Stadsschouwburg journal #1 2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 1

STADSSCHOUWBURG JOURNAAL #23 VOORJAAR 2017

Marcus Azzini Wine Dierickx Jan Fabre Julien Gosselin

Deborah Hay Maria Kraakman Rimini Protokoll Johan Simons

2 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 3

STADSSCHOUWBURG JOURNAAL #23 VOORJAAR 2017

STADSSCHOUWBURG JOURNAAL Een boek vol lange en korte artikelen, essays, columns, beelden, lijstjes en meer, over theater, dans, kunst, mensen en de wereld.

OP DE COVER Jan Fabre, foto: Stephan Vanfleteren

4 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 5

INHOUD VOORJAAR 2017

STADSSCHOUWBURG JOURNAAL Een boek vol lange en korte artikelen, essays, columns, beelden, lijstjes en meer, over theater, dans, kunst, mensen en de wereld.

«Eén gevoel overheerst daarbij: het gevoel naast de wanhoop dan toch weer de hoop dat we een misschien gruwelijke, maar ook fascinerende tijd beleven met een agenda die uitpuilt van reusachtige taken: een nieuw engagement vinden, het verlies bestrijden, waarden conserveren, de eenheid herstellen, de geschiedenis herijken, beelden zoeken om de gruwel te beschrijven, de ervaring terugvinden, schietspoel worden, enz. (...) We kunnen aan de slag met de twijfel als onze trouwe metgezel. Slechts één zekerheid nemen we met ons mee: het theater van vandaag ligt in de wereld en onder de hemel; de wanden zijn van huid; ze hebben poriën; ze ademen. Laten we proberen dat niet meer te vergeten.»

(Marianne van Kerkhoven, uit haar State of the Union, 1994)

PAG 6 VOL PLANNEN

PAG 48 ICONEN

Column Dianne Zuidema

Deborah Hay & Laurie Anderson

PAG 7 CHECK YOUR REALITY

PAG 52 DE AMSTERDAM MARATHON

Het documentaire theater van Rimini Protokoll

PAG 16 VRAGEN AAN DE WINNAAR

PAG 58 DE CULTURELE BRIL Essay

Wine Dierickx, winnares van de Theo d'Or

PAG 18 DE FESTIVALMENS PAG 20 LUNCHEN MET...MARIA KRAAKMAN PAG 22 HOE NU MENS TE ZIJN? De Oostpool Special

PAG 26 THE BODY NEVER LIES

PAG 60 OPERA IN BEWEGING PAG 64 SCHOUWBURGERS PAG 66 JULIEN GOSSELIN PAG 73 BEWONERS

Anita van Dolen over (kijken naar) dans

PAG 30 KLEUR EN TEGENKLEUR

—

PAG 33 HET GELUK GELIJK VAN LIMBURG

EN OOK

Johan Simons versus Michel Houellebecq

Column Marcia Luyten

PAG 43 EEN VONK

Een essay van Peter Van den Eede

PAG 46 GUY WEIZMAN

GYSBREGHT, THE MOVIE PAG 28 VRIENDEN, BEDANKT PAG 45 WE LOVE LIJSTJES PAG 50 EDUCATIE: VERBINDINGEN DIE ER (NOG) NIET ZIJN PAG 63 DE WERELD VEROVEREN: TONEELGROEP AMSTERDAM PAG 68 JAARKALENDER PAG 70 COLOFON PAG 75

6 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Stadsschouwburg Journaal Journaal #23–2017 #01–2016 7 7

Dianne Zuidema nam in september 2016 plaats in de directeursstoel van de Stadsschouwburg. Ze maakt een voorlopige balans op en kijkt naar de toekomst. Waar gaan we heen, met wie en waarom? "Al onze pogingen zijn kansloos zonder de kunstenaar die op elk moment van het jaar zijn of haar nek durft uit te steken."

TEKST Dianne Zuidema FOTO Sem Langendijk

COLUMN

Vol plannen Al met al loop ik nu zo’n vier jaar als medewerker rond in de Stadsschouwburg. Dat voelt toch heel speciaal kan ik u zeggen.

Sinds de zomer geef ik leiding aan dit prachtige bedrijf. Specialer wordt het bijna niet voor een theaterliefhebber als ik. En dan staan we ook nog eens aan het begin van een nieuwe periode.

Het nieuwe jaar valt voor ons samen met de start van een nieuw Kunstenplan. Dat zegt u misschien niets, maar dat betekent voor de Stadsschouwburg en vele andere kunstinstellingen dat we het beleid dat we hebben geformuleerd voor de subsidiënten, de komende vier jaar concreet gaan uitvoeren. Op het moment dat ik dit schrijf is het bijna december; altijd een goed moment om de balans op te maken. Alhoewel, als u dit later leest: het is eigenlijk altijd een goed moment om de balans op te maken en te reflecteren of je dat wat je aan het doen bent, ook is wat je wilde doen. Laat u vooral niet weerhouden door de tijd van het jaar om dat te doen.

Voor mij valt die balans op het moment zeer goed uit. We zitten vol met plannen voor de nieuwe periode; van nieuwe ideeën voor projecten tot nieuwe inzichten in hoe we uw ontvangst zo goed en inspirerend mogelijk kunnen laten verlopen. En ik kan niet wachten om de resultaten van die ideeën te zien. Zo zijn we

bijvoorbeeld druk bezig met ingrepen in de horeca omdat we ons hebben gerealiseerd dat u bij uw bezoek aan de Stadsschouwburg (hopelijk) binnenkomt via onze voordeur, via onze Café|Brasserie. Wij heten u graag welkom in de Stadsschouwburg, of dat nu is voor een drankje of om een voorstelling te zien.

Maar al onze pogingen zijn kansloos zonder de kunstenaar die op elk moment van het jaar zijn of haar nek durft uit te steken.

Die zonder de balans op te maken zijn of haar idee wil uitvoeren.

Zonder hem of haar zijn wij als Stadsschouwburg niets en zonder deze waaghalzen is de maatschappij ook een stuk armer. We hebben kunst nodig om een extra dimensie aan ons wereldbeeld toe te voegen. Dat wereldbeeld kan door alle hardheid in de werkelijkheid wel wat verbeelding gebruiken; verbeelding om ons in de ander te verplaatsen of verbeelding om andere situaties beter te begrijpen. Er is hoge nood aan mensen die dit kunnen en er is hoge nood aan instellingen die zich hier hard voor maken. Met alle plezier gaan we ons daar het komende jaar en de gehele komende beleidsperiode aan wijden. Ik zie er erg naar uit en hoop u vaak tegen het lijf te lopen in de zalen, de wandelgangen en de Café|Brasserie van Stadsschouwburg Amsterdam.

8 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 9

BRANDSTICHTER

Het Berlijnse collectief Rimini Protokoll, opgericht door Helgard Haug, Daniel Wetzel en Stefan Kaegi, maakt furore in Europa met zijn documentaire theater, gemaakt met mensen die direct betrokken zijn bij de onderwerpen: de 'experts van het dagelijkse leven'. Dat zorgt voor een redelijk unieke theaterervaring en een nieuwe blik op maatschappelijke werkelijkheid. Rimini Protokoll is onze Brandstichter 2017.

BRANDSTICHTER

Check Your Reality

Waarom juist dit gezelschap? Dat het documentaire theater van Rimini Protokoll razend interessant is, staat buiten kijf.

Wat de groep onderscheidend maak, is dat ze de realiteit niet nadoen, maar de betrokkenen zelf laten spelen. Het collectief is trendsettend op dit gebied. Maar er is meer. Stadsschouwburg Amsterdam wil de focus leggen op makers die maatschappelijke thema's op de agenda zetten. Dit sluit aan bij de 'expanding' visie van de schouwburg: een theater moet in het hart van het culturele en maatschappelijke leven van een stad staan, meepraten over de dingen die ertoe doen en ze op het podium laten zien. Het werk van Rimini Protokoll sluit perfect aan bij die visie.

Stefan Kaegi, Helgard Haug en Daniel Wetzel (v.l.n.r.) vormen samen Rimini Protokoll foto: David von Becker

TEKST An Cardoen

BRANDEND ACTUEEL In oktober 2016 maakte Uitgeverij Prometheus bekend dat ze een Nederlandse vertaling van Adolf Hitlers Mein Kampf wilden uitbrengen. In 2016 is namelijk het copyright (in handen van de Duitse deelstaat Beieren) op het boek vervallen en mag het dus op de markt gebracht worden. Duitsland was Prometheus voorgegaan met een nieuwe wetenschappelijke uitgave, begin 2016, die voor het verschijnen veel stof had doen opwaaien. Midden in dat rumoer, eind 2015, kwam Rimini Protokoll met de voorstelling: Adolf Hitler, Mein Kampf, Band 1 & 2. Daarin volgde het gezelschap het voetspoor van Hitlers haatgeschrift, samen met een aantal mensen die er een persoonlijke of professionele band mee hebben.

10 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 11

BRANDSTICHTER

BRANDSTICHTER

Adolf Hitler: Mein Kampf, Band 1 & 2 (NL PREMIÈRE)

Truck Tracks Ruhr, foto: Rainer Schlautmann

In die voorstelling probeerde Rimini Protokoll bloot te leggen wat er waar is van de mythevorming rond het werk.

Precies wat de wetenschappelijke uitgaven in Duitsland en Nederland beogen. De voorstelling wijst ons ook op de parallellen met de wereld van vandaag. "De voorstelling legt uitdrukkelijk verbanden met de taal van de huidige vreemdelingenhaters, die in internetfora tegen de vluchtelingen tekeergaan. Hitlers Mein Kampf blijkt brandend actueel.", schreef De Groene Amsterdammer.

Inderdaad, veel actueler kan een theatervoorstelling bijna niet zijn. 'Actueel' is een veelgebezigde en door sommigen verfoeide term in het theater (symbool voor de kniebuiging voor de waan van de dag), maar bij Rimini Protokoll kan hij zonder gène gebruikt worden. De Berlijners weten de vinger aan de koortsige pols van de samenleving te houden, zonder concessies te doen aan de filosofische diepgang en artistieke kwaliteit van de voorstelling.

EXPERTS VAN HET DAGELIJKSE LEVEN De eerste stap in hun artistieke proces is een lange researchfase, waarin ze hun onderwerp onderzoeken en direct betrokkenen interviewen. De mensen waar de voorstellingen over gaan, werken dus mee aan de voorstellingen en staan vaak ook zelf op het toneel. Rimini Protokoll maakt geen realistische reproducties van de werkelijkheid, maar biedt een verrassende (en vaak verruimende) blik op maatschappelijke issues of individuele mensenlevens. Bijvoorbeeld het dagelijks bestaan van een Bulgaarse vrachtwagenchauffeur (Cargo Sofia-X) of de gang van zaken in een callcenter in India (Call Cutta in a Box); het zakenleven in Nigeria (Lagos Business Angels); 100 gewone Amsterdammers die vertellen over het leven in de stad (100 % Amsterdam, een coproductie met Stadsschouwburg Amsterdam); een bezoek aan

"Echte mensen staan centraal in het werk van Rimini Protokoll. Het zijn deze experts van het dagelijkse leven die het documentaire theater van Helgard Haug, Stefan Kaegi en Daniel Wetzel onderscheidend maken. Het gebeurt niet vaak dat de kloof tussen fictie en realiteit zo helder zichtbaar wordt gemaakt, op zo'n ontroerende en lichtvoetige manier." ,Miriam Dreysse and Florian Malzacher.

De groep was een paar keer eerder in Nederland te zien, maar nu halen we Rimini Protokoll naar Amsterdam voor een echt een grondige kennismaking. Brandstichter presenteert vijf voorstellingen in het hoofdprogramma, met daarnaast een uitgebreid (B)randprogramma.

BRANDSTICHTER

Tijdens ons jaarlijkse festival Brandhaarden/Brandstichter zetten we afwisselend een internationaal gevierd gezelschap of theatermaker in de schijnwerpers. Kunstenaars die in het buitenland op handen worden gedragen, die passen bij de koers van de Stadsschouwburg en waarvan wij vinden dat ze in Nederland meer gezien mogen worden.

“Wat Rimini Protokoll onderscheidend maak, is dat ze de realiteit niet nadoen, maar de betrokkenen zelf laten spelen.”

"Natuurlijk hadden we onze twijfels over dit onderwerp. Dat begon al toen we elkaar erover e-mailden. Konden we zomaar 'Mein Kampf' in de onderwerpsregel schrijven? Een tijd lang spraken we over 'Kämpfle’ of 'MK'. Maar uiteindelijk zaten we er gewoon openlijk over te praten in de trein."

