Wijkjury by Internationaal Theater Amsterdam

KEUZE van de WIJk ur

Ik sta voor de drempel Aanbellen is de anderto zijn voor dat waarvan je altijd had gedacht dat het vreemd was. De deur open doen is dat ook. 2

van een onbekende. elaten, ontvankelijk WAAR IS DE DEUR DIE HIERVOOR OPENGAAT? Aanbellen, zo zou je de methode kunnen noemen die Adelheid Roosen samen met het researchteam van Zina Platform en haar toko Female Economy ontwikkelde. Aanbellen. Het lijkt zo simpel. Maar achter de vinger die aanbelt staat een mens in al zijn schuchterheid die iets komt halen. Stichting Doen die met de financiering van culturele projecten een bijdrage wil leveren aan een leefbare wereld, maakte het mogelijk de WijkJury te ontwikkelen. Wij kregen geld voor de eerste editie van 2009-2010 en daardoor gelegenheid om vrouwen met diverse culturele achtergronden uit Amsterdamse wijken mee te voeren naar het theater. Een schitterend traject waarin ze werden betoverd door de voorstellingen en door elkaar. Inmiddels heeft de WijkJury een tweede editie en staat nummer drie op stapel. Ook in Utrecht vindt het project navolging. Stichting Doen heeft in ons geïnvesteerd en dat mag geen incident zijn. Vandaar hun vraag de ‘methode’ die wij hanteren te beschrijven voor collega’s in het vak. Het antwoord ligt voor u. 3

METH ROOS 4

ODE EN

Adelheid Roosen over de ongeschreven methodiek achter het fenomeen Wijkjury Door Annette Embrechts 5

1.Aan b

n belle n Het stof van de welkomstmat

Alles begint bij aanbellen. Niet opbellen maar aanbellen. Letterlijk: op de fiets stappen, naar een wijk gaan en deur voor deur langs gaan. En dan vragen stellen, uit belangstelling - wie zou hier wonen? - en zonder vooroordeel: ‘Waar komt u vandaan? Hoe ziet theater er in jullie geboorteland uit? Wanneer was u voor het laatst verliefd op het leven? Bent u ook wel eens razend op de tijd? Hoe houd jij je haar zo mooi?’ Dat aanbellen mag misschien omslachtig klinken; dat is het niet! De afdaling in het steeds verdergaand ontmoeten, levert de ontdekking op dat jij het altijd zelf bent die stopt, die strandt in verlegenheid. Niet de ander. Als iemand waar je aanbelt niet direct beantwoordt aan je verwachting gaat het erom dat jij zelf analyseert waar je kwetsbaarheid zit, en dus ook eventuele nukkigheid of verbazing ‘vertaalt’. Daardoor krijgen wij als aanbellers de kans die kant van onszelf te zien, de kant die zelf direct wil stoppen als het ‘ongemakkelijk’ wordt. Maar als je het ongemakkelijke anders gaat ervaren - bijvoorbeeld: ik sta hier in verlegenheid en wat dan nog? - blijk je over een grens te gaan en mens te worden met een ander mens. En dat werkt, zegt Adelheid Roosen, geestelijk moeder van de WijkJury. Want het ontmoeten is de daadwerkelijke inzet. 7

niet achter de voordeur een verhaal vandaan peuzelen

maar een ontmoeting die ook mijzelf wezenlijk

heeft aangeraakt. ‘Gastvrijheid is bij hen meer vanzelfsprekend dan bij ons. En de een kent weer een ander familielid of overbuur die geïnteresseerd is en geen problemen krijgt als ze laat thuis komt van een voorstelling. En zo wordt het langzaam een keten, een beweging.’ Allochtone wijkbewoners willen graag vertellen, ontdekte Roosen. ‘Zeker als ze merken dat je niet komt om iets te brengen maar om iets te halen, iets te leren. Ze hebben zo vaak met mensen te maken die resultaat willen halen of die regelgeving komen uitvoeren. Het is vaak eenrichtingsverkeer. Alsof allochtonen alleen op hulp zitten te wachten. Niets is zo fijn als de ander het gevoel te geven dat jij ook leert of kan ontvangen van hen.’ Op haar bureau ligt niet voor niets het beroemde boek Ik en Jij van filosoof Martin Buber, met de zinsnede: “In den beginne is de relatie.” Roosen: 9

‘Allochtonen hebbe naar hier te verka gezinnen in een ki Hollandse klei te Laten wij de moe hen aan te bellen e geïnteresseerd te zijn.’ 10

ben de moed gehad rkassen en met hun kippenhok in de te gaan wonen. oed hebben bij n en wezenlijk

‘Ik zie het als onze verantwoordelijkheid het stof van de welkomstmat te blazen. Ik benadruk keer op keer dat allochtonen nog niet zo lang geleden als gastarbeiders naar ons land zijn gehaald. Ze zijn genodigd hier te komen.’ Roosen doelt op aanpassingen die steeds van nieuwkomers worden gevraagd, terwijl: ‘Welke beweging is er van ons naar hen toe? Vaak is dat een neerbuigende of één die uitgaat van het verheffingsideaal: we moeten wijkbewoners verheffen en zorgen dat ze bijvoorbeeld naar schouwburgen komen. Waarom staat een schouwburg hoger in de culturele hiërarchie dan een buurthuis of een kraakmoskee? Mij gaat het bij de WijkJury om een volkomen gelijkwaardige uitwisseling tussen theatermakers en hun voorstellingen en wijkbewoners en hun achtergrond.’

als je komt om iets te brengen, voelt dat als een kogel tussen mijn ogen.

