Veiligheidsoffensief openbaar vervoer Een SP-plan
Emile Roemer, SP-Tweede Kamerlid Laurens Ivens, medewerker SP-Tweede Kamerfractie
Veiligheidsoffensief openbaar vervoer een sp-plan Sociale veiligheid is een belangrijke voorwaarde voor goed openbaar vervoer. In bus, trein, tram, metro en taxi moeten mensen veilig zijn en zich veilig voelen. De overheid is verantwoordelijk voor deze veiligheid, zeker nu de regering zich tot doel heeft gesteld het openbaar vervoer te bevorderen. De SP steunt deze ambitie, maar mist nog de krachtige maatregelen die nodig zijn om de sociale veiligheid in het openbaar vervoer te verbeteren. In dit plan “Veiligheidsoffensief openbaar vervoer” schetsen we de (ontoereikende) maatregelen die al genomen zijn en doen we een aantal voorstellen om het openbaar vervoer nog veiliger te maken. Aantrekkelijk en veilig openbaar vervoer is namelijk alleen mogelijk als de overheid bereid is om een kwaliteitsslag te maken. Geschiedenis In 2002 kwam er onder leiding van minister Roelf de Boer een Aanvalsplan Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer. Dit plan, dat tweeëntwintig maatregelen omvatte, moest er toe leiden dat het openbaar vervoer weer veilig zou worden en daarmee aantrekkelijker voor reizigers. Negentien van de maatregelen zijn uitgevoerd. Het openbaar vervoer is de afgelopen jaren dan ook veiliger geworden, maar het is nog lang niet veilig genoeg. De SP steunde het plan, maar vond het nog lang niet ambitieus genoeg. Zo vroegen wij als aanvullende maatregelen om de aanwezigheid van meer personeel op stations en treinen, en meer spoorwegpolitie. Deze voorstellen kregen echter niet voldoende steun in de Kamer. Al vanaf 2003 dringt de SP aan op een vervolgplan voor meer sociale veiligheid in het openbaar vervoer. In 2006 werd het aanvalsplan uit 2002 geëvalueerd. Hierbij werd geconcludeerd dat de veiligheid verbeterd is. Weliswaar waren de OV-chipkaart en de bijbehorende toegangspoortjes er nog niet, maar deze zullen op een later moment ingevoerd worden. Het plan voor elektronisch betalen in taxi’s is door de vorige minister
van tafel gehaald. De huidige staatssecretaris pakt dit plan weliswaar weer op, maar met weinig voortvarendheid. Voorstellen van de regering Eind 2006 besloot de Kamer in overgrote meerderheid dat er een vervolg moet komen op het Aanvalsplan uit 2002. In overleg met vervoerbedrijven zou er een nieuw Aanvalsplan opgesteld moeten worden ter verbetering van de sociale veiligheid na invoering van de OV-chipkaart. Dat plan zou onder meer aandacht moeten besteden aan het toezicht in trein, metro, tram en bus. En ook over de sancties op zwartrijden moesten er voorstellen komen. Uiterlijk 1 april 2007 zou dit vervolgplan gereed moeten zijn, maar de staatssecretaris presenteerde het pas op 17 oktober. Uit het vervolgplan blijkt dat de staatssecretaris, naast de invoering van de OV-chipkaart en de bijbehorende toegangspoortjes, nog vijf maatregelen wil nemen: • Een onderzoek naar welk effect de OV-chipkaart zal hebben op de sociale veiligheid; de uitkomst moet verwerkt worden in de invoering van de chipkaart. • Een onderzoek naar de haalbaarheid van elektronisch betalen in taxi’s (eventueel via de OV-chipkaart), om dit indien mogelijk vanaf 2010 te realiseren. • Voortzetting, sturing en monitoring van het kenniscentrum sociale veiligheid OV en van het platform sociale veiligheid OV, waarin overheden en vervoerbedrijven samenwerken. • Het opstellen van een beleidslijn door het Openbaar Ministerie voor de strafvervolging van zwartrijders na invoering van de OV-chipkaart. • De handreiking reis- en verblijfsverboden beter toepasbaar maken en deze zo mogelijk aanvullen met ‘best pratices’. Kort gezegd wil de staatssecretaris vooral veel onderzoek doen en zwartrijders verder aanpakken. De maatregel die haar voorgangers ook al niet invoerden, wordt door haar op de lange baan geschoven: het elektronisch betalen in de taxi.
