Bu sorunlar aralanndakl gerglnllQln kaynaklarmdan sadece blrka<;tm ol~uruyordu ve Rebecca b1k1p usanmadan §lkayet ediyordu. Teraplye ba§lad1Q1nda sOreldl vurgulad1\'j1 §Uydu: '$u anda ya§Bd1\'j1m lll§klyl d&Oll g~k blr 11~1 lstlyorum.' Terapl s1ras1nda Rebecca, 'ger<;ek Ml~i' dedil'.)i ~yin tam du §II anda yaoad101 ll§kl, dO~IOI ll~klnln Isa blr efsaneden ibaret oldul'.)unu kavraymca bayal'.)1 sars11d1.

0 tor blr dO~el ll~lyl nereden bulacakt1? Bu dO§On vaad ettlklerinl yerine gellreblecek klm vard1 elrafla? 'Ger<;ek blr l~kl' dedl(ll ~n lld lnsan araS1ncla nas• olu§tuQunu dO§OnOyordu acaba? OQretmenllkten kurtulmak lt;ln lekrar okula gltmesl, i;ocul'juna bak1c1 tutabKmek l<;ln de <;ah§mas1 gerekiyordu Rebecca'mn. <;ocuQuna annelik yapabilmek ~n. okul ve ~ lt;ln harcad11'j1ndan artakalan zarnan ve enerjl Isa del')il mOkemmel, orta halll blr ll~lyi bile beslemeye yetertl d&Oildi.

Bu OykOnOn sonu romandk edeblyattakl veya toplumun kad1na vaad eltl(ll glbl mutlu blr son del')ll. Terapl Rebecca' ya kendlslnln !Om ekonomlk gerekslnlmlnl ka~liayacak ve duygusal yaf8m1m salt ona hasredecek blr erkek bulmas1m saQlamad1, ama ba§ka olumlu sonU<;lar yaratlt. Rebecca art1k kendlslne datla az aciyor ve ya§Bma daha az l~lyordu. COnkO kendlslnl MIA blr kurban konumunda gOrmekle blrtlkte, bu durumun kendln· dekl blr ekslkllkten veya slnlr bozulduQundan kaynaklanmad1Q1m anlamt§lt. Art1k salt kendlslnln bil'§eY!erden mahrum edildll'jinl hlssatmlyor, tom kad1n clnslnln kendlsl glbl, ya§<lma ger<;ek<;I bir bl<;imde haz1rlamayan blr yetl§tlrme tarzm1n kurban1 oldul'junu gOrOyordu. <;oculdul'.)unun romantlk hedeflerinln ne denll sahte oldul'junun fark1na varmt§lt ve onlan ger<;elde§tlrememi§ olman1n sll<;lulul'.)unu ya da eksiklil'.)lni ta§imiyordu s1rtmda. Varolan -~lslnl §lmdl bulunduQu yerden tekrar ba§lamak !<;In kullanabillrdl. Gene ac1 <;ekebllrdl ama kendlslnl gO<;s(lz lolan umutsuztuktan, a§8Qd1k ve yeterslzllk duygulanndan, huzursuzfuktan kurtulmu§tu. Teraplnln sal'jiad11'.)1 blr ba§ka sonui; da, eskl kocas1ndan <;ocu\'junun bak1m1 le lglll maddl ve manevl yard1m lsteyebilecek kadar sll<;luluk duygusundan kurtulmas1 oldu Rebecca'nin.

Nun!Yasla

1tD.RPN1tlg*EIJANELi* '$.ENtii~

"SF KAKTUS"UN OKURLARLA SOHBET TOPLANTISININ ARDINDAN 4 Hazlran Cumartesl gOnO BILSAK'la 'Okurlarla SohMI' topl11ntllanm1nn llklnl yapt1k. Bu toplantdanlan esas olarak O~ ~ umuyoruz: He11e1den 6ntt, KAK11lS'On l~rlAI w bl~lml konusunda elqtlrl, uyan, 6nut almak; aynca, KAK11lS'iin okur路 lanyla lll1klslnl edllaln blr okur-yazar lll1klslnden ~1kanp, ortak ~hpna ve ara1t1rma aruplan olu1turmak; ve bunlano yanis1ra, gene! blr ldeolojlk-teorlk tart11ma ortami olu1turmak.

Ilk sayim1zda, "Biz Sosyallst Feminlstlz'' yaz1s1nda ~ndl ldeolojlk konumumuzu ar;11damaya i;a11~m1~t1k. Bu konuda bir ilk tart1~ayi sOrdOrebilecek malzemeyi ~imdillk sunmu~ olduOumuzu dO~OndOk. Bu yOzden, ac~ konu~mam12da, daha r;ok, derginin ozgOI hedeflerine ve bir;imsel ozelllklerlne deOlndlk. lkl ayhk blr dergl r;1kanyor olmak, bu a~mada, blllnc;JI blr s~imlmlz; bunun bizlm ar;1m1zdan oldukca bellrgln nedenlerl var; losaca bunlan Ozetlemeye r;ah~1k. Derglnin bit;imi ve Oslubu konusunda Isa. o gone kadar alm1~ olduOumuz ele~tlrilerin blr bOliimiine kat11dt01miz1 ve bu uyanlan gelecek sayllarda goz onQnde tutaca01miz1 bellrttlk. Ba~ka baz1 el~tlrierln Isa. gerek '1emlnlst Oslup"a il~ln olarak, gerekse de "1980 oncesi sol erkek sOytem" Wadeslnde dlle galen ruh hall konusunda. temel baz1 aynhklardan kaynaldand101kamsmda olduOumuzu ve dergide kulland101m1z Osluba bu yamyta sahip r;1kl101m1Z1 SOytedlk. Tart1~a. KAKT1)S'On ozgOI amar;lanndan ,.ok. genel olarak sosyallzm-femlnlzm lll搂kisi Ozerlnde yoOunla~t1. Bu baOlamda. Feminist derglsinden kad1nlarla aramizda ldeolojlk路teorik bir tart1~mamn ba~m1~ olmas1 blzlm lt;ln sevindirici oldu. Gerr;I bu konuda baz1 el~iriler ald1k: Feminist derglsl kad1nlanyla. toplantinm son bOliiroiinde. ~kalanm d1~ayacak blr le tart~maya glrdlOlmlzi sOyteyenler oldu. Bu ele~lrilere

,, l

DlREAN111~RANEtr'• 3,ENUIK kat1hyoruz. Arna bu ilk sohbet toplan11m1z oldu\}u k;in, bOtiin beklentllerln ger911kfe§meml§ olmas1m da do\}al ka~1lryoruz. Blzim k;ln belkl en Onemlisi. ~~te hi9 tart1§mam1§ oldu\}umuz kad1nlann katd1m1ydL Toplart1dan umduklanm1z1n blr b<llOmO bu anlamda ger9ekle§tl.

•

KAKT0S'On OzgOI ama<(lanna geflnce. Seiki henOz yalmzca blr saym1n 91km1§ olmaSI yOzOnden. bu konuyu doyurucu blr bi9imde tart1~mad1\}1m1z1 dO§iinOyoruz. KAKTOS'On hedeflerine ili§kin olarak en ¢ok soru OrgOtlenme konusunda geldi. Bu genel konunun tekll blr Orne\}I saydabllecek bir soru, Ontverslte O\}rencisl kadmlarla ilgili olanryd1. Nerelerde ve nas1l OrgOdenmeyl hedefledl\}lmtz, buna ba\}h olarak da, Onlverslteye "glrmeyi" dO§OnOp dO§iinmedi(limlz tOrOnden sorulard1 bunlar. Bu sorulan yamtlarken. blr yandan kadm orgOtlenmesi antay1§1miz1 ozetfemeye 9ah§tlk, ote yandan da neden "dergr• olmay1 8e91i(llmlzl: Kad1n hareketlne, ba§tan, genel gec;er bir orgiitlenme modeli sunmayi do\}ru bulmado01m1z1: bunu kad1n polltikaSI a91s1ndan yanll§ blr tavir olarak g0rdiil}OmOzO soytedlk. Dergl olu§umuzun nedenlerlnl a91ktarken. bu a~mada genel politlk pozisyonlan olu§turmay1 gerekli buldu(lumuzu, derglde kad1n polltikas1 anlay1§1m1z1 tart1§mayi ama9ladl\}1miz1 dile getlrdlk. KAKTOS'On sayfa.lanrnn, 'OkLryucu Mektuplan' rnn Cileslnde de, her tor kad1na a91k oldu(lunu; onlan. kendi sorunlanm dile getirmek ve tart1§mak k;ln bu sayfalan kullanmaya c;aQ1rd1Q1miz1: bizi besleyecek ana kaynaktardan blrl olarak bunu g0rdO(IOmOzO anlatmaya 9ah§tlk. KAKTOS'On ooceden beMenmi§, ucu kapah blr gOndeml yok. Onlverslte Ol}rencisl olsun olmasm her kad1mn kad1nhk durumu blzi ilgilendlrlyor. Bu kad1nlar ad1na konu§mak, onlann mOcadele verdikleri alanlara "glrmek" yerine, ontan KAKTOS araeth\}1yta kendl sC>zlerinl sOytemeye c;al}1nyoruz. SF KAKTOS umdu\}umuz Qll§ltliliQe. ancak. bu tiir bir kar§i1kl1 etkile§lmle ula~blllr.

