stadsschouwburg Journaal juni juli augustus september 2013
ssba.nl
voorwoord
Het Gebouw van de Eerste Keer
Cover en foto’s p. 8, 14, 20, 24: Yamandú Roos Yamandú Roos (1978) is vernoemd naar een Indiaans opperhoofd uit Uruguay. Zijn eerste leermeester was de Uruguyaanse fotograaf Mario Marotta, die de 17-jarige Roos ‘de magie van fotografie’ leerde. Terug in Nederland ging Roos naar de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Met zijn opdrachten voor grote merken als Nike, Canon en Dickies bekostigt hij zijn autonome werk. Yamandú Roos: “In mijn fotografie probeer ik vast te leggen wat het hart ziet. Waar ik ook ben, zie ik de mensen en de omgeving door dat ‘derde oog’. Bekijk zijn werk op www.yamandu.org.
Stadsschouwburg Journaal # 9, juni - september 2013 Concept en vormgeving: Van Lennep Coverserie: Yamandú Roos Redactie: Karin Sommerer, An Cardoen Aan dit nummer werkten mee: Joke Beeckmans, Melle Daamen, Anita van Dolen, Benno Eenkhoorn, René van der Pluijm, Jowi Schmitz, Jeroen Slot, Isabella Steenbergen, Karin Veraart, Manon Wittebol Veel dank aan iedereen die achter de schermen heeft meegewerkt aan dit nummer. Uitgave: mei 2013, Stadsschouwburg Amsterdam Druk: Dijkman Offset Oplage: 18.000 Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van drukkerij Dijkman Offset.
2
Ik kreeg een sms van iemand die bij de Stadsschouwburg werkt met de tekst “Professioneel zwaar de fout in gegaan. Privé hou ik even m’n waffel. Zie je mail”. Dat maakt meteen nieuwsgierig, zo’n sms-je. Ik spoedde mij naar de computer. De tekst was: “Na een paar weken overuren draaien ben ik de schouwburg duidelijk te veel gaan zien als mijn woonkamer. Afgelopen vrijdag was ik met een vriendinnetje aan het vozen op het derde balkon toen plotseling de scheiding tussen podium en zaal werd gehesen. Betrapt. De afgelopen dagen kenmerkte zich door schaamte en ook wel stress. Wat begon als iets stiekems eindigde in iets genants. Mijn welgemeende excuses”. Later begreep ik dat de persoon in kwestie de pech had te ‘vozen’ tijdens een voorstelling waarbij het publiek op het toneel zat. Aan het eind van die voorstelling ging het doek richting zaal open en was alle aandacht op de balkons gericht. Het vozende stel was dus vol in het zicht. Ik weet niet wat het is, maar de Stadsschouwburg nodigt kennelijk uit tot stout gedrag. De voorbeelden zijn legio: overspelige acteurs en actrices, insluipers, Jonge Schrijvers die de nacht probeerden door te brengen in de schouwburg... Zo zou ik nog vele verhalen over anderen kunnen vertellen die op een genante wijze betrapt zijn. Laat ik eerst maar meteen mijn bekentenis afleggen. Toen ik directeur werd van de Stadsschouwburg, 11 jaar geleden, ontdekte ik de Directieloge. Een klein kamertje, met aparte ingang, vooraan bij het toneel. Er zit meestal een rood gordijn voor. Een plek die tot de verbeelding spreekt en iets spannends heeft. Ik heb er wel eens met een vriendinnetje gezeten, en ook een beetje aan dat vriendinnetje gezeten. ‘Vozen’ zou ik het niet willen noemen, maar gewenste intimiteit wel. Ik waande mij volledig veilig, want vanuit de zaal was er toch niets te zien. Enkele weken later kwam ik erachter dat de acteurs juist wél een heel goed zicht op die Directieloge hebben. Ik heb nooit meer een meisje aangeraakt. Althans, niet in de Directieloge.
Midden in een voorstelling. Acteur Gijs Scholten van Aschat was zo alert om op het toneel de kurk op te vangen. Hij was na afloop razend, en terecht. Een stuk verder gaat een verhaal van een theatertechnicus, die tijdens het Boekenbal ergens in de schouwburg een vrijend triootje tegenkwam. Toen hij de betreffende personen verzocht daarmee te stoppen en zich van die plek te verwijderen, werd hem gevraagd of hij niet liever zelf mee wilde doen. Los van dit soort anekdotes zijn er natuurlijk ook de verhalen van de Eerste Keer Stadsschouwburg. Vaak maakt een eerste bezoek aan de Stadsschouwburg enorme indruk. Op volwassenen en op kinderen. Ik kan mijzelf mijn Eerste Keer ook nog herinneren. Ik was een jaar of 8 en werd door mijn ouders meegenomen naar Het Zwanenmeer van Het Nationale Ballet. Het Nationale Ballet zat toen nog in de Stadsschouwburg en speelde al zijn voorstellingen hier. Ik herinner me de voorstelling nog vaag, maar weet nog heel goed waar ik zat, eerste balkon, midden, ik zou de stoel nog kunnen aanwijzen. Als kind was de herinnering aan de zaal kennelijk levendiger dan aan de voorstelling. Ik liep een keer achter een puberstelletje op de grote trappen naar boven. De jongen probeerde duidelijk indruk te maken op het meisje. Ik hoorde hem zeggen: “Het gebouw hier is heel oud, wel meer dan duizend jaar oud!” ― Melle Daamen directeur
Fameus is het verhaal van een gemeenteraadslid, een paar jaar geleden. Hij was gaan zitten in de Gemeenteloge en had stiekem een champagnefles meegesmokkeld. De blunder was dat hij deze tijdens de voorstelling opende en dat de kurk van de fles afknalde.
3
inHoud Fotograaf Yamandú roos maakte foto’s van een aantal van de mensen die geïnterviewd werden voor dit Journaal: jonge dansers van de Junior company van Het nationale Ballet, kinderen die in schoolverband de schouwburg bezochten, vier acteurs van ons huisgezelschap toneelgroep amsterdam en drie vrouwen van de amsterdamse wijkJury. Hij plaatste hen in een niet-theatrale setting, maar tegelijk hebben de beelden iets geënsceneerds. of niet? U vindt de foto’s op de cover en bij de interviews op p. 8, 14, 20 en 24. toneelGroeP amsterdam laat Het Gisten Vier acteurs over hun zomer(vakantie).
2 2 28 0
voorwoord uitGeliCHt sCHouwBurG ZoeKt vriend(in) Het weten waard fotoreportaGe
6
riJker, slimmer, Gezonder
De Staat van de Stad. De cijfers, de feiten, de toekomst van Amsterdam.
12
tania kross over Haar slaverniJ-oPera "Dit verhaal moeten wij vertellen."
18
Heimwee naar een ander leven Julidans opent met Alaska: dromen van de wildernis.
de wiJkJUrY
“Ik kan zoveel meer dan ik dacht.” Twaalf vrouwen uit de Amsterdamse wijken over theater.
a Programm juni • ju li •
au gu st us
• se pt em be
r 20 13
reis Lange dag cht na m / naar doeep Am sterda Toneelgr
Ivo van Ho
ve
P.21
als de rollinG stones
Jonge makers en dansers op het grote podium.
4
Hoezo tHeater?
Waarom zouden kinderen eigenlijk naar het theater moeten? De ervaringsdeskundigen aan het woord.
ss ba .n l
& Het proGramma
in dit Journaal vindt u ook een bewaarboekje met alle voorstellingen van juni t/m september 2013, een jaaroverzicht en de zaalplattegronden.
5
eXPandinG tHeatre
“de stad is de grootste uitvinding van de mensheid.” de stadsschouwburg en Pakhuis de zwijger organiseren op 29 mei De Staat van de Stad: de feiten, de cijfers en de toekomst van amsterdam. Jeroen slot, Hoofd Bureau onderzoek en statistiek Gemeente amsterdam, trapt af in dit Journaal.
riJKer, slimmer, GeZonder door Jeroen slot
De stad is de grootste uitvinding van de mensheid ooit, volgens de Amerikaanse econoom Glaeser. We worden er rijker, gezonder, slimmer en gelukkiger van. Dat maakt de stad aantrekkelijk voor wie rijker of slimmer wil worden. En zo komt ‘t dat inmiddels de helft van de wereldbevolking in steden woont.
mensen willen in Amsterdam wonen. De stad heeft sinds 2006 een positief migratiesaldo: er verhuizen meer mensen van buiten de stad naar Amsterdam dan er vertrekken. (OS.AmSTeRDAm.Nl) Het Amsterdam van het eerste decennium van deze eeuw past in dit beeld. Bijna tien jaar lang groeide de economie sneller dan die van de regio, het land en vergelijkbare Europese regio’s. Inmiddels is tweederde van de beroepsbevolking hoogopgeleid, de helft meer dan in de rest van Nederland. Ook in andere opzichten zijn de veranderingen enorm, van de opmars van de fiets, tot het aandeel zzp’ers en het aantal koopwoningen.
ontwerp: studio meiboom
er wordt veel, heel veel gefietst in Amsterdam. De stad telt naar schatting meer fietsen dan inwoners: 800.000 inwoners, 881.000 fietsen. (iAmSTeRDAm.Nl) De Amsterdamse economie produceert niet alleen hoogwaardige diensten, Amsterdam profiteert ook van de consumptie die gepaard gaat met welvaart: de culturele sector en het toerisme zijn daarvan voorbeelden.