De voorstellen van de SP Een Aanvalsplan Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer moet volgens de SP krachtig zijn en zich niet verschuilen achter vervoerders en decentrale overheden. Natuurlijk ligt een deel van de verantwoordelijkheid ook bij de reizigers en vooral bij de vervoerbedrijven, maar de regering moet het initiatief te nemen. De regering hoort ambitie te hebben en deze uit te stralen. De SP vindt dat een echt ambitieus Aanvalsplan in ieder geval de elementen moet bevatten die in ons “Veiligheidsoffensief openbaar vervoer” aangedragen worden.
Conducteurs krijgen weer geweldsbevoegdheid Vanaf 1 januari 2008 hebben conducteurs geen geweldsbevoegdheid meer. Zij kunnen nauwelijks meer daadkrachtig optreden bij geweldscalamiteiten. Daarom zou het goed zijn om in ieder geval elke hoofdconducteur weer op te leiden tot buitengewoon opsporingsambtenaar (boa) met geweldsbevoegdheid. Als conducteurs ‘gepast geweld’ in de trein mogen gebruiken, zullen gewelddadige raddraaiers in de trein niet langer zomaar hun gang kunnen gaan.
Veilig in de trein
Politieposten op meer stations Conducteurs kunnen nauwelijks optreden tegen mensen die in de trein de regels overtreden. Zij staan er vaak alleen voor. Omdat het vaak lang duurt voordat er versterking op stations aanwezig is, treedt een conducteur te vaak maar helemaal niet op. Het zou goed zijn als er op meerdere grotere stations politieposten zijn om conducteurs te ondersteunen.
In het treinverkeer is de afgelopen jaren veel veranderd. Aan de ene kant lijkt er meer aandacht te zijn voor veiligheid en de overlast van zwartrijders, die vaak een bron van agressie zijn. Zo is er de afgelopen jaren bij de NS flink geïnvesteerd in cameratoezicht en in orde-teams (Proces Bijzondere Taken). Ook hebben ‘onbemenste’ stations veelal een Service- en Alarmzuil gekregen. Aan de andere kant heeft de komst van nieuwe vervoerders op het spoor (Arriva, Connexxion, Veolia, Syntus) geleid tot het schrappen van de vaste conducteur op veel lijnen. Ook zijn op veel stations de verkoopbalies inclusief personeel verdwenen. Volgens klantmetingen gaat het redelijk met de veiligheid op het spoor. Vooral het schoon en netjes houden van treinen en stations levert een grote bijdrage aan deze waardering door reizigers. Recent werd echter duidelijk dat volgens veel treinpersoneel de treinen helemaal nog niet veilig zijn. Hier valt dus zeker nog wat te verbeteren. De SP wil daarom dat voor het treinverkeer de volgende maatregelen genomen worden: Mensen op treinstations (baliepersoneel of stationsmeesters) Veel stations liggen er verlaten bij. Vooral op de stations langs de regionale spoorlijnen is vaak elke service en personele aanwezigheid wegbezuinigd. Dit geeft geen veilig gevoel. Juist op deze stations is het voor kwaadwillenden gemakkelijk om een eenzame treinreiziger iets aan te doen. Een Service- en Alarmzuil verandert hier weinig aan. De ruimte op en naast stations zou daarom benut moeten worden door werkende mensen. Dit kan op allerlei manieren: treinbalies, winkels of kantoren bijvoorbeeld. De stationsbeheerder moet zich hiervoor meer inzetten, met als doel om alle stations op één of andere manier ‘bemenst’ te hebben zolang er treinen rijden. Het plan van de NS om bij veel stationsfietsenstallingen het personeel weg te halen, staat dan ook haaks op de doelstelling om veiligere stations te krijgen. Conducteurs op alle treinen Door bezuinigingen bij aanbestedingen van treinlijnen is vaak personeel op de trein (behalve de machinist/bestuurder) verdwenen. Zonder conducteurs is de trein echter een stuk minder veilig. In de aanbestedingen hoort daarom standaard te staan dat in elke trein een conducteur aanwezig is. Naast de noodrem een alarmknop in de treincoupé Een conducteur kan niet overal tegelijk in de trein zijn. Het zou daarom goed zijn als mensen de conducteur altijd kunnen waarschuwen wanneer er in hun coupé iets gebeurt, zoals een vechtpartij of iemand die onwel wordt. Zoals er in elke coupé een noodrem aanwezig is, zo moet elke coupé ook een alarmknop hebben waarmee de conducteur gewaarschuwd kan worden.