SFKAKTOS

ERKEKLER KADINLARI KONUSUYOR ! 19 Mayis gOnO "Gen~ll k GOnltrl" baR1am1nda "Kad1nlar Nt lstlyor~· konulu blr panel dllztnltndl. FatmagOI Btrktay'1n y6ntttltl pantie, koau1mac1 olarak, AYIRI MCILIGA KARSI KADINDERNEGl•ndtn Flrdtvs Gllmll1otlu, FEMINIST cltl'Jlslndtn A)1e Dllzkan vt SF KAKTOS'tm Glllnur Savran katilchlar.

FatmagOI. a~~ konu~mas1nda, kurtul~lan ~In erkeklerden ayn

kad1nlann kendi s0zlerini siiylemeye 6rgOttenmeye ba§lamalanmn onemini vurguad1. FatmagOl'On. ayn OrgOtlenmeleri blr yana. kadonlann •i;ok kon~malan"nn bile erkekleri rahatsaz etti!')J yolundaki gozlemi, daha sonra lar!!Jma straStnda do!')rulandt: Erkekler. SOzO kadonlara b1rakmamak ~In nerecteyse ozel bir t;aba gOsterdUer.

hk tur konu§malarda. Firdevs kOt;Ok k1zlara "kad1nhk rolO"nOn ne tOr yoUarla benlmsetildi!')ini anlatt1 ve toplumun her alamnda kOk salmt§ olan aymmcth!')a kal'§I kadtnlan orgO!lenmeye t;a!')trdt; bu aytnmcth!')a kal'§I feminist billncin gereklliQini savundu. Ay~ bu ay1nmc~1Q1 erkeklerfe kad1nlar aras1ndakl iktidar Mi§kilerine ba!')lad1. Erkeklerin kadonlar Ozerlndekl lktldanmn temelinde, kad1nlann em90inin OriinOne erkeklerin el koymas1mn ve buna dayah somOrOnOn yatt1!')1n1 savundu. O da erkeklerin toplumsal lktidanna kadmlann cevab1n1n femlnizm oldu!')unu soytedl. Ken· dlsinden onceki konu§mac1lann erkek egemenli!')i sergUemelerine katlldl!')m1 bellrterek siizlerine ba§layan GOlnur, bu egemenllk ka1'§1s1nda kendlslnln nas~ bir feminlzml savunduQunu anlatt1. Bu baQlamda, sosyalist femlnlzmden ne anladi!')1m ve neden sadece feminist olarak nitelendlrilmekle yetinmectlQinl ao1klad1. lklnci tur konu§malar, feministlerin kadm hareketine ve kad1n orgOtlen· meslne nasll bakt1klan Ozerinde yo!')unla§tt. Her iki turda da, kon~c1lar, aynhklanm sakl1 tutmakla birfikte, daha ook ortak noktalan

11tOPilNlilm*ilPA:NEU~•~~ENiil K Ozerlnde durdular. Flrdevs'Jn •ay1nmc1hk" dedlOlne Arie "lktlda~', AY'i&'nln "sOmOrO" dedlOlne GOlnur "ezlme" dlyordu, ama tahlll larl<hhktan ne olursa olsun, erkeklertn kad1nlar Ozerlndekl egemenllQlne ka~1 dayam~ Jc;lnde mucadele vermekten yana olduklan ae;1kt1. Ae;1k olan blr ba§ka ~Y daha vard1. 0 da, erkekterfn bu kararf1t1k en az1ndan tedtrgln olduktanyd1. En "yand~'1ndan en "dil§manca"sina kadar. e;oQu erkek konu§mac1 ortak bir "mant~" s1Q1myordu: "Ezlllyorsunuz; onun te;tn ~ yere mOcadete etmeylnl" tOrOnden blr mant1kt1 bu. "Geteneklertmlztn, kOltOrlrnOzOn, lslAm dlnlntn blzl e;epe e;evre sard1Q1 blr toplumda bu e;aba abes d&OI mlydl?" Ya da: "Kad1nlann bOyOk blr e;o!)unluOu erl<ek egemenllQlnl te;selle§tlrml§, OzOmsemt§IL Biz, bir avue; kadin, §urada bacak bacak OstOne atm1§ ne konu§Uyorduk kl?" Ve hatta: "Burada bile erkekler kad1nlardan e;ok sOz ahyor. Bu h411nlzle nas~ mOcadete ederslnlz?" glbl '1ehdltkar' sorular geldl. ka~1S1nda

Gere;ekten de. kalabahk lzleylcl kltleslnln e;c>Ounlugunu kad1ntar otu§luruyordu betkl. ama sOzOn e;oQu ylne erkektere kalm1§11. BOtOn bu saylian •engetl91'', tam da, kad1nlann neden kendl mOcadeteterlnl vermeterf gerektlOlnl ae;tke;a gOsterlyordu. Ayn OrgOtlenmenln ba§ka nedenlerlnln yam s1ra, o gOnkO tartl§malarda erl<eklerln sOzO bOyleslne teketlerl altlnda tutrnalan, kendl ba§ina, toplant~anmizin blre;oQunu erl<eklere kapah yapmarmzm doQruluQunu blr kez daha ortaya koymu§lu. Kad1nlann ayn OrgOttenmetertne geten ltlrazlann d1§1nda, erl<ekler blzl blr de kadin hareketlnln ''prograrru" konusunda "k~ye s1k1~rmaya" e;ali§tliar. "Hemen. §lmdl, burada, taleplerlnlzi Stralaym" tavn e;e§lttt blc;lmlerde dlle geldl. Kad1n hareketinln doQaSI ger901 larl<h gruplardan olu§Sn. parc;aJ1 blr yap1 ta~1Q1m, genet blr ortak anlay1§ e;ere;eveslnde her grubun farl<h Oncetlktert olduQunu/olacaQ1m antatrnamiz. blzden blr slyasal partl glbl davranrnam1z1 bekteyenlerl ne kadar doyurdu bllmlyoruz, ama larkt1 dOZeyterde taleplerlmlz olduQunu ve bunlann blre;oQunun kapitallzmln Oteslne l§aret ettlQlnl gallba lleteblldlk. Panel, l emlnlsderi "k~ye S1k1§11rmak" lc;ln getenlertn ell bo§ dOndOklert blr toptant1 oldu. Sadece bu nedenle, ldeolojlk gOcOmOzO ortaya koymak te;ln bile, he~ye kar§ln, zaman zaman erl<eklere ac;1k toptanUar dOzenlemenln anlamh olduQunu dO§OnOyoruz.

SFKAKTOS,

•

29 MaYIS 1988'de, "Aynmc1hl)a Karoi Kadm OerneOI" kuruluounun bi.-incl yd1111 kuttad1. Mallepe'de tuttuklan salonun her kO!jeSlnJ c;8§ltll pankartlana donatm"ard1. Bazllan ~yle ldl: "Toplumun karar ve yOnetlm organlanndan dlflanmaya hayirl", "TOm kad1nlar dayam,mayal". Dernek ba§kam Zehra Ba§&r yap1i01 a<;dlf konuvnas1nda, toplumda kadmlara kalll uygulanan aynmcdiOa kar~1 mOcadele edMmesinln Onemlnl vurgularken bu yolda atdacak ad1mlarda derneOln Onemll blr arac; olduOunusOyledl. Kadmlar Ozerlne kltaplann ve el yap1m1 UrOnlenn yer aldli)• standlar Bektat glbl grup ve sanatc;llann kallldli)1 ~lk, Deniz TOricall'nln salondakl kad1nlana blnlkle sOytedlj)I "Kadmlar Vard1r" '8rlnsryla sona erdl. kurulm~tu. Grup Bengl TUricO, Nazll

Ya~ blr yiidll' •Dayal)a KallJ Kampanya 'd a blnlkte c;al~eOirna AKK011 kadmlatta lerlde de blnlkle olma umuduyla, ~IQlnlz kutlu olsun.

SFIWcr1JS

KAKTOS·l

KETEN

CARSAFLAR

o• I

Dacia Maralnl

..'

