ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ - ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

!

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ! ! !

+ " A " A " A " A " A " A " A " A

"ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ"ΤΗΣ"ΕΡΓΑΣΙΑΣ" "ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ"ΣΗΜΕΙΩΜΑ" "ΤΟ"ΕΡΓΟ"ΤΟΥ"ΓΙΑΝΝΗ"ΜΟΡΑΛΗ" "ΔΙΑΚΡΙΣΗ"ΠΕΡΙΟΔΩΝ"ΣΤΟ"ΖΩΓΡΑΦΙΚΟ"ΤΟΥ"ΕΡΓΟ" "ΕΙΣΑΓΩΓΗ"ΣΤΟ"ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ"ΤΟΥ"ΕΡΓΟ" "ΕΡΓΟ"ΣΤΗΝ"ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ" "ΤΟ"ΖΗΤΗΜΑ"ΤΗΣ"ΥΛΙΚΟΤΗΤΑΣ" "ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ"ΕΡΓΩΝ" "ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ"ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ!

!!

! !

! " " " " " " " " " " " " " " " "

!Ξενοδοχείο"Hilton"Αθηνών" "Κέντρο"Αναψυχής"Ωκεανίς,"Βουλιαγμένη" "Ξενοδοχείο"Μον"Παρνές,"Πάρνηθα" "Υπόστεγα"Ο.Λ.Π,"Ακτή"Καραισκάκη" "Περίπτερο"Ε.Ο.Τ"Διόνυσος,"Λόφος"Φιλοπάππου" "Διαμέρισμα"Μάνου"Χατζιδάκι,"Αθήνα" "Διαμέρισμα"Κ."Δοξιάδη,"Αθήνα" "Τράπεζα"της"Ελλάδος,"Αναψυκτήριο,"Αθήνα"" "CibBank,"Κατάστημα"Τσιμισκή,"Θεσσαλονίκη" "CibBank,"Κατάστημα"πλατείας"Κολωνακίου,"Αθήνα" "CibBank,"Κατάστημα"Πειραιά,"Ακτή"Μιαούλη" "Σχολή"Μωραίτη,"Π.Ψυχικό" "Είσοδος"πολυκατοικίας,"οδός"Ηρώδου"Αττικού,"Αθήνα" "Ξενοδοχείο"Ξενία,"Κέρκυρα" "Ξενοδοχείο"Αστήρ,"Βουλιαγμένη" "Νέο"Δημαρχιακό"Μέγαρο"Αθηνών" "Αττικό"Μετρό,"Σταθμός"Πανεπιστήμιο!

1"

Γιάννης"Μόραλης"

2"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

"

"" "ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ!ΤΗΣ!ΕΡΓΑΣΙΑΣ! ""

" Η" εργασία" αυτή" πραγματεύεται" με" το" καλλιτεχνικό" έργο" του" Έλληνα" δημιουργού" και" μεγάλου" δασκάλου" για" πολλούς," Γιάννη" Μόραλη." Γνωρίζοντας" την" μεγάλη" του" προσφορά" στο" σύγχρονο" ελληνικό" και" διεθνή" καλλιτεχνικό" χώρο," θα" προσπαθήσουμε" μέσα" από" αυτήν" την" εργασία" να" δώσουμε" μια" εικόνα" της" καλλιτεχνικής" του" πορείας" στο" χρόνο" με" σκοπό" να" επικεντρωθούμε" στη" συνεισφορά" αυτού"του"μεγάλου"δημιουργού"στη"αρχιτεκτονική"δημιουργία."Πιο"συγκεκριμένα,"θα" προσπαθήσουμε" να" αναλύσουμε" τις" ‘’αρχιτεκτονικές" συνθέσεις’’" του," τις" απόψεις" πάνω"στην"αρχιτεκτονική"ως"τέχνη"και"να"προσεγγίσουμε"με"κριτική"στάση"το"ζήτημα" της"τέχνης"σε"σχέση"πάντα"με"την"αρχιτεκτονική." " " ""

"

Προσχέδιο)για)το)Hilton,)1959.)

3"

Γιάννης"Μόραλης"

"

"ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ!ΣΗΜΕΙΩΜΑ"

"Πριν"επιχειρήσουμε"να"πλησιάσουμε"μερικές"από"τις"πιο"χαρακτηριστικές"προσπάθειες"του"σε" διάφορους" καλλιτεχνικούς" τομείς," θα" ήταν" σκόπιμο" να" προσπαθήσουμε" να" δώσουμε" μια" εικόνα" για" το" ποιος"ήταν"πραγματικά"ο"Γιάννης"Μόραλης,"πως"ξεκίνησε""και"πως"εδραιώθηκε"στο"σύγχρονο"καλλιτεχνικό" στερέωμα." " Ο" Γιάννης" Μόραλης" γεννήθηκε" το" 1916" στην" Άρτα," αλλά" από" το" 1922" θα" ζήσει" στην" Πρέβεζα," όπου"υπηρετούσε"γυμνασιάρχης"ο"πατέρας"του."Χάρη"στην"ευρεία"πνευματική"και"ανθρωπιστική"παιδεία" του"πατέρα"του,"ο"Μόραλης"είχε"από"πολύ"μικρός"ουσιαστική"επαφή"με"την"αρχαία"ελληνική"παιδεία"και"το" πνεύμα" της," γεγονός" που" θα" καθορίσει" σε" μεγάλο" βαθμό" και" τη" μετέπειτα" πορεία" του" ως" καλλιτέχνης." Ακόμη"ερεθίσματα"από"την"παιδική"ηλικία"του"είναι"και"οι"χρωμολιθογραφίες"του"Millet"που"κοσμούσαν" τους"τοίχους"του"πατρικού"του"αλλά"και"το"ότι"η"θεία"του"ήταν"ερασιτέχνης"ζωγράφος,"γεγονός"που"έκανε" τον" Μόραλη" να" έχει" μια" καθημερινή" επαφή" με" σε" πρώτο" επίπεδο" με" την" τέχνη" της" ζωγραφικής." Το" 1927" που" η" οικογένεια" Μόραλη" θα" εγκατασταθεί" στην" Αθήνα," ο" Μόραλης" σε" ηλικία" μόλις" 11" χρονών" θα" αποφασίσει" να" γίνει" ζωγράφος." Έτσι" παράλληλα" με" την" σχολική" μαθητεία" θα" παρακολουθεί" μαζί" με" τον" πατέρα" του" τις" κυριακάτικες" παραδόσεις" μαθημάτων" της" Σχολής" Καλών" Τεχνών." Στα" 15" του" χρόνια" θα" αρχίσει"να"προετοιμάζεται"από"το"ζωγράφο"Γιώργο"Γεωργόπουλο"για"τις"εισαγωγικές"εξετάσεις"της"Σχολής" Κάλων"Τεχνών,"όπου"επιτυγχάνει"το"1931"και"γράφεται"έτσι"στο"Προπαρασκευαστικό"Τμήμα"με"καθηγητή" τότε"το"Δημήτριο"Γερανιώτη."Εκεί"θα"γνωρίσει"για"πρώτη"φορά"δύο"συμφοιτητές"του,"που"έμελλε"να"είναι" δύο" από" του" πιο" κοντινούς" του" φίλους" για" το" υπόλοιπο" της" ζωής" του," το" Χρήστο" Καπράλο" και" τον" Νίκο" Νικολάου."Τότε"στην"Καλών"Τεχνών"υπήρχαν"δύο"εργαστήρια"στο"προπαρασκευαστικό"τμήμα,"το"ένα"του" Παρθένη"(ήταν"αυστηρός"με"πειθαρχεία"και"εκπροσωπούσε"το"μοντέρνο"και"την"ανανέωση)"και"το"άλλο"του" Ουμβέρτου" Αργυρού" (πιο" εμπρεσιονιστικός" κλίμα)." Αν" και" στην" αρχή" επέλεξε" το" εργαστήρι" του" Παρθένη," γρήγορα" λόγω" της" φιλίας" του" με" τους" άλλους" δύο" αλλά" και" της" αυστηρότητας" του" Παρθένη," άλλαξε" και" πήγε" σε" αυτό" του" Αργυρού." Παράλληλα," τα" απογεύματα" παρακολουθεί" στο" νεοσύστατο" εργαστήρι" του" Γ.Κεφαλληνού" μαθήματα" χαρακτικής" και" το" 1932" παίρνει" μέρος" στην" έκθεση" μαθητών" της" Σχολής" Καλών" Τεχνών"όπου"είχε"και"την"πρώτη"ουσιώδη"κριτική"από"τον"Δ.Κόκκινο"στο"περιοδικό"Νέα"Εστία." "Το"1936"θα"αποφοιτήσει"από"την"Σχολή"και"θα"κερδίσει"μια"υποτροφία"της"Ακαδημίας"Αθηνών" όπου" θα" την" μοιραστεί" με" τον" φίλο" του" Νίκο" Νικολάου," όπως" είχαν" προαποφασίσει" μεταξύ" τους" ανεξάρτητα"ποιος"θα"τη"κέρδιζε."Έτσι"θα"συνεχίσει"μαζί"με"τον"φίλο"του"τις"σπουδές"του"στην"Ρώμη"αρχικά" για"έξι"μήνες"–"όπου"θα"παρακολουθήσει"μαθήματα"μωσαϊκού"και"νωπογραφίας"–"και"έπειτα"στο"Παρίσι" στη"Σχολή"Καλών"Τεχνών"και"στη"Σχολή"Τεχνών"και"Επαγγελμάτων."Η"διετής"παραμονή"του"(1937A1939)"στη" Ρώμη" και" στο" Παρίσι" θα" τον" φέρει" κοντά" σε" έργα" μεγάλων" καλλιτεχνών" και" ζωγράφων" του" παρελθόντος" αλλά" και" σε" επαφή" με" τις" αναζητήσεις" της" σύγχρονής" τέχνης" της" εποχής" εκείνης." Με" την" κήρυξη" του" πολέμου"όμως"το"1939,"θα"αναγκαστεί"να"διακόψει"πρόωρα"τις"σπουδές"του"στο"Παρίσι"και"να"επιστρέψει" στην" Ελλάδα" όπου" την" ίδια" χρονιά" θα" εκθέσει" χαρακτικά" του" στον" Πειραιά" με" την" ομάδα" ‘’Ελεύθεροι" Καλλιτέχνες’."Την"άνοιξη"του"1940"θα"καταταγεί"στο"στρατό,"θα"πάρει"μέρος"στη"τελευταία"προπολεμική" έκθεση" του" Ζαππείου" και" θα" τιμηθεί" με" το" χάλκινο" μετάλλιο." Το" 1941" θα" παντρευτεί" και" τα" χρόνια" της" κατοχής" θα" ασχοληθεί" ιδιαίτερα" με" την" προσωπογραφία" για" να" αντιμετωπίσει" τις" οικονομικές" δυσκολίες" της"περιόδου."Στα"χρόνια"μετά"τον"πόλεμο"ξαναπαντρεύεται,"ασχολείται"πιο"έντονα"και"συστηματικά"με"την" ζωγραφική"και"ακόμη"εκλέγεται"τακτικός"καθηγητής"της"Προπαρασκευαστικής"Τάξης"της"Ανώτατης"Σχολής" Καλών"Τεχνών."Εκθέτει"έργα"του"στην"Πανελλήνιο"του"1948"και"είναι"ένα"από"τα"ιδρυτικά"μέλη"της"ομάδας" ‘’Αρμός’’"στις"οποίας"το"1949"μετέχει"στην"έκθεση."Από"το"1950"και"έπειτα"άρχισε"να"πηγαίνει"στην"Αίγινα" τους"θερινούς"μήνες." " " " " "" " 4"

Ο)νεαρός)Μόραλης)στο)Παρίσι.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

"Τα"χρόνια"που"ακολουθούν"μετέχει"σε"διάφορες"εκθέσεις,"το"1953"επισκέπτεται"τη"Ρωσία,"και"το" 1954" συνεργάζεται" με" το" Θέατρο" Τέχνης" Κάρολος" Κουν," όπου" σχεδιάζει" σκηνικά" και" κουστούμια" για" διάφορα"έργα"του."Το"1957"εκλέγεται"καθηγητής"στο"Εργαστήρι"Ζωγραφικής"στην"Σχολή"Καλών"Τεχνών"και" αρχίζει" να" συνεργάζεται" και" με" το" Εθνικό" Θέατρο." Το" 1958" είναι" η" χρονιά" που" επιλέγεται" να" αντιπροσωπεύσει"την"χώρα"μας"στη"Μπιενάλε"της"Βενετίας"μαζί"με"τον"Τσαρούχη"και"τον"γλύπτη"Αντώνη" Σώχο." Το" 1959" οργανώνεται" η" πρώτη" ατομική" του" έκθεση" στην" αίθουσα" εκθέσεων" του" Αρμού" και" ακόμη" υποβάλλει" σχέδια" για" τη" διακόσμηση" της" Β.Δ" και" της" Ν.Δ" πλευράς" του" ξενοδοχείου" Hilton." Τα" επόμενα" χρόνια" μορφοποιεί" αντίστοιχες" συνθέσεις" " σε" διάφορα" υλικά" –τσιμεντόπλακες," μωσαϊκό," κεραμικόA" για" διάφορα"άλλα"δημόσια"οικοδομήματα."Την"δεύτερη"έκθεση"του"την"παρουσιάζει"ο"Μόραλης"το"1963"στο" Hilton,στην"οποία"καθοριστική"θέση"έχουν"τα"Επιτύμβια,"θεματολογία"που"ασχολήθηκε"αρκετά"εκείνη"την" περίοδο."Την"περίοδο"που"ακολουθεί"ασχολείται"με"τη"σκηνογραφία,"εικονογραφεί"βιβλία,"δίνει"σχέδια"για" ταπισερί"και"παίρνει"μέρος"σε"πλήθος"από"εκδηλώσεις."Παράλληλα"γίνονται"άλλες"τρεις"ατομικές"εκθέσεις" (1972,"1978,"1983)"ενώ"το"1979"του"απονέμεται"από"την"Ακαδημία"Αθηνών"το"Αριστείο"των"Τεχνών."" "Οι"εκθέσεις"και"οι"τιμητικές"διακρίσεις"για"το"έργο"του"Γιάννη"Μόραλη"συνεχίζονται"μέχρι"αλλά" και"μετά"τον"θάνατο"του"σε"ηλικία"93"χρονών"το"Δεκέμβρη"του"2009." ""

«Αίγινα»,)1965.)

5"

Γιάννης"Μόραλης"

""

"ΤΟ!ΕΡΓΟ!ΤΟΥ!ΓΙΑΝΝΗ!ΜΟΡΑΛΗ"

" Ο" Γιάννης" Μόραλης" αποτελεί" μια" από" τις" πιο" σημαντικές" και" ολοκληρωμένες" προσωπικότητες" της"ελληνικής"τέχνης."Το"καλλιτεχνικό"του"έργο"ξεκινά"από"τα"εφηβικά"του"χρόνια"και"ολοκληρώνεται"με"το" τέλος"της"ζωής"του,"τα"έργα"του"χαρακτηρίζονται"από"μια"συνεχή"τάση"για"ανανέωση"και"αναζήτηση"στην" τεχνική,"στις"κατευθύνσεις"και"στις"προσωπικές"του"διατυπώσεις"σε"σχέση"με"την"τέχνη."Η"ζωγραφική"αλλά" και" η" γλυπτική," η" χαρακτική," καθώς" και" η" σκηνογραφία" και" η" αρχιτεκτονική," αποτέλεσαν" πτυχές" της" καλλιτεχνικής" του" δημιουργίας" αποκαλύπτοντας" έναν" πνευματικό" άνθρωπο" με" έντονη" παρουσία" που" συμμετέχει" σε" όλες" τις" εκδηλώσεις" της" ζωής" και" δεν" εξαντλείται" μονάχα" σε" έναν" τομέα." Η" βαθιά" ανθρωπιστική"του"παιδεία"αλλά"και"οι"πνευματικές"του"γνώσεις"συνέβαλαν"στις"συνεχείς"αναζητήσεις"του" καθώς" και" στην" συνειδητοποίηση" των" κατακτήσεων" του" παρελθόντος" αλλά" και" των" σύγχρονων" προβλημάτων"του"παρόντος"και"του"προσέδωσαν"τον"τίτλο"«ο"ευπατρίδης"της"ελληνικής"ζωγραφικής»." " Ο" Μόραλης," ζωγράφος" της" γενιά" του" ’30" αλλά" και" ένας" από" τους" κύριους" εκφραστές" της" ελληνικής"μεταπολεμικής"τέχνης"και"του"ελληνικού"μοντερνισμού,"ενσωματώνει"στο"έργο"του"το"ελληνικό" ιδίωμα,"εκφράζοντας"όπως"είχε"πει"ο"ίδιος"«τις"πληγές"της"εποχής"του»"μέσα"από"ένα"έργο"σύγχρονο"αλλά" παράλληλα" και" κλασσικό." Κλασσικό" και" όχι" κλασικιστικό," καθώς" ο" καλλιτέχνης" συναντά" οργανικά" τους" νόμους" της" κλασσικής" μορφής," από" εσωτερική" αναγκαιότητα," χωρίς" να" τους" αποστηθίζει" ή" να" τους" μιμείται" ." Η" ελληνικότητα" σε" κάθε" έκφανση" του" έργου" του" είναι" είναι" εμφανής," επηρεασμένος" από" τους" τύπους" και" το" πνεύμα" της" αρχαίας" ελληνικής" τέχνης" συνδυασμένους" με" κατακτήσεις" της" σύγχρονης" καλλιτεχνικής"δημιουργίας."Το"ελληνικό"στοιχείο"είναι"άρρηκτα"συνδεδεμένο"και"με"τις"αρχιτεκτονικές"του" συνθέσεις,"για"αυτό"θα"αναφερθεί"και"εκτενέστερα"στη"συνέχεια." """ "Ακόμη,"καθόλη"την"διάρκεια"της"δημιουργία"του,"το"έργο"του"βασίζεται"σε"ένα"μορφοπλαστικό" ιδίωμα," στο" οποίο" συνδυάζονται" η" κλασσική" καθαρότητα" με" τους" αφαιρετικούς" τύπους," η" χρωματική" ευγένεια"με"τις"πλαστικές"αξίες"και"η"μελετημένη"οργάνωση"της"φόρμας"με"εξαιρετική"απόδοση"του"χώρου."" Το" γεωμετρικό" λεξιλόγιο" και" η" σχηματοποίηση" αποτελούν" βασικά" χαρακτηριστικά" της" τέχνης" του," εκφρασμένα"με"τέτοιο"τρόπο"ώστε"να"επιτυγχάνεται"η"καθαρότητα,"η"διαχρονικότητα"και"η"καθολικότητα" των" έργων" του." Τα" δομικά" χαρακτηριστικά," η" λιτότητα" των" γραμμών" αλλά" και" η" ευγένεια" του" χρώματος" συμβάλλουν"στην"αίσθηση"εσωτερικότητας,"ρωμαλεότητας"αλλά"και"εκφραστικής"αλήθειας"του"συνολικού" του" έργου." Οι" γεωμετρικές" χαράξεις," η" χρήση" γεωμετρικών" σχημάτων," η" χρήση" του" κανάβου," αποτελούν" χαρακτηριστικά" της" τεχνικής" του" Μόραλη" τα" οποία" είναι" έκδηλα" σε" κάθε" τομέα" της" καλλιτεχνικής" του" δημιουργίας" από" τη" ζωγραφική" μέχρι" και" την" αρχιτεκτονική." Όπως" χαρακτηριστικά" είχε" επισημάνει" ο" Οδυσσέας" Ελύτης" για" τον" Μόραλη:" «με" ένα" ολιγοψήφιο" αλφάβητο" στα" χέρια" του," όπου" τα" στοιχεία" που" επανέρχονται"είναι"οι"δύο"αντίθετες"καμπύλες,"η"ώχρα"και"το"μαύρο,"επέτυχε"ο"Μόραλης"να"μετατρέψει" την"ομιλία"των"πραγμάτων"σε"οπτικό"φαινόμενο"με"τρόπο"μοναδικό"στην"ελληνική"τέχνη."" "Οι"επιδράσεις"του"από"την"άλλη"μεριά"δεν"περιορίζονται"στο"ελληνικό"στοιχείο"αλλά"αφορούν" και" άλλα" θέματα" ή" πρόσωπαAδασκάλους." Ο" ίδιος" ο" Μόραλης" αναφέρει" ως" δασκάλους" του" τον" Δομήνικο" Θεοτοκόπουλο,"τον"Πικάσο,"τον"Μπρακ"και"τον"Ματίς."Ωστόσο,"στην"αρχή,"στα"έργα"του"είναι"εμφανείς"οι" επιρροές" από" τον" μετακυβιστικό" Ντεραίν" και" τα" έργα" του" φωβισμού," από" τον" Γαλάνη" αλλά" και" από" τον" Νικόλαο"Λύτρα,"ενώ"λίγο"αργότερα"από"τον"Κόντογλου"και"τον"Τσαρούχη"με"κάποια"πιο"βυζαντινίζοντα"και" λαϊκά"θέματα.""Ο"ίδιος"ο"καλλιτέχνης"εξέφραζε"την"αγάπη"του"για"την"ελληνιστική"και"βυζαντινή"ζωγραφική," αλλά"και"για"τα"πορτραίτα"του"Φαγιούμ,"τις"τοιχογραφίες"της"Πομπηίας"αλλά"και"τα"Βυζαντινά"ψηφιδωτά," τα"οποία"είχαν"κοινές"ρεαλιστικές"ρίζες,"και"προσέφεραν"διδάγματα"για"το"σύνολο"του"έργου"του."" " Το" έργο" του" Γιάννη" Μόραλη" σε" όλη" τη" διάρκεια" της" ζωής" του" παραμένει" ανθρωποκεντρικό" καθώς"αποτελεί"σχεδόν"το"αποκλειστικό"του"θέμα."Από"τις"προσωπογραφίες"της"Κατοχής"και"του"Εμφυλίου" μέχρι" και" τους" τελευταίους" κονστρουκτιβιστικούς" τύπους" της" τέχνης" του," η" ανθρώπινη" μορφή" παίζει" καθοριστικό" ρόλο." Συγκεκριμένα," η" έμφαση" στο" γυναικείο," νεαρό" σώμα" ακολουθεί" τον" ιδεαλισμό" της" αρχαίας"ελληνικής"τέχνης,"και"αποτελεί""μία""από""τις""διαχρονικές""αναζητήσεις""του""Μόραλη.""Η""γυναικεία""

6"

«Αυτοπροσωπογραφία»,)1934.)