Als je komt om iets te halen, al is het maar een recept, ben je van harte welkom.

2.O NTMOETEN

O NTMOETEN De kogel tussen de ogen Roosens ogen werden zestien jaar geleden geopend, tijdens een project in Zimbabwe, door een Afrikaanse vrouw, een politica en voormalig minister: ‘Sythembiso Nyoni zei tegen mij: als je komt om iets te brengen, voelt dat als een kogel tussen mijn ogen. Als je komt om iets te halen, al is het maar een recept, ben je van harte welkom. Toen besefte ik hoe vaak wij handelen vanuit een superieure houding, ook als het goed is bedoeld. Zij heeft mij duidelijk gemaakt hoe onterend dat voor hen voelt.’ Dus, als er sprake is van een methodiek achter het fenomeen van de WijkJury is die gebaseerd op het faciliteren van een gelijkwaardige ontmoeting. ‘Ik laat hen zijn; zij laten mij zijn. Ik geloof zelf niet zo in methodisch denken. Ik benader het als een voortdurend experiment in beweging. Op het moment dat zich een vraag of probleem voordoet zoek ik naar de deur die daarvoor opengaat.’ 15

De overdraagbaarheid van de wijkjury De vraag dringt zich op in hoeverre er een methode schuilgaat achter de WijkJury. Er zijn twee succesvolle en interessante edities achter de rug waarin een WijkJury van allochtone vrouwen een groot aantal theatervoorstellingen bezocht om uiteindelijk tot een keuze te komen van in hun ogen de meest interessante en mooiste voorstelling van het seizoen. Steeds meer steden en schouwburgen tonen interesse. Sommigen zouden een WijkJury in hun stad willen introduceren. Nu zijn de Stadsschouwburg Amsterdam en Theater Frascati in Amsterdam partners in het project van Female Economy. De Stadsschouwburg Utrecht begint in samenwerking met Theater Kikker, Vrede van Utrecht en Female Economy een WijkJury in Utrecht. En op initiatief van het ROC Amsterdam wordt het project De dochters van de WijkJury geïnitieerd. Het is niet onwaarschijnlijk dat er meer zullen volgen. Roosen zelf wil misschien wel eens een WijkJury uitproberen, bestaande uit allochtone mannen. Is het project overdraagbaar? En belangrijk: is de WijkJury los te zien van de persoonlijkheid van Roosen zelf? Als geen ander heeft zij de ontmoeting, in de letterlijke betekenis van niet-moeten, hoog in haar vaandel staan. Energiek, enthousiast en eigengereid duikt zij met open, nieuwsgierige en ontvankelijke houding de wijken in, daarbij gevolgd en bijgestaan door collega’s van Female Economy en leden van Zina Platform. Roosen lacht: ‘De WijkJury kan heel goed zonder mij.’

‘Tenzij het een papieren werkelijkheid wordt, die in een ringbandje op een bureau belandt.’17

De start van de WijkJury Roosen introduceerde de voorloper van de WijkJury in 2009. Tijdens het Tamtamfestival van Toneelgroep Amsterdam produceerde haar toko Female Economy - zoals ze haar stichting noemt - twee installaties in het randprogramma bij de voorstelling Rocco en zijn broers, over migratie. Roosen noemde deze installaties Living Objects 1 en 2, en verplaatste het theehuis uit de wijk naar de schouwburg: in de rondgang van het theater speelden Marokkaanse mannen tric-trac. Living Objects 2 bestond uit een groep wijkbewoners die in formatie, als een levend beeld, de voorstelling bezocht. Een van de acteurs zag de mannen uit de Amsterdamse theehuizen in de zaal zitten en raakte onder de indruk van hun betrokkenheid. ‘Ik zag hoe zij de inhoud van het stuk meemaakten. Wij spelen déze mensen, dacht ik en betrapte mij erop dat ik me hen tijdens ons repetitieproces niet zo had ingebeeld. Ondanks dat ik me verdiep in mijn personages realiseerde ik me dat ik deze medelanders niet ken’, zei hij later. Toen Roosen kort daarna werd gevraagd als voorzitter van de vakjury van het NTF (het Theaterfestival rond de belangwekkendste voorstellingen van het voorbije seizoen), stelde ze een extra jury als voorwaarde, bestaande uit vrouwen met verschillende achtergronden, afkomstig uit verschillende wijken in Amsterdam. Twaalf vrouwen bezochten ongeveer drie voorstellingen per maand en maakten een shortlist van vijf. De winnaar werd Branden van het Ro Theater. Het jaar daarop koos een nieuwe WijkJury voor Alice in Wonderland van het Noord Nederlands Toneel.

De uitwisseling van theatercodes Het gaat erom de praktische en inhoudelijke mogelijkheden te creëren voor theaterbezoek van geïnteresseerde vrouwen, voor wie het bezoeken van een voorstelling niet in hun systeem zit. Belangrijk is dat ze ontdekken hoe de loop naar het theater ontstaat. En welke codes in het Nederlandse theater gangbaar zijn. Roosen: ‘Ik heb wel eens met het schaamrood op mijn kaken gezeten omdat een buurvrouw van een WijkJurylid, die mee was gekomen, maar bleef bellen tijdens een voorstelling. Later bleek dat ze zolang het zaallicht nog aan was, dacht dat het nog niet begonnen was. Het duurt vaak even voordat iedereen de codes doorheeft. Dat in Nederland het zaallicht wel eens lang aanblijft of acteurs in en uit hun rol stappen.’ Taalbarrières zijn er ook. Ook omdat veel theater teksttoneel bevat. ‘We hebben een dramaturg in huis, Dirkje Houtman, om toelichting te geven. En dankzij Marokkaans en Turks sprekende Zinaleden kunnen we taalproblemen makkelijker overbruggen. Maar allochtone vrouwen halen ook weer andere thema’s uit een Tsjechov dan wij. Bovendien: alles in je kan gestimuleerd worden door schoonheid. Zeker als je je er in je naïviteit volledig aan overgeeft. En als je niet woordelijk alles begrijpt gaan andere waarden tellen. Essentieel is wel dat theatermakers met de WijkJury in gesprek gaan. Vooraf tijdens een inleiding of achteraf tijdens een nagesprek. Om keuzes toe te lichten. En te horen wat de vrouwen van de voorstelling vonden. De lat wordt hoog gelegd: de vrouwen moeten ongeveer 25 voorstellingen zien, alle besprekingen bijwonen en regelmatig een juryberaad beleggen. 21