6
Heerlijk Helder? Amsterdam staat nummer 7 op de lijst ‘duurste steden om een biertje te bestellen.’ (eUROmARK) De Staat van de Stad
New York meldde onlangs trots dat het een dag zonder moord en doodslag heeft beleefd, voor het eerst sinds de jaren zestig. Ook Amsterdam is veel veiliger geworden. Opmerkelijk genoeg leidt dat niet overal in de stad tot een toegenomen gevoel van veiligheid. In de centrale delen van de stad is het veiligheidsgevoel veel sterker verbeterd dan in de buitenwijken, terwijl de criminaliteit in die laatste duidelijk lager ligt en net zo sterk is gedaald. Je zou dus kunnen zeggen dat de veiligheid in het centrum wordt overschat en die daarbuiten onderschat.
Best veilig: Amsterdam behoort tot de top 25 van veiligste steden in de wereld. Voor het vijfde jaar op rij is de jeugdcriminaliteit gedaald: van 6,2% in 2007 tot 4,6% in 2012.
wo 29 mei, 20.00 uur Locatie: Stadsschouwburg Amsterdam
Amsterdam in cijfers (iamsterdam.com)
inwoners Amsterdam nationaliteiten dieren in Artis burgemeesters fietsen bomen bloembollen parken trams markten bloemenmarkten winkels grachten bruggen magere bruggen rondvaartboten waterfietsen woonboten windmolens musea Van Goghs Rembrandts Nachtwachten
800.000 180 6.100 1 881.000 220.00 600.000 40 255 32 1 6.159 165 1.281 1 110 120 2.500 8 51 206 22 1
(iAmSTeRDAm.Nl, OS.AmSTeRDAm.Nl) Maar het succes heeft ook een keerzijde. Het inkomensverschil tussen huishoudens binnen en buiten de ring is met 600 euro per maand toegenomen in de laatste tien jaar. Blijft de stad wel toegankelijk voor jong talent? Nemen de tegenstellingen toe? En in hoeverre kunnen burgers en stadsbestuur die ontwikkelingen beïnvloeden? De huidige crisis maakt veel onzeker. Maar ook zonder crisis zijn bovenstaande vragen relevant. De succesvolle omslag van industriestad naar internationale dienstenstad heeft geen vanzelfsprekend vervolg. Misschien biedt die crisis wel de tijd om er een echt Amsterdams vervolg aan te geven.
7
interview
De eerste keer in de schouwburg. Voor sommige makers een langgekoesterde droom, voor anderen niet meer dan een logische stap of welkome onderbreking. Vier makers vertellen over de overstap van school, festival of van de kleine zaal naar het grote toneel.
“Als de Rolling Stones in het Kurhaus � door Joke Beeckmans
9
“ De geschiedenis druipt van elke plank af.” Vincent Rietveld
“ Je kunt niet meer zomaar een auto in brand steken. Je hebt opeens met een heleboel veiligheidsvoorschriften te maken.” FC Bergman Op de foto: Nathan Brahne en Nancy Bürer, Junior Company Het Nationale Ballet.
FC Bergman: “ Je kunt niet zomaar een auto in brand steken.”
Urban Myth: “ De hele schouwburg binnenstebuiten gekeerd.”
“Het was niet alleen onze eerste voorstelling in een schouwburg, maar überhaupt de allereerste keer dat we in een theaterzaal speelden”, vertelt acteur Stef Aerts van het Antwerpse FC Bergman over hun grote zaaldebuut 300 el x 50 el x 30 el. Daarvoor had het gezelschap alleen spektakelvoorstellingen op locatie gespeeld.
“Toen we van de toneelschool kwamen, hebben we met jeugdige overmoed zelf de schouwburg benaderd”, zegt theatermaker Jorgen Tjon A Fong van het geëngageerde theaterproductiehuis Urban Myth. “Schouwburgdirecteur Melle Daamen vertelde in de pers over de nieuwe koers die hij wilde varen en die paste precies bij onze plannen. Wij wilden net als hem theater met debat combineren, en daarin onderwerpen aansnijden die twintigers uit verschillende culturen aanspreken.”
“In de schouwburg hebben we het buiten mee naar binnen genomen. Op de scène hebben we een heel dorp in een woud nagebouwd. Door dat decor in de zaal te laten doorlopen, probeerden we de traditionele scheiding tussen toneel en publiek te vermijden. We wilden de bezoekers net als op locatie op een minder evidente manier laten kijken.” Wennen was het wel voor het licht anarchistische gezelschap. “Je kunt in een schouwburg niet meer zomaar een auto in brand steken. Je hebt opeens met een heleboel veiligheidsvoorschriften te maken. We hadden ook een honderdtal echte kerstbomen. En omdat die extreem brandbaar waren, moesten die allemaal behandeld worden met brandwerend spul.” Toch wagen de Antwerpenaren zich binnenkort aan een nieuwe grote zaalvoorstelling: Van den vos. “Het is een leuke en welkome afwisseling met het ruwere werk op locatie, waar er veel minder technische middelen zijn. We willen naast onze locatieprojecten de grenzen van de zaal graag blijven opzoeken en haar op een onconventionele manier blijven bespelen.”
10
Nationale Balletacademie Dansers van Morgen do 27, 20.00 uur & vr 28 juni, 15.00 + 20.00 uur > programma p. 10
De Warme Winkel Achterkant vr 23 - za 31 aug, di 17 - za 21 sep, di 15 - za 19 okt
zo 24 nov, 19.00 uur > www.ssba.nl di 24 dec, 22.00 uur
FC Bergman / Het Toneelhuis Van den vos do 16 t/m za 18 jan, 20.30 uur > www.ssba.nl
Poëten en bandieten
Urban Myth overtuigde de Stadsschouwburg en kreeg er speel- en kantoorruimte. “Het gaf een structurele basis voor ons werk. We zijn begonnen met toneel op het toneel, in de rotonde, de foyers en zelfs de laadruimte. De hele schouwburg hebben we binnenstebuiten gekeerd. Na zeven jaar maakten we samen met de Stadsschouwburg De Nachtmis - grootschalig en in de grote zaal. Ik ben daarvoor eerst bij Koos Terpstra en het Noord Nederlands Toneel gaan leren welke bewegingen en verhalen voor de grote bak geschikt zijn. De uiteindelijke voorstelling was twee weken van te voren al helemaal uitverkocht. Het is waanzinnig fijn als publiek in je geïnteresseerd is, maar het maakt de druk ook groot. Toen ik het publiek zag binnenkomen, gierden de zenuwen door mijn lijf. Gelukkig is het goed afgelopen en is De Nachtmis zelfs een jaarlijkse traditie geworden.”
“Als de Rolling Stones in het Kurhaus” “Het was een leuke, feestelijke avond”, vertelt Vincent Rietveld van Theatergroep De Warme Winkel over hun schouwburgdebuut Alma. “Het was tief uitverkocht en het dak ging eraf. Ons eigen publiek mengde ook grappig met het meer mainstream schouwburgburgpubliek.”
Het Nationale Ballet Junior Company
De Nachtmis
" Toen ik het publiek zag binnenkomen, gierden de zenuwen door mijn lijf."
De Warme Winkel:
za 22 feb, 20.00 uur > www.ssba.nl
"Evengoed voor 40 man in een atoombunker in het Vondelpark als voor 1000 man in het Concertgebouw."
Jong danstalent: “Dit is waar je het voor doet.” “Dit is waar je het voor doet”, zegt danser Nathan Brahne. “Ik ging op mijn negende naar de balletschool nadat ik de prins had zien dansen in Het Zwanenmeer. En na tien jaar hard werken, ben ik nu zelf professional.” Hij en Nancy Bürer (beiden 19) kregen onlangs te horen dat ze als enige Nederlanders geselecteerd zijn voor de prestigieuze Junior Company van Het Nationale Ballet. In het najaar zal dit nieuwe gezelschap langs de schouwburgen trekken om het publiek kennis te laten maken met nieuw danstalent. Artistiek leider Ted Brandsen hoopt dat “de dansers zich er na hun opleiding kunnen blijven ontwikkelen en dat ze op die manier niet inzakken ergens achteraan een corps de ballet”.
Een grote stap was die eerste grote zaalvoorstelling volgens Rietveld niet. “Het lag in de lijn met ons eerder werk. We spelen met De Warme Winkel overal en nergens. We staan evengoed voor 40 man in een atoombunker in het Vondelpark als voor 1000 man in het Concertgebouw.