«Το)χρυσό)κορίτσι»,)Πορτραίτο)Φαγιουμ,) 125P150)μ.Χ.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

«Ερωτικό»,)1981.)

7"

Γιάννης"Μόραλης"

μορφή"συνδυασμένη"με"το"πηγαίο"ερωτικό"στοιχείο"προκύπτουν"ουσιαστικά"από"ένα"είδος"βαθιάς"αγάπης" του" καλλιτέχνη" για" τον" άνθρωπο" και" εκφράζονται" ακόμη" εντονότερα" στα" τελευταία" του" έργα." Η" σχηματοποίηση" και" το" καθαρά" γεωμετρικό" ιδίωμα" των" τελευταίων" χρόνων" επιτρέπουν" στον" ερωτισμό" να" αποκτήσει" καταπληκτικές" προεκτάσεις" μέσω" την" ρευστότητα" και" την" ποίηση" της" γραμμής" του" και" την" εσωτερικότητα"του"χρώματος"του."" "Η"οπτική"πραγματικότητα"αποτελεί"την"αφετηρία"της"δημιουργίας"του"και"εκφράζεται"με"θέματα" όπως"η"ανθρώπινη"μορφή"μέσω"της"γυμνογραφίας"και"της"προσωπογραφίας"ενώ"περιορισμένη"θέση"έχει"η" τοπιογραφία,"το"εσωτερικό,"η"νεκρή"φύση"και"η"ηθογραφία."Ωστόσο,"το"γυναικείο"γυμνό"δεν"περιορίζεται" στην"ρεαλιστική"περιγραφή"αλλά"αποσκοπεί"στην"απόδοση"της"εσωτερικότητας"του"και"της"καθολικότητας" του"περιεχομένου,"δίνοντας"όλο"και"περισσότερο"έμφαση"στην"δομή"του"έργου." "Τέλος,"δύο"θέματα"τα"οποία"τα"μελετά"συνδυαστικά"είναι"ο"έρωτας"και"ο"θάνατος,"καθώς"όπως" ο"ίδιος"επισημαίνει"έπαιξαν"σημαντικό"ρόλο"στη"ζωή"του."«Όταν"αντιμετώπιζα"δυσκολίες"έλεγα:"Περίμενε" να"δούμε"πως"θα"εξελιχθούν"τα"πράγματα."Τον"θάνατο"τον"αισθάνομαι"έκτοτε"πολύ"κοντά,"ίσως,"για"αυτό" αγαπώ"την"ζωή,"τον"έρωτα."Τα"καλύτερα"έργα"μου"βγήκαν"από"την"στέρηση."Με"τη"ζωγραφική"προσπαθώ" να" μαγέψω," να" κρατήσω" τα" πράγματα" που" κινδυνεύω" να" ΄χάσω" ή" που" έχασα.»" ." Η" θεματική" αυτή" εμφανίζεται"σε"έργα"του"οι"οποίοι"χαρακτηρίζονται"από"μια"εύθραυστη"ισορροπία"και"αποτελούν"ύμνους" στον"έρωτα."

«Η)γυναίκα)με)το)φεγγάρι,)1969.)

8"

«Μορφή»,)1951.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

"Η"ενασχόληση"του"με"την"χαρακτική,"τη"γλυπτική,"την"εικονογράφηση,"την"σκηνογραφία"και"την" αρχιτεκτονική" ολοκληρώνει" κατά" κάποιο" τρόπο" το" καλλιτεχνικό" όραμα" του" Μόραλη" καθώς" σε" αυτά" επιτυγχάνει"την"εξαιρετική"αξιοποίηση"των"υλικών"και"συμπεριλαμβάνει"και"την"επίδραση"του"ζωγραφικού" του" ιδεώδους." Στην" χαρακτική" και" την" ξυλογραφία" θα" προχωρήσει" γρήγορα" σε" δικές" του" διατυπώσεις" με" έμφαση" στο" ουσιώδες," ενώ" στις" λιθογραφίες" που" έκανε" προς" το" τέλος" της" ζωής" του" το" γεωμετρικό" λεξιλογίου"και"αντιθέσεις"των"χρωμάτων"αποτελούν"βασικά"χαρακτηριστικά."" "Η"σκηνογραφία"και"η"συνεργασία"του"με"τον"Κάρολο"Κουν"αποτελούν"ένα"ουσιαστικό"μέρος"των" καλλιτεχνικών"του"αναζητήσεων,"καθώς"καταπιάνεται"με"θέματα"ελληνικά"και"λαϊκά"καθώς"και"με"τύπους" της" κλασσικής" αρχαίας" τέχνης," διατηρώντας" τα" καθολικά" χαρακτηριστικά" του" έργου" του." Παράλληλα," η" γλυπτική" μέσα" από" ανάγλυφες" και" ολόγλυφες" μορφές" αλλά" και" μεγάλες" συνθέσεις," του" επιτρέπει" να" αναζητήσει"τις"ιδιότητες"τον"υλικών"αλλά"να"εκφράσει"παράλληλα"θέματα"ερωτικά"με"αφαιρετικότητα."Οι" «Μορφές»," οι" «Άγγελοι»" και" τα" «Ζευγάρια»" αποτελούν" εκφράσεις" της" γλυπτικής" του" δημιουργίας" με" στοιχεία"που"συναντάμε"σε"όλο"το"υπόλοιπο"έργο"του." "Τέλος,"οι"αρχιτεκτονικές"του"δημιουργίες"αποτελούν"μια"έκφανση"της"δημιουργίας"του"Μόραλη" η"οποία"θα"μελετηθεί"αναλυτικότερα"στη"συνέχεια." ""

Ζωγραφικές)συνθέσειςPσχόλια)για)την)συλλογή)«Ποιήματα»)του)Γιώργου)Σεφέρη,)1965.)

9"

Γιάννης"Μόραλης"

Ο)Γιάννης)Μόραλης)στο)εργαστήρι)του)στην)Αίγινα.)

10"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

! " • ) """""""""""""A """""""""""""A """""""""""""A "

"ΔΙΑΚΡΙΣΗ!ΠΕΡΙΟΔΩΝ!ΣΤΟ!ΖΩΓΡΑΦΙΚΟ!ΤΟΥ!ΕΡΓΟ!

"1η))Περίοδος:)1934P1945)ΑθήναPΡώμηPΠαρίσιPΑθήνα) "απασχόληση"με"προσωπογραφία" "χρησιμοποίηση"ρεαλιστικών"τύπων"και"περιγραφικών"στοιχείων" "βαριά,"απαισιόδοξα"χρώματα" "

«Ο)υπαίθριος)φωτογράφος»,)1934.)

«Αυτοπροσωπογραφία»,)1934.)

""

" " " " " " " " " " Η" πρώτη" περίοδος" της" καλλιτεχνικής" δημιουργίας" του" Γιάννη" Μόραλη" χαρακτηρίζεται" από" την" αφοσίωσή" του" στο" ανθρώπινο" πρόσωπο" μέσα" από" τις" προσωπογραφίες," οι" οποίες" συνδέονται"τόσο"με"την"μαθητεία"του"κοντά"στο"Γερανιώτη"και"τον"Ουμβέρτο"Αργυρό"αλλά"και"από" τις"οικονομικές"δυσκολίες"τα"χρόνια"της"Κατοχής."Οι"προσωπογραφίες"του"χαρακτηρίζονται"από"την" ψυχολογική"διείσδυση"στον"χαρακτήρα"του"προσώπου,"μέσα"από"την"οξύτητα"του"σχεδίου"και"την" εσωτερικότητα"του"χρώματος.""Στα"έργα"αυτής"της"περιόδου"που"ο"καλλιτέχνης"σπουδάζει"σε"Ρώμη" και" Παρίσι," χαρακτηρίζονται" και" από" αισθητικές" κατακτήσεις" της" Αναγέννησης" ," από" τοπικά" χρώματα"και"φωτοσκιάσεις." "" " «Ο" υπαίθριος" φωτογράφος»" ," 1934:" Στο" έργο" αυτό" διακρίνονται" οι" μεγάλες" φωτεινές" χρωματικές"επιφάνειες"και"η"αποφυγή"ατομικών"φυσιογνωμικών"χαρακτηριστικών." " " «Αυτοπροσωπογραφία»," 1934:" Σε" μερικές" από" τις" προσωπογραφίες" της" περιόδου" παρατηρείται" τάση" για" περιορισμένη" σχηματοποίηση" και" η" επίδραση" της" βυζαντινής" ζωγραφικής"" με" την" τονισμένη" μετωπικότητα," την" έμφαση" στα" μάτια," την" λεπτή" και" φροντισμένη" πινελιά,την" μνημειακότητα"και"την"εσωτερική"περισυλλογή." " "«Ο"ζωγράφος"με"τον"Νίκο"Νικολάου»,"1937"και"«Αυτοπροσωπογραφία»,"1938:"Και"στα" δύο" έργα" η" εξωτερική" πιστότητα" απόδοσης" των" μορφών" συνδυάζεται" με" την" εσωτερική" αλήθεια" σύλληψης" και" της" ίδιας" της" ψυχικής" κατάστασης" των" εικονιζομένων." Εδώ," ο" καλλιτέχνης" κατορθώνει"να"εκφράσει"την"εσωτερικότητα"μέσα"από"τη"δύναμη"υποβολής"του"μαύρου"χρώματος" σε"διάφορες"αποχρώσεις." " "«Γυμνό»,"1939:"Ο"Μόραλης"δίνει"ένα"δείγμα"των"δυνατοτήτων"του"στη"γυμνογραφία"και" εισάγει" το" θέμα" που" θα" ασχοληθεί" σε" όλες" τις" επόμενες" περιόδους." Το" έργο" ζωγραφίστηκε" την" περίοδο"που"ο"νεαρός"Μόραλης"βρίσκεται"στο"Παρίσι." " 11"

Γιάννης"Μόραλης"

«Ο)ζωγράφος)με)τον)Νίκο)Νικολάου»,)1937.)

12"

«Γυμνό»,)1939.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

! ! !

• " """""""""""A """""""""""A """""""""""A """""""""""A """""""""""A "

«Οι)δύο)φίλες»,)1946.)

«Έγκυος)γυναίκα»,)1948.)

"2η)Περίοδος:)1946P1957) "στροφή"προς"γυμνογραφία" "πλούσια"χρώματα" "περισσότερο"ερωτική"διάθεση" "εσωτερικότητα"μορφών" "χρήση"τύπου"Δανάης"για"τα"γυμνά" "

""

" " " " " " " " "

" Η" δεύτερη" περίοδος" η" οποία" ξεκινά" το" 1946," αφού" ο" Μόραλης" έχει" επιστρέψει" στην" Ελλάδα" λόγω" του" πολέμου," η" ζωγραφική" του" περνάει" σε" μια" νέα" φάση" καθώς" στρέφεται" στη" γυμνογραφία" χωρίς" να" εγκαταλείψει" εντελώς" την" προσωπογραφία.Τα" βάρια" σκούρα" χρώματα" δίνουν"τη"θέση"τους"στα"ανοιχτά"φωτεινά,"εγκαταλείπεται"ο"καταθλιπτικός"και"πιεστικός"χώρος"και" τονίζεται"η"μνημειακότητα"των"μορφών." " "«Οι"δύο"φίλες»,"1946"και"«Έγκυος"γυναίκα»,1948:"Ο"Μόραλης"επιτυγχάνει"την"απόδοση" της" ψυχικής" διάθεσης" των" προσώπων," δίνει" έμφαση" στο" χρώμα," χωρίς" να" εγκαταλείπει" τα" ρεαλιστικά" χαρακτηριστικά" και" την" απόδοσή" τους" στον" πίνακα." Στις" «Δύο" φίλες»" μέσα" από" την" αντίθεση"του"χρώματος"και"της"στάσης"των"δύο"γυναικών"επιτυγχάνεται"ο"διάλογος"θέσης,στάσης" και"χρώματος."Στο"πάνω"μέρος"της"σύνθεσης"το"χυτό"ύφασμα"που"εμφανίζεται"θα"παίξει"σημαντικό" ρόλο" ως" υλικό" αλλά" κυρίως" ως" φόρμα" στην" ζωγραφική" του" Μόραλη." Ως" αρχιτεκτονικό,δομικό," εννοιολογικό" και" αισθητικό" στοιχείο" θα" σημάνει" το" πέρασμα" από" την" ρεαλιστική" αναπαράσταση" στην"αφαίρετική"σχηματοποίηση."Στο"έργο"«Έγκυος"Γυναίκα»"οπού"παριστάνεται"η"πρώτη"γυναίκα" του" ζωγράφου," η" μορφή" χαρακτηρίζεται" από" μνημειακότητα," το" βλέμμα" της" και" το" μελαγχολικό" πρόσωπο" εκφράζουν" φόβο" και" ελπίδα" ενώ" συνδυάζονται" τα" αυστηρά" γεωμετρικά" θέματα" με" τα" καμπυλόγραμμα"της"ανθρώπινης"μορφής."" " " «Γυμνό»,1947:" Η" μορφή" που" χρησιμοποιεί" εδώ" ο" καλλιτέχνης" εγκαινιάζει" έναν" τύπο" ο" οποίος" θα" παίξει" σημαντικό" ρόλο" στις" φάσεις" της" δημιουργίας" και" της" μορφοπλαστικής" του" εξέλιξης." Η" γυμνή" γυναικεία" μορφή" παρουσιάζεται" καθιστή" και" ξαπλωμένη" μαζί" και" αποτελεί" τον" τύπο" της" Αναγεννησιακής" Δανάης." Ο" τύπος" αυτός" επανεμφανίζεται" στα" «Επιτύμβια»," τα" «Επιθαλάμια»"και"τα"«Ερωτικά»"με"νέο"λεξιλόγιο"στη"μορφή"και"την"απόδοση"της"φόρμας." " " 13"

Γιάννης"Μόραλης"

" Στην" καλλιτεχνική" αυτή" περίοδο," εντάσσονται" και" μια" σειρά" από" έργα" με" τίτλο" «Συνθέσεις»" στις" οποίες" ο" Μόραλης" εξελίσσει" το" θέμα" της" γυναικείας" μορφής," γυμνής" και" ντυμένης,"προχωρώντας"στη"σταδιακή"σχηματοποίηση"αλλά"και"στην"απόδοση"μνημειακότητας"στις" μορφές."" " «Σύνθεση" Α’»," 1949A1958:" Στο" έργο" αυτό" η" μνημειακότητα" και" η" σχηματοποίηση" σε" συνδυασμό" με" τη" χρήση" γεωμετρικών" θεμάτων," περισσότερο" κάθετων" και" λιγότερο" οριζόντιων," εισάγουν"τα"νέα"δεδομένα"στην"εκφραστική"γλώσσα"του"δημιουργού." " " «Σύνθεση" Β’»," 1951A1958:" Η" σχηματοποίηση" και" ο" αφηρωισμός" σε" συνδυασμό" με" κονστρουκτιβιστικά" στοιχεία" παρατηρούνται" στο" έργο" αυτό," στο" οποίο" επιτυγχάνεται" ο" διάλογος" ανάμεσα" στη" γυμνή" και" την" ντυμένη" μορφή," καθώς" κι" ένα" είδος" συμβολισμού" με" την" μισάνοιχτη" πόρτα." " "«Σύνθεση"Γ’»,"1952A1958:"Οι"τρεις"γυναικείες"μορφές"σε"εσωτερικό"με"τις"δύο"ντυμένες" και"την"μια"γυμνή"αποτελεί"ένα"σύνολο"με"εμφανή"την"σχηματοποίησης"αλλά"κυρίως"μεγαλύτερη" δύναμη"στην"έκφραση"και"στην"σύνθεση."Τα"γεωμετρικά"θέματα"στις"μορφές"σε"συνδυασμό"με"τα" κάθετα" και" οριζόντια" θέματα" στο" δεύτερο" επίπεδο" δίνουν" πληρότητα" και" εκφραστικό" πλούτο," σε" συνδυασμό"με"τα"ζεστά"και"ψυχρά"χρώματα."" " Οι" τρεις" παραπάνω" συνθέσεις" αποτελούσαν" μαζί" ένα" τρίπτυχο" με" την" Σύνθεση" Α΄" στα" αριστερά,"την"Γ’"στο"κέντρο"και"την"Β’"στα"δεξιά,"αποτελώντας"προάγγελο"των"«Επιτύμβιων»."

«Σύνθεση)Α’»,)1949P58.)

14"

«Σύνθεση)Γ’»,)1952P58.)

«Γυμνό»,)1947.)

«Σύνθεση)Β’»,)1951P58.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

! ! !

• "3η)Περίοδος:)1958P1962) ) """""""""""""A "θέμα:"Επιτύμβια" """""""""""""A "μορφοπλαστικό"λεξιλόγιο"στηρίζεται"σε:"βιόμορφους"γεωμετρικούς"τύπους," "προοδευτική"σχηματοποίηση"και"σε"μερικές"περιπτώσεις"εξπρεσιονιστικά" "χαρακτηριστικά" """""""""""""A "αρχή"ενασχόλησης"με"αρχιτεκτονικές"συνθέσεις" " " " " " " " ""

" " " " " " " " "

«Επιτύμβια)Σύνθεση»,)1958.)

" Την" τρίτη" περίοδο" τα" «Επιτύμβια»" είναι" αυτά" που" καθορίζουν" τη" φάση" αυτά" της" καλλιτεχνικής"αναζήτησης"του"δημιουργού."Τα"έργα"αυτά"αποτελούν"μια"μεταφορά"της"ιδέας"της" ζωής"και"του"θανάτου,"του"κόσμου"των"ζωντανών"και"των"νεκρών,"του"πένθους"και"της"θλίψης,"ενώ" δημιουργούνται"με"έμφαση"στη"συμμετρία,"στην"ηρεμία"και"στην"τάξη,"αποκαλύπτοντας"την"εξέλιξη" της" μορφοπλαστικής" του" γλώσσας." Ακόμη," τα" «Επιτύμβια»" αποτελούν" μια" πρόταση" της" ελληνικότητας"της"Γενιάς"του"’30"συνδυάζοντας"την"αρχαία"παράδοση"των"επιτύμβιων"στύλων"με" τις"προτάσεις"των"μοντερνιστών"της"ευρωπαϊκής"τέχνης." " " «Επιτύμβια" Σύνθεση»," 1958:" Οι" μορφές" αποδίδονται" με" απόλυτη" λευκότητα" και" με" έντονα" μαύρα" περιγράμματα" σε" φόντο" έντονου" κόκκινου" και" ώχρας." Αναφορές" στις" επιτύμβιες" στήλες" μπορούμε" να" εντοπίσουμε" στις" στάσεις" των" μορφών" αλλά" και" στην" απόδοση" του" θέματος" του"αποχωρισμού,"της"θλίψης"και"της"αποστασιοποίησης." " " «Επιτύμβια" Σύνθεση" ΑAΖ»," 1958A1963:" Τα" έργα" αυτά" αποτελούν" έξι" εκδοχές" της" ίδιας" σύνθεσης," οι" οποίες" εκφράζουν" μια" σταδιακή" αφαιρετική" τάση" και" έμφαση" στα" δομικά" χαρακτηριστικά"του"συνόλου."Από"τα"ζεστά"χρώματα"και"την"αισθησιακή"ατμόσφαιρα,"ο"Μόραλης" προχωρά"στην"χρήση"ψυχρών"χρωμάτων"και"αφηρημένων"θεμάτων."Ειδικά"στην"έκτη"παραλλαγή"η" χρήση"γεωμετρικών"σχημάτων"και"τύπων"είναι"πολύ"έντονη."

" ) " "

15"

" "

""

Γιάννης"Μόραλης"

1.)

3.)

16"

2.)

4.)

1.

2.

3.

4.

«Επιτύμβια)Σύνθεση)Α’»,)1958P62.) «Επιτύμβια)Σύνθεση)Γ’»,)1958P63.) «Επιτύμβια)Σύνθεση)Ε’»,)1963.) «Επιτύμβια)Σύνθεση)Ζ’»,)1963.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

«Επιθαλάμιο»,)1966.)

«Επιθαλάμιο»,)1968.)

! ! !

• "4η)Περίοδος:)1963P1976) ) """""""""""""A "ολοκλήρωση"Επιτύμβιων"και"Επιθαλάμιων""""""""" """"""""""""A "τονισμένη"ερωτική"ατμόσφαιρα" """"""""""""A "μεγαλύτερη"σχηματοποίηση" """"""""A""""πιο"προχωρημένος"συνδυασμός"γεωμετρικών"και"καμπυλόγραμμων"θεμάτων" """"""""""""A""""καθαρότητα"χρωμάτων"" "" " " " " " " " ""

" " " " "" " "

«Επιθαλάμιο»,)1970.)

