HET SOCIALE ALTERNATIEF APRIL 2012
HET SOCIALE ALTERNATIEF APRIL 2012
HET SOCIALE ALTERNATIEF
4
APRIL 2012
Nederland zit in 2012 opnieuw in een recessie. De vrees van de ‘double dip’ is helaas waarheid geworden. Bij gebrek aan een goed antwoord op de kredietcrisis in Europa is de crisis in een volgende fase terecht gekomen. Een crisis waarin bedrijven hun afzetten zien teruglopen, waarin werkloosheid zorgwekkende vormen aanneemt, waarin overheden financieel steeds meer in de problemen zijn gekomen en waarin de financiële markten steeds vaker het beleid dicteren. Onder druk van de financiële markten hebben de Europese leiders het gevoel dat er nog maar één oplossing is: nog meer bezuinigen. De Brusselse norm van 3 procent is daarbij heilig verklaard, waardoor de grote risico’s van dit beleid over het hoofd worden gezien. Door in Europa een grote broek aan te trekken en andere landen de les te lezen, heeft de Nederlandse overheid zich in een moeilijke positie gemanoeuvreerd, nu het eigen begrotingstekort blijkt tegen te vallen. Het kabinet denkt daarom geen andere keuze te hebben dan direct rigoureus te bezuinigen om al in 2013 het tekort onder de 3 procent te brengen. Niets is minder waar. Over de noodzaak van een duurzame structurele oplossing voor het begrotingstekort is iedereen het eens, maar de botte bijl bezuinigingen die dit kabinet op korte termijn wil doorvoeren, hebben een averechts effect. Ze knijpen de economie af en zorgen voor onrust en onzekerheid in de maatschappij. Na zeven weken onderhandelen zijn de besprekingen in het Catshuis op een mislukking uitgelopen en staat de regering met lege handen. Ondertussen woekert de crisis voort en wacht het land om geregeerd te worden. Door de eenzijdige focus op bezuinigen heeft het kabinet haar hand overspeeld. In 2015 wil het kabinet voor ruim 13 miljard extra bezuinigen, maar doorrekening van die plannen laat zien dat Nederland daar meteen weer ruim 8 miljard euro van verliest aan uitverdieneffecten. De SP is niet de enige die waarschuwt voor overhaaste bezuinigingen. Ook veel economen en organisaties, waaronder het Centraal Planbureau, het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), zijn van mening dat dat juist vanwege de dramatische economische situatie in Nederland en Europa niet verstandig is. De vraag zal er door afnemen, met als gevolg: steeds minder werkgelegenheid, afnemende winsten en teruglopende overheidsinkomsten. Door in Europa alle landen tegelijkertijd hard te laten bezuinigen, wordt bovendien de export naar elkaar om zeep geholpen. Het neerleggen van de bezuinigingen bij de laagste inkomens versterkt het probleem van de inzakkende vraag alleen maar, omdat het juist deze groep is die van elke euro het meest uitgeeft. Het risico bestaat dat we in Europa in een vicieuze cirkel terecht komen: Bezuinigingen remmen de economie af, wat leidt tot minder inkomsten voor de overheid. Rechtse politici zullen dat dan weer aangrijpen om er nog meer bezuinigingen door te drukken. Het argument dat direct harde bezuinigingen nodig zijn voor het herstel van vertrouwen van de financiële markten blijkt ook ongegrond. De rente die de overheid nu betaalt is historisch laag. Volgens het IMF kan juist te veel bezuinigen het herstel zodanig schaden dat financiële markten bezorgd raken. Toch hebben de besprekingen in het Catshuis wel iets opgeleverd. Het geeft inzicht in het afbraakbeleid waar de coalitie van VVD en CDA voor staan. Bovendien biedt het mislukken van de besprekingen in het Catshuis een nieuw perspectief voor Nederland. Het biedt de mogelijkheid om te kiezen voor een verstandiger beleid en een socialere weg uit de crisis.
5
HET SOCIALE ALTERNATIEF
De plannen van de SP bieden een alternatief. De kern daarvan is dat we de economie in 2013 willen stimuleren in plaats van het herstel te frustreren. Volgend jaar zetten we de eerste besparingen vast in gang, maar tegelijkertijd helpen we de economie in 2013 op gang door middel van een stimuleringspakket. Als gevolg hiervan wordt er per saldo in 2013 nog slechts beperkt bezuinigd en komt het tekort met 3,8 procent lager uit dan voorspeld. Het structurele tekort verbetert al fors doordat de uitgaven van het stimuleringspakket in 2013 eenmalig zijn en in latere jaren het begrotingstekort niet verder belasten. In 2015 wil de SP het tekort verder terugbrengen tot onder de 3 procent. Op de langere termijn nemen we maatregelen die het begrotingssaldo met 22 miljard verbeteren. Dat is qua omvang voldoende om op een structureel begrotingsevenwicht uit te komen.