"Het past helemaal bij het droomplaatje dat ik altijd in mijn hoofd had.”
Alma hadden we oorspronkelijk voor Oerol in een manege gemaakt. De voorstelling gaat over Alma Mahler en het Wenen van het fin de siècle. We speelden toen met het contrast tussen die decadente tijd en de ruwe manege. Toen we het stuk naar de schouwburg verhuisden, hebben we besloten om ook de zaal als een soort locatie op te vatten. Dat was niet zo moeilijk omdat de geschiedenis van elke plank afdruipt. De crux werd dat wij met ons brutaal en ongepolijst werk in de klassieke schouwburg misschien ook wat misplaatst stonden, een beetje als de Rolling Stones in het Kurhaus.”
Bürer en Brahne stonden allebei al in de Stadsschouwburg in Dansers van morgen, de jaarlijkse eindvoorstelling van de Nationale Balletacademie. “Het voelde toen al heel chique en speciaal”, vertelt Nancy Bürer. “Ik kreeg echt kippenvel toen ik de eerste voorstelling naar binnen liep.” Nathan Brahne: “Buiten is het mooi, maar binnen al helemaal! Het ziet er met die kroonluchters en die aflopende vloer heel klassiek uit, een beetje zoals de oude Russische theaters. Het past helemaal bij het droomplaatje van die dansende prins dat ik altijd in mijn hoofd had.”
11
interview
“een opera waarin de culturele schoonheid van de antillen wordt geëtaleerd, gezongen in het Papiaments”, zo omschreef een krant de droom van tania kross. de bekende operazangeres maakte in haar geboorteland curaçao Katibu di Shon (‘slaaf en meester’). de opera gaat in première op de avond van de 150-jarige herdenking van de afschaffing van de slavernij in de nederlanden.
“ wiJ moeten dit verHaal vertellen ”
De bekende mezzosopraan Tania Kross werd geboren op Curaçao. Ze studeerde aan het Utrechts Conservatorium en begon daarna aan een succesvolle carrière als operazangeres. (En was een verrassende Wie is de Mol-kandidate!) Kross werd o.a. verkozen tot ‘Rising Star’ van het Concertgebouw en trad op in concertzalen over de hele wereld, tot en met de befaamde Carnegie Hall in New York.
terugzwemmen
“Opera heeft mijn leven veranderd.”, zegt Tania Kross, die in Nederland woont maar de wereld afreist als operazangers. Met het idee voor haar nieuwe opera Katibu di Shon in het achterhoofd, had ze de behoefte om terug te keren naar het land van haar roots, Curaçao. Waar ze niet trof wat ze zocht. “Ik heb veel van de wereld kunnen zien en met fantastische mensen kunnen werken. Al die kennis en ervaring nam ik mee en “zwom” terug naar de kust van Curaçao, waar het allemaal begon. Daar trof ik niet wat ik zocht. Ik had namelijk een intense behoefte mij te willen uiten op de operateske manier waarin ik ben opgeleid en succes in heb. Opera is de ultieme culturele uiting van een land. Maar die bestond daar niet. Ik voelde dat het mijn taak was dit in gang te zetten. Het eiland is zo rijk aan cultuur, een opera moest en zou er komen.” Katibu di Shon snijdt een onderwerp aan dat voor velen zeer gevoelig ligt: het slavernijverleden van de Nederlanden. Dit jaar is het 150 jaar geleden dat de slavernij in de Nederlanden werd afgeschaft, op 1 juli 1863. Nog maar vier generaties geleden! Ook voor Kross is dit een levend verleden: “Natuurlijk wist ik dat ik een zwarte bloedlijn had. Maar door het tv-programma Verborgen Verleden, waar ik aan meedeed, kwam ik achter de harde feiten. Op de borderellen in het Nationaal Archief in Den Haag vond ik de opa van mijn oma geregistreerd als negenjarige tuinslaaf op Plantage Groot Santa Marthe op Curaçao. Dan komt de slavernij plotseling heel dichtbij.”
foto: tania kross
een interview met tania kross
“In het Nationaal Archief vond ik de opa van mijn oma geregistreerd als negenjarige tuinslaaf. Dan komt de slavernij plotseling heel dichtbij.”
door an cardoen wij moeten dit verhaal vertellen
Het verhaal van Katibu di Shon is gebaseerd op het gelijknamige boek van de Antilliaanse schrijver Carel de Haseth - een liefdesgeschiedenis die zich afspeelt tijdens de Slavenopstand van 1795 op Curaçao. En ook hier komt de geschiedenis weer heel dichtbij. “Uit de archiefdocumenten bleek ook dat de eigenaar van die plantage - en van mijn opa en oma - de voorouders zijn van Carel de Haseth, de schrijver van Katibu di Shon. Toen dacht ik: Dit is geen toeval, wij moeten dit verhaal vertellen om het daarna voor eens en voor altijd te laten rusten. Het verdient een plek waar die culturele explosie plaats kan vinden en er is naar mijn mening geen beter moment dan op 1 juli 2013.”
het verhaal. Alle personages kwamen tot leven. Allemaal hadden ze hun eigen kijk op de situatie waar ze zich in bevinden. Het overviel mij dat ik het niet alleen met het perspectief van de slaaf eens was, maar óók met dat van de meester.” “Het was geen zwart-wit verhaal, iedereen is in zijn perspectief slachtoffer van deze geschiedenis. Het verhaal kan je eigenlijk verplaatsen in elk willekeurig oorlogsgebied en het zou nog steeds net zo indrukwekkend zijn. De reden waarom ik dit verhaal op de planken wou zien, is dat ik toen ik het las duidelijke scènes van een opera zag, muziek die erbij hoorde... een hele videoclip als het ware, in mijn hoofd.”
Het culturele dna van de antillen
Katibu di Shon is de allereerste opera gezongen in het Papiaments, de moedertaal van Tania Kross, en is een ode aan de culturele veelzijdigheid van de Antillen. “De opera als kunstvorm leent zich perfect om al die culturele rijkdommen tentoon te stellen. De Antilliaanse folklore leeft behoorlijke op de eilanden: Tambú, Tumba, Seu, Karnaval. Randal Corsen, de componist van de opera, heeft zich verdiept in de traditionele ritmes en melodieën en heeft in het partituur al deze invloeden verwerkt. De eerste keer dat ik het muziek beluisterde, herkende ik het meteen. Het lijkt alsof het direct mijn culturele DNA prikkelde.”
Katibu di shon (Slaaf en meester) Het verhaal van Slaaf en meester speelt zich af ten tijde van de historische Slavenopstand van 1795 op Curaçao. Twee mannen, de slaafgemaakte Luis en Shon Wilmu, groeien samen op. Ze worden beiden verliefd op dezelfde vrouw, de slavin Anita. Als de opstand uitbreekt, staan ze tegenover elkaar. Randal Corsen componeerde de muziek op een libretto van Carel de Haseth. Een productie van De Nationale Reisopera (regie: Monique Wagemakers) met Hans Voschezang als Luis, Jeroen de Vaal als Shon Wilmu en Tania Kross als Anita. zo 30 juni, 20.00 uur & ma 1 juli, 20.30 uur Keti Koti-ontbijt op het Leidseplein 1 juli start met een groot publiek ontbijt op het Leidseplein, voor iedereen die wil, maar in het bijzonder voor de deelnemers aan de tocht naar het Oosterpark. Iedereen welkom! ma 1 juli, 9.00 - 11.00 uur
“Het verhaal kan je eigenlijk verplaatsen in elk willekeurig oorlogsgebied en het zou nog steeds net zo indrukwekkend zijn.”
een positieve kijk naar de toekomst
Kan theater een rol spelen in de verwerking van het - omstreden - slavernijverleden van de Nederlanden? Vele nazaten voelen zich niet gehoord en gezien, en dit deel van de geschiedenis is nog zeer onderbelicht in de geschiedenisboeken op school. Kross denkt van wel: “Ik denk zeker dat Katibu di Shon een rol kan spelen bij het verwerkingsproces. Opera is een multidisciplinaire vorm van kunst. Deze gezamenlijke geschiedenis is dan door beeld, geluid, emotie en ratio te beleven. Dit schept ruimte om de verschillende perspectieven betreffende het slavernijverleden te belichten. Ik ben wel van mening dat er een morele plicht bestaat tegenover elkaar om spijt te betuigen. Het hoeft voor mij persoonlijk niet door een staatshoofd. Ik denk dat wij er meer aan zouden hebben dat wij als volk elkaar niet tolereren maar accepteren.” “ Ik zou graag willen dat de opera, al is het een historisch verhaal, als een gezamenlijke geschiedenis in het nu wordt beleefd. Ik wil dat de opera een nieuwe start wordt met een positieve kijk naar de toekomst.”