" «Επιθαλάμια»:" Στη" σειρά" αυτών" των" έργων" με" θέμα" το" ζευγάρι" και" την" ερωτική" συνάντηση,"η"αφαιρετικότητα"των"μορφών"σε"συνδυασμό"με"τις"μεγάλες"κινήσεις"των"πλαστικών" όγκων," παρουσιάζει" μια" πάλη" του" ανδρικού" με" το" γυναικείο," έναν" αγώνα" χωρίς" νικητή." Η" γεωμετρικοποίηση" των" μορφών" και" ο" καθοριστικός" ρόλος" της" χρήσης" των" καμπύλων" γραμμών"" αποτελούν"τα"κύρια"στοιχεία"αυτών"των"συνόλων,"τα"οποία"εξελίσσονται"καθώς"παρατηρώντας"τα" πρώτα" «Επιθαλάμια»" του" 1964A1965" και" αυτά" του" 1970A1971," βλέπουμε" ότι" σιγαAσιγα" η" ερωτική" συνάντηση"μεταφράζεται"με"τη"γλώσσα"της"γεωμετρίας"και"γίνεται"ένα"καθολικό"θέμα,"στο"οποίο" συνδυάζεται" η" επιβολή" του" χρώματος" και" η" αντίθεση" δυναμικούAστατικού" και" ενεργητικουA παθητικού." " "Τα"έργα"που"ολοκληρώνουν"αυτή"την"περίοδο"πραγματοποιούνται"από"το"1974"έως"το" 1976" και" πραγματεύονται" το" θέμα" της" ανθρώπινης" μορφής" με" απόλυτη" γεωμετρικότητα," αφαίρεση,σχηματοποίηση"και"λιτές"συνθέσεις"με"ολιγοχρωμία."Σε"αυτά"τα"έργα"ανήκουν"οι"σειρές" «Πανσέληνος»"και"Συνάντηση»"καθώς"και"το"«Ζευγάρι,"ο"«Διάλογος»"και"το"«Ερωτικό»."Σε"όλα"αυτά" τα" έργα" το" ερωτικό" στοιχείο" είναι" διάχυτο" και" εκφράζεται" αφαιρετικά," με" την" συμπλοκή" των" μορφών,"την"συνάντηση"των"σχημάτων,"την"συνομιλία"των"χρωμάτων,"χωρίς"να"χρειάζεται"η"χρήση" περιγραφικών"στοιχείων"ή"ρεαλιστικών"περιγραφών."

" ) " "

17"

" "

""

Γιάννης"Μόραλης"

«Το)κορίτσι)που)ζωγραφίζει»,)1971.)

«Ζευγάρι»,)1974.)

18"

«Η)γυναίκα)που)δένει)τη)βάρκα)της»,)1976.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

• "5η)Περίοδος:)1977P2009) ) )))))))))))))))A"""αυστηρή"αφηρημένη"γλώσσα" """""""""""""""A""""γεωμετρική"λογική" """""""""""""""A""""μνημειοποίηση"μορφών" """""""""""""""A""""έμφαση"στη"δισδιάστατη"επιφάνεια" """""""""""""""A""""το"ερωτικό"στοιχείο"επιβάλλεται"με"μαλακά/σκληρά" """"""""""""""""""""σχήματα,"θερμά/ψυχρά"χρώματα" "" " " " " " " " ""

" " " " " " "

"" "" ""

" "

«Ερωτικό»,)1977.)

" Στην" πέμπτη" και" τελευταία" φάση" της" καλλιτεχνικής" δημιουργίας" του" Μόραλη," η" κατασκευαστική"λογική,"η"πλήρης"αφαίρεση"και"οι"κοντρουκτιβιστικές"διατυπώσεις,"διαμορφώνουν" τον"χαρακτήρα"των"έργων"του,"τα"οποία"πραγματεύονται"και"θέματα"με"αφαιρετικούς"τίτλους"όπως" Ερωτικό,"Μορφή,"Έλξη,"Απώθηση,"Διάλογος"κ.ο.κ."Ο"δισδιάστατος"χώρος,"το"έντονο"περίγραμμα,"οι" πλατιές," ενιαίες" επιφάνειες" χρώματος" αποτελούν" χαρακτηριστικά" των" έργων" αυτών," στοιχεία" τα" οποία"ομολογούν"την"επίδραση"του"από"έργα"του"Mabsse"της"δεκαετίας"του"’30"και"του"Picasso,"της" δεκαετίας" ’50A60’." Η" μελωδική" και" ποιητική" φωνή" της" καμπύλης," η" ρυθμικότητα" και" η" επίπεδη" ανάπτυξη" τα" οποία" σχηματίζουν" τις" μορφές" δημιουργούν" μια" σχηματοποιημένη," ελλειπτική" ανθρώπινη" φιγούρα" η" οποία" στην" καθολική" γλώσσα" της" γεωμετρίας" εκφράζει" θέματα" χωρίς" περιττές" περιγραφές." Ο" διαχρονικός" ρόλος" του" χρώματος," των" αντιθέσεων" που" τονίζουν" οι" γεωμετρικοί" τύποι," ο" πλούτος" των" γραμμικών" συνδυασμών" δίνουν" στα" έργα" του" Μόραλη" διαχρονικό"χαρακτήρα." ""

" " " " "

"" 19"

Γιάννης"Μόραλης"

«Nu)rose)assis»,)Henry)Mapsse,)1935.) «Πανσέληνος)Μ’»,)1977P78.)

«Μορφή»,)1983.)

20"

«Έλξη»,)1980.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

"

"

" "" "ΕΙΣΑΓΩΓΗ!ΣΤΟ!ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ!ΤΟΥ!ΕΡΓΟ!

"Η"τέχνη"και"η"αρχιτεκτονική"αποτελούν"δύο"τομείς"οι"οποίες"κατά"τη"διάρκεια"των"χρόνων"και" την"εξέλιξη"του"πολιτισμού"συμπορεύτηκαν"και"απέδωσαν"αριστουργήματα."Από"την"κλασική"αρχαιότητα" η" σύμπραξη" καλλιτέχνη" και" αρχιτέκτονα" θεωρούταν" δεδομένη" για" την" αισθητική" ολοκλήρωση" ενός" κτιρίου" και" η" συνεργασία" με" ζωγράφους" και" γλύπτες" ήταν" απαραίτητη" για" την" κατασκευή" όχι" μόνο" λατρευτικών" χώρων" αλλά" και" κοσμικών" και" δημοσίων" κτιρίων." Η" παράδοση" αυτή" συνεχίστηκε" και" τους" ρωμαϊκούς"χρόνους"αλλά"και"την"περίοδο"της"Αναγέννησης"όπου"συχνά"οι"ιδιότητες"του"αρχιτέκτονα"και" του" καλλιτέχνη" συναντιόνταν" στην" ιδιοφυΐα" ενός" προσώπου." Ακόμη," και" στο" Βυζάντιο" για" την" διαμόρφωση" των" εκκλησιών" αλλά" και" των" παλατιών," η" συνεργασία" ψηφιδογράφων" και" ζωγράφων" με" τους"αρχιτέκτονες"ήταν"απαραίτητα"για"την"αποπεράτωση"αυτών"των"κτισμάτων." " Ωστόσο," κατά" την" διάρκεια" του" 19ου" και" περισσότερο" του" 20ου" αιώνα" στην" Ελλάδα," η" αρχιτεκτονική"είχε"απομακρυνθεί"από"την"τέχνη,"και"η"συνεργασία"αρχιτεκτόνων"και"καλλιτεχνών"για"την" δημιουργία"ενός"κτιρίου"συνέβαινε"σε"ελάχιστες"περιπτώσεις."Την"δεκαετία"του"’60,"όμως,"παράλληλα"με" μια"προσπάθεια"των"νέων"αρχιτεκτόνων"για"την"επικράτηση"της"μοντέρνας"αρχιτεκτονικής"ξεκίνησε"και" μια"προσπάθεια"για"την"αισθητική"αναβάθμιση"δημόσιων"κτιρίων"(ξενοδοχεία,ξενώνες,εστιατόρια,μοτέλ" από" τον" Ε.Ο.Τ)," δίνοντας" τη" δυνατότητα" σε" καλλιτέχνες" να" διαμορφώσουν" ζωγραφικές" και" γλυπτικές" δημιουργίες"οι"οποίες"ενσωματώθηκαν"στα"κτίρια"αυτά."Βέβαια,"τις"περισσότερες"φορές"οι"συνεργασίες" αυτές" είτε" δεν" γίνονταν" υπό" τις" κατάλληλες" συνθήκες," είτε" η" συνεργασία" του" καλλιτέχνη" με" τον" αρχιτέκτονα"δεν"γινόταν"με"απόλυτη"προθυμία."" "Με"αφορμή"αυτές"τις"κινήσεις"σε"σχέση"με"την"αρχιτεκτονική,"ο"Γιάννης"Μόραλης"αποτέλεσε" εξαίρεση" στον" μέχρι" τότε" κανόνα," καθώς" για" μια" περίοδο" 40" χρόνων" ασχολήθηκε" συστηματικά" με" την" αρτίωση"έργων"αρχιτεκτονικής,"δημόσιας"και"ιδιωτικής"χρήσης."Η"καλλιτεχνική"του"ιδιοφυΐα"αλλά"και"το" καλλιτεχνικό"του"ιδίωμα"συντέλεσαν"στο"να"δημιουργήσει"συνθέσεις,"με"σεβασμό"στο"αρχιτεκτόνημα"και" τον"αρχιτέκτονα,"στο"υλικό"που"χρησιμοποιούσε"και"στον"χώρο"που"επεξεργαζόταν."Σε"κάθε"περίπτωση"ο" Μόραλης" αφιερωνόταν" με" προσήλωση" και" αγάπη," περνώντας" από" ένα" μεγάλο" στάδιο" προσχεδίων," μακετών" και" δοκιμών" μέχρι" να" φτάσει" στην" τελική" δημιουργία." Οι" αρχιτεκτονικές" του" συνθέσεις" αποτελούν" ένα" κεφάλαιο" των" καλλιτεχνικών" του" αναζητήσεων" που" αποκαλύπτει" διαστάσεις" της" τέχνης" του" και" της" εξέλιξης" της" τεχνοτροπίας" του" και" ενισχύει" τον" χαρακτηρισμό" του" ως" ολοκληρωμένη" καλλιτεχνική"προσωπικότητα." "" "

Ο)Γιάννης)Μόραλης)επί)της)δημιουργίας)μιας)κεραμικής)σύνθεσης.)

21"

Γιάννης"Μόραλης"

"

"ΕΡΓΟ!ΣΤΗΝ!ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ!

" Ο"Γιάννης"Μόραλης"είναι"ένας"καλλιτέχνης"ο"οποίος"παρέμεινε"αφοσιωμένος"σε"μια"συνεχή" ανανεωτική" προσπάθεια" της" ελληνικής" αισθητικής," πάνω" στα" διδάγματα" των" σύγχρονων" κινημάτων," αρθρώνοντας"μια"απειρία"ζωγραφικών"έργων."Ωστόσο,"αυτή"η"συνεχής"προσπάθεια"του"βρήκε"λόγο"και" έκφραση"στην"αρχιτεκτονική,"καθώς"ασχολήθηκε"με"συνέπεια"με"την"διαμόρφωση"εικαστικών"έργων"για" κτίρια,"αναζητώντας"βαθύτερα"την"οργανική"σύνδεση"του"έργου"του"με"τον"αρχιτεκτονικό"χώρο,"και"δεν" περιορίστηκε"στην"επίτευξη"ενός"διακοσμητικού"αποτελέσματος."" " Πάνω" από" 120" προσχέδια," μακέτες," σκίτσα" μαρτυρούν" την" διάθεση" του" καλλιτέχνη" να" πειραματιστεί" έντονα" με" την" αρχιτεκτονική" σύνθεση," διαμορφώνοντας" τελικά" πραγματοποιημένες" παρεμβάσεις" για" 33" κτίρια" και" ένα" μεγάλο" αριθμό" προτάσεων" για" άλλα" όπως" την" όψη" της" Παντείου" Σχολής" αλλά" και" για" αρχιτεκτονικά" μέλη" όπως" πλακάκια," κλοστρά," πόμολα" κ.α." Οι" εικαστικές" του" παρεμβάσεις" εγκαινιάζονται" το" 1959" με" την" εργασία" του" στο" ξενοδοχείο" Hilton" και" μετά" από" αυτή" ακολουθούν" προτάσεις" για" διαμορφώσεις" ξενοδοχείων," τραπεζών," διαφόρων" δημοσίων" κτιρίων" καθώς" και" ιδιωτικών" κατοικιών." Οι" συνθέσεις" γίνονται" σε" εσωτερικούς" χώρους" αλλά" και" εξωτερικούς" και" σε" ποικίλες"χρήσεις"κτιρίων."(Σχολή"Μωραίτη,"Δημαρχιακό"Μέγαρο"Αθηνών,"Μετρό"Στάση"Πανεπιστημίου)."" Σήμερα," αρκετές" από" αυτές" έχουν" καταστραφεί" και" κάποιες" έχουν" αλλοιωθεί" χάνοντας" την" συνθετική" τους"λειτουργία."(Συνθέσεις"του"στο"ξενοδοχείο"Hilton"καταστράφηκαν"ύστερα"από"την"ανακαίνιση"του" το"2003)."Ωστόσο,"το"υλικό"που"διαφύλαξε"ο"ίδιος"ο"καλλιτέχνης"βοήθησε"στη"μελέτη"και"στην"ανάδειξη" έργων" που" είχε" προτείνει" για" να" πραγματοποιηθούν" ή" που" υπέστησαν" επεμβάσεις" που" άλλαξαν" την" αρχική"τους"μορφή." " Τις" πρώτες" διαμορφώσεις" σε" χώρους" τις" έκανε" πριν" ακόμη" αποφοιτήσει" από" την" Ανώτατη" Σχολή" Καλών" Τεχνών." Η" πρώτη" αφορούσε" το" Θέατρο" Ολυμπία" για" τον" Ετήσιο" Χορό" των" Συντακτών," το" 1932," χρονολογία" που" ο" νεαρός" Μόραλης" ήταν" μόλις" 16" χρονών." Η" διακόσμηση" είχε" ανατεθεί" στην" Α.Σ.Κ.Τ,"στην"οποία"έγινε"διαγωνισμός"και"κέρδισε"η"ομάδα"του"Μόραλη."Την"δεύτερη"διαμόρφωση"την" έκανε"στο"χορό"της"αποκριάς,"τον"Χορό"των"Καλλιτεχνών,"και"στη"συνέχεια"στον"ίδιο"χώρο"αναλάμβανε" την"διαμόρφωση"μέχρι"και"το"1937,"όπου"το"θέμα"που"είχε"επεξεργαστεί"την"τελευταία"χρονιά"ήταν"το" «τσίρκο».""" " Ανεξάρτητα" από" το" ταλέντο" του" στη" ζωγραφική," οι" συνθέσεις" του" στην" αρχιτεκτονική" κατορθώνουν"να"λειτουργήσουν"οργανικά"με"το"χτίσμα."Εξάλλου,"οι"σπουδές"του"Μόραλη"στην"École"des" Arts"et"Mébers"το"διάστημα"1937A1939,"συνέβαλαν"στην"εξοικείωσή"του"με"τους"τρόπους"επεξεργασίας" και" διατύπωσης" των" αρχιτεκτονικών" στοιχείων" και" υλικών." Χαρακτηριστικά" των" αρχιτεκτονικών" του" προτάσεων" αποτελούν" ο" σεβασμός" για" τα" υλικά" και" κυρίως" η" έγνοια" για" την" λειτουργικότητα" του" αποτελέσματος" στον" αρχιτεκτονικό" χώρο." Η" σχέση" που" ήθελε" να" πετύχει" να" έχει" η" σύνθεση" του," σε" αναφορά" με" τον" χώροAκτίριο," επιτυγχάνεται" με" την" αναγνώριση" της" ταυτότητας" του" έργου" και" του" χαρακτήρα"του"τόπου"από"τον"καλλιτέχνη"και"την"εξίσωση"των"δύο"αυτών"στοιχείων."Η"παρεμβάσεις"του" στοχεύουν" στο" να" είναι" οργανικά" δεμένες" με" το" κτίριο," λαμβάνοντας" υπόψιν" του" τον" διάλογο" με" τον" περιβάλλοντα"χώρο,"τον"ρυθμό"της"σύνθεσης"αλλά"και"τον"χρόνο."Ακόμη,"η"θέση"τοποθέτησης"του"έργου" και" οι" διαστάσεις" του" αποτελούν" παράγοντες" που" συμπεριλάμβανε" ο" δημιουργός" στην" σύνθεσή" του." Επίσης," καθοριστικό" ρόλο" στα" αρχιτεκτονικά" του" έργα" διαδραματίζει" το" φως" συνδυασμένο" με" τον" προσανατολισμό," στοιχεία" που" είναι" άρρηκτα" συνδεδεμένα" με" τον" σχεδιασμό" ενός" κτίσματος" από" την" αρχή"μέχρι"το"τέλος"του."Το"φως"έχει"κυρίαρχη"θέση"σε"ορισμένες"συνθέσεις"του,"καθώς"το"παιχνίδισμα" του" άλλοτε" αποκαλύπτει," άλλοτε" τονίζει" κι" άλλοτε" υπονοεί" στοιχεία" του" έργου." Τέλος," η" έννοια" της" κλίμακας"είχε"απασχολήσει"πολύ"τον"Μόραλη,"προσπαθώντας"κάποιες"φορές"να"την"μετριάσει"όπως"στο" παράδειγμα"του"Hilton,"γεγονός"που"δικαιολογεί"και"τις"μακέτες"που"έφτιαχνε"στο"εργαστήριο"του"υπό" κλίμακα."Η"κλίμακα"του"έργου"πολλές"φορές"καθόριζε"και"την"επιλογή"του"υλικού"της"σύνθεσης." "

22"

Ο)Γιάννης)Μόραλης)επί)της)δημιουργίας)μιας)κεραμικής)σύνθεσης.)

Διακοσμητικά)πόμολα)για)το)ξενοδοχείο)Hilton.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Τα)τοιχεία)με)τσιμεντόπλακες)στον)Ο.Λ.Π)στην)Ακτή)Καραισκάκη.)

"Ο"ίδιος"ο"Μόραλης"σε"συνέντευξή"του,"όταν"ρωτάται"για"το"αν"ένιωθε"περιορισμένος"σε"σχέση" με" τον" χώρο" που" του" έδιναν" να" φιλοτεχνήσει," καθώς" οι" διαστάσεις" ήταν" συγκεκριμένες," απαντά" ότι" αντιθέτως," όταν" η" παραγγελία" ή" ο" χώρος" ήταν" δεδομένα" ήταν" καλύτερα" για" αυτόν" καθώς" έτσι," το" πρόβλημα"συγκεκριμενοποιείται"και"ο"καλλιτέχνης"οφείλει"να"βρει"λύση." " Από" την" άλλη" μεριά," η" θεματολογία" των" συνθέσεων" του" προκύπτει" από" τις" συνθήκες" του" έργου,"δηλαδή"την"τοποθεσία"και"τον"χρόνο,"αλλά"και"σε"συνεργασία"με"τον"αρχιτέκτονα."Συχνά,"ο"τόπος" αποτελεί"την"βασικότερη"πηγή"έμπνευσης"για"το"Μόραλη,"όπως"συμβαίνει"στα"έργα"του"στα"υπόστεγα" του" Ο.Λ.Π" στην" Ακτή" Καραΐσκάκη" (1960A1961)," αλλά" και" στο" κέντρο" αναψυχής" «Ωκεανίς»" στην" Βουλιαγμένη" (1960)." Βέβαια," τα" θέματα" του" στην" αρχιτεκτονική" δεν" απομακρύνονται" από" αυτά" που" διατυπώνει"στη"ζωγραφική.""Ο"ανθρωποκεντρισμός"της"ζωγραφικής"του"και"τα"θέματα"που"σχετίζονται"με" την"ανθρώπινη"μορφή"και"ιδιαίτερα"την"γυναικεία"επαναλαμβάνονται"στις"αρχιτεκτονικές"του"συνθέσεις." Ακόμη," ο" ερωτισμός" που" διαπνέει" ζωγραφικά" του" έργα," συναντάται" και" σε" επεμβάσεις" του" σε" αρχιτεκτονικούς"χώρους."" "Το"στοιχείο"όμως"που"παρατηρείται"συχνότερα"και"επαναλαμβάνεται"ως"κεντρικό"θέμα"είναι" το" ελληνικό." Η" ελληνικότητα" του" ζωγραφικού" του" έργου" μετουσιώνεται" στις" αρχιτεκτονικές" διαμορφώσεις"του,"καθώς"εναρμονίζεται"με"τον"χώρο"που"διακοσμεί."Στοιχεία"της"κλασικής"αρχαιότητας" αλλά" και" της" βυζαντινής" τέχνης," αρχιτεκτονικά" μέλη" νεοκλασικών" κτιρίων," θέματα" από" την" αρχαία" ελληνική"παράδοση"και"μορφές"που"παραπέμπουν"σε"αυτή"καθώς"και"σύμβολα,"συνθέτουν"τα"έργα"αυτά" και" διαμορφώνουν" μια" ολοκληρωμένη" έκφραση" των" θεμάτων" του" σε" άλλες" μορφές" καλλιτεχνικής" έκφρασης."" " Παράλληλα," θέματα" όπως" η" εύρυθμη" εναλλαγή" γεωμετρικών" σχημάτων" ή" τυποποιημένων" συμβόλων," εμφανίζονται" στα" έργα" του" πολύ" έντονα" καθόλη" τη" διάρκεια" της" ενασχόλησης" του" με" την" αρχιτεκτονική."Ο"συνδυασμός"γεωμετρικών"μοτίβων"με"στυλιζαρισμένες"μορφές"γυναικείων"σωμάτων"ή" φυτών," αλλά" και" μοτίβα" που" παραπέμπουν" στην" αρχαιοελληνική" αρχιτεκτονική," είναι" στοιχεία" που" επιστρέφουν" στο" συνολικό" του" έργο,όπως" και" στο" αρχιτεκτονικό." Εξάλλου" η" γεωμετρία" είναι" ένας" παράγοντας" που" χαρακτηρίζει" ξεκάθαρα" την" τέχνη" του," σε" όλη" την" διάρκεια" της" καλλιτεχνικής" του" εξέλιξης,"ανεξάρτητα"από"τις"διακριτές"περιόδους"που"αναφέρουμε."Η"πλοκή"ευθειών"και"καμπύλων,"οι" άξονες" και" η" γεωμετρική" αφαίρεση" τον" ακολουθούν" από" την" αρχή" μέχρι" και" το" τέλος," δίνοντας" στις" συνθέσεις"του"τον"χαρακτήρα"που"έχουν"και"υπογραμμίζοντας"το"καλλιτεχνικό"του"ιδίωμα." ""

Κεραμική)σύνθεση)για)το)ξενοδοχείο)Αστήρ)Βουλιαγμένης,)1976.))