DANIEL WETZEL Een genuanceerde voorstelling over een groot taboe: Adolf Hitler's Mein Kampf. Het gezelschap dook in de geschiedenis van Hitlers manifest met een groep mensen die een persoonlijke of professionele relatie met het boek hebben. Onder anderen een antiquarisch boekbinder, een Turks-Duitse rapper, een Israëliër die Mein Kampf ooit las als managementboek, een blinde presentator die het in braille voorleest en een vrouw die het als 15-jarige cadeau gaf aan haar ouders om de discussie over hun verborgen naziverleden uit te lokken.

Ze lazen het van kaft tot kaft, verzamelden (soms verbazingwekkende) feiten en wetenswaardigheden en ging op zoek naar bestaande kopieën, die ze overal ter wereld opdoken.

Samen zochten zij naar antwoorden op de vraag: Wat is er waar van de mythevorming rond Mein Kampf en wat zijn de gevaren van deze 90 jaar oude tekst? Helgard Haug: "Als je aan de experts vraagt wat er in het boek interessant is voor neonazi's, zullen ze je vertellen dat het niet gaat om de antisemitische passages of de hoofdstukken over 'volk en ras' - daarover er zijn andere, leesbaardere boeken, die nog veel extremer zijn. Nee, het echte gevaar ligt in de stukken die de democratie in vraag stellen en belachelijk maken."

“Deze voorstelling leert je zowat alles wat je over Mein Kampf moet weten, maar ook hoe je om moet gaan met dit soort vergif.”

THE GUARDIAN

En dan zijn er de niet mis te verstane parallellen met vandaag. Als de blinde Spremberg passages uit een braille-editie van Mein Kampf voorleest, dan klinkt daar luid en duidelijk het discours van hedendaagse populisten en rechtse groeperingen in door.

TE ZIEN DI 7 & WO 8 FEBRUARI, 20.30 UUR

Candy Welz

huiskamers van onbekenden in je eigen stad (Homevisit Europe); of het verhaal van een volledig verlamde vrouw, door haarzelf gespeeld (Qualitätskontrolle).

12 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 13

BRANDSTICHTER

Nachlass Pièces sans personnes

Situation Rooms Ein Multi Player Video-Stück (NL PREMIÈRE)

(NL PREMIÈRE)

"De dood is de enige menselijke ervaring waarvan we geen getuigenverslag kunnen krijgen. Nachlass is een poging om te getuigen, niet van de dood zelf, maar van de reis die ieder van ons vroeger of later verplicht moet maken. Hoe kan afwezigheid tastbaar gemaakt worden? Hoe vertel je een verhaal dat reeds is afgelopen?"

"Iedere veertien minuten wordt iemand gedood door een kogel uit een wapen van Heckler & Koch"

RIMINI PROTOKOLL Nachlass ('nalatenschap') is een poging om te spreken over datgene waarvan niemand kan getuigen: de dood. Deze voorstelling is tijdens Brandstichter te zien in het Machinegebouw van de Westergasfabriek en speelt meerdere keren per dag.

Regisseur Stefan Kaegi, decorbouwer Dominic Huber en filmmaker Bruno Deville volgden een aantal mensen in de laatste dagen van hun leven. Ze legden vast hoe deze mensen op verschillende manieren hun levenseinde voorbereidden en afscheid namen. Voor elk van hen richtten Kaegi en Deville

Samuel Rubio

een kamer in met persoonlijke spullen: hun nalatenschap.

Nachlass is theater zonder acteurs, een installatie van kamers waar de toeschouwer zelf doorheen mag lopen. De kamers zijn gevuld met persoonlijke zaken, dierbare geuren en objecten, testamenten, bankafschriften, laatste woorden, foto's en videoboodschappen van de overledenen. Het zijn ruimtes vol herinneringen. Nachlass is een nalatenschap, van mensen die er niet meer zijn. Een manier om over de dood te spreken, een eerbetoon aan het leven.

"Hoe vertel je een verhaal dat reeds is afgelopen?"

TE ZIEN WO 8 T/M ZO 19 FEB MEERDERE AANVANGSTIJDEN

Situation Rooms is de titel van een beroemde foto van journalist Pete Souza.

Hij fotografeerde de dertien aanwezigen in de Situation Room van het Witte Huis, net op het moment dat ze live getuige waren van de uitschakeling van Osama Bin Laden in Pakistan. De foto vat in één beeld de destructieve route van een oorlog samen, die loopt van de wapenfabrikant tot de vluchteling in het asielzoekerscentrum, van de politicus tot de Arts Zonder Grenzen.

In Situation Rooms brengt Rimini Protokoll twintig mensen samen, van over de hele wereld, wier leven bepaald is door wapengeweld. We ontmoeten hen op een filmset waar verschillende installaties (of 'situation rooms') zijn opgebouwd, die simultaan de wereld van de internationale wapenhandel laten zien. Het publiek loopt door de kamers en wordt meegenomen - met ipad en koptelefoon, ieder langs zijn eigen parcours - door

de twintig personages wiens verhalen gevolgd worden: de wapenfabrikant, de wapenhandelaar, de soldaten, de slachtoffers, de artsen, de vredesactivisten e.a.

“Het huis waar ik ben opgegroeid, staat in Oberndorf, bakermat van de wapenproductie. Mijn vader bouwde ons bescheiden huis met zijn salaris van de Mauser wapenfabriek. Tijdens de oorlog werd een derde van de Mauserfabriek vernietigd. Op de heuvel werd een nieuwe wapenfabriek gebouwd, Heckler & Koch. Die is wereldberoemd: van hieruit worden wapens - oorlogswapens - geëxporteerd naar tachtig verschillende landen.

Iedere veertien minuten wordt iemand gedood door een kogel uit een wapen van Heckler & Koch."

ULRICH PFAFF, VREDESACTIVIST

Jorg Baumann

LOCATIE WESTERGASFABRIEK

TE ZIEN DO 9, VR 10, ZO 12, MA 13 T/M DO 16 FEB, MEERDERE AANVANGSTIJDEN

14 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 15

BRANDSTICHTER

Qualitätskontrolle (NL PREMIÈRE)

“Ik denk wel eens: wat was het fijn geweest als ik indertijd een blik in de toekomst had kunnen werpen. Het had me enorm geholpen als ik geweten had dat mijn weg er weliswaar heel anders uit zou zien dan gedacht, maar betekenisvol en vervullend zou zijn.”

"Met al die onzekerheid en omzichtigheid waarmee men iemand in een rolstoel benadert, ontstaat de beperking pas echt."

TE ZIEN VR 17 - ZO 19 FEB MEERDERE AANVANGSTIJDEN

Daniel Ammann

MARIA-CRISTINA HALLWACHS Qualitätskontrolle is het ontroerende en vrolijke verhaal van een vrouw die op haar 19e volledig verlamd raakte door een ongelukkige duik in een zwembad. Gespeeld door die vrouw zelf: Maria-Cristina Hallwachs. "Ik heb mezelf nooit afgevraagd waarom het mij moest overkomen. Waarom ik in het zwembad dook in het ondiepe gedeelte. Dat was de laatste keer dat ik kon bewegen. Mijn vader reanimeerde me naast het zwembad. In het ziekenhuis vroegen ze of ik nog verder wilde leven. Dat wilde ik heel graag."

Rimini Protokoll: "Deze voorstelling gaat over kunnen leven, willen leven, over de keuzes waarvoor we ons geplaatst zien in ons leven. We zijn niet uit medelijden naar Maria-Cristina toegegaan, maar uit nieuwsgierigheid. En met een enorme rugzak vol vragen. Een beperking is nooit eenzijdig: de meesten van ons zijn totaal beperkt in de manier waarop ze omgaan met mensen die niet meer alles kunnen wat een 'standaardmens' kan. Met al die onzekerheid en omzichtigheid waarmee men iemand in een rolstoel benadert, ontstaat de beperking pas echt."

Hallwachs speelt de voorstelling als een diepgaand en toch luchtig pleidooi voor het leven. Maar het gaat niet alleen over haar: er wordt hier ook geraakt aan de zorg, en waar die tekortschiet. De afhankelijkheid. Het moment waarop beslist moest worden of de stekker eruit moest. De ethische vragen rond (het recht op) leven. De Saarbrücker Zeitung: "Ze leeft en dat doet ze verdomd graag.Ze zegt: Ik heb de Commissie Ethiek overleeft."

Evros Walk Water

TE ZIEN MA 13 & DI 14 FEB, 20.00 UUR

(NL PREMIÈRE) Cecilia Glasker

“Voor ons is het belangrijk dat men het gevoel heeft met deze bijzondere mensen tijd te hebben doorgebracht en die grote geografische, culturele en fysieke kloof overbrugd te hebben. Dat is wat zo'n project vermag: dat we ons bewust worden van de enorme verschillen van onze levensomstandigheden.”

DANIEL WETZEL "Evros Walk Water is een complexe, verrassende, documentaire, theatrale radiodrama-installatie," schreef de Rheinische Post. Deze productie is inderdaad veel tegelijkertijd. Een hoorspel, waarin het publiek zelf acteert, of liever: opdrachten uitvoert. Een re-enactment van het muziekstuk Water Walk van John Cage, in 1960 uitgevoerd op huishoudapparaten die met water te maken hebben. En de levensverhalen van vijftien jonge vluchtelingen in Athene. Niet alleen die groep jongens, maar ook het publiek speelt een centrale rol.

De Evros is de rivier die Griekenland scheidt van Turkije, een van de buitengrenzen van Fort Europa. Sinds die grens gesloten is, moeten vluchtelingen een veel gevaarlijker route nemen: over zee. In gammele bootjes landen ze op de stranden van Griekenland. Daniel Wetzel van Rimini Protokoll bezocht in Athene vijftien jongens uit Syrië, Afghanistan en Irak. De

bedoeling, zo krijgen we te horen, was om Water Walk na te spelen met hen. Maar omdat ze als vluchteling het land niet uit mogen en dus niet naar Nederland kunnen reizen, vragen ze ons om dat in hun plaats te doen.

Er is plaats voor een beperkt aantal bezoekers per voorstelling. In een cirkel rond een klein bootje krijgt iedere toeschouwer zijn eigen instructies door een koptelefoon. Zo ontvouwt zich een minutieus gecomponeerd radiodrama: Evros Walk Water.

"Zij zijn de protagonisten. Zij zijn de afwezige aanwezigen.

Een rollenwissel die tot nadenken stemt."

BADISCHE ZEITUNG

16 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 17

VRAGEN AAN DE WINNAAR 1.

Wine Dierickx maakt deel uit van het acteurscollectief Wunderbaum.

De groep maakt voorstellingen over actuele onderwerpen, zowel op locatie als in het theater.

Voorstellingen die gaan over onze wereld: milieu, globalisering en de inrichting van de samenleving.

Wunderbaum laat ons niet alleen nadenken, maar presenteert ook alternatieven. We organiseerden al twee keer een special met de groep. Voor haar imponerende rol in Helpdesk kreeg Dierickx de Theo d'Or, de Nederlandse prijs voor beste actrice.

"Ongelooflijk uitgekiend bespeelt zij de toeschouwer met een haast wiskundige schakeling tussen emoties en telefoongesprekken", schreef de jury.

Ik mocht bij de koning en koningin gaan lunchen. Misschien krijg ik wat meer telefoontjes, maar verder is er niet iets wezenlijk veranderd.

2.

IS PRIJZEN WINNEN BELANGRIJK OF GAAT HET - ALS PUNTJE BIJ PAALTJE KOMT - TOCH MEER OM WAARDERING VAN PUBLIEK OF COLLEGA'S OF RECENSENTEN?

Het belangrijkste vind ik dat ikzelf volledig achter hetgeen ik heb gemaakt kan staan. Dan kunnen mensen het goed of slecht vinden en dan kun je daar over discussiëren.

Discutabele voorstellingen zijn sowieso het fijnst. Dan heb je iets teweeg gebracht bij een publiek.

Dat je gewaardeerd wordt en dit in de vorm van een prijs naar je toekomt vind ik hartverwarmend.

3.

WAAR BEWAAR JE DE FYSIEKE PRIJS? Mijn Theo d’Or staat op de keukentafel.

4.