Het mislukte Catshuisakkoord
Alhoewel het Catshuisakkoord is stukgelopen en dus niet als basis kan dienen om onze eigen plannen tegen af te zetten, geven de daarin voorgenomen maatregelen wel een idee van waar het kabinet voor staat. Dit resultaat van langdurige onderhandelingen, waar de coalitiepartijen mee zouden instemmen, betekent een verdere verschraling van de kwaliteit van publieke voorzieningen en slechtere arbeidsvoorwaarden van de mensen die iedere dag het werk doen in de publieke sector. Als de voorgestelde plannen door zouden zijn gegaan dan waren er per volgend jaar miljarden weggehaald bij de lagere inkomens, onder andere door het ontkoppelen van lonen en uitkeringen. Mensen met een uitkering zouden er volgens de berekeningen van het CPB het hardst op achteruit gaan. Zo zou een alleenverdiener met een uikering onder 120 procent van het minimumloon er gemiddeld 5 procent op achteruit gaan. Ook ouderen komen er volgens die plannen bijzonder slecht af. De SP vindt het onbegrijpelijk dat het kabinet de lasten van de financiĂŤle crisis willens en wetens bij de lagere inkomens neerlegt, met een steeds grotere tweedeling in de maatschappij als gevolg. In onze eigen plannen maken we dan ook fundamenteel andere keuzes, waarin de pijn eerlijker wordt verdeeld. We verzetten ons tegen plannen om de studiefinanciering af te schaffen en tegen plannen die de zorg voor mensen steeds duurder maken, door bijvoorbeeld hoge rekeningen te gaan sturen voor recepten voor medicijnen. Ook de plannen om fors te snijden op de internationale solidariteit met de allerarmsten in de wereld en bezuinigingen op de publieke omroep kunnen niet rekenen op de steun van de SP. Datzelfde geldt voor de onhaalbare en onwenselijke bezuinigingen van ruim drie miljard euro op de ambtenarensalarissen. Wanneer de plannen die in het Catshuis op de onderhandelingstafel lagen door waren gegaan was dat een ramp geweest voor het land. Nu kan er door andere partijen aan alternatieven worden gewerkt en krijgt de kiezer het laatste woord.
Reparatie regeerakkoord
Nu het kabinet is uitgeregeerd kan het regeerakkoord in de prullenbak. Dat is maar goed ook, want er stonden een aantal zeer onwenselijke bezuinigingen in. Voor de jaren 2013 tot en met 2015 stonden nog een groot aantal maatregelen gepland die een bedreiging zijn voor een kwalitatief goede publieke sector en een sociaal Nederland in crisistijd. Als het aan de SP ligt worden deze plannen nooit uitgevoerd. Dat betekent dat er de komende jaren niet zal worden bezuinigd op de sociale werkplaatsen en op de uitkeringen, begeleiding en ondersteuning van jonggehandicapten. Het betekent ook dat de geplande verhoging van de griffierechten en de bezuinigingen op de rechtsbijstand in de papierversnipperaar kunnen. Zo blijft de toegankelijkheid tot het recht ook in de toekomst gegarandeerd. De bezuinigingen onder het mom van ‘passend onderwijs’ worden geschrapt. Het is voor de SP onaanvaardbaar dat leerlingen met een beperking minder aandacht krijgen door ze in grotere klassen te stoppen. Ook maken we de boete voor langstudeerders ongedaan. Het almaar meer betalen voor minder zorg, mede vanwege de marktwerking, moet ook een halt worden toegeroepen. De eigen bijdrage voor de tweedelijns geestelijke gezondheidszorg draaien we terug. Ook draait de SP de door het voormalig kabinet ingevoerde gezinsbijstand terug. Bijstand wordt weer het recht van een individu waarmee erfelijke armoede wordt voorkomen. Het inkomen van werkende kinderen wordt niet meegerekend voor het bepalen van de gezinsuitkering. Mantelzorgers worden niet langer financieel gestraft. Er komt meer in plaats van minder geld voor natuur en cultuur. (in miljarden) Sociale Zekerheid Onderwijs Zorg Toegankelijk recht, natuur en cultuur etc. Totaal aan reparaties regeerakkoord
6
2013 0,3 0,5 0,1 0,4 1,4
2015 0,8 0,7 1,6 0,5 3,6
Structureel 1,9 0,7 1,8 0,5 4,9
APRIL 2012
