សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
វប្បធម៌ទូទៅ
1
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
១
នយោបាយ និងរដ្ឋបាលសម័យហ្វូណន
១. នយោបាយ នង ិ រដ្ឋបាល
អាណាច្ក្កភនំ មាន្ការសរៀបច្ំតាមបបបឥណា ា ។ ក្រះរាជាគង់សៅកនុងក្ាសាទ្យស
ើ មាន្
សក្ច្ើន្ជាន្់ មាន្រ័ទ្យធរបងជុំវ ិញ មាន្ឋាន្ន្តរនាមថា “ក្កុងវ”ំ ន គឺយកតាមភនំបដ្លក្រះអងគយាងសៅ ស្វើ្កាារបូជាច្ំស
ះក្រមសេសាវរ ន្ិងមាន្តមាល់លិងគក្រះគិរ ិ្គឺស្មះក្រះឥ្ូរបដ្ល
្ណ្ិឋ តសៅសលើភំសន នាះ។ សៅ្ម័យសនាះសគសលើកតសមាើងក្រះមហាកសក្តជាក្រះអាទ្យិសទ្យរ បញ្ជរប្់ក្រះមហា កសក្តគឺជាបញ្ជ ជ រប្់ក្រះអាទ្យិសទ្យរ។ អាស្្័យសេតុសន្ះសេើយសទ្យើបស្វើសអាយក្រះអងគមាន្្ិទ្យធ អំណាច្្ំទ្យូលាយណា្់។
រាជ្មបតិត ក្តូវក្បគល់រីបិតាសៅបុក្ត បដ្លជាសេតុស្វើសអាយមាន្វ ិបតតរាជរងសសក្ច្ើន្
សលើកសក្ច្ើន្ក្ា។ បតសរលខ្លះរាស្រ្តក៏អាច្សលើកវ ីរជន្បដ្លខ្លួន្សរញច្ិ តតសអាយស
ើងកាន្់
អំណាច្បដ្រ ដ្ូច្ករណ្ីក្រះាទ្យ ហាវន្់ សច្មា៉ា ន្់ ន្ិង សៅណ្ិឌ ន្យទ្យី២ ជាសដ្ើម។
កសក្ត្ម័យេវូណ្ន្សក្ច្ើន្ច្ូលច្ិ តតស្វើន្សយាាយរក្ងីកទ្យឹកដ្ី។ ្ម័យសនាះក្រះាទ្យ
ហាវន្់ សច្មា៉ា ន្់ ាន្សលើកទ្យ័រសៅវាយយកទ្យឹកដ្ីាន្រដ្ឋជាសក្ច្ើន្ដាក់ជាច្ំណ្ុះ ដ្ូច្ជាចាម
មាលយូ ឬមន្ កនុងសនាះមាន្រដ្ឋខ្លះក៏ជារដ្ឋបខ្មរបដ្រ។ រដ្ឋទំងសនាះ្ុទ្យធបតមាន្ស្តច្សសាយរាជយ ប៉ាបន្តស្តច្ទំងសនាះភាគសក្ច្ើន្ជាក្រះញាតិរប្់ក្រះអ្ីរាជភនំមាន្នាមជាស្តច្ “សាមន្តរាជ” រប្់អ្ិរាជាណាច្ក្កភនំ សេើយក្តូវសលើកយក្ួយសាអាករមកថាវយក្រះមហាកសក្តភនំសរៀង រាល់ថ្ងៃ។ ច្ំស
ះវ ិ្័យន្សយាាយសក្ៅក្បសទ្យ្ អ្ិរាជភនំ ន្ិយមច្ងសាាន្សមក្តីជាមួយក្បសទ្យ្
្ំៗដ្ូច្ជាក្បសទ្យ្ឥណា ឌ ន្ិងច្ិន្ជាសដ្ើម។ ន្សយាាយទ្យូតមាន្្កមមភារមមាញឹកចាប់តាំងរីរជជកាលរប្់ក្រះាទ្យហាវន្ ឆាន្។ ខ្ណ្ៈសរលសនាះក៏មាន្លាយ កមមផង ន្ិងវបប្ម៌ផង។
ំជាមួយទ្យំនាក់ ទ្យំន្ងកនុងវ ិ្័យន្សយាាយផង
ណ្ិជជ
រាជបសក្មើៈ មាន្មក្ន្ីសវវង ន្ិងមន្តន្តីសាតំ។ មន្តន្តីសវវង គឺអងគុយាល់សៅខាងសវវងរ ីឯមន្តន្តី
សាតំអងគុយសៅខាងសាតំ សេើយមាន្ឋាន្ន្តរ្កតិ្មជាងមន្តន្តីសវវង។ សក្ៅរីសន្ះមាន្មន្តន្តីបន្តរ បនាទប់ក្តួតក្តាតាមសខ្តត។ វប្បធម៌ទូទៅ
2
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ក្រះរាជាបតងបតក្បទន្សាវនាការជាញឹកញាប់ដ្ល់ក្បជារាស្រ្ត ន្ិងរួកជន្បរសទ្យ្បដ្ល បដ្លយកតង្វវយមកថាវយក្រះអងគ។ កនុងសរលមាន្សាវនាការក្រះអងគក្ទ្យង់គង់ក្បថាប់សដាយទ្យំ លាក់ក្រះាទ្យសវវងដ្ល់ដ្ីសេើយបញ្ឈរក្រះាទ្យសាតំ រួច្សគក្កាលកំ រាលមួយផ្ទំងសៅច្ំស
ះក្រះ
ភកតិក្រះអងគសដ្ើមបីយកភាជន្៍មា្ ន្ិងភាជន្៍ដ្ុតសក្គឿងក្កអូបមកតំកល់សលើកក្មាលសនាះ។ ស្តច្យាងសៅណាមកណាក្រះអងគបតងក្បថាប់សលើដ្ំរ ី ច្ំបណ្កឯរួកស្្ី្ំន ន្ិងរួកមន្តន្តីជាក៏ជិះ តក្មីបដ្រ។ ក្បជារាស្រ្តបង់រន្ធដាជូន្រាជការជាមា្ ក្ាក់ តបូង គុជ ឬសក្គឿងក្កអូបសផសងៗ។
សគមិន្ស្វើគុក្ក្មាប់ដាក់ជន្ទ្យុច្ចរ ិតសទ្យកាលណាមាន្សទ្ស្សាលសគដាក់សទ្ជន្
សនាះតាមវ ិ្ីសផសងៗ បតសបើមាន្សទ្កំេុ្្ៃន្់្ៃរសគយកមន្ុ្សសនាះសៅដាក់សអាយ្តវសា ហាវ្ុីបតមតង។ កនុងរយៈសរលបីថ្ងៃសបើ្តវសនាះមិន្ក្រម្ុី សគចាត់ថាជន្សនាះមាន្ាមន្កំេុ្ សេើយសដាះបលងសអាយរួច្ខ្លួន្។
ចរតិ ខ្មែរ
(បទ្យផ្ត -
-
ូករ ីក)
ខ្មែរត្តូវខ្ាំងោាឥតលាក់ពួន គ្ំនិតខ្មែរខ្ែវប្បធម៌យ៉ាងមាំមួន
ចរ ិតខ្មែរជាចរ ិតខ្ែលទចេះភ្ញាក់ ចរ ិតខ្មែរឥតទចេះលាក់ខ្តងទ្ែេះត្តង់ ចរ ិតខ្មែរខ្តងតសូមិនទ
-
េះប្ង់
ចរ ិតខ្មែរខ្តងទចេះសង់្មគ្គីភ្ញព។ -
-
ចិតតជាខ្មែរខ្ែរត្រួតត្ជាប្យ៉ា ងពណ្ណ រាយ។
ចិតតកូនខ្មែរខ្តងមិនត្ពមចុេះចាញ់ងាយ
-
ចិតតកូនខ្មែរត្តូវខ្ត្ពយមនសិោរ។
ពូរពងសខ្មែរត្តូវខ្តទចេះពិចារត ពូរពងសខ្មែរពិតចាស់ថាទចេះភ្ញាក់មួន។ ា
វប្បធម៌ទូទៅ
ស់ទលាចសញ្ញាណ្។
ខ្មែរពីមុនទចេះខ្ាំងតស់ទចេះខ្កច្ចន ខ្មែរពីមុនច្ចនខ្តអ្វីខ្ែលទត្ប្ើ
ចិតតកូនខ្មែរមិនប្ទត ត យទោយរលាយ
ពូរពងសខ្មែរត្តូវខ្តឈរយ៉ា ងហានោា
ទប្ើជាខ្មែរមិនទត្ប្ើត្
ខ្មែរពីមុនទចេះខ្កច្មទត្ប្ើត្គ្ប្់ត្
ចិតតកូនខ្មែរខ្តងតសូទពលចុងទត្ោយ
ពូរពងសខ្មែរពូរពងសអ្នក្ងអ្ងគរ
ទប្ើជាខ្មែរត្តូវខ្តទចេះខ្កនិងច្ចន ទប្ើជាខ្មែរត្តូវទចេះច្ចនតាមជាតិ្សន៍
ចិតតជាខ្មែរមិនខ្ែលទចេះ្ប្រលាប្
-
គ្ំនិតខ្មែរមិនទលាចមាួនទលាចជាតិ្សន៍។ ទប្ើជាខ្មែរពិតលអច្ត្កឆ្លាតខ្ាំងតស់
ចិតតជាខ្មែរចិតតអ្នកទចេះមានគ្ំនិត ចិតតជាខ្មែរចិតតទចេះគ្ិតទរឿងមពស់ទាប្
-
គ្ំនិតខ្មែរត្តូវខ្តទចេះខ្ែរកាគ្ំនិត
ខ្មែរពីមុនមិនទលាចត្
ណ្ ន
ណ្ទត្ប្ើទាំងមុស។
ប្ុពវខ្មែរមិនខ្ែលទលាចសញ្ញាណ្ជាតិ ប្ុពវខ្មែរមិនខ្ែលឃ្លាតទាំងស្សីត្ប្ុស ប្ុពវខ្មែរខ្ែទមមរាមិនទោយមុស ប្ុពវខ្មែរខ្តងស្សួលស្សុេះសទួយវប្បធម៌។
3
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
២
ជីវភាពសងគមសម័យហ្វូណន
១. ជីវភាពសងគមសម័យហ្វណន ូ
១.១. លក្ខណៈមនុសស និងការរស់យៅ ឯកសារច្ិន្ភាគសក្ច្ើន្បញ្ជ ជ ក់ថាមន្ុ ្សសៅ្ម័យេវូណ្ន្មាន្្មបុរសមម ្ក់រញ ួ
អង្វគដ្ី សក្ច្ើន្រូបមិន្្ូវាន្។ បតលកខណ្ៈទំងសន្ះគឺច្ិន្សក្បៀបស្ៀបមន្ុ្សបខ្មរសៅន្ឹងជន្ជាតិ ច្ិន្្ម័យសនាះ។ ឯកសារច្ិន្ដ្បដ្លក៏ាន្បញ្ជ ជ ក់បដ្រថា មន្ុ្សសៅអាណាច្ក្កភនំសក្ច្ើន្បលង ខ្លួន្ទ្យសទ្យ អនកក្កស្លៀកសារុងអំសាះសដ្ើរសជើងទ្យសទ្យ ច្ំបណ្កឯអនកមាន្ ន្ិងនាមុឺន្ស្លៀកសារុងច្រ ាប់
ក់ប្បកសជើង។ រួកសគ្ង់ ផទះខ្ា្់ផុតដ្ីក្បក់្ឹក ល ចាក សេើយមាន្ការតុបបតងផង។ ផទះ
រីសនាះ្ង់រីស
ើ បដ្លសគកាប់មករីថ្ក្រ សេើយមាន្របងរទ្យធជុំវ ិញផង។ រួកសគរ្់សៅផតំុាន
ជា្េគមន្៍បដ្លមាន្រី៥០ សៅ៦០ផទះ មាន្ស្្ះទ្យឹក្ំមួយ្ក្មាប់សក្បើរម ួ ាន។ សក្
មន្ុ្សសៅអាណាច្ក្កភនំមិន្មាន្គំ ន្ិតរញិមរញា ុ ំ ក្តង់ណា្់មិន្សច្ះលួច្ បតខ្ិលបន្តិច្
ះឯកសារខ្លះាន្បង្វាញថា ក្បុ្ៗសៅអាណាច្ក្កភនំច្ូលច្ិតតចាប់មន្ុ្សសៅក្កុងជិតខាង
បដ្លមិន្សារររួកសគមកស្វើជាខ្្ំុ កំដ្រ។ សរលទ្យំសន្រសគច្ូលច្ិតតសលងក្បជល់មាន្ ន្ិងក្បជល់ក្ជូក ១.២.ទំយនៀមទំលាប់ និងប្បពពណី
្ងគមអាណាច្ក្កភនំជា្ងគម “សមន្ិយម” គឺសគចាត់ទ្យុកស្្ីជា្ំ ទំងកនុងក្គួសារ ន្ិងកនុង
្ងគម។ សក្
ះអនកអាណាច្ក្កភនំធ្លលប់មាន្សមដ្ឹកនាំជានារ ី សេើយមុន្សរលបដ្លក្រះាទ្យ េុន្
ទន្ ច្ូលមកកិច្ចការ្ងគម្ំៗទំងឡាយ គឺស្រ្តីជាអនកកាន្់កាប់។ សរលមាន្មន្ុ្សណាសាលប់ សាច្់ញាតិក្តូវកាន្់ទ្យុកខ សដាយសការ្ក់ ន្ិងសការរុកមាត់។ ច្ំបណ្កឯរិ្ីរ ំលាយ្រវសគសក្ច្ើន្សក្បើ រី្ីបួន្យា៉ា ងគឺ -
សាះ្រសចាលសៅកនុងទ្យឹកទ្យសន្ល បូជាសដាយសភលើង
-
យក្រសៅកប់
-
យក្រវសៅដាក់សចាលកនុងកនុងថ្ក្រ្មសាន្សអាយ្តវ្ុី។
កនុងករណ្ីបូ ជាសដាយសភលើង សគក្បមូលយកធ្លតុ មកយកសៅដាក់កុងសកាដ្ឋ ន សេើយយកសៅ
សាះសចាលកនុងទ្យឹកទ្យសន្ល។ ច្ំស វប្បធម៌ទូទៅ
ះកសក្តសគយកសៅដាក់កុងសកាដ្ឋ ន មា្ នាមុឺន្មន្តន្តីទំងឡាយសគ
4
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ដាក់កុនងសកាដ្ឋក្ាក់ ច្ំបណ្កឯជន្សាមញ្ម ្មមតាសគយកសៅដាក់កុងសកាដ្ឋ ន ស្វើរីដ្ី។ ១.៣.ការស្សវងរក្យុត្តិធម៌
អនកស្្ុកអាណាច្ក្កភនំបតងយកវ ិ្ី អច្ឆរ ិយៈសដ្ើមបីប្វងរកការរិត។ កាលណាមាន្ាត់ រប្់អីម វ ួយ សគយកាយរំន្ូតសៅដាក់សៅច្ំក្រះភកតិសទ្យរតារួច្្ុំអងវរសអាយសអាយក្រះអងគ ជួយបង្វាញជន្ទ្យុច្ចរ ិត។ ប្ែកស
ើងសគយកាយសនាះសៅសអាយរួកខ្្ំុសៅកនុងផទះបរ ិសភាគ រួច្សគ
ចាំសមើលលទ្យធផល។ កាលណាមាន្ជន្ណាដាក់ាយរំន្ូតសនាះច្ូលកនុងមាត់សេើយមាន្្ម េូរសច្ញរីមាត់ភាលមៗយា៉ា ងជាក់ប្តង បតសបើ្ិន្ជាអនកសនាះក្តឹមក្តូវមិន្មាន្កំេុ្សគន្ឹង អាច្សលបាយសនាះាន្យា៉ា ងរលូន្ស្្ួល។
សរលណាមាន្ជន្ជាបសចាទ្យសគសអាយជន្សនាះអត់ាយបីថ្ងៃ រួច្សគតក្មូវសអាយជន្សនាះ លូកយកវតថុសផសងៗ សច្ញរីទ្យឹកកំ រុងរុះ ឬកាន្់រូសៅ ឬក្ច្វាក់ដ្ុតក្កេមសដ្ើរក្ាំរីរជំហាន្។ សបើមាន្កំេុ្បមន្ថ្ដ្ជន្សនាះន្ឹងរលាករលួយ ផទុយមកវ ិញសបើាមន្កំ េុ្អវីសទ្យសគន្ឹងាមន្ សក្ាះថានក់អីទ វ ំងអ្់។
ជាប់គុកមនសិការ -
មាត់មាន្ថាវាចា្តីបតមិន្ក្តូវ
-
សជើងមាន្សដ្ើរសដ្ើរសលើផូវសៅមិ ល ន្ក្តង់
ច្ិតតសរញរុះបតាន្ក្តឹមបត
ក្តសច្ៀកលឺបតស្វើេីហាក់គងលង់
ក្តឹម
គំន្ិតមាន្ាមន្ឱកា្បសញ្ចញសកើត មាន្កំសណ្ើតបតមិន្ស
ើញមាន្អំណាច្
-
ច្ង់ ក្តឹម -
ូឡាបតសបះដ្ូងសអាយសាៃត់
បដ្លេួងបេងលាក់កុងខ្ល ន ួន្មិន្សច្ញសក្ៅ។ -
ច្ង់ស្វើសនាះបតច្ា្់រិតមិន្រ ំរឹង ឹង
រក្ទ្យឹងតបិតមន្្ិកាក្តូវជាប់ាំង។
ក្គប់ទ្យសងវើមិន្អាច្ស្វើតាមមន្្ិការ
ច្ង់បសញ្ចញរីមន្្ិការស្វើមិន្សកើត ច្ិតតសផសងកាយសាតយការគិតកាលយជាបផសង
ដ្ូច្បិសាច្មកចាប់ច្ងឃ្នំងក្រលឹង។ ច្ង់ស្វើសន្ះបតក្តូវឃ្នំងសដាយការគិត
រសលើសាលការគិតបតមានក់ឯង។
ច្ង់បសញ្ចើតសអាយ្បាយបតច្បមបង
ជាប់សខានះឃ្ននងមិន្អាច្្តីភិតភ័យខាលច្
-
រសមើល៍
មិន្ហាន្ខាលំងច្ាំងមិន្ខាលច្សអាយរសងគើរ
មាត់ផូរផង់ច្ង់ន្ិយាយបតមិន្អាច្។ -
រិាកណា្់តឹងកនុងក្ទ្យូងស្ទើរបតផទុះ
គិតទ្យុកយូរច្ង់ជា្ទះខ្ូច្រលួយ
សៅជាក្រួយកនុងអារមមណ្៍រុះសរាលសៅត
មន្្ិការក្តូវជាប់គុកប្ន្សសាកសៅ កប់ប្ន្សក្ៅកនុងជសក្ៅថ្ន្ក្រលឹង។
ច្ិតតស្នហាបតមិន្ស្វើហាក់ភាន្់ភាំង ច្ិតតគិតច្ា្់បតរាងកាយដ្ូច្មីងមាំង ជាប់ជញ្ជ ជ ំងរាំងាំងជិតមិន្សអាយស្វើ។
វប្បធម៌ទូទៅ
5
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
៣
នយោបាយ និងរដ្ឋបាលសម័យយេនឡា
១. នយោបាយ នង ិ រដ្ឋបាល
ចាប់តាំងរីរជជកាលក្រះាទ្យឦសាន្វរន្សៅ ័ម រាជធ្លន្ីបខ្មរតាំងសៅឦសាន្បុរ បដ្លមាន្
ក្បជាជន្ក្បមាណ្ ២០០០០ក្គួសារ។ សៅកណា ត លក្កុងមាន្សាល្ំមួយ បដ្លជាទ្យីកបន្លង បដ្លក្រះរាជាក្ទ្យង់ក្បទន្្វនាការ ន្ិងក្បជុំរួកមន្តន្តីស្នា។ សៅ្ម័យសច្ន្ឡាបខ្មរមាន្រាជ ធ្លន្ី មួយ ន្ិងក្កុងច្ំន្ួន្្៣០ បដ្លក្កុងន្ីមួយៗមាន្ក្បជាជន្រាប់
ន្់ក្គួសារសេើយមាន្
អភិាលមានក់ជាអនកក្តួតក្តា។ កនុងរយៈសរលបីថ្ងៃក្រះរាជាក្ទ្យង់យាងសៅកាន្់សាលក្បជុំមតង។ សៅច្ំស
ះក្រះភន្តកតក្រះរាជា រួកមន្តន្តីក្តូវស្វើការសាររសដាយសអាន្កាលបីដ្ងដ្ល់ដ្ី។
សបើក្រះអងគក្ទ្យង់មាន្បន្ទូលសៅ ឬសក្បើរួកមន្តន្តីណា មន្តន្តីសនាះក្តូវលុតជងគង់រត់សៅ សេើយអងគុយ ដ្ំកង់ជុំវ ិញក្រះរាជាសដ្ើមបីរិភាការី កិច្ចការក្បសទ្យ្ជាតិ។ លុះច្ប់កិច្ចការសេើយមន្តន្តីទំងសនាះ ក្តូវលុតជងគង់្ំរះក្រះមហាកសក្តសាជាងមីមុន្ន្ឹងក្ត ច្ំស
ះកិច្ចការ
រជាតិ សគស
ប់សៅវ ិញ។
ើញមាន្ទហាន្រាប់
ន្់នាក់ បដ្លមាន្
ក់អាវសក្កាះ
រយាមក្គប់ទ្យីកបន្លង គឺសៅរទ្យធជុំវ ិញរាជបលលងគបន្តរជាប់រេូតដ្ល់ក្គប់ទវទំង
កាន្់លំបរង ឡាយ។ ច្ំស
ះការសផទររាជ្មបតតិ គឺមាន្បតបុក្តថ្ន្អគគមសេ្ីមួយគត់បដ្លមាន្្ិទ្យធស
ើង
សសាយរាជយបន្តររាជយវងស។ សៅថ្ងៃក្ាររធរិ្ីអភិស្កក្រះរាជាងមី សគកាត់ក្មាមថ្ដ្ ឬក្ច្មុះថ្ន្ប ក្តដ្៏ថ្ទ្យ រួច្យកសៅ
វប្បធម៌ទូទៅ
ុំទ្យុកសៅកបន្លងទ្យីថ្ទ្យរីាន សដាយមិន្សអាយកាន្់ដ្ំបណ្ង្វីទំងអ្់។
6
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
៤
នយោបាយ និងរដ្ឋបាលសម័យអងគរ
១. នយោបាយ និងរដ្ឋបាល
១.១. អំពីប្ពះរាជា សៅ្ម័យមហាន្គរ ក្រះរាជាមាន្ឋាន្ៈស្មើអាទ្យិសទ្យរ។ សៅ្ម័យសនាះបខ្មរក្បកាន្់
លទ្យធិសទ្យវរាជ រួកសគចាត់ទ្យុករាជធ្លន្ីរប្់ក្រះមហាកសក្តជាតំណាងថ្ន្ច្ក្កវាលទំងមូល។ ច្ំស
ះការយាងសច្ញរប្់ក្រះរាជា អនកផសងសក្រងជន្ជាតិច្ិន្ាន្ាន្រណ្៌នាថា សៅ
កបួន្ដ្បងាមាន្រួកទហាន្ បនាទប់មកមាន្អនកកាន្់ទ្យុងជ័ យ ន្ិងអនកសភលង។ បនាទប់មកសទ្យៀតគឺអនក ស្្ីៗបដ្លមាន្រីបីរយសៅក្ាំរយនាក់ មាន្្សមលៀកបំ
ក់ក្បកបសដាយកំណាត់ក្បណ្ិត ន្ិង
មាន្តុបបតងខ្លួន្ាន្យា៉ា ងសាែត កាន្់សទ្យៀន្បដ្លកំរុងសវះសទះបីជាសរលថ្ងៃក៏សដាយ។ បនាទប់ មកសគស
ើញមាន្ស្្ីមួយរួកសទ្យៀតកាន្់សក្គឿងក្បដាប់ក្បដាស្ាច្ស្វើរីមា្ ក្ាប់ ន្ិងវតថុមាន្
តថ្មលសផសងៗ។ ស្្ីៗមួយរួកសទ្យៀតជាអងគរកស សគសដ្ើរកាន្់លំបរង ន្ិងបខ្ល។ បនាទប់មកសទ្យៀតសគ ស
ើញមាន្កបួន្េូរបេរជាសក្ច្ើន្សទ្យៀតបដ្លមាន្លកខណ្ៈបវងអនាលយ ន្ិង្ន្ធឹក្នាធប់។ ក្រះរាជាមាន្អំណាច្សលើដ្ី្ីទ ល ំងអ្់សក្
ះតាមឯកសារខ្លះបង្វាញថា ការ្ុំ្ិទ្យធលក់
ផ្ល្់បូរត រ ឺការស្វើអំសណាយដ្ី្ីលជាសដ្ើមក្តូវមាន្ការយល់ក្រមរីក្រះមហាកសក្តសទ្យើបអាច្ស្វើសៅ ាន្។
ក្រះមហាកសក្តមាន្្ិទ្យធអំណាច្្ំ ទ្យូលាយណា្់ គឺមាន្្ិទ្យធក្គបដ្ណ្តប់ក្គប់វ ិ្័យ