AAN WIE HAD JIJ DE PRIJS GEGEVEN, ALS JE ER ZELF NIET VOOR IN AANMERKING WAS GEKOMEN? (MET ANDERE WOORDEN, WELKE COLLEGA HEEFT INDRUK OP JE GEMAAKT?) Tijdens het maken van Helpdesk gaf ik nog borstvoeding. Veel theater heb ik dit seizoen niet gezien. Ik voel me dus niet geroepen om een Theo d’Or uit te delen.

niet aan denken als ik aan het spelen ben. Het is in beide gevallen heel afleidend.

6.

ALS ER NOG ÉÉN STUK ZOU ZIJN WAARAAN JE ZOU KUNNEN MEEWERKEN OF IN SPELEN, EENTJE MAAR, WELK ZOU DAT DAN ZIJN? De voorstelling Café Lemitz van Carver. Dat vond ik bijzonder, mooi en aantrekkelijk. Aantrekkelijk in de zin dat ik daar bij wilde zijn op de vloer. Het deed mij ook denken aan Marthaler, met wie ik samen werkte.

Daar zou ik meer van willen meemaken. Ik ga ook graag naar Florentina Holzinger en Ivo Dimchev Kijken. Allebei maken ze performances die mij op de een of andere manier uit mijn lood slaan en in zekere zin ook iets afstotelijk hebben. Ik vind het fijn om mezelf te “resetten”.

Daarnaast lijkt het mij ook fantastisch om in een film te spelen van de gebroeders D’Ardenne of Fien Troch.

7.

WELKE VOORSTELLING, BAND OF EXPOSITIE MOET IEDEREEN VOLGENS JOU GAAN ZIEN?

Uiteraard wil ik iedereen aanraden om naar Superleuk maar voortaan zonder mij, van Wunderbaum te komen kijken. Een locatievoorstelling over een cruise, gebaseerd op het gelijknamige boek van David Foster Wallace.

Ik zag zojuist een heel mooie, ontroerende tentoonstelling in het Stedelijk van Jean Tinguely. En ik wil de nieuwe film van Fien Troch zien: HOME. Dat schijnt een voltreffer te zijn.

5.

EEN PRIJS IS NATUURLIJK EEN SCHITTERENDE WAARDERING. MAAR HOE IS HET ALS HET OMGEKEERDE GEBEURT, BIJVOORBEELD MINDERE KRITIEKEN, OM TOCH WEER VOL GOEDE MOED AAN EEN NIEUW PROJECT TE BEGINNEN? Alle vormen van kritiek raken me, zowel positief als negatief. Daarom stel ik het lezen ervan altijd uit. Ik wil er

Sofie Knijff

ZEVEN VRAGEN AAN WINE DIERICKX, WINNARES VAN DE THEO D'OR.

WAT IS ER VOOR JE VERANDERD NA HET WINNEN VAN DE THEO D'OR?

MEER VRAGEN

Zeven vragen aan Timothy de Gilde, winnaar van de Gouden Krekel: zie ssba.nl/blog.

18 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 19

IN DE SSBA SALON TEKST Helena Hoogenkamp

De SSBA SALON bespeelt de kleinste zaal van de schouwburg, de Marnixvestiaire. In hun online magazine zorgen ze voor interessant leesvoer op het gebied van kunst, cultuur en literatuur (e.v.a.) en gidsen ze culturele omnivoren door het aanbod van Amsterdam. In dit Journaal, ter voorbereiding op het festival­ seizoen: een overpeinzing over de 'Homo Festivisalis' en een aantal verrassende festivaltips.

Binnenkort breekt het festivalseizoen weer aan.

Een breed scala aan festivalgangers zal de speelweide bevolken. De gemene deler lijkt een arm vol vlassige festivalbandjes en goesting te zijn, maar de ware essentie van de festivalgangers is moeilijk te vangen. Kunnen we de verschillende soorten festivalgangers categoriseren? In 1889 schreef de Franse poëet en essayist August Galière het manifest À la fête des patapouffes (“Op het feest der weerbarstigen”, Nederlandse vert. Juffe Hofstra).

Hierin hekelt hij de decadente levensstijl die zijn generatiegenoten er op nahielden. Galière wist niet dat hij met zijn relaas ook de verschillende gezichten van de moderne festivalmens zou duiden.

DE EIGENHIJGER

Dit type festivalganger is op een solistische missie naar zijn eigen geluk. Hierbij laat hij zich niet afleiden door randzaken als ‘vriendschap’, ‘loyaliteit’ en ‘ethiek’.

De festivalmens TEKST David Linszen volledige versie: ssba-salon.nl

“Het hooggeschal der eigenhijgerij Weerklinkt door de schedel, luid”

HET VLEESTAPIJT

Seksualiteit en het festival is een moeizaam huwelijk, de omstandigheden zijn vaak zo vervelend dat het spannendste nummertje moeilijk te draaien blijkt. Tijdens de missionarishouding in een te krappe tent kan zomaar het besef doorbreken dat seks niet om lust of intimiteit gaat, maar om comfort en huiselijkheid; de geilbeer is in essentie een huismus.

“De schoot behoeft geen kussen Maar ’t vlees smeekt om tapijt”

DE DUIT

Probeert overal een slaatje uit te slaan. Plastic bekers, drugs, merchandise, de mixtape van zijn band.

“U levert op, leeft op Snood, snaaiend Oooo Dolend van duit naar duit” Een sluikse charmeur met soepele tong: in niet mis te verstane woorden stalt dit ventertje zijn waar uit in de binnenvoering van zijn retorische regenjas.

DE LEEMTEKLIEVER

De leegte is naar en ondragelijk. “…Breekt men een wig uit de [hoepeljurk] En slijpt dees’ spijl tot boog Om met pijl de leemte te doorklieven” Dit type festivalmens beseft zich dat ten volste en spendeert al zijn festivaltijd op en rondom een opblaasdier. Bon.

HET VOETVOLK “Och likdoorn, draagt u de voet?

Niet?

Mijn lof voor meneer schoen Voor ‘t dansen met de droefenis” Al struikelend plukken hun voeten haringen uit de grond en verspreiden zij zelf onderwijl hun evangelie met de psalmen “Oeps”, “Sorry” en “Joduh!”.

DE GANSMENS

Ooit werd ik op het Enigma IJ-festival door een schitterend meisje aangesproken.

“Ik ben mijn vrienden kwijt,” zei ze angstig. ”Wat moet ik nu doen?” Voordat ik iets terug kon zeggen, sprong er een gansmens met druk malende snavel tussen ons in. “… Of ’t buffet Warm geserveerd, ijskoud verorberd Wat gakt daar: de ganzenbout of de edelman?”

Vijf festivaltips van de Salon Probeer dit seizoen je eigen koers te varen: Ga naar festivals waarvoor jij niet de doelgroep bent.

LIBELLE ZOMERWEEK 15-21 MEI – ALMERE Voer diepe gesprekken met je ouders, omringd door scherp geprijsd servies en tijdbesparende huishouddemonstraties.

Wanneer was je vader voor het eerst verliefd? Wat hoopte je moeder toen ze zo oud was als jij? Volg ondertussen workshops servies-versieren en laaf je aan gratis dropsamples.

DICHTERS IN DE PRINSENTUIN 14-17 JULI – GRONINGEN Tijdens dit festival dragen 80 dichters voor in de Prinsentuin in Groningen. Als je er een bom op gooit heeft Nederland geen dichters meer. De dichters springen niet door hoepels, er staat geen band achter, dit is hardcore luisteren voor literatuurliefhebbers.

ZWARTE CROSS 13-16 JULI – LICHTENVOORDE Naast de motorcross, muziek- en theaterpodia, kermisattracties, stuntmannen, kamelen, coverbands en metal-gayclubs kom je hier vooral voor de gemoedelijkheid. Er zijn nul ironische mensen op dit festival. Gehoord op de Zwarte Cross: ‘Zwarte Piet, kleurenpiet, gay piet, het is gewoon onze piet.'

WELCOME TO THE VILLAGE 22-23 JULI – LEEUWARDEN Welcome to the Village is een Fries dorpsfeest op festival-schaal. Doorspekt met artistieke performances zoals mannen die met hun tanden een tafel hooghouden waarop andere mannen blaasinstrumenten bespelen. Goede bands, lekker eten en een meer om in te zwemmen.

Bonustip: Zorg dat je vrienden wordt met een hip verloofd stel.

Ze organiseren vast een driedaags trouwfestival.

OVER DE SSBA SALON

De Salon is een plek waar oude gebruiken een nieuwe vorm krijgen.

Een plek voor verdieping en verbreding. Een plek om te praten en te luisteren, te spelen, te dansen, al doende te leren. Samen met partners, collega’s en vrienden organiseert de Salon evenementen in de breedste zin van het culturele spectrum: talkshows, lezingen, voorstellingen, exposities, feesten en presentaties.

20 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 21

LUNCHEN MET...

Lunchen met Maria Kraakman Voor Lunchen met... nodigen we een actrice of acteur uit voor een lunch en een goed gesprek in de Café|Brasserie van de Stadsschouwburg.

TEKSTAn Cardoen FOTO'S Teska Overbeeke

which he is completely in charge'. Vrij vertaald: het gecontroleerd binnentreden in je onbewuste. Herken je dat?

D

at Maria Kraakman een van de beste actrices van ons land is (en we dat zomaar durven beweren) wordt gestaafd door de recensies en de jury's van de acteerprijzen. Wie de kranten van de afgelopen jaren doorpluist, komt niets dan lof tegen voor Kraakman. Ze speelde hoofdrollen in (onder meer) Orlando en Angels in Amerika van Toneelgroep Oostpool, Rainer Maria van De Warme Winkel en Het Jaar van de Kreeft van Toneelgroep Amsterdam. In 2016/2017 speelt ze in De dingen die voorbijgaan, Ibsen huis, De stille kracht en Romeinse tragedies bij Toneelgroep Amsterdam, het gezelschap waar ze zich een jaar geleden bij aansloot. De maandag na ons gesprek reist ze af naar Moskou voor Het jaar van de kreeft.

De eerste vraag is natuurlijk wat er gegeten wordt. Maria Kraakman kiest de Van Dobben Kroketten met brood. Ze krijgt er vijf vragen bij geserveerd.

NRC-recensent Kester Freriks omschreef Angels in Amerika als "een ontroerend ritueel waarin we samen kijken naar dat waar we allemaal individueel bang voor zijn." Zou dat een goede beschrijving kunnen zijn van wat theater is?

KRAAKMAN "Dat is erg afhankelijk van de voorstelling. Bij Angels in Amerika was het dat wel degelijk. De angst, dat was die voor de dood.

Die ervaring had ik ook bij voorstellingen als Het jaar van de kreeft, Rainer Maria en bij Orlando, voorstellingen die gaan over onsterfelijkheid, het leven, kunst. Dan voelt het inderdaad als een ritueel. Misschien omdat die grote thema's daarin voelbaar worden gemaakt en niet alleen beroep wordt gedaan op het hoofd, het redeneren. Dat ritueel begint trouwens niet op het podium, maar al vooraf, in de kleedkamer. Bij Rainer Maria voelde zelfs het klaarleggen van de rekwisieten, met de grootst mogelijk precisie, als deel van het ritueel.

Hans Croiset citeerde in een column Peter Brook die de kunst van de acteur beschreef als 'bringing into being an unconcious state of

"De eerste vraag die dan in me opkomt is: wat is het onbewuste? Ik denk niet dat we dat kúnnen kennen. Als ik me 's ochtends iets van mijn dromen herinner, ben ik altijd verbaasd over wat er blijkbaar allemaal in me leeft. Daar ben ik me dus niet bewust van, ik denk er ook niet over na, laat staan dat ik het gebruik. Het is geen therapie."

"Maar het is evident dat je als acteur gebruik maakt van alles wat er bij je hoort. Onze verbeeldingswereld is onuitputtelijk groot. Dat is wat ik inzet: mijn hele voorstellingvermogen, de enorme mogelijkheden van de fantasie."

Je bent van een het ene ensemble, Toneelgroep Oostpool, naar een ander overgestapt, Toneelgroep Amsterdam. Is een hecht ensemble voor jou belangrijk?

"Oostpool was een klein ensemble en dat was toen precies wat ik nodig had. Overigens had ik heel veel vrijheid om ook bij andere gezelschappen en in films te spelen, wat ik ook deed.

Ik had nog nooit bij zo'n groot ensemble als Toneelgroep Amsterdam gespeeld en was daar nieuwsgierig naar. Ik had mezelf al toegestaan om over zo'n stap na te denken en toen kwam het ook echt op mijn pad."