Besparingen
De besparingen die de SP als alternatief hier voor voorstelt leveren in 2015 in totaal 7,8 miljard op. Op de lange termijn bespaart de SP ruim 10 miljard op overheidsuitgaven omdat sommige besparingen na 2015 nog verder oplopen. De SP wil bezuinigen op de defensie uitgaven door vooral het ambitieniveau voor internationale operaties te verminderen en daardoor aan minder missies op hetzelfde moment mee te doen. Op alle onderdelen van defensie kan worden bespaard op materieel en personeel. In de gezondheidszorg kan de bureaucratie bestreden worden door de indicatie aan de professionals over te laten in plaats van aan de CIZ-indicatieorganen. Daarnaast kan worden bespaard wanneer de specialisten in loondienst worden geplaatst. De stijgende zorgkosten hebben ook te maken met de invoering van marktwerking in de zorg. Wanneer daar een eind aan wordt gemaakt, levert dit bijna een miljard euro op. De SP wil een inkomensafhankelijke zorgpremie invoeren. In combinatie daarmee kan de zorgtoeslag worden afgeschaft waarmee ook een bureaucratisch circus van onnodig geld rondpompen wordt beĂŤindigd. Ook op het gebied van het onderwijs kan de bureaucratie worden bestreden omdat er steeds meer geld gaat zitten in de uitdijende laag van managers en andere ondersteuning. De overheid zal de salarissen van leraren via een landelijke CAO uitbetalen, in plaats van de scholen zelf. Hiermee worden veel managers en ondersteuners overbodig. We schaffen de prestatiebeloning op leraren af. Ook kan er een besparing worden bereikt door het aantal soorten opleidingen te verminderen. Door de Roemer-norm, waarmee de uitgaven aan externen wordt beperkt tot maximaal 10 procent, strikt toe te passen bij de verschillende ministeries kan worden bespaard. De provincies kunnen het goede voorbeeld van het Rijk volgen, waardoor nog meer kan worden gesneden in de uitgaven aan externen. Op de uitgaven aan het UWV wordt 500 miljoen bespaard door werkgevers mee te laten betalen aan de uitvoering van werknemersverzekeringen door het UWV.
Beter besparen
(in miljarden) 2013 -4,0 Verdwijnen zorgtoeslag icm inkomensafhankelijke zorgpremie 0,0 Einde marktwerking zorg -0,1 Andere zorgmaatregelen waaronder bureaucratie zorg Bureaucratie onderwijs en verminderen aantal soorten opleidingen 0,0 Andere onderwijsmaatregelen waaronder afschaffen prestatieloon -0,2 -0,5 Uitvoeringskosten UWV -0,1 Defensie -1,8 Terugdraaien ESM 0,0 Minder geld naar infrastructuurfonds -0,8 Externe inhuur provincies en rijk, beperken inkoop rijk etc. -7,5 Totaal aan besparingen
2015 -4,0 -0,3 -0,4 -0,2 -0,3 -0,5 -0,6 0,0 -0,4 -1,1 -7,8
Structureel -4,0 -1,0 -0,5 -0,7 -0,5 -0,5 -1,4 0,0 -0,3 -1,4 -10,2
7
HET SOCIALE ALTERNATIEF
Lasten eerlijker verdelen
Het tekort bij de overheid is vooral ontstaan door teruglopende overheidsinkomsten. Naast minder uitgeven zal de overheid dan ook moeten kijken naar mogelijkheden om de inkomsten op peil te houden. In totaal wil de SP op de lange termijn ruim 26 miljard (4% BBP) aan extra overheidsinkomsten vinden door belastingmaatregelen voor vooral hogere inkomens en grote bedrijven. Het bedrag van 26 miljard lijkt hoog maar dit betekent dat de belastingdruk in ons land op termijn stijgt naar dat van beschaafde landen als Finland of Frankrijk. Door de vele aftrekposten dragen in ons belastingstelsel de sterkste schouders alleen in theorie de zwaarste lasten. Aftrekposten als de hypotheekrenteaftrek vormen een steeds grotere kostenpost voor de overheid en zullen daarom moeten worden afgebouwd. Daarom moet de hypotheekrenteaftrek worden teruggebracht tot maximaal 350.000 euro hypotheekschuld, tegen een maximale belastingaftrek van 42 procent. De invoering hiervan wordt geleidelijk ingevoerd. De SP ondersteunt voorstellen om ervoor te zorgen dat de hypotheekrenteaftrek voor nieuwe hypotheken alleen nog van toepassing is op de zogenoemde annuïteitenhypotheek. Aflossen moet niet