្ំៗទ្យីបីថ្ន្អំណាច្ក្គប់ក្គបក្បសទ្យ្មាន្អំណាច្ន្ីតិបញ្ម តិត ន្ីតិក្បតិបតតិ ន្ិងអំណាច្តុលាការ ក្រះអងគជាអនកតាក់បតងច្ាប់ផង ជាអនកសក្ជើ្សរ ើ្មន្តន្តីជាន្់ខ្ា្់ផង ជាអគគបញ្ជ ជ ការថ្ន្កងទ្យ័រ ផង ជាសមសា្នាផង ជាអនកកាន្់កាប់ន្សយាាយសក្ៅក្បសទ្យ្ផង ន្ិងជាអនកកាត់កីសត ដាយ ផ្ទល់ផង។ ប៉ាបន្តសទះបីជាសយើងស
ើញថាអំណាច្ទំងឡាយ្ថិតកនុងក្រះេ្តក្រះរាជាក៏សដាយ ក៏
ឯកសាមួយច្ំន្ួន្ាន្អះអាងថា ្ម័យសនាះមិន្បមន្ជា្ម័យរាជាន្ិយមផ្តច្់ការស ទំងស្្ុងស ស
ើយ សក្
ើយ
ះសបើសយើងរិន្ិតយសអាយដ្ល់សៅសលើក្បរន្ធថ្ន្ការដ្ឹកនាំរដ្ឋសគ្សងាត
ើញថាអំណាច្រប្់ក្រះមហាកសក្តក្តូវាន្កំណ្ត់សដាយវ ិន្័យថ្ន្វណ្ណ ៈកសក្តិយ៍។ ក្រះមហា
កសក្តសាររយា៉ា ខាជប់ខ្ួន្ន្ូ ជ វ្ិកាខបទ្យសា្នាយា៉ា ខាជប់ខ្ួន្ក្បកបសដាយទ្យ្រិ ជ ្រាជ្ម៌ ។ សលើ្ វប្បធម៌ទូទៅ
7
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 រីសន្ះសៅសទ្យៀតក្រះរាជាក៏ាន្បសញ្ចញក្រះបន្ទូលយា៉ា ងក្បស្ើរខ្ាង់ខ្ា្់មួយឃ្នល សលើ្ិលាច្រ ិក ថា “ ជមៃឺរប្់ក្បជារាស្រ្តស្វើសអាយក្រះអងគ ថាស្ច្កតី ស្ច្កតី
ឺចាប់ជាងជមៃឺផ្ទល់ផ្ទល់ក្រះអងគសៅសទ្យៀតសក្
ឺចាប់សាធ្លរណ្ៈសន្ះសេើយជាស្ច្កតី ឺចាប់ផ្ទល់សទ្យបដ្លស្វើសអាយក្រះអងគ
ការបន្តររាជ្មបតតិ គឺរាជបុក្តច្បងជាអនកស សទ្យ សគក្តូវសលើកញាតិណាមានក់សអាយស
ឺចាប់រប្់ក្រះរាជាទំងឡាយ រុំបមន្
ឺចាប់ ”។ ើងសសាយរាជយ្នងបិតា (ករណ្ីាមន្បុក្ត
ើងសសាយរាជយ)។ កនុង្ម័យសន្ះអនកស្សាវក្ជាវមាន្ការ
បខ្វងគំន្ិតានខ្លះសដាយអនកស្សាវក្ជាវខ្លះសដាយអនកស្សាវក្ជាវសលើកស ស្្ីសៅន្ឹងក្រះរាជាសទ្យើបសទ្យើបអាច្ស
ះ
ើងថាទល់បតជាប់បខ្សខាង
ើង្នងរាជយាន្ បតអនកខ្លះសទ្យៀតយល់ថាទល់បតជាប់បខ្ស
ខាងស្្ីជាមួយស្តច្មុ ន្ ឬក្តូវយកកសក្តីណាមួយកនុងណាមួយកនុងក្គួសារស្តច្មុន្សទ្យើ បអាច្ ទ្យទ្យួលរាជយ្មបតតិាន្។
១.២.ការយរៀបេំរដ្ឋបាល តំបណ្ង្ំៗទំងឡាយក្តូវកាន្់កាប់សដាយរាជវងាន្ុវងស ច្ំបណ្កឯតំបណ្ងបន្តរបនាទប់ សទ្យៀតគឺក្តូវធ្លលក់សៅសលើក្គួសារអភិជន្ ឬក្តកូលក្
េមខ្លះបដ្លន្ិយមបន្តរតំបណ្ងតាមខ្សរ
ខាងមាតយ។ វណ្ណ ៈកសក្តិយ៍ ន្ិងវណ្ណ ៈក្ ជាមួយវណ្ណ ៈកសក្ត ឬក្
េមជាវណ្ណ ៈខ្ា្់ផុតរីរាស្រ្ត្មមតា រួកសគក្តូវបតសរៀបការ
េមដ្ូច្ាន។
ក្រះរាជាក្ទ្យង់ក្បទន្្វនាការរីរដ្ងកនុងមួយថ្ងៃ ្ក្មាប់សដាះស្សាយបញ្ជ ា រដ្ឋ។ សរល
ច្ូលាល់ក្រះមហាកសក្ត ត រួកមន្តន្តីក្តូវរងចាំក្រះអងគសដាយអងគុយផ្ទល់ដ្ី។ សរលបដ្លក្រះមហា កសក្តយាងច្ូលមកដ្ល់រួកមន្តន្តីទំងសនាះក្តូវសលើកថ្ដ្ក្បណ្មយសេើយសអាន្កាលដ្ល់ដ្ី។ សៅរដ្ឋាលកណា ត លសគស
ើញមាន្មន្តន្តីសក្ច្ើន្ថានក់ ដ្ូច្ជាថានក់ទ្យីក្បឹកា ថានក់មន្តន្តីទ្យទ្យួល
បន្ទុកកនុងវាំង រ ឺថានក់មន្តន្តីក្គប់ក្គងតាមសខ្តតជាសដ្ើម បដ្លសគ្ំាល់ាន្តាមបក្គប្នង ន្ិងកល្់ បដ្លស្វើរីមា្ ឬក្ាក់សៅតាមឋាន្ៈ។ សៅរដ្ឋាលភូមិភាគសគស
ើញមាន្មន្តន្តីជាសក្ច្ើន្ថានក់សទ្យៀតដ្ូ ច្ជាអាជា្េលួង សៅហាវយ
សខ្តត សមស្្ុក សមភូមិ ឬសមខាលំងជាសដ្ើម។ កនុងកិ ច្ចការ្ំខាន្់នានាសគក៏ ស ក្ប
ើញមាន្ស្រ្តីច្ូល
ូកផងបដ្រ ដ្ូច្ជាការង្វរជាសហារា៉ា ឬសៅក្កមក្រះបរមរាជវាំងក៏ មាន្។
វប្បធម៌ទូទៅ
8
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
៥
រេនាបថពនស្ថាបត្យក្មមប្បាស្ថទបុរាណស្មមរ
១.សញ្ញណននស្ថាបតយកមែខ្មែរ ទគ្
នែឹងចាស់ថាសិលបេះសំណ្ង់ត្
្ទប្ូរាណ្ខ្មែរ តាំងពីសម័ យហ្វូណ្ន់មកទម៉ាាេះ
ទហ្ើយ្នច្ែសិលបៈទនេះទចេះខ្តវ ិវតតហ្ួរខ្ហ្រែល់សម័យ ទគ្និយមខ្ចកសិលបេះជារចនាប្ទទោយយកទ្ែេះត្
យ័ន។ ទែើមបីសំរល ួ ែល់ោរសិកា
្ទសំខ្ន់ៗមកោក់ ទ្ែេះរចនាប្ែ
ទាំងទនាេះែូចតជាៈ 1-រចនាប្ែ លនំោ (ស.វ.ទី១-៦) 2-រចនាប្ែ សំប្ូរ (ពាក់កត ត លទី ១ច្នស.វ.ទី៧) 3-រចនាប្ែ ច្ត្ពទកែង (ពាក់កត ត លទី២ច្នស.វ.ទី៧) 4-រចនាប្ែ កំពង់ត្ពេះ (ស.វ.ទី៨) 5-រចនាប្ែ គ្ូខ្លន (ពាក់កត ត លទី១ច្នស.វ.ទី៩) 6-រចនាប្ែ ត្ពេះទោ (១ភ្ញគ្៤ ចុងទត្ោយច្នស.វ.ទី១០) 7-រចនាប្ែ
ខ្មង (ចុងស.វ.ទី៩ និងទែើមស.វ.ទី១០)
8-រចនាប្ែ ទោេះខ្ក (១ភ្ញគ្៤ទី២ ច្នស.វ.ទី១០) 9-រចនាប្ែ ប្នាទយស្សី (ពាក់កត ត លទី២ច្ន ស.វ.ទី១០) 10-រចនាប្ែ ឃ្លាង ំ (ចុងស.វ.ទី១០ និងពាក់កត ត លទី១ច្នស.វ.ទី១១) 11-រចនាប្ែ
ពួន (ពាក់កត ត លទី២ ច្នស.វ.ទី១១)
12-រចនាប្ែ អ្ងគរវតត (ពាក់កត ត លទី១ច្នស.វ.ទី១២) 13-រចនាប្ែ
យ័ន (ពាក់កត ត លទី២ច្នស.វ.ទី១២ និងទែើមស.វ.ទី១៣)
១.១.ស្ថាបត្យក្មមមុនសម័យអងគរ (ស.វ.ទី១ ែល់៨) -
ទៅកនុងរចនាប្ែសំប្ូរៈ ែំប្ូងខ្មែរ ទៅឥត ា ខ្ែរ។
ន ទចាេះលនំ ទធើវជាត្
្ទ (ត្
្ទៅលនំោ) ែូច
-
ទៅកនុងរចនាប្ែសំប្ូរៈ ត្ ្ទសង់ោច់ៗពីោន មានរាងតូចៗទធើវអ្ំពី អ្ិែប្ ឋ ូក យអ្មួយ ខ្ប្ប្ខ្ែលផ្សំទ ើង ទោយកំទ រនឹងសករ។ យអ្រខ្ប្ប្ទនេះមិនសូវជាប្់ នយូរទទ សពវច្ែងរទប្េះថាាក់ ទសើរទ អ្ស់ទៅទហ្ើយ។ ឯត្កប្ទាវរ-ប្ងអូច ខ្ផ្តរ និងសសរទពត្រ ទធើវអ្ំពីលក់ ែែលក់ ខ្ែលជាែែលំម ន យ៉ា ង
ខ្ែលមានត្ោប្់មាច់លិត អ ៗ ផ្សំលាយជាប្់ោនយ៉ា ងរ ឹង។ ែែលក់មានពណ្៌ត្ប្ទផ្េះ និងកូលាប្ចំលាក់ ទៅទលើែែលក់មានសភ្ញពលអតស់។ -
ទៅកនុងរចនាប្ែច្ត្ពទកែងៈ ្ាប្តយកមែមានលកខណ្ៈត្ប្ខ្ហ្លោន និង្ាប្តយកមែកុងរចនា ន
វប្បធម៌ទូទៅ
9
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
ប្ែសំប្ូរខ្ែរ។ -
ទៅកនុងរចនាប្ែកំពង់ត្ពេះ ត្ ្ទសឹងខ្តទាំងអ្ស់ សង់ ែូចកនុងសម័ យមុនៗខ្ែរ គ្ឺសង់ រាប្នឹងែីទលើកខ្លងខ្តត្ ្ទអ្កយំមួយ ខ្ែលសង់ទត្ចើនជាន់មានរាងែូច-ទចតីយ។ ១.២.ស្ថាបត្យក្មមសម័យអងគរ (ស.វ.ទី៩ែល់ទី១៣) -
ទៅកនុងរចនាប្ែគ្ូខ្លនៈ ែូចសម័យមុនៗខ្ែរ ទគ្សង់ត្ ្ទអ្ំពីអ្ិែឋទៅទ ើយ ប្៉ាុខ្នតទគ្ និយម្ងត្ ្ទលនំ (ត្ ្ទមានរាងមពស់ែូចលនំ) រ ឺ្ងទៅទលើកំពូលលនំទែើមបីតំរវូ ទៅតាម ពិធីទទវរារ (កនុងរារយត្ពេះ នទ
ទរ័ យវរនទី ័ ែ ២)។ ទគ្ចាត់ទុកសម័យគ្ូខ្លនជាសម័យ សិលបេះរ ីកចំទរ ើ
ើងវ ិញ ទោយ្រមានោរ្កលបងរចនា ប្ញ្ូច លោនច្នសិលបេះពី ប្ុពវអ្ងគរ ពីឥទធិពលចាម
ជាវ ទោយទៅជាសិលបេះមួយែែី ប្៉ាុខ្នតពុំទាន់ មាន លកខណ្ៈចាស់លាស់លទអ ៅទ
ើយទទ។
-
ទៅកនុងរចនាប្ែត្ពេះទោៈ ទគ្្ងត្ ្ទអ្ំពីអ្ិែឋទៅទ ើយ ប្៉ាុខ្នតទគ្្ងត្ ងគជាទត្ចើន ទៅទលើទមឿនខ្តមួយ (ត្ពេះទោលច្ល) ទែើមបីឧទធិសចំទពាេះប្ុពវប្ុរស មានត្ពេះមាតា ប្ិតា ជាទែើម។ មានោរ្កលបងសង់ត្
្ទតូចៗ អ្ំពីែែលក់ចំនួន១២ទៅទលើជាន់ទី៤ ច្នត្
្ទ
គ្ង។
សិលបេះកនុងរចនាប្ែទនេះមានលកខណ្ៈខ្មែរសុទធ្ធ ទហ្ើយមានវ ិតតន៏កុងសម័ ន យទត្ោយមកទទៀត -
ទៅកនុងរចនាប្ែ ខ្មងៈ មានខ្ប្ាកទត្ចើនទគ្ហាន្ងត្ ្ទធំៗ អ្ំពីែែលក់មានទត្ចើន ជាន់ទៅទលើទមឿនមពស់រាងជា្រី ជាពិទសសទគ្និយម្ងត្ ្ទទៅទលើកំពូលលនំខ្តមតង ែូច ជា ត្ មានត្
្ទ
ខ្មងជាទែើម។
ទៅកនុងរចនាប្ែទោេះខ្កៈ មានលកខណ្ៈែូចសម័យមុ នខ្ែរ ប្៉ាុខ្នតទគ្ នសទងកតទ ើញ ្ទមួយ កនុងចំ ទតមត្ ្ទទៅទោេះខ្ក សង់ទៅទលើទមឿន៧ជាន់ ខ្ែលមានកំពស់
ត្ប្ខ្ហ្ល៣៥.ម។ -
ទៅកនុងរចនាប្ែប្នាទយស្សីៈ មានលកខណ្ៈសែុគ្្ែញត្ចប្ូកត្ចប្ល់ោន ប្៉ាុខ្នតមានោរចំទរ ើ នលួតលាស់ែីទែ ទៀតៈ មានប្នទប្់ខ្វងៗ សង់ទៅជាន់ទី១កនុងត្ ្ទ ទមប្ុណ្យខ្ងទកើត។ -
ទៅកនុងរចនាប្ែឃ្លាំងៈ ទគ្ខ្លង្ងត្ ្ទអ្ំពីអ្ិែឋទទៀតទហ្ើយ។ សំណ្ង់ត្ និងកំទណ្ើតខ្ែវោន់ខ្តរ ីកចំទរ ើនទ ើងទទៀតទៅកនុងសម័យទនេះ។ -
ទៅកនុងរចនាប្ែ ទហ្ើយោន់ខ្តមពស់។
ពួនៈ ត្
្ទលនំរ ឹតខ្តមានចំនួនទត្ចើនទ
្ទលនំ
ើងទទៀតឯទមឿនោន់ខ្តធំ
-
ទៅកនុងរចនាប្ែអ្ងគរវតតៈ ្ាប្តយកមែខ្មែរ នចំទរ ើនទ ើងែល់កំពូល។ ទគ្្ងត្ ្ទ អ្ងគរវតត ជាត្ ្ទលនំ អ្ំពីែែលក់(តួត្ ្ទទាំងមួល)។ ទគ្ថាមុននឹង្ងត្ ្ទ អ្ងគរវតត ត្ប្កប្ទោយប្ាង់ែីែ៏លវអ ិចិត្ត ្ាប្តយករខ្មែរ មានប្ាង់ែូចអ្ងគរវតតខ្ែរ ក៏ប្៉ាុខ្នតត្
ន្កខ្លបង ្ងត្
្ទ ប្ឹងមាលា ខ្ែល
្ទប្ឹងមាលា ទនេះសង់ទៅទលើែីរាប្ទសើរែ ។
-
ទៅកនុងរចនាប្ែ យ័នៈ ្ាប្តយកមែចុេះអ្ន់ ែយប្នតិច ទត្ពាេះត្ ្ទទាំងឡាយ្ង ទោយត្ប្ញាប្់ត្ប្ញល់ទពក ទហ្ើយែែក៏មិនសូវមានគ្ុណ្ភ្ញពលអ ែូចសម័យមុនទ ើយ។ ត្ ្ទ វប្បធម៌ទូទៅ
10
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
ទាំងឡាយសុទធខ្តសង់ទៅទលើែីរាប្ទសែើរ ខ្ប្ប្ជាវតតោរាម(ទលើកខ្លង ត្
្ទ
សំរប្ទៅតាមទសសៈនពុទធ្សនា។ លកខណ្ៈពិទសស ច្នរចនាប្ែទនេះ គ្ឺត្ មត្ប្ិយ និងមាននាគ្អ្ម្ងខ្ងផ្ាូវខ្ែលឆ្ាងចូ លទៅោន់ត្ ទត្ៅពីសំភ្ញរៈ ែែលំន អ្ិែឋ
សត ឋ នត្ោប្់ៗជាប្់ោន ែូច
យអ្ ែែលក់ មានែែ
យ័ន) ទែើមបី
ងគមុន៤ញញឹមត្ប្ឹ
្ទ។
យទត្កៀម ខ្ែលជាខ្រ ៉ាមានជាតិខ្ែក មាន
យទត្កៀមមានពណ្៏ត្កហ្ម ទមែ ្វយ។ ែែ
យទត្កៀមធន់នឹង
ធាតុោោសត្គ្ប្់ខ្ប្ប្យ៉ា ង។ ទគ្មិនធាាក់ទលើែែត្ប្ទលទទនេះទទ ប្៉ាុខ្នតទត្ប្ើសង់កំខ្ពងរទណ្ើត រចុេះទៅ កនុងស្សេះ ទមឿនត្ ្ទ និងរញ្ញ ង ំងត្ ្ទមាេះខ្ែរ។ ឯទឈើ ក៏មានទត្ប្ើមាេះខ្ែរ ប្៉ាុខ្នតសំភ្ញរៈ ប្នាទប្់ប្នសំសំរាប្់ទធើវពិោន ទត្គ្ឿងត្ទែំប្ូលផ្ទេះនិងខ្ផ្តរ។ ទត្ៅពីទនេះទគ្ ទត្ចើនយកទឈើ ទៅ្ង វំងទសតច និងពនាាទសតចទៅទពលប្ុណ្យទានមតងៗ។ សំភ្ញរៈទឈើ មិនោចទប្់ទល់ ទពលទវលា ទហ្ើយនឹងធាតុោោសទ
នយូរ និង
ើយ។ ែូចទនេះចំលាក់ទៅទលើទឈើ ក៏មិនសាិតទសារខ្ែរ ។
ម-រចនាសមព័នធ -រញ្ញ ង ំង ទធើវទោយែែលក់រ ឺ ែែ
យទត្កៀម។ ទគ្ទរៀប្ែុំែែខ្ែលទគ្
នត្តែុស រ ំលីងទហ្ើយ
ទោយោក់ប្នតុប្ទលើោន (តាមប្ទត ត យែុំ ែែ ទហ្ើយឆ្លាស់ោនកនុងមួ យរួរៗ)។ វូត រូនោលទគ្យកអ្ិែឋ រូនោលទគ្យកែែ ទែើមបីសង់ វត ូ (ែំប្ូលត្
្ទ) ទៅស្សុកខ្មែរ
ទគ្ទធើវវត ូ ទោយទរៀប្ផ្ទំងែែរ ឺឥែឋទោយទលៀនទចញពីោនប្នតិចមតងៗរហ្ួត រួប្ោនែល់ែំប្ូលទលើប្ងអ ស់។ រួនោលទគ្សង់ពិោនទឈើ -ទាវ-ប្ងអូច ទគ្ទធើវត្កប្ទាវរត្
ំងមិនទោយទមើលទ
ើញវូតខ្ប្ប្ទនេះ។
្ទអ្ំពីលក់ ។ ឯប្ងអូចរូ នោលមានរាងោទរ រូនោលចតុ
ទោណ្ខ្កង។ ទគ្ទត្ចើនទធវើទាវរប្ងអូចប្ិតរិ តទោយភ្ញគ្ អ្ំពីែែ អ្ំពីែែលក់ ោក់ប្ញ្ឈរតាមប្ងអូច ។ ទៅតាមរញ្ញ ង ំងត្
្ទមាេះ សិលបករ
យទត្កៀមរូនោលទគ្ទធវើជាចំរ ឹង
នឆ្លាក់ទធវើទាវរ និងប្ងអូចប្ទញ្ញ ង ត។
-ខ្ផ្តរ ទត្ចើនមានទំហ្ំធំនិងទំងន់ធងន់ ខ្ែលត្ទទោយសសរទពត្រ ពីរធមែតាទគ្ទធវើខ្ផ្តរពីរជាន់ ខ្ផ្តរទី១ ជាផ្ទំងែែធមែតា (ខ្ផ្តរសំរាប្់ត្ទ)។ ឯខ្ផ្តរទី២ ផ្ទំងែែខ្ែលទគ្រចនាទោយកាច់កបូររ ឹ
រូប្ទផ្សងៗទហ្ើយខ្ែលោក់ប្ិទពីមុមខ្ផ្តរទី ១ (ខ្ផ្តរសំរាប្់អ្)។ ទគ្
នសទងកតទ
ើញថាកាច់លំអ្
ទៅទលើខ្ផ្តរ និងទលើសរសរទពត្រ ក៏ មានវ ិវតតន៏ ហ្ូរខ្ហ្រពីរចនាប្ែមួ យទៅរចនាប្ទមួយខ្ែរ ។ គ្-រចនាសមព័នទ ធ ូទៅ ទគ្ខ្តងចាត់ទុកថា ត្
្ទជាលំទៅរប្ស់ោទិទទព។ ត្
ទទពមានទំហ្ំតូច។ អ្នកខ្ែលោចចូលទៅ នត្ រកាត្
្ទ។ ទគ្ទត្ចើននិយមទធវើត្
ងគត្
ងគទនាេះមានខ្ត ពួកត្ពាហ្ែណ្៏ប្ុទរាហ្ិត និងពួកខ្ែ
ងគោទិទទពទនាេះ ជារាង្រីទហ្ើយទគ្ចាត់ទុកថាជាតំតងលនំ
ត្ពេះសុទមរខ្ែលជាទទវ្ានរប្ស់ោទិទទព កនុងត្ពាហ្ែណ្៏្សនា។ ត្ ត្
្ទ និងទៅចំកត ត លត្
្ទខ្ែលជាលំទៅោទិ
្ទទនេះសាិតទៅចំ អ្័កសច្ន
ងគឯទទៀតៗ ខ្ែលជាលំទៅរប្ស់ទទវៈរាយរងនិងជាលំទៅ រប្ស់យន
រំនិេះច្នោទិទទព។ វប្បធម៌ទូទៅ
11
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
ត្
្ទមាេះទទៀតត្តូវទគ្សននិោឋនថាជាប្តណល័យ ប្៉ាុខ្នតអ្នកមាេះ នអ្េះោងថា ជាកខ្នាងខ្ែល
ទគ្ទុកោក់ត្ប្ោប្់សំខ្ន់ៗ ទរៀប្ពិធីទៅវ ិញ ។ ទគ្ នសទងកតទ ្ទ។ ត្
ើញទៅខ្កបរត្
្ទ មានស្សេះមួយជានិចច។ ទគ្ខ្តងទធវើកំខ្ពងព័ទធរុំវ ិញត្
្ទមាេះ មានកំខ្ពងទត្ចើនជាន់ កំខ្ពងមាេះសំរាប្់ចូល នខ្តពួកត្ពាហ្ែណ្៏ប្ុទរាហ្ិត មាេះ
ទទៀតសំរាប្់ពួកអ្នករាំ ពួកទកែងជាទែើម។ ទៅមាត់រទណ្ើត រទ ជាទាវរខ្ែលមានែំប្ូលរាងែូចត្ មយ៉ា ង ខ្ែលភ្ញងប្់ទៅនឹងត្
ងគកត ត ល ខ្ែរប្៉ាុខ្នតតូចជាង។ ទៅពីមុមត្
ងគកត ត ល មានខ្ែវ
ងគទនាេះ ទហ្ើយទគ្និយមទៅថា មណ្ាប្។
ជាទួទៅទគ្សង់ត្
្ទខ្ប្រមុមទៅទិសខ្ងទកើត ទោយទគ្និយមទរឿថាទិសខ្ងទកើតជាទិស
ខ្ែលទកើតមានទសចកតីចំទរ ើនរុងទរឿង ទលើកខ្លងត្
្ទអ្ងគរវតតមួយខ្ែលខ្ប្រមុមទៅទិសខ្ងលិចវ ិញ
តាមសមែតិកមែជាទត្ចើន ចំទពាេះោរខ្ប្រមុមទៅលិចច្នត្ -
ើងទៅោន់កំខ្ពងនីមួយៗមាន ទោប្ុរៈ គ្ឺ
អ្នកមាេះថាទប្ើទធវើត្
្ទអ្ងគរវតតៈ
្ទអ្ងគរវតតខ្ប្រមុមទៅទកើត វរិតសទឹងទសៀមរាប្ទពកនាំទោយោែន កខ្នាង
ទធវើប្ុណ្យទាន ទហ្ើយផ្ាូវចូលទៅោន់ រារធានីអ្ងគរ ធំទនាេះទៅទិសខ្ងលិចស្្ប្់។ -
អ្នកមាេះថាទធវើខ្ប្រទៅទកើត ហាក់ែូចជាហ្ុចគ្ូែទៅទលើត្
-
អ្នកមាេះទទៀតថា
ទនេះជាត្