"Keirn <;:arJ8nar· adh 6yk0 Dacia Ma ralnl'nln 1968 yihnda yayinla na n Mio Marlto (Koc:am) adh kltabtndan. <;:tvlrdltl 6yklilt rdtn blrlnl KAKTOS'tt yayinlanmak Ozert blze vrrdlil l~ln Canan Batoman'a ltjekkOr edlyoruz. Bu sabah keten .,ar~anmda ~oyle kocaman bir detik buldum. Bunu yapan. o aptal sigaralanyla Elena'yd1 eminim. Bembeyaz .,ama~1rtanma naStl dO~kOn olduQumu, bu keten .,a~ftann c;;eyizim oldul')unu ve benim onlarta nas~ gurur duydu\')umu ve onlan nas1I koskanc;;hlda korudu\')umu bil· mesine ral')men yapu bunu. Giorgio yeni uyamyordu ve her zamanki gibi kahve diye haykird1. Zaten ben de mutfakta kahve haz1rt1yordum. "Getiyorum", diye seslendim. Hemen fincanlan rattan ald1m. SOtii 1s1tt1m, dOrt dlllm ekmek kestlm, hepslnl tepsiye yerte§tirdlm ve yatak odas1na gOIOrdOm. .Kapiy1 dizimle a911m. Giorgio ve Elena yatakta benl seyredlyortard1. Giorgio hatttc;;e dol')rulmu~tu. Ba~1m yast1\')1 dayam~. pijamasmdan k1lh gO\')sii gozOkiiyor. Elena daha yatiyor. Kocaman, yuvar· lak kafaslyla OrtiinOn alt1ndan bakiyor. uykulu. BOyOk, mavl goz.le ri tembel temo..i bakiyor.

°"''°

"Nereye koyay1m?

· euraya carnm." "Nereye buraya?" "Dizlerime." "Elena uyuyor daha: Yalmzca blr§ey bunu. Uyumad1\')m1goriiyordum.

sOyleml~

olmak lc;;ln sOyledim

· uyumuyorum. Bana sOt ge:irdin ml?• "Evet, t epside. Ah, goriiyor mu sun ~keri unutm~um."

U1EN CU$AFlAR

"Kot di glllr, clvcMm." ~ kere IO~lm one. bane clvcMm derne dlye. Arna dlnleyen klm? Hemen ~ glrdlm, f8kell allp, SIX ftllCallllWl YllfllNl koydum.

~ blze ne yapecalcsln bekallm, clYcMm?"

"LOllen bane clvclv deme.•

"Ben..,.... kocan deQI mlylm? Bir kocaoo kanslm l14U lsterwe Oyle ~O•rma hakla vard1r."

El- tembelce doOruldu, gOldO. Bir ellnl tepslye uzatt1, tepsl de Glorglo'nun dlzlertnde aalanmaya bqlad1. Sonra blr dlllm ekmek ahp sOte bendl. "OturaalVI buraya, clvclvlm.•

"Ben yedlm."

"Otsun. ytne de ot\I'. Bu gece ne rOya gOrdQOOnO anlatMn8.•

"Ben rOya gOI mem..

"MOmkOn deOI." "Sahl sOylOyorum, h~ rOya gOrmem ben."

"KOIOye

loal'lll ama bu.·

"Neden?• "l~lnln bombOf Oldul)unu gOstertr."

Elena ytne gOlmeye bef'adl Glorglo'nun her sO~edlOlnde bu kadar Q(»eclk ne bUuyor anlamr)'orum. Arna genellnde de her f8Y" gOIOyor zalen. Kafun sallad(llnda. sa9an gOzlertne, ya!Vlldanna dOf(lyor. Giorgio onun gOlmeelnden 9ok tqnut. ~· IVld , ..,dlOlna bekip, memnun gOIOmsOyor.• DO(IOnOmOzden aonra 9ok f8Y deOI"'· Ozellllde de Ei.. blze geldlkten sonra. 0.,.nya ~ heyamuzda de0118'1 pek blr f8Y yoktu, ama

~· 9ok f8Y deOlfmlttl-

Onu IV8 l k getlrdlOI gOnO hatirhyorum. Kapty1 ~ll)•nda ellnl tutuyordu.

Selltnc;le: "Ada, aana blr al'l<lldq getlrdlm," dedl

KAKrtlS-2

''Ne arkada~?" "Senln ve benlm arkada~1m1z. Art1k blzlmle blrilkte oturacak."

"Arna tan1miyorum ble onu." "Tamam i~e. tamrnan lcin ~lmdl vaktln var." ' Nerede yatacak pekl?" "BOyOk yatakta, benlmle. Senln lcln blr ~y tarkeder mi?'' •BOyOk yatakta m1? Keten t;ar~anmda?" "EOer istemiyorsan pamuldu bir ~yler ahnm.· ''Yok yok, kijlan benimkllerinl." "Sen oturrna odasmdakl dlvanda yatarsin." "Cok da rahats1Zd1r oras1." ''Bena sana f1ll ~erlnde yard1mc1 olur. Bak gOreceksin. i;:ok yard1m1 dokunacak." ''Yemek pi~lrmesinl biliyor mu?· •BUmlyorum. Blraz ~1rnart1lm1~ gallba. Arna buraya sana yard1mc1 olaca(j1ndan emlnlm.•

aJ1~1ktan

sonra

''Nasil ~rnartlim1~ yani?" "l~e bllrsln, evde h~blr ~y yapmazm1~, bOtOn gOn uyurmu~. Arna Oyle lyl nlyetll kl! Onu seveceQlnden emlnlm." bakrnam1~t1m bile. Keten t;a~anm1 kullanaca(j1n1 k1Zd1nyordu benl. Sanki ona bakrnazsam. yok oluverecekm~ glbl gellyordu. Arna orada duruyordu ~le. Uzun. beyaz. Glorglo'nun her sayledi(jine kafa saJl1yordu. Bunun OZerine ba~1m1 cevirip. ona dlkkatllce bakt1m. Ilk Once gOzlerlnl gOrdOm. BOyOk. mavl. uysal gOzteri beni merakla sOzilyordu. GOzlerlnden ~ yOZOnde llglnc olan bir ~Y yoktu. Yuvarlak, beyaz, dOzgOn clzgller. Bedenl de Oyleydl. Yuvariak. temiz, ola(jan.

Ona ahc1 gOzle

dO~nrnek

0 ak~m Giorgio elide kald1. Seline bir OnlOk ba(jlay1p elmaJ1 pasta yaprnam1za yard1m ettl. Elrnalan do(jrarken de Elena'yla laflad1. Bu arada Elena'mn hie bir ~yden haberl olrnadl{l1m farkettim. Bana yard1m edece(jlne aya(j1ma dolan1yordu. Ve ~e o gilnden berl bana yard1m etmesini istemem. Her ~yl kendlm yapt1(j1mda daha t;abuk yapiyorum.

KE'JEN l;AJl.SAFLAR Sonra bu olay1 kutlamak lctln ~myanya patlat11k. Elena lid bardak I~ zom oldu. Giorgio onu kuca(j1na ahp, lcterlye ta~ld1. Sonra glyslerlnl ctikartmak lctln benl yard1ma cta01rd1. BOylece onu ctiplak gOreblldlm. Glylnlkken ancak ylrmlseklz ya§lannda gOzOkOyordu. ama ctiplakken blr on ya§ daha ya§l1 duruyordu. Nedense beoden ya§l1 olrnasi sevtndlrdl bani. Son blr kez zartf el l§lemesl ctal'§8flanrna blr gOz at1p d1~nya ct1kt1m. Onlar yalmz kald1lar.