De spin-off van de WijkJury Op de vraag of die vrouwen daarna ook zelf naar de schouwburg gaan, zegt Roosen: ‘De schouwburgen zouden een abonnement moeten nemen op deze vrouwen. Daar zit zo veel talent verborgen.’ Dan, serieus: ‘Ik merk dat ze na zo’n jaar - als ze het kunnen betalen want dat is het grootste probleem - ook zelf met vriendinnen naar voorstellingen gaan. Omdat theater vanzelfsprekender tot hun belevingswereld is gaan behoren. En vergis je niet; al spreken ze soms gebrekkig Nederlands, het zijn slimme vrouwen!’ Roosen koos voor een WijkJury van alleen vrouwen omdat ze zelf een vrouw is en haar energie het liefst geeft aan en haalt bij vrouwen. Bovendien: vrouwen willen graag, zijn assertiever geworden en laten zich niet zo gemakkelijk imponeren. Een gemengde jury zou lastiger zijn; nu kunnen ze thuis altijd zeggen:

‘De schouwburgen zouden een abonne m moeten nemen op d Daar zit zo veel t 22

ik ben met een groep vrouwen op stap. Natuurlijk zijn er ook wel eens afhakers - niet veel overigens. Soms heeft iemand een kind dat door een eindexamen moet worden geloodst. Het tegenovergestelde komt ook voor: de eerste WijkJury die in zijn geheel niet wilde stoppen. ‘We hebben toen een vervolgtraject bedacht, om hun kennis en ervaring te verdiepen.’ En typisch Roosen: ‘Op het moment dat er een verzoek is, zoek ik net zo lang tot ik een mogelijkheid vind om het in te lossen.’ Roosen is nu bezig met de mogelijkheid om leden van een WijkJury door vrouwen uit het bedrijfsleven te laten ‘adopteren’. Via speeddates leren ze elkaar kennen: gerichte ontmoetingen op basis van gesprekjes over vragen als ‘Hoe werd je vanochtend wakker? In welke voorstelling zou je kunnen wonen?’ Roosen: ‘Binnen een paar minuten zijn dan de leukste gesprekken op gang.

n e ment d eze vrouwen. talent verborgen.’ Iedereen is snel over haar gêne heen. En het komt de gelijkwaardigheid ten

goede. Je bent niet meer belangrijk om je pegels, je baan of je kennis. Maar om

wie je bent en hoe je in het leven staat. Bij de WijkJury draait het niet om een

hiërarchie in kennis maar om het vrij maken van verbeeldingskracht.’

3..

.omgaan Nooria Lijn 7 naar Slotermeer. De tram is vol. Ik ken mijn medereizigers niet; zij mij evenmin. We blijven hangen in ons eigen compartiment van gedachten en afstand. De haast die nog van je af moet glijden. De gedachten aan morgen. Hoe makkelijk is het een gesprek aan te gaan. Hier en nu. En hoe zelden komt het daarvan. Ik ben bij het Leidseplein opgestapt. De halte waar vrouwen van de WijkJury aankomen als ze naar de schouwburg gaan. We passeren de Kinkerstraat, de Postjesweg, de Witte de Withstraat. De tram draait de Hoofdweg op, laat Bos en Lommerplein links liggen. Welkom in de Kolenkitbuurt. Rechts zie ik schooltuin het Ridderbos vol met groen en bewaakt door vele vogelverschrikkers. Ik ben buiten de ring. De stad verdwijnt uit beeld. Er doemt een andere stad op. Een tuinstad. Rechthoekige flats uit de jaren vijftig met groene vlakken waar kinderen spelen op stalen klimrekken en hun goaltjes maken tussen geïmproviseerde doelpalen. Ik stap uit bij plein ‘40-‘45, passeer hotel Slotania en loop de straat in waar Nooria woont. Een grijze flat met schotelantennes, dunne draad tussen hier en daar. 25

Twintig jaar geleden vluchtte ze uit Afganistan met haar zoon van 17. Haar twee andere zoons studeerden toen al in Europa. Haar man leeft niet meer, is verdwenen tijdens het communistische regime. Nooria kwam in de WijkJury, via Joke Kop van wijkcentrum Vrouw en Vaart in Osdorp. Als vrijwilliger werkt ze er één ochtend per week bij de receptie. ‘Joke weet altijd wat goed voor mij is’, zegt ze. Het ging in die tijd minder. Haar hoofd wilde niet. Acht jaar Nederlandse les en ze kon de woorden niet onthouden. Het was niet het enige dat ze vergat. Haar fiets was soms weg, de boodschappen vergeten. In haar huiskamer met lichtblauw gestucte muren hangen foto’s van haar kleinkinderen en van haar geliefde geboorteland. Plekken van ongewone schoonheid. Berglandschappen, weelderige parken, haar ouderlijk huis. ‘Allemaal kapotgebombardeerd,’ zegt ze. Nooria trouwde op haar veertiende na weloverwogen familieberaad met de man die haar gelukkig maakte. ‘Een lieve man’, zegt ze als ze naar de foto’s wijst. Zij was journaliste en hij advocaat. Op foto’s uit die tijd dragen zij en haar zusje jurken en pumps in de stijl van Mad Men. Toen leidden ze een modern leven. Nu woont ze in Slotermeer. Haar twinkelende ogen verraden niets van dit verleden. Nog steeds een moderne vrouw. Vorig jaar ging ze voor de tweede keer naar Mekka. ‘Daar word ik rustig van’, zegt ze.