“Toen ik het boek voor het eerste las, werd ik intens geraakt door 12
13
interview
Waarom moeten kinderen eigenlijk naar theater? Er is film, tv, ebook, ipad en computerspelletjes. En in het theater moet je ook nog eens stil zitten en je mond houden. Theater, is dat niet ouderwets? Houden kinderen daar nog wel van? De ervaringsdeskundigen buigen zich over deze vragen.
HOEZO THEATER? Door Jowi Schmitz
De actrice: “Dat was gaaf, het leek wel 3d!” ‘Zelfs voorlezen is niet meer vanzelfsprekend in een klas. Steeds vaker zet de juf of meester een luisterboek op. Dus het directe van theater, dat het hier en nu gebeurt, dat is dikwijls iets nieuws voor de kinderen.“ Dorien Folkers is actrice, theaterdocent en artistieke staf bij Maas theater en dans. Vijftien jaar geleden speelde ze bij Theater Artemis in de voorstelling Soms verdwaal ik in een draak. „Toen waren er ook wel eens natte bankjes omdat de kinderen het zo spannend vonden. Maar toen we het stuk in 2007 hernamen, leek het alsof het enger geworden was. Ik denk dat het kwam door het feit dat kinderen het niet zoveel meer meemaken, de ‘echtheid’ van theater.“ Ook grappig: Dorien begeleidde van de week een voorstelling die werd gespeeld voor een aantal schoolklassen. Kwam er na afloop een jongetje naar haar toe: „Dat was gaaf, het leek wel 3D!“ Of de week ervoor, toen de kinderen er na een dansvoorstelling van Maas ervan overtuigd waren dat ze een musical hadden gezien. Zelfs al was er geen noot gezongen. Dorien: „Musical kennen ze als enige theatervorm van tv, dus wordt alles wat ze zien automatisch musical. Daarom is het extra goed als ze in het theater met andere vormen in aanraking komen. Er is zoveel méér dan musical.“
De recensent: “ als je dat één keer gebeurt, wil je het steeds opnieuw.” “Theater maakt idealiter – en nu komt er een cliché – dat je anders naar buiten komt dan je erin ging. Zo’n ervaring gun je ieder kind.” Joukje Akveld is theaterrecensent bij het Parool, ze schrijft boeken over (onder andere) jeugdliteratuur en gaat zeker drie keer per week naar theater.
Op de foto: drie leerlingen van Groep 3A van Basisschool De Kleine Reus. Hun oordeel: “Theater is leuk.”
“Met boeken komen kinderen regelmatig in aanraking. Via school, via de bibliotheek, via ouders. Boeken ontmoet je dus wel, maar je moet ze ook nog lezen. Dat vraagt een inspanning van een kind en niet ieder kind kan of wil die inspanning leveren. Het gekke is, bij theater lijkt de drempel hoger en duurt het vaak langer voor een kind daadwerkelijk in zo’n theaterstoel belandt. Maar dan, als het eenmaal zit, hoeft de voorstelling er alleen nog maar overheen te spoelen. Je zit en kijkt en beleeft, dat is het. Gaat het goed, dan kom je opgetild naar buiten. Als je dat één keer gebeurt, wil je het steeds opnieuw.”
En dan nog een laatste reden waarom theater en kinderen zo goed samengaan. Dorien: „Als ik een flesje tegen mijn oor zet en begin te praten weet ieder kind: ik ben aan het telefoneren. Dat is de kracht van de verbeelding. Het is het soort fantasie waar je heel veel mee kunt als je later groot bent. Zoiets moet niet uitsterven, want het maakt je leven leuker.“
15
De kinderen: “ Het is een extra wereld waarin ze terecht kunnen.” Groep 3A van basisschool de Kleine Reus is naar de voorstelling Kiezel van De Toneelmakerij geweest. Voor sommigen was het de eerste keer. Ze kunnen zich nog goed herinneren hoe het was, ze zaten in een soort muur en er was een treintje dat steeds als het ging rijden de tocht van de jongen en het meisje voorstelde. Op de vraag hoe groot dat treintje was springen ze op om het aan te wijzen. Nee, het treintje was niet zo groot dat de acteurs erin konden, maar ze reisden toch. Ze leggen het nog een keer uit. “Dat zág je gewoon.” En ja, theater is leuk, vinden de meesten. Ze maken het ook zelf: de klas gaat de voorstelling De Ring spelen, helemaal zelf geschreven en ook zelf gemaakt, inclusief de ridderkostuums en de decorstukken. Op de vraag of ze zelf later als ze groot zijn iets met theater willen zegt een jongetje: “Dat wil ik wel, want het is leuk om een fantasie in het echt te spelen. Hoe je dat doet? Heel makkelijk. Dan doe ik alsof ik een tovenaar ben en dan gaat het licht even uit en poef, dan heb ik ècht getoverd.»
Meester Jochem Apeldoorn is het met zijn leerlingen eens: theater is leuk. En nuttig. Inspirerend bovendien. «Misschien zijn er mensen die theater ten opzichte van de moderne media ouderwets vinden, maar ouderwets is niet zonder meer slecht. Ik bedoel, als een kunstvorm al sinds de klassieke oudheid bestaat dan kun je ook zeggen dat er een lange houdbaarheid op zit.» Natuurlijk is een film ook leuk, inspirerend en nuttig. «Maar een film kun je niet zo makkelijk nadoen. De magie van het theater ligt dichter bij de kinderen.» Het maakt kinderen ook niet zoveel uit of iets in de realiteit zou kunnen of niet. Binnen de muren van een theaterzaal accepteren ze de realiteit zoals die wordt verteld. Jochem: «Het verhaal van Kiezel ging bijvoorbeeld over twee kinderen die elkaar eerst niet kennen maar er dan achter komen dat ze broer en zus zijn. Er is geen kind dat zich afvraagt hoe dat kan. Ze accepteren dat gewoon. Ze hoeven niet alles te begrijpen, er gebeurt gewoon iets met ze. Dat zie ik soms ook tijdens een repetitie: dan veranderen de kinderen zodra ze op het podium staan. Het is een andere wereld, een extra wereld waarin ze terecht kunnen.”
En? Waarom zouden we onze kinderen mee naar het theater nemen? We zetten enkele uitspraken op een rij. U mag zelf conclusies trekken!*
Dat was gaaf, het leek wel 3D! Het is het soort fantasie waar je heel veel mee kunt als je later groot bent. De magie van het theater ligt dichter bij de kinderen. Boeken lezen vergt een inspanning van het kind. Als het in het theater eenmaal zit, hoeft de voorstelling er alleen nog maar overheen te spoelen. Je zit en kijkt en beleeft, dat is het.
Gaat het goed, dan kom je opgetild naar buiten. Als je dat één keer is gebeurd, wil je het steeds opnieuw. Theater is leuk, vinden de meeste kinderen. Als een kunstvorm al sinds de klassieke oudheid bestaat dan kun je ook zeggen dat er een lange houdbaarheid op zit. Het is een andere wereld, een extra wereld waarin ze terecht kunnen. *Wij (van WC Eend) hoopten stiekem al op zo'n mooie resultaten. Ons zeer gefundeerde, wetenschappelijke onderzoek geeft ons nu gelijk. Onze kindervoorstellingen vindt u op www.ssba.nl, klik op de afbeelding Jeugd & Educatie.
16
17
INTERVIEW
Je biezen pakken en helemaal opnieuw beginnen. Wie droomt daar niet van? In Alaska, de openingsvoorstelling van Julidans, beziet de Zweedse choreografe Gunilla Heilborn de hoop en wanhoop van mensen die op het punt staan te emigreren. “Alaska is onmógelijk.”
HEIMWEE NAAR EEN ANDER LEVEN door Isabella Steenbergen
Het echte leven is elders. Niet hier, niet daar, maar ergens anders. Ergens ver weg. Dat is waar het allemaal om draait, zegt Gunilla Heilborn over Alaska, roadmovie en dansvoorstelling ineen. “Tijdens een workshop over vrijheid komt een groep totaal verschillende mensen tot de ontdekking dat ze eigenlijk allemaal hetzelfde willen: nog één keer de boel helemaal omgooien, de sprong in het onbekende wagen. Eindelijk beginnen aan het grote avontuur dat leven heet, eindelijk echt. Allemaal verlangen ze naar die open, ruige ruimte waar alles anders wordt. Anders én beter. Want dieper, scherper, schoner, witter, strakker, radicaler. Naar Alaska! roept iemand dan. Naar Alaska! roepen ze allemaal.”