Giorgio hald1yd1. Elena lyl huylu ve lyl nlyetllydl. Yalniz sik s1k cam sikdiyor ve benl l§Jenmden al1koyuyotdu. Genet olarak bOtOn gununu yatakta karikatOr dergDert okuyarak. t1rnakfanm boyayarak ya da sactlanm hrctalayarak gectlrlyordu. Uyudu(ju zarnan seslnl duyrnazd1m. Giorgio gelmeden blraz evvel yataktan flrtar. elblselerinl glyer, boyamr, sac;lanm tarar, topuklu pabuctlanm glylp kaplda sevlnct ctiQhklanyla onu kar§liard1. Bazan OctOmOz blrtlkte blr§&yler yapard1k. Ya slnernaya glder ya da §&hlrde dola§1rd1k. 0 zaman Giorgio bana kar§I ctok terblyell davramrdL Geritekten kansiym1§1m glbl muamele ederdl bana. Haflfcte omuzumdan tutar, kulaQ1ma blr §Byler hs11day1p bana hep yol verirdl. Elena yava§ ve sahnan ad1mlarta arkamizdan gellrdl. Arkada§larta kar§da§11Q1m1zda Giorgio onu "kanmm -yanl benlm- kuzlnr dlye tan~t1nrd1. "Kocasm1 kaybettl" derdl, "flmdl blzlm yammlZda kahyor. Klmsesl yok zavalhmn." Elena hlit konufrnazd1. Yalmzca giller ve dondurma lsterdl. Dondurrna en bOyOk tutkusu ldl. Bazan Giorgio ona dondurrna ahr, bazen de k1z1p, klf1n Ofiiteceksln der, OnOnden cteklverirdl. Arna eve glrmemlzle blrtlkte her ¥JY deQ~lverlrdl. Giorgio y(lzOme bile bakmaz. tek kellme de konu§mazd1 benlmle. Yalnizca Elena'yi gOldOrmek lctln arada, "clvclvlm" derdl. Elena'mn kendlne gOvenl gerl gellr, ya o aptalca konufmalanna ba§lar, ya da derglerinl ahp yataQa glrer, benden de hablre soQuk sOt getlrmeml lsterdl. Asl1nda Et-·mn benfm evden gltmemf tllan fstedlQI yoktu. Benslz nas1I ya~rd1 kll Yapt1Q1 ~kalar fmartdm~ lnsanlann yap11Q1 tOrdendl. Katen ctal'§8flarmla dalga g&ctfTI&Slne ne kadar OZOldOl)OmO farkedemfyordu bile. Bir gOn ctok kizm~1m . •E(jer blr daha keten ctar§8fianma dellkler 8ft8rsan, bu evl terkederim," dedlm. "Sak1n bOyle dame. Giorgio ctok k1zar." "GOrellm bakahm ne yapacakmifl"

"Arna kocan o senlnl" "Ne yapablllr kl bana?• "Evlnl nedenslz terkettlQlnl lert sOrOp, bo'8r sent.•

1· ' KAKTt)S -2

"Ne arkad~1'?" "Senln ve benlm arkada~m1z. Art1k blzlmle bll11kte oturacak."

"Arna tammryorum bie onu.· "Tamam ~e. tamman i<;ln ~mdl vaktln var." 'Nerede yatacak pekl'?" "BOyOk yatakta, benlmle. Senln i~ln blr ~ farkeder ml'?" "BOyOk yatakta m1? Katen ~~flanmda'?" "EOer lstemlyorsan pamuklu bir ~er almm." ''Yok yok, kullan benlmkilerlnl." "Sen oturma odasmdaki dlvanda yatarsm." "Qok da rahatsrzdrr oras1." "Elena sana 8V l§lerinde yard1mc1 olur. Bak gOreceksln, ~ok yard1m1 dokunacak." "Yemek pi~rmeslnl billyor mu'?" "Bimlyorum. Blraz ~1martrlm1~ gallba. Ama buraya all§t1ktan sonra sana yard1mc1 olaca(j1ndan emlnlm." "Nasrl ~1mart1lm1~ yanl'?" 'i§te blllrsln, 8Vde hi<;bir ~Y yapmazm1~. biitOn gOn uyurmu~. Ama Oyle lyl niye~I kif Onu sevece(jlnden eminlm." Ona al1Cl gOzle bakmam1§t1m ble. Katen ~r~ftanm1 kullanaca(jrm krzdmyordu benl. Sankl ona bakmazsam, yok oluverecekmi~ g ibl geliyordu. Arna orada duruyordu l§te. Uzun, beyaz. Giorglo'nun her s6yledi(jlne kafa sallryordu. Bunun OZerine baf1m1 ~evlrip, ona dlkkatilce bakt1m. Ilk Once gOzlerlnl gOrdOm. BOyOk, mavl, uysal gOzlerl beni merakla sOzOyordu. GOzlerinden bafka yOzOnde Ughle; olan blr ~ yoktu. Yuvarlak, beyaz. dOzgOn ~lzgiler. Bedeni de Oyleydi. Yuvarlak, temlz, ola(jan. d~Onmek

0 ak~m Giorgio 8Vde kald1. Seline bir OnlOk ba~y1p elmah pasta yapmamrza yard1m ettl. Elmalarr dol')rarken de Elena'yla lafladr. Bu arada Elena'nrn hi<; bir feyden haberi olmad1(j1m farkettlm. Bana yardrm edece(jlne aya(j1ma dolanryordu. Ve l~te o gOnden beri bana yard1m etmesini istemem. Her ~I kendlm yapt1()1mda daha i;abuk yaptyorum.

KETEN ~All.SA.FLAK Sonra bu olayi kutlamak lc;ln §Bmyanya patlatt1k. Elena lld bardak lc;tl ve zom oldu. Giorgio onu kucal)1na al1p, IQerlye ta§1ch. Sonra glysl erlnl c;1ka1tmak lc;ln benl yard1ma c;a01rd1. BOytece onu c;1plak gOreblldlm. Glytnlkken ancak ylrmlseklz ya~annda gOzOk\iyordu, arna c;1plakken blr on ya§ daha ya§f1 duruyordu. Nedense benden ya~1 olrnasi sevlndlrdl benl. Son blr kez zarH el l§femesl c;a11Bflanrna blr gOz abp d!§Bnya c;1kbm. Oriar yalmz kald1lar. Giorgio hald1yd1. Elena lyt huytu ve tyl nlyetllydl. Yalniz s1k s1k cam ve benl l~enmden ahkoyuyordu. Gene! olarak bOIOn gunono yatakta karlkatOr derglerl okuyarak, t1rnaldar1m boyayarak ya da sac;lar1m hrc;alayarak gec;ll1yordu. Uyudul)u zaman seslnl duymazd1m. Giorgio gelmeden blraz ewel yataktan Mar, elblselertnl gly er, boyan1r. sac;lann1 tarar, topuldu pabuc;fann1 giylp kaplda sevtnc; c;1Q11klarryta onu ka!l~ard1. sik~ryor

Bazen Oc;iimOz blrtlkte bl!leyler yapard1k. Ya slnernaya glder ya da §ehlrde dola§1rd1k. 0 zaman Giorgio bana ka'l1 c;ok terbtyell davra111rd1. Gerc;ekten kans1ym1§1m glbl muamele ederdl bana. Hafffc;e omuzumdan tutar, kulal)1rna blr §eyler flsllday1p bana hep yol verlrdl. Elena yava§ ve sahnan ad1mlarta arkam1zdan gellrdl. Arkada~rta kar§~a§t1l)1m1zda Giorgio onu "kanmm -yanl benlm- kuzlnr dlye tam§t1nrd1. "Kocasm1 kaybeltl" derdl, ·~mdl blzlm yammizda kalryor. Klmsesl yok zavalhmn.• Elena hie; kon~mazd1. Yalnizca gOler ve dondunma lsterdl. Oondunma en bOyiik tutkusu ldl. Bazen Giorgio ona dondurma ahr, bazen de k121p, k1§1n O§Oleceksln der, On!lnden c;eklvertrdl. Arna gve glrmemlzle blrtlkte her ~y de(ll§lllerlrdl. Giorgio yOzOme bile bakmaz. t ek kellme de konu§mazd1 benlmle. Yalnizca Elena'yi gOldOrmek lc;ln arada, "clllcMm" derdl. Elena'n1n kendlne gOvenl gerl gellr, ya o aptalca konu§IT\lllanna ~ar, ya da dergllerlnl ahp yataQa glrer. benden de hablre sol)uk sOI getlrmernl lsterdl. Ashnda Elena'nm benlm evden gftmeml fllan lstedll)I yoktu. Benslz kll Yapc1l)1 §Bkalar §1rnart1lm1§ lnsanlann yap11l)1 tOrdendl. Keten c;B!lBflanmla dalga gec;meslne ne kadar uz(jdOOOmO farkedemlyordu blle. nas~ ~rd1

Bir gOn c;ok k1zm1§11m. "EOer blr daha keten c;ar§Bflanma delllder ac;arsan, bu 8111 terkederlm; d edlm. "5akm bOyte deme. Giorgio c;ok kizar." "GOrellm bakahm ne yapacakm1§I" "Arna kocan o senlnl'' "Ne yapablllr kl bana?" "Evlnl nedenslz terkettl!)lnl Herl sOrOp, bo§Br senl."

KAKT()S ·2

"Ne arkada§I?" ''Senln ve benlm arkada§1m1z. Art1k blzlmie blrtlkte oturacak."

"Ama tammryorum bile onu." "Tamam l§te, tamman l9in §imdl vaklln var." "Nerede yatacak pekt?" "BOyOk yatakta, benlmle. Senln l9ln blr §UY larkeder mt?" "BOyOk yatakta mo? Katen

~r§aflanmda?"