នជាប្ុពវប្ុរសទយើង្ងអ្ងគរវតតខ្ប្រមុមទៅទិសខ្ងលិច ពីទត្ពាេះត្
្ទ
្ទផ្នូររប្ស់ត្ពេះ ទសុរ ិយវរនទី ័ ែ ២។ -ត្ប្ទលទច្នត្ ្ទៈ ទគ្ នសទងកតទ -ត្
ើញថា ត្
្ទខ្ែលមានត្
ឧ.ត្ -ត្
្ទលនំ
ត្ ឧ.ត្ -ត្
្ទត្ពេះទោ ត្
្ទប្ូរាណ្មានទត្ចើនត្ប្ទលទតស់ៈ
្ទខ្តមួយ ទហ្ើយសង់ោច់ខ្តឯង
យ៉ាង់ ត្
្ទខ្ែលមានត្
ឧ.ត្
ត្
្ទសំខ្ន់ៗឯទទៀត។
្ទលនំ
សិត ត្
្ទលូមិត្
្ទ។ល។
ងគទត្ចើនទៅទលើទមឿនខ្តមួយជាន់ៈ ្ទលច្ល។ល។
្ទខ្ែលសង់ទលើែីរាប្ោែនទមឿនទទ គ្ឺសង់ផ្ទល់ែីរាប្ទសែើ។ ្ទ លូមិត្
្ទ ត្
្ទត្ពេះខ្ន់។ល។
្ទលនំ សង់មស ព ់ែូចលនំ មានទំហ្ំធំ មានទមឿនទត្ចើនជាន់ ។ ត្
្ទលនំមានពីរយ៉ា ងៈ
្ទលនំខ្ែលសង់ទៅទលើលំធ ន មែជាតិ ឧ. ត្
្ទ ខ្មង និងត្
ឧ. ត្
្ទ គ្ង ត្
ពួន ត្
្ទអ្ងគរវតត ត្
្ទលនំខ្ែលសង់ទៅ ទលើែី
្ទប្កសីចាំត្កុង ត្
្ទខ្ត្ប្រូប្ ត្
្ទ យ័ន។ល។ ទគ្សង់ត្
្ទតាខ្កវ ត្
្ទធំ ត្
្ទ
្ទលនំគ្ឺទែើមបីតំតងលនំទនេះឯង។ តាមទ
សសនៈឥត ា ទគ្និយមទោរពលនំត្ពេះសុទមរុជាឋានច្នោទិទទព ឥសូរ។ ទៅស្សុកខ្មែរ តាមរំទនឿលទិធ ្សនាត្ពាហ្ែណ្៏អ្ំពីោទិទទពទគ្ ន្ង រូប្លិងគ តំតងត្ពេះឥសូរតំកល់ទៅកនុងត្ មានត្
្ទ គ្ងត្
វប្បធម៌ទូទៅ
្ទលនំមាេះ
្ទ ខ្មងជាទែើម ទហ្ើយខ្ែលមានទំនាក់ទំនងនិងពិធីទទវរារខ្ែមទទៀត។
12
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
ង-មុមងារត្
្ទៈ
មតិមាេះ នយល់ត្ច
ំថា ត្
្ទខ្ែលប្ុពវប្ុរសទយើង នក្ងទុកមក គ្ឺសំរាប្់ជាលំទៅ
្ាន(រារវំង) រប្ស់ត្ពេះមហាកសត្ត។ តាមពិតត្ ត្
្ទខ្មែរប្ូរាណ្ទាំងឡាយទទាេះជា ត្
្ទលនំកីត ជា
្ទសង់ទលើែីរាប្កតី ពុំខ្មន សំរាប្់ទៅទទគ្ឺសំរាប្់ៈ
-
ឧទិទសថាវយត្ពេះោទិទទព រ ឺទទវៈទផ្សងៗ កនុង្សនាត្ពាហ្ែណ្៏ ែូចជាត្ពេះឥសូរត្ពេះនារាយ
ណ្៏ជាទែើម ។ -
ឧទទិសថាវយទពាធិសតវ កនុងពុទធ្សនា ែូចជាទលាទកសវរៈ (ទពាធិសតវ ខ្ងពុទធ ្សនា
មហាយន)។ -
ឧទិទសថាវយទទវរារ (តំកល់លិងគត្ពេះឥសូរកនុងត្
-
្ទជាតំតងត្ពេះរាជា)។
ឧទិទសថាវយប្ុពវប្ុរសត្ពេះរាជា មានត្ពេះប្ិតាមាតា និងវររនមាេះ។ ច-តំច្លច្ន្ាប្តយកមែខ្មែរៈ ោរសិការួចមកទហ្ើយ ប្ងាាញទោយទ
ើញថា សិលបេះខ្ផ្នក្ាប្តយកមែខ្មែរ មានវ ិវតតន៏ឥត
ឈប្់ឈរទៅោន់ោរលួតលាស់ចំទរ ើន ពីសម័យមួយទៅសម័យមួយទទៀត។ ោររ ីកចំទរ ើន លូតលាស់ ខ្ប្ប្ទនេះសទោយទ
ើញថា ប្ុពវប្ុរសខ្មែរខ្ែលជា្ាប្តយករមានទទពទកសលយមពង់មពស់តស់។ ទត្ៅ
ពីទទពទោសលយខ្ងច្ចន និងខ្ផ្សផ្សំសិលបេះរប្ស់មួន ា ទែើមបីទោយទកើត នជាសិលបេះ មួយែែីទទៀត
មានរូប្រាង និងលកខណ្ៈជាខ្មែរទៅមានទទពទោសលយខ្ងប្ទងកើតែែី ស្សប្តាមទសសនៈ ខ្ែលជាមួល ោឋនត្ទត្ទង់សិលបេះទនាេះខ្ែមទទៀត។ ទៅសម័យលនំជា ខ្មែរ នយកលនំធមែជាតិ មកលុងទធវើជាត្ សម័យទត្ោយមកទទៀតប្ុពវប្ុរសខ្មែរ (ត្
្ទត្ោប្់តាមឥត ា ខ្មន ប្៉ាុខ្នតទៅ
នច្ចនគ្ំនិតទោរពទៅទលើទីមពស់ទោយទចញជារូប្រាងត្
្ទ
្ទលនំ) មានទមឿនទត្ចើនជាន់ ទែើមបីទោយមពស់ែូចលនំ ធមែជាតិ។ ទសសនៈទោរពទៅទលើទីមពស់ទនេះ
ខ្មែរទយើងក៏ធាាប្់មានរួចមកទហ្ើយខ្ែរ មុន្សនាត្ពាហ្ែណ្៏ចូលមក គ្ឺទសសនៈទោរពអ្នកតាទៅទលើលំន រ ឺទៅទីមពស់។ លុេះទសសនៈឥត ា ចូលមកក៏សុីោនខ្តមតង។ ឯប្ងាកន់ច្ែនាគ្ទៅសងខ្ងផ្ាូវទៅោន់ ត្
្ទនីមួយៗ និងគ្ូទឹកខ្ែលព័ទធរុំវ ិញត្
្ទ ជានិមិតតរប្ ូ ច្នកំណ្ួរសមុ ត្ទ ទឹកទោេះកនុងទសសនៈ
ឥត ា នាសម័យទែើម ក៏
នោាយមកជានិមិតតរប្ ួ ច្ននទយ យ ទឹកែ៏ត្ប្ទសើររប្ស់ខ្មែរនាសម័យអ្ងគរ
ត្តង់ទនេះប្ងាាញទោយទ
ើញថា សិលបេះខ្មែរ ពុំត្ោន់ខ្តប្ំទរ ើគ្ំ និតនិមិតតរប្ ួ និយម កនុងរំ ទនឿ្សនា
ប្៉ាុទតណេះទទ គ្ឺប្ំទរ ើគ្ំនិតមនុសសនិយម(ប្ំទរ ើត្ប្ទយរន៏មនុសស) ផ្ងខ្ែរ។
ោស្ស័យទោយ្នច្ែែ៏ប្ុិនត្ប្សប្់ ែ៏ទឆ្ើតឆ្លយរប្ស់ែូនតាទយើងខ្ប្ប្ទនេះទហ្ើយ នសិលបេះ ្ាប្តយកមែខ្មែរ មានតំច្លមពង់មពស់ទាំងកនុងត្ប្ទទស ទាំងទត្ៅត្ប្ទទសទោយ នទទួ លោរទោត សរទសើរសាប្់ខ្សាងយ៉ា ងខ្ត្កខ្លង។
តំច្លខ្ប្ប្ទនេះ ក៏មានខ្ែរទៅកនុងសិលបេះខ្ផ្នកចំលាក់ ខ្ែលទយើងនឹងទលើកយកមកសិកាតទៅ
ទទៀត ។
វប្បធម៌ទូទៅ
13
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
៦
ប្បយេទយេេងស្មមរ
១. យលេងខ្មែរ ទលាងជាសិលបេះមួយត្ប្ទលទ ខ្ែលប្ទងកើតប្រ ិយោសរ ីករាយសប្ាយ ោចប្ំ
ត់ោរ
អ្ផ្សុកប្ ោរទនឿយហ្ត់មួយត្ោខ្ែរ ក៏ប្៉ាុខ្នតោរពិទរាេះកនុងោរ្តប្់ទលាង ពុំខ្មនទចេះខ្តពិទរាេះែល់ ត្តទចៀកត្គ្ប្់ៗោនទទ ទត្ពាេះអ្នកមាេះនិយម្តប្់ទលាង ប្ូ រាណ្អ្នកមាេះនិយម្តប្់ទលាងសម័យ។ មយ៉ា ងទទៀតទប្ើអ្នក្តប្់ទចេះទលងទលាងមាួន ឯងផ្ងទនាេះរ ិតខ្តពិទរាេះ្តប្់តស់ទៅទទៀត។ ទៅត្ប្ទទសខ្មែរ ោរត្ប្គ្ំទលាងជាោរចំ
ច់ សំរាប្់ញា ុ ំប្រ ិយោសកនុងពិធី ប្ុណ្យទាន
និងពិធីជាទំទនៀមទផ្សងៗ ទោយមានសភ្ញពលនាង់លទនាាចរ ីករាយរុកទរឿង ប្អ្ឹកធឹកទ
ើង។
ទលាងខ្ែលខ្មែរនិយមទត្ប្ើតាំងពីសម័យប្ូរាណ្មានទត្ចើនត្ប្ទលទតស់។ ១.១.យេេងពិណពាទយ ទគ្ទោយទ្ែេះថា ទលាងពិណ្ពាទយ ទត្ពាេះកនុងត្កុមទលាងទនាេះោលពីទែើម ទគ្និយមទត្ប្ើ
ពិណ្ទចញទផ្តើមមុមទគ្។ មានអ្នកមាេះទៅទលាងពិណ្ពាទយទនេះ ទោយល័នតត្ចលំថាទលាងទសៀម
ោរពិតទសៀមយកពីខ្មែរទយើងទៅវ ិញទទ។ ទសៀមទៅវង់ទលាងទនេះ ថា ប្ីពាទយ (ពីជាត) ទត្ពាេះពី ទែើមទគ្ទត្ប្ើប្ុី ឬ ស្សច្
នាំមុមមុនទគ្។ ទលាកឈឹម ត្កទសម ទលាងពិណ្ពាទយមានកំទណ្ើតមកពី
ឥត ា តាំងពីសម័យទត្ពងនាយលុេះែល់ មកសម័យទត្ោយ ខ្មែរក៏ ែយទត្គ្ឿងទលាងទោយោាយទៅជា ទលាងរប្ស់ខ្មែរ។ សពវច្ែវទនេះ ទគ្
នខ្កខ្ត្ប្ផ្ាស់ប្ូរនិ ត ងខ្ែម នទរៀប្ចំទលាងពិណ្ពាទយ
ជា២វង់ៈ ពិណ្ពាទយវង់តូច(មានត្ប្ោប្់៥ទត្គ្ឿង) ពិណ្ពាទយវង់ធំ(មាប្ត្ប្ោប្់១០ទត្គ្ឿង)។ ទៅកនុងត្ពេះរារវំងមានទត្គ្ឿងទលាងពិណ្ពាទយពិទសសមួយខ្ប្ប្ទៅថា ត្កូមមទហារត្ពេះរារ ត្ទពយ (មានទត្គ្ឿងចំរេះ ុ ទត្ចើនយ៉ា ង ែល់ទៅ១៦ទត្គ្ឿង)។ ខ្មែរទត្ប្ើវង់ទលាងពិណ្ពាទយ កនុងោរកំែររ
ំប្ូរាណ្ កនុងពិធីប្ួងសួង (ប្ន់ស្សន់លាប្ំណ្ន់) កនុង
ពិធី្សនា (ប្ុណ្យកឋិន-ផ្ក-ប្ំប្ួលនាគ្-ពុទាធលិទសក.....)រួនោលកនុងពិធីតំកល់សព។ ១.២.យេេងអារក្ខ
គ្ឺជាទលាងមួយខ្ប្ប្ខ្ែលទគ្ត្ប្គ្ំទ
ើងកនុងពិ ធីប្ញ្ូច លទខ្ែច ឬ ប្ិ្ច ោរកខ អ្នកតា។ ទៅ
ទពលមានមនុសសឈឺ ទហ្ើយទប្ើចង់្កសួរទខ្ែចអ្ំពី ប្ុពវទហ្តុច្នរំងឺ ទគ្ទលងទលាងោរកខ ទនេះ ទែើមបីប្ញ្ូច លទខ្ែច លាងទខ្ែច។ ទត្ោយពី
ន្កសួរ ែឹងប្ុពវទហ្តុខ្ែលនាំទោយឈឺ ទគ្
អ្ងវរទខ្ែចសុំទោយជាសេះទសបើយ ទហ្ើយទគ្ក៏ទរៀប្ចំែងាវយទផ្សងៗថាវយែល់ទខ្ែចទនាេះទៅ ទត្ៅពីទលងកនុងពិធីប្ញ្ូច ល និងទលៀងោរកខ ទខ្ែច ទលាងោរកសទត្ប្ើកុងពិ ន ធី ទ
ើងអ្នកតាខ្ែរ។
តាមោរស្្វត្ជាវរប្ស់ទលាក រឹម ឈុំ សមារិកច្នត្កុមទំទនៀមទំលាប្់ទលាងោរកខទនេះ
វប្បធម៌ទូទៅ
14
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
មានកំទណ្ើតទ
ើងអ្ំពីទរឿងកូនទលាងទលង”
យ
ុក យ ”។ ទគ្ខ្តងនិយយទរឿងទនេះតៗោន មកថា ោលទនាេះទៅកនុងលូមិមួយ មានទកែងស្សីត្ប្ុសជាទត្ចើនត្ប្រុំោនទលង មាេះទធវើទលាៀវ មាេះទធវើ
អ្នកផ្ទេះ មាេះទធវើត្ប្ពនធ មាេះទទៀតទធវើកូន ទហ្ើយនាំោនទលងរប្់ ទលៀង សុីផ្ឹកស្សវ ឹង ែួល ទែក ទសើច ទហាកទងពងៀវយ៉ា ងសប្ាយរាល់ៗច្ែងទរៀងមក។ ែំប្ួងទលងខ្តទពលច្ែងៗទទ លុេះយូរៗទៅក៏វក់ ទលងទាំងច្ែងទាំងយប្់ រហ្ូតែល់ទលាច យ៉ា ងតក៏ពុំ្តប្់ ។ ទ
យទលាចទឹក ទលាចទែកពួន។ ឪពុកមាតយហាមឃ្លត់
ើញទហ្តុមុសពីធមែតាខ្ប្ប្ទនេះ ចាស់ៗក៏នឹកថាត្ប្ខ្ហ្លមានត្ពាយ
ប្ិ្ចតចូលមកពងវក់ចិតតទកែងទាំងឡាយទនាេះទហ្ើយ ទទើប្នាំោនប្ន់ស្សន់ទ
ើង។ ឯពួក
ប្ិ្ចោលទប្ើទគ្នឹកនាទៅរកមាួន ក៏ទឆ្ាៀតឱោសទនេះចូលទៅសណ្ិឋ តកនុងរូប្ទកែងមានក់ភ្ញាម ទហ្ើយក៏និយយប្ញ្ញ ង ទោយចាស់ៗទាំងទនេះ ទរៀប្សំខ្ណ្នទោយមានទលងទលាងថាវយពួកទគ្ ផ្ង ទទើប្ពួកទគ្រួយរកាទោយ
នសុមសប្ាយតទរៀងទៅ។ ប្នាទប្់មកប្ិ្ចក៏នាំទោយ
ទកែងទធវើប្ទទលាងទោយមាត់តាមចិតតវ។ ទត្ោយខ្ែល
នសុីសំខ្ណ្នខ្ឆ្អតសកប្់សល ក ់ទហ្ើយ ពួក
ប្ិ្ចក៏ចាកទចញទៅ ឯពួកទកែងក៏ឈប្់វក់ទលងែូចមុ នទទៀត ទហ្ើយរស់ទៅជាសុមសប្ាយ រហ្ូតមក។ ចាប្់តាំងពីទពលទនាេះមក អ្នកស្សុកក៏ត្ប្ោន់ទរឿទខ្ែចោរកខ ត្ពាយប្ិ្ច ត្ពម ទាំងយកជាទីទោរពទីពឹង កនុងត្ោមានល័យោសនន។ ១.៣.យេេងស្មមរ
ទគ្ចាត់ទុកទលាងខ្មែរ ជាទលាងមងគល។ ែូចទនេះទហ្ើយ
នជាទគ្ត្តូវត្ប្គ្ំខ្តកនុងពិ ធីមងគល
តាមត្ប្ច្ពណ្ីខ្មែរ ែូចជាពិធីប្ទញ្ចញមាប្់កូនស្សីពិធីមងគលោរជាទែើម។ វតតមានទលាងខ្មែរ កំែរ
កនុងពិធីមងគលមិនត្ោន់ខ្តញា ត ័យ ុ ំប្រ ិយោសទោយអ្ឹកធឹ កប្៉ាុទតណេះទទ គ្ឺនាំមកនូវសិរ ីសួសីរ មងគលខ្ែមទទៀត ខ្ែលចាស់ទុំត្ប្ោន់រំទនឿទនេះយ៉ា ងខ្ងប្់មួន ា រហ្ូតមកែល់សពវច្ែង។ ទលាងខ្មែរ សំរាប្់ពិធីទរៀប្មងគលោរមានទត្ចើន ប្ទតស់ ខ្ែលទគ្យកមកត្ប្គ្ំ កំែរកនុងកមែវ ិធីនីមួយៗ ែូចជាប្ទខ្ហ្កូនកំទលាេះចូលទរាង ខ្ហ្កំណ្ត់ -សុី្ាែង់វង់-ោត់សក់-ខ្សនត្កុងពាលី-កូន ត្ប្ុសសំពេះទពលា-កូនស្សីទចញផ្ទឹមចងច្ែ-ប្ងវិលពពិល។ល។ ប្ទទលាងខ្មែរមាេះមានទំនាក់ទំនងទៅនឹងទរឿងទត្ពងខ្មែរ។ ប្ទទខ្ទរ-មនងលនំ-រប្ងរមាសប្នាទយត្
្ទ-ត្រង-ត្រុងស្សងាត់-ទោេះត្ោល-កទនទងត្ទាំងខ្ែលទត្ប្ើទលងទៅទពលទលៀង
ទភ្ញរនាហារច្ែងត្តង់ (ទត្ោយទពលសុី្ាកំណ្ត់) មានកំទណ្ើតទ ងយយរ័យ ខ្ែល ោត់ខ្ែល
ើងទោយយកតំរាប្់តាម តាែុ
នទោយអ្នកទលាងទលងប្ទទាំងទនេះថាវយអ្នកតាច្ត្ព ទែើមបីលាមាត់លាក
នប្ន់ស្សន់ទៅទពលទធវើែំទណ្ើរោត់ច្ត្ព ទៅទរៀប្ោរកូនស្សីទ្ែេះនាង ត្តទចើល
ទោេះត្ោល និងទៅត្ប្មាញ់ វ ឹងសង ុ កូនស្សីទនេះោត់
នទផ្ាើនឹងនាង ខ្ទន ជាប្អូនទហ្ើយវទងវងផ្ាូវ
ចំខ្ណ្កប្ទត្ពេះទថាង នឹងប្ទនាងនាគ្ ខ្ែលទត្ប្ើទលងទៅទពលសំពេះផ្ទឹម ទនាេះមាន កំទណ្ើតទ
ើងកនុងររងោល ត្ពេះទថាង (ហ្ុនទទៀន) ប្ឋមកសត្តខ្មែរ។ ត្ពេះអ្ងគត្ទង់
នទរៀប្
អ្លិទសកជាមួយនាង ទាវតី (លីវយី) ប្ុត្តីទសតចលុរងគនាគ្។ លុេះទរៀប្មងគលោរទៅ្ាន វប្បធម៌ទូទៅ
15
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
មនុសសទលាករួចទហ្ើយ ទសតចលុរងគនាគ្
ននាំត្ពេះទថាងទៅរប្់ទលៀងមតងទទៀត ទៅ្ាន
តាល ។ ទោយត្ពេះទថាងពុំទចេះវ ិជាងខ្ងខ្ត្រកទឹកក៏ទតាងកនទុយនាងនាគ្ទទើប្ចុេះទៅ
ោស្ស័យទោយមានទរឿងខ្ងទលើទនេះទហ្ើយ
ន។
នជាទគ្សនែត់ទ្ែេះប្ទទលាងថាប្ទ ត្ពេះទថាង
និងនាងនាគ្ ខ្ែលខ្មែរនិយមទត្ប្ើទលងជាប្់រហ្ូតមកែល់សពវច្ែវទនេះ ត្ពមទាំងមានទំទនៀមទោ យកូនត្ប្ុសទតាងជាយច្សបកូនស្សីចូលប្នទប្់ទទៀតផ្ង។ ១.៤.យេេងពៃោុ ំ ទគ្ទលងទលាងច្ឆ្យុំខ្តកនុងពិធីប្ុណ្យខ្ែលជាទីរ ីករាយ ែូចជាទលងកំែរប្ុណ្យកឋិន
ប្ុណ្យផ្ក ប្ុណ្យប្ំប្ួសនាគ្ជាទែើម។ ទលាងច្ឆ្យុំជាទលាងខ្ែលរ ំទលើប្ សប្ាយទហ្ើយ រស់រទវ ើក ខ្ប្ាកពីទលាងឯទទៀត។ ទគ្ពុំទាន់ែឹងចាស់លាស់ទៅទ
ើយទទ អ្ំពីត្ប្លពច្នទលាងច្ឆ្យុំទនេះ។ ទោយចងាវក់ទលាង
មានចងាវក់ទលាតៗ ភ្ញាក់ៗ អ្នកមាេះទោយទយប្ល់ថាទលាងច្ឆ្យុំទំនងជាមានកំទណ្ើតទចញពី មនុសសរំនាន់ទែើម ខ្ែលខ្តងមានសភ្ញពភ្ញាក់ទផ្អើល ខ្ាចរោទត្ប្ៀប្ ទផ្អើលទៅទពលទ
ើញមនុសស ។ អ្នកមាេះទទៀតថាទៅទពលមនុសស
នទៅនឹងសតវច្ត្ពភ្ញាក់
នទទួលទជាគ្រ័យកនុងកិ ចច
ោររប្ស់មួនមនុ ា សសខ្តងទត្តកត្តអ្រសប្ាយរ ីករាយយ៉ា ងខ្ាំង ទហ្ើយក៏ប្ទងកើតទលាងច្ឆ្យុំទនេះ ទ
ើង ទែើមបីរ ំលឹកនូវរ័យរំនេះទនាេះ ។ ១.៥.យេេងមយោរ ី
ពាកយ”មទហារ ី” សំោល់ទ្ែេះទលាងផ្ង សំោល់សភ្ញពច្នវង់ទលាងផ្ង ។ ប្ែទលាង មទហារ ីមានលកខណ្ៈត្ប្ជាត្ប្ិយ ទហ្ើយស្្លជាងទលាងពិណ្ពាទយ ។ វង់ទលាងមទហារ ីទគ្មិន និយមទលងកនុងពិធីប្ុណ្យទានផ្ទល់ទទ ប្៉ាុខ្នតទគ្ោចទត្ប្ើកំែរប្រ ិយោស
នខ្ែរ ។ ជាទូទៅទគ្
ទលងទលាងមទហារ ីកំែរទលាខនមទហារ ី ។ ១.៦.យេេងក្នងធ្ល េ ក្់ ុ
ទែើមបីទោយមានប្រ ិយោសស្សទងេះសទងាច អ្នាង់អ្ទនាាច ទគ្ទលងទលាងកាង ឆ្លាក់ កុង ន
ពិធីតំកល់សព ខ្ហ្សព ប្ូជាសព ។ អ្នកមាេះទៅទលាងកាងឆ្លនក់ទនេះតាមទសៀមថាទលាងកាងខ្មក ខ្ែលមានន័យថា ទលាងសគរជាវ ។ តាមទសចកតីទោយោរណ្៏រប្ស់ទលាក ឌួន អ្ូច ថាៈ ោលគ្ឺយួរតស់មកទហ្ើយទៅវតត ទពាធិរាមា ស្សុកទោេះធំ ទមតតកត ត លត្ពេះត្គ្ូសិរ ីវងាជាទមគ្ណ្កនុងស្សុកទនាេះមានទលាងខ្មែរ
មួយវង់ សំរាប្់ទលងទទួលកឋិននិ ងកំែរប្ុណ្យទានខ្ែលទលាកខ្តងទៅថា ទលាងខ្មក ទលាក ត្គ្ូអ្ងគទនាេះខ្តងមានពុទធែីោត្
ប្់អ្នកសនិទធ្នលនិងទលាកថា”ទនេះទហ្ើយជាទលាងខ្មែរប្ូរាណ្
យួរយរតស់មកទហ្ើយ” ។ ១.៧.យេេងគងសគរ អ្នកមាេះទៅទលាងគ្ងសគរថាទលាង ទាំមួង រ ឺ កងនាទំមួន។ ទលាងទនេះមានសូរស័ពទគ្ួទោយស្សទងេះ វប្បធម៌ទូទៅ
16
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