23"

Γιάννης"Μόραλης"

"Η"εκφραστική"λειτουργία"του"χρώματος"και"εδώ"έχει"την"ίδια"θέση"με"το"υπόλοιπο"έργο"του,"" ακολουθώντας"την"σταδιακή"εξέλιξη"των"διάφορων"περιόδων"του."Η"χρωματική"κλίμακα"άλλοτε"είναι"πιο" ελεύθερη"και"άλλοτε"αυστηρά"γεωμετρική,"κάποιες"φορές"εξαιρετικά"λιτή"και"άλλες"εξαιρετικά"πλούσια." Η"επιλογή"του"χρώματος"εξαρτάται"και"από"την"ίδια"την"σύνθεση,"τον"χώρο"και"το"θέμα."Χαρακτηριστικά" παραδείγματα"αποτελούν"από"την"μια"η"σύνθεση"του"Mon"Parnes,"(1961)"που"συνδιαλέγεται"με"τον"τόπο" και" η" χρωματική" κλίμακα" ακολουθεί" την" τεχνοτροπία" των" «Επιτύμβιων»" A" καθώς" γίνονται" και" την" ίδια" περίοδο"–"με"χρήση"λευκού"και"μαύρου"και"ελάχιστου"χρώματος."Από"την"άλλη"έχουμε"συνθέσεις"όπως" αυτή"που"τοποθετήθηκε"στο"ξενοδοχείο"«Αστήρ»"στην"Βουλιαγμένη"(1976),"" όπου"η"έντονη"σχηματοποίηση"ακολουθείται"από"γεωμετρική"διάκριση"των"χρωματισμένων"επιφανειών" και"αντίθεση"ψυχρών"και"θερμών"χρωμάτων."" " " Οι" αρχιτεκτονικές" συνθέσεις" του" Μόραλη," γενικότερα," παραπέμπουν" στον" άξονα" της" ζωγραφικής" του," καθώς" η" γεωμετρία," τα" μαθηματικά" αλλά" και" η" οικοδομική" δεν" είναι" ξένες" επιστημονικές" περιοχές" για" τον" καλλιτέχνη." Η" αρμονία" των" γραμμών" και" της" σύνθεσης," το" στερεό" της" σύλληψης,"η"λιτότητα"του"εικαστικού"λεξιλογίου"είναι"στοιχεία"κοινά."Η"ύπαρξη"ρυθμού,"η"σαφήνεια"και" η" κομψότητα" των" γραμμών," η" αφαιρετική" σχεδίαση," και" κυρίως" η" φροντίδα" για" την" γεωμετρική" οργάνωση" και" ρύθμιση" του" ζωγραφικού" χώρου," καθιστούν" εμφανές" το" προσωπικό" του" ιδίωμα" και" παράλληλα" βοηθούν" στην" εναρμόνιση" του" έργου" με" το" σύνολο." Ίσως" και" η" τεχνοτροπία" που" ακολουθούσε" σε" συνδυασμό" με" την" δομικότητα" των" συνθέσεων" συντέλεσαν" στην" ευοίωνη" συνεργασία" με"τους"αρχιτέκτονες"και"πιθανότατα," σε" κάποιο" βαθμό," η" συστηματική" ενασχόλησή" του" με" αρχιτεκτονικά" ζητήματα" να" τον" βοήθησαν" να" υιοθετήσει"και"στη"ζωγραφική"του"ένα"πιο"ξεκάθαρο"γεωμετρικό"αφαιρετισμό." "" " Αυτό" που" είναι" εντυπωσιακό" είναι" η" ικανότητα" που" είχε" ο" Μόραλης" να" εντοπίζει" το" μορφοπλαστικό" πρόβλημα" του" αρχιτεκτονικού" χώρου," και" να" προτείνει" τελικά" λύσεις" οι" οποίες" εμβάθυναν" στο" αρχιτεκτονικό" λεξιλογίου" του" κτιρίου." Σε" αυτό" βοηθούσε" και" η" συνεργασία" με" τους" κατάλληλους" αρχιτέκτονες," καθώς" σε" ένα" κλίμα" αλληλοσεβασμού" επιτυγχάνονταν" η" διαμόρφωση" του" αρχιτεκτονικού" χώρου." Με" απαρχή" το" Hilton," ο" Μόραλης" συνεργάστηκε" με" τους" αρχιτέκτονες" Προκόπη" Βασιλειάδη"και"Εμμανουήλ"Βουρέκα"και"στο"κέντρο"αναψυχής"«Ωκεανίς»"στην"Βουλιαγμένη"αλλά"και"στο" Περίπτερο"του"Ε.Ο.Τ"με"το"όνομα"«Διόνυσος»," "έργο"του"Βασιλειάδη."Ακόμη,"συνεργάστηκε"για"δεύτερη" φορά"μετά"το"Hilton"με"τον"Νίκο"Χατζημιχάλη"στο"ξενοδοχείο"Grand"Hotel"στην"Ρόδο"και"αργότερα"στο" Ξενία"της"Κέρκυρας."Με"τους"αρχιτέκτονες"Θύμιο"Παπαγιάννη"και"Ι.Μπενεχούτσου"συνεργάζεται"στα"τρία" κτίρια"της"Cibbank"στο"Κολωνάκι,"στον"Πειραιά"και"στην"Θεσσαλονίκη,"αναλαμβάνοντας"την"διαμόρφωση" ενός"εσωτερικού"χώρου"και"χρησιμοποιώντας"και"στα"τρία"διαφορετική"τεχνοτροπία"και"υλικά."("ξύλο"στο" Κολωνάκι,"κεραμικές"πλάκες"στον"Πειραιά"και"ανάγλυφα"κεραμικά"στη"Θεσσαλονίκη)."Ο"Μόραλης"κατά" την"χρονική"περίοδο"των"40"χρόνων"της"ενασχόλησης"με"αρχιτεκτονικές"παρεμβάσεις,"συνεργάστηκε"με" σημαντικούς" Έλληνες" αρχιτέκτονες," οι" οποίοι" υποστήριξαν" την" δημιουργία" μοντέρνας" αρχιτεκτονικής" στην"Ελλάδα"όπως"ήταν"ο"Νίκος"Βαλσαμάκης"(Ξενοδοχείο"Αμαλία"στους"Δελφούς,"1964),"ο"Τάσος"Μπίρης" (Πολυκατοικία"στην"οδό"Φωκυλίδου"στην"Αθήνα,"1968)"και"ο"Κωνσταντίνος"Δεκαβάλλας"(Οικία"Ντόλλης" Γουλανδρή"στο"Καβούρι,"1970)."" " Ωστόσο," και" ο" ίδιος" ο" Μόραλης" πρότεινε," πέρα" από" αισθητικές" επεμβάσεις," και" κάποιες" αρχιτεκτονικές" λύσεις," κάνοντας" προσχέδια" για" το" συντριβάνι" που" θα" τοποθετούνταν" στο" ξενοδοχείο" Hilton"και"τελικά"δεν"πραγματοποιήθηκε"αλλά"και"αρχιτεκτονικά"σχέδια"για"την"κατασκευή"μιας"κρήνης" στην"οικία"Ξ.Ζολώτα"στην"Αθήνα"το"1967."Τα"σχέδια"της"κρήνης"είναι"γραμμικά"και"σε"κατασκευαστική" κλίμακα"(1:20)"και"αποκαλύπτουν"μια"πτυχή"του"καλλιτέχνη"που"ενισχύει"την"ικανότητα"του"για"καθαρά" αρχιτεκτονική"σύνθεση"αλλά"και"γνώσεις"σε"βασικά"αρχιτεκτονικά"ζητήματα." ""

24"

Ο)τοίχος)με)τη)σύνθεση)για)το)ξενοδοχείο)Grand)Hotel) Mediterranean,)Ρόδος,)1964.)

Προσχέδιο)για)την)κεραμική)σύνθεση)για)την)οικία)Γουλανδρή)στο) Καβούρι,)1970.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Κεραμική)σύνθεση)σε)διαμέρισμα)πολυκατοικίας)στην)οδό) Φωκυλίδου,)Αθήνα,)1968.)

Αρχιτεκτονικά)σχέδια)του)Γ.Μόραλη)για)μία)πρόταση)κρήνης)στην) οικία)Ζολώτα,)Αθήνα,)1967.)

25"

Γιάννης"Μόραλης"

"

!Η!σχέση!του!με!τον!Κωνσταντινίδη...!

" Είναι" γεγονός" πως" οι" δύο" εμβληματικές" παρουσίες" του" Μόραλη" και" του" Άρη" Κωνσταντινίδη" έχουν"κοινά"μεταξύ"τους"ως"προς"τις"ρίζες"των"απόψεων"τους"για"την"τέχνη"που"ο"καθένας"υπηρετεί."Και" οι"δύο"μεγάλοι"αυτοί"δημιουργοί"δραστηριοποιήθηκαν"τη"δημιουργική,"για"την"Ελλάδα,"περίοδο"του"’60," όπου"ο"καθένας"μέσα"από"το"έργο"προσπαθούσε"να"εκφράσει"τον"μεταπολεμικό"μοντερνισμό"μέσα"όμως" από" το" καλειδοσκόπιο" της" χαμένης" ελληνικότητας." Ο" ένας" κυρίως" στη" ζωγραφική" και" ο" άλλος" στην" αρχιτεκτονική" αντιστοίχως," προσπάθησαν" να" ερμηνεύσουν" το" στυγνό" μοντερνισμό" μέσα" από" την" ελληνική"ματιά"τους"και"να"προσδώσουν"ο"καθένας"με"τον"τρόπο"του"τις"ιδέες"και"απόψεις"τους"πάνω" στο"πεδίο"που"ασχολήθηκαν."Αυτές"οι"δύο"μεγάλες"προσωπικότητες"συναντήθηκαν"με"αφορμή"το"κτίσιμο" της"παραθεριστικής"κατοικίας"του"Μόραλη"από"τον"Κωνσταντινίδη."Ο"Μόραλης"είχε"τον"Κωνσταντινίδη" σε" μεγάλη" υπόληψη" και" τον" είχε" γνωρίσει" μέσω" της" Ναταλίας" Μελά," γλύπτριας" και" γυναίκας" του" Κωνσταντινίδη." Αυτό" φαίνεται" μέσα" από" τα" χαρακτηριστικά" λόγια" του" Μόραλη" για" το" σπίτι" του" στην" Αίγινα:"" "‘’Όσο"αφορά"το"σχεδιασμό"του"σπιτιού"μου,"άφησα"τον"Κωνσταντινίδη"να"κάνει"ό,τι"ακριβώς" ήθελε." Δεν" υπήρχε" περίπτωση" να" κάνω" παρέμβαση." Θα" ήταν" σαν" να" έκανα" εγώ" ένα" πίνακα" και" να" ερχόταν" κάποιος" να" μου" πει" ‘’Βάλε" ένα" κοκκινάκι" εδώ’." Τη" σεβόμουν" τη" δουλειά" του." Αλλά" κυρίως" τη" σεβόταν"ο"ίδιος."Ήταν"ένας"άνθρωπος"ασυμβίβαστος."Στο"τέλος"ένιωθε"ότι"δεν"μπορούσε"να"συνεννοηθεί" με"τους"ομότεχνούς"του."Αυτό"τον"πίκραινε."Τον"Κωνσταντινίδη"δεν"του"άρεσε"να"βάζει"νερό"στο"κρασί" του,"γιατί"είχε"άποψη."Ήθελε"να"κάνει"το"δικό"του"όραμα,"πραγματικότητα.’’"" " Είναι" αλήθεια" ότι" η" φιλική" σχέση" που" δημιουργήθηκε" μεταξύ" των" δύο" αντρών" ήταν" εποικοδομητική"και"για"τους"δύο"και"βοήθησε"στο"να"γνωρίσει"καλύτερα"ο"ένας"το"έργο"του"άλλου."Είναι" αλήθεια" δηλαδή" ότι" ο" Κωνσταντινίδης" συνέβαλε" αρκετά" στην" πλατιά" διάδοση" των" πνευματικών" ιδεών" που" έτρεφαν" και" τον" Μόραλη" στο" πεδίο" της" Αρχιτεκτονικής" αλλά" και" στις" μετέπειτα" αρχιτεκτονικές" συνθέσεις"του"σε"σε"αρχιτεκτονήματα."" ""

)))Ο)Άρης)Κωνσταντινίδης)με)την)γυναίκα)του,)γλύπτρια)Ναταλία) Μελά.)

26"

Εσωτερικό)από)το)εργαστήρι)του)Γ.Μόραλη)στο)σπίτι)του)στην) Αίγινα,)σχεδιασμένο)από)τον)Α.Κωνσταντινίδη.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

"

Τέχνίτης)στο)εργοτάξιο)του)Hilton)κατά)την)διάρκεια)του)) πελεκήματος.)

!ΤΟ!ΖΗΤΗΜΑ!ΤΗΣ!ΥΛΙΚΟΤΗΤΑΣ

!!

" Η" επιλογή" των" υλικών" στις" συνθέσεις" είναι" καθοριστική" τόσο" για" το" αισθητικό" αποτέλεσμα" όσο" και" για" την" μέθοδο" αντιμετώπιση" τους" από" τον" ίδιο" τον" καλλιτέχνη." Το" υλικό" κάποιες" φορές" ήταν" προκαθορισμένο" και" κάποιες" αποτελούσε" επιλογή" του" ίδιου" του" καλλιτέχνη" σε" συνεργασία" με" τον" αρχιτέκτονα." Η" υφή" του" υλικού," οι" διαστάσεις," η" σχέση" του" με" την" υλικότητα" του" κτιρίου" αλλά" και" τον" αρχιτεκτονικό" του" χαρακτήρα" ήταν" σημαντικοί" παράγοντες" για" την" διαμόρφωση" των" επεμβάσεων." Η" μαστοριά"του"Μόραλη"δεν"έγκειται"μόνο"στις"καλλιτεχνικές"του"διατυπώσεις"αλλά"και"στην"τεχνική"που" υιοθετούσε" στις" συνθέσεις." Ένα" από" τα" υλικά" που" χρησιμοποίησε" σε" πολλά" έργα" ήταν" χειροποίητες" κεραμικές" πλάκες" ζωγραφισμένες" από" τον" ίδιο" και" ψημένες" από" την" κεραμίστρια" Ελένη" Βερναδάκη," η" οποία"αποτέλεσε"πολύτιμο"συνεργάτη"του,"όπως"ανέφερε"και"ο"ίδιος,"για"την"υλοποίηση"των"συνθέσεων" του" (Αναψυκτήριο" Τράπεζας" της" Ελλάδος," Περίπτερο" Ε.Ο.Τ" «Διόνυσος»)." Ακόμη," ασχολήθηκε" με" άλλα" υλικά" όπως" τις" έγχρωμες" τσιμεντόπλακες" (Υπόστεγα" Ο.Λ.Π)," τις" εγχάρακτες" μαρμάρινες" πλάκες" (Hilton," Οικία" Ζ.Καμπάνη" στο" Καβούρι)," τις" ανάγλυφες" ορειχάλκινες" πλάκες" (Στάση" Μετρό)," τα" ξύλινα" τεμάχια" (Cibbank" Κολωνακίου)," ζωγραφισμένο" με" κόλλα" νοβοπάν" (Κέντρο" Ωκεανίς)," ξυλότυπο" για" ανάγλυφο" μπετόν"(Ξενία"στην"Κέρκυρα)"αλλά"και"ζωγραφικές"συνθέσεις"(Οικία"Κ.Δοξιάδη"στην"Αθήνα)." " Η" εργασία" του" δίπλα" σε" αρχιτέκτονες" τον" βοήθησε" να" αξιοποιήσει" παλιές" τεχνικές" όπως" το" χάραγμα" του" μαρμάρου" αλλά" και" την" κεραμική" επένδυση" τοίχων" με" πλακίδια." Χρησιμοποίησε" αρχιτεκτονικά" υλικά" όπως" το" ξύλο," το" μπετόν," το" μέταλλο" με" την" προσωπική" του" τεχνοτροπία" αλλά" έχοντας" πάντα" σεβασμό" και" γνώση" σε" σχέση" με" τις" δυνατότητες" του" υλικού." Με" αυτό" τον" τρόπο" κατόρθωσε" να" αναδείξει" το" υλικό" χωρίς" να" επαναπαυθεί" σε" μια" διακοσμητική" απόδοση" αλλά" σε" μια" βαθύτερη," οργανικά" σχέση" του" υλικού" με" την" σύνθεση." Η" αρτιότητα" των" έργων" του" συναρτάται" στο" τρίπτυχο" τεχνίτηςAκαλλιτέχνηςAτεχνικός," ένα" τρίπτυχο" που" είναι" συνυφασμένο" και" με" το" καλό" αρχιτεκτονικό"έργο,"καθώς"η"συνύπαρξη"και"των"τριών"ιδιοτήτων"στο"πρόσωπο"του"αρχιτέκτονα"συντελεί" στην" ολοκληρωμένη" αποπεράτωση" του" κτιρίου" από" την" πλευρά" της" συνθετικής" ιδέας," της" οικοδομικής" αλλά"και"της"εφαρμογής"των"κατάλληλων"υλικών." " Κλείνοντας," ο" Γιάννης" Μόραλης" είναι" μια" από" τις" σημαντικότερες" προσωπικότητες" της" ελληνικής" τέχνης" όχι" μονάχα" επειδή" το" έργο" του" χαρακτηρίζεται" από" μια" συνεχή" ανανεωτική" τάση," με" έντονο" το" στοιχείο" της" ελληνικότητας," αλλά" επειδή" αποτέλεσε" έναν" ολοκληρωμένο" καλλιτέχνη" με" αναζητήσεις" και" διατυπώσεις" πέρα" από" το" ζωγραφικό" καβαλέτο." Η" πολύχρονη" ενασχόληση" του" με" την" αρχιτεκτονική," η" οποία" είχε" πάντα" κέντρο" αναφοράς" τη" ζωγραφική" του," εμπλουτίστηκε" από" αυτή" αλλά" παράλληλα"εμπλούτισε"και"την"τεχνοτροπία"και"το"εκφραστικό"του"λεξιλόγιο."Η"έμφαση"που"έδινε"στον" τόπο" του" έργου," η" ένταξη" στον" αρχιτεκτονικό" χώρο," η" επεξεργασία" του" υλικού" και" η" προσωπική" του" εργασία" πάνω" σε" αυτό," η" σχέση" του" με" τους" συνεργάτεςAαρχιτέκτονες" αλλά" και" με" τους" τεχνίτες" συντέλεσαν" στο" να" αποδώσει" ένα" ολοκληρωμένο" έργο" σε" ένα" πολύ" μεγάλο" αριθμό" κτιρίων." Το" παιχνίδισμα"του"φωτός,"η"κλίμακα"της"σύνθεσης,"το"τοπικό"στοιχείο,"ο"προσανατολισμός,"ο"ρυθμός"και"η" γεωμετρία" είναι" τα" βασικά" χαρακτηριστικά" που" αφορούν" τις" αρχιτεκτονικές" του" συνθέσεις," και" είναι" παράλληλα"πρωταρχικές"αρχιτεκτονικές"έννοιες."Η"συμβολή"του"στον"χαρακτήρα"των"αρχιτεκτονημάτων" αυτών" είναι" " αδιαμφισβήτητη," καθώς" και" σε" αυτά" όπως" και" στο" ζωγραφικό" του" έργο," κατάφερε" να" αποδώσει" μια" αίσθηση" ελληνικότητας," ενταγμένης" όμως" στα" πλαίσια" της" μοντέρνας" τέχνης" και" αρχιτεκτονικής,"και"πάντα"συσχετισμένης"με"τον"αρχιτεκτονικό"χαρακτήρα"του"κτίσματος."" " Τέλος," ένα" πολύ" σημαντικό" στοιχείο" που" κατόρθωσε" να" αναδείξει" με" την" εργασία" του" σε" αρχιτεκτονικούς"χώρους"είναι"ότι"ένα"έργο"τέχνης"μπορεί"να"ξεφύγει"από"τους"τοίχους"μια"γκαλερί"ή"μιας" ιδιωτικής" συλλογής" και" να" μετατραπεί" σε" κομμάτι" μιας" κοινής" καθημερινής" δραστηριότητας" του" ανθρώπου,"επηρεάζοντας"το"ύφος"και"την"διάθεσή"της,"κάνοντας"με"αυτό"τον"τρόπο"την"τέχνη"του"ακόμη" πιο"ανθρώπινη"και"κατανοητή." "

27"

Γιάννης"Μόραλης"

!

"ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ!ΕΡΓΩΝ!