"EOer lstemiyorsan pamuklu blr §Oyler ahnm." "Yok yok, kullan benimkllerinl."

"Sen oturma odasmdaki dlvanda yatars1n." '"<;ok da rahats1Zd1r oras1.• "Elena sana ev dOklMlacak."

~lerlnde

yard1mc1 olur. Bak gOreceksin, 9ok yard1m1

"Yemek pl§irmesini biliyor mu?" "Bilmlyorum. Blraz §1mart1lm1§ gallba. Ama buraya al1§11ktan sonra sana yardmc1 olaca!)1ndan emlnlm." "NaS1i §•marttlm•§ yanl?" "l§le bUlrsln, evde hl9blr §UY yapmazm1§, bOIOn gOn uyurmu§. Ama Oyle lyl nlyetll kl! Onu seveceOlnden emlnlm." Ona ahc1 gOzle bakmam1§t1m bile. Keten ~r§aflanm1 kulanaca!)1m dO§Onmek klZdmyordu benl. Sanki ona bakmazsam. yok oluverecekmi§ gibi geliyordu. Ama orada duruyordu i§te. Uzun. beyaz. Glorglo'nun her s6yledl0ine kafa salhyordu. Bunun Ozerlne ba§lm1 r;evirip, ona dlkkatllce baktm. ilk Once gOzlerlnl gOrdOm. BOyOk. mavi. uysal gozleri benl merak· la sOzOyordu. Gozlerlnden ba§ka yOzOnde llgln9 olan blr §SY yoklu. Yuvarlak, beyaz. dOzgOn 9izgiler. Bedenl de Oyleydi. Yuvarlak. temiz, olal)an.

0 ak§am Giorgio evde kald1. Seline bir OnlOk bal)layip elmah pasta yapmam1za yard1m ettl. Elmalan d~rarken de Elena'yla laflad1. Bu arada Elena'mn hi9 blr §eyden haberl olmad11)1m farkettim. Bana yard1m edece!)lne ayal)1ma dolanryordu. Ve l§te o gOnden beri bana yard1m etmesinl istemem. Her §&Yi kendlm yapt11)1mda daha ~buk yapoyorum.

KETEN ~AR$AFLAR Soora bu olayi kudamak k;ln oamyanya patlan1k. Elena lkl bardak k;t1 ve zom oldu. Giorgio onu kucaQina ahp, k;erlye taod1. Sonra glyslerlnl c;tkanmak k;ln benl yard1rna c;aQ1rd1. BOytece onu c;1plak gOreblldlm. Glylnlkl<en ancak ytrmlseklz ya"annda gOZOkOyordu, ama c;iplakken blr on Y8' daha ya"' duruyordu. Nedense benden yaf11 olmasi sevtndlrdl benl. Son blr kez zartl el lflemesl c;aroaftanma blr goz at1p d 1§8rlya c;1kt1m. Onlar yalna kald1tar. Giorgio hakhyd1. El- lyl huylu ve lyl nlyedlydl Yalniz Slk $1k C8J1I sdohyor ve benl lflerlmden al1koyuyordu. Genel olarak bOIOn giinOnO yatakta kartkatOr dergllllll okuyaral<, t1rnaklar1n1 boyayarak ya da ~nm frc;alayarak QEll;lrlyordu. UyuduQu zaman seslnl duyrnazdm Giorgio gel· meden blraz ewel yataktan friar, elblselllllnl t;jyer, boyanr, sac;lannt tarar, topUdu pabuc;lannt glylp kaplda sevl~ c;tQllldanyta onu ka~rd1. Bazen Oc;OmOz blrllkte bl~yter yapard1k. Ya sJnernaya glder ya da 0 zaman Giorgio bana kar§t c;ok terbiyell davran1rd1. Gen;ekten kanSIYrntflm glbl muamele ederdl bana. Haflfc;e omuzumdan tutar. kulaQ1rna blr ~er fisllday1p bana hep yol verlrdl. Elyava' ve sal1nan ad1mlarta arkamizdan gellrdl. Arkada"arta ka~•&fl•Q1mizda Giorgio onu "kar1m1n -yanl benlm- kuzlnl" dlye tant~tmrd1. "Kocasm1 kaybettr' derdl, "f lmdl blzlm yantmizda kahyor. KlmS8$1 yok zavalhntn.• ~hlrde dola§trdlk.

Elena hie; kon~1. Yalnizca gOler ve dondurrna lsterdl. Oondurma en bOyOk tutkusu ldl. Bazan Giorgio ona dondurma ahr, bazen de k1Z1p, k1ftn O~eceksJn der. OnOnden c;eklverfrdl. Arna eve glrmemlzle blrllkte her $BY de{ll~erlrdl. Giorgio yOzOme bile bakmaz, tek kellme de kon~mazd1 benlmle. Yaln1zca Elena'yi gOldOrmek k;ln arada, "clvcMm" derdl. Elena'mn kendlne gOvenl ger1 gellr, ya o aptalca konu~rnalarma ~ar. ya da dergllerlnl ahp yataQa glrer. benden de hablre soQuk sOt getfrmeml lsterdl. AsJ1nda Elena'ntn benlm evden gltmeml fllan lstedlQI yoktu. Benslz nas1I ya§ard1 kl! YapllQ1 oakalar ,1ma11dm1' lnsanlann yapt1Q1 tOrdendl. Katen c;aroaflanmla dalga gec;meslne ne kadar OZOldOQOmO farkedemlyordu hi e.

Bir gOn c;ok kizm1$1Jm. "EQer blr daha keten c;aroananrna dellkler ac;arsan, bu evl t erkederlm.• dedlm. "Salon bOyte dame. Giorgio c;ok 1ozar.• ' GOrelim bakal1m ne yapacakmti!"

' Arna kocan o senlnl• "Ne yapabllr kl

bana?"

"Evfnl nedenslz terkett!Qlnl let1 sOrOp, bofar sent.•

KAKT()s .2

"Glorglo'nun bu lf8 OZl»eceOlnl ml sanryorsun?•

I 11. I

,I:

"Oras1ni blemem. Arna e(jer sen gldersen ben de a/tlk onunla blrtlkte

yqayamam.• "Neden?"

"Evil deOlllz kH" "Eee, ne olacak?" "Herkes ararnizda blr 09)1er olduQunu anlar hemen.•

"Ne ~kar bundan?" "BOyfe oe)ier bana gOre de(jl. Sonra

komouar da ne der?"

"KomfU&rdan klme ne?"

"Sana. AhlAkSIZ olarak adlandir~mak lsternem.• Aahnda gllmeye nlyetlm yoktu tabll. YalnlZken canim S1kllacakt1. Aynea Giorgio benlm kocamd1, benlm yerlm de onun yal'llbqt olacaktl tabll. "Glcllyorum" deytp, Elena'yi blraz korkutmaktt amaetm. Arna benl clddlye alm&SI ve dlnlemesl tquma glltl•

••

Blrazdan Giorgio geldl. Bu aqarn ~ Onemll blr lcarar aldm. Blrtlkte yal!Jklan yalak ~n pamuldu !illro&tar ahnaS1ru sOyteyece(jlm ona Al1lk keten c;arta11ar1m1n daha faz!a dellnmelertne dayan&m1yaca(l1m.

'• I

I '

.' . I I

trJ

" I j'

AGORAFOBi: "BiR KADIN STRATEJiSi"Mi? Robert Sddeabrrs w Kal'ftl De C,_., Aprafob1 t:.i,tc Evll Jtedia!er, (:n. Nar Nlnm, btaaboal, Ma YQOnlan, 191111, 246 •~ 3200.-n..

Buul'Mer

Agorafobl (ac;ik alan korkusu) d~81' foblerden farkh olarak genelllde k~ ya§larda 1>a¥amiyor.

~unlulda kadllllarda. Ozelllkle de 8Yll kad1nlarda gOr(MOyor. Agorafoblk kad1nlar 19n, ev gOven demektlr; sokak (d~ dOnya) Sllont1, kayg1 ve korkudur. Al~rif yapamaz. bOyOk rna<)azalarda pan~ kaJ>'irlar. Kimi agorafoblk kad1nlar karanltkta sokaO& c;ikamazken klmlert l9n alacakaranl1k huzur vertr.

Kltap boyunca yazarlar, kisa blr bOIOm d~inda (8fkek agoraflblsl) kad1n agorafoblslnln bellrtllertnl ~I Omelderle (Emly Dickinson, Kral~ Vldorta glbl ~10 agorafoblkler) sergH8fken, esas olarak kad1nlarn neden agorafoblk olduklamin lrdelenmestnl amac;hyortar.