"Spelen bij Toneelgroep Amsterdam voelt enorm bevrijdend. Bij elke voorstelling is het alsof je in een nieuw gezelschap speelt, met nieuwe mensen. Het jaar van de kreeft is een intieme voorstelling die ik enkel met Gijs Scholten van Aschat speel, in De dingen die voorbijgaan staan er vijftien mensen op het toneel. Het is heel afwisselend. Nu toch nog; ik ben er natuurlijk nog maar pas een jaar. Ik ben in de vijver gesprongen, zwem rond en kijk wat er is."

Bevalt het?

Heel goed. Oprecht!

Je won acteerprijzen zoals een Gouden Kalf en de Theo d'Or. Je krijgt bijna uitsluitend lovende recensies. Tegelijk zeg je enorm perfectionistisch te zijn. Je zegt dat "je grootste angst is dat mensen je niet geloven". Helpen de prijzen en de lof?

"Ja! Het is zo fijn en stimulerend. Dat mensen lief voor me zijn, helpt me enorm om het goed

te doen, het maakt me beter. Tegelijkertijd ben ik zelf niet snel tevreden. Iedere avond wil ik er nog meer uithalen. Ook als ik een kleine rol heb, die niet heel spannend is: dan daag ik mezelf uit om het toch spannend te maken, om te zorgen dat het ertoe doet. Dat is mijn vak. Ik doe dat graag, ik lijd er niet onder. Als ik voel dat de routine erin sluipt. wordt ik ongelukkig. Dan probeer ik iets nieuws te verzinnen. Bij Toneelgroep Amsterdam is het trouwens vanzelf al heel afwisselend, omdat ik in meerdere voorstellingen tegelijk speel."

Welke rol zou je absoluut nog willen spelen?

"Die heb ik niet. Ik vind het niet inspirerend om over rollen, of zelfs stukken, na te denken. Ik weet dat sommige acteurs nog eens King Lear of Hamlet willen spelen, maar mij gaat het om de regisseur waar ik mee zou werken. Ivo van Hove, Lars von Trier, Jetse Batelaan, Simon Stone,..

Het gaat om de mensen."

22 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 23

Hoe nu mens te zijn?

TONEELGROEP OOSTPOOL IN DE SCHOUWBURG

Een Meeuw

REGIE MARCUS AZZINI

Tsjechov bekende toneelstuk De meeuw gaat over de botsing tussen jonge mensen vol dromen en idealen en de oudere generatie die de stand opmaakt.

Krista van der Niet

OOSTPOOL SPECIAL

In de specials van de Stadsschouwburg besteden we uitgebreid aandacht aan een maker of gezelschap. In een korte tijd tonen we zoveel mogelijk voorstellingen, acts, live muziek en gesprekken rond boeiende thema's. En natuurlijk sluiten we af met een feestje!

Konstantin en Nina staan aan het begin van een kunstenaarsleven. Konstantins moeder Arkadina en haar goede vriend Trigorin blikken terug op een succesvolle carrière als actrice en schrijver. Op ingenieuze wijze laat Tsjechov deze twee levensfasen op elkaar ingrijpen, door ontluikende liefdes, de wederzijdse zoektocht naar erkenning tussen ouders en kinderen en de concurrentie tussen generaties Voor Een Meeuw bracht regisseur Marcus Azzini een topcast bij elkaar: tweevoudig Theo d’Orwinnares Ariane Schluter en Vincent van der Valk (winnaar Arlecchino voor Angels in America) spelen moeder en zoon. Sigrid ten Napel (Overspel, Penoza) maakt haar debuut in het theater.

24 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 25

OOSTPOOL SPECIAL

Club Oostpool XL

oneelgroep Oostpool (standplaats Arnhem) is een van de meest diverse grote gezelschappen van ons land. Onder leiding van Marcus Azzini speelt Oostpool klassiek en nieuw repertoire in eigenzinnige ensceneringen, brutaal en verleidelijk theater voor een jong publiek en geeft ruimte aan talent. Dat laten we in acht dagen allemaal zien. Een snelcursus Oostpool voor beginners en gevorderden. En dan niet in Arnhem, maar in Amsterdam.

"Hoe nu mens te zijn?" is de vraag die Oostpool zichzelf (en ons, als toesschouwer) stelt bij de keuze van de stukken die ze spelen. Marcus Azzini, sinds 2012 artistiek leider van het gezelschap, betrok ook huisregisseurs Joeri Vos, Sarah Moeremans en Jeroen de Man, en Jong Oostpool-regisseur Timothy de Gilde, bij zijn gezelschap. Met een erg sterk acteursensemble (met o.a. Kirsten Mulder, Teun Luijkx, Vincent van der Valk en Rick Paul van Mulligen) bespeelt het gezelschap de Nederlandse theaters en het eigen Huis Oostpool.

Azzini leidt zijn gezelschap vanuit een duidelijke visie op wat theater, volgens hem, moet zijn. De personages in zijn voorstellingen staan alleen in de wereld, ze zijn kwetsbaar tot op het bot. Maar ze maken van hun zwakte een kracht: zij strijden voor het onvervreemdbare recht om gezien te mogen worden voor wie of wat ze zijn. Toneelgroep Oostpool gelooft in theater als middel voor onvoorziene ontmoetingen met andere mensen, tijden en denkbeelden. Alle Oostpool-makers hebben een eigen vormtaal en inhoudelijk perspectief, maar allemaal zeggen ze iets over samenleven in de wereld van vandaag. Ze onderzoeken de zeggingskracht van theater in deze samenleving en ze doen dat op een manier die zowel persoonlijk is als herkenbaar voor velen.

Een concreet voorbeeld daarvan is Angels in America, over de opkomst van aids in de jaren tachtig. Azzini regisseerde dat stuk deels als eerbetoon aan zijn aan aids overleden broer, maar ook omdat de tekst de aidsproblematiek ver overstijgt.

Azzini, in de Volkskrant: "Het gaat over mensen in crisis. Hoe ga je als mens om met wezenspijn, met de naderende dood?

Het verbaast me steeds weer hoe ongelooflijk actueel dat stuk is. Nog steeds zijn we bezig met de emancipatie van ras, geloof, geaardheid, gender - het lijkt een eeuwige strijd. (...)

Soms zie ik m'n broer in een scène. Ik ben heel betrokken en tegelijk ben ik aan het werk. Ik moet doen wat ik echt wíl. Iets maken dat iets over mij zegt, waar m'n hart in zit. Dan komt het goed."

Het razend succesvolle Angels in America, dat in 2015 overal voor volle zalen speelde, komt speciaal voor de OOSTPOOL SPECIAL terug. Daarnaast speelt Oostpool in de Stadsschouwburg Een Meeuw, Bromance (15+) en het drieluik (in) Koud Water, They are just kids & On the Road

foto Paul Clappers

Sinds 2009 organiseert Toneelgroep Oostpool Club Oostpool in het eigen huis. Muziek, teksten, zang, performances, dans, beeld en allerlei acts buiten categorie. Artiesten aan het werk. En een goede band. Voor één keer komt Club Oostpool ook naar Amsterdam. Go west!

Angels in America

REGIE MARCUS AZZINI

foto's Sanne Peper

Oostpool maakte in voorjaar 2015 furore met het overal uitverkochte Angels in America. Voor de special rondom het gezelschap in de Stadsschouwburg komt de voorstelling terug met de originele cast, met o.a. Maria Kraakman.

De personages in Angels in America dolen rond in het Amerika van de jaren tachtig. Het tijdperk van Ronald Reagan, waarin conservatisme opbloeit als reactie op de vrije jaren zeventig en angst hoogtij viert. Angst voor de politiek, de maatschappij, voor elkaar en voor een nieuw virus: aids. Angels in America is een kleurrijk mozaïek aan verhalen van een groep uiteenlopende New Yorkers.

De pers was unaniem lovend. Trouw, de Volkskrant, Theaterkrant, Telegraaf en Dagblad van het Noorden gaven vijf sterren. "Ongelooflijk mooie en troostrijke theateravond." (Trouw). "Energiek en toegewijd, eerlijk en heftig." (de Volkskrant).

De voorstelling werd ook geselecteerd voor het Nederlands Theater Festival 2015 als één van de 10 beste voorstellingen van het jaar.

“Azzini leidt zijn gezelschap vanuit een duidelijke visie op wat theater, volgens hem, moet zijn.”

Bromance

REGIE TIMOTHY DE GILDE

Een tragikomedie over ontluikende liefde. Het veilige dorpsleven van de jongens Tim en Bo wordt op z’n kop gezet als stadsjongen Jonas arriveert. Wat gebeurt er als gevoelens van vriendschap, jaloezie en verliefdheid zich vermengen?

Een voorstelling over beginnende liefde en de angst om anders te zijn. Bromance is een productie van JONG Oostpool met drie talentvolle acteurs: Willem Voogd, Daniel Cornelissen en Marius Mensink.

De voorstelling werd onderscheiden met de Gouden Krekel voor meest indrukwekkende jeugdtheaterproductie van 2016. Uit het juryrapport: "Tekstschrijver Joachim Robbrecht, regisseur Timothy de Gilde, vormgeefster Janne Sterke en componist Bart Rijnink blijken weer een gouden kwartet: taalgebruik, regie, vormgeving en soundscape zijn strak, snel, efficiënt, raak en to the point.

De heftige driehoeksverhouding vol bravoure kruipt stiekem onder je huid, om daar venijnig te jeuken als ook zacht te strelen."

DRIELUIK

(in) Koud Water, They are just kids & On the Road I.

II.

III.

REGIE MARCUS AZZINI

Azzini regisseerde een drieluik over jonge mensen op zoek gaan naar een manier om anders te leven zonder concessies te hoeven doen. Tijdens deze Oostpool Special laten we de drie delen zien als marathon.

(In) Koud Water is een bewerking van de roman Huis aan het eind van de wereld van Michael Cunningham, over drie mensen die op een onconventionele manier proberen samen te leven. "Bevlogen spel van jonge acteurs." (NRC ****). "Bijzonder sfeervol." (de Volkskrant****).

They are just kids gaat over de eigenzinnige kunstenaars Patti Smith en Robert Mapplethorpe, die elkaar leren kennen tijdens de Summer of Love.

Het begin van een onstuimige vriendschap in roerige tijden. “Vibrerend van energie. Net als die ene zomer.” (NRC****).

On the Road is gebaseerd op Jack Kerouacs iconische boek, de bijbel van de Beatgeneratie, het handboek voor het wilde leven. Een groep vrienden gaat op roadtrip door het uitgestrekte, ruige Amerika, op zoek naar vrijheid.

26 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 27

DANS / DANCE / DANSE

Dit interview begint met een voorstelling die niet in de Stadsschouwburg te zien is; vooralsnog, want ze staat wel hoog op de verlanglijst van dansprogrammeur Anita van Dolen. Een stuk waarin niet alleen heel goed gedanst wordt, maar dat - door het bijzondere concept - ook gaat over naar dans kijken. En daarover gaat, onder andere, ook dit interview.

The body never lies ANITA VAN DOLEN OVER (KIJKEN NAAR) DANS

TEKST An Cardoen

D

e voorstelling in kwestie is Unknown Pleasures van het Ballet de Lorraine. Het Ballet vroeg vijf internationale choreografen een werk te maken, maar dan anoniem.

Het publiek weet niet wie mee heeft gedaan en van geen van de vijf stukken wie het gemaakt heeft. 'No names, no fame, and no glory', zegt het gezelschap. Maar vooral een unieke een kans om zonder verwachtingen en vooroordelen te kijken. "Wat ertoe doet was de impact die we voelden, de ervaring van het moment: die lichamen, die muziek, die passen.", schreef de Britse dansblogger Benjamin Lalague. Eigenlijk was dit een moment waarop ook de dansprofessionals (tot op zekere hoogte) met de blik konden kijken van iemand die voor het eerst een dansvoorstelling gaat zien.

Dans - zeker moderne dans - heeft de reputatie 'moeilijk' te zijn.

Zoveel mensen zetten die eerste stap in de zaal niet, omdat ze er naar eigen zeggen toch niets van begrijpen. Dat hedendaagse dansvoorstellingen meestal geen verhaal van a tot z vertellen, klopt zonder meer. Dat het (te) moeilijk is, daar wil Van Dolen niet van horen: "Mensen denken bij dans nog teveel aan de prins in strakke maillot, of juist aan iets totaal abstract en elitair, iets dat ze niet snappen. Terwijl zij daardoor zoveel moois aan zich voorbij laten gaan. Als mensen het idee van dans te moeten begrijpen los zouden laten, is er zo veel te ontdekken."