Duidelijkere regels over overvolle treinen Er komen steeds meer treinreizigers. Hierdoor dreigen treinen nogal eens overvol te zijn. Een conducteur wordt dan onder druk gezet door de reizigers om snel te vertrekken, maar soms is dat voor de veiligheid helemaal niet wenselijk of mogelijk. Het zou goed zijn als de conducteur zich in dergelijke situaties op duidelijke regels kan beroepen die hem ondersteunen bij het maken van de juiste beslissing. Overzichtelijke stations en stationsfietsenstallingen Uit onderzoek van de Fietsersbond blijkt dat 54 procent van de mensen zich niet veilig voelt bij de fietsenstalling bij station Amsterdam Amstel, vooral als de stallinghouder afwezig is. De hoofdoorzaak is dat deze stalling onoverzichtelijk is. Dit probleem doet zich echter niet alleen hier voor, maar ook bij heel veel andere stations. Door stations en stationsfietsenstallingen overzichtelijk te maken, en dus ook goed te verlichten, zal het gevoel van veiligheid en waarschijnlijk ook de echte veiligheid toenemen. De stationsbeheerders zouden een programma moeten starten om dit te regelen. De SP heeft al eerder onderzoek gedaan naar de stationsfietsenstallingen; ook toen was de conclusie dat deze een stuk overzichtelijker kunnen. Maar helaas heeft deze aanbeveling nog niet tot gewijzigd beleid geleid.
Veilig in bus, tram, metro en taxi
In het openbaar vervoer reizen verreweg de meeste mensen met bus, tram, metro en taxi. De afgelopen jaren hebben zich echter juist bij deze vervoersvormen veel veiligheidsincidenten voorgedaan. Maar er zijn ook positieve ervaringen. Zo zijn de trams in Amsterdam en Rotterdam veiliger geworden door de komst van een conducteur. Aan de andere kant is er weinig vooruitgang geboekt bij de overige vormen van openbaar vervoer. Ook daarvoor hebben wij een aantal voorstellen ter verbetering.
SP-maatregelen voor de bus: Realistische reistijden Buschauffeurs staan steeds vaker onder grote druk om snel te rijden, omdat er tegen minimale kosten aan de concessie-eisen voldaan moet worden. Dit leidt ertoe dat chauffeurs nauwelijks
nog tijd hebben voor klanten, bijvoorbeeld voor informatieverstrekking of om poolshoogte te nemen bij een gespannen situatie in de bus. De reistijden moeten realistisch bijgesteld worden, zodat een buschauffeur ook tijd heeft om de veiligheid in zijn bus te bewaken. Betere noodcommunicatie Goede noodcommunicatie ontbreekt in veel bussen. Volgens een rapport van de Arbeidsinspectie scoort driekwart van de busbedrijven onvoldoende op het gebied van alarmering. Noodprocedures zijn vaak lastig en verbindingen met de alarmcentrale te traag. In de aanbestedingen zou opgenomen moeten worden dat elke bus beschikt over een goede noodcommunicatie.