“Nog één keer de boel helemaal omgooien, de sprong in het onbekende wagen. Eindelijk beginnen aan het grote avontuur dat leven heet.” Wat betreft die workshop, de theatrale setting van het stuk: die is dus uitdrukkelijk bedoeld voor individualisten. Heilborn moet een beetje lachen. “Halverwege de voorstelling is ook een film te zien waarin een paar ‘extreme individualisten’ die al naar Alaska zijn geëmigreerd vertellen over hun nieuw verworven vrijheden. Ze hebben met eigen handen een blokhut gebouwd, met eigen handen vis gevangen. En nu willen ze een praatgroep beginnen voor individualisten. Individualisten die het met elkaar willen gaan hebben over het belang van, jawel, individualisme. Dat vind ik leuk, van die subtiele ironie. En dan bloedserieus tot in het absurde doorvoeren hè.”
foto: Malin Arnesson
“Voor je het weet sta je dan oog in oog met Sarah Palin. Hi! You’re welcome to be free in Alaska, here’s your gun.” Van maatschappijkritische boodschappen moet de Zweedse weinig hebben (“zo drammerig”), maar vooruit, als ze met die ironie íets op de hak wil nemen, dan de hedendaagse obsessie met individuele vrijheid. “We krijgen voortdurend ingepeperd dat alles een eigen keuze is, ook je eigen geluk. Een mooie gedachte zolang het goed gaat, maar als het misgaat, is het dus ook je eigen schuld. I think everyone should do exactly what they want all the time, zegt een van die extreme individualisten in de film. Maar wat als keuzevrijheid inderdaad zo ver wordt doorgevoerd? Voor je het weet sta je dan oog in oog met Sarah Palin. Hi! You’re welcome to be free in Alaska, here’s your gun.” De moderne mens en zijn voortdurende zoektocht naar zingeving en verbinding, in welke vorm dan ook. Dat is Heilborns enige echte fascinatie, dé reden waarom ze voorstellingen maakt, nu al ruim twintig jaar. “Eigenlijk gaat mijn werk altijd over hetzelfde”, zegt ze over haar intussen rijke oeuvre voor zowel kinderen als
18
volwassenen, waaronder internationale successen als Potatoe country, Alaska en The five year plan. “Verschillende verhalen, verschillende thema’s, verschillende beelden, maar in wezen altijd hetzelfde.” De bijzondere manier waarop Heilborn film, dans, zang en absurdistische dialogen met elkaar integreert – nonchalant, alsof het stuk niet anders dan zó gemaakt kon worden - is alom geprezen en maakte haar in korte tijd tot een veelgevraagd choreograaf, zowel in thuisland Zweden als daarbuiten. In ons land liet ze twee jaar geleden voor het eerst (lovend) van zich spreken met This is not a love story, een duet voor twee onwillige helden, onlangs opnieuw opgevoerd in Theater Frascati. Wie dat duet heeft gezien, herkent meteen de kalme liefde voor het imperfecte en het schijnbaar toevallige, beide zo kenmerkend voor haar stijl. Net als de droge humor, vaak omschreven als ‘typisch noordelijk’.
Een collage van mooie, treurige, vaak ook grappige persoonlijke verhalen van mensen die heimwee hebben naar een ander leven.
Julidans 2013 2-13 juli
Alaska is de openingsvoorstelling van Julidans, het festival voor internationale hedendaagse dans in de Stadsschouwburg en andere theaters. Twaalf dagen grensverleggende dans uit alle hoeken van de wereld. Zie de grote meesters en de enfants terribles in de Stadsschouwburg en Theater Bellevue. Ontdek de nieuwe generatie bij Julidans NEXT in de Melkweg. Proef dans in Paradiso. >www.julidans.nl
Alaska
Alaska maakte Heilborn in 2009 op uitnodiging van de GöteborgsOperans Danskompani (de nieuwe naam van het Göteborg Ballet). “Tijdens de repetities hebben de dansers elkaar veel geïnterviewd over hun angsten, hun verlangens, over wat ze missen. Danser Rayco is bijvoorbeeld bang voor kleine ruimtes. Uiteindelijk ontstaat er een collage van mooie, treurige, vaak ook grappige persoonlijke verhalen van mensen die heimwee hebben naar een ander leven, een leven waarin alles toch nog goed komt. Vooral het ongemakkelijke daarvan heb ik willen benadrukken. De dansers dragen kleding waarin het moeilijk bewegen is. Veel wollen truien. Een vrouw in een poncho met een slecht zittende blonde pruik.”
Gunilla Heilborn di 2 & wo 3 juli Stadsschouwburg Amsterdam > programma p. 14
Waarom het uitgerekend Alaska is waarop de utopische idealen worden geprojecteerd, heeft veel te maken met de roman Into the Wild van Jon Krakauer. “Een onuitstaanbaar koppige jongen zoekt het grote avontuur, maar vindt uiteindelijk de dood in een nationaal park in Alaska. Na dat boek kreeg ik Alaska niet meer uit mijn hoofd. Ik vertelde dat aan Kim Hiorthøy, mijn vaste componist, waarna we samen hebben besloten: Alaska is onmógelijk. Prachtig wreed, desolaat, melancholisch. Iemand zei ooit: People who manage their lives well elsewhere don’t move to Alaska.” Wie aankomt in het utopia van de onbeperkte individuele vrijheid, maakt niet alleen kans om Sarah Palin tegen het gewapende lijf te lopen, maar ontdekt ook al snel: ook hier is de lucht schraal, de bodem hard. Heilborn: “De wanhoop kan de hoop doen keren, maar ik ben en blijf een optimist. Het allerbelangrijkste vind ik dat het publiek toegang krijgt tot het menselijke karakter van de voorstelling. Dat ze, hoewel hun hoofd misschien helemaal niet naar emigreren staat, toch denken: hé, dit gaat over mij.”
19
interview
Vier acteurs van Toneelgroep Amsterdam bereiden zich voor op Een lange dagreis naar de nacht, het meesterwerk van de ‘Amerikaanse Shakespeare’: Eugene O’Neill. Hij kreeg er een postume Pulitzer Prize voor. De première is gepland op 25 augustus. En nu dus eerst: vakantie.
LATEN GISTEN door Karin Veraart
Gijs Scholten van Aschat: “ De droesem naar de bodem laten zakken.” Lange dagreis naar de nacht (regie Ivo van Hove) toont een dag uit het leven van de Tyrones, een gezin dat vecht met verslaving en de demonen uit het verleden. Gijs Scholten van Aschat speelt James Tyrone, de vader. “Ik heb nog niet helemaal een kant en klaar vankantieplan, maar we staan in juli in Barcelona met Romeinse Tragedies. Ik ben aan het kijken wat ik daaromheen kan plannen in Spanje.” “In mei zijn we begonnen met de repetities voor Lange dagreis. Van te voren kennen we onze rol altijd al – we repeteren met ‘gekende tekst’, zoals dat heet. Na de eerste lezing, eind maart, zijn we hard gaan leren. Ik had het stuk lang geleden ooit wel eens gelezen, het is natuurlijk toch een belangrijk toneelwerk. Ik heb een prachtige rol, als vader Tyrone. Qua statuur komt die een beetje overeen met Big Daddy, de pater familias uit Cat on a Hot Tin Roof van Tennessee Williams die ik vorig seizoen speelde. Lange dagreis is echt een klassieker binnen de Amerikaanse traditie.” “Enfin, en na de vakantie pakken we het dan allemaal weer op. Ik vind het altijd wel prettig om een stuk even te kunnen laten bezinken. Je hebt even de mogelijkheid tot contemplatie die er niet is als je al maar dóórgaat. Nu kan de droesem naar de bodem zakken, wat helderheid van spel en interpretatie ten goede komt.”
Marieke Heebink: “De motor even uitzetten.” Marieke Heebink speelt Mary Cavan Tyrone, de moeder. “Pittig, lijkt me, deze rol. Ik speel een vrouw die altijd maar achter haar man aan reist – hij is acteur, die kiest voor het geld door één succesrol uit te buiten. Mijn personage verliest haar tweede kind, krijgt daarna toch nog een derde kind en wordt ziek door de zware bevalling. Ze raakt verslaafd aan de voorgeschreven morfine, hoogstwaarschijnlijk omdat haar man te zuinig is om een goede dokter te betalen. Op het moment dat het stuk begint, denkt – hoopt – het gezin dat ze afgekickt is. Maar niets is minder waar. Nou, een lekkere kluif, dus. Met name die verslaving goed neerzetten, dat lijkt me wel wat vergen.” “Ik vind het gegeven fascinerend: die mensen die maar blijven hopen tegen beter weten in, die mooi weer spelen maar – en ondanks zichzelf - in de tweede zin die ze uitspreken alle rottigheid van vroeger weer naar boven halen. Ze hunkeren deels naar die symbiose van een hecht gezin, maar voelen ook de noodzaak hun eigen ruimte bevechten- iedere familie herkent dat wel denk ik. Maar in ‘mijn’ geval is die afzondering ook voorwaarde om een spuit in m’n arm te kunnen zetten.” “Een stuk heeft vaak even tijd nodig om echt te bezinken. Soms is het pas na de première dat je denkt: ach, zo moet het! Dus in die zin kan een zomerstop een en ander zeker ten goede komen. Het vereist wel enige planning, want je wil de motor toch ook even uitzetten – en tegelijkertijd moet je ‘m een beetje aanhouden om niet alles van die harde schijf te laten vallen. Een echt vastomlijnd vakantieplan heb ik dan nog niet.”