•

Yazarlara gOnl agorafobl, toplumun kad1nlara verdiOI ceza. Kad1nlar i;ocukluk dOnemerlnden baotayan, clnslere OzgO roll81' (kad1nl1k/8fkeidlk) konulll.tnda kot~land11'111n1~ard1r. Kad1mn yen evtdlr; ev I~. annellk rolO, hlzmel etme anneslnden devraldiQ1 mlrasd1r. Ev d~1 erlcekU\}I tammlar. Babalar, kocalar, erlcek kard~er "kad1nlam1" gert b1rakmaya programlandinr11rlar. (s.55.) Kad1nlar OZel ve kamusal alanlarda gert blraktlnlml!jiardir. El)ltm olanaklanndan. meslek hayatlama kadar erlceklere gOre 8fltslz blr konumdadtrlar. Agorafoblk kad1nlarda gOrUen blrak~ma korkusu bu kad1nlann baden yaJ>'arindan. kaynaldanmamakladir.(s.5_7.l Kimi agorafoblk kadtn d~nda d-llmlnl yttlrme korkusu

KAK'J'OS-2 duyar. Geleneksel kOltOr gene;; k12hklanndan ltibaren onlara edilgen, ses· slz, kontrollO olmalar1m a~1lam§rt1r. "Evinin d111nda kendini denetteyemernekten korkmakla U11nda kad1n, d'Pflda gor901rten do 90k az pyi donotlev-blldiQlnl anlatmak lstiyor olabllir.•. Kad1nlar1n ~ktan ~O• denetlenmelerinln uygun ve yerinde olduOunun kabul edildiOi bir toplumda k&d1nlara 6zgil bir hastah01n, agorafoblnin baflrc a betirtiainin denetimi )Wrme korkuauo1ma11 ironinin ta kendisi deQil de nedir.• (1.131 .)

Yazartar, agorafoblnln lytl~lrtlmesl l~n uygulanan davram~ ve llac; tedavlsinl el~lriyortar. i;onkO agorafobilderln "lyil~irilmelerinden" sOz etmek yanl1§11r. Ya§8111da kad1mn payina f1V dOfmO~Or. 0 da alabildi(jlnce fNlnde oturacakt1r. ·~orafobi .... ol.arak bir kad1n atratejisidir; onun ikinci dCIOUI olduOu bile sOyienebilir, ~nku g6rdOOO ol-Oan. goloneksel kad1n OOitlmlndo i90rdo olmaya programlan1r. Eve ba0hl1kk&d1nlafl'T\A .Urecinin en 6nemli patQA11du." (s.55.}

Eve kapanmalan, toplum ve kOltOr gOcleri kadar kendl gec;ml§lerine g()sterdlklert tepklnln blr ifadesldlr. (s.216.) Bu nedenle kad1nlar bir "ba$kald1rt' olarak fNe kapan1r1ar. Duyduklan umutsuzluk, onlan aynhk~ blr ~lzglye gOtOrOr. 01f dOnya Ile her !Or10 lfblrtl(jlnl reddederter. Zamamn ve yerln uygun oldu(junu hlsseden foblk kadm kendl lste(jlyte hastahk bellr· tllerinl yok eder. (s.187.) Yazar1ar1n agorafobik kad1nlar1n nlhal tedavllerlne 111$kln Onerllert "kad1n sorunlanna lgl duymak" ve "bu sorunlar konusunda bllnc;;lenmek-

AGORAFOBI tir.• Bunun yolu '1oplumsal ve kOltOrel de(ll§ITKller UOruna" verYecek kamusal alandakl mOcadelelerden ~ktedlr. (s.233.) Toplum onaylanan ve OdC»lendlrien blr If ryin evden ~kmalanm kolayla$111'dlQ.IOda kad1niaryi agorafoblk olmalanna gerek kalmayacakt1r amk. Buraya kadar, kllap ozenne genel blr d~nce olu,iurmasim umarak krsa blr OZet verrneye ~1~m. Kilab1n benl etldleyen, dO~ndOrten yOnlertnl vu-glAadm. Amacm. yazarlann agorafobl Ozerlne gOrO,ertne ve buna ba~1 olarak ba'att1klan tart1~ya glrmek de(ll. Kltap, toplumda var olan kad1nhk ve erkekllk "rollerlnln" sorgulanmaSI, 8'Allk kurumunun elefllrlsl ve erkek egemen blr dOnyamn kad1nlara baklfl Ozerlne sOylenenler a~1sindan belll blr ~tlreHIOI ta§iyor. Nlyetlm bu de(lertendlrmelerl fark11 bk dOZeyde ele almak ve femlnlzm 99r~eslnde tart1¥M a~maya yOnellk son.-ar sormak. Kad1nlar, l~nde bulunduklar1 ko§ullar ~en,eveslnde kendllertne OzgOdlrenme bllylmlert gell"lrlrler. Erkekfere gOre &JBOI konumlanru blr etklnllk alamna d0n0$10rmeye ~balarlar. Bu dOnyada blr yer kazanmak l sterler. Ortak ~m~erlnden mlras kalan de!)er anla~ann1 ortaya koyarlar. Kad1nlann da dll)er ezleo gruplar glbl ol~urduklan bu ortakllk IXllOk pOr~ktOr. B<lOn bunlann ~ dllzeyde onemslZ oldul)mu sOylemlyorum. Arna bu ortakhk sat deOldir; bir yandan dll)er kadnlarla blrlll<le ~ll)miz ortak ezlmlfl!OI gOremezken dl!)er yandan erkek egemen dOnyanin deQerterlnl kab!Alenlrtz. Bu durum, klflsel deneylmertmlzln Oteslnde blze yak1$11rtan clnsel klmllOln. nas1I blr slsteme (hukukl, ekonomlk, polltlk) dayand1Q1111 gOrrnemlzl engeller. <;:ozOmler klflsel dUzeylerde aran1r. Bu arada yltlp !Okenrnek de var. Bu blr "ba~ald1n" mid1r? Bizier! ba(l1mh k1lan, lklncll konumda blrakan ge~ekllOe -hayal k1nk11klan ve gOVenslzllOln OretldlOI· ka~1 neden blreysel sllahlarla saVB§Bhm? Edllgen konumlanm1za bugOne kadar katland1k, bunlara kal'JI milcadeleye kat•mak da var. Ezllmemlzln ternel lnde yatan, blze kapah olan di§ dOnya le evlerlmlz aras1nda var olan kopukluk de(lll mldlr? Venlden duvarlar ormek yerlne neden onlan yikmayal1m? Vazarlam OngOnlOQO ¢zam (agorafoblnln lyle§ITKlslne 11¥<1n) toplum-

sal ve kOltOrel de(l(¥neler; gen;ekten de booar "1yl8ftlrtcr etrnenler. BunIara umia ba~mak, kad1nlam binleroe yilhk ezl ml,lklerlnl ve bunlann ternellnde yatan nedenlerl gOrmezden gelmek. Kadinlam "lylle$11rlmesln· den· de(ll, kurtul.nmn yolann1n aranmasmdan sOz etmellylz. Bu sOz lsyan ettlrlcl blr s0z51or. Sorun, yalnizca toplumda var olan clns "rollerlnln" de(l(fmesl de(llldlr, yenl kad1n ve erkek klmllklerl yaratmakt1r. Femlnlzm ~1S1ndan bOyte blr kitap, kad1nlann kendl deneytennl ak· tard101 blr tamkhk kltabl olsayd1daha yararl1 olurdu ku§kusuz. Oysa yazarlar, agorafoblk kadnlan "agorafoblk" d lye tammlayarak belll blr konuma yerte§tlrml~rdlr. Ve onlan yOoeltlrler. Kad1nlarm · e"9 kapanmalarim

•

ICAXT()s .2

1118f1Uqbnrlar. Onlann anneannelenne tepid duyduldar1111 ve bu nedenle eve kapand11dan111 Kell s!lrener. Agorafoblk kadinlan 'gOnOmOzOn en u218fma kabU etmez femlnls11erl'' olarak llen eder1er. Ne onlann ne de an· neanneler1nln feminist oldu(lunu dO,OnmOyon1n (onlar da biz femlnlstlz demlyortar zaten.) EQer bOyle olsayd1 kurtUu§UmUZ agorafoblk kad1nlam sayllan111n artmas1na bajjh olurdut

S.. kad1n stralejlsJ var. Bu stralejl kad1nlam ezl melerfnln kader1er1 olmadljjlna lnantyor. Yecer kt mOcadelemlzl 8\oier kadar sokaldarda, Orellm y&fler1 kadar yenlden-Oretlm yerter1nde, pazar1ar kadar slyasetle yOrOtellm. l<ad1nlann kurlUUfUl'IU hedefleyen fe"*11st hareket blr urmitur. Ondan vaz~yellm.

'I·.