langer worden bestraft met minder aftrek. De aftrek van pensioenpremies wordt gemaximeerd op een pensioengevend inkomen van maximaal anderhalf keer modaal. Daarboven mag ook pensioen worden opgebouwd maar dat deel is dan niet meer aftrekbaar. Voor de allerhoogste inkomens komt er een nieuw toptarief van 65 procent, voor het deel van het inkomen dat boven de 150.000 euro uitkomt. Niet alleen de burger moet bijdragen aan de gevolgen van de crisis. Ook bedrijven en de financiële sector moeten een flink deel van de rekening betalen. Het is goed dat het kabinet nu een bankenbelasting wil invoeren maar de opbrengst kan flink worden verhoogd. Daarmee gaan banken meer betalen voor de maatschappelijke schade die ze hebben aangericht. Nederland loopt met de bankenbelasting achter bij de omliggende landen. Zo kent de bankenbelasting in Engeland een drie maal zo hoge opbrengst ten opzichte van het nationaal inkomen. Naast de bankenbelasting kan Nederland ook een financiële transactiebelasting (‘tobin taks’) invoeren. Laten we hier niet op Europa wachten, maar alvast een begin maken met een brede invoering van de financiële transactiebelasting. Als het om belastingen gaat worden grote bedrijven in Nederland in de watten gelegd. Het tarief is verschillende malen fors verlaagd en er is een kerstboom opgetuigd aan zogeheten belastingfaciliteiten. Omdat multinationals in de praktijk een zeer laag effectief belastingtarief betalen verhoogt de SP de winstbelasting naar 30 procent en pakt daarnaast de renteaftrek aan. De vermogensrendementsheffing wordt vervangen door een vermogenswinstbelasting. Deze heffing kan op een meer rechtvaardige manier vermogensinkomsten belasten, doordat alleen over de daadwerkelijke gerealiseerde vermogenswinsten belasting verschuldigd is. Ten opzichte van het begin van de crisis is de rijkste 10 procent van alle huishoudens 30 miljard rijker geworden, terwijl de armste 10 procent voor 10 miljard extra in de schulden is gekomen. Om deze groeiende vermogensongelijkheid aan te pakken wordt voor grote vermogens een aparte vermogensbelasting ingevoerd. Ten slotte kan het belastingstelsel echt groener. Door het invoeren van een aantal milieuheffingen, zoals de verbrandingsbelasting en een ecotaks voor grootgebruikers, hanteren we het principe ‘de vervuiler betaalt’. Ook komen er heffingen op het lozen van restwarmte en op niet-duurzaam hout. De leaseautovergoeding wordt beperkt en het verlaagde accijnstarief voor rode diesel wordt afgeschaft. Met deze maatregelen zorgen we ervoor dat onze economie een stuk groener en daarmee duurzamer wordt.
8
APRIL 2012
Lastenverzwaring
(in miljarden) 2013 0,0 Woningmarktpakket Vermogenswinstbelasting, aftopping pensioen- en lijfrenteaftrek etc. -3,1 -0,4 Overige lasten burgers -1,0 Bankenbelasting en transactiebelasting -3,2 Verhoging VPB tarief en beperking renteaftrek -0,3 Overige lasten bedrijven -1,6 Verbrandingsbelasting en ecotaks grootgebruikers -0,4 Afschaffen rode diesel en lagere energiebelasting glastuinbouw -1,1 Milieuheffingen -11,1 Totaal aan lastenverzwaring
2015 -1,4 -4,8 -0,4 -1,0 -3,2 -1,1 -1,6 -0,4 -1,1 -15,0
Structureel -11,4 -5,8 -0,4 -1,0 -3,2 -1,2 -1,6 -0,4 -1,3 -26,4
De SP maakt de zorgpremies volledig inkomensafhankelijk. Deze plannen leveren voor burgers een lastenverlichting op van in totaal 4 miljard. Dat komt omdat aan de andere kant de zorgtoeslag dan kan verdwijnen. De tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting wordt in de plannen van de SP gecontinueerd. Het verhogen van de algemene heffingskorting voorkomt dat lage inkomens er te veel in koopkracht op achteruit gaan. Door de arbeidskorting te verhogen wordt arbeid fiscaal aantrekkelijker gemaakt. Dit versterkt de koopkracht en bevordert de werkgelegenheid. De opbrengsten uit de vergroening van het belastingstelsel gebruiken we om de belasting op arbeid te verlagen, zodat werken wordt gestimuleerd.