" Σε" μια" προσπάθεια" κατηγοριοποίησης" των" συνθέσεων" του" Γιάννη" Μόραλη" για" αρχιτεκτονικούς" χώρους," δύσκολα" θα" μπορούσαμε" να" διακρίνουμε" σαφή" χρονολογική" διάκριση," όπως" στην" ζωγραφική" του." Αυτό" ίσως" εξηγείται" από" την" χρήση" υλικών," ξένων" μέχρι" τότε" για" τον" καλλιτέχνη," που" του" έδιναν" διαφορετικές" δυνατότητες" έκφρασης." Αφαιρετικές" τάσεις" στις" αρχιτεκτονικές" του" συνθέσεις"βλέπουμε"από"τα"πρώιμα"έργα"του,"με"τη"χρήση"επαναλαμβανόμενων"γεωμετρικών"μοτίβων" αλλά" και" καθαρών" γεωμετρικών" σχημάτων." Ωστόσο," οι" αναφορές" στη" ζωγραφική" του" είναι" σαφείς" σε" ορισμένες"συνθέσεις"που"επεξεργαζόταν"παράλληλα." "Για"αυτό"το"λόγο,"κι"επειδή"το"υλικό"έπαιξε"καθοριστικό"ρόλο"στο"αισθητικό"αποτέλεσμα"των" έργων"του"και"παράλληλα"αποτελεί"σημαντική"απόφαση"του"καλλιτέχνη"για"τον"χαρακτήρα"του"κτιρίου," επιλέγεται"μια"κατηγοριοποίηση"με"βάση"την"χρήση"διαφορετικών"υλικών." " • " Κεραμικές" συνθέσεις" που" πραγματοποιήθηκαν" είτε" ως" επενδύσεις" τοίχων" είτε" δαπέδων" και""""" "έγιναν"οι"περισσότερες"ζωγραφισμένες"σε"κεραμικές"πλάκες"και"άλλες"σε"ανάγλυφες"πλάκες"

"" •

)) •

""

• "" • "" •

"" 28"

)P)))))Υπόστεγα)Ο.Λ.Π,)Ακτή)Καραΐσκάκη,)Πειραιάς,)1960P1961) )P)))))Περίπτερο)Ε.Ο.Τ,)«Διόνυσος»,)Λόφος)Φιλοπάππου,)1963) )P)))))Cipbank,)Κατάστημα)Τσιμισκή,)Θεσσαλονίκη,)1968) )P)))))Cipbank,)Κατάστημα)Πειραιά,)Ακτή)Μιαούλη,)1971) )P)))))Τράπεζα)της)Ελλάδος,)Αναψυκτήριο,)Αθήνα,)1967) )P)))))Σχολή)Μωραίτη,)Παλαιό)Ψυχικό,)1971) )P)))))Νέο)Δημαρχιακό)Μέγαρο)Αθηνών,)1986P1987) )P)))))Ξενοδοχείο)Αστήρ,)Βουλιαγμένη,)1976)

"Συνθέσεις"σε"μάρμαρο"που"υλοποιήθηκαν"εγχάρακτες"σε"αυτό" )P)))))Ξενοδοχείο)Hilton,)Αθήνα,)1959P1962) )P)))))Είσοδος)πολυκατοικίας,)οδός)Ηρώδου)Αττικού,)Αθήνα,)1972) )P)))))Περίπτερο)Ε.Ο.Τ,)«Διόνυσος»,)Λόφος)Φιλοπάππου,)1963)

" Ορειχάλκινες" ανάγλυφες" συνθέσεις" που" τοποθετήθηκαν" είτε" σε" τοίχους" είτε" "χρησιμοποιήθηκαν"ως"αρχιτεκτονικά"μέλη" )P)))))Ξενοδοχείο)Hilton,)Αθήνα,)1959P1962) )P)))))Εθνική)Τράπεζα)της)Ελλάδος.)Ναυτιλιακό)Μέγαρο)Πειραιά,)1965) )P)))))Αττικό)Μετρό,)Σταθμός)Πανεπιστήμιο,)Είσοδος)Οδού)Κοραή,)1999)

"Συνθέσεις"σε"ξύλο"που"έγιναν"ανάγλυφες"ή"ζωγραφισμένες"πάνω"σε"αυτό" )P)))))Cipbank,)Κατάστημα)Πλατείας)Κολωνακίου,)Αθήνα,)1969P1970)

"Συνθέσεις"σε"μπετόν"με"τη"χρήση"ξυλοτύπου" )P)))))Περίπτερο)Ε.Ο.Τ,)«Διόνυσος»,)Λόφος)Φιλοπάππου,)1963) )P)))))Ξενοδοχείο)Ξενία,)Κέρκυρα,)1973P1974)

"Ζωγραφικές"συνθέσεις"που"πραγματοποιήθηκαν"με"την"τεχνική"της"κόλλας"σε"νοβοπάν"αλλά" "και"με"ακρυλικό"σε"ξύλο" )P)))))Ξενοδοχείο)Mon)Parnes,)Πάρνηθα,)1961) )P)))))Διαμέρισμα)Μάνου)Χατζιδάκι,)Αθήνα,)1963) )P)))))Κέντρο)αναψυχής)«Ωκεανίς»,)Βουλιαγμένη,)1960) )P)))))Διαμέρισμα)Κ.Δοξιάδη,)Αθήνα,)1966P1967)

)Πλάκες)από)γιαννιώτικο)μάρμαρο)για)το)Hilton.)Πρώτη)δοκιμή) με)χρώμα)στη)χάραξη)(τελικά)δεν)πραγματοποιήθηκε).)))))))))

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ!ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ!

1959+1999!

29"

Γιάννης"Μόραλης"

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ!HILTON!ΑΘΗΝΩΝ! Αρχιτέκτονες:)Π.Βασιλειάδης,)Ε.Βουρέκας,)Σ.Στάικος) Δύο)εγχάρακτες)συνθέσεις)σε)επιφάνεια)38,90x16,10)μ.! "

" Όπως" ήδη" προαναφέραμε," η" μεγάλη" καλλιτεχνική" πορεία" του" Γιάννη" Μόραλη" στην" αρχιτεκτονική,"είχε"ως"εναρκτήριο"σταθμό"την"δουλειά"του"για"το"ξενοδοχείο"Hilton"και"συγκεκριμένα"την" επεξεργασία" της" ΒΔ" και" της" ΝΑ" πλευράς" του" ξενοδοχείου" που" του" ανέθεσαν" οι" αρχιτέκτονες" Πρ." Βασιλειάδης," Ε." Βουρέκας" και" Σ." Στάικος." Οι" τεράστιες" διαστάσεις" του," το" ασυνήθιστο" για" ένα" ζωγράφο" υλικό" (μάρμαρο" γιαννιώτικο" υποκίτρινο)" και" οι" περιοριστικές" οδηγίες" των" ιδιοκτητών" ως" προς" την" θεματολογία"έθεταν"στον"Μόραλη"προβλήματα"που"δεν"είχε"αντιμετωπίσει"μέχρι"τότε." Οι" οδηγίες" από" τους" εντολείς" του" ήταν" σαφείς." Ήθελαν" η" πρόταση" του" να" απαρτίζεται" από" μοτίβα" και" παραστάσεις" από" την" Αρχαία" κλασσική" Αθήνα" που" να" είναι" ευανάγνωστα" σε" απόσταση" και" από" τον" κοινότερο" ‘’τουρίστα’’." Η" πρόταση" του" Μόραλη" προσπάθησε" να" απαντήσει" στα" δεδομένα" που" είχε" το" πρόβλημα"που"του"είχε"τεθεί"και"μάλιστα"με"μεγάλη"επιτυχία."Στο"σημείο"αυτό"θα"πρέπει"να"αναφερθεί"ότι" σχέδια" είχε" παραδώσει" και" ο" Χατζηκυριάκος" –" Γκίκας," πρόταση" που" απορρίφθηκε" όμως" από" τους" ιδιοκτήτες."Η"σύνθεση"του"Μόραλη"είναι"εμπνευσμένη"από"την"Αρχαία"Ελλάδα"αλλά"απέφυγε"τις"μιμήσεις" από" συγκεκριμένα" έργα" αφού" δεν" υπάρχει" μοτίβο" που" να" είναι" απ’" ευθείας" αντίγραφο." Όπως" ο" ίδιος" χαρακτηριστικά"λέει,"‘’Σκέφθηκα"ότι"έπρεπε"να"μπει"κάτι"που"να"μην"είναι"βαρύ."Δηλαδή"να"φαίνεται"και"να" μην"φαίνεται."Διότι"κανονικά"αυτό"δεν"διακοσμείται."Αρχικά"είχα"σκεφτεί"να"κάνω"ένα"κεραμικό."Αλλά"το" κόστος"ήταν"τεράστιο,"κι"επιπλέον"θα"ήταν"σαν"Μεσοποταμία,"και"έτσι"το"άφησα’’."Έτσι"με"γραμμικό"τρόπο" ο" Μόραλης" επέλεξε" κάτι" ανάλαφρο" και" σεμνό" που" να" μην" προκαλεί" την" προσοχή" και" να" τραβά" τα" μάτια" κάθε"περαστικού"αλλά"να"υποδηλώνει"ήρεμα"και"υπαινικτικά"τον"ρόλο"και"το"μήνυμα"του."Έτσι"η"λύση"του" Μόραλη" αποφεύγει" το" κραυγαλέο" και" το" χτυπητό" και" η" μη" χρήση" του" χρώματος" σε" τέτοια" κλίμακα" ήταν" αρκετά"έξυπνη"αφού"σχετικό"αρνητικό"παράδειγμα"είναι"η"διακόσμηση"της"πρόσοψης"του"Hilton"στο"Κάιρο" με" τα" κολοσσιαία" αρχαία" αιγυπτιακά" μοτίβα" σε" ζωηρά" χρώματα." Το" χρώμα" στη" λύση" του" Μόραλη" είναι" βαθιά" συναρτημένο" με" το" φως" κάθε" στιγμή" της" ημέρας" αφού" είναι" ένα" παιχνίδι" φωτός" και" σκιάς" που" προκύπτει" από" τις" ανισόπαχα" σκαλισμένες" γραμμές" του." " Έτσι" η" λύση" που" επιλέγει" είναι" συνειδητή" και" προσανατολίζεται"σε"μια"δωρική"διατύπωση"που"δεν"θα"απειλεί"αλλά"θα"προωθεί"την"καθαρή"γραμμή"του" κτιρίου." " Για" την" σύνθεση" της" όψης" επί" της" Βασ." Σοφίας" όπως" ο" ίδιος" ο" καλλιτέχνης" λέει," ‘’" Καταρχήν" πρόσεξα"τον"άξονα,"ώστε"να"μην"γέρνει"η"σύνθεση"επειδή"ο"δρόμος"είναι"κατηφορικός."Δηλαδή"επειδή"η" δεξιά" πλευρά" κατεβαίνει," έδωσα" την" κίνηση" της" όλης" σύνθεσης" προς" τα" αριστερά’’." Στη" σύνθεση" αυτή" επάνω"δεξιά"οι"δύο"κεραίες"αντιστοιχούν"στον"ήλιο"που"δηλώνει"την"αρχή."Από"τον"ήλιο"σχηματίζονται"όλα:" η"γραμμή"του"αετώματος"που" συμβολίζει"την" έννοια"της"στέγης,"πάνω"στο"αέτωμα"η"Γλαυξ,"αριστερά"το" χέρι" της" Αθηνάς" που" κρατάει" την" Νίκη." Όπως" φαίνεται," η" " κουκουβάγια" είναι" στο" ίδιο" ύψος" με" το" ακροκέραμο"στη"κορυφή"του"αετώματος"και"με"το"κεφάλι"της"Αθηνάς."Τα"τρία"αυτά"στοιχεία"ισορροπούν" την" σύνθεση." Παρακάτω" " αριστερά" βρίσκεται" η" Αθηνά" με" την" ασπίδα" της" και" δίπλα" ο" βωμός" με" τις" Κανηφόρες" με" πρόδηλη" την" προσφορά" προς" τον" ξένο." Οι" Αυλητρίδες" από" κάτω" συμβολίζουν" την" διασκέδαση"και"παρακάτω"το"άρμα"και"η"τριήρης"το"ταξίδι."Δανείζοντας"τον"χαρακτηρισμό"από"αλλού,"η" σύνθεση" μπορεί" να" ονομαστεί" ‘’Αττική" Αχτίδα’’" αφού" στην" όλη" σύνθεση" το" μυστικό" στήριγμα" αποτελεί" η" μεγάλη"λοξή"γραμμή"που"γεννιέται"από"τον"‘’ήλιο’’"και"διατρέχει"όλο"τον"τοίχο."Η"γραμμή"αυτή"δένει"και" βαστά" όλη" την" σύνθεση," δίνει" μια" ενότητα" με" όλο" τον" παρατακτικό," απλό," αναλυτικό" χαρακτήρα" των" στοιχείων"που"την"αποτελούν."Επιπλέον"ο"Μόραλης"μεταχειρίστηκε"ένα"βασικό"σχήμα:"την"σπείρα,"σαν"ένα" σαλιγκάρι."Από"εκεί"προκύπτει"ένας"κύκλος,"έλλείψεις,"τμήματα"ελλείψεων."Το"ίδιο"αρχικό"μοτίβο"γίνεται" ένα"θυμιατήρι"πάνω"στο"βωμό"(δίπλα"του"η"ελιά)"ή"τα"μαλλιά"των"γυναικών."Το"σχέδιο"που"είχε"κάνει"σε" μία" γύψινη" μακέτα" κλίμακας" 1:20" έπρεπε" πλέον" να" μεταφερθεί" σε" 520" πλάκες" (150x80" εκ.)" για" την" όψη" διαστάσεων"626"τ.μ"(38,90"x"16,10"μ)."" " 30"

Η)ΒΔ)όψη)του)ξενοδοχείου.)

Η)ζωγραφική)σύνθεση)του)Hilton)στο)Κάιρο.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Προσχέδιο)της)πρόσοψης)με)κεραμική)σύνθεση.)

Προσχέδια)με)μελάνι)σε)χαρτί)για)την)σύνθεση.)

Προσχέδιο)για)κεραμικά)/)Η)πραγματοποιημένη)τελική)σύνθεση)σε)μάρμαρο.)

Ο)Γιάννης)Μόραλης)με)τη)γύψινη)μακέτα)της)πρόσοψης.)

31"

Γιάννης"Μόραλης"

"Για"την"όψη"επί"της"Μιχαλακοπούλου,"σχεδίασε"τρία"μοτίβα"που"αποτελούν"απλά"γεωμετρικά" σχέδια" που" επαναλαμβάνονται," μεγαλώνοντας" προς" τα" πάνω" για" να" μην" υπάρχει" η" φυγή." Πρέπει" να" σημειώσουμε"ότι"η"αντιμετώπιση"αυτή"είναι"πιο"επιφανειακά"διακοσμητική"και"δεν"μετριάζει"την"κλίμακα" του"τεράστιου"τοιχείου"όπως"γίνεται"στην"πρόσοψη"της"Βας."Σοφίας." "Αλλά"και"μέσα"στο"Hilton"ο"Μόραλης"συντέλεσε"στην"αισθητική"διαμόρφωση"διάφορων"χώρων" όπως" για" παράδειγμα" στον" μεγάλο" τοίχο" από" κεραμικές" πλάκες" του" νυχτερινού" κέντρου" ‘’Galaxy’’." Συγκεκριμένα" η" σύνθεση" αποτελείται" από" στυλιζαρισμένους" αστερισμούς" που" λαμπυρίζουν" πάνω" από" μοτίβα" νεοκλασικής" αρχιτεκτονικής" ως" ένδειξη" τιμής" στην" ιστορία" της" αθηναϊκής" πόλης" (αετώματα," παραστάδες,"πύλες,"ακρωτήρια"κ.λπ.)."Τέλος,"ο"Μόραλης"έχει"κάνει"σχέδια"και"για"τα"ορειχάλκινα"πόμολα" στο"ξενοδοχείο"αλλά"και"προσχέδια"για"σιντριβάνι"που"όμως"δεν"κατασκευάστηκε.""

Η)κεραμική)σύνθεση)στο)μπαρ)Galaxy.)

32"

Η)όψη)του)ξενοδοχείου)προς)την)Μιχαλακοπούλου)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

""

"ΟΙ!ΠΡΩΙΜΕΣ!ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ!ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ"

"Στις"πρώτες"εργασίες"για"αρχιτέκτονες,"ο"Μόραλης"δεν"απομακρύνθηκε"αρκετά"σε"τεχνική"από" τα"έργα"‘’του"καβαλέτου’’"που"ζωγράφιζε"ως"τότε,"καθώς"μάλιστα"προορίζονταν"για"εσωτερικό"χώρο."Στις" περιπτώσεις"αυτές,"ο"αρχιτέκτονας"του"έδινε"τις"κατάλληλες"πληροφορίες"όπως"φως,"διαστάσεις"χρώμα"και" οτιδήποτε"άλλο"ήταν"απαραίτητο"ώστε"να"αρχίσει"να"δουλεύει"σε"προσχέδια"και"μακέτες"εκτελώντας"τον" πίνακα"επί"τόπου"είτε"στο"εργαστήρι"του."Στην"κατηγορία"αυτή"είναι"οι"μεγάλες"συνθέσεις"σε"νοβοπάν"με" πλαστικές" κόλλες" για" το" εστιατόριο" ‘’Ωκεανίς’’" στη" Βουλιαγμένη" αλλά" και" για" το" ξενοδοχείο" Μον" Παρνές" στη"Πάρνηθα."Τα"δυο"αυτά"έργα"αποτελούν"καρπούς"της"μνημειακής"τρίπτυχης"σύνθεσης"(2,04"x"2,23"μ)" που" παρουσίασε" ο" Μόραλης" στη" Μπιενάλε" Βενετίας" το" 1958." Και" στις" δύο" συνθέσεις," που" εκφράζουν" η" καθεμία" το" τοπίο" στο" οποίο" βρίσκονται," οι" μορφές," γυναικείες" στη" Πάρνηθα," ανδρική" και" γυναικεία" στη" Βουλιαγμένη," αιωρούνται" σε" ένα" κατάφυτο" και" απροσδιόριστο" περιβάλλον" εκφράζοντας" έτσι" την" θεϊκή" τους"προέλευση,"σε"αντίθεση"όμως"με"τις"μορφές"της"Μπιενάλε"που"βρίσκονται"σε" ένα"λιτό"επιπλωμένο" και"πολύ"συγκεκριμένο"δωμάτιο.""" ""

«Επιτύμβιο»,)1958,)η)πρόταση)του)Γιάννη)Μόραλη)στην)Μπιενάλε)της)Βενετίας.)

33"

Γιάννης"Μόραλης"

ΚΕΝΤΡΟ!ΑΝΑΨΥΧΗΣ!ΩΚΕΑΝΙΣ,!ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗ,!1960! Αρχιτέκτονες:)Π.Βασιλειάδης,)Ε.Βουρέκας,)Π.Σακελλάριος,)Ν.Χατζημιχάλης) Ζωγραφική)σύνθεση)σε)νοβοπάν,)2,03x3,99)μ." ""

" Το" 1960" ο" Μόραλης" ανέλαβε" να" φιλοτεχνήσει" μια" τοιχογραφία" στο" εσωτερικό" του" νεόδμητου" τότε" κέντρου" αναψυχής" Ωκεανίς" στη" Βουλιαγμένη" των" αρχιτεκτόνων" Ε." Βουρέκας," Π." Βασιλειάδης," Π." Σακελλάριος," Ν." Χατζημιχάλης." Δημιούργησε" μία" ζωγραφική" σύνθεση" σε" νοβοπάν" της" οποίας" κύρια" έμπνευση" ήταν" το" τοπωνύμιο." Έτσι" δημιούργησε" μια" βυθισμένη" πολιτεία" στην" οποία" αποτυπώνονται" κοράλλια,"κοχύλια,"ερείπια"της"πολιτείας"(πόρτα,"αέτωμα)"και"γενικότερα"ο"κόσμος"του"βυθού."Ασφαλώς" ούτε"στην"περίπτωση"αυτή"θα"έλειπε"η"ανθρώπινη"παρουσία,"το"ζευγάρι"συγκεκριμένα"αφού"πρόκειται"για" δημιουργία" του" Γιάννη" Μόραλη" στα" περισσότερα" έργα" του" οποίου" το" ανθρώπινο" στοιχείο" διαδραματίζει" καθοριστικό"ρόλο."Στα"χρώματα"κυριαρχεί"το"βαθύ"μπλε"στοιχείο"που"παραπέμπει"στο"βυθό"της"θάλασσας" αλλά"υπάρχουν"ακόμη"πινελιές"του"μαύρου"και"του"καφέ."Το"έργο"αυτό"αφαιρέθηκε"από"τον"Ε.Ο.Τ"για"να" προστατευθεί" και" να" συντηρηθεί." Τέλος" έγινε" σε" ταπισερί" από" τον" Ι.Φαιτάκη" και" εκτέθηκε" στη" διεθνή" έκθεση"της"Λωζάννης."

Ο)τοίχος)με)την)σύνθεση.)

34"

Προσχέδιο)της)σύνθεσης.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ!ΜΟΝ!ΠΑΡΝΕΣ,!ΠΑΡΝΗΘΑ,!1961! Αρχιτέκτονας:)Π.Μυλωνάς) Ζωγραφική)σύνθεση,)1,90x3,55)μ."

""

" To" 1961" εγκαινιάστηκε" το" ξενοδοχείο" του" Ε.Ο.Τ" με" αρχιτέκτονα" τον" Π.Μυλωνά" και" ζωγράφους" υπεύθυνους"για"την"καλλιτεχνική"επιμέλεια"του"έργου"με"ονόματα"όπως,"ΧατζηκυριάκοςAΓκίκας,"Μόραλης," Τσαρούχης,"Τέτσης,"Νικολάου"και"άλλα."Ένα"από"τα"πιο"γνωστά"έργα"του"Μόραλη"στο"ξενοδοχείο"ήταν"η" τοιχογραφία"που"έκανε"για"το"εστιατόριο,"της"οποία"το"κύριο"θέμα"σχετίζεται"με"το"τοπίο"που"βρίσκεται"και" το"ξενοδοχείο,"δηλαδή"με"το"βουνό."Εδώ"κύριο"θέμα"αποτελούν"οι"πηγές,"οι"νύμφες,"η"βλάστηση"όπου"όλα" αυτά"αποτυπώνονται"με"ελάχιστο"χρώμα"στα"λουλούδια.""

Άποψη)του)χώρου)με)την)σύνθεση.)

Η)ζωγραφική)σύνθεση)σε)νοβοπάν.)

