De Gouden Papierversnipperaar Basisonderwijs Het beste idee tegen bureaucratie in het basisonderwijs
Manja Smits SP Tweede Kamerlid
Het onderzoek Een directeur van een basisschool heeft vele kwaliteiten nodig. Hij moet leiding kunnen geven aan een team van leraren, snel problemen kunnen oplossen en bovenal goed kunnen omgaan met kinderen en hun ouders. Daarnaast moet de basisschooldirecteur wekelijks stapels papieren invullen. De landelijke overheid, de provincie, gemeente, inspectie en het eigen schoolbestuur vragen om cijfers, leerlingaantallen, handtekeningen en nog veel meer. Vooral op kleine scholen waar geen geld is voor een administratief medewerker, is dit een grote belasting. Meer nog dan een goede leerkracht moet de schoolleider anno 2008 een administrateur zijn. Om die reden heeft de SP ook het voorstel gedaan om tenminste één conciërge op elke basisschool aan te stellen. Helaas heeft de regering dit voorstel vooralsnog niet overgenomen. De regering zegt de bureaucratie te willen verminderen. Jaar na jaar neemt de hoeveelheid papierwerk echter toe. Omdat de plannen van de regering tot dusver niets hebben opgeleverd, ging de SP op zoek naar praktische oplossingen. En waar zijn die beter te vinden dan op de werkvloer? De SP schreef daarom directeuren van alle Nederlandse basisscholen aan en vroeg hen om het beste idee tegen de bureaucratie. Het beste idee wint de Gouden Papierversnipperaar en wordt in de Tweede Kamer aan de staatssecretaris voorgelegd. Behalve naar ideeën tegen de bureaucratie, is de directeuren ook gevraagd hoe de bureaucratie wordt ervaren en waar deze vandaan komt. In totaal deden 90 scholen mee aan de enquête.
De resultaten De schoolleiders zijn bijzonder kritisch over dit kabinet als het gaat om de toename van bureaucratie. Ruim 80% zegt dat de bureaucratie is toegenomen sinds de aanvang van dit kabinet en ruim 77% denkt dat het de komende twee jaar nog zal toenemen. Daar staat tegenover dat 17% zegt dat de bureaucratie is afgenomen met dit kabinet en slechts 6% van de basisschooldirecteuren denkt dat de bureaucratie de komende twee jaar zal afnemen. Het wantrouwen richting de regering wordt door sommige schooldirecteuren ook benoemd: ‘Waakzaamheid is geboden inzake het wegsluipen/wegmasseren van beloofde verbeteringen door het huidige bewind.’ Er is ook gevraagd naar overbodige regels, zowel bij het Rijk als bij de gemeentelijke overheid en het eigen schoolbestuur. Veruit de meeste klachten die binnen zijn gekomen hebben betrekking op de landelijke overheid. De onderwijsinspectie werd het vaakst genoemd. Sommige scholen noemen de vele informatie die naar de inspectie moet worden gestuurd: ‘Ongelooflijk veel papierwerk moet worden ingevuld voor de inspectie.’ Ook deze hartenkreet spreekt voor zichzelf: ‘De inspectie moet stoppen met het georganiseerde wantrouwen en weer vertrouwen krijgen in de vakman/vrouw in de klas.’ Een andere directeur beweert dat de terugtredende inspectie niets uitmaakt voor de bureaucratie: ‘Inspectie op afstand lijkt erop alsof er minder toezicht is. Door allerlei trapsgewijze controles moet er per saldo toch nog meer papierwerk worden ingevuld.’ Andere veelgenoemde ergernissen van schoolleiders zijn de rompslomp rondom de leerlinggebonden financiering voor zorgleerlingen (ook wel het rugzakje genoemd), de gewichtenregeling waarmee wordt berekend hoeveel extra geld een school krijgt per leerling en het persoonsgebonden nummer van leerlingen. Over het laatste schreef een schooldirecteur dat het niet persé een overbodige maatregel is: ‘Het gaat er om dat weer de facilitering ontbreekt. De overheid wil hoge opbrengsten tegen lage investeringen.’ Een aantal klachten over gemeentelijke bureaucratie kwam vaker terug. Verschillende scholen klaagden over de subsidies waar zij aanspraak op kunnen maken: ‘Er is een handelwijze ontstaan waarbij scholen en besturen jagen op subsidiepotjes waarvoor kunstjes worden