•l I,

hlDstras)'Olllar AV11Stll.,al1 sua19 Goa&ied Hd_.,,'1a Edpr Alim Poe'llaa "OlllCllaDstD o,tdllrr" kltabl ~ 1"Jlbil ~flllalardu M91mlttlr.

HER MAHALLEYE

BiR PERiHAN ABLA IAZIM ... (MI)? Oz.kn Dllber Taze bJr sabah, bJr mahalle yenl uyanryor. lkl§er kath cumbah el/fer aradan hayaS1Zca kendlnl gOstermeye ~ll§an Betebe cepheU yenl suratf1 blnalara ra!')men- yenl bJr gone ~amaya haz1rtamyor. Esnaf kepenlderlnl kaldinyor, manav taptaze sebzelerlnl 1ezgah1na OZenle s1rallyor, berber temlz havlulanm havaland1nnaya i;1kanyor, mahallenln §ofOrO arabas1ni parlatryor. TOm saklnler mutlu, hallerlnden he§nut, blrblrlerlne sevecenlllde giinOn gOzel gei;mesl li;ln temennlle!de bulunuyoriar. Herkes bulundu!')u ye!den memnun. klmsenln derdl yokl

Masai anlat1yorum sand1mz de!')ll ml? Oysa hli; Oyfe blr nlyetlm yok. Arna blrtlerl blze ·bu masah her hafts anlat1yor. "Perlhan Abla" masall. OsteUk de ne masal: Sankl ba§ka bJr gezegendeym~er glbl, bu lnsanlann ya§amaya daJr en kO<;iik problemlerl yok. Arada s1rada ufak tefek ak· sald1k1ar olmuyor de!')I. Arna ne gaml Perlhan Abla (hanl neredeyse kanatsiz blr perQ hemen sJhlrtl de!')ne!')lnl de!')dlrlyor ve.....sorunlar bl!tl l§te. Aman sakin dOzen bozulmasm, herkes yerlnl ve haddlni blsln. Evet, mUl!u br mahalle ve bJr de mahallenln sevglll ablas1. OnlO Amerlkan rOyas1mn bJr benzerl de "Perlhan Abla ROyaSI", mutfu olmamn anahtann1 sunuyor blzlere: Kad1n e!')er kl mutlu blr yuva yaratir, her§eyln dOzenll ve yerll yerlnde olmaS1na ~be gOsterlrse, i;evreslndekUert mutlu eder. Kendi muthJ u!')u mu? 0 mOhlm de!')U kl! Zaten kad1n ba§kalanm mUl!u ettl!')I zaman mUl!u olur. Kad1n Omriinii, becertsJnl ve tOm -~lslnl sevdllderl !<;In harcar. Bu I§ o kadar zamamm ahr kl kendlslyfe Ul)ra§maya vaklt blle kalmaz.

,,..

Kuriju dOzenlerln sOrmesJ ad1na kendlnl feda etmenln ad1 "erdem" olup i;1km1§ttr. Perihan Abla bu anlamda "e!demlldlr". Yanlizca erdemll olmalda kalm1yor, tOm kad1nlara ve yan111n bOyOlderlne bunu OQO!!Oyor. (SOZ konusu dlzlnln seylrcl klttesJnln bOyOk bir bOIOmOnO i;oculdar olu"urmakladir.) BugOnden, i;oculdann kafaS1nda erkek ve kad1n rolerl temellnde bJr i§bOIOmOnO, mutlulu!')un anahtan olarak sunuyor. Perlhan Ablamn en temel OZellllderlnden birl de ezlk kad1n tq,Jnln d1§1nda bJr kl§l ik

KAKTOS-2 olmasld1r. Yanl "c;a()da§" blr kachnchr, dlzldekl dl()er kad1nlann, bazen de erkeldem ak• hocasld1r. Cin flkh11, mOdahalecl blr kadmd1r Perihan Abla. Biitiin bu nltellkler sanki haklm ldeolojl tarahndan kabul edllmeyecek glbl gorOnOyor. Oysa kl bu blr yaNsama: Perlhan Abla tlplemesl her zaman toplumda haklm olan, kabul edileblllr de()erier ve s1111rtar ic;inde yap1yor her§eYI. Geleneklere ve goreneldere ba()h kalarak, onlann iistiine basarak, herl<esln haddinl blmeslni, diizenlerin bozulmamas1m O{jiitliiyor.

Oysa gelenek ve gOrenelder, de()er yarg1lar1 hep kad1111 eve ba()lama, Ideal ~ ve Ideal anne olmaktan ba§ka hlc;blr§Sy yapmama temellnde yOkseilr. Alie ve eve dOnOk ya§Bmanin yiiceltilmesl. br erdem glbl sunul· maSI blze gore gerici blr c;lzgldlr. Bu nedenle de kadin OZgiirtii()ii lc;ln verilen mOcadelede clddl blr engeldlr. Oizl gOrevtlleri (ba§ta TRT. yapimcllar, senarlstler ve yOnetmenler olmak Ozere) gOzllmOzOn ICflne baka baka yalan sOytliyoriar. Gerctek ol· mayan blr mutluluk tablosunu yutturmaya cta11§1yorlar. Merald1 Mel4hat'I ele alal1m: Aptal, korl<ak, iirkek blr genc; kizd1 Me14hat. Tel< kusuru fazta merakh olmas1. Ne c;ok hayaller kurdu pembe nl§Bn tuvaletleri ve beyaz geHnlikler OstOne. Ve nlhayet murad1na erdl. $1mdl ne yapiyor kocasma yemek yapmaktan ve ev temlzlemeklen ba§ka? Bir de c;ocuOu olacak. Yanl hayallerinln hepsl gerc;elde~I. Art1k ya§Bmasa da olur. Bizlere 14y1k gOrOlen mutluluk tablosu bu l§te. (Yen gelml§ken saym yapomc•ara hatlrtatailm, kad1nlar1n gerc;ekten mutlu olabllecelderi ba§ka modeller de ·var. Bl· meyenlere anlatablliriz.) Hareket noktam12 Perihan Ablayd1. Ancak. 5020 edlen dlzl yanl~ blr Omel<, Omelderi c;o()altmak mOmkOn. Televizyon, baS1n, edeblyat hep hak1m ldeolojlnln kendinl kabul ettlrmek ve kendlnl yenlden iiretmel< l9ln kulland1()1 arac;lard1r. Ezllen keslmlerin bask• ve kontrol alt1nda ttiulmas1nm c;~i y6ntemlerl vard1r. Bunlardan belkl de en etklll olam blzzat ezllen keslmlerin/kadmlann bu ezllmeyl kabul etmesl, boyun e()mesl ve nza gOstermesldlr. Basin, edebiyat, televizyon bu yOntem lc;ln kullan1lan en etkln sll4htor. Clnslyete dayah toplumsal l§bOIOmO, daha kiictiik bir c;ocukken lnsanlara empoze edllmeye ba§lamyor, gOn be gOn pekl§lirtllyor. Ostellk de gOldOrerek, e()lendlrerek bu I§ yap1hyor. Kad1na "saCfl uzun ald1 1asa· demenln dl()er ad1 "Merak11 Mel4har·. fedakarti()1n erdem olu§unun resml de •Perihan Abla" oluverlyor. Biz kadmlar diyoruz kl; •erdemll olmanin" esareti yerine "erdemslzll()ln" Ozgllrtell}OnO y8§8mak istlyoruz.

BASINDA TELAS! Glilnur Savran

Son lkl-0~ yild1r, kampanyalanm1z, derallerlmlz, demdderlmlz, dQzenledltlml1 toplant1 ve ttnllkler aracd1tiyl• temlnlzmln seslnl duyurmaya batlad1k. Bu ses benDz oldu~a cohL Ama bu c1h1 hallyle bile, ~lmdlden yer )'ti' lnflale d6nllftD tepkllere yol a~1)'0r. Erkek qemen toplumun ~1111 kurumlan, keadllerlne •1811• gordDklerl Oslu plarla bu 'lllet'e kar"JI 6nlemlerlal alma ha11rlit1na alrdller•

• ,, .~~?T-T;1 • TAN OUtltsinin 22 Mayis 1988

SA8AH gaul0$lnln 8 Mat1 11183

Sl)'lll!