Ik ben haar op gaan zoeken om te weten welke weg zij als WijkJurylid drie keer per maand aflegde naar de theaters in de stad. Soms reed ze een halte te ver en kwam te laat. Dat is veranderd. Ze heeft een knop in haar hoofd omgedraaid zegt ze en voelt zich sterker. Ze spreekt nu veel en gretig, meer dan tijdens het juryoverleg waar ze soms zoekend naar woorden haar ervaringen deelde met de andere vrouwen. Haar Nederlands is beter dan ooit. Terwijl ze een Afghaanse maaltijd serveert vertelt ze waarom Branden van het Ro Theater haar zo heeft geraakt. â&#x20AC;&#x2DC;Mijn oom heeft een zoon verloren. Onze zoon was twee maanden weg, van de straat geplukt, meegenomen door soldaten de bergen in. Het was een zware tijd. Hij kwam gelukkig weer terug. Zoals de vrouw in de voorstelling verstopten ook wij documenten onder de aarde. Wat in eigen land gebeurde was precies zoals in theater. â&#x20AC;&#x2122; Als ik weer terug rijd met de tram zijn de straten leeg. IJle lucht in Slotermeer waar je een pizza koopt voor zes euro. Ik denk aan Nooria en realiseer me hoe zij met een hoofd vol beelden en herinneringen in deze tram naar de stad reed. Een ritje van niks maar voor ons heel ver weg. Dat is het mooie aan de WijkJury, dat je mensen ontmoet, op plekken komt en verhalen hoort waar je geen vermoeden van had. En waar een andere blik het perspectief van een voorstelling kan keren en verrijken. Dirkje Houtman 29

JA IK WI

K IL

Ik had haar al eerder gezien. Ze maakt schoon in de Stadsschouwburg. Is in de weer met stofzuiger en natte lap in de hal waar de toneelspelers dagelijks doorheen lopen op weg naar de repetitie of naar de kleedkamers om zich te verkleden voor hun optreden. Ik vraag me af of zij ooit een voorstelling heeft gezien en heb het erover met Elze, mijn montere collega van de Stadsschouwburg. Zij zal het haar vragen, maar dat gebeurt niet. Ze vindt het lastig. Later als ik haar onverwachts tegenkom in het kantoor van de schouwburg flapt er ineens uit: ‘Zou je mee willen gaan naar een voorstelling?’ Ik schrik van mijn eigen directheid. Maar zij lacht en antwoordt ontkennend. Ik vertel haar over de WijkJury. Ze reageert enthousiast; ‘Ja dat zou ik willen.’ En ja ze kan ook ‘s avonds, want werkt hier tot één uur in de middag. Ze komt uit Marokko en woont in de Indische Buurt. Ze geeft haar naam, adres en telefoonnummer en gaat de eerstvolgende voorstelling mee. Haar eerste ontmoeting met het theater zal Moord in de Kerststal zijn, een voorstelling van het Ro Theater. Dat spreken we af. Zo makkelijk kan het dus gaan. Denk je. Maar zo simpel is het niet. Als Dunya, onze projectleider, haar belt zijn er ineens onoverkomelijke bezwaren. Was het een misverstand? Was het de taal? Ze kan geen enkele avond. Donderdag niet, volgende week niet. Ze zegt: ‘Ik graag mee willen. Maar kan niet, kan echt niet, moet elke ochtend kwart over zeven schoonmaak schouwburg, kan niet ook s’avonds laat nog in schouwburg wonen want ik nergens weet wanneer moet slapen’. Dirkje Houtman 31

Projectleiders Dunya Khayame en Michelle van Aggelen over de WijkJury NAAKT, BLOED EN IRONIE Door Annette Embrechts ‘Mijn eerste reactie was sceptisch,’ zegt Dunya Khayame (29) eerlijk. ‘Waarom het zoveelste project om allochtonen naar het theater te krijgen? Er zijn toch ook autochtone Nederlanders die nooit naar het theater gaan?’ Maar nadat ze in het seizoen 2010/2011 als projectleider de WijkJury heeft begeleid, is ze meer dan overtuigd. ‘Er zijn zo veel opgeleide slimmeriken onder allochtonen, die ondanks dat ze de Nederlandse taal niet goed beheersen enorm van theater kunnen genieten. Alleen kennen ze de wegen nog niet, om er naar toe te gaan en uit te zoeken wat ze interessant vinden. Nu ik hun liefde voor de podiumkunsten heb meegemaakt weet ik zeker dat ze blijven gaan.’ Michelle van Aggelen (27), projectleider van de WijkJury seizoen 2009/2010 wees hen als eerste de weg naar het theater. Hoe kom je bij de schouwburg, welke tram of bus moet je nemen. Hoe laat ga je van huis om op tijd te zijn. Waar hang je je jas op. Telefoons uit. Van Aggelen: ‘Sommigen konden in het begin de weg naar het theater moeilijk vinden. Ik mailde, belde en stuurde soms ook nog smsjes. Een van hen ging, als ze de tram had gemist, terug naar huis of kwam helemaal niet aan omdat ze bij de verkeerde halte was uitgestapt. De vrouwen reisden het liefst met elkaar en als dat niet lukte moest ik iets anders 33