SP-maatregelen voor de tram: Controle- en informatiepunt in trams In Amsterdam en Rotterdam zijn de ervaringen met een conducteur op de tram zeer positief. Reizigers voelen zich veiliger, er is minder agressie in de tram, en bovendien is er een aanspreekpunt voor informatie. Deze experimenten moeten een vervolg krijgen, ook in andere steden met trams (vooral Den Haag, maar ook Utrecht met z’n sneltram).
SP-maatregelen voor de metro: Aanwezigheid personeel Als de aanwezigheid van conducteurs in trams zo goed bevalt, waarom dan niet in metro’s? Met een metro worden immers nog meer mensen vervoerd dan met een tram. Toegangscontroles kunnen wel zwartrijders weren, maar zorgen niet voor personele aanwezigheid bij veiligheidsincidenten. Daarom zouden ook in de metrostellen of ten minste op de metrostations conducteurs aanwezig moeten zijn. Vooral in de avonduren zou dat de veiligheid zeer ten goede komen. Een motie met deze strekking is al eerder door de Kamer aangenomen, maar nog niet uitgevoerd.
SP-maatregelen voor de taxi: Elektronisch betalen ook in de taxi Elektronische betalingswijzen, zoals de OV-chipkaart, maken het mogelijk om zonder al te veel geld op zak of zelfs zonder portemonnee te reizen. In de taxi wordt echter nog wel vaak contant betaald. Taxi’s zijn dan ook nog vaak doelwit van berovingen. Dit kan opgelost worden door elektronisch betalen, bijvoorbeeld via de OV-chipkaart, in taxi’s mogelijk te maken en daarna verplicht te stellen. Wachten met een besluit hierover, zoals de staatssecretaris nu doet, maakt de taxichauffeurs nodeloos nog jaren vogelvrij. Geen onderhandeling over tarieven Binnenkort zullen er waarschijnlijk nieuwe regels voor taxitarieven komen, waarbij reizigers en chauffeurs in staat worden gesteld om samen mondelinge afspraken te maken over het tarief. Dergelijke afspraken kunnen echter verwarrend zijn en tot geweld leiden. De SP vindt daarom dat deze mogelijkheid tot onderhandeling over tarieven niet mag doorgaan.
Overige SP-maatregelen: Speciale aandacht voor openbaar vervoer bij politie De politie heeft veel taken en beschikt lang niet altijd over voldoende capaciteit om het openbaar vervoer goed in de gaten te houden. Juist vanwege het belang van openbaar vervoer zou het goed zijn als elk politiekorps aangeeft op wat voor manier het een bijdrage kan leveren aan een veiliger openbaar vervoer. Betrek veiligheid en schoonheid bij aanbestedingen Openbaar vervoer, waar zichtbaar meer aandacht wordt besteed aan een schone en veilige omgeving, heeft aanzienlijk minder last van veiligheidsincidenten. Bij de aanbestedingsprocedure zou hiermee rekening gehouden moeten worden. De concessieverlener moet met de vervoerder harde afspraken maken over het schoon houden van en bewaken van de veiligheid in de desbetreffende vervoersvorm.
Tot slot
Veiligheid is een kwestie van sociale interactie tussen mensen. De maatregelen die de SP voorstelt, zijn erop gericht om deze interactie positief te beïnvloeden; ze zijn natuurlijk niet zaligmakend. Maar als de regering deze maatregelen uitvoert, doet zij vanuit haar bevoegdheid serieus haar best om de veiligheid in het openbaar vervoer te verbeteren. Het is vervolgens aan de mensen om te kiezen voor het openbaar vervoer en om daar op een verantwoorde, veilige manier gebruik van te maken. Kijk voor meer informatie op: www.sp.nl/verkeer
www.sp.nl