Lange dagreis naar de nacht
do 22 t/m za 24 aug (try-outs) & zo 25 aug (première) & wo 28 t/m za 31 aug / di 17 t/m za 21 sep / ook in okt & dec Zo autobiografisch, dat het pas na de dood van de schrijver mocht worden opgevoerd. O’ Neills Lange dagreis (1956) gaat over een gezin waarin de ouders - Mary en James hun twee zoons - Jamie en Edmund - verstikken. En de jongens er niet in slagen zich los te maken. Alle misstanden worden met de mantel der liefde bedekt - Mary’s drugsverslaving, James’ alcoholmisbruik, Jamies hoerenloperij. Als Edmund een ernstige ziekte blijkt te hebben, komt alles op losse schroeven te staan. > programma p. 21, 26
Romeinse tragedies
wo 18, do 19, za 21 & zo 22 dec Ivo van Hove smeedde drie Shakespeares aaneen tot een marathon over politiek en macht. Al seizoenenlang een groot succes. “Een slopende en virtuoze toneelgebeurtenis.” (De Groene) “Zes uur Shakespeariaanse taalpracht in NOVA-sfeer.” (AD) “Huiveringwekkende multimediashow.” (de Volkskrant) “Inventief, zinnenprikkelend, technisch hoogstaand, dicht op de huid. Legendarisch.” (Elsevier *****) > www.ssba.nl
21
“in mijn geval is die afzondering ook voorwaarde om een spuit in mijn arm te kunnen zetten.” (marieke Heebink over mary Tyrone)
Op de foto, van links naar rechts: Gijs Scholten van Aschat, Marieke Heebink, Ramsey Nasr en Roeland Fernhout
uitGeliCHt
Foto: trey ratcliffe / stuck in customs oF Foto: maxo
mei
slaaf en meester
Een avond over de eigen stad: Amsterdam. Met minicolleges en presentaties door gerenommeerde wetenschappers en experts. Geen onderbuikgevoelens, maar de feiten en de cijfers. Zij houden halt bij de huidige stand van zaken en blikken vooruit naar de toekomst.
Nederland was één van de laatste landen ter wereld om de slavernij af te schaffen, op 1 juli 1863. Dit jaar is dat 150 jaar geleden en dat wordt op meerdere plekken herdacht. Bij het Slavernijmonument in het Oosterpark vindt een officiële plechtigheid plaats. Voorafgaand trekt een tocht van het Leidseplein naar het Oosterpark. De Stadsschouwburg is de initiatiefnemer voor een groot keti koti-ontbijt op het Leidseplein. Amsterdamse prominenten serveren een ontbijt aan de deelnemers van de tocht en iedereen die wil. ‘s Avonds presenteert de schouwburg Katibu di shon (slaaf en meester), de opera die Tania Kross op Curaçao maakte. Katibu di shon is gesitueerd tijdens de slavenopstand van 1795 op Curaçao. Twee mannen zijn samen opgegroeid. Dan staan ze tegenover elkaar. Want de één is meester, de ander is slaaf. En ze houden van dezelfde vrouw. Katibu di shon : Zo 30 juni, 20.00 uur & ma 1 juli, 20.30 uur Keti Koti-ontbijt: ma 1 juli, 9-11 uur > programma p. 12-13
wo 29 mei, 20.00 uur > zie ook het artikel op p. 7
roeland fernhout: “dat gaat vuurwerk worden!”
Ramsey Nasr - nieuwkomer bij het gezelschap - speelt James Tyrone jr./Jamie, zoon. “Ik vind het een prachtig stuk, en ook een heel lastig stuk. Iedereen praat-praat-praat de hele tijd, spreekt z’n gevoelens uit. Tegelijkertijd is het dit soort werk dat me het meest aantrekt – ik houd van gedichten, romans, films, toneel, schilderijen zelfs, die té ver gaan. Doorgaan. Die je de essentie niet alleen laten begrijpen, maar aan den lijve doen ondervinden. Dat heb je bij bepaalde klassieke muziek – Mahler, Schubert: als je de partituur leest, dan gáát dat maar door. Maar als het echt goed wordt uitgevoerd, is het subliem. Wanneer het voelbaar wordt, tastbaar, zoals bij Lars von Triers’ The Idiots, zodanig dat je wordt meegezogen! Dat is de kracht van zo’n werk en ik denk dat het voor Lange dagreis ook geldt. De onontkoombaarheid, die mensen die tot elkaar veroordeeld zijn. Schitterend.”
Roeland Fernhout speelt Edmund Tyrone, zoon. “Het is fijn om een tekst even weg te leggen. Zo kan het maakproces even gisten – ik denk dat dat het beste woord is. We zijn veel voorstellingen aan het hernemen en je merkt vaak dat als je een rol een half jaar of een jaar hebt laten liggen en je pakt ‘m weer op – dat ie béter is geworden. Als wijn. Het is een wonderlijk proces, maar ik ben dus zeker niet bang voor een zomerstop. Die trouwens helemaal niet lang is, want we gaan Romeinse Tragedies in Barcelona spelen – vakantieplannen heb ik niet echt.”
“Het lijkt me fijn om het halverwege even te kunnen neerleggen. Toen ik bij het Zuidelijk Toneel werkte, hebben we wel eens een tournee over de vakantie heen getild en in die vrije periode heb ik zelfs nog wat veranderingen voor mezelf aangebracht. Dat werkte goed. Soms is zo’n repetitieproces ook een fuik van concentratie waar je niet meer uitkomt. Dan is de tijd om iets even te kunnen overdenken heel welkom.” “Ik heb inmiddels wel m’n vakantie geregeld, omdat ik uit ervaring weet dat dat moeilijk wordt op het laatste nippertje. Ik ga naar de Noordpool, naar het meest noordelijke, permanent bewoonde dorp ter wereld, Ny-Ålesund. Tweeëneenhalve week meedraaien met een bioloog die daar werkt. Ik mag als een soort veldassistent fungeren. Ik ben er twee maal eerder geweest en het is daar fantastisch. Direct na de laatste repetitiedag vertrek ik.”
22
“Ik sta nu in Al mijn zonen van Arthur Miller, en ik moet zeggen: ik houd ontzettend van Amerikaans materiaal. Het is uitdagend, want het heeft ook altijd iets heel sentimenteels en dat mag de enscenering natuurlijk nooit zijn. Maar door ‘onze aard’, door de aard van de acteurs, van ons gezelschap, met de snelheid van spelen en schakelen die ons inmiddels eigen is, blijkt dat juist een heel goed te gaan.” “En dat is typisch Ivo van Hove, daarin heeft hij zich onderscheiden. O’Neill en hij, dat herkent elkaar, dat klikt sinds jaar en dag. Ivo gaat er zuinig mee om, hij gebruikt ze niet allemaal meteen op. Maar nu is het dan toch tijd voor een nieuwe O’Neill. Lange dagreis is zijn meesterwerk, een stuk dat heel dicht bij hemzelf staat, feitelijk een neerslag van zijn jeugd. Dat gaat vuurwerk worden!”
Juni
de staat van de stad Met Pieter Hilhorst (wethouder Gemeente Amsterdam), Jan Rothuizen (Zachte Atlas van Amsterdam), Barbara Baarsma (SEO Economisch Onderzoek), Jan Willem Duyvendak (UvA), Ewald Engelen (UvA), Maarten Haijer (UvA / Planbureau Leefbaarheid), Zef Hemel (UvA / adjunct-directeur Dienst Ruimtelijke Ordening), Jeroen Slot (Hoofd Bureau Onderzoek en Statistiek - Gemeente Amsterdam), Evelien Tonkens (UvA) Patrick Janssens (ex-burgemeester van Antwerpen) e.a.
ramsey nasr: “ik ga naar de noordpool.”
slavernijmonument, foto: erwin de vries
Arturo Ui (Berliner ensemble), foto: Barbara Braun
Juni
Holland festival Jaarlijks presenteert het Holland Festival uitzonderlijke voorstellingen van internationaal niveau. Het festival biedt een caleidoscopisch venster op de wereld. Naast theater, muziektheater, dans, opera en muziek is er ook ruim aandacht voor beeldende kunst, literatuur en architectuur. Het Holland Festival vindt plaats op meerdere locaties in Amsterdam, waaronder de Stadsschouwburg, waar ook de festivalkassa zit. In de schouwburg ziet u werk van Benjamin Millepied, De Nederlandse Opera, Dieudonné Niangouna, Abou Lagraa, Toneelgroep Amsterdam, Jan Fabre, Tomoko Mukaiyama en Nicole Beutler, Berliner Ensemble en Theatre of Nations. 1 t/m 26 juni > programma, p. 4-9 > www.hollandfestival.nl
Juli
Julidans
Festival voor internationale HedendaaGse dans Met de grote meesters en de enfants terribles van de hedendaagse dans. Twee weken grensverleggende dans uit alle hoeken van de wereld, op zeven locaties in Amsterdam. Ontdek een nieuwe generatie tijdens Julidans NEXT. Dineer met de choreografen, sample dans tijdens I Like To Watch in Paradiso. Zie hedendaagse dans uit het Midden-Oosten, Afrika en Azië. Voorstellingen die niet, of bijna nooit, te zien zijn in Nederland. Met Akram Khan, Gunilla Heilborn, Rachid Ouramdane, Jérôme Bel, Bouchra Ouizguen, Daniel Linehan, TAO Dance Theatre, Olivier Dubois, Gisèle Vienne, Mathilde Monnier, Frédérique Gravel, Jefta van Dinther, e.v.a. 2 t/m 13 juli 2013 > programma p. 14-18 > www.julidans.nl
23
INTERVIEW
Twaalf Amsterdamse vrouwen met een verschillende culturele achtergrond bezoeken een seizoen lang voorstellingen. Daaruit kiezen zij voor het Theater Festival hun favoriet. De WijkJury werd vier jaar geleden opgericht door Adelheid Roosen. De vierde WijkJury heeft haar taak er bijna op zitten. Wat betekent theater voor deze vrouwen?