ស្សទងាចតស់ ទហ្តុទនេះទហ្ើយ នជាទគ្ទលងទៅខ្តទពលខ្ែលមានមនុសស្ាប្់ និងទៅទពលទធវើ ប្ុណ្យទលើកទខ្ែច ។ តាមោរស្្វត្ជាវរប្ស់សមារិកត្កុមរំនុំទំទនៀមទំលាប្់ថា ទលាងគ្ងសគរមានកំទណ្ើត ទ
ើងកនុងររងោល ត្ពេះ
ទត្តសក់ខ្ផ្អម ។ ោលត្ពេះអ្ងគ
ខ្តងនឹកស្សទតេះសំទលងសតវត្គ្ប្់ខ្ប្ប្យ៉ា ងលាយ អ្ងគធាាប្់
នទ
ំនឹងសនូរមយល់ទលាៀង ផ្គរ រនទេះ ខ្ែលត្ពេះ
ន្តប្់ទាំងយប្់ទាំងច្ែងោលត្ពេះអ្ងគទៅជាមាចស់ចំោរត្តសក់ខ្ផ្អម ។ ទែើមបីតាង
ទលាងធមែជាតិែ៏កំសត់ខ្ប្ប្ទនេះ ត្ពេះអ្ងគត្ទង់ចាត់ទោយអ្នកត្ សគរទនេះទ
ើងទ្យរារយសមបតតិ ត្ពេះអ្ងគរ
រារារប្ណ្ិា តប្ទងកើតត្កុមទលាងគ្ង
ើង ។
១.៨.យេេងយោល ទៅសម័យទែើមទគ្ទត្ប្ើវង់ទលាងសគរទយលជាវង់ទលាងកងទ័ ពខ្ែលទគ្ពយួរទៅទលើមនងែំរ ី
លុេះមកែល់សម័យប្ចចុនន ទគ្យកមកទត្ប្ើសំរាប្់ កំែរពិធីប្ុណ្យទខ្ែច និងកំែរ ខ្លបងត្ប្ោប្់ ទោយទសរ ី ។
១.៩.យេេងបុីស្ក្វ ទលាងប្ុីខ្កវ គ្ឺជាទលាងមួយខ្ប្ប្សាិតទៅកនុងវង់ទលាងត្ពេះរារត្ទពយ ។ តាមទលាក
នទតង
ត្គ្ូច្នត្កុមទលាងត្ពេះរារត្ទពយថា ទលាងប្ុីខ្កវទត្ប្ើទលងទៅទពលចាក់ទឹកែូង ថាវយត្ពេះប្ីែរ(ខ្សន ែូនតា) ទៅកនុងត្ពេះរារវំង ។
វប្បធម៌ទូទៅ
17
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
៧
របា ំប្បជាប្បិយស្មមរ
១.របាាំប្រជាប្រយខ្មែរ ោរ្តប្់ទលាងជាោរពិទរាេះមយ៉ា ងទហ្ើយ ប្៉ាុខ្នតទប្ើទគ្ទធវើោយវ ិោរទៅតាមចងាវក់ទលាងទនាេះ ទគ្នឹង
នលអទមើលផ្ងទហ្ើយពិទរាេះផ្ង ។ ែូចទនេះទហ្ើយទទើប្ទគ្ប្ទងកើតទោយមានរ រ
ំ ត្ប្ជាត្ប្ិយ គ្ឺជារ
១.១.របា ំប្គុដ្ិ
ពាកយសំស្រសកឹត ត្គ្ុែ៌
ំសំរាប្់ត្ប្ជារាស្រសត រ ឺ រ
នន័យថាផ្តច់ ។ រ
ំទ
ើង ។
ំខ្ែលត្ប្ជារាស្រសតស្សលាញ់រាប្់ោន ។
ំ ត្គ្ុែ៌ ជារ
ំត្ប្ជាត្ប្ិយមួយខ្ប្ប្ខ្ែលទគ្
និយមទលងខ្តកនុងទពលចូលឆ្លនំខ្មែរ ទែើមបីផ្តច់ឆ្លនំចាស់ចូលទៅកនុងឆ្លនំែីែ និងទែើមបីត្ប្សិទិស ធ ពទ ្ធុោររូនោលទគ្ទលងរ
ំទនេះមតងៗខ្ែរ ទៅទពលប្ន់ស្សន់សុំទឹកទលាៀង ទោយទៅទពល
ទនាេះមានោររាំងប្ាសជាយូរមកទហ្ើយ ។សពវច្ែវទនេះទគ្ត្ប្ទេះទ ទមតតទសៀមរាប្ និងទមតត
ើញ មានទលង រ
ត់ែំប្ងប្៉ាុទតណេះ ។
ំត្គ្ុែ៌ខ្តកនុង
តាមទសចកតីទោយោរណ្៏ពីទលាក មាស ហាំម (ោលទធវើជាទៅហាវយស្សុកសូត្ទនិគ្ម) ថាត្គ្ុែ៌ជារ
ំរប្ស់្សនាសំខ្រ ៉ា ខ្ែលជារនជាតិទែើមបីមួយរស់ទៅទលើទឹកែីទយើងតាំងពី
ប្ូរាណ្មក(សពវច្ែវរស់ទៅត្តង់លូមិភ្ញគ្ខ្ងទរើងច្នទទនា្ប្)។ រនជាតិសំខ្រ ៉ាទនេះធាាប្់ យករ
ននាំ
ំត្គ្ុែ៌ទៅទលងថាវយត្ពេះពរត្ពេះរាជាខ្មែរ ោលត្ពេះអ្ងគគ្ង់ទៅអ្ងគរវតតជារាងរាល់ទពល
ចូលឆ្លនំ ។ ោស្ស័យទហ្តុទនេះទហ្ើយ
នជារទប្ៀប្រាំត្គ្ុែ៌ទនេះទៅទសសសល់កុងទមតត ន ទសៀមរាប្
ទហ្ើយខ្ែលទគ្និយមទលងទៅទពលចូលឆ្លនំរហ្ួតមកែល់សពវច្ែវទនេះ ។ តាមទសចកតីទោយោរណ្៏ពីទលាក
ង ុ ្ន់ ទៅទមតត ត់ែំប្ងថាទៅតាមស្សុករិត ឆ្លងយួរៗមតងរខ្មងមានសតវច្ត្ពចូលមកកនុងលូ មិអ្នកស្សុក ។ អ្នកស្សុកមានរំទនឿថា ត្ប្សិនទប្ើ
មានសតវច្ត្ពតមួយចូលមកស្សុកទហ្ើយ និងទកើតឧប្ត្ទពយចច្ត្ងខ្ប្ប្តមួយមិនខ្ន ។ ទគ្ ក៏នាំោនទត្
េះត្ពំទត្ប្ងទមៅទោយសតវទនាេះទហ្ើយសំពររ័យពីសតវទនាេះវ ិញ ។ ទោយមានរំ ទនឿ
ខ្ប្ប្ទនេះ អ្នកស្សុកក៏ប្ទងកើតទោយមានរ
ំត្គ្ុែ៌ទនេះទ
ើង ខ្ែលត្តូវមានសតវទត្ប្ើស ទទនាង
ទោងកសុទធសឹងខ្តជាសតវច្ត្ពមកប្ងាាញទោយអ្នកស្សុកអ្នកលូមិ ទត្ អ្ំទ
េះត្ពំទត្ពងទមៅ ចងច្ែ
េះកំរងផ្កទោយទានជាលុយោក់ទៅទធវើប្ុណ្យរ ំទោេះទត្ោេះទោយទស្សចខ្តមតងទៅ
ត្ប្សិនទប្ើមានសតវច្ត្ពចូលមកទត្ោយទទៀតក៏ចច្ត្ងឧប្ត្ទពយពុំោចទកើតមកមតងទទៀតទ តាមឯក្រទលាក សុក ទមលូមិទោកត្ក្ំង (ទសៀមរាប្) ថារ
ើយ ។
ំត្គ្ុែ៌ទនេះមានត្ប្លព
ទាក់ទងនឹងទរឿងប្ូរាណ្មួយខ្ែលែំតលថា ោលត្ពេះពុទធទៅជាត្ពេះទពាធិសតវមុន
ន
ត្តាស់ែឹង ត្ទង់យងទចញទៅ្ងផ្នួស ស្្ប្់ខ្តមានមារតំខ្ណ្ងមាួនជា សតវទត្ប្ើសមករាំងរា វប្បធម៌ទូទៅ
18
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
្ទក់ផ្ួវត្ពេះអ្ងគ ា កុំទោយយងទៅមុម
ន ។ ទៅទពលទនាេះត្ពេះទពាធិសតវក៏តាំងអ្ធិ្ទនទ
ក៏ទៅតែល់ទទវទលាក ។ ទទវតាឡាំងឡាយ ក៏ចុេះមកតំខ្ណ្ងទលទជាទងាេះ លប្ ទលទទនាេះ្ាប្់ទៅ ទហ្ើយក៏ែខ្ងាត្ពេះទពាធិសតវទៅ្ងផ្នូស ទោយមានទរឿងខ្ប្ប្ទនេះទហ្ើយ
នជាទគ្្ងជារ
-ែងកញ្ញ ង តំតង ឆ្័ត្ត រ ឹកាស់រ
ើង
ញ់ទត្ប្ើ សខ្កាង
នសំទរចែូចត្ពេះប្ំណ្ង ។
ំត្គ្ុែ៌ខ្ែលមានៈ
ំងត្ពេះទពាធិសតវ
-ពូកទលាង តំតងទទវតា -
នាងរាំ តំតងទទពអ្ប្សរខ្ហ្រហ្ម
-
ទត្ប្ើស ទទនាង តំតងមារ
-
ត្ពាន មនុសសច្ត្ពតំតងទងាេះ (ទទវតាត្កឡាមាួន) ។ តាមមតិរប្ស់អ្នកស្សី ហ្គ.ប្ូទរ ៉ា រ ំត្គ្ុែ៌ខ្ែលនិ យមកនទុយទោងក ទោយទហ្តុរនជាតិ
ោសុីទយើងនិយមទុកសតវទនេះជាតំតងត្ពេះោទិតយ ខ្ែលរំទនឿរំនាន់ទែើមទុកជាោទិទទព មួយខ្ែរ ។ មនុសសទយើងត្តូវោរប្ន់ស្សន់ចំទពាេះត្ពេះោទិតយទោយទធវើអ្ំទតយទឹកទលាៀងត្គ្ប្់ ត្ោន់សំរាប្់ទធវើខ្ស្សចំោរ ។ ទហ្តុទនេះ
នជាោលតោែនទលាៀង ទគ្ទលងត្គ្ុែ៌សុំទលាៀង ។ ទៅ
ទពលចូលឆ្លនំទគ្និយមទលងត្គ្ុែ៌កំចាក់ចច្ត្ងឧប្ត្ទពផ្ង ថាវយត្ពេះោទិតយផ្ង ទែើមបីអ្ងវររកសុំ ទលាៀងទោយទស្សចតាំងពីទែើមឆ្លនំទៅែូចោននឹងទំលាប្់រនជាតិចិនខ្ហ្កាលទតា ខ្ហ្រនាគ្ទៅ រាល់ទពលចូលឆ្លនំទនាេះខ្ែរ ។ ១.២របា ំស្សនងទយនោង ទហ្តុ
នជាទគ្ទោយទ្ែេះខ្ប្ប្ទនេះ ទត្ពាេះទៅទពលរាំទគ្ពាក់ខ្សនងទទនាង ទៅទលើ
កាល ទហ្ើយទគ្ទធវើោយវ ិោរត្ោប្់តាមសតវទទនាង ។ អ្នកលូមិអ្ញ្ចញរូង ស្សុកប្រ ិប្ូណ្៌ ទមតតកំពង់ឆ្លនំង ទាក់ទងនឹងរ
នទចេះចាំទរឿងនិទានមួយខ្ែល
ំខ្សនងទនាងទនេះ ។ ឯទរឿងទត្ពងទនាេះមានទសចកតីជាោទិ ថាោលទនាេះមាន
ត្ពានច្ត្ពមានក់ទ្ែេះត្ពាន ពរ ទៅទីប្ំផ្ុតត្ពានទនាេះត្ត
នទទួលត្ពេះរារប្ញ្ញ ង ពីត្ពេះរាជាទោយទៅរក
ញ់ទទនាង ។
ប្់មកោល់ត្ពេះរាជាវ ិញទោយច្ែទទទទហ្ើយទរៀប្រាប្់ទួលត្ពេះរាជា
ថាមាួន នរួប្ត្ប្ទេះទទនាងមួយគ្ូ ញី ទ្ែល ទចេះទររាំយ៉ាងលអខ្ប្ាកនាំទោយមាួនរក់ទមើ ល ពុំ ោច ញ់វទកើតទ ើយ ។ មយ៉ា ងទទៀតមានខ្ាធំមួយខ្ែលលប្មកត្ប្ុងនិងចាប្់ទទនាងខ្ែល ទនាេះក៏ចាប្់មិនទកើត ខ្ប្រជារួយទោេះទរើងជាចងាវក់ទោយសតវទនាេះទៅវ ិញ ទហ្ើយទៅរុំវ ិញ ទទនាងទាំងពីរទនាេះ មានកនាង់មួយហ្វូងទហ្ើរត្ប្ទកសិណ្ ទោយប្ទញ្ចញសូរទសៀងរួយទធវើជា ទលាងកំែរយ៉ា ងពិទរាេះខ្ែមទទៀតផ្ង ។
ត្ពេះរាជាលុេះត្ទង់ត្ពេះសត ត ប្់សពវត្គ្ប្់ទហ្ើយ ក៏ ត្តាស់ទត្ប្ើទោយត្ពានពរ ទធវើ ត្តាប្់តាមទសស នីយភ្ញពទនាេះថាវយត្ពេះអ្ងគទត ។ ោរសំខ្ែងោយវ ិោររប្ស់ត្ពាន ពរ ទនេះទហ្ើយខ្ែលទកើតជា រ
ំខ្សនងទទនាងទនេះទ
វប្បធម៌ទូទៅ
ើង ខ្ែលមានៈ
19
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
-
អ្នកពាក់ខ្សនងពីរនាក់ តំតងទទនាងញី-ទ្ែល
-
សំទលងសគរ តំតងសនធឹកខ្ាធំ
-
សំទលងពាយ (ត្ប្ោប្់ផ្ំុព ា ិទរាេះែូចមាុយខ្ែរ) តំតងសូរសពទកនាង់ ។
ោរស្្វត្ជាវរប្ស់ទលាក រ. មានទែើមកំទណ្ើតទ
រាោត ជាតិ
រាំង
នទោយ ែឹងថារ
ំខ្សនងទទនាង
ើងពីរនជាតិទែើមមូយទៅថា ព័រ ខ្ែលទត្ចើនរស់ទៅតាមរួរលនំត្កវញ ត្តង់
ស្សុកលនំត្កវញ (ទមតតទពាធិ្ត់) ស្សុកលនំស្សួច (ទមតតកំពង់សឺ)ព ស្សុកទឹកផ្ុស (ទមតតកំពង់ឆ្លនំង) និងស្សុកកំពង់ទ្ម (ទមតតទោេះកុង) ទោយត្ពាន ពរ ជា្សន៏ ព័រ ទគ្ក៏សននិោឋនថារ
ំខ្សនងទទនាងត្
កែជាទករតំណ្
មកពីរនជាតិ ព័រ សំរាប្់ទលងទៅទពលត្ប្កប្ពិធិអ្ីម វ ួយយកលំនាំតាមរប្រោនទគ្ជាអ្នកត្ប្មាញ់ ។ ប្៉ាុខ្នតតាមមតិខ្មែរមាេះចាំថា ទគ្ទលងរ ១.៣.របា ំយ
ះអស្ប្ង
ំទនេះទៅកនុងវំងខ្តកនុងត្ពេះរារពីធីប្ុណ្យចូលឆ្លនំ ។
ោលពីសម័យទែើម ទគ្និយមទលងរ រ
ំអ្ខ្ត្ងសឹងខ្តត្គ្ប្់លូមិស្សុក ប្៉ាុខ្នតមកែល់សពវច្ែង
ំទនេះទៅទសសសល់ប្នតិចប្នតួចខ្តកខ្នាងត ខ្ែលមានអ្នកចង់ ច្ែរកាទុកនូវត្ប្ច្ពណ្ីទនេះ
រ ីកកខ្នាងត ខ្ែលឆ្លងយពីទំនាក់ទំនងជាមួយអ្រ ិយធម៌ប្រទទសែូចជាសំទរាងចុងោល់ ជាំ កានតជាទែើ ម ។ មានឯក្រជាទត្ចើននិយយអ្ំពីទែើមកំទណ្ើតច្នរ យោរណ្៏ថា អ្នកស្សុកសូត្ទនិគ្មទៅរ
ំទោេះអ្ខ្ត្ងថា រ
ំទនេះ ។ ទលាក គ្ុយ ហ្ួក ំ គ្ួយ និងរាំគ្ួយ ។ ទ
នទោ
ើញថាមាន
ជាប្់ទ្ែេះកុលសមព័នធខ្មែរទែើមមួយទៅថា គ្ួយ ខ្ែលជាទហ្តុនាំទោយ ទគ្សននិោឋនថារ
ំ
ទោេះអ្ខ្ត្ងមានទែើមកំទណ្ើតមកពី្សន៏ គ្ួយ ទនេះឯង ឯក្រទឆ្ាើយឆ្ាងពីសមារិកច្នត្កុមរុំនំទំទនៀមទំលាប្់ មកពីត្ប្ទទសហ្វីលីពិន តាំងពីររងោលត្ពេះ
នទោយែឹងថា រ
ំ ទនេះចំលង
ទសទមតចត្ពេះ នទរាតតម ោលខ្ែលត្ពេះអ្ងគត្ទង់
យងទៅត្កុង មានីល ទហ្ើយពួកប្រ ិពារត្ពេះអ្ងគក៏
នទរៀប្ចំរ
ំទនេះក៏យកមកទលងទៅ
ត្ប្ទទសខ្មែរទយើង ។ ប្៉ាុខ្នតទៅមានមតិរម ួ មួយទទៀតយល់ទ
ើញថា រនជាតិគ្ួយកតី ហ្វីលីពិនកតី សុទធខ្តជាអ្នក
មានកំទណ្ើតទែើមមកពីមនុសសជាន់ទែើមទាំងទនាេះ មិនត្ ទ
កែជារប្ស់រនជាតិតខ្តមានក់ឯង
ើយ ។ ១.៤.របា ំយីយក្ ខ្មែរទយើងនិយមទលង រ
យ ំ ទី ក ទនេះតាំងពីយួរយតស់មកទហ្ើយ ទគ្ទត្ចើនទលងរ
យីទកទៅទពលប្ុណ្យទាន ឬទៅទពលលំខ្ហ្ពីកិចចោរខ្ស្សចំោរ ។ ទគ្ខ្តងប្ទងកើតវង់រ ត្ប្ចាំលូមិស្សុករប្ស់ទគ្ ទហ្ើយខ្ែលមានអ្នកស្សុកស្សី-ត្ប្ុស-ទកែង-ចាស់ ចូលរួមកនុងវង់រ វប្បធម៌ទូទៅ
ំ
ំយីទក ំទនេះ
20
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
ខ្ែរ ។ ទមាា៉ាេះទហ្ើយរ
ំទនេះ ក៏មានោររ ីកចំទរ ើនលូតលាស់ទោយ្រោរនិយមរាប្់ោនយ៉ា ង
ខ្ាំងអ្ំពីសំតក់អ្នកស្សុកទនេះឯង ។ ប្៉ាុខ្នតរ
ំទនេះមសត់មាយទៅវ ិញទៅត្ោខ្ែលត្ប្ទទសែ
ទយើងមានទកើតចលាចល កនុងរវងទែើមសត-វតសទី១៩ រហ្ូតមកែល់សម័យោតពយ រាំង ។ ែូចទនេះទហ្ើយ
នជាចាប្់ ពីទពលទនាេះមក រ
ប្៉ាុទតណេះ លុេះមកែល់សម័យឯករារយ ទទើប្ទគ្ទរៀប្ចំរ ចំទពាេះត្ប្លពច្នរ
ំយីទកអ្នកស្្វត្ជាវមាេះ
ំយីទកទៅទសសសល់ប្នតិចប្នតូច
ំយីទកទនេះទោយមានរីវ ិតទ
នទោយែឹងថា រ
លយូ ទហ្ើយទំនងចូលមកស្សុកខ្មែរ តាមរយៈត្ពេះ
ល
ើងវ ិញ ។
ំទនេះមានកំទណ្ើតមកពីជាវ ឬ ម័
ទរ័យវរនទី ័ ែ ២ខ្ែល
នយងទៅគ្ង់ទៅ
ត្ប្ទទសជាវ អ្ស់ទពលយ៉ា ងយូរ ឬតាមរយៈពួកចាម ។ ១.៥.របា ំពៃោុ ំ អ្នកតក៏
ន្គល់ រ
ំច្ឆ្យុំ ខ្ែរ ទត្ពាេះទគ្និយមទលងញឹកញាប្់តស់កុងពិ ន ធី
ប្ុណ្យទាន ែូចជាប្ុណ្យផ្ក-កឋិន-ប្ំប្ួសនាគ្ជាទែើម ។ រ មានសភ្ញពអ្ឹកធឹកតស់ ទត្ពាេះចងាវក់ទលាងច្នរ ទលាតចុេះទលាតទ
ំច្ឆ្យុំទធវើទោយប្រ ិយោសប្ុណ្យ
ំទនេះ មានសទុេះហ្ឹកហាក់ស្សប្តាមោយវ ិោរ
ើង ញាក់មុនញាក់មួន ា ត្កមាច់ត្កទមើ មគ្ួរទោយអ្នក្តប្់ ឬអ្នកទមើលរ ីករាយ
កនុងចិតតជាខ្ាំង ។ ោរស្្វត្ជាវត្ប្វតតិច្នរ ំទនេះពុំទាន់ នលទធផ្លចាស់លាស់ទៅទ ើយទទ ប្៉ាុខ្នតទគ្ោចសននិោឋន នមាេះថា រ ំច្ឆ្យុំ ត្ កែជាមានសំណ្ល់អ្ំពីអ្រ ិយធម៌មនុសសទែើម ខ្ែលទៅរស់ទៅទលើទឹកែីខ្មែរទនេះឯង ។ ១.៦.របា ំរា ំវង់ ទហ្តុ
នជាមានទ្ែេះថា រាំវង់ ទត្ពាេះរ
ទែើរាប្ ំ នតប្នាទប្់ោនជាវង់មួល ។ ទគ្ថារ ត្ពំត្ប្ទល់ ។ លាវទៅរ
ំទនេះត្ប្ត្ពឹតតទៅរុំវ ិញតុផ្ក មានគ្ូត្ប្ុស-ស្សី
ំទនេះ មានត្ប្លពពីលាវ និងទសៀមទោយឆ្ាងោត់តាម
ំទនេះថា ឡាំ្វ ឬ ឡាំទកន ឯទសៀមទៅ ឡាំែូន ។ តាមពិតរ
ំរាវំ ង់
ជាសិលបេះចាស់ប្ូរាណ្ ខ្ែលមានត្ប្លពទែើមទៅពត់ប្ត់ខ្ប្នតាមរទប្ៀប្ទគ្រួចទហ្ើយ ទទើប្ហ្ូរ ចូលមកត្ប្ទទសខ្មែរវ ិញ សពវច្ែងរ សទងកតទ
ំរាវំ ង់ោាយទៅជារ
ំត្ប្ជាត្ប្ិយទៅទហ្ើយ ។ ទគ្ខ្តង
ើញទៅត្គ្ប្់ទមតត មានោរនិយមរាំវង់ ជាពិទសសទៅទពលប្ុណ្យចូលឆ្លនំ ។ រូនោល
ទគ្រាំទៅទពលទំទនរពីោរងារ ឬ កនុងពិធីរប្់ទលៀងកនុងឪោសោពាហ្៏ពិពាហ្៏ ឬកនុងពិ ធីប្ុណ្យ ទានកនុងត្គ្ួ្រខ្ែរ ។ ១.៧.របា ំយកាោក្ រ
ទំ ោងក ជារ
ំត្ប្ជាត្ប្ិយមួយខ្ប្ប្ ខ្ែលទគ្ត្ប្ទេះទ
ើញជាពិទសសទៅតំប្ន់ច្ប្៉ាលិន
។ ប្ត ត រនទៅប្ច្ប្៉ាលិន ទត្ចើនខ្តរនជាតិតុឡា ខ្ែលចូលសញ្ញ ង តិជាខ្មែរ ។ ទៅទពលចូលឆ្លនំ ទគ្និយមរាំទោងកទោយប្ត ត រនទមើលកំ្នត ។ ទៅទពលទលងរ
ំទនេះមតងៗ អ្នកស្សុកអ្នកលូមិ
សុមចិតតលេះប្ង់ោរងារមួយត្ោសិន ទហ្ើយនាំោនមកទចាមទរាមទមើលយ៉ា ងកុេះករ ហាក់ែូចជា វប្បធម៌ទូទៅ
21
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
ទពញចិតតនឹងរ
ំទនេះយ៉ា ងខ្ាំង តាមមតិអ្នកស្សុកប្ច្ប្៉ាលិនថា រ
នឹងទរឿងទត្ពង ។ ប្៉ាុខ្នតទប្ើតាមោរស្្វត្ជាវទគ្ ធម៌ អ្ួស្រសតូោសុី ែូចរ ទៅទ
នែឹងថា រ
ំទោងកទនហ្ទសសសល់ពីអ្រ ិយ
ំត្ប្ជាត្ប្ិយឯទទៀតៗខ្ែរ ។ រ ីឯទំនុកទត្ចៀងច្នរ
ំទនេះ ទៅជាពាកយកុឡា
ើយ ខ្ែលមានន័យជាទសចកតីប្ួងសួងត្ប្សិទិព ធ ររ័យែល់អ្នកស្សុកទោយ
ទោយមានទឹកទលាៀងត្គ្ប្់ត្ោន់ទោយរីកែីរកតបូង ទត្ៅពីរ
ត្ំ តទលាក រ
ំត្ប្ជាត្ប្ិយ ខ្ែលទរៀប្រាប្់រច ួ មកទហ្ើយ ទៅមានរ
ំវយត្ោប្់ រ
នសុមចំទរ ើន
នផ្លលអ ។ល។
ខ្ែលសពវច្ែងមិនសូវនិយមយកមកទលងកំ្នតែូចជា រ រ
ំទោងកទនេះមានត្ប្វតតិទាក់ទង