Lastenverlichting
(in miljarden) Inkomensafhankelijke zorgpremie Verlagen overdrachtsbelasting Verhogen algemene heffingskorting Verhogen arbeidskorting Totaal aan verlichtingen
2013 4,0 1,2 3,0 1,0 9,2
2015 4,0 1,2 2,0 1,0 8,2
Structureel 4,0 2,8 2,0 1,0 9,8
9
HET SOCIALE ALTERNATIEF
Stimuleringsplan
In 2013 is het noodzakelijk om de economie een handje te helpen bij het aarzelende herstel. Premier Rutte had het vorig jaar over drie belangrijke zaken die hij wilde bereiken: banen, banen en banen. Toch blijkt uit de cijfers van het Centraal Planbureau dat de plannen uit het Catshuis de werkloosheid zouden hebben doen oplopen. Om de economie te stimuleren is het veel beter om werk te scheppen, te behouden en werk te vinden. De SP stelt voor om eenmalig 3 miljard in 2013 te investeren waarmee de overheid in 2013 de economie weer op gang helpt. Dit kan bijvoorbeeld door onderhoud aan woningen, spoor, scholen en universiteiten naar voren te halen. De woningmarkt kan nog verder uit het slop worden gehaald door kantoorpanden om te bouwen tot woonruimte en juist om te schakelen naar energiezuinige woningbouw. De afgelopen winterperikelen bij de NS en Pro Rail hebben weer eens aangetoond dat het onderhoud aan het spoor meer dan nodig is. In bestaande verpleeghuizen kunnen meer eenpersoonskamers worden gebouwd naast buurtverpleeghuizen. Het oprichten van een investeringsbank zal de kredietverlening weer op gang kunnen helpen. Door te investeren in het onderwijs, bijvoorbeeld door het omvormen van (V)MBO-scholen naar vakscholen, zullen er ook in de toekomst voldoende vakmensen voorhanden zijn. Door het oprichten van banenpools zullen werkloze werknemers worden opgeleid zodat zij ook weer deel kunnen nemen op de arbeidsmarkt. Ten slotte wordt voor baanbehoud gekozen door de invoer van een nieuwe regeling voor werktijdverkorting. (in miljarden)
2013
Onderhoud en bouw
1,3
Onderwijs
0,5
Sociale Zekerheid
0,8
Andere investeringen
0,5
Totaal stimuleringsplan
3,0
Investeren in plaats van kapot bezuinigen
Omdat de economische situatie het niet toelaat, kiest de SP er niet voor om nu al te snel al te fors te gaan bezuinigen. Dit zou een nog grotere rem op de bestedingen inhouden, met nadelige gevolgen voor de economie, de overheidsfinanciĂŤn en de werkgelegenheid. In plaats daarvan, kiest de SP voor een eenmalig stimuleringspakket van 3 miljard euro in 2013, waarmee vooral investeringen naar voren worden gehaald. Deze maken ons land beter en meer concurrerend voor de toekomst. In 2013 zal het begrotingstekort daardoor al dalen tot 3,8 procent. In 2015 wordt het tekort met 2,4 procent tot onder de 3 procent gebracht en op de langere termijn wordt het begrotingssaldo met in totaal 22 miljard verbeterd. Dat is qua omvang voldoende om op een structureel begrotingsevenwicht uit te komen. Door te bezuinigen op een verstandigere manier, zekerheid te bieden in crisistijd en sociaal te begroten, laat de SP zien dat we wel degelijk op een goede manier uit de crisis kunnen komen.
Effect voorstellen SP (in miljarden)
10
2013
2015
Investeringen
4,4
3,6
4,9
Structureel
Waarvan eenmalig
3,0
0,0
0,0
Besparingen
7,5
7,8
10,2
Lasten
1,9
6,8
16,6
Verbeteren begrotingstekort op EMU-saldo t.o.v. CEP
5,0
11,1
21,9
Uitverdieneffecten
1,1
5,7
Doorwerking voorlopig CBS-cijfer EMU-saldo 2011
1,0
1,0
Begrotingstekort als (% BBP)
3,8
2,4