“IK KAN ZOVEEL MEER DAN IK DACHT ” door Manon Wittebol
Jamila herinnert zich haar eerste keer in een Nederlands theater nog goed. “Twee jaar geleden zag ik African Mama’s in Theater Carré, daar was ik erg van onder de indruk. Daarna ben ik gaan spelen bij een improvisatiegroep. Daar ben ik zo van opgebloeid. Ik realiseerde me ineens: ik kan zoveel meer dan ik dacht.” Ook Haskar beleefde haar eerste theaterervaring in Carré. Een collega nam haar mee naar Youp van ’t Hek. “Er was zoveel tekst en ik snapte de humor niet. Ik weet nog dat ik om mij heen keek en al die mensen zag lachen, maar ik begreep er niets van.” “Ik heb me zo verveeld de eerste keer in een theater hier”, zegt Günay. “Gelukkig nam mijn Nederlandse man mij steeds vaker mee. Doordat ik de taal beter ging spreken, werd het steeds leuker om te gaan.” Bij Munevera begon de liefde voor het theater al ver voordat ze naar Nederland kwam. In haar geboorteland Bosnië bezocht ze regelmatig theater. “Voor mij was theater echt een gebeurtenis, je mooi maken, mooie kleding aan. Frascati was het eerste theater dat ik in Nederland bezocht. Ik herinner me vooral het zwart, alles was zwart, de muren, de gordijnen. Dat ik het zo ervaren heb, kwam misschien ook wel door mijn sombere stemming. Het was geen makkelijke tijd.”
Haskar: “Wat ik mooi vond in Hamlet was de worsteling met identiteit, het voor jezelf durven kiezen. Dat is iets waar de huidige Koerdische jeugd ook mee worstelt.”
Dit seizoen zag de WijkJury zestien uiteenlopende voorstellingen, voornamelijk in de Stadsschouwburg en Bellevue, vaste partners in dit project. De nadruk lag dit jaar minder op een cultureel divers aanbod, de vrouwen gingen ook naar voorstellingen als Hi Ha Heijermans (de Firma/Gienke Deuten), Honingjagers (Wittenbols en Lighthert) en Café Lehmitz (Carver). “Dat is nu het leuke aan de WijkJury. Zelf zou ik er nooit zijn opgekomen om dit soort voorstellingen te bezoeken.” zegt Haskar De vrouwen zijn het erover eens dat de waardering voor een voorstelling vaak wordt gevormd door de mate van herkenbaarheid. Spreekt het verhaal aan, is er een thema waar je je in kunt herkennen. Om die reden gooide de voorstelling Hamlet van Celil Toksöz hoge ogen bij de juryleden, maar ook Timon van Athene (Toneelgroep Maastricht), Nora (TA) en Trommelen in de nacht (RO Theater) worden genoemd als voorstellingen waardoor de vrouwen geraakt werden. Farida: “Timon van Athene liet zien hoe mensen echt zijn. En aan het eind kreeg ik het gevoel: er is toch nog liefde en hoop.” “Nora is me echt bijgebleven.” vertelt Günay “Een heel mooi onderwerp, vrouwenrechten.” Haskar: “Wat ik mooi vond in Hamlet was de worsteling met identiteit, het voor jezelf durven kiezen. Dat is iets waar de huidige Koerdische jeugd ook mee worstelt.” De voorstelling Small World viel daarentegen bij geen van de vrouwen in de smaak. “Ik dacht alleen maar, wanneer kan ik hier weg”, zegt Farida. “Ik vond het te kinderachtig voor volwassenen”, vult Jamila aan. Ook Günay kon weinig met deze voorstelling van Boogaerdt/VanderSchoot, al is ze wel gaan nadenken over wat ze ermee wilden zeggen. “We verwennen onze kinderen te veel. Van jongs af aan krijgen ze alles, maar is dat eigenlijk nodig?”
25
sCHouwBurG ZoeKt vriendin (m/v)
Op de foto: drie dames van de WijkJury. Van links naar rechts: Farida Kassim, Jamila Yssel en Carmelita Dors.
“ We verwennen onze kinderen teveel, maar is dat eigenlijk nodig?”
1. vrienden De vrienden van Stadsschouwburg Amsterdam zijn mensen die kunst & cultuur een warm hart toedragen. En, ook niet onbelangrijk, de schouwburg financieel ondersteunen. Sommigen met een paar tientjes per jaar, anderen met grotere giften.
6. en er is meer Vrienden die 10 euro per maand geven, krijgen een uitnodiging voor een repetitiebezoek. Vrienden die 20 euro geven krijgen ook een uitnodiging voor een ontbijt met de directie van de Stadsschouwburg.
2. steunen De gemeente Amsterdam subsidieert de Stadsschouwburg, maar niet voldoende om al onze ambities te verwezenlijken. De Stadsschouwburg moet bezuinigen: 9 ton per jaar. Onze programma’s willen we op een hoog niveau houden, zoals u van ons gewend bent. Daar kunt u bij helpen. Door vriend (m/v) te worden.
7. Bellen Omdat de schouwburg zoveel mogelijk nieuwe vrienden wil verwelkomen (we hebben ze hard nodig), hebben we het zo makkelijk mogelijk gemaakt om vriend te worden. U kunt bijvoorbeeld gewoon even bellen met Nynke de Haan, 020 523 78 66 (niet alleen om u aan te melden, maar ook voor vragen natuurlijk).
3. resultaten Mede dankzij de vrienden van de Stadsschouwburg is de Rabozaal verder af gemaakt, zijn er rolstoelplaatsen in de zaal, hebben honderden basisschoolleerlingen workshops gekregen, hebben we een eigen educatieruimte gerealiseerd en coproduceerden we voor het eerst internationale voorstellingen. 4. doelen De komende tijd willen we met onze vrienden onze succesvolle jeugdeducatie (workshops voor kinderen van Amsterdamse basisscholen), onze internationale voorstellingen (uit andere Europese hoofdsteden) en de zeer goed bezochte Expanding Theatre-evenementen versterken.
Soms liggen onderwerpen nog gevoelig. Zoals de expliciete verbeelding van seksualiteit in een voorstelling. Haskar: “Het heeft ook met de mate waarin het gebeurt te maken. In Don Juan was het wel heel erg aanwezig.” “Misschien zijn we nog niet zo ver, vult Jamila aan. “Is het net een halte te ver.”
“De Stadsschouwburg was voor mij altijd een gebouw dat totaal onbereikbaar leek. Nu voelt het vertrouwd.” Haskar zal het gaan missen, de theaterbezoeken met de WijkJury. “De WijkJury geeft je de kans om echt een band op te bouwen met een theater. De Stadsschouwburg was voor mij altijd een gebouw dat totaal onbereikbaar leek. Nu voelt het vertrouwd.” “Door de WijkJury heb ik een beetje het gevoel teruggekregen van vroeger,” vertelt Munevera. “In mijn eigen land is me alles afgenomen. Dan is het fijn als je iets wat je daar graag deed hier kunt voortzetten.” Haskar: “De WijkJury bestaat nu vier seizoenen, dat zijn al bijna zestig vrouwen die veel verschillende voorstellingen hebben bezocht. En veel van die vrouwen vertellen dat ook weer in hun omgeving. Ik heb zelf al voorgesteld op mijn werk om een keer met een groep naar het theater te gaan. De WijkJury heeft mijn blik echt verruimd. Ik ben al twintig jaar in Nederland en nu pas heb ik het theater op deze manier ontdekt, het leeft nu.”