ំត្ប្ជាត្ប្ិយមាេះទទៀតខ្ែរ
ប្ ំ ុកអ្ខ្ត្ង រ
ំកខ្នតខ្រ ៉ា រ
ង ំ សួត្ព័ត្ត
វ ំ យគ្ួយ ជាទែើម ។
១.៨.របា ំត្នតី ោលពីសម័យមុមទគ្ទៅ រ
ំតនតី ទនេះជារ
ំត្ពេះរារត្ទពយ ទត្ពាេះជារ
ំរប្ស់ទសតច
ទហ្ើយទគ្និយមទលងខ្តកនុងវំងទសតច ែូចជាទលងទៅទពលប្ូងសួង ទលងថាវយោទិទទព និ ង ថាវយវ ិញ្ញាណ្កំ្នតរទសតច ខ្ែល
នចូលទីវងគតទៅទហ្ើយ ។ រ
តស់មកទហ្ើយ ។លុេះមកែល់សម័យអ្ងគរ ទគ្ ្ានសួគ្៌មកទររាំទៅតាមរញ្ញ ង ំងត្ នភ្ញរៈជារ
្ទរ
ទទពមទនារមយ រ
ទំ មអ្ំទៅ រ
្ ំ វ រ
នឆ្លាក់រប្ ូ ទទពអ្ប្សរ ខ្ែលជាស្រសតីរ
ំចុេះពី
ំងទនេះពុំទទួលឥទធិពលពីខ្ងទត្ៅទទ ទត្ពាេះមា
ំែងាវយទៅកនុងវំង ។ ខ្ផ្នកមាេះច្នរ
ភ្ញរតៈ និងទរឿងទត្ពងខ្មែរ ។ ទត្ៅពីររ
ំទនេះមានកំទណ្ើតយូរយរ
ំទនេះ
នែកស្សង់អ្ំពីទរឿងរាមទករ ត ទរឿងមហា
ំខ្ែលទាក់ទង នឹងទរឿងរា៉ា វទាំងទនេះមាន រ
ថា ំ វ យពរ រ
ោ ំ វ ។ល។
ឯោរខ្ែលគ្ួរទោយចាប្់ោរមែណ្៏ ចំទពាេះរ
ំតនតី រ ឺ រ
ំកាច់ប្ូរាណ្ទនេះគ្ឺោយវ ិោយ
នីមួយៗមានន័យមួយ ទហ្ើយមានសភ្ញពទន់លាន់ សុភ្ញពសមតាមចិតតគ្ំនិតខ្មែរ ខ្ែលជាអ្នក និយមសុមសនតិភ្ញព ។ ទៅសម័យប្ចចុប្បននរ ជាញឹកញយ ទហ្ើយ
ំកាច់ប្ូរាណ្ទនេះត្តូវ
ននាំទៅទលងឯប្រទទស
នទទួលទជាគ្រ័យយ៉ា ងត្តទចេះត្តចង់ទៅទលើឆ្លកអ្នតរជាតិ ។ សពវច្ែង
នប្ញ្ូច លទៅកនុងសកលវ ិទយល័យសិលបេះតាំងពីស្សុកខ្មែរផ្ាស់យករប្ប្ ្ធារណ្រែឋវ ិញ ។ រ
ំទនេះត្តូវ
វប្បធម៌ទូទៅ
22
ំ
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
៨
ប្បយេទអក្សរសិលប ៍ស្មមរ
សគថាអកសរ្ិលប៍ជាកញ្ចក់្ក្មាប់វុះបញ្ជ ល ច ំងរីទ្យិដ្ឋភារ្ងគម។ សដ្ើ មបី្ំាល់ថា
្ងគមមួយមាន្លកខណ្ៈលែ អាក្កក់ ឬមាន្្ភារបបបណាមួយសនាះ ភាគសក្ច្ើន្សគរឹងបផែកសៅ សលើអកសរ្ិលប៍សន្ះឯងបដ្លជាអនកវលុះបញ្ជ ច ំង។ រី្ម័យកាលលមួយសៅ្ម័យកាលមួយ ក្បវ ិតតសាស្រ្តាន្បង្វាញថា បខ្មរាន្បតូររបបអ្់ជាសក្ច្ើន្ សេើយក៏ធ្លលប់វលងកាត់សក្ាះ្ងគម
អ្់ជាសក្ច្ើន្សលើកសក្ច្ើន្សារ បដ្លជាវាក៏ជាសេតុស្វើសអាយអកសរ្ិលប៍ក៏មាន្វ ិវតតសេើយផ្ល្់បូត រសច្ញជាក្បសភទ្យផសងៗានជាសក្ច្ើន្ផងបដ្រកនុងវ ិ្័យអកសរសាស្រ្ត។ ខាងសក្កាមសន្ះជាការ បង្វាញសអាយស
ើញរីក្បសភទ្យសផសងៗានថ្ន្អកសរ្ិលប៍។
១.ការខ្បងខ្ចកប្រយលទអកសរសល ិ ប៍តាមសម័យកាល សបើ្ិន្ជាសយើងប្វងយល់រីក្បសភទ្យអកសរ្ិលប៍សដាយរឹងបផែកសៅសលើ្ម័យកាលសគ អាច្បបងបច្កអកសរ្ិលប៍ជាបិក្បសភទ្យ្ំៗ បដ្លកនុងសនាះមាន្ៈ ១. អក្សរសិលប ៍បុរាណ
អកសរ្ិលប៍បុរាណ្ ជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្បដ្លមាន្កំសណ្ើតមុន្ឆានំ១៩៥១។ អកសរ្ិលប៍ ក្បសភទ្យសន្ះភាគសក្ច្ើន្ក្តូវាន្សគបកស្សាយរីសរឿងរា៉ា វបបលកៗសដាយមាន្លាយ ន្ិងអច្ឆរ ិយភារ សក្
ំានរវាងការរិត
ះអកសរ្ិលប៍បុរាណ្សក្ច្ើន្ទ្យទ្យួលឥទ្យធិរលរីសា្នា។
២.អក្សរសិលប ៍ប្បជាប្បិយ អកសរ្ិលប៍ក្បជាក្បិយ ជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្អកសរ្ិលប៍បដ្លមាន្ក្បភរសច្ញមករីក្បជា ជន្ មិន្សាគលស្មះអនកន្ិរន្ធ ន្ិងសរលសវលាច្ា្់លា្់។ វាក្តូវាន្សគន្ិយាយតៗានរី មានក់សៅមានក់ ឬរីតំបន្់មួយសៅតំបន្់មួយ (ភាគសក្ច្ើន្វាជាសរឿងកំបបលងបបបរ ិះគន្់ )។ ៣.អក្សរសិលប ៍សម័យទំយនើប អកសរ្ិលប៍្ម័យទ្យំសន្ើបជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្បដ្លបង្វាញរីតងភាររិតៗថ្ន្ការរ្់សៅ រប្់ក្បជាជន្កនុង្ម័យបច្ចុបបន្នសន្ះ។ អកសរ្ិលប៍ក្បសភទ្យសន្ះក្តូវាន្អនកន្ិ រន្ធបកស្សាយរី ក្រឹតិកា ត រណ្៍ក្បវតតិសាស្រ្តបដ្លសទ្យើបន្ឹងសកើតកនុងរយៈសរលខ្លី មសនាគមវ ិជាជន្សយាាយ ឬរបប ្ងគមជាសដ្ើម។ អនកន្ិរន្ធបតងមាន្បំណ្ងច្ង់អបរ ំមន្ុ្សសអាយមាន្គំន្ិតសជឿន្សលឿន្ ន្ិង វប្បធម៌ទូទៅ
23
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 អភិវឌ្ឍន្៍។ ២.ការខ្បងខ្ចកប្រយលទអកសរសល ាំ ិ ប៍តាមខ្បបចាំលុះបញ្ចង កនុងការបបងបច្កក្បសភទ្យថ្ន្អកសរ្ិលប៍សបើសយើងបបងបច្កតាមវ ិ្ីសាស្រ្តច្ំលុះបញ្ជ ច ំង
សយើងអាច្បបងបច្កជាក្ាំក្បភឹទ្យៈ
២.១. ប្បយលាមអក្សរសិលប ៍ ក្បសលាមអកសរ្ិលប៍ ជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្អកសរ្ិលប៍បដ្លបង្វាញអំរីទ្យំនា្់វ ិបតតិរប្់
មន្ុ្សសដាយសក្បើន្ូវវ ិ្ីក្បសលាមសអាយអបណ្តតអណ្ូត ង រ ំសភើបញាប់ញ័រ សៅតាមក្រឹតតការណ្៍ រប្់សរឿង។ -
សក្រងកថាៈ អនកន្ិរន្ធក្បឌ្ិតច្ងក្កងសដាយយកសរឿងរា៉ា វសផសងៗ ដ្ូច្ជាសរឿងរា៉ា វស្លះ ក្បបកក ក្បបច្ក្បច្ណ្ឌ ជាសដ្ើមមកស្វើការអបរ ំមន្ុ្ស។
-
វ ីរកថាៈ ជាសរឿងបដ្លបង្វាញរីតួអងគណាមានក់បដ្លជាវ ីរជន្ មាន្ភារអង់អាច្ កាលហាន្សលើ្សគ។
-
ន្រកថាៈ ជាក្បសភទ្យសរឿងបដ្លបង្វាញរីក្រឹតិកា ត រណ្៍ងមីៗកនុងជីវភារនាសរលបច្ចុបបន្ន។
២.២. នាដ្ក្អក្សរសិលប ៍
នាដ្កអកសរ្ិលប៍ ជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្អកសរ្ិលប៍បដ្លសគសក្បើ្ក្មាប់យកសទ្ំបដ្ងសលើ ឆាក។ -
នាដ្កថាៈ ជាអតថបទ្យអកសរ្ិលប៍បដ្លសគសលើកយកវ ិបតតមន្ុ្សកនុង្ម័យកាល ណាមួយមក ស្វើជាក្បធ្លន្សរឿង។
-
ហា្កថាៈ ជាក្បសភទ្យសរឿងសលាខន្កំបបលង ស្ើច្្បាយ ្ក្មាប់ជាការលំបេរដ្ល់ មន្ុ្ស សេើយវាក៏បងាប់ជាមួយការអបរ ំលាយ
-
ំានផង។
ទរុណ្កថាៈ ជាក្បសភទ្យសរឿងសលាខន្បដ្លបង្វាញរីភារទរុណ្ ទ្យំនា្់វ ិបតត បដ្ល មាន្ការជិះជាន្់រី្ំណាក់អនកខាលំង មកសលើអនកសខ្ាយ។
២.៣. ឧបយទសអក្សរសិលប ៍ ជាក្បសភទ្យអកសរ្ិលប៍ បដ្លបង្វាញរីការអបរ ំទ្យូនាមន្ដ្ល់មន្ុ្សដ្ូច្ជាៈ -
្ុភា្ិតៈ ជាកក្មង
កយសរច្ន្៍ខ្ីលៗ បដ្លសគច្ងក្កងស
សច្ះគិតរិចារណាកនុងការរ្់សៅ។ វាអាច្ជា វប្បធម៌ទូទៅ
ើងសដ្ើមបីអបរ ំមន្ុ្សសអាយ
កយបដ្លអបរ ំសដាយក្តង់ ន្ិងសដាយ
24
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ក្បសយាល។ -
ទ្យូនាមន្កថា ឬច្ាប់ទ្យូនាមន្ៈ ជាច្ាប់សផសងៗបដ្លភាគសក្ច្ើន្សគ្រស្រជា
កយការយ
្ក្មាប់រ ំលឹកដា្់សតឿន្សក្កើន្រ ំលឹកក្បជាជន្សអាយសច្ះគិតរិចារណា។ -
សលបើកកថាៈ គឺជាក្បសភទ្យអតថបទ្យបដ្លអនកន្ិរន្ធសលើកយកតួអងគជា្តវ សដ្ើមបី បង្វាញរីបញ្ជ ា ថ្ន្មន្ុ្សកនុង្ងគម។ អតថបទ្យក្បសភទ្យសន្ះភាគសក្ច្ើន្ជាអតថបទ្យជា កយការយ។
-
្ុន្រទ កថាៈ ជាក្បសភទ្យអតថបទ្យបដ្លសគ្រស្រ្ក្មាប់បងលងកនុងរិ ្ី្ំៗ ឬរិ្ីជាផលូវ ការសផសងៗ។
២.៤.សនទសសន៍អក្សរសិលប ៍ ្ន្ទ្សន្៍អកសរ្ិលប៍ ជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្បដ្លអនកន្ិរន្ធសក្បើ្ក្មាប់រណ្៌នា រ ឺសរៀបរាប់រី
បញ្ជ ា វ ិបតតិអីវមួយដ្ូច្ជាៈ -
រណ្៌នាកថា ឬវណ្ណ នាកថាៈ ជាអតថបទ្យបដ្លអនកន្ិរន្ធបង្វាញសរៀបរាប់រីសរឿងរា៉ា វ ឬ ក្រឹតតការសផសងៗបដ្លសកើ តស
ើងកនុងការរ្់សៅរប្់មន្ុ្ស។ អនកន្ិរន្ធអាច្សរៀបរាប់
រីមន្ុ្ស ្តវ រ ឺក្រឹតិកា ត រណ្៍បផលកៗបដ្លសកើតមាន្ស -
ើង។
ន្ិទន្កថាៈ ជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្បដ្លអនកន្ិរន្ធសលើកយកសរឿងរា៉ា វ ឬទ្យំនា្់វ ិបតត ទំងឡាយរប្់មន្ុ្សកនុង្ងគម មកស្វើការបង្វាញ ឬន្ិទន្តៗាន។
សារកថាៈ ជាក្បសភទ្យ្ំបុក្តសវលើយវលងកនុងក្គួសារ ឬមិតតភកតិសដ្ើមបីបង្វាញរីបំណ្ង ណាមួយ
២.៥.ទិដ្ឋិអក្សរសិលប ៍ ទ្យិដ្ិអ ឋ កសរ្ិលប៍ ជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្បបបអតាថ្ិបាយ រ ឺការបសញ្ចញមតិរប្់អនកន្ិរន្ធ ផ្ទល់ដ្ូច្ជាៈ -
អតាថ្ិបាយកថាៈ ជាសានថ្ដ្បដ្លអនកន្ិរន្ធ្រស្រអ្ិបាយរីគំន្ិតសផសងៗរប្់ ខ្លួន្ផ្ទល់ រី គំន្ិតអនកក្ាជ្ ឬរី្ុភា្ិតសផសងៗ។
្ិកាកថាៈ ជាក្បសភទ្យសានថ្ដ្បដ្លសគសលើកយកគំន្ិត ្ំដ្ី ឬសានថ្ដ្ណាមួយរប្់ អនកន្ិរន្ធ រ ឺអនកក្ាជ្ណាមានក់មក្ិកា។
-
អកសរ្ិលប៍កថាៈ គឺអតថបទ្យដ្កស្្ង់សច្ញរីសរឿង ឬសានថ្ដ្ន្ិរន្ធរប្់អនកន្ិរន្ធណា មានក់ កនុង្ម័យកាលណាមួយ។
វប្បធម៌ទូទៅ
25
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
៩
េរនតអក្សរសិលប ៍ស្មមរ
១.ចរនតននអកសរសល ិ ប៍ អកសរ្ិលប៍បខ្មរាន្ចាប់កំសណ្ើតស
ើងអ្់រយៈជាយូយាណា្់មកសេើយ គឺចាប់តាំង
រី្ម័យបុរវក្បវតតិសាស្រ្ត ឬសយើងអាច្ន្ិយាយាន្ថា អកសរ្ិលប៍ាន្ចាប់កំសណ្ើតស្មើរន្ឹង កំសណ្ើតមន្ុ ្សសៅកមាុជា។ សបើដ្ូច្សច្នះសយើងអាច្្ន្និដាឋន្ាន្ថាតាំរីអកសរ្ិលប៍ាន្កសកើត ស
ើងសលើទ្យឹកដ្ីកមាុជាសយើង រេូតមកដ្ល់បច្ចុបបន្នគឺមាន្អាយុរាប់
ន្់ឆានំមកសេើយ សេើយក៏
ទ្យំន្ងជាាន្បក្បក្បួលជាសក្ច្ើន្សលើកសក្ច្ើន្សារផងបដ្រកនុងក្បវតតិសាស្រ្ត ន្ិងការរ្់សៅរប្់
ក្បជាជន្។ អាស្្័យសេតុសន្ះស្វើសអាយអកសរ្ិលប៍បខ្មរសយើងក្តូវាន្សគបបងបច្កសច្ញជាច្រន្ត ឬច្លនាសផសងៗានសៅតាម្ម័យកាល ន្ិងផនត់គំន្ិតរប្់អនកន្ិរន្ធមានក់ៗ។ អំរីបញ្ជ ា ច្រន្តថ្ន្ អកសរ្ិលប៍សន្ះអនក្ិកាស្សាវក្ជាវជាសក្ច្ើន្ាន្អះអាងថា ច្លនាថ្ន្អកសរ្ិលប៍មាន្៤ ក្បសភទ្យ្ំៗគឺៈ ១.១.អក្សរសិលប ៍ស្បបប្ពាហ្មណ៍និយម ឬហ្ិណឌូនិយម ច្លនាក្
េមណ្៍ន្ិយមជាច្លនាបដ្លមាន្ការទក់ទ្យងន្ឹងសា្នាក្
េមណ្៍។ អនក
ន្ិរន្ធភាគសក្ច្ើន្្រស្រសរៀបរាប់រីអាទ្យិសទ្យរ ឬក្រឹតិកា ត រណ្៍ច្បមលកអច្ឆរ ិយៈកនុងសា្នាក្ លកខណ្ៈរិស្្កនុងច្លនាអកស្ិលប៍ក្ -
េមណ្៍ន្ិយមមាន្ៈ
អនកន្ិរន្ធសក្ច្ើន្ស្វើការសផតើមសរឿងសដាយសរៀបរាប់រីដ្ំសណ្ើរសរឿង រ ឺសលើក្រស្ើររីតួរអងគ អច្ឆរ ិយៈណាមួយកនុងសា្នាក្
េមណ្៍។
តួអងគភាគសក្ច្ើន្ជាអាទ្យិសទ្យរ រ ឺជាតួរអងគបដ្លមាន្លកខណ្ៈរិស្្សលើ្មន្ុ្ស្មម តា។ តួរអងគអាច្ជាមន្ុ្សអសាចរយបំផុតកនុងសលាក។ ដ្ំសណ្ើរសរឿងថ្ន្ច្លនាក្
េមណ្៍ន្ិយមអាច្សកើ តស
ឋាន្កណា ត ល ន្ិងឋាន្ាតដាល។ -
េម។
ើងកនុងឋាន្ទំងបី គឺឋាន្្ួគ៌
អនកន្ិរន្ធសដាះស្សាយបញ្ជ ា សដាយបសងាើតសអាយមាន្ការក្បឆាំងានរវាង ភាវៈលែ ន្ិង ភាវៈអាក្កក់។ ជា្មមតាភាវៈលែមាន្តួនាទ្យីកំចាត់ភាវៈអាក្កក់សអាយអ្់រីបផន្ដ្ី។
-
ទ្យីបញ្ចប់ថ្ន្សាច្់សរឿងអនកន្ិរន្ធកាត់ កីសត អាយភាវៈអាក្កក់ក្តូវវ ិនា្សដាយឬទ្យធិអំណាច្ រប្់ភាវៈលែ។
វប្បធម៌ទូទៅ
26
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ១.២. េលនាពុទធនយ ិ ម ច្លនាអកសរ្ិលប៍បបបរុទ្យធន្ិយមជាច្លនាបដ្លមាន្ការជាប់ទក់ទ្យងន្ឹងក្រះរុទ្យធសា ្នា។ អកសរ្ិលប៍បបបរុទ្យធន្ិយមភាគសក្ច្ើន្សគក្បទ្យះស
ើញសៅសក្កាយ្ម័យអងគរ សក្
ះ
សរលសនាះក្បសទ្យ្បខ្មរសយើងាន្ក្បកាន្់ន្ូវក្រះរុទ្យធសា្នាយា៉ា ខាជប់ខ្ួន្។ ច លកខណ្ៈរិស្្ថ្ន្អកសរ្ិលប៍កុងច្លនារុ ន ទ្យធន្ិយមមាន្ៈ -
អនកន្ិរន្ធសផតើមសរឿងសដាយមាន្ការស្វើបទ្យម្សការ សាររក្រះរតន្ក្ត័យ។
-
តួអងគឯងជាក្រះស
្ិ៍្តវ បដ្លជាគូរន្ឹងតួស្្ីជាកថ្ន្សសារសរជ្ តួអងគបនាទប់បន្សំ
ជាសទ្យវតា ឥ្ី ឬជាមន្ុ្សជាសដ្ើម។ -
ទ្យីកបន្លងសរឿងមាន្បីកបន្លងគឺ ឋាន្្ួគ៌ ឋាន្កណា ត ល ន្ិងឋាន្ន្រក (បតមាន្ឋាន្មួយ សទ្យៀតបដ្លជាឋាន្បដ្លអនកន្ិរន្ធមិន្បសងាើតសអាយមាន្ក្រឹតិកា ត រណ្៍សរឿង បតជាឋាន្ បដ្លតួរអងគ្ំខាន្់រាយាម្ន្សៅកាន្់ឋាន្សនាះ។ សនាះគឺឋាន្ន្ិ វ ន្)។
-
អនន្ិរន្ធសលើកយកទ្យំនា្់វបតតិរវាងភាវៈលែ ន្ិងអាក្កក់ទំងកនុងខ្លួន្ ន្ិ ងសក្ៅខ្លួន្។
កនុងបញ្ជ ា ទំងឡាយអនកន្ិរន្ធក៏សលើកយកបញ្ជ ា កមម ផលមកស្វើជាក្បធ្លន្ថ្ន្បញ្ជ ា ផងបដ្រ។ -
ដ្ំសណាះស្សាយសដាយ្ន្តិវ ិ្ី មិន្មាន្្ន្តង្វគម អនកណាសាងកុ ្លកមម អនសនាះន្ឹង ទ្យទ្យួលាន្ផលលែ អនកណាសាងអកុ្លកមម អនកសនាះន្ឹងទ្យទ្យួលផលអាក្កក់ សៅ តាមសទ្កំេុ្ ន្ិងទ្យសងវើររប្់រួកសគផ្ទល់។
-
បញ្ចប់សរឿងសដាយមាន្ការ្ជាតិ។
១.៣.េលនាយមមរនិយម ច្លនាសខ្មរន្ិយមជាច្លនាបដ្លបលងមាន្ការជាប់ទក់ទ្យង្ុីជសក្ៅន្ឹងសា្នា ស
ើយបតច្លនាសន្ះវាដ្ក់ជាប់យា៉ាង្ុីជសក្ៅសៅន្ឹងផនត់គំន្ិតមន្ុ្សកនុង្ងគម ជារិស្្គឺ
កនុង្ងគមបខ្មរ។ លកខណ្ៈរិស្្ថ្ន្អកសរ្ិលប៍បបបសខ្មន្ិយមគឺ ៈ -
ការសផតើមសរឿងបង្វាញរីដ្ំសណ្ើរសរឿង រ ឺ្កមមភារ្មមតាថ្ន្ការរ្់សៅរប្់ក្បជាជន្ បខ្មររិតៗាមន្អច្ឆរ ិយភារ។
-
តួរអងគជាក្បជាជន្បខ្មរ។
-
ទ្យីកបន្លងសកើ តស
-
ទ្យំនា្់សកើតសច្ញរីអំសរើអយុតិ្ ត ម៌ ន្ិងការរ ំសលាភបំ
ើងសៅកនុងក្បសទ្យ្បខ្មរ។
ន្ សកងក្បវ ័ញ្ច ឬការទមទរ
្ិទ្យិសធ ្រ ីភារជាសដ្ើម។ អនកន្ិរន្ធសលើកយកបតបញ្ជ ា ទំងឡាយណាបដ្លមាន្កនុង វប្បធម៌ទូទៅ
27
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ្ងគមកមាុជាមកន្ិយាយ។ បញ្ជ ា ទំងសនាះក្តូវាន្សដាះស្សាយតាមវ ិ្ីសផសងៗាន -
សៅតាមបញ្ជ ា យា៉ា ង្មុក្គសាមញថ្ន្សរឿងបដ្លក្គប់យា៉ាង្ុទ្យធបតទក់ទ្យងន្ឹងបខ្មរ។
ក្គប់បញ្ជ ា ក្តូវាន្សដាះស្សាយសដាយមន្ុ្សទំងស្្ុង ទំង្ន្តិវ ិ្ី ន្ិងេឹងា។