Precies hetzelfde betoogde ook dansrecensent Astrid van Leeuwen in haar recente artikel over kijken naar dans in theatertijdschrift Scènes: "Laat het idee varen 'er iets van te moeten begrijpen'. Het merendeel van de makers hoopt de toeschouwer juist te prikkelen tot een persoonlijke beleving en interpretatie, gevoed door de éigen gedachten, verbeelding, ervaringen en dromen."

Natuurlijk kan kennis en ervaring, opgedaan bij het zien van voorstellingen, de ervaring verdiepen; maar het is geen voorwaarde om verrijkt de zaal uit te komen. Iedereen kan dans begrijpen. Van Dolen: "Het verbaast me oprecht dat mensen zeggen dat dans moeilijk is. Terwijl het juist zo herkenbaar is.

Er is eigenlijk, letterlijk, fysiek, geen kunstvorm die zo dichtbij ons staat. Dans is bewegen op muziek. De meesten onder ons doen dat automatisch en onbewust: je hoort muziek en je gaat op het ritme meebewegen. Ook onze emoties uiten we fysiek.

The body never lies."

Die herkenbaarheid, zegt Van Dolen, geldt juíst voor de dans die in de Stadsschouwburg te zien is. "De focus ligt hier op hedendaags, niet op klassiek ballet. Dat laatste staat het verste van ons af, is gebaseerd op pure esthetiek en ver doorgedreven techniek. Het is een prachtige kunst op zich, maar bijna bovennatuurlijk, helemaal aan de bovengrenzen van wat het menselijke lichaam kan. De dans die wij laten zien, gaat niet alleen meer over techniek, maar ook over emotie; niet om personages, maar om het dansen en de danser zelf. Bovendien stappen hedendaagse dansmakers uit de hokjes en mengen meerdere kunstdisciplines - live muziek, beeldende kunst, film, literatuur, mode en theater. Of ze halen hun inspiratie bij andere vormen van dans: rituele dans, volksdans, disco of streetdance." Dans is zo breed, zo veelzijdig."

In Nederland loopt er al zoveel talent rond, dat is, zegt Van Dolen, een heerlijke luxe voor een dansprogrammeur. En net zoals de hedendaagse choreografen, kijkt ze ook over de lands-

grenzen. Bijvoorbeeld naar Akram Khan, Sidi Larbi Cherkaoui of LeineRoebana, met een sterke Aziatische component in hun werk. Of de dans uit Israël ("die gaat altijd ergens over, is vaak ook min of meer uitgesproken politiek"), die van zeer hoog niveau is: Batsheva Dance Company, Sharon Eyal, Itzik Galili, Hofesh Shechter en Emanuel Gat. Van Dolen heeft nu ook haar oog laten vallen op Brazilië (Ballet van São Paulo) en Australië, om andere achtergronden en andere culturen in de dans te laten zien.

En dan zijn er de Vlamingen die met dans de wereld veroverden: Anne Teresa De Keersmaeker, Wim Vandekeybus, Jan Fabre, Alain Platel. Zij maken al dertig jaar of meer voorstellingen, en weten zichzelf daarnaast steeds te vernieuwen. Van Dolen": "Ze wonen heel dichtbij, maar hebben toch een compleet andere stijl. Van de fascinerend abstracte, haast wiskundige dans van De Keersmaeker tot de energieke, heftige multidisciplinaire voorstellingen van Fabre of Vandekeybus. Het is een mooie aanvulling op de Nederlandse dans. Het zou zonde zijn om het niet te laten zien."

Gevraagd naar een tegeltjeswijsheid voor de (beginnende) dansbezoeker:"Sit back and relax." Of, voor een groter formaat tegel: "Bij dans mag je ongegeneerd het lichaam bestuderen en je verbazen over wat het allemaal kan. Het is fascinerend. Laat je verwonderen!"

DE DRIE TIPS VAN ANITA VAN DOLEN

Figure a Sea Twee iconen, Deborah Hay en Laurie Anderson, maakten een voorstelling bij het Zweedse Cullberg Ballet, met zijn befaamde dansers. De ultieme 'sit back and relax'-voorstelling. Een voorstelling als de zee zelf, met mooie muziek en mooie dans.

SUNNY Van de Israëlische choreograaf Emanuel Gat. Fascinerende dansers, hele fijne live muziek, vol zomerse frisheid.

Accusations De nieuwe van Ann Van den Broek, een choreografe die ik al jaren volg en die steeds haar grenzen verlegt. Een cross-over van dans, theater en concert. Een voorstelling die mens en maatschappij ter discussie stelt, over gemiste kansen en sluimerende verlangens

28 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 29

TOEN EN NU

Gijsbrecht, TOEN EN NU

the movie

Vondels Gysbreght van Aemstel was een bloedig oorlogsstuk over de Heer van Amstel, die het middeleeuwse Amsterdam probeerde te verdedigen tegen de vijandige Haarlemmers. Tevergeefs, de stad werd ingenomen en platgebrand.

Met deze Nederlandse klassieker werd in 1638 de eerste Amsterdamse schouwburg geopend. De opvoering op nieuwjaarsdag werd een eeuwenlange traditie.

Tot in de 20e eeuw hielt 'de Gijsbrecht' stand. In de golf van toneelvernieuwing eind jaren '60 werd hij afgevoerd. In 2011 werd de traditie in ere hersteld, met nieuwe opvoeringen door Het Toneel Speelt in de Stadsschouwburg. Dit jaar presenteren we geen voorstelling, maar een animatiefilm van Jacqueline Kooter, geïnspireerd door het Gijsbrechtmozaïek in de schouwburg. Kooter legt een link naar de actualiteit: het verlaten van je land op de vlucht voor oorlogsgeweld is van alle tijden. De film werd ingesproken door Gijs Scholten van Aschat.

TE ZIEN ZA 24 DEC T/M ZO 15 JAN, voor en na de voorstellingen.

Gijsbrechtbordes. ca. 13 minuten.

MEER INFO www.ssba.nl/ trafficgenereren! affiche, 1951

30 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 31

Johan Simons regisseerde theaterversies van meerdere romans van de Franse schrijver Michel Houellebecq, die het imago van zwartgallige cultuurpessimist en aartscynicus met zich meedraagt. Anderen noemen hem visionair. Waarom kiest Simons keer op keer voor Houellebecqs werk?

TEKST Kester Freriks ILLUSTRATIE Van Lennep

MICHEL HOUELLEBECQ

Tegen kleuren MICHEL HOUELLEBECQ JOHAN SIMONS

INTERVIEW

JOHAN SIMONS

“H

ouellebecq toont mogelijkheden, ik zie hem allesbehalve als een cynisch figuur”, zegt regisseur Johan Simons, regisseur van onder meer Platform en Elementaire deeltjes.

De kwalificatie ‘cynisme’ valt vaker in verband met de Franse schrijver Michel Houellebecq, maar Simons verbaast zich daarover: "Je kunt Bruno, de hoofdpersoon uit Elementaire deeltjes, meelijwekkend noemen. Maar hij is ook iemand die zoekt naar troost. En hij is zich al te bewust van de imperfectie van de mens. Want in mijn visie gaan Houellebecqs boeken over het menselijk tekort. We weten dat we niet volmaakt zijn, imperfect, maar we streven desondanks de perfectie na. Dat is onze tragiek: we weten het, maar we willen het niet weten. Dat is een prachtig dramatisch gegeven.”

Al vanaf de verschijning van Elementaire deeltjes (1998) en vooral van Platform (2001) zagen Simons en zijn dramaturg Tom Blokdijk het belang van Houellebecqs fictie voor het theater. Simons roemt de ‘kaalheid’ van zijn schrijfstijl, waardoor die uitstekend geschikt is voor het toneel: "Ik kan met die karigheid schilderijen en beelden maken. Was zijn taal rijker geweest, dan had ik minder vrijheid. Zijn taal is perfecte spreektaal.”

Met de toneelregie van Platform (2005) bij NTGent verrichtten Simons en zijn ensemble iets groots. Houellebecq reflecteert op de liefdeloosheid in de hedendaagse maatschappij, een thema dat hem boeit. "De westerse kapitalistische maatschappij met zijn libertijnse strevingen is failliet”, aldus Simons. "We weten het, we weten ook dat de rijkdom in de wereld op pijnlijke wijze slecht verdeeld is, maar verandering daarvan is taboe. Dat zal nooit gebeuren. Daarom kiest Houellebecq als locatie welbewust voor een arm land, Thailand.”

In Platform belicht Houellebecq het fenomeen van het sekstoerisme: de verzadigde maar verveelde westerling zoekt in minder rijk bedeelde landen seksueel gerief. Bij aanvang van de voorstelling komt een enorme klap, die in alle besprekingen van deze magistrale voorstelling aan de orde komt. De klap is als een aanslag: een heel decor valt met enorm geraas omlaag: felgekleurde plastic stoelen, luchtbedden, badlakens met vrolijk design. Dat is het lot van westerlingen in een vermeend seksparadijs. Ontwerper Bert Neumann is voor dit overweldigende beeld verantwoordelijk. In de stilte die volgt komen de acteurs weer tevoorschijn op de puinhopen,

“We weten dat we niet volmaakt zijn, imperfect, maar we streven desondanks de perfectie na. Dat is onze tragiek” JOHAN SIMONS

langzaam hernemen ze hun leven. Acteur Oscar Van Rompay dwaalt rond als een engel des doods, hij kondigt nieuwe rampen aan maar niemand die naar hem luistert. Aan het slot klinkt Island in the Sun van Harry Belafonte. Bezoekers waren bij de première tot tranen geroerd, en terecht. De explosie verbeeldt de ondergang van de westerse maatschappij, maar niet voorgoed. Het koppel Michel en Valérie, dat op het Thaise eiland het seksgeluk entameert, gelooft wel degelijk in romantische liefde. Dat is volgens Simons van belang in de Houellebecq-voorstellingen: gebruik van tegenkleuren.

Is er liefdeloosheid, dan moet er ook liefde zijn.

Ook de roman Soumission (Onderworpen, 2015) vraag om tegenkleuren, zegt Simons. "De vrouw in Onderworpen bevindt zich bijna uitsluitend in zowel slaapkamer als keuken.

Dat is het gegeven van het boek. Daar kan ik niet tegenin gaan, want de authenticiteit laat ik ongemoeid. Maar theater kan in beeld andere accenten leggen. Kleur en tegenkleur, daar gaat het om.” Alweer een tijdlang geleden had Simons

32 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 33

COLUMN

“Het leven breekt uiteindelijk toch altijd je hart.” (uit Elementaire deeltjes) MICHEL HOUELLEBECQ

Wie uit Limburg komt weet wat dat betekent: die moet boven de rivieren de nodige vooroordelen slechten. De zachte g wordt in mindering gebracht op je IQ, je geboortegrond wordt in de landelijke media beschreven als dependance van de Siciliaanse maffia, en je loyaliteit ligt bij het Vaticaan.

TEKST Marcia Luyten

een ontmoeting met Houellebecq, ze dineerden samen, Houellebecq zweeg voornamelijk. Nog geen "twaalf of vijftien zinnen” sprak hij. Toch kon Simons zijn ideeën over theater delen met Houellebecq. "Hij is zelf een performer.

Hij treedt op met een band en draagt zijn gedichten voor.”

Het behoort tot zijn literaire overtuiging dat een romanschrijver verschillende genres en stijlen in zijn werk moet beoefenen, en in dit opzicht is hij zeer theatraal. Een roman moet visionair zijn en reflectie bieden op de situatie in de wereld; seks en machtsverhoudingen horen evenzeer in een roman thuis als essayistiek. Het gaat om uitersten.

Platform & Onderworpen

Dat Houellebecq een visionair auteur is, is al enkele malen bewezen: hij schreef over aanslagen op een krantenredactie voordat de echte aanslag op het satirische weekblad Charlie Hebdo op 2 november 2011 plaatsgreep. De terroristische aanslag die zowel begin als einde markeert van Platform beschreef hij voordat de aanslag op een nachtclub op Bali, Indonesië, op 12 oktober 2002 een feit was.

TE ZIEN MA 24 APR, 20.30 UUR

Visionair is Onderworpen in hoge mate. De roman speelt zich af in een toekomstig Frankrijk van 2022, dat een islamitische staat is geworden. Hoofdpersoon François, docent Franse letteren aan de Sorbonne, bekeert zich tot de islam.