verzinnen om ze toch op weg te helpen. Slecht weer kon een reden zijn om thuis te blijven. Als projectleider zorgde ik dat het in hun systeem ging zitten. Ik ben daar vasthoudend in. In het begin stippelde ik de route uit. Gaandeweg werden ze initiatiefrijker, zochten zelf uit hoe ze ergens moesten komen. Maar er kwamen ook vrouwen gewoon op de fiets.’ Het grootste vooroordeel, waar Khayame ook zichzelf op betrapte: ‘Op het moment dat iemand gebrekkig Nederlands spreekt, denk je al snel dat iemand niet geschikt is voor een talig toneelstuk als van William Shakespeare, Anton Tsjechov of Rob de Graaf. Maar wat blijkt: kwaliteit is niet taalgebonden. Ontroering overstijgt cultuurverschillen of taalverwarring. Mijn vader spreekt ook gebrekkig Nederlands en ik heb mij altijd geërgerd aan het feit dat dit vaak wordt geassocieerd met dom.’ ‘Vooroordelen over hun capaciteiten zitten in je eigen hoofd,’ zegt Van Aggelen. ‘Die heb ik achter me kunnen laten. De vrouwen kijken met een open blik en hebben hun eigen reden om iets mooi te vinden. Je krijgt de rijkdom van hun cultuur. Daar kunnen wij veel van leren. Je merkt dat je zelf ook opener wordt, dat hindernissen overkomelijk zijn en dat je je laat leiden door de capaciteiten die zij hebben.’ Natuurlijk is er verwarring geweest, en hebben de projectleiders ook wel eens met samengeknepen billen in de zaal gezeten. Van Aggelen herinnert zich een rauwe bewerking van een stuk van Shakespeare waarin bloedende handen in het decor hingen en als climax mensenvlees werd gegeten. 34

‘Ik dacht, die vrouwen willen hierna nooit meer naar theater.Ze waren wel even van hun à propos, maar oordeelden ook nuchter. Dit is wel wat gebeurt in de wereld, zeiden ze.’ Belangrijk, concluderen beide projectleiders, zijn de gesprekken voor- en achteraf. Khayame: ‘Het is handig een aantal codes uit het Nederlands theater door te spreken, die wij vanzelfsprekend vinden. Dat voorkomt onbegrip. Ironie blijkt soms een lastig iets om uit te leggen. Zo had een aantal vrouwen het idee dat in de voorstelling Geert De Musical van Eric de Vroedt het gedachtegoed van Wilders werd goedgepraat. En veel bloot in een voorstelling kan ook voor plaatsvervangende schaamte zorgen. ‘Soms had ik het gevoel dat een acteur het erom deed. Eén gooide zijn onderbroek de zaal in richting onze rij waar een paar hoofddoeken zaten. Dat vind ik provocerend. Maar geen van de vrouwen is daarom afgehaakt. Soms concluderen ze hooguit dat dit theater minder hun stiel is.’ 35

De vrouwen hebben het theater ontdekt en omarmd. ‘Ook al kunnen sommigen een schouwburgkaartje niet betalen, ze vinden hun weg naar het theater wel,’ zegt Van Aggelen. ‘Ze knippen bonnetjes uit de wijkkrant voor korting op tickets, gaan naar hun buurttheater of bijvoorbeeld het Vondelpark waar voorstellingen gratis zijn.’ De volgende stap is nu de coördinatie over te dragen aan leden van de WijkJury zelf. Dat vraagt nieuwe introducties. Van Aggelen: ‘Hoe benader je een educatiemedewerker of iemand van een schouwburg? Wat doe je als die persoon er niet is? Je moet een aantal zekerheden creëren, zodat ze niet in de war raken. Dat lukt. Gaandeweg blijkt dat zij zich laten leiden door hun eigen capaciteiten.’ Khayame: ‘Ik heb ontdekt dat de vrouwen van de WijkJury enorm gelift worden in hun gevoel van eigenwaarde omdat hun stem ertoe doet. Door de groepsvorming en de onderlinge dynamiek voelen ze zich comfortabel en durven ze zo veel meer te zeggen en te ondernemen.’

Aan de keukentafel Winterse zondagmiddag op de Lindengracht. De WijkJury vergadert. De vrouwen druppelen binnen. Ik hoor het zangerig Italiaans van Doretta of het Turks van Suna die met Meryem de zaken doorneemt. Irena zet de thee klaar. Er wordt gekletst, gelachen en sommigen kijken alvast in hun aantekeningen. Ik vertel hoe een regisseur kan werken aan een voorstelling. Wat een dramaturg doet. Dat niks toevallig is wat er op het podium gebeurt. De voorstellingen roepen bij de juryleden emoties op: tranen, hilariteit, ongeloof maar ook verveling dat al snel geassocieerd wordt met weinig actie op het podium. Zoals bij FREETOWN van Dood Paard waar drie vrouwen op een tapijt van frisdrankblikjes front zaal zitten en praten over wat ze gaan doen in deze vakantie terwijl ze vrijwel niet van hun stoel komen. En dan leg ik uit dat in die vormkeuze verveling en doelloosheid ligt besloten. En dan zegt Asuman: ‘Ik heb er niks mee en vind het saai.’ Terwijl Anna-Maria een betoog houdt over de betekenis van die ‘saaiheid’ in deze tijd van overconsumptie. En dan is er een gesprek. En dan drinken we thee en eten rozenkoekjes die Ferdousi heeft gebakken. Dirkje Houtman