សរលខ្លះអនកន្ិរន្ធសដាះស្សាយសដាយ្ន្តិវ ិ្ី បតសរលខ្លះសទ្យៀតសដាយសារបតបញ្ជ ា មាន្្ភារតឹងបតងសរកឬក៏ស្្សដ្ៀងានសៅន្ឹងសរឿងរាវរិតបដ្ល្ុីជំសៅកនុង្ងគម
ខាលំងសរក សេើយអនកន្ិ រន្ធគិតថាមិ ន្អាច្មាន្វ ិ្ីសផសងសដាះស្សាយាន្សក្ៅរីេឹងា អនកន្ិរន្ធក៏បង្វាញសអាយស
ើញការសដាះស្សាយសដាយេឹងា ដ្ូច្ជាសរឿងភូមិតិរ ិចាឆន្
ជាសដ្ើម។ -
អនកន្ិរន្ធអាច្បញ្ចប់សរឿងសដាយក្បគល់យុតិ្ ត ម៌ ន្ិងសអាយ្ុខ្ច្ិតតសរៀងៗខ្លួន្ បត សរលខ្លះក៏សគស ស
ើញមាន្អនកន្ិ រន្ធកាត់ស្ច្កតីសអាយការបញ្ចប់សរឿងរប្់ខ្ួន្ស្វ ល ើ
ើងសដាយអយុតិ្ ត ម៌បដ្រ សដ្ើមបីបង្វាញរីអយុតិ្ ត ម៌្ងគម។
២.៤.េលនាបរយទសនិយម ច្លនាបរសទ្យ្ន្ិយម ជាច្លនាបដ្លជាប់ទក់ទ្យងន្ឹងសរឿងរា៉ា វសផសងៗរប្់បរសទ្យ្ វា ជាសរឿងបដ្លក្គប់ានគិតថាលែសេើយមិន្មាន្អាក្កក់ប៉ាះ
ល់ដ្ល់វបប្ម៌ជាតិ បនាទប់មកក្តូវ
ាន្ជាតិ សាស្រ្តណាមួយយកមកបកបក្បជាភាសាររប្់ខ្ួន្សដ្ើ ល មបីស្វើការផសរវផាយកនុង ក្បសទ្យ្ណាមួយ។ លកខណ្ៈរិស្្កនុងច្លនាបរសទ្យ្ន្ិយមមាន្ៈ -
ការសផតើមសរឿងគឺសគ្រស្រសៅតាមកលវ ិ្ីសផសងៗានរប្់អនកន្ិរន្ធ បដ្លស្្បសៅ ន្ឹងជាតិសាស្រ្តរប្់សគផ្ទល់។
-
តួអងគជាតួអងាបរសទ្យ្ មាន្ស្មះបបលកៗតាមលកខណ្ៈបរសទ្យ្។
-
ក្រឹតិកា ត រណ្៍សរឿងសកើតស
-
បញ្ជ ា ទំងឡាយជាបញ្ជ ា បដ្លសកើតមាន្ស
ើងសៅបរសទ្យ្។ ើងសៅបរសទ្យ្។ វាអាច្ជាបញ្ជ ា បដ្ល
ទក់ទ្យងន្ឹងបខ្មរ បតបញ្ជ ា ខ្លះមិន្ទក់ទ្យងក៏មាន្។ -
ដ្ំសណាះស្សាយគឺតាមបបបបរសទ្យ្ វាមាន្លាយ បរសទ្យ្លាយ
វប្បធម៌ទូទៅ
ំជាមួយវបប្ម៌ ឬសា្នា
ំខ្លះផង។
28
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
១០
ីវភាពប្បច ំពថោ ជំយនឿក្នងជ ុ
១.ជាំយនឿ កាលរីយូរលង់កន្លងមក មន្ុ្សសលាកបតងជួ បក្បទ្យះាតុ ភូត្មមជាតិ សផសងៗបដ្លខ្លួន្
រុំអាច្ជំន្ះាន្ ។ សដាយមាន្ការភ័យខាលច្ ច្ំស
ះ្ន្តិ្ុខ្ មន្ុ្សសច្ះបតមាន្កតី្ងស័យ
យា៉ា ងសន្ះយា៉ា ងសនាះ ។ រួកសគបតង្ងស័យថាមាន្កមាលំងសក្ៅខ្លួន្ដ្៏ ខាលំងកាលអាច្ស្វើសអាយ
មន្ុ្សាន្ស្ច្កតី្ុខ្ ន្ិងអាច្ស្វើសអាយមន្ុ្សមាន្មេន្តរាយ ។ រួកសគចាប់សផតើមមាន្ជំសន្ឿ សលើកមាលំងទំងសនាះសេើយ្ន្មត់ស្មះ ន្ិងបសងាើតជារួបរាងសផសងៗតាម្មតថភាររប្់រួកសគ ។ កមាលំងសក្ៅខ្លួន្ទំងសនាះកាលយជាទ្យីរឹងទ្យីរលឹក ។ សដ្ើមបីាន្ស្ច្កតី្ុខ្្បាយ ។ រួកសគ
បតងស្វើអំសរើលែ ន្ិងស្វើរិ្ីបូជាបន្់ស្្ន្់ អងវរករតាមរសបៀបសផសងៗ ។ បខ្មរសយើងមាន្ជំសន្ឿសក្ច្ើន្ យា៉ា ងដ្ូច្ជា ៖
១.១.ជយំ នឿយលើប្ពលឹងម្តតយឪពុក្ មាតយឪរុកមាន្គុណ្្ៃន្់សលើកូន្ ទ្យុ កដ្ូច្ជាក្រះសៅកនុងផទះ ។ កូន្ក្តូវដ្ឹ ងគុណ្ ន្ិង្ង
គុណ្ាត់ ។ សក្កាយមរណ្កាលសៅក្រលឹងសលាកបតងបតសៅជួយបងរកាកូន្សៅតសៅសទ្យៀត ។ កូន្ៗច្ូលច្ិតត្ុំស្មញមាតយឪរុកមកសស្សាបមា្ ឬឆាលក់ជារូបក្រះ ស
ើញគុណ្សលាកជាក្បចាំ ។ ការរ ំលឹកន្ឹកស
ក់សៅបខ្សក សដ្ើមបីន្ឹង
ើញគុណ្រប្់មាតយឪរុក នាំសអាយក្រលឹងាត់
តាមជួយសអាយាន្ស្ច្កតី្ុខ្ជាន្ិច្ច ។ រាល់ថ្ងៃ្ីលកូន្ៗបតងដ្ុត្ួបសរៀបថាវយបផលស
ើ់ ន្ិង
ផ្ា ។ សរៀងរាល់ឆានំកូន្សៅបតងនាំានសៅប្ន្សក្រន្ ន្ិងបងសុកូលសៅតាមផនួរ ឬសច្តិយមាត
យឪរុក សដ្ើមបីរ ំលឹកគុណ្សលាក ្ុំស្ច្កតី្ុខ្រីសលាកន្ិងឧទ្យទិ្កុ្លសៅជួន្សលាក ។ សរលណាមាន្ទ្យុកខលំាក កូច្សៅបតងបន្់ស្្ន្់ជំន្ួយរីសលាកមុខ្សគបងែ្់ ។ ១.២.ប្ពលឹងយមបា
ដ្ូន្តាក្រមទំងញាតិកា បដ្លាន្សាលប់ាត់ បង់ជីវ ិតសៅសេើយ សៅមាន្ក្រលឹងចាំបង រកា សមើលការខ្ុ្ក្តូវសលើកូន្សៅជំនាន្់សក្កាយសអាយសដ្ើរស្្បតាមបនាទត់្ីល្ម៌្ងគម ។ សបើកូន្សៅមិន្ាន្សាររតាម្ីល្ម៌រប្់សមាសទ្យសនាះ (ស្វើខ្ុ្វគងន្ឹងសមា) ក្រលឹងសមា ន្ឹងខ្ឹង្ំា សេើយអាច្ដាក់ទ្យណ្ឌកមមសអាយ
ឺដ្ល់្មាជិកក្គួសារណាមួយ សដ្ើមបីសអាយ
មាន្ការស្សាវក្ជាវរកអនកក្បក្រឹតតខ្ុ្ ។ កំេុ្ច្ំស
ះសមាមាន្៣បបបគឺ (ខ្ុ្សមាចា្់ទ្យុំ ខ្ុ្សមាក្កមុំកសមាលះខ្ុ្សមា
ផ្ាប់មុខ្) ។ វប្បធម៌ទូទៅ
29
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 -
ខ្ុ្សមា សដាយសារកូន្សៅទ្់បទ្យងាន រេូត
ក្បកាន្់សដាយស្វើសអាយ្មាជិកណាមានក់ ក្បកាន្់ ។ កូច្សៅ្ន្ា
ប់ន្ិយាយ្តីរកាន ។ សបើសមា
ឺ សគក្តូវប្ន្សក្រន្ អងវរករ្ុំសអាយសលាក
ប់
ប់ទ្់បទ្យងានតសៅសទ្យៀត សេើយ្ុំសមាជួយអនកជំងឺ សអាយជា
្ះស្បើយរីសរលសន្ះតសៅ (ខ្ុ្សមាចា្់ទ្យុំ) ។ -
ខ្ុ្សមា សដាយសារក្កមុំបំ
ន្សលើ្ីល្ម៌សមា សដាយលួច្លាក់ទក់ទ្យងរួម
្ង្វវ្ជាមួយកសមាលះមិន្សអាយមាតយឪរុកដ្ឹងលឺ ។ សមាខ្ឹង្ំា សេើយស្វើសអាយ្មាជិក ថ្ន្ក្គួសារណាមានក់
ឺ ។ ដ្ឹងថាសមាខ្ឹង ចា្់ទ្យុំបដ្លមាន្កូន្ក្កមុំក្តូវច្ូលរួមប្វងរកក្កមុំ
ស្វើខ្ុ្ក្បថ្រណ្ីតាមរយៈបូលរងមាន្់ ។ សរលរកស ប្ន្សក្រន្សៅផទះអនកជំងឺ អងវរករសអាយសមា
ើញនារ ីស្វើកំេុ្ សគសៅនារ ីសនាះសៅ
ប់ក្បកាន្់សទ្ថ្ររ ៏តសៅសទ្យៀត សេើយ្ុំសអា
យអនកជំងឺាន្ជា្ះស្បើយដ្ូច្សដ្ើម (ខ្ុ្សមាក្កមុំកសមាលះ) ។ -
ខ្ុ្សមា សដាយសារក្បរន្ធផិតកបត់បីសត ៅមាន្្ហាយ ។ សដ្ើមបីរកមុខ្អនកក្បក្រឹតត
ខ្ុ្ក្បថ្រណ្ីសគស្វើរិ្ីដ្ូច្ “ខ្ុ្សមាទ្យី២” បតសគរកបតកនុងច្ំសណាមនារ ីមាន្បតីសេើយ ។
សដ្ើមបី្ុខ្សក្ច្ើន្ ្មាជិកក្កុមញាតិទំង៧ ្នាតន្ក្តូវរួបរួមសាមគគីានសាររតាម
ក្បថ្រណ្ី រ ំលឹកគុណ្មាន្មាតាបិតា សមា......បដ្លាន្សាលប់ាត់បង់ជីវ ិតសៅសេើយ សដាយសារការសាររបូជា ន្ិង ស្វើបុណ្យបញ្ូច ន្កុ្លសៅជូន្សលាកកុំបីសភលច្ ។ ១.៣.ជំយនឿយលើជួរជំបួរ (ក្រលឹង)
-
កនុងវងសក្តកូ លន្ីមួយៗ មាន្ជួរជំបួររីរយា៉ា ង ៖
ជួរជំបួរខាងមាតយ ឬ លាក់សាខាងមាតយ (ឬអារកសខាងមាតយ) ជួរជំបួរខាងឪរុក ឬ លាក់សាខាងឪរុក (ឬអារកសខាងឪរុក)
បខ្មរបុរាណ្ កាលណាមាន្មន្ុ្សកនុងក្គួសារណាមួយ
ឺ សេើយក្គូទយក្តួវក្តង់ជួរ
ជំបួរខាងមាតយ ឬ ខាងឪរុកស្វើ ាត់បតងចាត់តាំងរិ្ីក្បគុំសខាមច្ ឬ រិ្ីសលៀងអារកស សដ្ើមបីលួង សលាមសខាមច្ ជួរជួបំរសអាយ
ប់ខ្ឹង្ំាន្ឹងកូន្សៅ បដ្លាន្ក្បក្រឹតតខ្ុ្វគងប៉ាះ
ល់ដ្ល់
ក្រលឹងដ្ូន្តាសដាយមាន្សរៀបច្ំប្ន្សក្រន្កំដ្រសដាយសភលងអារកសសៅខាងសលើផទះ ។ ១.៤.ជំយនឿយលើប្គូបាធាយ (ក្រលឹង) ក្គូបដ្លធ្លលប់មកសសាតះ (ក្គូ្ំសដាះ) ក្គូបសក្ងៀន្សមើលជំងឺ ក្គួបសក្ងៀន្មន្តអាគម ក្គូ បសក្ងៀន្រាំ តន្តន្តី គុន្ក្បដាល់ជាសដ្ើម ... សគសជឿថាសក្កាយសរលសាលប់សៅក្រលឹងសលាក បតងបត ជួយរកា្ិ្សគណ្តសៅសទ្យៀត ។ សបើក្គូទយថាអនកជំងឺក្តូវសខាមច្ក្គូា្ាយ រិស្្ក្គូ្ំសដាះក្បកាន្់ស្វើសអាយ វប្បធម៌ទូទៅ
ឺសគ
30
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ក្តូវសលៀងក្គូ ឬ សលៀងឯដ្ី ឬ សលៀងច្ំន្ី សដ្ើមបីសអាយសលាកផលំុដ្ករិ្ររសច្ញរីអនកជំងឺ
ក្គូា្ាយក៏មាន្គុណ្ណា្់បដ្រ ្ិ្សគណ្ក្តូវបតរ ំលឹកន្ឹងគុណ្សលាកជាក្បចាំ
សដាយមាន្ដ្ុតសទ្យៀន្្ូប ថាវយផ្ា បផលស
១.៥.ជំយនឿយលើអនក្ដ្ូន-អនក្តា
ើ ផង សដ្ើមបីស្ច្កតី្ុខ្្ិរ ី្ួ្ីត ។
បខ្មរសយើងសជឿថា អនកតាមាន្កមាលំងរូបកណា្់ មាន្មេិទ្យិធរ ឹទ្យធិអសាចរយ ។ អនកតាគឺជាបុរវ ជន្បដ្លជាអនកកាប់ឆាារថ្ក្រកសាងភូមិស្្ុកដ្ំបូងបងែ្់ឬសមកន្តនាទញ សមទ្យ័រខាលំងរូបកបដ្ល ាន្សាលប់សៅកនុងបុរវសេតុជាតិមាតុភូមិជាសដ្ើ ម ។ អនកតាខ្លះមាន្ខ្ទមសរាង អាស្្ម ជាលំសៅ អនកតាខ្លះាមន្លំសៅសទ្យ ។ អនកតាមាន្ឋាន្ៈមិន្ស្មើានសទ្យមាន្ជាន្់មាន្ថានក់តាមលំដាប់ លំសដាយ ... ។ អនកតាបខ្មរ សៅ
្សរញក្បសទ្យ្កមាុជាក្គប់ក្ច្កលាក ដ្ូច្ជា តាមភូមិ វតត
អារាម វាលបស្្ច្ំការ ថ្ក្រភនំក្កំងម ទ្យសន្ល ្ទឹង បឹងបួ ្មុក្ទ្យ សដ្ើមស
ើ ្ំៗទ្យីទ្យួលខ្ា្់ៗជាសដ្ើម ។
អនកតាសៅភូ មិណា ជាអនកទ្យទ្យួលបន្ទុកសមើល
ការខ្ុ្ក្តូវបងរកាភូមិសនាះ ។ សបើអនកណាស្វើអំសរើមិន្គបបីសៅសលើអនកតា អនកសនាះន្ឹងទ្យទ្យួល ទ្យណ្ឌកមម ។ សក្កាយរីប្ន្សក្រន្រួច្សេើយ សគក៏ ាន្ជា្ះស្បើយស
ើងវ ិញ ។ អនកស្្ុកច្ូលច្ិ តតសៅបន្់ស្្ន្់អនកតា្ុំសអាយាន្្ុខ្
្បាយ សអាយដ្ំណាំាន្ផលបផលផ្ាលែ សអាយ្តវ
េន្ៈក្ា្ចាកជំងឺសអាយមាន្ទ្យឹក
សភលៀងក្គប់ក្ាន្់ កុំសអាយ្តវ្ុីដ្ំណាំ កុំសអាយមាន្ច្មាំងកុំសអាយមាន្អ្ន្តិ្ុខ្ជាសដ្ើម ។ តំបន្់ខ្លះសគស្វើរិ្ីបុណ្យស
ើងអនកតា ក្បចាំឆានំយា៉ាងគក្គឹកគសក្គង សដ្ើមបី្ុំស្ច្កតី្ុខ្រីអនកតា
ជាសដ្ើម ។ ឧទេរណ្៏ៈ ស្មះអនកដ្ូន្ ន្ិង អនកតាខ្លះៗ ៖ យាយសទ្យរ. សលាកយាយដ្ូន្តី. ជំទវសៅ៉ា. អនកតាសម-្. អនកតាចា្់ស្្ុក. អនកតា
មាច្់ទ្យឹកមាច្់់ដ្ី. អនកតាទ្យឹក. ាយាប(អារកសទ្យឹក) អនកតាភនំ (អារកសភនំ) អនកតាមាច្់ថ្ក្រ (អារកស ថ្ក្រ) បង់បត់ អ្់សលាក អនកតាក្រះភូម អនកតា្ួន្ផ្ា (សៅតាម្ួន្្ំៗ) អនកតា្សងវៀន្ (ក្បដាល់ ...) -ល- ។
១.៦.ជំយនឿយលើបារមី
បខ្មរសយើងសជឿថា ទ្យ្ារមីបដ្លជាគុណ្ជាតិដ្៏លវែ ិស្្ បដ្លនាំសអាយក្រះស
្ិ្តវ
ាន្ក្តា្់ដ្ឹង ជាកមាលំងសក្ៅខ្លួន្ដ្៏ ខាលំងកាលជួយមន្ុ្សសអាយាន្រួច្ផុ តរីស្ច្កតីទ្យុកខ្រវបបប យា៉ា ង ។ បខ្មរសយើងកាលណាមាន្ទ្យុកខលំាក បតងបតសៅកាន្់កបន្លងបដ្លសគសជឿថាមាន្ារមី សដ្ើមបីបន្់ស្្ន្់សអាយជួយរ ំសដាះទ្យុកខ ។ កាលសបើាន្្សក្មច្សេើយ សគក៏សៅលាបំណ្ន្់ច្ំស វប្បធម៌ទូទៅ
ះ
31
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 មុខ្ារមីសនាះវ ិញ សដាយថាវយសក្គឿង្កាារៈសផសងៗ ន្ិងសភលងរិណ្
ទ្យយតាមទ្យមាលប់ ។
ភាគសក្ច្ើន្”ារមី” សក្ច្ើន្ន្ិយាយ្ំសៅសៅរកក្រះរុទ្យធបដ្ិមា ឬ ទ្យីណាបដ្លមាន្រុទ្យធ បដ្ិមា្ំៗ មាន្រុទ្យធបដ្ិមាសក្ច្ើន្អងគ សដ្ើមស
្ ្តវខ្លះបដ្លទក់ទ្យងន្ឹង ក្រះរុទ្យធឬក៏ ទ្យីតាំងសផស
ងៗ បដ្លសគចាត់ទ្យុកថាមាន្មេិទ្យិធរ ឹទ្យឹធ្ណ្ិឋ តសៅជាសដ្ើម ។ ដ្ូច្សន្ះារមីសក្ច្ើន្្ណ្ិឋ តសៅកនុង ទ្យីវតត ក្រះវ ិហារ ក្រះរាជវាំង សដ្ើមស
្្ំៗ ្តវសា(ទក់ទ្យងន្ឹងក្រះ្មណ្សាតម) ្តវអ
សណ្ើត ក(ទក់ទ្យងន្ឹងក្រះក្សសា (ន្ិងទ្យី្កាារៈសផសងៗសទ្យៀត ដ្ូច្ជាៈ -
ក្រះអងគដ្ងសកើ (មុខ្ក្រះបរមរាជវាំង ច្តុមុខ្) ក្រះអងគវ ិហារ្ួគ៌ (សៅកនុងសខ្តតកណា ត ល) ក្រះអងគ ក្ករុំ
ួក (សៅកនុងសខ្តតក្កសច្ះ)
ក្រះអងគសាវយក្ជុំ (សៅកនុងសខ្តតសាវយសរៀង)
ក្រះអងគនាងសច្កនាងច្ម (សៅកនុងសខ្តតស្ៀមរាប) ទ្យ្ារមីវតតកសនាថរ (សៅកនុងសខ្តតកំរត)
ទ្យ្ារមីក្រះអងគភំ្ ន ន្ទុក (សៅកនុងសខ្តតកំរង់្ំ) ....... ។
១.៧.ជំយនឿយលើរយបៀន (មន្តអាគមាថា)
កយ្័កិ្ ត ិទ្យិធ បដ្លសគសរៀន្តៗមក ្ក្មាប់ប្ក សសាតះ ផលំុសអាយសកើតស្ច្កតី្ុខ្្ះ
ជារីជំងឺ សអាយមាន្មេិទ្យិធរ ិទ្យធជាសដ្ើម សៅថា “មន្តអាគមាថា” ។ រសបៀន្សន្ះមាន្សក្បើសផសងដ្ូច្ ជា ៖ ក.ាថា្ក្មាប់ការ
រខ្លួន្ៈ
-ាថា្ក្មាប់ដា្់កបន្សងយ័ន្ត កថាយ័ន្ត អាវយ័ន្តសតជះ -
ាថាក្បក់រលសលើកកមាលំងច្ិតតសអាយកាលហាន្
-
ាថាបំភាន្់សាមរតី្ក្តូវសអាយ្លុត
-
ាថាមន្តអង័ន្ការ
រន្ឹងអំសរើ អាប្មប់
-
ាថាបំាំងបភនក្ក្តូវមិន្សអាយសមើលស
ើញ
-
ាថាក្រះកំចាយ បន្ទន្់ច្ិតត្ក្តូវសអាយកាលយជាមិក្ត-ល- ។ ខ្.ាថា្ក្មាប់្ក្ូ តសសាតះ ផលំុ សស្សាច្ទ្យឹកៈ -ាថាសសាតះ ្ាឹក សក្គច្ សេើម
-
ាថាសសាតះសកមងភា្ក់ភ័យ យំយប់
-
ាថាសសាតះផលំុ រិ្ខ្នុរ កម រងបបកទ្យឹក ឬ បូ ្ខ្នុរ
វប្បធម៌ទូទៅ
32
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 -
ាថាផលំុរងបភនក របរបភនក ាថាសសាតះ បភនក
ឺ សេើម
ាថា្ូក្តសស្សាច្ទ្យឹក (អំសរើអាប ្មប់ ស្នេ៏ មន្ុ្សវាួត)
ាថាសសាតះរិ្ រលាកសភលើង ឬ សសាតះផលំុសាលាបទ្យន្-ល- ។
គ.ាថាបង្វារៈ
-កុំសអាយរ្់ច្ឹក -
កុំសអាយសខាមច្លង សខាមច្្ងាត់
-
កុំសអាយ្ុបិន្អាក្កក់
-
កុំសអាយជួបន្ឹងអរមងគល -ល- ។ .ាថាមន្តស្នេៈ៏ -ច្ំា៉ាលិន្សថាង
-
សារ ិកាលិន្សថាង
-
ស្នេ៏មុខ្(សមករវ ឹក)
-
មន្តសារ ិកា-ល- ។ ឧទេរណ្៏ សៅឆានំ១៩៨៧ តា ្ុខ្ សៅភូមិបខ្្រ
ុំ
ូរន ស្្ុកក្រះសន្ក្តក្រះាត់ាន្
សអាយាថាមន្តស្នេ៏ថា”ឪមៈវលលីជុំក្ទ្យន្ំ បងគួយក្រះឥន្ទសលាកជួយររថ្ងៃជួប ...”។ (្ូក្ត៧ច្ប់ សៅរីសលើខ្យល់ផំុដា ល ក់អនកណាបដ្លខ្លួន្សរញច្ិ តត)។ ង.យ័ន្សត ផសងៗ
-យ័ន្ត្ិទ្យិធរលៈ មាន្អំណាច្ ្ក្តូវខ្លបខាលច្ -
យ័ន្ត្ិទ្យិវា ធ ្ន៏ៈ មាន្អាន្ុភារខ្ាង់ខ្ា្់ សខាមច្បិសាច្មិន្ហាន្សបៀតសបៀន្
-
យ័ន្តបណ្ូត លបិដ្កៈ មាន្អាន្ុភារសក្ច្ើន្យា៉ា ង
-
យ័ន្ត្បក្មករាជ្ីហាៈ មាន្អំណាច្សតជះសក្ច្ើន្
-
យ័ន្តច្កាវតតិសារាៈ រកាសអាយរុងសរឿងផុតរីសទ្ទ្យណ្ឌ
-
យ័ន្តទ្យិរវច្ក្កៈ រកា្ិរ ី្ួ្ីក ត ុងក្គួ ន សារ
-
យ័ន្តក្តីសន្ក្ត្ិសងាៈ មាន្្ុភមងគល
-
យ័ន្តមណ្ីច្ិនាតៈ ស្វើសអាយ្ក្តូវរាាទ្យច្ូលច្ិតត
-
យ័ន្តបញ្ចរុទធៈ ស្វើសអាយក្តូវរាាទ្យរុំាន្
-
យ័ន្តក្បជុំធ្លតុៈ បង្វារអាប្មប់ អំសរើក្បទ្យួ្រា៉ា យ .......