35"

Γιάννης"Μόραλης"

ΥΠΟΣΤΕΓΑ!Ο.Λ.Π.,!ΑΚΤΗ!ΚΑΡΑΙΣΚΑΚΗ,!1960+61! Αρχιτέκτονες:)Π.Βασιλειάδης,)Γ.Μπογδάνος,)Α.)Κουτσουδάκης) Συνθέσεις)για)επένδυση)τοίχου)με)χρωματιστές)τσιμεντόπλακες,))20x20)εκ.)η)καθεμία" ""

" Τα" υπόστεγα" του" Ο.Λ.Π" στην" Ακτή" Καραΐσκάκη" στον" Πειραιά," έργο" των" αρχιτεκτόνων" Π.Βασιλειάδη,"Γ."Μπογδάνου"και"Α.Κουτσουδάκη"αποτελούν"μία"από"τις"πρώτες"εργασίες"του"Μόραλη"σε" κτίσμα."Τα"τοιχεία"των"υπόστεγων"λειτουργούσαν"ως"ανεμοφράκτες"και"στήριζαν"12"στέγαστρα,"πάνω"από" τα" οποία" ανέβαιναν" οι" άνθρωποι" για" να" αποχαιρετήσουν" τους" ταξιδιώτες" και" κάτω" από" τα" οποία" καθόντουσαν" σε" πάγκους." Το" υλικό" που" χρησιμοποιεί" είναι"τσιμεντόπλακες" χρωματιστές" μεγέθους" 20x20" εκ."η"καθεμία"και"τα"χρώματα"άσπρο,"μαύρο,"κίτρινο,"κόκκινο""και"μπλε."" " Η" σύνθεση" αποτελείται" από" μια" μονάδα" που" επαναλαμβάνεται," ένα" τετράγωνο" που" χωρίζεται" διαγώνια" σε" δύο" ισοσκελή" τρίγωνα," κι" άλλοτε" εμφανίζεται" μισή" και" άλλοτε" ολόκληρη." Τα" μοτίβα" αυτά" υπαινίσσονται" θέματα" του" λιμανιού" όπως" τα" κύματα," οι" γλάροι," τα" πλοία," τα" νεοκλασικά" κτίρια" του" Πειραιά,"φουγάρα,"πύλες,"τα"οποία"σχηματοποιούνται"με"μαεστρία"ώστε"να"διατυπώνονται"με"σαφήνεια" μέσα" από" τους" συνδυασμούς" των" τετράγωνων" και" τριγωνικών" πλακών," σαν" puzzle." Εξάλλου," ο" ίδιος" ο" δημιουργός" εμπνέεται" από" τον" χώρο" τοποθέτησης" και" δεν" χρησιμοποιεί" αφηρημένα," φορμαλιστικά" στοιχεία"αλλά"θέματα"από"την"πραγματικότητα." "Ο"ρυθμός"και"η"χρωματική"κλίμακα"της"σύνθεσης"διαμορφώνουν"την"αισθητική"των"υπόστεγων" δημιουργώντας"ένα"στοιχείο"χαράς"και"ποικιλίας"που"συνδιαλέγεται"με"τους"ταξιδιώτες"που"τα"αντικρύζουν" καθημερινά."Αυτή"η"σύνθεση"αποδεικνύει"το"πώς"μπορεί"μια"καλλιτεχνική"επέμβαση"να"αναβαθμίσει"τον" αρχιτεκτονικό" χώρο" και" να" έχει" επίδραση" σε" μια" απλή," καθημερινή" δραστηριότητα" του" ανθρώπου," με" τα" ζωηρά"της"χρώματα"και"το"παιχνίδισμα"των"σχημάτων,"με"αναφορές"στην"τοποθεσία"και"στην"ανθρώπινη" ύπαρξη." Δυστυχώς," τα" υπόστεγα" γκρεμίστηκαν," και" μαζί" με" αυτά" χάθηκε" και" η" αφαιρετική" σύνθεση" του" Μόραλη."

Άποψη)των)υποστέγων)στο)λιμάνι.)

36"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Προσχέδια)των)κεραμικών)συνθέσεων)με)σημειώσεις)του)καλλιτέχνη.)

37"

Γιάννης"Μόραλης"

ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ!Ε.Ο.Τ.!ΔΙΟΝΥΣΟΣ,!ΛΟΦΟΣ!ΦΙΛΟΠΑΠΠΟΥ,!1963! Αρχιτέκτονας:))Π.Βασιλειάδης,) Εκτέλεση)κεραμικών:)Ελένη)Βερναδάκη" "

"Το"1960"ο"Ε.Ο.Τ"είχε"προγραμματίσει"την"ανέγερση"ενός"τουριστικού"εστιατορίου"επί"της"οδού" Διονυσίου" Αρεοπαγίτου" που" θα" είχε" απρόσκοπτη" θέα" προς" την" Ακρόπολη" και" θα" έφερε" την" ονομασία" ‘’Διόνυσος’’."Ο"Βασιλειάδης,"ικανός"και"δραστήριος"αρχιτέκτων,"ορίστηκε"ως"μελετητής"και"ως"αρμόδιο"για" την" καλλιτεχνική" αρτίωση" του" έργου" επέλεξε" τον" Γιάννη" Μόραλη," με" τον" οποίο" είχε" ήδη" συνεργαστεί" σε" τρία" άλλα" προηγούμενα" έργα" εκ" των" οποίων:" το" ξενοδοχείο" Hilton," το" εστιατόριο" ‘’Ωκεανίς’’" στη" Βουλιαγμένη"και"τα"υπόστεγα"του"Ο.Λ.Π"στην"Ακτή"Καραΐσκάκη"στο"Πειραιά."Το"γεγονός"ότι"ο"Βασιλειάδης" ζήτησε"από"τον"Μόραλη"τη"συνδρομή"του"εγκαίρως"πριν"ακόμα"τελειώσει"η"αρχιτεκτονική"μελέτη"δείχνει" την" συνεργασία" που" μπορεί" να" έχει" εν" τω" γεννάσθαι" η" αρχιτεκτονική" με" την" τέχνη" έτσι" ώστε" να" είναι" οργανικά"δεμένες"μεταξύ"τους."Συγκεκριμένα,"συζήτησαν"όλες"τις"δυνατότητες"που"προσέφερε"το"έργο"για" τις" καλλιτεχνικές" επεμβάσεις" του" Μόραλη" και" έτσι" αποφάσισαν" μαζί," επί" του" σχεδιαστηρίου," τα" δομικά" μέλη"που"θα"αναλάμβανε"να"κοσμήσει,"μια"δουλειά"που"τελείωσε"το"1963."" " Στο" εξωτερικό" του" κτιρίου" ήταν" τα" πλευρικά" τοιχεία" από" μπετόν" όπου" για" αυτά" ο" Μόραλης" επέλεξε"τη"ρυθμική"στίξη"με"μικρά"ορθογωνικά"και"ρομβοειδή"μοτίβα,"κατά"το"ήμισυ"εξέχοντα"και"κατά"το" άλλο" ήμισυ" εισέχοντα." Αυτό" το" μοτίβο" είναι" με" επιτυχία" παρμένο" από" τους" ημιτελείς" τοίχους" των" αντικρινών" Προπυλαίων," τις" εξοχές" δηλαδή" στα" αγκωνάρια" που" δεν" πρόλαβαν" να" ξύσουν" οι" εργάτες" του" Μνησικλή."Εδώ"ο"Μόραλης,"όπως"και"στο"Hilton,"δημιουργεί"ένα"συνεχές"παιχνίδι"σχημάτων"και"σκιών"με" πρωταγωνιστές"τον"ήλιο"και"τους"όγκους." " Ακόμη" στο" εξωτερικό" του" εστιατορίου" συναποφάσισαν" να" επεξεργαστεί" ο" καλλιτέχνης" την" εξωτερική"αυλή,"όπου"δημιουργήθηκε"ένα"‘’ψηφιδωτό’’"από"λεπτές"λουρίδες"μάρμαρο"άσπρο"και"μαύρο." Οι" λουρίδες" αυτές" σχηματίζουν" ένα" είδος" μωσαϊκού" με" ορθογωνικά" και" καμπύλα" σχήματα" διαμορφώνοντας"μια"ενδιαφέρουσα"δαπέδια"σύνθεση"που"στο"κέντρο"της"βρισκόταν"μια"ελιά."Η"απόπειρα" αυτή" του" Μόραλη" θα" μπορούσε" να" παραλληλιστεί" με" τις" αντίστοιχες" εργασίες" του" Πικιώνη" για" τα" πλακόστρωτα"στη"πορεία"προς"την"Ακρόπολη"που"είχε"γίνει"λίγα"χρόνια"πρωτύτερα."Εδώ,"παρατηρούμε"και" την" κοντινή" σχέση" που" μπορεί" να" έχει" ένας" ζωγράφος" με" την" αρχιτεκτονική" δημιουργία" αλλά" και" ένας" αρχιτέκτοναςAζωγράφος"όπως"είναι"ο"Πικιώνης"που"το"μόνο"που"χρειάζεται"είναι"η"αίσθηση"και"η"μαστοριά."

Η)σύνθεση)με)μάρμαρο)στο)Περίπτερο.)

38"

Το)πλακόστρωτο)του)Δ.Πικιώνη)προς)την)Ακρόπολη.)

Το)εξωτερικό)τοιχείο)με)την)σύνθεση)του)Μόραλη.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

" Στον" εσωτερικό" χώρο" ο" τοίχος" της" σκάλας" επενδύθηκε" με" κεραμικές" πλάκες" (20x20" εκ)" στις" οποίες" εναλλάσσονταν" ομάδες" μικρών" γεωμετρικών" μοτίβων" δίνοντας" έτσι" την" εντύπωση" ενός" ενιαίου" αλλά"παλλόμενου"φόντου."Τα"μοτίβα"αυτά"εντάσσονται"μέσα"σε"ένα"κάνναβο"και"αποτελούνται"είτε"από" σταυρούς"είτε"από"κουκκίδες"είτε"από"τετράγωνα."Αυτά"τα"‘’δομικά"υλικά’’"όπως"τα"χαρακτήρισε"ο"ίδιος"ο" Μόραλης"τα"επαναλαμβάνει"προσπαθώντας"έτσι"να"δώσει"ένα"είδος"χτισίματος." " Τέλος," ανέλαβε" να" διακοσμήσει" τον" τοίχο" πίσω" από" το" μπαρ" με" μία" ακόμη" κεραμική" σύνθεση" από" την" χρόνια" συνεργάτιδά" του" και" κεραμίστρια" Ελένη" Βερναδάκη." Στην" σύνθεση" αυτή," εισάγει" μερικά" στοιχεία" πιο" παραστατικά" (φιγούρες" γυναικείες" σε" ένα" μπαλκόνι," πόρτες," γρίλιες," και" μια" όμορφη" νεκρή" φύση)"τα"οποία"είναι"εκφρασμένα"με"αρχιτεκτονική"ματιά"και"όχι"σαν"στοιχεία"ενός"πίνακα"κρεμασμένου" στον"τοίχο."Κλείνοντας"τα"χρώματα"είναι"σε"τόνο"γενικά"συγκρατημένο,"ζεστές"αλλά"σκούρες"τέρρες,"λίγο" μπλε"σκούρο,"μαύρο,"και"δύο"τρεις"χτυπητοί"τόνοι"κίτρινο." ""

Προσχέδιο)της)κεραμικής)σύνθεσης)για)τον)τοίχο)της)σκάλας.)

Άποψη)του)μπαρ)με)την)κεραμική)σύνθεση)κατά)την)εκτέλεσή.)

Ο)τοίχος)της)σκάλας)στο)εσωτερικό)με)την)σλυνθεση)από)χειροποίητες)κεραμικές)πλάκες.)

39"

Γιάννης"Μόραλης"

ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ!ΜΑΝΟΥ!ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ,!ΑΘΗΝΑ,!1963) Ζωγραφική)σύνθεση" ""

"Ο"Μόραλης"φιλοτέχνησε"για"το"διαμέρισμα"του"φίλου"του"και"μουσικοσυνθέτη"Μάνου"Χατζιδάκι" στη"Αθήνα"το"έργο"‘’Μια"τελετουργία"της"Ανοίξεως’’"όπως"ο"ίδιος"το"ονόμασε"μόλις"το"πρωτοαντίκρισε."Στη" σύνθεση" αυτή" στο" αριστερό" τμήμα" παρατηρούμε" κοπέλες" που" σκύβουν" να" φιλήσουν" τον" επιτάφιο," λουλούδια"και"αρώματα"που"συντελούν"σε"μια"ερωτική"ατμόσφαιρα."Ακόμη"στο"κεντρικό"μοτίβο"υπάρχει" το"μαγιάτικο"στεφάνι"κρεμασμένο"στο"τοίχο,"ο"άγγελος,"η"εκκλησία"και"μια"λωρίδα"γαλάζιου"ως"αναφορά" στη" θάλασσα" της" Αίγινας" που" έχει" σημαδέψει" τον" καλλιτέχνη." Στο" δεξί" τμήμα" υπάρχει" και" το" ερωτικό" στοιχείο"με"το"ζευγάρι"που"αγκαλιάζεται."Το"ζήτημα"του"Έρωτα"και"του"Θανάτου"διατρέχει"το"σύνολο"της" δημιουργίας." Έτσι" η" ανθρώπινη" μορφή," τα" γεωμετρικά" σχήματα," η" χρωματική" ευγένεια" και" συμβολικά" θέματα"χρησιμοποιούνται""στη"σύνθεση"για"να"δώσουν"όλες"τις"διαστάσεις"και"το"περιεχόμενο"της"Άνοιξης."

Η)σύνθεση)στο)διαμέρισμα)του)Χατζιδάκι.)

40"

Ο)Μόραλης)μετά)την)ολοκλήρωση)της)σύνθεσης.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Προσχέδια)για)την)σύνθεση.)

Μακέτα)για)την)σύνθεση)«Άνοιξη».)

41"

Γιάννης"Μόραλης"

ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ!Κ.ΔΟΞΙΑΔΗ,!ΑΘΗΝΑ,!1966+67) Πέντε)πίνακες,)λάδι)σε)μουσαμά,)62x114)εκ.)ο)καθένας" ""

"Ο"Κ."Δοξιάδης"ενθουσιασμένος"από"τα"σχέδια"που"είχε"φιλοτεχνήσει"ο"Μόραλης"για"το"βιβλίο" του"Σεφέρη,"ζήτησε"να"διακοσμήσει"για"το"διαμέρισμα"του"στην"Αθήνα"μια"ζωφόρο"που"είχε"κατασκευάσει" ο"ίδιος"για"το"χώρο"της"τραπεζαρίας"του."Με"δεδομένο"τις"γραμμικές"διαστάσεις"του"αλλά"και"το"φωτισμό" της" αίθουσας" σκέφτηκε" ως" θέμα" την" Αθήνα" από" την" Αρχαιότητα" ως" σήμερα," " σε" πέντε" συνθέσεις." Η" καθεμία"από"τις"συνθέσεις"αυτές"αποτύπωνε"την"Αθήνα"σε"διαφορετικές"στιγμές"της"όπως"η"Κλασσική,"η" Ρωμαϊκή,"η"Βυζαντινή,"η"Νεοκλασική"και"η"Σύγχρονη."Η"σύνθεση"αυτή"αποτελεί"ένα"παιχνίδι"σκιών"όπως"ο" ίδιος" ο" Μόραλης" έχει" πει," αφού" οι" ακτίνες" του" ήλιου" παρακολουθούν" την" ιστορία" της" Αθήνας" που" ανατέλλει"από"δεξιά,"στην"Αρχαιότητα."Έτσι"στην"Αρχαία"Αθήνα"οι"σκιές"είναι"πολύ"μεγάλες,"λιγοστεύουν" στη" Ρωμαϊκή," ακόμα" λιγότερες" στη" Βυζαντινή," στη" Νεοκλασική" είναι" κάθετες" ενώ" στη" Σύγχρονη" πέφτουν" από"αριστερά."

Η)σύνθεση)«Αθήνα»)στο)διαμέρισμα.)

42"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Η)συνολική)σύνθεση.)

Η)Κλασική)Αθήνα,)η)Ρωμαική)Αθήνα,)η)Βυζαντινή)Αθήνα.)

Η)Νεοκλασική)Αθήνα,)η)Σύγχρονη)Αθήνα.)

43"

Γιάννης"Μόραλης"

ΤΡΑΠΕΖΑ!ΤΗΣ!ΕΛΛΑΔΟΣ,!ΑΝΑΨΥΚΤΗΡΙΟ,!ΑΘΗΝΑ,!1967! Αρχιτέκτονες:))Ε.Βουρέκας) Κεραμική)σύνθεση)με)χειροποίητες)πλάκες)4,50x4,50)μ.) Εκτέλεση)κεραμικών:)Ελένη)Βερναδάκη" ""

" Αρχιτέκτονας" του" κτιρίου" ήταν" ο" Ε.Βουρέκας," συνεργάτης" με" τον" Γιάννη" Μόραλη" και" στο" ξενοδοχείο" Hilton" αλλά" και" στο" κέντρο" αναψυχής" «Ωκεανίς»." Ο" χώρος" που" ανέλαβε" να" διαμορφώσει" ο" Μόραλης" ήταν" αυτός" του" κεντρικού" χώρου" του" Καταστήματος," και" συγκεκριμένα" το" πυθμένα" της" μικρής" λίμνης,"αλλά"και"του"αναψυκτηρίου,"δημιουργώντας"μια"σύνθεση"για"τον"τοίχο"του"Νέου"Κυλικείου." Ο"καλλιτέχνης"επιλέγει"και"σε"αυτές"τις"συνθέσεις"την"λύση"των"ζωγραφισμένων"κεραμικών"πλακών"για"να" διακοσμήσει"από"τη"μια"την"τετράγωνη"επιφάνεια"νερού"διαστάσεων"4,50x4,50"μέτρων" "κι"από"την"άλλη" τους"τοίχους"του"κυλικείου." " Στον" πυθμένα" της" λίμνης" επιλέγει" να" δημιουργήσει" μια" σύνθεση" με" χρώματα" το" μπλε" και" το" μαύρο"και"θέμα"διάφορα"αρχιτεκτονικά"στοιχεία"όπως"σπόνδυλοι,"φατνώματα"κ.λ.π"βυθισμένα"στο"νερό." Τα" στοιχεία" είναι" σχεδιασμένα" αφαιρετικά" ως" κύκλοι," τμήματα" κύκλων," γραμμικά" μοτίβα" που" επαναλαμβάνονται."Ο"Μόραλης"αναφέρει"σε"συνέντευξή"του"ότι:"«Ο"Ζογγολόπουλος"μου"είχε"πει"ότι"του" άρεσε"πολύ"η"σύνθεση"και"μου"ζήτησε"την"άδεια"να"πάρει"στοιχεία"για"το"έργο"του"στη"Μέρλιν».""Το"έργο" του"Γιώργου"Ζογγολόπουλου"που"αναφέρεται"ο"Μόραλης"είναι"η"σύνθεση"με"τίτλο"«Διάφραγμα»"του"1973" που" είχε" σχεδιάσει" ο" καλλιτέχνης" για" τα" γραφεία" της" Ασφαλιστικής" εταιρείας" «Αστήρ»" στην" οδό"Μέρλιν." Αναφορές"στην"σύνθεση"του"Μόραλη"παρατηρούνται,"όπως"ο"κύκλος,"το"ημικύκλιο,"το"τεταρτοκύκλιο"αλλά" και"η"αντίθεση"μαύρων"γεωμετρικών"σχημάτων"και"γραμμών." "Ο"τοίχος"του"αναψυκτηρίου"επενδύθηκε"και"αυτός"με"κεραμικές"πλάκες"ορθογωνικού"σχήματος" και" δύο" χρωμάτων," μπλε" και" καφέ." Ωστόσο," η" χρήση" επαναλαμβανόμενων" στοιχείων," τα" οποία" παραπέμπουν" και" στη" χρήση" του" χώρου," λειτουργεί" ίσως" περισσότερα" διακοσμητικά" και" λιγότερο" ως" στοιχείο"της"αρχιτεκτονικής"σύνθεσης."

Η)σύνθεση)«Διάφραγμα»)του)Γ.Ζογγολόπουλου.)

44"

Προσχέδιο)της)σύνθεσης)του)Γ.Μόραλη..)

Η)κεραμική)σύνθεση)στον)πυθμένα)της)λίμνης.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Οι)κεραμικές)συνθέσεις)στον)τοίχο)του)αναψυκτηρίου.)

45"

Γιάννης"Μόραλης"

CITIBANK,!ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ!ΤΣΙΜΙΣΚΗ,!ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ,!1968! Αρχιτέκτονες:))Θ.Παπαγιάννης,)Ι.Μπενεχούτσου) Κεραμική)σύνθεση)με)εσώγλυφες)πλάκες,)5x17,50)μ.) Εκτέλεση)κεραμικών:)Ελένη)Βερναδάκη"

"" "Στο"κατάστημα"της"Cibbank"στην"οδό"Τσιμισκή"στην"Θεσσαλονίκη,"συνεργάζεται"για"πρώτη"φορά" με"τους"αρχιτέκτονες"Θ.Παπαγιάννη"και"Ι.Μπενεχούτσου"και"αναλαμβάνει"την"διαμόρφωση"του"κεντρικού" χώρου." Η" τεχνική" που" χρησιμοποιεί" στην" κεραμική" σύνθεση" διαφέρει" από" την" χρήση" ζωγραφισμένων" κεραμικών" πλακών," καθώς" επιλέγει" να" δουλέψει" με" εσώγλυφες" πλάκες" διαστάσεων" 30x15" εκ." για" την" επένδυση"του"τοίχου"(5x17,50"μετρα)."Χρησιμοποίησε"το"χρώμα"του"πηλού"για"τις"πλάκες,"ενώ"στις"εσοχές" άλλοτε"καφέ"σκούρο"και"άλλοτε"χρυσό."" "Αυτό"που"ήθελε"να"πετύχει"ήταν"το"πνεύμα"της"Βυζαντινής"Θεσσαλονίκης,"κυρίως"με"τη"χρήση" του" κεραμικού" υλικού" αλλά" και" των" χρωμάτων" (καφέAχρυσό)." " Το" θέμα" είναι" και" πάλι" αφαιρετικό" και" αφορά"την"επανάληψη"ορισμένων"στοιχείων"ως"μοτίβα."Ο"ίδιος"ο"καλλιτέχνης"αναφέρει"ότι"το"σύνολο"του" έργου" αποτελείται" από" τον" συνδυασμό" εννέα" στοιχείων" τα" οποία" ονομάζει" σφραγίδες." Τα" στοιχεία" αυτά" εναλλάσσονται" στο" κέντρο" της" σύνθεσης" με" ρυθμό," ενώ" το" παιχνίδισμα" του" φωτός" στις" επιφάνειες" των" κεραμικών"πλακών"παίζει"και"πάλι"κυρίαρχο"ρόλο"στο"τελικό"αποτέλεσμα."Στα"προσχέδια"και"στις"μακέτες" του" Μόραλη" φαίνεται" η" χρήση" του" καννάβου" αλλά" και" οι" αναζητήσεις" του" σε" σχέση" με" το" χρώμα" και" το" ρυθμό"της"σύνθεσης." " Η" ικανότητα" του" καλλιτέχνη" ωστόσο," στο" να" αποδίδει" με" αφαιρετικό" τρόπο" το" πνεύμα" του" τόπου," χωρίς" κραυγαλέα" σύμβολα" ή" αναφορές," είναι" εμφανής" και" σε" αυτή" την" σύνθεση." Χαρακτηριστικό" είναι"το"περιστατικό"που"περιγράφει"ο"Μόραλης,"μεταξύ"δύο"εργατών"που"δούλευαν"μαζί"του,"κι"όταν"ο" ένας" ρώτησε" τον" άλλο" τι" παριστάνει" το" έργο," εκείνος" του" απάντησε:" «Μα" δε" βλέπεις?" Είναι" η" παλιά" Θεσσαλονίκη.»""