"Het gegeven dat Frankrijk een islamitische staat is, is een van de mogelijkheden waarover Houellebecq schrijft”, aldus Simons. Hij refereert aan Elementaire deeltjes (1998), dat hij in 2004 uitbracht bij Theater Zürich. De voorstelling werd geselecteerd door Theatertreffen in Berlijn als een van de tien belangrijkste Duitstalige voorstellingen van dat seizoen.

Simons: "Die roman, en ook de voorstelling, gaan over het scheppen van een nieuwe mens die beter is dan de mens van nu. Dit is meer dan een fantasie, het kan tot de werkelijkheid gaan behoren. Het mooie van theater is dat zulke mogelijkheden echt gestalte kunnen krijgen, gespeeld en vertolkt door echte mensen. Wat voor Houellebecq de roman is, is voor mij het toneel: daar krijgt een mogelijke, visionaire werkelijkheid gestalte.”

(PREMIÈRE MARATHON) NTGENT / JOHAN SIMONS TE ZIEN ZO 23 APR & ZA 13 & ZO 14 MEI, 16.00 UUR —

Onderworpen

HET GELUK GELIJK VAN LIMBURG

34 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

E

Een aardige anekdote: op een feestje sprak mijn man Jeroen een nette dame uit het Gooi, moeder van de jarige vriend. De moeder bleek een groot fan van Buitenhof, maar onderbrak haar lofzang voor de opmerking: "Zeg, ik hoorde dat je vrouw een boek over Limburg heeft geschreven?"

"Klopt", zei Jeroen.

"Daar komt ze vandaan?"

"Eerlijk waar? Uit Limburg?"

Het was even stil.

"Dat valt me dan toch tegen."

Petra Stienen en ik moesten allebei ver reizen om te ontdekken dat onze geboortegrond een schat verbergt aan geschiedenissen, verhalen, gebruiken en mensen die de moeite waard zijn om buiten Limburg te worden gezien.

Enerzijds is het te ver van Amsterdam.

En tegelijkertijd te nabij om de belangstelling te wekken die andere landen wel oproepen; over Afrika of het Midden-Oosten worden vanzelfsprekend dit soort avonden in de Stadsschouwburg georganiseerd, onbekend terrein binnen de landsgrenzen bleek een grotere uitdaging. Dat Petra en ik vanuit de Randstad boeken schreven en een avond organiseren over onze geboortegrond, werd zelfs in Limburg met de nodige scepsis bekeken. 'Spijtlimburgers' heten we daar.

Over de titel van deze avond werden we het niet snel eens. De Limburgers wilden Het Geluk van Limburg, de Amsterdammers Het Gelijk van Limburg - het scheelt een letter en een wereld aan betekenis. Het geluk, zei Amsterdam, is gezapig, dan denken de mensen: ja hoor best dat geloven we wel, een avond met Limburgse muziek voor Limburgse mensen verloren in Amsterdam. Het gelijk, zeiden wij,

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 35

dat is jezelf geweld aandoen. Als een Calimero die zichzelf overschreeuwt en daarmee nog veel meer Calimero wordt.

Maar het moet een beetje schuren, vond Amsterdam. Kijk: Het gelu k van Limburg draagt die spanning in zich, zeiden wij, want Het verdriet van Limburg ligt voor velen meer voor de hand. Over mijn boek over de Nederlandse steenkoolindustrie: Het geluk van Limburg zeggen mensen: ironisch bedoeld natuurlijk. (En ik leg dan uit waarom niet.) De titel, u begrijpt het, is een compromis tussen Rome en Reformatie.

De avond zelf is dat niet. Limburg laat zich zien, met zijn bekende en onbekende schatten, zijn contradicties en zijn voorbeeldfunctie - in goed en kwaad. Met muziek, politiek en eten, met theater, literatuur en economische hoogstandjes. Wat de Randstad van Limburg kan leren. Dit wordt geen avond sjoenkelen* voor de diaspora.

Het geluk/gelijk van Limburg is vooral voor wie niet zo veel weet over Nederlands zuidelijkste provincie - en dat eigenlijk prima vindt. Prove you're wrong. * Arm in arm heen en weer bewegen op walsmuziek

SILVER NANINE LINNING

36 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

De dingen die voorbij gaan TONEELGROEP AMSTERDAM

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 37

38 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 39

2666 JULIEN GOSSELIN

40 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Stadsschouwburg Journaal Journaal #23–2017 #01–2016 41 41

Mount Olympus JAN FABRE

42 Stadsschouwburg 42 Stadsschouwburg Journaal Journaal #01–2016 #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 43

ESSAY

In dit Journaal ruimen we - naast artikelen over theater en dans - ook graag plaats in voor bredere beschouwingen over kunst en cultuur. We starten met fragmenten uit dit essay van Peter Van den Eede, geschreven voor rekto:verso, een tweemaandelijks tijdschrift dat de wereld beschouwt vanuit kunst en cultuur. Over kunst die vragen stelt en de noodzaak van het risico op mislukking.

TEKST Peter Van den Eede

ZICH WARMEN AAN EEN VONK DE PUZZEL VAN PEREC #1 (OVER MISLUKKEN)

Het leven een gebruiksaanwijzing. Het boek van Perec dat leest als een puzzeldoos. De leukste puzzels zijn, zo herinner ik me uit mijn jeugd, altijd ook de moeilijkste. Irritant moeilijk, omdat de afzonderlijke delen heel lang afzonderlijke delen bleven. Tot er herkenning komt en eilandjes ontstaan die zich uiteindelijk tot continenten vormen en voor je het weet ontsluit er zich een wereld. In Perecs boek zal de puzzel uiteindelijk niet kloppen. Het laatste deeltje blijkt doodeenvoudig niet te passen.

De verwondering bij dat imperfecte moment schept de mens zoals we hem kennen. Zonder mislukking, zonder

SUNNY EMANUEL GAT

mankerend puzzelstukje geen visioenen van hemel, hel en aards paradijs, geen kunst, geen mens. Het is wat het is en het is zoals we willen dat het is.

We kunnen het ons eenvoudigweg niet anders voorstellen. Perfectie, een puzzel die klopt, is een noodzakelijk waanbeeld. Geloven dat het perfect kan, doet ons vooruitgaan of biedt minstens die illusie.

Mislukking is een even onvermijdelijk als noodzakelijk aspect van kunst, want in kunst willen we het onmogelijke: via grensoverschrijdende communicatie naar de ultieme dialoog, eenwording.

Dat terminale punt bereiken we nooit, maar tijdens de nederlaag worden we rijker. Door het vergezicht van de zege

laten we ons verblinden. In het verlies ontdekken we ons(zelf).

TEGEN KUNST DIE ANTWOORDEN BIEDT

Onvoorstelbaar is het leven zonder verlangen. De vervulling van het verlangen is maar draaglijk als er onmiddellijk een nieuw verlangen ontstaat. Voor Socrates behoorde het uitstellen van verlangen tot de meest verfijnde levenskunst. Aan het doel van dat verlangen, de belofte van vervulling, gaat een weg vooraf waarop we overleven door verbeelding.

In kunst versmelten het doel (zuivere inhoud, onbemiddelde communicatie) en de weg (de vorm, de middenstof, het middel) in een metafysische odyssee naar de luchtspiegeling van de diepste

44 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 45

ESSAY zin der dingen. We willen niet zomaar het herkenbare, maar de belofte van een fundament, van een ultiem houvast. Een onherleidbare kern. Is dat het zuivere niets of het alomvattende alles?

Geëmancipeerde kunst geeft geen antwoord maar sublimeert de paradox.

Als kunst vragen oproept of stelt, laat staan ze beantwoordt, kan ze dat slechts via haar vorm, indirect, onherleidbaar.

Goede kunst legt niets uit maar laat ons stilstaan bij een gekaderde toestand die ons gemoed beroert zonder dat we exact weten waarom. Te goed weten waarom verbreekt de betovering.

Een kunstwerk dat zichzelf uitlegt, is een kunstwerk met een politieke agenda, een kunstwerk dat onvrij maakt. Het dwingt de toeschouwer immers tot eenduidig begrip. Wat vaak wordt omschreven als ‘geëngageerde kunst’ – alsof niet elk kunstwerk uit engagement vertrekt – is een middel dat zich uitgeeft voor een doel. Ze formuleert antwoorden, stelt morele eisen en gedraagt zich als een pamflettair product van ons geweten. Kunst die antwoorden biedt, is een puzzel zonder ontbrekend puzzelstukje.

Het is kunst die haar eigen mislukking ontkent, en zo ophoudt kunst te zijn. Op die manier wordt ze arroganter dan de politiek zelf, want ze verheft zich boven de werkelijke wereld en pretendeert oplossingen door onfeilbare mensen.

De spiegel die ons wordt voorgehouden, wekt verontwaardiging en verzet maar geen ontroering of dieper inzicht. De weerkaatsing is te direct. Men leest artistiekerig verpakte berichtgeving en commentaar waarin (verholen) de les wordt gespeld. Men voelt zich aangesproken of niet aangesproken. In ieder geval houdt de communicatie op zodra de boodschap is doorgekomen. Maar goede kunstwerken communiceren oneindig door, belichamen paradoxen van bodemloze vaten met dubbele bodems, metaforen verpakt in metaforen.

Boodschappen zijn er oneindig variabel en dubbelzinnig, waardoor ze ophouden boodschappen van algemeen nutte zijn en vervloeien tot metafysische reflecties. Als een kunstwerk zich louter laat taxeren op zijn maatschappelijk bewustzijn reduceert het zich tot een verlichte

barricade van waarop een manifest wordt gepredikt. Dat politieke elan als boventoon overstemt alle mogelijke ondertonen.

Slechts wanneer de vorm de boodschap van het engagement neutraliseert of overstijgt, voelen we ons als toeschouwer niet gedicteerd maar bevrijd.

NOG EENS OVER MISLUKKEN

Een kunstenaar is per definitie een mislukkingskunstenaar. Hij gaat altijd net te ver waardoor de vrucht van zijn werk haar functie verliest, oneetbaar wordt.

Oneetbaar maar onweerstaanbaar. Hij moet zichzelf en de wereld op het spelzetten, en dus spelen op het gevaar af als Icarus te pletter te storten. Durft hij dat niet, gaat hij slechts tot aan de grens van zijn technisch kunnen maar niet erover, dan is hij slechts een virtuoos die schittering zoekt aan de blinkende buitenkant van de kunst. Virtuositeit is de meest geraffineerde terreur op de

Zonder mislukking, zonder mankerend puzzelstukje geen visioenen van hemel, hel en aards paradijs, geen kunst, geen mens.

VRIENDEN BEDANKT schoonheid, omdat ze haar opaak en onschadelijk maakt. Ze beroert of ontroert niet, maar doet ons verafgoden. Ze teert op de directe herkenbaarheid van een traditioneel ideaalbeeld. Ze creëert de illusie van (klassieke) schoonheid die, gebonden aan strikte regels, eindeloos reproduceerbaar wordt. Alles wat binnen de grenzen blijft, biedt de zekerheid van een safari in een gepantserde jeep.

Het avontuur is meeslepend, maar ongevaarlijk. We consumeren ons een weg doorheen het reservaat. Denken en voelen worden niet ontregeld, maar bevestigd. We zijn niet meer in het moment, maar in de selfie ervan. Kortom, als schoonheid ons niet destabiliseert is ze onecht, een imitatie. Echte schoonheid is mysterieus. Ze trekt ons aan omdat we haar niet helemaal doorgronden. Ze is gevaarlijk omdat we er ons in kunnen verliezen.

Echte kunst is altijd een sublieme mislukking, perfect onvolmaakt, briljante hybris, de te hoog gegrepen, onhaalbare kaart, vervullend verlies. Ze is het feest van onverzoenbare tegenstellingen. Ze gaat met bandeloze bravoure doorheen de gruwelijk onmacht. Zoals Picasso, niet voor niets ‘vernieuwer en vernietiger’ genoemd, de schoonheid verkrachtte om er nog mooiere schoonheid uit te puren. Dat is van kunst niet het probleem, maar haar bestaansreden.

Het probleem is de imitatie ervan. De geslaagde nabootsing van de fonkelende mislukking die kunst moet zijn. Kunst die kunstgreep wordt.