វប្បធម៌ទូទៅ
33
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 -
យ័ន្តមហានាមៈ +បង្វារសចារយង់
ង ន កុំសអាយច្ូលផទះ
+កុំសអាយ្ក្តូវក្បមាងាន្សអាយមាន្សករស្ ត ម ះលបី -យ័ន្តទវទ្យ្គុណ្ៈ បន្ាប្ិលប៏មន្តអាគមអនកដ្ថ្ទ្យ (អំសរើអំ -យ័ន្តសតជះ បង្វារសខាមច្ក្
ន្់ អាប្មប់ក្
យបិសាច្)
យបិសាច្
-យ័ន្តអង័ន្ៈ +បសញ្ចៀ្សក្គឿងអាវុ្(យ័ន្តអង័ន្ ក្រះ៥អងគ....) +បន្ាប្ិលប៏មន្តអាគមរប្់អនកដ្ថ្ទ្យាន្ទំងអ្់ (យ័ន្តស្តច្អង័កាល៦) +ស្វើសអាយគង់ប្បក សាច្់ វែឹង -យ័ន្តក្កួច្ៈ បង្វារសភលើងសវះ -យ័ន្តទ្យង់ជ័យៈ ជួយទ្យីតាំងបនាទយសអាយផុតរីទ្យុកខភ័យ -យ័ន្តមហាទ្យមៃន្់ៈ ស្វើសអាយមាន្ទ្យមៃន្់្ៃន្់ សដ្ើមបីកសមទច្្ក្តូវ ។ កំណ្ត់្ំាល់ៈ ាថា ន្ិង យ័ន្តទំងសន្ះ រូបក្កតិ្ិទ្យិា ធ ន្ លុះក្តាបតអនកទ្យទ្យួលាថា ន្ិង យ័ន្តទំងសនាះមាន្្ីល្ម៌ខ្ាង់ខ្ា្់ ដ្ឹងគុណ្ក្គូ ឪរុកមាតយជាន្ិច្ចសេើយរុំមាន្ស្ច្កតី ក្បមាងស
ើយ ។
១.៨.ជំយនឿយលើសរិ ីសួសជ ី ត ័យមងគល បខ្មរសយើងសជឿថា ្ិរ ី្ួ្ីជ ត ័យមងគលសកើតស
ើងសដាយសារៈ
ក.ការក្បក្រឹតតា ត មសរលសវលា -សរលក្រឹក
្ិរ ី្ួ្ីត សៅក្តង់មុខ្
-
សរលថ្ងៃក្តង់
្ិរ ី្ួ្ីត សៅក្តង់ក្ទ្យូង
-
សរលយប់
្ិរ ី្ួ្ីត សៅក្តង់សជើង ។
ខ្.ការសក្បើរណ្៌ក្តឹមក្តូវតាមថ្ងៃ -ថ្ងៃអាទ្យិតយ
សក្បើរណ្៌ ក្កេមខ្ចី ឬចា្់
-
ថ្ងៃច្ន្ទ
សក្បើរណ្៌ សលឿងទ្យុំ
-
ថ្ងៃអង្វគរ
សក្បើរណ្៌ សាវយ
-
ថ្ងៃរុ្
សក្បើរណ្៌ ្ុីសលៀប
-
ថ្ងៃក្រេ្បត
សក្បើរណ្៌ ថ្បតង (ក្តួយសច្កខ្ចី)
-
ថ្ងៃ្ុក្ក
សក្បើរណ្៌ សខ្ៀវ
-
ថ្ងៃសៅរ ៏
សក្បើរណ្៌ ក្រីងទ្យុំ។
គ.ការសាររដ្សងាើមរ្់ក្បចាំថ្ងៃ វប្បធម៌ទូទៅ
34
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 -ថ្ងៃអាទ្យិតយ
ដ្សងាើមរ្់ សៅទ្យិ្ឧតតរ
-
ថ្ងៃច្ន្ទ
ដ្សងាើមរ្់ សៅទ្យិ្ន្ិរតី
-
ថ្ងៃអង្វគរ
ដ្សងាើមរ្់ សៅទ្យិ្សាន្
-
ថ្ងៃរុ្
ដ្សងាើមរ្់ សៅទ្យិ្បូរ៌
-
ថ្ងៃក្រេ្បត
ដ្សងាើមរ្់ សៅទ្យិ្អាសគនយ៏
-
ថ្ងៃ្ុក្ក
ដ្សងាើមរ្់ សៅទ្យិ្
-
ថ្ងៃសៅរ ៏
ដ្សងាើមរ្់ សៅទ្យិ្ទ្យកសិណ្។
យ័រយ
តាមជំសន្ឿ ដ្សងាើមរ្់មាន្ក្បសយាជន្៏្ក្មាប់ អន្ុវតតកុងរិ ន ្ីជួន្បរ ន្ិ ងកនុងការស្វើដ្ំសណ្ើរ
សអាយមាន្្ិរ ី្ួ្ីត ន្ិងសជាគជ័យតាមបំណ្ងក្ាថាន។ អនកស្វើដ្ំសណ្ើរសៅទ្យីឆាៃយសៅទក់ទ្យង ការង្វរ សៅរក្ុីជាសដ្ើមបតងបតសាររតាមដ្សងាើម រ្់សៅថ្ងៃន្ីមួយៗ។ .ឬកសថ្ន្ថ្ងៃ ន្ិង បខ្ក្បចាំឆានតា ំ មមហា្ន្តង្វាន្ត -
ឧទរណ្៏ កនុងឆានំ២០០២(ឆានំមមីច្តាវ្័ក) ថ្ងៃសៅរ ៏
ន្ិង បខ្មា
ជាស្តច្
-
ថ្ងៃរុ្
ន្ិង បខ្កតតិក ជាអ្ិបតី
-
ថ្ងៃអង្វគរ
ន្ិង បខ្សច្ក្ត ជាឧតាត
-
ថ្ងៃ្ុក្ក
ន្ិង បខ្សច្ក្ត ជា
ល ុប។
កនុងរិ្ីបុណ្យសផសងៗ (ស្វើបុណ្យទន្ ្ូក្តមន្ត សលើកផទះ ជីករសត ត ក្គឹះផទះ បញ្ុច ះធ្លតុ....)
សគសច្ៀ្វាងថ្ងៃ ឧតាត ថ្ងៃ តាមឆានំន្ីមួយៗ។
ល បខ្ឧតាត ន្ិ ង ុប
ល ក្បចាំឆានំបដ្លមាន្បច្ងកនុងមហា្ន្តង្វាន្ត ុប
ង.ការសដ្ើររ័ទ្យជ ធ ុំវ ិញ
ការសដ្ើររ័ទ្យធជុំវ ិញវតថុអវីមួយ ក្បក្រឹតតសៅសដ្ើមបីសអាយមាន្្ិរ ី្ួ្ីត ឬ សដ្ើមបី្ំបដ្ងស្ច្កតី
សាររស្្លាញ់ ៖ -
ទ្យកខិណារ័ត ឬ ទ្យកខិនាវដ្ត ឬ ក្បទ្យកសិណ្ គឺដ្ំសណ្ើរបដ្លសដ្ើររ័ទ្យធជុំវ ិញវតថុអវី មួយសដាយសអា
-
ឧតតរារ័ត ឬ ឧតតរាវដ្ត គឺដ្ំសណ្ើរបដ្លសដ្ើររ័ទ្យធជុំវ ិញអវីមួយសដាយវតថុសនាះសៅខាងសវវងថ្ដ្ៈ
យវតថុសនាះសៅខាងសាតំថ្ដ្ៈ ស្វើក្បទ្យកសិណ្ ឬ សដ្ើរទ្យកសិណ្ក្រះវ ិហារបីជុំ ។
បេរ្រជាឧតតរារ័ត បីជុំារាំកំរួល រួច្សេើយសលើក្រសៅតំកល់សលើសជើងងារ ។ ច្.បំរាមបុរាណ្ អាទ្យិតយច្ុះរសត ត វប្បធម៌ទូទៅ
ហាមកប់សខាមច្ថ្ងៃអាទ្យិតយ
35
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ច្័ន្ទច្ុះផលូវ
ហាមសលើកផលួវថ្ងៃច្័ន្ទ
រុ្ច្ុះភូមិ
ហាមសលើកដ្ីភូមិថ្ងៃរុ្
ក្រេ្បតីច្ុះថ្ក្រ
ហាមទ្យិញ ឬកាប់ស
្ុក្កច្ុះដ្ំសណ្ក
ហាមផសំដ្ំសណ្កថ្ងៃ្ុក្ក
សៅរ ៏ច្ុះទ្យឹក
ហាមរក្ុីផួវទ្យឹ ល កថ្ងៃសៅរ ៏។
អង្វគរច្ុះសភលើង
ច្ំស
ហាមដ្ុតសខាមច្ច្ំថ្ងៃអង្វគរ ើ ស្វើផទះ
ះការហាមសន្ះ ្ក្មាប់បតថ្ងៃដ្ំបូងសទ្យ ដ្ូច្សលើកភូមិមួយច្បដ្ំបូងកុំស្វើថ្ងៃរុ្ ឬផសំ
ដ្ំសណ្កដ្ំបូងកុំយកថ្ងៃ្ុក្ក-ល-។ តសៅថ្ងៃមុខ្ថ្ងៃរុ្ ្ុក្កសក្កាយមិន្អីសទ្យ ។ ១.៩.ជំយនឿយលើរបស់សក្តិសទ ិ ធិ
រប្់្កតិ្ិទ្យិជា ធ រប្់ខាលំងរូបក អាច្ជួយអនកបងរការប្់ទំងសន្ះ សអាយរូច្ផុតរីភ័យ យន្តរាយសផសងៗាន្ដ្ូច្ជាៈ ការ -
បច្កាច្់ គឺជាបច្បដ្លសមដ្ំរ ីកាច្់សចាលខ្លួន្វាសៅជាប់ន្ឹងសដ្ើមស
រខ្លួន្សអាយរួច្ផុតរីស្ច្កតីអន្តរាយ។
ខានយតាន្់ គឺជាខានយរប្់្តវក្ជូកថ្ក្រ ។ ខានយ្មមតាមាន្ក្បសយាជន្៏ខាងកនុងមិ ន្រូបក
សទ្យ ។ ឯខានយបដ្លដ្ុះស ្កតិ្ិទ្យិធ្ក្មាប់ការ -
ើ រ្់។ វាជារប្់
ើងាមន្ក្បសហាងខាងកនុងសៅថាខានយតាន្់ ។ វាជារប្់ក្តជាក់ក្តជុំ
រខ្លួន្ ។
ន្ងរួន្ គឺ ជាវតថុមួយ(រួបក្រះ រូបរាងដ្ូច្ក្រះ........)បដ្លមាន្សៅកនុងសាច្់ស
ើ បិទ្យជិត
ដ្ូច្ជា នាងរួន្កនុងបសញ្ែើបកែក សដ្ើមឬ្សីជាសដ្ើម ។ នាងរួន្ជួយបំ ាំងខ្លួន្រី ្ក្តូវ......។ -
កណា ត ញ់ ឬ ្ក់ដាញ់ គឺជាដ្ុំ្ក់ក្កញញ់ចាក់បស្្ះបដ្លសគរាប់អាន្រកាទ្យុកជាសក្គឿង
ការ
រខ្លួន្សដាយសគយល់ថាជារប្់រួបក្័កត្ិទ្យិធ។
រប្់ទំងសន្ះជួយសអាយក្តជាក់ក្តជុំ មិន្សអាយមាន្អន្តរាយដ្ល់អនកបងរកា។ អនកបង រកាវតថុទំងសនាះ ក្តូវក្បកាន្់អំសរើលែ សទ្យើបរប្់សន្ះផតល់ផលលែដ្ល់ខ្ួន្ ល ។ ១.១០.ជំយនឿយលើថ្ន ំស័ក្ស ិត ទ ិ ិធ
បខ្មរសយើងសជឿថាមាន្ថានំស្វើសអាយមន្ុ្សអង់អាច្មាន្សាច្់ជាប់្ិត វ កាប់មិន្មុត។ -
ថានំគង់ាន្មកអំរីការដាំ្បល ផនកសផសងៗថ្ន្រុកខជាតិ រិស្្ៗបញ្ូច លានតាមថ្ងៃរិស្្
សដាយមាន្ការ្ូក្តាលីរ័ទ្យធ្ីមាសរល្លន្ិង្ូក្តដា្់ថានំមុន្សរលសបៀមផង។ -
ថានំគង់ាន្សកើតមកអំរីការប្កមន្ត”វងសដាន្សមអា
ត់” សលើក្បទលរិស្្។ កាល
ណាសគ្ុីក្បទលសនាះ សគក៏មាន្ប្បក្វិតកាប់មិន្មុត។ វប្បធម៌ទូទៅ
36
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 -
ថានំគង់សកើតាន្មកអំរីការក្តាំបផនករុកខជាតិ ន្ិង ្តវរិស្្កនុងស្សា១សស្្ះសដាយមាន្
រ័ទ្យធ្ីមាសរៀបរណា ត ប់ក្គួ ន្ិង្ូក្តាលីរាល់សរលផឹក ។ សរលផឹកអ្់ស្សា១សស្្ះសនាះ សគក៏ មាន្ប្បក្វិត ។ -
ថានំគង់(វាយមិន្ង្វប់)សកើតមករីការបបរផសំរវាងបផនកថ្ន្រុកខជាតិ រិស្្ៗ្តវរិស្្ៗ
ន្ិងទ្យឹក្សន្សើមស្្ួវនាងគង់។ សរលផឹកក្តូវ្ូក្តាលី៧ច្ប់ សដាយមាន្សរៀបរណា ត ប់ក្គូផង ។ -
ថានំគង់សកើតមករីការដាំលាយាន ថ្ន្ឬ្ស
ើ រិស្្ៗសក្ច្ើន្យា៉ា ង សដាយមាន្រ័ទ្យធ្ីមា
ផង។ ក្តូវសរៀបរណា ត ប់ក្គូវ សៅកបន្លងផឹកថានំ។ --
ថានំគង់សកើតរីការក្តាំក្បមាត់្តវ៧មុខ្កនុងស្សា។ ថានំសន្ះរូបកស្វើសអាយប្បក្វិត។
សដ្ើមបីរកាខ្លួន្សអាយរូបក មន្ុ្សគង់ក្តូវក្បក្រឹតតអំសរើលែ រ ំលឹកន្ឹកគុ ណ្ក្គូ ន្ិងអនកមាន្
គុណ្ជាន្ិច្ច។
១.១១.ជំយនឿយលើប្គូទាយ កនុងភូមិន្ីមួយៗសគចាត់ ទ្យុក ក្គូទយជាទ្យីក្បឹកា្ំខាន្់ ណា្់ សក្
ះាត់សច្ះកបូន្ទយ
ជួយសគកនុងសរលមាន្អា្ន្ន សរលមាន្បុណ្យទន្ ឬ សរលស្វើរិ្ីតាមទ្យំសន្ៀមទ្យំ លាប់ក្បថ្រណ្ី សផសងៗដ្ូច្ជា ៖ -
សរលាត់រប្់របរសាក្កបី........ ក្គូទយគន្់គូរកទ្យិ្បដ្លសគក្តូវសៅរកសអាយស
-
សរលណាកនុងក្គួសារមិន្្ូវាន្្ុខ្កាយ្បាយច្ិតត សដាយក្បការសផសងៗក្គូទយ
មកវ ិញជាសដ្ើម។
ើញ
គន្់គួររកសមើលសជាគជតារា្ី សដ្ើមបីស្វើរិ្ីសលើករា្ី រ ំសដាះសក្ាះ សយាងសក្ាះ.......។ -
សរលរកគូសក្រង ក្គួទយគន្់គូររកសរលសវលាមកដ្ល់ ទ្យិ្ថ្ន្គូសក្រងកំរុងរ្់សៅ ។
-
សរលសរៀបមងគលការ ក្គូទយគន្់គូររកថ្ងៃជាសវលាលែ ្ំរាប់គូសាវមីភរ ិយាអាច្រ្់សៅ
ជាមួយានរេូតដ្ល់អ្់មួយជីវ ិត តាមកបូន្អា
េ៏រិ
េ៏ ដ្ូច្ជាសមើលសរលសវលារា្ីសច្ក
មា្ សខ្នើយទ្យឹមជាសដ្ើម។
១.១២.ជំយនឿយលើសត្វ បខ្មរសយើងក៏ដ្ូច្ជន្ជាតិសគដ្ថ្ទ្យបដ្រ សជឿថាមាន្តំណ្បខ្សស្្ឡាយរីដ្ូន្តា បដ្លជា្
តវ។ បខ្មរសយើងសជឿថា សដ្ើមតំណ្បខ្សស្្ឡាយរប្់ខ្ួន្ ល គឺ្តវរ្់ ឬ នាគ។ សក្ៅរីសន្ះមាន្
្តវ មាន្់ សា បងាួយ ក្កបី ដ្ំរ ី បកែប ជាសដ្ើម។ កាលសបើសគសជឿសលើ្តវណាមួយរួកសគ(បុគគល ក្កុម មន្ុ្ស ឬ កុល្មា័ន្ធ) ក្តូវបតសាររបូជា សក្ ហាមការប៉ាះ វប្បធម៌ទូទៅ
ះ្តវសនាះផតល់ស្ច្កតី្ុខ្សអាយសគ ។ សគ
ល់្តវសនាះ។ សបើន្រណាមួយសាលប់្តវក្បសភទ្យសនាះ ឧបក្ទ្យរច្ថ្ក្ងន្ឹងសកើតស
37
ើ
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ង។ សដ្ើមបីរ ំសដាះសក្ាះសគក្តូវស្វើរិ្ីប្ន្សក្រន្ច្ំស
ះ្តវសនាះ ។
ក.ជំសន្ឿសលើ្តវរ្់ ឬ នាគ បខ្មរសយើងសជឿថា ្តវរ្់ ឬ នាគ ជា្តវ្័កិត្ិទ្យិធ សក្ ក។ សគសជឿថាន្គរសាក្លក សកើតស
ះមាន្អំណាច្ខាលំរូបកកនុងសលា
ើងសដាយសារស្តច្នាគបញ្ជសអាយរលស្នានាគ បដ្ល
មាន្រ ិទ្យិធបងខះទ្យឹកសអាយសាក សដ្ើមបីបសងាើតជាបដ្ន្ដ្ី្ំទ្យូលាយ្ក្មាប់ ក្រះរាជបុក្តី ”នាងនាគ” ន្ិងក្រះរាជ្ុណ្ីសា”ក្រះសថាង” ។ សក្កាយមកក្រលឹងនាងនាគកាលយជាក្រះភូមរកាន្គរ មាន្ ារមីសច្សាតខាលំងណា្់ ។ ក្រលឹងនាគអាច្ន្ិមិត ម ជានារ ីសភទ្យ។ រាល់យប់ក្រះរាជាបតងបតច្ូលផទំ ជាមួយនាគសនាះកនុងក្ាងគមា្ រិស្្កណា ត លក្ាសាទ្យ។ សបើក្រលឹងសនាះរុំមកសទ្យ សក្ាះ
ថានក់ន្ឹងសកើតមាន្ដ្ល់ក្រះជនាមយុក្រះរាជា ។ សៅយប់ណាមួយសបើក្រះរាជាមិន្យាងសៅកាន្់ ក្ាងគសនាះសទ្យ អរមងគលន្ឹងសកើតស
ើងភាលមៗមិន្ខាន្។
ខ្.ជំសន្ឿសលើ្តវដ្ំរ ី បខ្មរសយើងសជឿថា ដ្ំរ ីជា្តវ្័កិ្ ត ិទ្យិធមួយក្បសភទ្យបដ្រ សក្
ះវានាំមកន្ូវស្ច្កតី្ុខ្ ន្ិង
ជ័យជំន្ះកនុង្មរភូមិ។ ភលុកវាជារប្់្័កិ្ ត ិទ្យិធក្តជាក់ក្តជុំ ន្ិងជាថានំបកសរាគដ្៏រូបក។ ដ្ំរ ីជាអនកដ្ឹកនាំ
កយក្ាប់បំណ្ងរប្់បុរវបុរ្ៈ កនុងការសាង្ង់ផទះ ឬ កសាងភូមិ
ស្្ុក សគក្តូវ្ួរក្ទ្យមាក់ដ្ំរ ីជាមុន្ ។ សរលយប់សៅកបន្លងសាង្ង់ សបើដ្ំរ ីសៅស្ៃៀម សគសជឿថា អនកតាមាច្់ទ្យឹក មាច្់ដ្ីយល់ក្រម។ សបើដ្ំរ ីសៅមិន្ស្ៃៀមក្តង់កបន្លងសាង្ង់ សគសជឿថាអនកតា មិន្យល់ក្រម ។ កនុងការសក្ជើ្សរ ើ្ក្រះមហាកសក្ត ដ្ំរ ីជាអនកទ្យទ្យួលបន្ទុក ឯមន្តន្តីរាជការក្ាន្់បតជាអនកបេ
រេមប៉ាុសណាណះ។
សបើយល់្បតិស
ើញដ្ំរ ី មុខ្ជាមាន្សភលៀងធ្លលក់រុំខាន្ ។
១.១៣.ជំយនឿយលើសក្មមភាពយសសងៗរបស់សត្វ ក.្សមលង្តវ
ចា្់ៗបខ្មរធ្លលប់សជឿថា បខ្លងស្សាក សមៀម លលកសខាមច្ ជាអនកនាំសាររប្់សខាមច្ក្ បិសាច្ ។ សបើវាទ្យំយំសៅសលើដ្ំបួលផទះ ឬ សៅសលើសដ្ើមស ន្ឹង
ឺ្ៃន្់ ឬ ក៏សាលប់ជាមិន្ខាន្។
-
សបើ្តវឪ
យ
ើ ជិតផទះណាមួ យ មន្ុ្សកនុងផទះសនាះ
សាយំបបរមុខ្សៅទ្យិ្ណា អនកស្្ុកសៅទ្យិ្ន្ឹងមាន្ជំងឺ រ ំបល់សាលប់រង្វគល
ដ្ូច្ជា អា្ន្នសរាគ ទ្យុរភិកស អត់ឃ្នលន្ជាសដ្ើម។ -
សបើសគលឺ្តវក្តស្ះយំ “កិក!កិក” ញប់រសន្ថើន្សនាះ សគន្ឹងមាន្លាភ។
វប្បធម៌ទូទៅ
38
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ញ។ -
សបើ្តវបកែកបូល សគបតងសជៀថា បងបែូន្ក្គួសារបដ្លឃ្នលតសៅឆាៃយន្ឹងវ ិលក្ត
សបើលឺ្តវតុកបកយំតិច្ជាង៧មា៉ា ត់ មាច្់ផទះន្ឹងមាន្រា្ីដាក់។ ក្តូវសដ្ញវាសច្ញ។ សបើវា