26
de wijkJury De WijkJury is een project van Adelheid Roosen | Female Economy, met Theater Bellevue en de Stadsschouwburg als vaste partners en geadopteerd door Toneelgroep Amsterdam. Toen Roosen voorzitter van de vakjury van het Nederlands Theater Festival 2010 was, richtte zij de WijkJury op. Zodat er nog een andere stem gehoord zou worden, die van de vrouwen die wij dagelijks zien, maar niet horen. > facebook.com/wijkJury > twitter @wijkJury
5. Cadeau! Alle vrienden krijgen voorrang bij de kaartverkoop. Zijn als eerste op de hoogte van alle nieuwtjes. Krijgen het Stadsschouwburg Journaal thuisgestuurd, ontvangen de e-mailnieuwsbrief voor vrienden, krijgen een brief van Melle Daamen over de behaalde resultaten in het afgelopen jaar en een uitnodiging voor een kijkje achter de schermen.
8. mailen Of gewoon een mailtje met zoveel mogelijk adresgegevens sturen naar nynke.de.haan@ssba.nl 9. faxen Dat doen we niet meer. Iedereen die liever niet wil bellen of mailen, is van harte welkom om langs te komen op het Leidseplein 26. Vraagt u naar Nynke. 10. machtigen Ga naar onze website, ssba.nl. Kies ‘steun ons / doneren’ en vul het machtigingsformulier in. U kunt kiezen voor een maandelijks bedrag van 5, 10 of 20 euro, maar u mag natuurlijk ook een eenmalige gift doen. 11. overmaken U kunt ook een bedrag overmaken op rekening 1040.45.450 op naam van Stichting Stadsschouwburg Amsterdam, onder vermelding van ‘donatie’.
Stadsschouwburg Amsterdam is een ANBI.
exclusief voor vrienden:
openBare repetitie dansers van morGen op do 2 Juni wij nodigen onze vrienden (m/v) uit voor een exclusieve middag dans
De jonge talenten van De Nationale Balletacademie laten zich zien in Dansers van morgen in de schouwburg. De Nationale Balletacademie is de balletopleiding die verbonden is aan Het Nationale Ballet. Samen leiden zij talentvolle kinderen op tot professionele dansers. Als vriend(in) van de schouwburg kunt u exclusief een openbare repetitie bijwonen, enkele dagen voor de uitvoering van Dansers van morgen. Voor meer informatie en aanmelden kunt u mailen naar Nynke de Haan, nynke.de.haan@ssba.nl.
27
Het weten waard veelBesproKen
wist u dat?
een tiCKet naar...
zes korte vragen aan onze bezoekers, toen ze nietsvermoedend bij de kassa een kaartje kochten. maak kennis met...: Judith scheper
wist u dat... de sCHouwBurG al twee Keer afGeBrand is?
in Beeld
theater- en dansvoorstellingen vormen het kloppende hart van de schouwburg. maar in ons gebouw worden ook andere grote evenementen georganiseerd. zoals tedx en de uitreiking van de Gouden loeki. onze fotografen waren erbij!
Hell van ickamsterdam, foto: laurent ziegler
Club ICK
WEGWIJS IN DE SCHOUWBURG Nieuwe bewegwijzering
Om u nog beter uw weg te laten vinden in ons gebouw, hebben de bewegwijzeringsspecialisten (3x woordwaarde) van Mijksenaar de schouwburg onder handen genomen. Zij hebben o.a. Schiphol bewegwijzerd, dus ze weten wat ze doen! Er hangen nu fonkelnieuwe borden om u vlot op uw plek van bestemming te krijgen. Geen overbodige luxe, want de schouwburg heeft nogal wat ingangen, hoeken en gangetjes.
ICK, het kunstenplatform van dansgezelschap ICKamsterdam, zocht een plek om buiten werktijd te dansen. Ze vonden Café COX, het café onder de schouwburg. Club ICK vindt iedere twee maanden plaats. Iedereen is welkom, entree is gratis. > 10 april, 12 juni, 18 september en 13 november, 21.00 uur > Lees meer op www.ickamsterdam.com
de toneelbrand in 1772, prent: United states library of congress
Uitreiking van de Gouden loeki, 19 dec 2012, foto: Benno eenkhoorn
waarom deze voorstelling? Omdat een vriend mij hier voor heeft uitgenodigd. En omdat mijn nicht de muziek verzorgt in de voorstelling. woonplaats: Amsterdam leeftijd: 34 Voor welke voorstelling heeft u een kaartje gekocht? Husbands en In Ongenade van Toneelgroep Amsterdam nelson mandela, foto: sander veeneman
NELSON MANDELA IS TERUG In 1990 stond Nelson Mandela op het Ajaxbalkon van de Stadsschouwburg. Nu is hij terug! Dat wil zeggen, zijn portret. De Stadsschouwburg kocht het Mandelaportret van fotograaf Sander Veeneman, genomineerd voor de Zilveren Camera. De foto is in de schouwburg te bewonderen naast de ingang naar de Ajaxfoyer. De foto is overigens ook te koop in gelimiteerde oplage voor € 395 (inclusief lijst) via www.sanset.nl.
28
voor welke voorstelling heeft u een kaartje gekocht? Oedipus van het Ro Theater. met wie gaat u? Met 2 vrienden.
Zaalingangen Grote Zaal
De ingangen van de Grote Zaal hebben we ‘beletterd’, zodat u sneller bij uw stoel in bent. Net als bij de Rabozaal dus. Vanaf nu staat op uw ticket een letter (A t/m F) die overeenkomt met de zaalingang die u hebben moet.
floris siekman
woonplaats: Hilversum leeftijd: 21
Met wie gaat u? Met vrienden, we gaan bijvoorbeeld met z’n vijven naar Husbands. Waarom deze voorstelling? Na aanbeveling door mijn toneelgroep en door het zien van Bloot, de docu over Husbands. Voor het eerst, of komt u hier vaker? Ik kom hier vaker, voornamelijk voor toneel.
voor het eerst, of komt u hier vaker? Ja ik ben hier nog nooit eerder geweest. Groot en chique van binnen. Laatst was ik voor het eerst in het Concertgebouw, ook al zo groot! volgende halte na de schouwburg? Naar vrienden om gezellig samen te eten. Een dagje Amsterdam dus. met welke acteur/actrice zou u wel eens koffie willen drinken? Hugh Laurie die dr. House speelt in de gelijknamige serie!!! Onder de Nederlanders heb ik niet echt een groot idool.
de schouwburg in 1774 (Beeldbank amsterdam)
De Amsterdamse schouwburg bestaat al sinds 1638. Het huidige gebouw dateert echter uit 1894. Dat zit zo: in 1638 werd de eerste Amsterdamse schouwburg geopend. Niet op het Leidseplein, maar aan de Keizersgracht. Het houten gebouw brandde in 1772 helemaal uit. Oorzaak: de kaarsen die zorgden voor de belichting. In 1774 werd een nieuwe schouwburg gebouwd, ook van hout, nu op het Leidseplein. Op 19 februari 1890 brandde ook dit gebouw, na een vuurwerkshow op het plein, volledig af. Vermoedelijke oorzaak: een smeulende voetzoeker. In 1894 gingen de deuren van de huidige schouwburg open. De nieuwbouw, met de Rabozaal, dateert uit 2009.
tedx conferentie, 30 nov 2012, foto: Jonne seijdel
Volgende halte na de schouwburg? Naar huis. Weer aan het werk. Met welke acteur/actrice zou u wel eens koffie willen drinken? Ik zou met Alwin Pulinckx nog wel eens verder willen praten
29
FOTOREPORTAGE Na een aantal try-outs in het Bijlmer Parktheater, komt Kid Dynamite op 10 mei naar de schouwburg voor de première. De Surinaamse jazzmuzikant speelde vanaf de jaren 1930 de sterren van de hemel in de Amsterdamse clubs. Ook toen de Duitsers de 'verdorven' jazzmuziek verboden, speelde Kid Dynamite door. Kid Dynamite is een gevarieerde avond met live muziek, toneel en korte prikkelende speeches door o.a. Humberto Tan.
1
2
Onze fotograaf van dienst Benno Eenkhoorn volgde cast en crew van Kid Dynamite in de schouwburg op de premièredag. 3
4
6
5
9
30
7
8
1. Fra Fra Sound arriveert bij de schouwburg. 2. Sergio IJssel wacht op de lift. 3. Raymi Sambo in de schouwburgkantine. 4. Soundcheck! 5. Raymi Sambo en Thirsa van Til klaar voor de repetitie. 6. Raymi Sambo, Mike Libanon en Sergio IJssel in overleg. 7. Wie staat in zijn sokken op het toneel? 8. Etenstijd! Robin van Geerke, Nancy Thomas en Denise Jannah tasten toe. 9. Van boven naar onder: Manoushka Zeegelaar Breeveld, Michael Simon, Sergio IJssel, Walther Muringen, Vincent Henar, Denise Jannah, Raymi Sambo en Esgo Heil.
31
VRAAGT U HET AAN? wilt u het stadsschouwburg Journaal blijven ontvangen in de toekomst? Ga dan naar www.ssba.nl/journaal en laat het ons weten. als u zich al heeft aangemeld, hoeft u niets te doen!
stadsschouwburg Journaal juni juli augustus september 2013
ssba.nl
32
33