Ο)κεντρικός)χώρος)με)την)σύνθεση)στον)τοίχο.)

46"

Προσχέδιο)της)σύνθεσης.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Άποψη)του)τοίχου)κατά)την)εκτέλεση.)

47"

Γιάννης"Μόραλης"

CITIBANK,!ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ!ΠΛΑΤΕΙΑΣ!ΚΟΛΩΝΑΚΙΟΥ,!ΑΘΗΝΑ,!1969+70! Αρχιτέκτονες:))Θ.Παπαγιάννης,)Ι.Μπενεχούτσου) Ξύλινη)επένδυση)τοίχου,,4,805x18)μ." ""

"Οι"αρχιτέκτονες"Θ.Παπαγιάννη"και"Ι.Μπενεχούτσου"ένα"χρόνο"αργότερα"από"το"κατάστημα"της" Θεσσαλονίκης," αναλαμβάνουν" τον" σχεδιασμό" του" καταστήματος" της" Cibbank" στην" πλατεία" Κολωνακίου." Και"σε"αυτό"το"κτίριο"καλούν"τον"Γιάννη"Μόραλη"να"διαμορφώσει"τον"τοίχο"του"κεντρικού"χώρου,"ο"οποίος" είναι"ελεύθερος"και"καμπύλος." "Ο"Μόραλης"αυτή"την"φορά"επιλέγει"ένα"υλικό"το"οποίο"επεξεργάζεται"για"πρώτη"φορά,"το"ξύλο." Η" επένδυση" του" τοίχου," διαστάσεων" 4,20x18" μ." γίνεται" σε" σανίδες" πλάτους" 18" εκ." και" πάχους" 2" εκ." από" ξύλο" καρυδιάς." Κύριο" συνθετικό" στοιχείο" του" τοίχου" που" σχεδιάζει" ο" Μόραλης" είναι" ότι" ακολουθεί" την" καμπυλότητά"του."Το"μοτίβο"που"επιλέγει"ακολουθεί"την"κλίση"καθώς"είναι"πιο"πυκνό"στην"αρχή"και"πιο" αραιό" στο" τέλος," έτσι" ώστε" το" οπτικό" αποτέλεσμα" να" έχει" την" ίδια" πυκνότητα." Το" μοτίβο" είναι" πολύ" σχηματοποιημένο" και" τοποθετείται" με" την" χρήση" καννάβου." Η" επιτυχία" του" καλλιτέχνη" σε" αυτή" την" διαμόρφωση" είναι" ο" σεβασμός" του" προς" το" υλικό" και" κυρίως" προς" την" γεωμετρία" του" αρχιτεκτονικού" χώρου,"καθώς"επιλέγει"να"συνδιαλεχτεί"με"την"καμπυλότητα"του"τοίχου"και"να"την"αναδείξει." Σήμερα," παρόλο" που" το" κατάστημα" σταμάτησε" να" λειτουργεί" οι" άνθρωποι" που" δούλευαν" σε" αυτό" κατάφεραν"να"διασώσουν"την"ξύλινη"επένδυση." Ο)τοίχος)στον)κεντρικό)χώρο)της)τράπεζας.)

Προσχέδιο)της)σύνθεσης)σε)ξύλο.)

48"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

CITIBANK,!ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ!ΠΕΙΡΑΙΑ,!ΑΚΤΗ!ΜΙΑΟΥΛΗ,!1971! Αρχιτέκτονες:))Θ.Παπαγιάννης,)Ι.Μπενεχούτσου) Κεραμική)σύνθεση)τοίχου)ζωγραφισμένη)σε)χειροποίητες)πλάκες,)4,40x5,40)μ.) Εκτέλεση)κεραμικών:)Ελένη)Βερναδάκη" ""

"Το"τρίτο"σε"χρονολογική"σειρά"κατάστημα"της"Cibbank"που"φιλοτέχνησε"ο"Μόραλης"βρισκόταν" στην" Ακτή" Μιαούλη" στον" Πειραιά." Στο" κτίριο," έργο" των" ίδιων" αρχιτεκτόνων," ο" καλλιτέχνης" ανέλαβε" την" διακόσμηση" τοίχου" πίσω" από" τον" πάγκο" συναλλαγών," τον" οποίο" επέλεξε" να" επενδύσει" με" χειροποίητες" κεραμικές" πλάκες." Και" σε" αυτό" το" έργο" συνεργάστηκε" με" την" κεραμίστρια" Ελένη" Βερναδάκη," στο" εργαστήριο"της"οποίας"ζωγραφίστηκαν"τα"κεραμικά"από"τον"Μόραλη." "Το"θέμα"είναι"αφηρημένο"και"εντελώς"σχηματοποιημένο."Η"χρήση"της"κεραμικής"πλάκας"είτε"ως" τετραγώνου"είτε"ως"τριγώνου"εμφανίζεται"ξανά"μετά"τα"Υπόστεγα"του"Ο.Λ.Π,"σχηματίζοντας"και"πάλι"πλοία" και" γλάρους," θέματα" του" λιμανιού." Η" περιοχή" του" Πειραιά" και" το" λιμάνι" της" φαίνεται" πως" εμπνέουν" τον" δημιουργό" για" την" σύνθεση" αυτή," όπου" το" παιχνίδι" και" η" εναλλαγή" των" χρωμάτων" και" των" σχημάτων" λειτουργεί" καθοριστικά" για" το" τελικό" οπτικό" αποτέλεσμα." Ο" ίδιος" αναφέρει" σε" συνέντευξή" του" ότι" το" θεωρεί" από" τα" καλύτερα" που" είχε" κάνει." Οι" πλάκες" που" χρησιμοποιεί," διαστάσεων" 15x15" εκ.," χρωματίζονται"με"μπλε,πράσινο,"κίτρινο,"μαύρο,"άσπρο"και"καφέ."""

Προσχέδιο)για)την)σύνθεση)των)κεραμικών)πλακών.)

Η)κεραμική)σύνθεση)στον)τοίχο)πίσω)από)τον)πάγκο)συναλλαγών.)

49"

Γιάννης"Μόραλης"

ΣΧΟΛΗ!ΜΩΡΑΙΤΗ,!Π.ΨΥΧΙΚΟ,!1971! Αρχιτέκτονας:))Κ.Καψαμπέλης) Κεραμική)σύνθεση)με)χειροποίητες)πλάκες,)5,50x19,50)μ." "" ""

" Στο" κτίριο" της" Σχολής" Μωραίτη" στο" Π.Ψυχικό," έργο" του" αρχιτέκτονα" Κ.Καψαμπέλη," ο" Γιάννης" Μόραλης" ανέλαβε" την" σύνθεση" του" εξωτερικού" τοίχου." Για" ακόμη" ένα" έργο" ο" Μόραλης" επιλέγει" την" γεωμετρική" αρμονία" των" κεραμικών" πλακών," ζωγραφισμένων" από" τον" ίδιο," για" να" δημιουργήσει" στο" μεγάλο" τοίχο" (5,50x19,50" μ.)" ένα" παιχνίδι" γραμμάτων," αριθμών" και" συμβόλων." Χρησιμοποιώντας" το" ελληνικό" και" το" λατινικό" αλφάβητο," τα" σύμβολα" της" Γεωμετρίας," τους" αριθμούς" αλλά" και" ορισμένες" καθισμένες" μορφές" ως" αναφορά" στους" μαθητές" δημιουργεί" μια" σύνθεση" με" λιτή" χρωματική" κλίμακα." Σήμερα"έχουν"αφαιρεθεί"οι"δύο"πάνω"σειρές"των"πλακών"και"το"έργο"έχει"χάσει"την"νοηματική"συνοχή"του."

Άποψη)του)τοίχου)από)την)αυλή.)

Προσχέδιο)για)την)σύνθεση.)

50"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

ΕΙΣΟΔΟΣ!ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑΣ,!ΟΔΟΣ!ΗΡΩΔΟΥ!ΑΤΤΙΚΟΥ,!ΑΘΗΝΑ,!1972! Αρχιτέκτονες:))Θ.Παπαγιάννης,)Ι.Μπενεχούτσου) Εγχάρακτη)σύνθεση)σε)δύο)μαρμάρινα)τοιχεία,)2,80x2,85)μ.)το)καθένα" ""

"Στην"πολυκατοικία"της"Ηρώδου"Αττικού,"η"συνεργασία"με"το"δίδυμο"ΠαπαγιάννηAΜπενεχούτσου" συνεχίζεται" σε" ένα" επίπεδο" μικρότερης" κλίμακας" και" ιδιωτικής" χρήσης." Η" διαμόρφωση" των" δύο" τοιχείων" (2,80x2.85"το"καθένα)"της"εισόδου"γίνεται"με"γιαννιώτικο"μάρμαρο,"σαν"αυτό"που"είχε"χρησιμοποιηθεί"στο" Hilton,"ένα"υλικό"που"ο"καλλιτέχνης"έμαθε"να"επεξεργάζεται"καλά"ύστερα"από"ενασχόληση"τριών"χρόνων" για"την"όψη"του"ξενοδοχείου."" " Η" τεχνική" που" χρησιμοποιεί" είναι" ίδια," με" το" βάθος" του" χαράγματος" έως" και" 3" εκατοστά," το" χάραγμα"κάθετο"στον"πυθμένα"και"ο"πυθμένας"τραχύς"και"σκαλισμένος"με"το"ντισελίδικο."Οι"γραμμές"της" σύνθεσης"υπενθυμίζουν"την"ζωγραφική"του"τεχνοτροπία,"η"οποία"από"τις"αρχές"της"δεκαετίας"του"’70"έχει" αρχίσει" να" διαφαίνεται," με" τη" χρήση" καθαρών" γεωμετρικών" μορφών," έντονων" γραμμών" και" καμπύλων" τμημάτων." Το" χάραγμα" του" μαρμάρου" δημιουργεί" εναλλαγές" φωτός" και" σκιάς" στην" επιφάνεια" των" δύο" τοιχείων,"δίνοντας"μια"άλλη"διάσταση"στο"υλικό"αυτό,"το"οποίο"λειτουργώντας"στα"περισσότερα"κτίρια"ως" επένδυση" έδινε" μια" διάσταση" μνημειακή" και" όχι" ανθρώπινη" στις" όψεις" των" κτισμάτων." Η" ύπαρξη" λοξών" αξόνων" είναι" εμφανής" στα" προσχέδια" του" Μόραλη," αν" και" στην" τελική" σύνθεση" επικρατεί" η" καθετότητα" των" γραμμών," και" δεν" επιτυγχάνεται" όπως" στο" Hilton" η" δυναμικότητα" που" αποδίδει" η" χρήση" ενός" λοξού" άξονα." Προσχέδιο)σύνθεσης)για)τα)τοιχεία.)

Άποψη)της)εισόδου)της)πολυκατοικίας.)

51"

Γιάννης"Μόραλης"

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ!ΞΕΝΙΑ,!ΚΕΡΚΥΡΑ,!1973+74! Αρχιτέκτονες:))Ν.Χατζημιχάλης,)Π.Ματάλας) Ανάγλυφη)σύνθεση)για)την)πρόσοψη,)ξυλότυπο,)17,40x8,85)μ." ""

" Το" Ξενοδοχείο" Ξενία" στην" Κέρκυρα," έργο" των" αρχιτεκτόνων" Ν.Χατζημιχάλη" και" Π.Ματάλα," χτίζεται" και" αυτό" στο" πλαίσιο" ανέγερσης" ξενοδοχειακών" μονάδων" του" Ε.Ο.Τ," και" ο" Μόραλης" καλείται" να" δημιουργήσει"μια"σύνθεση"για"την"πρόσοψη,"ανάλογη"με"αυτή"του"Hilton,"αλλά"μικρότερης"κλίμακας."Στον" τοίχο"αυτό"ο"καλλιτέχνης"δοκιμάζει"ένα"ακόμη"αρχιτεκτονικό"υλικό,"το"μπετόν,"στο"οποίο"επιλέγει"να"κάνει" μια"ανάγλυφη"σύνθεση"με"χρήση"ξυλοτύπου." " Στον" τοίχο" αυτό" με" διαστάσεις" 17,40x8,85" μ." υπάρχει" έντονη" σχηματοποίηση" και" χρήση" τόσο" οριζόντιων" και" κάθετων," αλλά" και" πλάγιων" αξόνων," η" οποία" πετυχαίνουν" μια" αίσθηση" κινητικότητας" στο" κατά" τα" άλλα" στιβαρό" τοίχο." Τα" στοιχεία" που" διακρίνονται" είναι" ο" ήλιος," το" δελφίνι," τα" οποία" όσο" ανεβαίνουν" γίνονται" μεγαλύτερα" για" να" μην" δημιουργείται" φυγή." Αυτό" το" οπτικό" τρικ" το" χρησιμοποιεί" ο" Μόραλης" και" στην" όψη" του" Hilton" προς" την" Μιχαλακοπούλου," καθώς" και" στα" δύο" έργα" το" ζήτημα" της" κλίμακας" είναι" πολύ" σημαντικό." Στην" σύνθεση" αυτή," η" οποία" είναι" εντελώς" μονόχρωμη," ο" Μόραλης" χρησιμοποιεί" το" ηλιακό" φως" για" να" κινήσει" και" να" δημιουργήσει" ποικιλία" στην" επιφάνεια," και" να" δημιουργήσει"έναν"συνεχή"χορό"σχημάτων"και"σκιών"όπου"ο"όγκος"και"το"κενό"έχουν"την"ίδια"χρωματική" αξία."

Μακέτες)ανάγλυφες)σε)χαρτόνι)/)Πειραματισμοί)σε)διαφορετικό)φωτισμό.)

52"

Η)τελική)πρόσοψη)κατά)την)κατασκευή.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ!ΑΣΤΗΡ,!ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗ,!1976! Αρχιτέκτονες:))Ε.Βουρέκας,)Κ.Δεκαβάλλας,)Α.Γεωργιάδης) Κεραμική)σύνθεση)για)την)πισίνα) Εκτέλεση)κεραμικών:)Ελένη)Βερναδάκη" ""

"Στο"Ξενοδοχείο"«Αστήρ»"στην"Βουλιαγμένη,"ο"Μόραλης"συνεργάζεται"ξανά"με"τους"Ε.Βουρέκα," Κ.Δεκαβάλλα"και"Α.Γεωργιάδη.""Πλέον"ως"ζωγράφος"έχει"αρχίσει"να"εισέρχεται"στην"τελευταία"περίοδο"των" ζωγραφικών"του"συνθέσεων,"όπου"επικρατεί"η"αυστηρά"αφηρημένη"γλώσσα"και"η"γεωμετρική"λογική."Στο" ξενοδοχείο"επιμελείται"μαζί"με"την"κεραμίστρια"συνεργάτιδά"του"Ελένη"Βερναδάκη,"την"κεραμική"σύνθεση" της" πισίνας," όπου" η" ανθρώπινη" μορφή" κυριαρχεί" ως" στοιχείο" του" έργου." Στον" τοίχο" (2,8x6,8" μ.)" οι" ζωγραφισμένες" κεραμικές" πλάκες" σχηματίζουν" φιγούρες" οι" οποίες" κάνουν" βουτιά" και" για" αυτό" έχουν" το" κεφάλι" προς" τα" κάτω." Η" σχηματοποίηση" των" μορφών" είναι" πολύ" έντονη" καθώς" και" οι" αντιθέσεις" των" ψυχρών"και"των"θερμών"χρωμάτων."

Ο)χώρος)της)πισίνας)με)την)κεραμική)σύνθεση)στον)τοίχο.)

Προσχέδιο)για)τα)κεραμικά.)

Μακέτα)για)την)τελική)σύνθεση.)

53"

Γιάννης"Μόραλης"

ΝΕΟ!ΔΗΜΑΡΧΙΑΚΟ!ΜΕΓΑΡΟ!ΑΘΗΝΩΝ,!1986+87! Κεραμική)σύνθεση)σε)χειροποίητες)πλάκες,)3,65x12,37)μ.) Εκτέλεση)κεραμικών:)Ελένη)Βερναδάκη" ""

" Στο" Νέο" Δημαρχείο" που" χτίστηκε" για" την" Αθήνα" στα" τέλη" της" δεκαετίας" του" ’90," ο" Μόραλης" επιμελήθηκε" μια" κεραμική" σύνθεση" σε" τοίχο" με" διαστάσεις" 3,65x12,37" μ." Το" θέμα" της" σύνθεσης" από" κεραμικές"πλάκες"25x25"εκ."αφορά"την"πόλη"των"Αθηνών"με"αναφορές"τόσο"σε"σύμβολα"της"αρχαιότητας" (τρίαινα" με" δελφίνι)" όσο" και" στο" κοντινότερο" ιστορικό" παρελθόν" του" τόπου" με" πολλές" αναφορές" στην" νεοκλασική" αρχιτεκτονική," στο" παλιό" αθηναϊκό" σπίτι" αλλά" και" στην" διαχρονική" εικόνα" της" ελιάς." Αρχιτεκτονικά" μέλη" όπως" ακροκέραμα," αετώματα," περίτεχνα" γείσα," ραβδωτοί" κίονες" συνθέτουν" την" ιστορική" εικόνα" της" πόλης." Ο" Μόραλης" εισάγει" τον" ελληνικό" στοιχείο" στην" σύνθεση" αυτή," η" οποία" συνδέεται"άμεσα"με"την"χρήση"και"την"σημασία"του"κτιρίου"ως"Δημαρχείου"της"Αθήνας." ""

Άποψη)του)χώρου)του)ισογείου)με)την)σύνθεση.)

54"

Τμήμα)της)μακέτας.)

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

ΑΤΤΙΚΟ!ΜΕΤΡΟ,!ΣΤΑΘΜΟΣ!ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ,!ΕΙΣΟΔΟΣ!ΟΔΟΥ!ΚΟΡΑΗ,!1999! Δύο)συνθέσεις)με)ορειχάλκινα)ανάγλυφα)και)κεραμικές)πλάκες) Εκτέλεση)κεραμικών:)Ελένη)Βερναδάκη) Εκτέλεση)ορειχάλκινων:)Ζ.Μπαετ,)Γ.Παπαδούκα"

""

" Τελευταίος" σταθμός" στην" πορεία" των" αρχιτεκτονικών" παρεμβάσεων" του" Γ." Μόραλη" είναι" ο" σταθμός" του" Αττικό" Μετρό" στο" Πανεπιστήμιο" το" 1999." Εδώ" ο" καλλιτέχνης" επανέρχεται" με" δύο" προτάσεις" μία"σε"κεραμικό"πλακάκι"και"μία"σε"μέταλλο."Το"σύμβολο"επανέρχεται"μέσα"από"τη"δυναμική"της"καμπύλης" και" τη" λιτότητα" ενός" αρχαϊκού" λεξιλογίου," ενώ" το" μέταλλο" προωθεί" τη" μοντέρνα" αισθητική." Ο" Μόραλης" αντιλαμβάνεται"και"εκφράζει"με"ωριμότητα"και"σύνεση"τις"διαθέσεις"και"τις"αναζητήσεις"των"καιρών"χωρίς" να"χάνει"τη"νεανική"του"διάθεση." "" ""

Τμήμα)του)προσχέδιου)της)σύνθεσης.)

Η)σύνθεση)με)τα)ορειχάλκινα)ανάγλυφα.)

55"

Γιάννης"Μόραλης"

Η)κεραμική)σύνθεση)στο)σταθμό)του)μετρο.)

Προσχέδιο)της)σύνθεσης)

56"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

Ο)Γιάννης)Μόραλης)με)την)συνεργάτιδά)του)Ελένη)Βερναδάκη.)

"ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ! "" " Κλείνοντας," θα" μπορούσαμε" να" σημειώσουμε" οτι" ο" καλλιτέχνης" Γιάννης" Μόραλης," κατόρθωσε" με" το" έργο" του" να" υπενθυμίσει" τη" σημασία" που" έχει" η" δημιουργική" συνεργασία" ανάμεσα" σε" τέχνη" και" αρχιτεκτονική" και" να" δημιουργήσει" αξιόλογα" αποτελέσματα," τόσο" αισθητικά" όσο" και" αρχιτεκτονικά." Η" δημιουργία" αρχιτεκτονημάτων" που" προκύπτουν" από" την" ευοίωνη" συνεργασία" αρχιτέκτοναA καλλιτέχνη"είναι"ένα"ζήτημα"που"ξεκινά"από"την"κλασική"εποχή"και"μεταλαμπαδεύεται" στις" επόμενες," χάνοντας" όμως" ιδιαίτερα" τον" 20ο" αιώνα" την" σημασία" της." Σήμερα," το" πολύχρονο"έργο"του"Μόραλη"και"οι"καλλιτεχνικές"του"αναζητήσεις"πάνω"σε"ζητήματα" αρχιτεκτονικής" σύνθεσης," μπορεί" να" εμπνεύσει" τις" νέες" γενιές" ωστε" η" σύγχρονη" αρχιτεκτονική"να"βρει"την"έκφραση"της"σε"συνδυασμό"με"έργα"τέχνης,"μέσα"από"την" συμπόρευση"καλλιτέχνη"και"αρχιτέκτονα." Βέβαια," πέρα" από" την" προσπάθεια" του" δημιουργού" να" αποδώσει" έργα" οργανικά" δεμένα" με" το" κτίριο," σημαντικό" είναι" να" τονιστεί" και" το" γεγονός" οτί" κατάφερε" να" προβάλει" την" τέχνη" του" στον" απλό" άνθρωπο," δημιουργώντας" συνθέσεις" οι" οποίες" κοσμούσαν"τον"δημόσιο"χώρο."Με"αυτό"τον"τρόπο"η"τέχνη"παύει"να"αναφέρεται"στον" εαυτό" της" αλλά" μετατρέπεται" σε" τέχνη" για" τον" άνθρωπο," η" οποία" επηρεάζει" την" καθημερινότητα" και" την" διάθεσή" του,του" όντας" πλέον" κομμάτι" της" δημόσιας" ζωής." Παράλληλα," έτσι" δίνεται" και" έμφαση" στον" κοινωνικό" ρόλο" που" μπορεί" να" διαδραματίσει" η" τέχνη" όταν" απομακρύνεται" από" τον" εκθεσιακό" χώρο" και" γίνεται" κομμάτι" μιας" δραστηριότητας," περνώντας" συγχρόνως" μηνύματα" διδακτικά" για" τον" άνθρωπο." " "Το"στοιχείο"όμως"που"διαφυλάσσει"ο"Μόραλης,"από"την"αρχή"μέχρι"και"το" τέλος" είναι" η" ελληνική" παράδοση." Ο" χαρακτηρισμός" του" ως" «ευπατρίδης" της" ελληνικής" ζωγραφικής»" δεν" του" δόθηκε" τυχαία," καθώς" έμεινε" πιστός" στην" απόδοση" ελληνικών" τύπων" μέσα" από" το" δικό" του" μοντέρνο" ιδίωμα" και" συντέλεσε" ουσιαστικά" στην" εξέλιξη" της" μεταπολεμικής" τέχνης" στον" ελλαδικό" χώρο." Η" ελληνικότητα" και" η" σχέση" με" τον" ελληνικό" τόπο," το" ιστορικό" παρελθόν," τους" τύπους" του" αρχαίου" ιδεαλισμού" αποτελούν" τον" βασικό" άξονα" που" κινούνται" οι" ζωγραφικές" αλλά" και" οι" αρχιτεκτονικές" του" συνθέσεις," εκφρασμένες" πάντα" με" την" καθολική" γλώσσα" της" γεωμετρίας"που"κάνουν"το"έργο"του"διαχρονικό."Το"ελληνικό"στοιχείο"είναι"και"αυτό" που"συντελεί"ώστε"το"έργο"του"να"χαρακτηριστεί"ως"κλασικό"και"διαχρονικό." Συνάμα,"η"γεωμετρικη"αφαιρετικότητα"στο"έργο"του,"στοιχείο"χαρακτηριστικό"από"την" δεκαετια"του"’50"και"ύστερα," "ίσως"προέκυψε"κι"από"τις"αρχιτεκτονικές"αναζητήσεις" του," οι" οποίες" απο" την" φύση" τους" απαιτούσαν" μια" περισσότερο" δομική" απόδοση." Σίγουρα," όμως" οι" δύο" τομείς" αλληλεπίδρασαν" στο" έργο" του" δίνοντας" του" την" καθαρότητα"και"την"εσωτερικότητα"που"αναγνωρίζουμε"σήμερα." "Τέλος,"καθοριστική"σημασία"στην"διαμόρφωση"της"προσωπικότητάς"του"ως" καλλιτέχνη" παίζει" και" η" διδασκαλία" του" για" 36" χρόνια" στην" Ανώτατη" Σχολή" Καλών" Τεχνών." Ως" δάσκαλος" ο" Μόραλης" ήταν" ιδιαίτερα" αγαπητός" και" σεβαστός" στους" μαθητές"του"καθώς"κατόρθωνε"να"τους"διδάσκει"χωρίς"να"τους"περιορίζει"ή"να"τους" γαλουχεύει" στο" δική" του" καλλιτεχνική" τεχνοτροπία." " Το" διδακτικό" του" έργο" αναμφίβολα," ήταν" αυτό" που" τον" εμπλούτιζε" ως" άνθρωπο" αλλά" και" ως" καλλιτέχνη," καθώς" η" καθημερινή" τριβή" με" τους" μαθητές" λειτουργούσε" ως" εκπαιδευτική" διαδικασία"και"για"τον"ίδιο."" "

57"

Γιάννης"Μόραλης"

" Ο" Γιάννης" Μόραλης" δημιούργησε" ένα" πολύ" μεγάλο" καλλιτεχνικό" έργο" και" σημάδεψε" την" ελληνική"τέχνη"μετά"τον"Μεσοπόλεμο"είτε"με"την"διδασκαλία"του"είτε"με"τις"ζωγραφικές"του"αναζητήσεις." Η" ενασχόλησή" του" ιδιαίτερα" με" την" αρχιτεκτονική," δημιούργησε" προυποθέσεις" για" την" ανάπτυξη" ενός" συνολικού"πνεύματος"γύρω"από"τη"σημασία"της"τέχνης"για"το"αρχιτεκτονικό"έργο"στις"μέρες"μας."Ο"ίδιος," σεμνός" και" πνευματικός" άνθρωπος," άφησε" ολοκληρωμένα" διδάγματα" για" τις" επόμενες" γενιές," σημαντικά" για"την"τέχνη"και"την"πολιτιστική"κληρονομιά"της"χώρας"μας." "" "" " ""

Ο)καλλιτέχνης)στο)εργαστήριό)του)στην)Αίγινα,)1976.)/)Φωτογραφία)του)Άρη)Κωνσταντινίδη.)

58"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ!

!

1916!!!!!!!!Στις"23"Απριλίου"/"6"Μαΐου"γεννιέται"στην"Άρτα"ο"Γιάννης,"δεύτερο"παιδί"από" τα" τέσσερα" –" τα" άλλα" τρία" είναι" η" Όλγα," η" Θεοδώρα" και" ο" " Γιώργος" –" του" Κωνσταντίνου" Μόραλη," φιλόλογου," και" της" Βασιλικής," το" " γένος" Αναστασίου" Μιχάλη."" "" 1922!!!!!!!!Η"οικογένεια"του"Μόραλη"εγκαθίσταται"στην"Πρέβεζα,"όπου"ο"πατέρας"του" Κωνσταντίνος"μετατίθεται"ως"γυμνασιάρχης."" "" 1927! ! ! ! ! ! ! !Μόνιμη"εγκατάσταση"στην"Αθήνα."Έχει"πάρει"ήδη"την"απόφαση"να"γίνει" ζωγράφος."" "" 1931! ! ! ! ! ! ! !Προετοιμασία"για"την"ΑΣΚΤ"από"τον"Γεωργόπουλο,"μετέπειτα"γαμπρό"του." Επιτυγχάνει"και"γράφεται"στο"εργαστήρι"του"Ο.Αργυρού."" "" 1932! ! ! ! ! ! ! !Συμμετοχή"στην"έκθεση"μαθητών"της"ΑΣΚΤ."Ενθουσιώδης"κριτική"από"τον" Κόκκινο"στο"περιοδικό"Νέα"Εστία."" "" 1933!!!!!!!!!Τα"απογεύματα"φοιτά"στο"εργαστήρι"χαρακτικής"του"Κεφαλληνού"μαζί"με" τους"Τάσσο,"Δήμου,"Ντάκο"και"Ραφαήλ."" "" 1936!!!!!!!!Αποφοιτά"από"τη"ΑΣΚΤ"κατά"τη"διάρκεια"της"οποίας"είχε"τιμηθεί"με"επαίνους" και" βραβεία." Συμμετοχή" στην" Έκθεση" Ελληνικής" Χαρακτικής" στη" Τσεχοσλοβακία." Κερδίζει"σε"διαγωνισμό"υποτροφία"της"Ακαδημίας"Αθηνών."" "" 1937!!!!!!!!!Τον"Μάρτιο"πεθαίνει"ο"πατέρας"του."Στις"16"Ιουνίου"αναχωρεί"για"τη"Ρώμη," με" το" ζωγράφο" συμμαθητή" του" Ν.Νικολάου." Στις" 17" Νοεμβρίου" εγκαθίσταται" στο" Παρίσι"και"εγγράφεται"στην"ΑΣΚΤ"και"στη"Σχολή"Τεχνών"και"Επαγγελμάτων.""" "" 1939! ! ! ! ! ! ! ! ! Με" την" κήρυξη" του" Πολέμου" αναγκάζεται" να" εγκαταλείψει" το" Παρίσι." Εκθέτει"με"την"ομάδα"‘’Ελεύθεροι"Καλλιτέχνες’’"μια"σειρά"χαρακτικών"του."" "" 1940! ! ! ! ! ! ! ! ! Κατατάσσεται" στο" στρατό" και" συμμετέχει" στη" τελευταία" προπολεμική" έκθεση"στο"Ζάππειο."Τιμάται"με"το"χάλκινο"μετάλλιο.""" """""""" 1941! ! ! ! ! ! ! !Παντρεύεται"τη"Μαρία"Ρουσσέν."Τα"χρόνια"της"Κατοχής"ασχολείται"με"την" προσωπογραφία"λόγω"οικονομικών"δυσκολιών."" "" 1945!!!!!!!!!Χωρίζει"από"τη"Μαρία"Ρουσσέν."" "" 1947! ! ! ! ! ! ! ! ! Παντρεύεται" τη" γλύπτρια" Αγλαΐα" Λυμπεράκη." Αποκτούν" ένα" γιο," τον" Κωνσταντίνο," το" μόνο" παιδί" του." Εκλέγεται" τακτικός" καθηγητής" της" Προπαρασκευαστικής"Τάξης"στην"ΑΣΚΤ."" "" 1948!!!!!!!!!Εκθέτει"στην"Πανελλήνια"έκθεση"στο"Ζάππειο"κάποια"από"τα"πιο"γνωστά"του" έργα,"όπως"‘’Το"τραπέζι’’,"‘’Ο"ζωγράφος"με"την"γυναίκα"του’’"και"‘’Δύο"Φίλες’’."" " "" "

59"

Γιάννης"Μόραλης"

1949!!!!!!!!Ιδρυτικό"μέλος"της"καλλιτεχνικής"ομάδας"‘’Αρμός’’"με"γνωστά"καλλιτεχνικά" ονόματα," όπως" Τσαρούχης," Νικολάου," Εγονόπουλος," Μαυροΐδης," Τέτσης" κ.α." Συμμετέχει"στην"έκθεση"της"ομάδας"στο"Ζάππειο."" "" 1951!!!!!!!!!Φιλοτεχνεί"σκηνικά"και"κοστούμια"για"το"μπαλέτο"΄Έξι"λαϊκές"ζωγραφιές’’"σε" χορογραφία" Ραλλούς" Μάνου" και" μουσική" Μάνου" Χατζιδάκι" που" παρουσιάζει" το" Ελληνικό"Χορόδραμα."Αρχή"μιας"γόνιμης"συνεργασίας"για"μια"15ετία."" "" 1952!!!!!!!!!Συμμετέχει"στη"Πανελλήνια"Έκθεση"στο"Ζάππειο,"εκθέτοντας"έργα"όπως"το" ‘’Γυμνό,"‘’Σύνθεση’’,"‘’Μορφή’’"και"στη"έκθεση"της"ομάδας"‘’Αρμός’’."" "" 1953!!!!!!!!Επισκέπτεται"τη"Ρωσία"με"πρόσκληση"της"Ρωσικής"Κυβέρνησης."" "" 1954" " " " " " " Αρχίζει" τη" συνεργασία" του" με" το" Θέατρο" Τέχνης" του" Κάρολου" Κουν" σχεδιάζοντας" κοστούμια" και" σκηνικά" για" το" ‘’Γυμνές" Μάσκες’’" του" Πιραντέλο." Συμμετέχει"σε"έκθεση"Ελλήνων"καλλιτεχνών"στο"Βελιγράδι"και"τον"Καναδά."" "" 1955!!!!!!!!Χωρίζει"από"την"Αγλαΐα"Λυμπεράκη."" "" 1957! ! ! ! ! ! ! ! Εκλέγεται" τακτικός" καθηγητής" του" Εργαστήριου" Ζωγραφικής" στην" ΑΣΚΤ." Αρχίζει"να"συνεργάζεται"με"το"Εθνικό"Θέατρο."" "" 1958!!!!!!!!!Συμμετέχει"στη"Μπιενάλε"Βενετίας"με"τον"Τσαρούχη"και"τον"Σώχο."Εκθέτει" 24" λάδια," σκηνικά" κοστούμια" ," λιθογραφίες" και" σχέδια" εντυπωσιάζοντας" κοινό" και" κριτικούς" και" προτείνεται" ένα" μικρό" Διεθνές" βραβείο." Το" Δημοτικό" Μουσείο" του" Τορίνου"αγοράζει"τη"σύνθεση"‘’Εσωτερικό’’."" "" 1959!!!!!!!!Οργανώνει"την"πρώτη"του"ατομική"έκθεση"στην"αίθουσα"εκθέσεων"‘’Αρμός" στην" Αθήνα." Οι" αρχιτέκτονες" Πρ.Βασιλειάδης," Ε.Βουρέκας" και" Σ.Στάικος" του" ξενοδοχείου" Hilton" του" προτείνουν" να" φιλοτεχνήσει" τη" Β.Δ" και" Ν.Α" όψη." Τα" σχέδια" εγκρίνονται"και"αρχίζει"η"διαδικασία"για"την"εκτέλεση"τους."Από"τότε"συνεργάζεται"με" Έλληνες" και" ξένους" αρχιτέκτονες" όπως" Sir" Basil" Spence" και" Antony" Blee." Συμμετέχει" στην"έκθεση"‘’Η"σκηνογραφία"στην"Ελλάδα’’."" "" 1960! ! ! ! ! ! ! ! ! Φιλοτεχνεί" αρχιτεκτονικές" συνθέσεις" για" το" ξενοδοχείο" του" Ε.Ο.Τ" στη" Φλώρινα,"το"‘’Μον"Παρνές’’"στην"Πάρνηθα,"το"εστιατόριο"‘’Ωκεανίς’’"στη"Βουλιαγμένη" και"τις"συνθέσεις"στα"περίπτερα"του"Ο.Λ.Π"στην"Ακτή"Καραΐσκάκη."Φιλοτεχνεί"επίσης" την"προμετωπίδα"για"την"ποιητική"σύνθεση"‘’Εξι"και"μία"τύψεις"για"τον"ουρανό’’"του" Οδ.Ελύτη"για"τον"εκδοτικό"οίκο"Ίκαρος."" "" 1962!!!!!!!!Εκτός"από"τα"δύο"εξωτερικά"τοιχία"και"το"μωσαϊκό"της"αυλής,"φιλοτεχνεί"και" τις"κεραμικές"συνθέσεις"στο"Περίπτερο"του"Ε.Ο.Τ"‘’Διόνυσος’’"στου"Φιλοπάππου."Έτσι" αρχίζει"και"η"συνεργασία"του"με"την"κεραμίστρια"Ελένη"Βερναδάκη."Εκλέγεται"τακτικό" μέλος"του"Διεθνούς"Ινστιτούτου"Γραμμάτων"και"Τεχνών"(F.I.A.L.)."Ολοκληρώνεται"στο" Hilton"η"εγχάρακτη"σύνθεση."

60"

Από"την"ζωγραφική"στην"αρχιτεκτονική"

1963!!!!!!!!Δεύτερη"ατομική"έκθεση"στο"Hilton."" "" 1965!!!!!!!!Του"απονέμεται"ο"Ταξιάρχης"του"Φοίνικα"και"ο"εκδοτικός"οίκος"Ίκαρος"του" ζητά" να" εικονογραφήσει" τη" συλλογη" ‘’Ποιήματα’’" του" Γ.Σεφέρη." Συμμετέχει" στην" έκθεση"‘’Διακοσμητικά"υφαντά"τοίχου"σε"σχέδια"Ελλήνων"ζωγράφων’’"στο"Hilton"και" στην"Μπιενάλε"Ταπισερί"στη"Λωζάνη."" "" 1968!!!!!!!!!Φιλοτεχνεί"σκηνικά"και"κοστούμια"για"την"παράσταση"‘’Οιδίπους"Τύραννος’’" για"το"Θέατρο"Τέχνης"Κάρολος"Κουν.""

1972 ! Τρίτη" ατομική" έκθεση." Εκθέτει" εκτός" από" άλλα," μια" σειρά" έργων" με" τίτλο" ‘’Επιθαλάμια’’."Για"δεύτερη"φορά"συμμετέχει"στη"Μπιενάλε"Ταπισερί"της"Λωζάνης."

1973 !Συμμετέχει"στη"Διεθνή"Έκθεση"Χειροτεχνίας"στο"Μόναχο"και"βραβεύεται"με" χρυσό"μετάλλιο"(ταπισερί)."

1978 "Τέταρτη"ατομική"έκθεση."Τα"έργα"που"εκθέτει"έχουν"φιλοτεχνηθεί"κυρίως" στην"Αίγινα."Μια"μεγάλη"ενότητα"φέρει"τον"τίτλο"‘’Πανσέληνος’’."Συμμετέχει"σε"διεθνή" έκθεση"στο"Grand"Palais"στο"Παρίσι."

1979 "Του"απονέμεται"το"Αριστείο"των"Τεχνών"από"την"Ακαδημία"Αθηνών."

1983 "Πέμπτη"ατομική"έκθεση."Αποχωρεί"από"την"Ανώτατη"Σχολή"Καλών"Τεχνών" στις"31"Αυγούστου"μετά"από"36"χρόνια"συνεχούς"διδασκαλίας"και"προσφοράς."

1985 "Φιλοτεχνεί"την"κεραμική"σύνθεση"για"το"νέο"Δημαρχιακό"Μέγαρο"Αθηνών."

1988 " Μεγάλη" αναδρομική" έκθεση" παρουσιάζοντας" το" σύνολο" του" έργου" του" – ζωγραφική," χαρακτική," γλυπτική," μακέτες" αρχιτεκτονικών" διακοσμήσεις," σκηνικά" και" κοστούμια."

1992 ""Έκτη"ατομική"έκθεση."

1996 "Παντρεύεται"την"Ιωάννα"Βασσάλου."

1998 "Του"απονέμεται"ο"Ταξιάρχης"της"Τιμής."

2002" "Αντίστοιχες"ατομικές"εκθέσεις"έγιναν"το"1997,2002,"2004,"2006.""

2005 "Αναδρομική"έκθεση"στην"Ερμούπολη"της"Σύρου."

2008 "Έκθεση"αφιέρωμα"με"τίτλο"Ι.Μόραλης"στο"ίδρυμα"Γουλανδρή"στην"Άνδρο." Έκθεση"του"ΜΙΕΤ"με"τίτλο,"Γιάννης"Μόραλης.Σχέδια"1934A1994."

2009" "Ο"Γιάννης"Μόραλης"πέθανε"στην"Αθήνα"στις"20"Δεκεμβρίου.""

2011 " Έκθεση" στο" Μουσείο" Μπενάκη" με" τίτλο" Γιάννης" Μόραλης," Αρχιτεκτονικές" Συνθέσεις." " Το" παρόν" χρονολόγιο" βασίζεται" στο" αντίστοιχο" τόμο" Τιμή" στον" Γιάννη" Μόραλη," εκδόσεων"της"Εθνικής"Πινακοθήκης." "

61"

Γιάννης"Μόραλης"

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ!ΠΗΓΕΣ! !

P )«Γιάννης)Μόραλης)–)Αρχιτεκτονικές)συνθέσεις»,)ΦανήPΜαρία)Τσιγκάκου,)Εκδ:)Μουσείο)Μπενάκη,)Αθήνα)2011) P )«Τιμή)στον)Γιάννη)Μόραλη»,)Εκδ:)Εθνική)ΠινακοθήκηPΜουσείο)Αλεξάνδρου)Σούτζου,)Αθήνα)2011) P )«ΜΟΡΑΛΗΣ»,)Χρύσανθος)Χρήστου,)Εκδ:)Adam)edipons,)Αθήνα)1993) P )«Γιάννης)Μόραλης,)ΆγγελοιPΜουσικήPΠοίηση,)ΦανήPΜαρία)Τσιγκάκου,)Εκδ:)Μουσείο)Μπενάκη,)Αθήνα)2001) P )«Γιάννης)Μόραλης)–)Χαρακτικά»,)Ειρήνη)Οράτη,)Εκδ:)Βέργος,)Αθήνα)1993) P )«Γιάννης)Μόραλης)–)Κατάλογος)έκθεσης)στη)Γκαλερι)Ζουμπουλάκη,)Εκδ:)Γκαλερι)Ζουμπουλάκη,)Αθήνα)1978) P )«Το)έργο)του)Γιάννη)Μόραλη»),)Αριάδνη)Παπαϊωάννου,)Αθήνα)2003,)Διάλεξη)Αρχιτεκτονικής)Σχολής)Ε.Μ.Π,)2003/18) P )«Η)παρέα)της)Αίγινας»,)Αθήνα)2010,)Διάλεξη)Αρχιτεκτονικής)Σχολής)Ε.Μ.Π,)2010/138) ) ) ) ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ!ΠΗΓΕΣ! ! ! "håp://el.wikipedia.org/wiki/Γιάννης_Μόραλης) P )håp://www.ertParchives.gr/V3/public/main/pagePassetview.aspx?pd=0000047396&tsz=0&autostart=0) P )håp://www.ertParchives.gr/V3/public/main/pagePassetview.aspx?pd=0000007962&tsz=0&autostart=0) P )håp://www.paletaworld.org/arpst.asp?id=72&pageNo=1) P )håp://www.tovima.gr/opinions/arpcle/?aid=90576) P )håp://www.tanea.gr/polipsmos/arpcle/?aid=4596740) P )håp://www.eikaspkon.gr/zografiki/moralis.html) P )håp://www.tovima.gr/culture/arpcle/?aid=381330&wordsinarpcle=γιαννης%3bμοραλης" ) " !

62"