ERIC DE VROEDT OP BEZOEK bij de wijkjury Fragment uit het weblog van de WijkJury …… Hoe zat dat met die voorstelling Mighty Society8? Waar ging hij nou eigenlijk over? ‘Hij verdedigde Wilders.’ Zo meende de een. ‘Nee. Hij was ironisch’, zo meldde de ander. Gelukkig is de regisseur van dit stuk, Eric de Vroedt, nooit te beroerd om het een en ander te komen toelichten. Hij verscheen op de eerste vergadering van de WijkJury waar het vuur hem aan de schenen werd gelegd. ‘Een kennis van mij die had de voorstelling ook gezien en zij stemt Wilders. Zij was heel erg blij met de voorstelling. Hoe zit dat?’ Eric trekt zijn wenkbrauwen op. ‘O ja? Ik denk dat ze het dan niet helemaal goed begrepen heeft.’ De WijkJury knikt opgelucht maar is nog niet helemaal overtuigd. ‘Wat je zo laat zien. Zo’n meisje die haar hoofddoek af moet doen in een liedje om bij Nederland te horen. Dat ze eerst zielig, en daarna gelukkig is. Zo zijn wij niet. Als dat zo was dan zou ik ook geen moslim willen zijn.’ Eric knikt: ‘Ik wil juist laten zien dat dit het beeld is dat mensen hebben van een geëmancipeerd meisje. Dat ze daar in een gouden glitterbikini staat en dan ineens ‘vrij’ is.’ ‘Precies! Het is ironisch!’ roept een andere wijkjuriste. ‘Ik zei het toch!’ 41

Ironie is moeilijk. Dat blijkt zeker bij de vrouwen van onze WijkJury, die zich nog niet allemaal lekker voelen in de krochten en spelonken van de taal. En hoe zou je het onderscheid ook kunnen maken als je als moslim dagelijks van alles naar je hoofd geslingerd krijgt? Aan het einde een groot applaus voor Eric. De man die de donkere spelonken en krochten toch even toe kwam lichten. ….. Maanden later krijgt Eric de Vroedt opnieuw applaus én bloemen, tijdens de feestelijke bijeenkomst rondom De Keuze van WijkJury, omdat hij altijd in is voor een gesprek en zijn repetitielokaal voor de WijkJury openstelde. Hij reageert verwonderd: ‘Waarom word ik bedankt? Waarom is het zo bijzonder dat ik regelmatig langs kwam bij de WijkJury? Dat is toch de gewoonste zaak van de wereld. Alsof dat zoveel moeite kost om dit als regisseur op zo’n manier te delen.’ Dunya Khayame

WIJK

JKJURY 1

wijkjury 1 Nooria Amiry | Afghanistan | Slotermeer Josta Tuinfort | Suriname | Geuzenveld

Ferdousi Akhter | Bangladesh | Indische Buurt Suna Sahin | Turkije | De Aker

jury 2

wijk

WijkJury2 is een coproductie van Female Economy met Stadsschouwburg Amsterdam en Frascati Concept | Adelheid Roosen Dramaturgie | Dirkje Houtman Projectleider WijkJury 2 | Dunya Khayame Coördinatie Stadsschouwburg | Elze van der Steen Coördinatie Frascati | Inge Koks 47

WIJK 48

JURY 2 49

Citaten WijkJur Nina Alexandroy - Griekenland

‘In Griekenland moet je oud of ouder zijn om iets te kunnen bereiken en betekenen binnen het theater. Het draait meer om status en die uitstraling. In Nederland is er meer respect voor de mening van jonge makers en spelers als mogelijke vernieuwers. Dat is heel fris voor mij.’ Suna Sahin - Turkije ‘In Turkije ging ik naar theater. Hier in Nederland durfde ik dat niet.

je z of i Ik vin d

Dat kwam door de taal. Ik durf nu eerder te gaan, omdat ik al zoveel heb gezien. Ik stapte in de WijkJury en stapte over die drempel heen.’ Gulcin Dogan - Turkije ‘Anderen vonden het een rare actie. Die moeder die bij Spoken van Toneelgroep Amsterdam haar kleren uittrok voor haar kind. Maar

ik moest denken aan tantes van mij. Toen mijn oom in Turkije dood ging krabden ze hun gezichten open en trokken ze hun haren uit. Als je verdriet hebt, weet je soms niet meer wat je doet. Dat zie je dan ook op het podium. Ik herkende het.’ Ram Ramdas - Suriname ‘Onder de Vulkaan was voor mij heel emotioneel, omdat de hoofdpersoon altijd dronken was en zijn vrouw alleen liet. Ik kon mezelf in die situatie herkennen. Ik heb precies hetzelfde meegemaakt.’ 50

r y

Blanka Davidova - Tsjechië ‘In Tsjechië waren er in de communistische tijd veel spanningen, alles was een taboe en er was geen plek om zonder gevaar je mening te uiten. Dat zag ik terug in de voorstelling Branden van het Ro Theater. Bij ons was het een psychologische oorlog. Net als de oorlog in Branden was het moeilijk om je eigen weg te gaan en mensen te vinden waar je je spontane gedachtes mee kon delen. Contact met de buitenwereld was bedreigend. Die aftastende tocht van mezelf zag ik terug in die voorstelling.’