IAytll

Femlnist11111n varhQ1 ka~sinda duyduOu tela$1 en c;ok ele veren kurumlardan blri basin. 'Renkli'siyle 'renksiz'iyle, 'nayion'uyla 'say-g1n'iyta, basm, kad1nlann erkek egemenllOlne ka~1 verdlklerl mOca-deleyl engellemek lc;in kendl pay1na dO§enl yapacaQ1ni s1k s1k ortaya koyuyor. Kendisine 'sayginhO•' yak1§t1ran basin organlan, tepkllerlnde mOstehzMlkle gOrmezllkten gelme aras1nda bocahyoriar. Erkek egemen burjuva toplumunun c;arklan dl$1nda kalanlara, bu topluma kar§I farkh dOzeyierde mucadele

KAKTOS-2 verenere 14yik gOrdOk~ert 'yan sOtun'larda. ~-att1 satir~arla gec;l~lr meye ~~1yorlar bu tOr habel1ert. Evet, blzlerln, feml-nlsllertn, sosyallsllerin. •lnseUerin 'sayg1n' basin organlannda OZel bir mekAmm1z var. Femlnlsller olarak protesto amac1yla mahkeme kapllannda topland1Q1mizda. sosyallstler olarak sec;lmlerde adayl1Q1miz1 koyup alternatlf blr program sunmaya cOret ettl(llmlzde, •lnseUer olarak sOrOldOOO· mOZde • dayak yedl(llmlzde, bu gazetelerln kenarlanna ~elerlne blr gOZ atin; keslnlllde 'objektlf' blr haber kmnt1S1na rasllars111iz. Her 'sayg111hk' blr dOzen-litllQln lfadesl olduQuna gOre, bu organlarda bu tar 'slvr1111der'ln OZel· Hide gOzden kaitablleceklerl yellere &1k1~111ima-s1nda 'tQk ~,llacak b1Jl8Y de yok.

'Saygm' olmak glbl blr sorunu olmayan gazetelerde lse blzlere CfOk daha fazla yer tammyor. Ama bu kez. daha CfOk vurabMmek lc;ln. 'Sayg1nl1k' kayg1Slndan kunulunup itlrkefte§ldlk't&. 'objektlfllk' yellnl yalana, itarprtmaya, asparagas habere blraktikita bu darbelerln etldslnln an1p anmad1Qm1 blhnlyorum. Hlsterlk tepkller bazan hedeftertnl 1>1Juyorlard1r, klm blllr.

, I

"; 11

As• llglnit olam, bu tOr tepklerde lfadeslnl blJan nlyetler. 'Renldl' basin femlnlsderl karala-mak lc;ln. toplumda yayg1n olduQu var sa~an korkulan kullamyor. Ne kadar CfOk 'fahl§e' ve 'terOrlst' olduQumuz sOylenlrse o kadar a~QdanacaQ1miz lnanc1yla. lnandmaz 'sentez'ler Orellyor. 8 Man 1988 gOnO Sabah gazetesl, 22 Mayis 1988 gOnO lse Tan gazetesl bu yOntemln 'zeklce' Omek!erlnl verdller. llkl, SF KAKTOS derglslnden be~ kad111111, 8 Man'ta kad1nlann dOzenledl(ll mOzede 't&klen fotoQraf1nm altm· dald y&ZJycll: FotoQraftakt kad1nlan "hayat kad1nlan" olarak tandmakla. Sabeh gazetesl, her halde. blze aQz1mizm payim verdl(llnl d~OnO-yordu. "Hayat kad1nl" olarak tanddmaktan gocunmadiQim1Z1, ama haberdekl dlQer yanll§larla blrtlkte bu OZenslzllQI de protesto ettlQlmlzl dUe getlren tekzlp yaz1S1 tabll kl yayinlanmad1. Bu olayla lglll olarak mahkemeye ba§ vurmad1k. Hukuk bu dOzenln clnslyet'tl-burjuva ahlAk1yla lc;lc;e glnnl§ blr ldeolojl. BOyle oldUOu lc;ln de, 'hakk11111Z'1 aramak lc;ln, falll§e olarak nltelendlrtlmeyl haka-ret dlye kal>IJ edlp, tazmlnat davas11"1 buna dayandmnam12 gereldyordu. Oysa, onlann korku~an blzlm korkulanmiz deQK; onlann hakareltel1 blzl a~Qllamiyor. Aynca. onlann 'lhbar'lan da blzl korku1muyor. Tan gazetesl an1k, "hayat kad1m•, "bar gC»Cl". "pavyon kiz1• sOzlertnl kendlsl de kamk-saml§ olmal1 kl, blze daha OZel blr muameleyl reva gOrdO. Bu kez "bOIOcC¥01<1e, "Olkeyl 12 EylC» Onceslne dOndOrmek lstemek"le "SU'tlandlic'. Gerl'tllk GOnlerl <;er-iteVeslnde dOZenlenen "Kad1nlar Ne lstlyOI'?'' konulu panelln habe-rinde yer alan yalanlar ve 't&rpllmalar saymalda bltmez. Ay.;e Dozkan'm ve benlm aQz1RllZ8 almad1Q1R11Z sOzlertn blze atfedlmesl blr yana. &r§lvden 't&klP 'tlkar•ml§ fotoQraflanmn alt1ndakl yazdan gOrseler, Amerlkal1-Danlmarkah-Hollandah ya da her hangl blr ba§ka C»keden olduk· Ian itok aitik olan (ama keslnlllde TOrklyell olmayan) O't erkek de CfOk ~'111rd1 her halde. Ay.;e erkeldertn kad1nlar Ozerlndekl egemenll(llne 1<8111

BASINDA TEL.AS oiktll)I !Qin, "mlll bll11< ve berabertlOe en fazJa lhllyae1m12 oldu{lu blr dOnemdr "bOIOtaOk" yapm!fl Toplumda var olan Qefltll Qellfl<lerl, ezmeezlme llfklel1nl die ge1lrmeul11, lnsmlOtn bu tOr l lfklerte bOIOk-pOtQU< hale gelmlf oldu{llnl sOyteylp booa kalfl ~rwi ad• onlam dllnde 'beiDcaOk" olabllr; bunun blzlm dl lmlzdeld ad• kadnlann, lf9lerln, ~ lellettn. ezJen ulu8lann kurt!Jl)f mOcadalasl •BOIDcOIOk" kavramtrwi kendlslnl kabul elmedlOilriZ ~Tan gazeteslne de dava 8Q!TliyotUZ.

Ashnda yOntem hep aym yontem. 'Hakaret' olduQu onlarca malOm sOzlerfe qal)lamak. 'sUQlama' olduOu onlarca maJOm 'zeklce tefhlr'lerfe lhbar etmek, ve bOylellde bill toplumdan yal~mak. yaygm deQer yargllarn ve korku-lan kullanarak bile kulak verl meslnl engellemeye c;aliomak. Ama bu yOntemln blr uzant1si daha var: Kad1nlan, femlnlzm olsun aosyallzm olsun her tor pollllkanin dlflnda tutmak. "Polllkaya (hele sol ya da feminist polltlkaya) bu-lapn kad1nm aonu lahlfellktlr", ya da "bu kadlnlann namusu zalen kufku gOtilrQr" mesaj1daha Once de verldl: Tan gazeteslnln 19 Eklm 1987 niishas1mn baf haberf, 12 EytOI Onceslnln "slahh m•ltant' GOI oOi 11tme11ln pevyon macera-lanna a~~; gec;tiOlmlz aytarda Olyarbalar'da goz alt1n11 alinan kadinlann bekArel kontro.Juna tAbl lutulmalan da blr be~ Omektl. FllflWllzmn sesl yukseldlkQe, kadin mOcadelesl g~ik99 baul taktlOlnl deQlfllrec:ek. MOstehzllklen vaz g8Q8Cek: gOnnezllkten gelmelde yetll"""'8)'8C81<; apQl!a-meya C8SBJ'el ederneyecek. BOIOn bunlann yerfnl, OIQOIO oldu{lumuz sOrece biz femlnlstterfe lyt g9Qlnme, yumupt~abl dlQlmlz Ol<fO-<!e gazete saytalannda blzlere yer verme ve bOylelikle

'renkU'llOlmlzden yarartanma polltlkasi alacak. Umanm o saytalara, ~I olduQu glbl o zaman da siQmayiz.

NOT :

. . 1111 )'U111 )'8tdtkt. . lusa blr Sire IOlll'll, Nokle ..,..W. b1r atrmlsl, bbr, SF LUITOS lit 111111 blr llabcr ,.._ llamiulak l•ted'tl•l lllldlrdJ.

LUITOs ..-.. w klflyle ~-

...-..11m; uua rot..,_ l'alu

v- 0 ..._. 9bcak oi.. ..,,,. ydifttrU.,,..

~b)'onhi. 0

Pazar 9kmada; mal Paar da 9k•eda. 111,ek blr oleslhkle lllf ~ KAitTI)S, Ilk sa1111ade, Aekereb keclualen11 Nolde lie llllU pr'OCalo ~sme ~· wrd'tl 19• caaaleadanhyor olsa •rck. Gellba ~kten 1apaa)'PClllaz o sayfalere; ac denlnll?