យំសលើ្ចាប់រី៧មា៉ា ត់ស -
ប់មកវ ិ
ើងសៅ មាច្់ផទះន្ឹងមាន្រា្ីខ្ា្់។ ក្តូវរកាវាសអាយលែ។
សបើមាន្បវាលូបវងក្គលួច្ ស្្ុកសទ្យ្ន្ឹងមាន្ច្មាំងទ្យុរភឹកសអត់ឃ្នលន្ ឬមាន្ជំងឺ
រាតតាត ។ -
ី សរលយប់សាៃត់ សបើលឺក្តសដ្វវច្ចាល់ (យំរសន្ថើន្ខាលំងៗ) ទំងេវូងៗសគសជឿថា មាន្ររួក
សចារលួច្ សចារបលន្់ សៅភូមិណាមួយ។ សគក្តូវក្បយតនក្បបយង។ ខ្. ្កមមភារទក់ទ្យងន្ឹងផទះ ឬភូមិ -
ល ច្ូលភូមិ នាំមកន្ូវឧបក្ទ្យរច្ថ្ក្ង។ ូ្រត់
ក្រួត
ម ូលផទះ នាំមកន្ូវលាភ្កាារៈដ្ល់មាច្់ផទះ។ មាច្់ផទះមិន្ក្តូវបុករុកវាសទ្យ។ សបើ ុំច្
ក្រួតច្ូលផទះសេើយវាទ្យិច្មន្ុ្សកនុងផទះ ឧបក្ទ្យរយច្ថ្ក្ង វ ិនា្ក្ទ្យរយន្ឹងសកើតស -
រ្់ថ្ក្រ ឬរ្់ថាលន្់ច្ូលផទះនាំមកន្ូវស្ច្កតី្ុខ្្បាយដ្ល់ផទះ។
-
អំរិលអំបរកច្ូលផទះនាំមកន្ូវលារ្ំណាងលែ មកសអាយសយើង។
-
ក្
ើង។
បសេើរទំងេវូងមកអាស្្័យសៅសលើផទះណាមួយ នាំន្ូវសជាគជតារា្ីខ្ា្់ដ្ល់
ក្គួសារ ផទះសនាះ។ -
កុកទ្យំសលើដ្ំបូលផទះ នាំមកន្ូវឧបក្ទ្យរវថ្ក្ង។ មាច្់ផទះក្តូវ្ូក្តមន្តរ ំសដាះសក្ាះសច្ញ។ គ. ្ំបុរ្តវ
-
សបើមាន្្តវណាមាន្សជើងសក្ច្ើន្សលើ្រី្តវ្មតា ដ្ូ ច្ជាជ្សូូូក ឬសាជាសដ្ើមសនាះ សគ
សៅថា្តវសនាះជា្តវច្ថ្ក្ង។ -
សបើមាន្ក្កបីសមមសក្ច្ើន្សដ្កកនុងសក្កាលបតមួយ សេើយកនុងសនាះមាន្ក្កបីស
ៀល ច្ណាមួយ
សកើតកូន្សេើយសមម សេើយមកសដ្កកនុងសក្កាលជាមួយសគសគសជឿថាក្កបីដ្៏ថ្ទ្យន្ឹងក្តូវសាលប់រង្វគល។ ១.១.៥.ជំសន្ឿសលើក្រះ ក. ក្រះសភលើង បខ្មរសយើងចាត់ទ្យុកសភលើងជាក្រះសភលើង ឬក្រះអគគី។ ក្បជាជន្បខ្មរសជឿថាសភលៀងជាធ្លរិ្ិដ្ឋ
្ក្មាប់ ជីវ ិតរ្់សៅ។ សភលើងអាច្ស្វើសអាយអវីៗាន្បរ ិ្ុទ្យធ។ សភលើងអាច្ជាសក្គឿងបូជាមន្ុ្សសៅ ឋាន្សទ្យវសលាក។ ខ្.ក្រះ វប្បធម៌ទូទៅ
យ
39
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 បខ្មរបតងសាររខ្យល់ថាជា ក្រះ
យ។ ខ្យល់ជាធ្លតុ្ំខាន្់្ក្មាប់ការរ្់សៅ។ សបើាមន្
ខ្យល់គឺាមន្ការរ្់សៅ. សបើាមន្ខ្យល់សទ្យ ជីវ ិតមន្ុ្ស ្តវ ន្ិងរុកខជាតិន្ឹងសាលប់ ។ កនុងរាជរិ ្ី បសង្វាះបខ្លង មាន្តាំងរូប្ំណាកតំ ណាងក្រះ
យ សលើអា្ន្ៈ្ក្មាប់ជាទ្យីសាររបូជា កនុង
សរាង្ំបដ្លឋិតសៅកណា ត លសរាងតូច្ៗតាមទ្យិ ្ទំង៤។ អនកច្ូល រួមរិ្ីបតងសវលៀតឪកា្ច្ូល ដ្ុតសទ្យៀន្្ូបបួង្ួង ្ុំស្ច្កតី្ុខ្្បាយសៅច្ំស
ះ មុខ្រូប”ក្រះ
យ”។
គ.ក្រះគង្វគ បខ្មរសយើងបតងបតសាររបូជាទ្យឹកសដាយចាត់ទ្យុកទ្យឹកជា”ក្រះគង្វគ” ។ ទ្យឹកជាធ្លតុរិ្ិដ្ឋ
្ក្មាប់ជីវ ិតរ្់សៅ ។ សបើាមន្ទ្យឹកជីវ ិតសៅសលើសលាកន្ឹងសាលប់ ។ ទ្យឹកស្វើសអាយអនកសាលប់
បរ ិ្ុទ្យធ មុខ្សៅចាប់កំសណ្ើតជាងមី។ សេតុសន្ះសេើយាន្ជាបខ្មរសយើងបតងយក្រទំងមួល ឬ យក្ំណ្ល់រីការបូជាសដាយសភលើងសៅរន្លិច្កនុងទ្យឹកទ្យសន្ល ។ .ក្រះ្រណ្ី
បខ្មរសយើងបតងបតសាររបូជាដ្ី សដាយចាត់ទ្យុកដ្ីជា”ក្រះ្រណ្ី”។ ដ្ីជាធ្លតុរិ្ិដ្ឋ្ក្មាប់
ជីវ ិតរ្់សៅ សដាយការផតល់ទ្យីដ្ីរ្់សៅ មាូបអាហារក្គប់ក្បសភទ្យ។ បដ្លសក្បៀបាន្ន្ឹងមាតា
បដ្លទ្យទ្យួលអនកសាលប់សអាយសៅចាប់ជាតិជាងមី។ សេតុសន្ះសេើយាន្ជាបខ្មរសយើងបតងយក្រ សៅកប់កុនងដ្ី។
ង. ក្រះថ្រស្្រណ្៍
បខ្មរសយើងបតងបតសាររបូជាក្រថ្រស្្រណ្៍ៈ - ភូមិសទ្យវតាអាស្្័យសៅន្ឹងបស្្ច្ំការជាមាខ្់សលើស្្ូវដ្ំណាំទំងរួង - ស្្ូវបដ្លជាសដ្ើមក្ទ្យរយជាមាច្់សលើក្ទ្យរយទំងអ្់ - គបដ្លជា្តវ្ក្មាប់ទ្យឹកភជួរាស្ើ នាំសអាយសកើតជាស្្ូវ
ច្. ក្រះសា
បខ្មរសយើងបតងបតសាររបូចាសាសដាយចាត់ទ្យុកជា “ ក្រះ” សក្
ះ
- ជាយាន្ច្ំន្ិះក្រះឥ្ូរៈសាន្ន្ទិ - ជា្តវបដ្លទក់ទ្យងន្ឹងក្រះនាមរប្់ក្រះអងគ “ សាតម” - ជារាជ
វប្បធម៌ទូទៅ
េន្ៈសាឧបរាជ។
40
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
១១
សីលធម៌ក្ងវបបធម៌ នុ ស្មមរ
្ីល្ម៌្ំសៅយកដ្ំបូនាមន្ទំងឡាយបដ្លនាំសអាយ្មាជិ្ងគមស្វើបតអំសរើលសែ េើយ សជៀ្វាងអំសរើអាក្កក់។ ១.១.សីលធម៌ម្តតយ-ឪពុក្េំយពាះក្ូន ឪរុកមាតយជាក្រះរ្់រប្់កូន្ សលាកបតងបត្សណា ត ្ក្បណ្ីដ្ល់កូន្ក្គប់សរលសវលា មិន្ថាកនុងកាលៈសទ្យ្ៈណាក៏សដាយ។ គមាីក្រះរុទ្យធសា្នាសយើងាន្ចាត់ទ្យុកមាតាបិតាថាជា ក្រះកសនាលង។
សលាកមាន្គុណ្្៌៥យា៉ា ងគឺៈ -
រកាគ៌រេូតវលងទ្យសន្ល សេើយច្ិញ្ចឹម ន្ិងបងរកាកូន្សអាយលែ
-
អបរ ំទ្យូនាមន្សក្បៀន្ក្បសៅកូន្សអាយលុះសដាយគន្លង្ម៌ សអាយកូន្សរៀន្្ូក្តយក
-
ផាយក្រេមវ ិហារ្ម៌ដ្ល់កូន្
-
ទ្យុកដាក់កូន្សអាយមាន្គូរស្្ករសដាយក្បថ្រ
-
បច្កក្ទ្យរយសអាយកូន្កនុងកាលដ្៏្មគួរ។
ច្ំសណ្ះដ្ឹង មាន្ជំនាញសដ្ើមបីយកច្ិ ញ្ចឹមជីវ ិត
សលាកមាន្ឧបការគុណ្ច្ំស ហាមៈ
ះកូន្ដ្ូច្ជាៈ
ផាយក្រេមវ ិហារ្ម៌ច្ំស
-
ក្
ះកូន្
-
បុរវសទ្យវតាៈអនករកាបងទំកូន្មុន្សទ្យវតាទំងឡាយ
-
បុ វ ចារយៈ អនកបសក្ងៀន្ ន្ិងអបរ ំកូន្មុន្ទំងឡាយ
-
អេុសន្យាៈអនកគួរទ្យទ្យួលសក្គឿងបូជារីកូន្។
១.២.សីលធម៌ក្ន ូ ៗេំយពាះម្តតយ-ឪពុក្ សក្ៅរីឧបការគុណ្ដ្៏ខ្ាង់ខ្ា្់រប្់មាតយ ឪរុកច្ំស កិច្ចតប្នងច្ំស
ះកូន្ កូន្ទំងឡាយក៏ក្តូវមាន្ភារ
ះសលាកផងបដ្រដ្ូច្ជាៈ
+ សរលសលាកសៅមាន្ក្រះជន្ម កូន្ស្្ីក្បុ្ក្តូវផគងច្ិតតច្សក្មើន្ៈ -
ការស្្លាញ់ ការ្ំរះថាវយបងគំ
-
ការសាតប់ដ្ំបូនាមន្សលាក សាររក្បតតិបតតិស្វើតាម
វប្បធម៌ទូទៅ
41
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 -
ការផគត់ផគង់មូបអាហារច្ំ ា ណ្ី ទ្យឹកសៅតទ្យឹកក្តជាក់ ្សមលៀកបំ
ក់ ក្ាក់កា្
ការបងរកា្ុខ្ភារសលាក គក់ក្ច្ាច្់ជូន្សលាក ន្ិងទ្យំ ន្ុកបក្មុងថានំ្ងាូវ ការជំរញ ុ ច្ិតតសលាកសអាយក្ជះថាលកនងកុ្ល ្ីល ទន្ជាសដ្ើម។
+ សរលថ្ងៃបុណ្យ -
សៅបុណ្យច្ូលឆានំក្បថ្រណ្ីជាតិ ន្ិងបុណ្យភចំុ កូន្ក្បុ្ស្្ីក្តូវបត់សជើងថាវយបងគំុជូន្ មាូបអាហារ ន្ំច្ំណ្ី បផលស
ើ ្សមលៀកបំ
ក់ងីម ន្ិងក្ាក់កា្ច្ំស
ះសលាក។
+ សក្កាយសរលសលាកស្វើមរណាកាលណាសៅសេើយ កូន្ស្្ីកូន្ក្បុ្ក្តូវៈ -
ស្វើបុណ្យទ្យកខិណាន្ុបបទន្ឧទ្យទិ្កុ្លផលាន្ិ្ងស ជូន្ដ្ល់វ ិញ្ជមណ្កខណ្ឌរប្់ សលាកាន្ជាសរឿយៗ។
-
ន្ិមន្តក្រះ្ងឃបងសុកូលសៅ ផនូរ ឬសច្តិយរប្់សលាក រិស្្សៅបុណ្យច្ូលឆានំ ន្ិងបុណ្យភជំុ បិណ្ា។
ជារួមកូន្គបបីសាររមាតយឪរុកតាមសាល្ម៌ ៥យា៉ា ងៈ -
កូន្គបបីច្ិញ្ចឹមមាតយឪរុក
-
កូន្គបបីស្វើកិច្ចការ ជំន្ួ្មាតយឪរុក
-
កូន្គបបីរកាក្ទ្យរយវងសក្តកូលសអាយាន្លែ មិន្បំផ្លញសអាយវ ិនា្
-
កូន្គបបីរកាក្ទ្យរយ្មបតតិមាតយឪរុកសអាយគង់វងស
-
កូន្គបបីបុណ្យទ្យកខិណាន្ុបបទន្ ឧទ្យទិ្កុ ្លជូន្វ ិញ្ជមណ្កខន្ធមាតយឪរុក បដ្ល ាន្ស្វើកាលកិរ ិយាសៅបរសលាកសេើយកុំសភលច្។
១.៣.ប្បពនធសយគ្គះបតី ក្បរន្ថ្សន្តង្វគះបតីសដាយសាលការណ្៍្ម៌ ៥យា៉ា ងដ្ូច្ជាៈ -
ចាត់បច្ងកិ ច្ចការកនុងផទះសដាយការ្ល្ថ្វ សាែយាត ក្តឹមក្តូវ លែឥតសខាចះ ្សន្តង្វគះញាតិទំងរីរខាងយា៉ា ងក្តឹមក្តូវលែ មាន្ខ្លួន្ជាទ្យីសក្តកអរថ្ន្ញាតិ
សសាមះក្តង់ ក្តឹមក្តូវជាន្ិច្ច ឥតសវៀច្សវរ ឥតង្វកសរបបកបបរ សៅកនុងសបះដ្ូ ងរប្់សាវមី ជាន្ិច្ច។
-
បងរទំទ្យុកដាក់ក្ទ្យរយ្មបតតិបដ្លសាវមីរកាន្មកសអាយលែ។
-
ឆាលតថ្វរេ័្រេួន្មិន្ខ្ចិលក្ច្អូ្កនុងកិច្ចការ្រវក្គប់។
១.៤.បតីសយគងគើប្បពនធ
វប្បធម៌ទូទៅ
42
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 បតីក្តូវ្សន្តង្វគះក្បរន្ធសដាយសាលការ្ម៌ ៥យ៉ាង -
សលើកដ្ំសកើងសអាយកិ
-
តតិយ្ ន្ិងរាប់អាន្្មឋាន្ៈជាក្បរន្ធរិតក្ាកដ្
-
មិន្សមើលង្វយក្បរន្ធសដាយក្បការណាមួយស
-
មិន្ក្បក្រឹតតកបត់ច្ិតតរ ិយា មាន្ការសសាមះក្តង់ ន្ិងអាណ្ិតអា្ូរច្ិតតភរ ិយា
-
ក្បគល់ភារជា្ំសអាយដ្ល់នាងជាក្បរន្ធកុងកិ ន ច្ចការចាត់បច្ងកិច្ចការង្វរផទះសដាយ
ើយ ក្តូវ្សន្តង្វគះជាន្ិច្ច
ក្បឹងរកក្ទ្យរយ្មបតតិមកសអាយក្បរន្ធរកា។ -
សអាយសក្គឿងអលង្វារជាតំណាងថ្ន្ស្ច្កតីថ្ងលងូរន ន្ិងច្ិតតភកតីដ្ល់ស្រ្តីភរ ិយា។
១.៥.សីលធម៌ប្គូេំយពាះសិសស ក្គូជាអនកមាន្គុណ្ច្ំស
ះ្ិ្ស ក្គូគបបីបដ្ិបតតិច្ំស
ះ្ិ្សសដាយការ្សន្តង្វគះតាម
សាលការណ្៍៥ក្បការគឺៈ -
ដ្ឹកនាំអបរ ំ្ិ្សសអាយមន្ុ្សលែ សអាយស
-
បសក្ងៀន្្ិ្សសអាយយល់ច្ា្់ ចាប់យកច្ំសណ្ះដ្ឹងាន្ក្ាកដ្
-
ើញគុណ្តថ្មលថ្ន្ស្ច្កតីលែ
បសក្ងៀន្្ិ្សសអាយសច្ះកនុងវ ិជាជសផសងៗសដាយ្រវក្គប់ សលើកតសមាើងស្ច្កតីលរែ ប្់្ិ្សកនុងទ្យីក្បជុំសផសងៗ ស្វើការរកា ចាត់បច្ងការ
រ្ិ្សកនុងទ្យិ្ទំងបួន្។
១.៦.សីលធម៌សស ិ សេំយពាះប្គូ ្ិ្សគបបីបដ្ិបតតិច្ំស
ះក្គូវ ិញតាមរយៈសាល្ម៌៦ក្បការគឺៈ
-
សក្កាក
-
ច្ូលសៅបសក្មើកិច្ចការសផសងៗ
-
សាររសាតប់ឱវាទ្យសដាយលែ សច្ះសាតប់សអាយសកើតបញ្ជម
-
ក្បណ្ិប័តន្៍សដាយការបសក្មើកិច្ចតូច្តាច្មាន្េុច្សន្ះ េុច្សនាះជាសដ្ើម
-
ឹទ្យទ្យួល ្ំបដ្ងការសាររ
្ិកាសរៀន្យកច្ំសណ្ះវ ិជាជ សដាយសាររក្ាកដ្ទ្យុកជាការង្វរ្ំខាន្់។
វប្បធម៌ទូទៅ
43
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012
១២
របយបៀបសំពះ និងប្កាបសំបះរបស់ស្មមរ
ការ្ំរះ គឺសលើកថ្ដ្ទំងរីរផគំុក្មាមទំង១០ ជារាងផ្ា
ូកក្ករុំ សឆាាះក្តង់សៅរកបុគគល
សៅរកទ្យី ឬវតថុបដ្លគួរសាររ។ -
្ំរះ្ួរ គឺ្ំរះបុគគលណាបដ្លសាររ សដាយបសញ្ចញចាវា្ួរ្ុខ្ទ្យុកខ។
-
្ំរះលា គឺ្ំរះសដាយស
-
្ំរះ្ុំសទ្ គឺ្ំរះអងវរ្ុំសគសអាយអត់សទ្សអាយ។
-
្ំរះ្ំរិន្ គឺ្ំរះសផ្តមៗសរឿយៗអងវរសគ។
-
្ំរះអរគុណ្ គឺ្ំរះសដាយស
ល
កយលាាន។
ល
កយអរគុណ្ផង។
១.ខ្ននត្សំពះម្តនយប្េើនរយបៀបដ្ូេរ ូបៈ ១.សំពះស្បបទី១
២. សំពះស្បបទី២
៤.សំពះស្បបទី៤
៥. សំពះស្បបទី៥
វប្បធម៌ទូទៅ
៣.សំពះស្បបទី៣
44
សាកលវ ិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្រ្ត ន្ិងវ ិទ្យាសាស្រ្តស្ដ្ឋកិច្ច 2012 ២.ការប្កាបសំពះ ការក្កាប្ំរះមាន្លកខណ្ៈជាការថាវយបងគំុ។ បខ្មរមាន្លកខណ្ៈថាវយបងគំុជាសក្ច្ើន្បបប
ដ្ូច្ជាៈ
២.១.ថ្វយបងគំប្ុ ពះមោក្សប្ត្
ក្គប់ក្បជារាស្រ្ត ន្ិងមន្តន្តីសគថាវយបងគំុក្រះមហាកសក្តសៅសរលច្ូលាល់។ រសបៀបថ្ន្ការ
ថាវយបងគំុាល់សគក្តូវ អងគុយបត់សជើ ង(បត់សច្ើងសៅសាតំ) សេើយសលើកថ្ដ្្ំរះសដាយសាររ។ សបើ អងគុយសលើសៅអីក៏ក្តូវសលើកថ្ដ្្ំរះសដាយសាររបដ្រ។ ២.២.ថ្វយបងគំក្ នុ ទធស្ថសនា ុ ងប្ពះពុ
រសបៀបថាវយបងគំក្រះរុទ្យធអងគ ក្រះ្ងឃ គឺអងគុយលុតច្ងគង់ទំង្ងខាងផ្ទល់ន្ឹងកាតរ
ឬកក្មាល សេើយ្ំរះសដាយសលើកថ្ដ្ក្បណ្មយដាក់តាមខានត រួច្ក្កាបច្ុះសដាយថ្ដ្ទំងរីរដាក់ ច្ុះផ្ទល់សទន្ឹងកាតរ ឬកក្មាល។ កាក្កាបថាវយបងគំក្បក្រិតតសៅ៣ដ្ង គឺសលើកទ្យី១ ន្ិងសលើកទ្យី២ ក្តូវសអាន្កាល ន្ិងខ្លួន្សច្ះបន្តិច្ សេើយសលើកទ្យី៣ ក្តូវសអាន្កាលសច្ះរេូតដ្ល់កាលបះន្ឹង ថ្ដ្ទំងរីរ។ សគថាវយបងគំ ក្រះរុទ្យធរប ូ មុន្ សទ្យើបថាវយបងគំក្រះ្ងឃ។
ឥរ ិយាបងអងគុយ (ក្កាបថាវយបងគំ) មាន្រីរបបបគឺ លុតជងគង់ ន្ិងបត់សជើង។ ២.៣.ការសំពះប្ពះប្គូ
ថាវយបងគំក្គូកុងកាច្់ ន គុណ្បុរាណ្បខ្មរ។ ថាវយបងគំុសន្ះសក្ច្ើន្បតសគស្វើសៅសលើ្សងវៀន្
ក្បដាល់។
ការថាវយបងគំក្គូមាន្រសបៀបសក្ច្ើន្យា៉ា ង ដ្ូច្ជា ក្រះរាមរ័ទ្យធ្ីមា នាគសលងទ្យឹក ក្រេមមុខ្ ៤ ក្រះរាមបផលង្រ ជាសដ្ើម។
វប្បធម៌ទូទៅ
45