‘Het is leuk dat e zo blijdschap,verdriet f iets grappigs meemaakt. d acteren een kunstwerk.’ Asuman Donmez - Turkije

Irena Krištofiaková - Slowakije Het verhaal van Tirza van Het Nationale Toneel heeft me geraakt omdat ik geconfronteerd werd met een soortgelijke situatie. Ik zat in de zaal en plots zag ik mijn jeugdvriendin Elka voor me wiens moeder haar verbood met mij om te gaan. Een paar jaar geleden heb ik gehoord dat zij lijdt aan een ernstige vorm van anorexia. Haar moeder die een eenzaam leven leidde klemde zich ook vast aan haar dochter zoals de vader van Tirza. Daardoor zag ik mijn verleden in perspectief. 51

Aanm o voo r

WINNAARS

m oedigingsprijs o r: Sadettin Kirmiziyüz

De vader, de zoon en het heilige feest Huis van Bourgondië

De vader, de zoon en het heilige feest van Sadettin Kirmiziyüz is een persoonlijk, energiek en humoristisch relaas over de hadj van een ‘geassimileerde ongelovige migrantenzoon’. De voorstelling kreeg van WijkJury2 een eervolle vermelding omdat de jury denkt dat deze jonge maker een belofte voor de toekomst is. Sadettin Kirmiziyüz: ‘Ik wist dat de WijkJury kwam kijken. Dat vond ik de vuurproef, juist door de samenstelling van deze jury en de onderwerpkeuze. Ik dacht: Als ik hen kan overtuigen dan is het gelukt. Ik vind het fijn zo aangemoedigd te worden.’ 53

Keuze

seizoen 2009/2010

e wijkjury 1 Alize Zandwijk

regisseur van Branden Ro Theater

In theater probeer ik een nieuwe gemeenschap te creĂŤren. Het is voor mij van het grootste belang om voorstellingen te maken die ervaren, begrepen en gevoeld kunnen worden door een publiek dat is opgebouwd uit alle leeftijden en alle culturen. Dat al die mensen geraakt worden in iets wezenlijks. In 2007 heb ik de voorstelling Moeders gemaakt in Rotterdam, over en met vrouwen uit heel diverse culturen. Veel vrouwen die in deze voorstelling speelden, hadden een oorlog meegemaakt voor ze naar Nederland kwamen. Dat was voor mij aanleiding om Branden, een prachtig stuk over oorlog en de gevolgen daarvan, op het repertoire te nemen. Ik was er heel erg trots op dat deze voorstelling was geselecteerd door de vakjury van het Theaterfestival, maar op de keuze van de WijkJury was ik nog trotser. Juist doordat deze vrouwen zo getroffen en ontroerd waren, wist ik dat Branden echt een diep gevoel achter kon laten bij een heel breed publiek. 55

Keuze w

seizoen 2010/2011

wijkjury 2 Ko van den Bosch

regisseur van Alice in Wonderland

Noord Nederlands Toneel

In de jaren tachtig en negentig vormde ik met een aantal kameraden de

roemruchte punktheatergroep Alex d’Electrique. Absurde teksten, schokeffecten, opwinding en het nadrukkelijk lastig vallen van het publiek met kettingzagen, motormaaiers, glasscherven en machines onttrokken uit het alledaagse, behoorden tot het vaste repertoire van de groep. Liever Rock ’n Roll dan toneel, liever energie dan psychologie, kortom liever een rauwe theatervoorstelling die leek op Parijs-Roubaix bij slecht weer, dan een groep personages die ontkent dat er tegenover hen kijkers zitten die er zogenaamd niet zijn. We speelden in buurthuizen, jongerencentra, studentenverenigingen en theaters en hoopten zo een publiek te bereiken dat niet gewoon was naar theater te kijken. Voor ons moest een theatervoorstelling ‘democratisch’ zijn. Door de mengeling van hoge en lage kunst, van banale humor en poëtische taal, van visueel en auditief spektakel, wilden we zowel nieuwkomers als geoefende toneelkijkers een bijzondere ervaring bieden. 57

Das war damals and jetzt is now. Alice is gemaakt met dezelfde principes en hoewel het zeker geen makkelijke of lichte voorstelling is, heeft de WijkJury de voorstelling toch uitgekozen als beste van het afgelopen theaterseizoen. Ik voel me zeer vereerd dat een groep nieuwkomers de moeite heeft genomen naar de voorstelling te komen kijken en onbevooroordeeld en open, zonder vooropgestelde esthetische mening alles op zich heeft laten inwerken. Ik begrijp dat er achteraf gesprekken zijn geweest, analyses en als ik het juryrapport lees denk ik: een dramaturg had niet beter kunnen verwoorden waar de voorstelling over ging. Themaâ&#x20AC;&#x2122;s en verhaallijnen worden puntig benoemd en ook het enthousiasme over dingen die niet direct in woorden zijn te vatten borrelden in het juryrapport op. Hoewel er veel en complexe taal in de voorstelling zit, worden mensen toch meegesleurd door de sfeer, de muziek en de beelden. De WijkJury is niet alleen een geslaagde poging om mensen te betrekken bij theatercultuur en cultuur in ruimere zin, het is in mijn ogen ook een belangrijke toetssteen voor de theatermaker.