Neen. Kunst moet ontmantelen, binnenstebuiten keren, de leugen doorprikken, de buitenkant openbreken. Op het gevaar af alles kapot te maken wat het heeft opgebouwd. Dat ook willen: de kathedraal en de brand, alles tegelijk. Alles van waarde wil ook weerloos zijn. Functieloos, in zichzelf gekeerd, esthetisch.

De breekbaarheid van kunst maakt haar binnenwereld verleidelijk, toegankelijk, en toch significant ondoorgrondelijk.

Daarom staat kunst ook machteloos als ze zich moet legitimeren.

Lees rekto:verso gratis online of neem een jaarabonnement via www.rektoverso.be.

Vrienden van Stadsschouwburg Amsterdam, heel hartelijk dank voor jullie steun!

Vrienden zijn voor ons heel erg belangrijk. Vrienden zijn goed voor het moreel, het draagvlak en voor financiële ruimte.

Stadsschouwburg Amsterdam heeft ruim 2000 Vrienden, die gezamenlijk zo'n €150.000 per jaar bijdragen. Dat bedrag gebruiken we voor de versterking van onze programmering.

De Stadsschouwburg wordt ook gesubsidieerd door gemeente Amsterdam.

Wij dienen plannen in , die beoordeeld worden door de Kunstraad. Ook voor de jaren 2017-2020 heeft de Kunstraad positief geoordeeld over onze plannen.

Wij houden onze subsidie. Dat is in deze tijd erg goed nieuws. Ook hieraan hebben onze Vrienden, misschien zonder het te weten, bijgedragen.

Waarom is de raad zo positief? De raad kijkt naar een aantal aspecten. In de eerste plaats natuurlijk de programmering, waar het allemaal om draait. De raad is van oordeel dat onze programmering van hoog niveau is en verstrekt wordt door onder andere de internatio-

nale voorstellingen, jeugd- en randprogrammering. Mede mogelijk gemaakt dankzij de Vriendenbijdrage.

De raad kijkt ook naar ondernemerschap en fondsenwerving, en is van mening dat die goed is. Ook daar hebben de Vrienden aan bijgedragen.

Want wij kunnen de raad laten zien dat we behalve sponsors en fondsen, ook Vrienden hebben, die ons bijstaan. Ook dat is een extra reden voor de toekenning van subsidie.

De subsidies van de Overheid zijn broodnodig, maar voorzien niet in al onze plannen en ambities. Onder andere die op het gebied van internationale programmering, Expanding Theatre (waarmee we de actualiteit het theater binnenhalen) en jeugdwerking. Daarom hebben we steun van sponsors, fondsen en Vrienden hard nodig.

U ziet, Vriend, u bent voor Stadsschouwburg Amsterdam onmisbaar.

Wij danken u zeer voor uw steun en hopen dat we de volgende jaren op uw steun mogen blijven rekenen.

46 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Een nadere kennismaking met de theatermakers die we naar de schouwburg halen. De opzet van deze portretten is geïnspireerd door de Step by Step Guide to Dance van The Guardian.

TEKST An Cardoen FOTO’S Valentina Vos

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 47

PORTRET

VOORSTELLING GEMIST

Guy Weizman

Alpha Boys Naked Lunch L'histoire du soldat Midnight Rising Phobia My Private Odyssee De twaalf gezworenen Happiness

EENTJE OM TE ONTHOUDEN: "I like happy endings." (in 8Weekly).

HET LANGERE VERHAAL Het Israëlische koppel Guy Weizman en Roni Haver dansten allebei bij de wereldberoemde Batsheva Dance Company in Tel Aviv en bij verschillende Europese gezelschappen, om te eindigen bij Galili Dance in Groningen, in 1998. Of ja, eindigen: vier jaar later richtten ze hun eigen gezelschap op, Club Guy & Roni.

Altijd zoekt Weizman met zijn Club de samenwerking op: met theatermakers, acteurs, schrijvers, componisten, musici en videokunstenaars. Een caleidoscopische blik is voor hem vanzelfsprekend. Theaterkrant: "Alle zintuigen moeten beroerd worden en daarvoor blijft geen middel onbeproefd. Zang, dans, muziek, tekst, film: uit alles wordt geput. Het heeft een reeks indrukwekkende voorstellingen opgeleverd." Weizman choreografeert ruige, flitsende 'punkchoreografieën' (de term is van de Volkskrant) met live muziek, op luid volume en uptempo (niet alleen de muziek, ook de dans en het spel).

IN ÉÉN ZIN

Dance and beyond.

Andere vaste ingrediënten zijn humor en engagement. Er mag gelachen worden, maar het moet ergens over gaan. Theaterkrant: "Weizman is een compromisloze theatermaker die zware thema’s niet schuwt, ook niet als het een openingsvoorstelling, met een tent vol genodigden, voor een jubilerend festival betreft."

Weizman werkt ook veel en graag met tekst. Zo vroeg hij Judith Herzberg (voor L'histoire du soldat) en Ko van den Bosch (voor My Private Odyssee) een nieuwe tekst te schrijven. Bij Schauspiel Köln werkte hij met acteurs en dansers in 60 Years. De twaalf gezworenen was zijn regiedebuut bij het Noord Nederlands Toneel. Met dat gezelschap maakte Club

"Hij houdt van taal en literatuur. De kleermakerszoon kent zijn klassiekers en trekt zich regelmatig in de woestijn terug met alleen maar boeken."

DE VOLKSKRANT

Guy & Roni al jaren coproducties. Op 1 januari 2017 volgt hij er Ola Mafaalani op als directeur. Verrassend, maar toch niet onlogisch: "Hij houdt van taal en literatuur. In die zin is zijn toekomstig leiderschap bij het NNT niet zo verrassend.

De kleermakerszoon kent zijn klassiekers en trekt zich regelmatig in de woestijn terug met alleen maar boeken.", schreef de Volkskrant, terugkijkend naar Weizmans jeugd.

IN ZIJN EIGEN WOORDEN

DE RECENSENTEN

In Dansmagazine: "Dans kan beter over andere thema’s gaan. Als je in het theater concreet en duidelijk wilt zijn kun je beter woorden gebruiken. Als je mensen intuïtief wilt raken, vind ik dat je dat met beweging op een mooiere manier kan doen. Vanuit de onderbuik en niet vanuit het hoofd."

Het Parool: In Phobia bereiken muzikanten en dansers regelmatig een punt waarop het - zowel dramatisch als qua volume - niet meer harder lijkt te kunnen. En dan gaat de knop, hop, gewoon naar elf."

In Cord Magazine: "Als kunstenaar is het je plicht om iets te zeggen dat van betekenis is voor mensen. Het is belangrijk het debat aan te zwengelen. Er is zoveel te doen in deze wereld."

In Dagblad van het Noorden, over My Private Odyssee: "Het is met deze voorstelling alsof je een donker, onbekend bos betreedt en daar nieuwe wegen ontdekt. Als je het bos weer uitkomt, heb je iets meegemaakt dat je mee mag nemen op je verdere reis."

NOG TE ZIEN

Theaterkrant, over Happiness: "In zijn bekende genreoverschrijdende stijl en in een adembenemend tempo breekt Weizman een lans voor de onaangepasten."

De Volkskrant, over My Private Odyssee: "Een drukbevolkte multimediaversie met snerpende livemuziek, een fontein aan lichtprojecties, knalrode hippe kostuums, veel langebenendans en filmische monologen op rijdende televisieschermen."

Theaterkrant, over Naked Lunch: "Een draaikolk van hallucinerende beelden, stotende ritmes, brullende baritons, acrobatische toeren en Mexicaanse mariachi. Boem!

Club Guy & Roni slaat weer toe. Wreed en zacht en mooi en lelijk tegelijk."

Caroussel (in de SSBA), Happiness, Mechanical Ecstasy

48 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 49

De eerste in onze serie ICONEN. Deborah Hay verlegt al sinds de jaren zestig de grenzen van de dans - en Laurie Anderson - pionier in de elektronische muziek - maakten samen de voorstelling Figure a Sea.

h a r e i o r b n u e o a y s D a L er H d n A

ICONEN

TEKST An Cardoen

Van Dale: icoon (de; v(m); meervoud: iconen): persoon die, voorwerp dat een bepaalde periode, partij, club enz. als het ware belichaamt. ICONEN is een serie over podiumkunstenaars die hun kunst (en misschien ook de wereld) blijvend beïnvloed en veranderd hebben. Die de generaties na hen inspireren. Die internationale faam genieten. En wiens werk in de Stadsschouwburg te zien is.

TURN YOUR FUCKING HEAD DEBORAH HAY

Hay's benadering van dans en haar experimenten op het podium sinds de jaren zestig hebben de manier waarop we dans zien en definiëren ingrijpend beïnvloed. In essentie komt alles wat ze doet, hierop neer: het lichaam steeds met nieuwe ogen bezien. Het klinkt simpel, maar het was een radicale breuk met de principes van de conventionele dans. Om te voorkomen dat de danser vervalt in gewoontes, laat Hay hem voortdurend vragen stellen aan zichzelf. Vragen zonder antwoord. Dans, zegt Hay, is niet iets dat 'correct' of 'met gevoel' moet worden uitgevoerd, dans is iets dat steeds opnieuw moet worden ontdekt.

De basis daarvan ligt in haar werk bij het Judson Dance Theater in New York, waar Hay als 22-jarige terechtkwam. Voor een groep die slechts twee jaar heeft bestaan, was de impact verbluffend groot. De Judson-kunstenaars waren om te beginnen buitengewoon productief: tussen 1962 en 1964 maakten de leden van de groep zo'n 200 voorstellingen en performances. Ze verwierpen de dogma's van de klassieke en de moderne dans, onder andere door te werken met ongeschoolde performers en door zich te baseren op bewegingen uit het alledaagse leven.

Die werkwijze moest leiden tot de essentie, het pure van de dans, was het idee. Hun inzichten zijn nog steeds van invloed op het werk van hedendaagse choreografen.

Na 1964 danste Hay onder meer bij dansvernieuwer Merce Cunningham en bouwde aan haar oeuvre als choreograaf. Ze experimenteerde met grootschalige groepswerken of juist solo's (vaak met ongetrainde dansers,

zoals een bekende Amerikaanse footballer), schreef boeken en pionierde ook op andere gebieden, zoals de vroege digitale kunst. Ze wordt uitgenodigd door alle grote gezelschappen ter wereld en werkt met topdansers, maar ook met dansers in opleiding; in 2010 maakte ze Breaking the Chord, een massachoreografie met studenten van de Amsterdamse School voor Nieuwe Dansontwikkeling.

CULTUREEL ARCHEOLOOG LAURIE ANDERSON

Tijdens het Amsterdam Dance Event 2016, afgelopen oktober, stond Laurie Anderson tweemaal in de Melkweg, met een soloptreden en een concert met Philip Glass. Haar nieuwste film, Heart of a Dog (uit 2015, een documentaire over haar overleden hond, over de liefde, over haar overleden man Lou Reed) was toen ook weer te zien. Componiste, violist, elektronicapionier en beeldend kunstenaar: het moge duidelijk zijn dat Anderson geen twaalf-in-een-dozijn-muzikante is.

Interview Magazine noemde haar "een cultureel archeoloog, onderzoeker van ideeën, van ervaringen, de grootse en de alledaagse. Ze neemt de handschoen op - over alles, van de vraag naar de staat van het hedendaagse Amerika tot het aanleren van trucs aan een hond."

Anderson groeide in korte tijd uit tot culticoon. Ze werkte met andere pioniers zoals William Burroughs, Peter Gabriel, Brian Eno, Philip Glass, John Zorn en Lou Reed, maar ook met komiek Andy Kaufman, schreef boeken en maakte films. Ze pionierde sinds de jaren zeventig in de avant-garde van de elektronische muziek en de performance art, speelt meerdere instrumenten (haar trademark is de viool),

bracht zeven albums uit en bouwde zelf elektronische instrumenten voor haar shows.

Haar werk heeft bijna altijd een politieke en/of feministische (onder)toon. In de installatie Habeas Corpus over Guantánamo Bay, bijvoorbeeld, of het nummer Beautiful Red Dress, over de loonongelijkheid tussen mannen en vrouwen. "Ze houdt laat-kapitalistisch Amerika al decennia lang een sceptische spiegel voor", schreef The Guardian, "met zijn oppervlakkige popmuziek en zijn technieken voor sociale controle. Haar feminisme is soms ronduit bot."

Haar nieuwe show, die nu toert, The Language of the Future, is een persoonlijk en multimediaal commentaar op de het leven in de Verenigde Staten, met anekdotes, songs en improvisaties met stem, elektronica en viool.