vertoond.’ Vervolgens is er volgens de scholen sprake van ‘verantwoording op kruideniersniveau.’ Ook wordt veel gesproken over de veiligheidsvoorschriften. Een schoolleider beschreef hoe hij voor de gemeente een logboek bij moest houden over de brandveiligheid van een tafelkleedje in de gang. De strenge arbo-regels en de gebruiksvergunning worden eveneens vaak genoemd. Maar lang niet al het papierwerk komt van buiten de school. Net als in andere sectoren hebben zich in het basisonderwijs schaalvergroting en de daarbij horende fusies voorgedaan. Hierdoor zijn schoolbesturen ontstaan die vaak vele scholen onder hun hoede hebben en zorgen voor interne bureaucratie. Die uit zich vooral in verantwoorden en vergaderen waar het nut niet altijd van wordt ingezien. Een directeur noemt de kern van het probleem: ‘Het aanleveren van steeds meer cijfers en managementrapportages. De bestuurslaag wordt steeds dikker en duurder.’ Een ander noemt dit probleem ook: ‘De schaalvergroting in het primaire onderwijs heeft een nieuwe bureaucratische laag gecreëerd.’ Een derde had een fraaie vergelijking met het oude ministerie van onderwijs: ‘Besturen zijn kleine "Zoetermeertjes" geworden.’ Een mogelijke oplossing voor deze interne bureaucratie is ons ook toegestuurd: ‘Er wordt door éénpitters (een bestuur met maar één school onder zich) prima rekening gehouden met de werknemers. Direct overleg zonder tussenkomst van bovenschoolse directeur is wel zo prettig.’ Het basisonderwijs wordt dus vanuit verschillende kanten lastig gevallen met papierwerk, schooldirecteuren zien soms door de bomen het bos niet meer: ‘In het basisonderwijs zijn meer dan 100 planmatige verslagleggingen nodig om alles te laten draaien en te verantwoorden. Hiervan zijn er zo'n 50 verplicht. Het is voor scholen bijna onmogelijk te weten wat er in staat.’ Door al dit papierwerk komen andere werkzaamheden van de directie in de verdrukking. Voor een directeur in het onderwijs is het belangrijk om binding te houden met leerlingen, ook dit komt onder druk te staan: ‘Heb geen tijd meer voor kinderen, kom mijn kamer niet meer uit. De lol gaat er af na 38 jaar.’ En: ‘Zorg ervoor dat onderwijsmensen het leuk blijven vinden!’
Verslag van de jury De jury voor de verkiezing van de Gouden Papierversnipperaar bestaat uit: Ron Abel: directeur van een basisschool in Schiedam. Aleid Truijens: schrijfster en journalist/columnist voor de Volkskrant. De criteria die de jury stelde voor de winnaar waren vrij eenvoudig: de aangedragen oplossing moest concreet en uitvoerbaar zijn en een oplossing bieden voor de bureaucratie. Daarnaast moesten beide juryleden het idee onderschrijven. Suggesties als ‘laat beleidsmakers ieder jaar een paar dagen het werk doen van een schooldirecteur’ kwamen daardoor, hoe sympathiek ook, niet in aanmerking. De bureaucratie lost er namelijk niet door op. Dit geldt ook voor de roep om extra administratieve krachten op de scholen: hoewel de jury de oproep begrijpt, verdwijnt de papierwinkel er niet door. De winnaar is erin geslaagd om op basis van een achtergrondanalyse een creatief voorstel te doen dat ook nog geïllustreerd wordt door een voorbeeld. De directeur schetst een duidelijk beeld: tien jaar geleden was voor de opgave van een leerling één formulier nodig, nu zijn dat er vier. Vervolgens geeft hij een kader waarin we zouden moeten denken om de bureaucratie tegen te gaan: ‘Vlooi met de papierversnipperaar naast de tafel de complete onderwijswetgeving na. Denk eerst: Wat wordt het kind, de leerling hier beter van? Daarna: Wat wordt de juf, de meester, de directeur hier beter van? Als deze twee vragen niet positief beantwoord kunnen worden, dan weg wet.’ Tenslotte het voorstel: ‘Vereenvoudig arbowetgeving, privacywetgeving, persoonsgebonden nummer, informatieverstrekking aan de inspectie, enz.’ De kracht van het voorstel schuilt in de eenvoud. Centraal in het onderwijs moeten het kind en de leerkracht staan, niet de overheid en het schoolbestuur. Wanneer schoolbesturen én overheid dat in praktijk weten te brengen, kan de bureaucratie een flink stuk verminderen en teruggebracht worden naar de noodzakelijke hoeveelheid. Directeur Jan Altenburg, van de RK Daltonschool St. Martinus in Makkum, verdient daarom de Gouden Papierversnipperaar.