DE SPEEDDATE EN DE WINNAAR In welke voorstelling zou je kunnen wonen? Hoe werd je vanochtend wakker? Wat voor soort eten past bij dat toneelstuk? Wanneer heb je iemand voor het laatst genegeerd? Het zijn typische Adelheid-Roosen-vragen die tijdens een speeddate zorgen voor een snelle opening van het gesprek. Voordat je het weet zit je met een volslagen vreemde tegenover je te praten over de paradijselijke geuren van Suriname, over puberende kinderen of over erotiserende gerechten. Het zijn vragen waarvoor kennis niet belangrijk is, levenservaring des te meer. Dus voelen de vrouwen uit de WijkJury, en hun vriendinnen en buurvrouwen, zich al snel op hun gemak. Ook tegenover gerenommeerde theatermakers die zijn uitgenodigd omdat hun voorstelling is genomineerd voor de keuze van de WijkJury of omdat er nog vragen resten. Zoals Ko van den Bosch van Noord Nederlands Toneel, Erik Whien van Toneelgroep Oostpool en Eric de Vroedt van Mighty Society. De genomineerde theatermakers geven allemaal aan blij te zijn met deze bijzondere nominatie omdat ze hebben gemerkt dat de WijkJury zo veel andere kwaliteiten in hun werk ontdekt, dan reguliere recensenten of toneelkenners. Deze middag draait de speeddate om de keuze van de WijkJury uit het seizoen 2010/2011. Maar alvorens de winnaar bekend wordt gemaakt, hebben de vrouwen nog wel een paar vragen aan de makers. Bijvoorbeeld over het einde van Spoken van Toneelgroep Amsterdam, waarin de zoon naakt op zijn ontklede moeder gaat liggen. Over deze scĂ¨ne ontstond een heftig debat tijdens het laatste juryberaad dat meanderde tussen afwijzing en herkenning. 61

DE UIT

REIKING Net als bij de selectie van de eerste WijkJury, vorig seizoen, spelen de genomineerde voorstellingen in op actuele thema’s zoals oorlog op grote en kleine schaal, generatieconflicten en vervreemding in het moderne stadsleven. Opvallend in de korte vraaggesprekjes met de makers is de manier waarop de WijkJuryleden hun ontroering onder woorden brengen. Met een schaterlach laten ze merken dat ze een voorstelling hilarisch vonden; drukke armgebaren onderstrepen hoe confronterend een optreden overkwam. De drie genomineerde voorstellingen zijn: Till the fat lady sings van Tg Oostpool, Alice in Wonderland van Noord Nederlands Toneel en Richard III van Orkater. De vader, de zoon en het heilige feest van Sadettin Kirmiziyüz, een persoonlijk, energiek en humoristisch relaas over de hadj van een ‘geassimileerde ongelovige migrantenzoon’ krijgt een eervolle vermelding. Uiteindelijk wint Alice in Wonderland: gruwelijk maar spannend op meerdere niveaus. De politieke en actuele maatschappijkritiek wordt zo geslaagd, beeldend, fantasierijk, energiek, meeslepend, confronterend en verrassend overgebracht, dat de gruwelijke realiteit waarin Alice belandt - als ze door haar vader jarenlang wordt opgesloten - zich transformeert in een grote poëtische schoonheid. Schrijver en regisseur Ko van den Bosch is zichtbaar geraakt. Zelden een prijs gewonnen en nu gelauwerd door vrouwen afkomstig uit zo veel verschillende culturen. ‘Wat is de wereld toch raar met die taal. Dat zo iets naars zo mooi kan zijn’, aldus een van de juryleden. Annette Embrechts 63

WijkJury1 bezocht seizoen 2009-2010

VOORSTELL

VOORSTELLINGEN 26 apr | Innenschau | Jacop Ahlbom | Bellevue

EXTRA 11 okt | Vernissage nieuw seizoen met WijkJury1 en 2 in de artiestenfoyer van de Stadsschouwburg Amsterdam. Voorafgaand aan de voorstelling Richard III van Orkater is er een rondleiding door de schouwburg, een gezamenlijke maaltijd en een inleiding door actrice Trudy de Jong. 22 nov | Concert door blokfluitfenomeen Erik Bosgraaf en het ensemble Cordevento | Concertgebouw 14 apr | Rondom de voorstelling Spoken is er een speciale avond waar de WijkJury en het publiek van Stadsschouwburg en Toneelgroep Amsterdam elkaar ontmoeten. Tijdens een gezamenlijke maaltijd is er een inleiding en een gesprek met acteur Eelco Smits. Voorafgaand aan de voorstelling is er in de foyer van de Stadsschouwburg een speeddate o.l.v. Adelheid Roosen Wo 4 mei | Op uitnodiging van het 4 en 5 mei comitĂŠ lopen beide WijkJuryâ&#x20AC;&#x2122;s mee in de Stille Tocht van het Museumplein naar de Dam voor de Nationale Herdenking. Zo 22 mei | De Keuze van de WijkJury | Frascati | Feestelijke afsluiting waar juryleden, hun familie en vrienden aanwezig zijn. De winnaars worden gelauwerd, 66

TOEK

OMST Seizoen 2011 â&#x20AC;&#x201C; 2012 WijkJury1 wordt geadopteerd door Toneelgroep Amsterdam en beweegt mee met de stroom van dit gezelschap WijkJury2 volgt een verdiepingstraject in de Stadsschouwburg en Frascati WijkJury3 begint haar zoektocht in het theater en kiest de beste voorstelling WijkJury Utrecht gaat dit seizoen van start in de theaters van de Domstad De Dochters van de WijkJury zetten hun eerste schreden op het theaterpad, een project i.s.m. ROCAmsterdam

cred

its Female Economy en Zina Platform | doorlopende samenwerking van research, ontmoetingen en werk in de wijk. www.femaleeconomy.nl blog | wijkjuryamsterdam.blogspot.com of wijkjury.blogspot.com WijkJury op facebook

alliantiepartner van

ik ben er omdat jij er bent Female Economy receives regular funding from I