Figure a Sea

(NL PREMIÈRE) CULLBERG BALLET / DEBORAH HAY & LAURIE ANDERSON ZO 22 & MA 23 JAN, 20.00 UUR

50 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 51

WE ❤ LIJSTJES

Welk boek is favoriet bij de Nederlandse acteurs en actrices? Welke serie kluistert hen aan het scherm? En in welk café hangen zij het liefst aan de bar? We vroegen en kregen de lijstjes. Lijstjes zijn leuk. We ❤ lijstjes.

Meer lijstjes: ssba.nl/blog

WE ❤ LIJSTJES

DE TIEN VAN

DE TIEN VAN

DE TIEN VAN

DE TIEN VAN

Karina Smulders

Daniel Cornelissen

Harm Duco Schut

Tamar van den Dop

ACTRICE THEATER UTRECHT

ACTEUR TONEELGROEP OOSTPOOL

ACTEUR TONEELGROEP AMSTERDAM

ACTRICE HET NATIONALE TONEEL

WELK BOEK LIGT ER OP JE NACHTKASTJE? Vele hemels boven de zevende van Griet Op de Beeck.

WELK BOEK LIGT ER OP JE NACHTKASTJE? Alfred Douglas, De boezemvriend van Oscar Wilde van Caspar Wintermans.

WELK NUMMER DRAAI JE GRIJS OP JE IPOD/CD-SPELER/TELEFOON? Hangt van mijn stemming af.

WELK GOED TONEELSTUK OF DANSVOORSTELLING ZAG JE AFGELOPEN TIJD? Speak low if you speak love van Ultima Vez. WELKE FILM/SERIE HEB JE HET LAATST GEZIEN? Fantastic Beasts.

BIJ WELK CONCERT KWAM JE OVERDONDERD BUITEN? D’Angelo in Tivoli was vorig jaar geweldig.

WAAR NEEM JIJ VRIENDEN MEE NAARTOE OM EEN HAPJE TE ETEN? Meneer Buscourr in de Lange Nieuwstraat.

IN WELKE KROEG HANG JE AAN DE BAR? Ik hang zelden aan een bar.

WAAR WOON JE EN WAT IS DE MOOISTE PLEK IN JOUW STAD? De hele binnenstad van Utrecht is prachtig, maar het mooiste uitzicht is wanneer je vanaf de brug Maliebrug links naar de Singel af kijkt richting de Sterrenwacht.

Onder de kleine treurwilg door.

WAT IS JE GEHEIMTIP IN HET BUITENLAND? La Chaise au Plafond in Parijs.

Te zien in Hedda Gabler

WELK BOEK LIGT ER OP JE NACHTKASTJE? The Beach van Alex Garland.

WELK BOEK LIGT ER OP JE NACHTKASTJE? Micha van Hans Munsterman.

WELK NUMMER DRAAI JE GRIJS OP JE IPOD/CD-SPELER/TELEFOON? Trouble van Elvis Presley.

WELK NUMMER DRAAI JE GRIJS OP JE IPOD/CD-SPELER/TELEFOON? River van Bishop ('s ochtends als ik over de grachten fiets).

WELK NUMMER DRAAI JE GRIJS OP JE IPOD/CD-SPELER/TELEFOON? Psychotic Girl van Black Keys.

WELK GOED TONEELSTUK OF DANSVOORSTELLING ZAG JE AFGELOPEN TIJD? Medea door Toneelgroep Amsterdam.

WELK GOED TONEELSTUK OF DANSVOORSTELLING ZAG JE AFGELOPEN TIJD? Van De welwillenden (Guy Cassiers) ben ik twee dagen stil geweest.

WELK GOED TONEELSTUK OF DANSVOORSTELLING ZAG JE AFGELOPEN TIJD? Mij mag je altijd mee nemen naar het werk van León en Lightfoot.

WELKE FILM/SERIE HEB JE HET LAATST GEZIEN? The Crown op Netflix.

WELKE FILM/SERIE HEB JE HET LAATST GEZIEN? Fantastic Beasts and Where to Find Them.

WELKE FILM/SERIE HEB JE HET LAATST GEZIEN? The Fall.

BIJ WELK CONCERT KWAM JE OVERDONDERD BUITEN? Rufus Wainwright in Carré 04/06/2010.

BIJ WELK CONCERT KWAM JE OVERDONDERD BUITEN? Stabat Mater van Karl Jenkins.

BIJ WELK CONCERT KWAM JE OVERDONDERD BUITEN? De Mattäus-Passion.

WAAR NEEM JIJ VRIENDEN MEE NAARTOE OM EEN HAPJE TE ETEN? Tasca Belotta, Herenstraat 22 in Amsterdam.

WAAR NEEM JIJ VRIENDEN MEE NAARTOE OM EEN HAPJE TE ETEN? Naar de Spaghetteria.

WAAR NEEM JIJ VRIENDEN MEE NAARTOE OM EEN HAPJE TE ETEN? Café Amsterdam.

IN WELKE KROEG HANG JE AAN DE BAR? In Caffe Oslo en het café van de schouwburg.

IN WELKE KROEG HANG JE AAN DE BAR? Hou niet van aan de bar hangen.

WAAR WOON JE EN WAT IS DE MOOISTE PLEK IN JOUW STAD? In Amsterdam, het Vondelpark is het mooist.

WAAR WOON JE EN WAT IS DE MOOISTE PLEK IN JOUW STAD? Amsterdam: de Blauwbrug of het IJ, daar voel je dat Amsterdam een wereldstad is.

IN WELKE KROEG HANG JE AAN DE BAR? Café Mojo, Ringdijk 3 in Amsterdam.

WAAR WOON JE EN WAT IS DE MOOISTE PLEK IN JOUW STAD? Amsterdam, mijn slaapkamer.

WAT IS JE GEHEIMTIP IN HET BUITENLAND? De Fish Taco’s van Whoa Nellie Deli in Lee Vining, Californië.

Te zien in Een Meeuw en Bromance

WAT IS JE GEHEIMTIP IN HET BUITENLAND? Solta in Kroatië. Een eiland met een haven, een restaurant en verder alleen bergen vol olijfbomen. Genoeg cash pinnen voordat je erheen gaat.

Te zien in Glazen speelgoed en Kings of war

WAT IS JE GEHEIMTIP IN HET BUITENLAND? Zeg ik niet, anders is het niet meer geheim.

Te zien in Jeanne d'Arc

52 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 53

Ibsen huis

TONEELGROEP AMSTERDAM / SIMON STONE do 2 - za 11 mrt & wo 3 - vr 12 mei, 19.00 uur (zo 16.00 uur)

Kings of War

TONEELGROEP AMSTERDAM / IVO VAN HOVE do 13 - za 29 apr, 19.00 uur

ESSAY MARATHON ACHTERGROND VOORSTELLINGEN

Onderworpen & Platform

NTGENT / JOHAN SIMONS zo 23 apr, za 13 & zo 14 mei, 16.00 uur (Onderworpen ook te zien op ma 24 apr, 20.30 uur)

Mount Olympus TROUBLEYN / JAN FABRE vr 28 apr, 19.00 uur

Komend seizoen zijn er in de Stadsschouwburg meer lange voorstellingen te zien dan ooit. Learning how to walk van NTGent en BORGEN van NNT waren al te zien, o.a. Mount Olympus van Jan Fabre en 2666 van Julien Gosselin volgen nog. Voorstellingen van vier, vijf, twaalf en, jawel, zelfs 24 uur. Wat drijft deze makers?

En - want de zalen zitten meestal overvol - het publiek?

2666

SI VOUS POUVIEZ LÉCHER MON COEUR / JULIEN GOSSELIN Deel 1: wo 17 mei, 18.30 uur Deel 2: do 18 mei, 18.30 uur Deel 1 & 2: za 20 & zo 21 mei, 11.00 uur

De Amsterdam Marathon

TEKST Karlijn Mofers

V

oorstellingen van twee, soms drie uur zijn de norm, maar theatermakers doen daar het komend seizoen graag een schepje bovenop met voorstellingen van vier, vijf, twaalf en, jawel, zelfs 24 uur. Wat drijft deze makers om zulke lange voorstellingen te ensceneren? Lange voorstellingen krijgen vaak het predicaat ‘marathon’, dit terwijl een voorstellingsduur die wij tegenwoordig bestempelen als marathon vroeger een reguliere voorstelling was. De grondleggers van ons theater, de Grieken, speelden theater in festivals die dagen in beslag namen en waarin op één dag vier stukken van eenzelfde schrijver werden gespeeld. In de tijd van Shakespeare duurden voorstellingen vier uur - en dan zijn de intermezzo’s nog niet eens meegerekend. Door de eeuwen heen werden voorstellingen korter. Wellicht is daarop het feit dat voorstellingen niet meer buiten bij daglicht gespeeld werden van invloed. Toen men in overdekte theaters ging spelen was men niet meer afhankelijk van de zon en werd de aanvangstijd steeds later. Dan kon men het theaterbezoek beter combineren met een werkend bestaan, mits de voorstellingen minder lang zouden duren.

Televisie -en filmmarathons zijn al jarenlang een traditie.

Er is zelfs een boek over geschreven door Lisa Perks, onder de titel Media marathoning. De eerste marathonloper, die in 490 v. Chr. rende tussen Marathon en Athene om het nieuws van de Atheense overwinning te brengen, overleed aan een zonnesteek. Uiteraard is een marathon nog steeds een uitputtingsslag voor iedereen die hem tegenwoordig loopt. En wellicht is het dat, in mindere mate, ook voor zowel spelers als bezoekers van een theatermarathon. Volgens Perks, impliceert een media marathon een triomf, bewerkstelligd door gezamenlijk uithoudingsvermogen en inzet.

MOUNT OLYMPUS – TIJD ALS ONDERWERP De Belgische theatermaker Jan Fabre staat bekend om zijn voorstellingen die breken met de codes van theater. Voor zijn

Mount Olympus in de Bourla, foto ATV

54 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 55

ACHTERGROND

Mount Olympus nam Fabre de Griekse tragedies als uitgangspunt. Zoals voorgeschreven geldt voor Griekse tragedies een eenheid van tijd, plaats en handeling; ze dienen zich op één plaats en binnen een etmaal af te spelen. Dit gegeven heeft Jan Fabre letterlijk genomen en zo verblijft u, samen met zijn performers, 24 uur in dezelfde ruimte. De uitputtingsslag in Mount Olympus is niet gespeeld, ze is echt. En u bent live getuige - of misschien beter: deelnemer. Fabre kiest expliciet voor de vorm en neemt tijd, uitputting en het etmaal als onderwerp voor zijn voorstelling.

VUISTDIKKE ROMANS De Franse theatermaker Julien Gosselin maakt een voorstelling van twaalf uur. Vorige jaar was in de schouwburg Gosselins voorstelling Les Particules élémentaires te zien, een theaterbewerking van de roman van Houellebecq. Ook 2666 is gebaseerd op een roman, het vijfdelige en 1353 pagina’s tellende boekwerk van Roberto Bolaño uit 2004.

Gosselin zegt dat een roman met zo’n betekenis onmogelijk

samengevat kan worden; “Ik wil dat het voor de toeschouwer net zo is als voor de lezers van de roman, enorm, oneindig, plezierig, pijnlijk soms. Ik wil een gemeenschappelijke totaalervaring creëren tussen publiek en spelers, met behoud van de kracht en complexiteit van de roman.”

SHAKESPEARE IN DIALOOG MET ZICHZELF Van Toneelgroep Amsterdam zijn we de langere voorstellingen wel gewend. Door stukken van eenzelfde schrijver als marathon te presenteren, zoals Ivo van Hove deed met William Shakespeare in Romeinse Tragedies en Kings of War en met Anton Tsjechov in De Russen, laat hij de personages en verhalen in dialoog gaan met elkaar. De machtsstructuren in Shakespeares stukken worden nog duidelijker als ze gezamenlijk opgevoerd worden. Volgens Ivo van Hove is het inspirerend om na Romeinse Tragedies ook in Kings of War, Shakespeare opnieuw te ontdekken als iemand die reflecteert op de machinaties van machthebbers en het geweld dat ze veroorzaken.

BORGEN, foto's Reyer Boxem

BORGEN ACTEURS DELEN ETEN UIT

56 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 57

PLATFORM & ONDERWORPEN Iets gelijkaardigs zien we bij Johan Simons’ Houellebecqtweeluik. Platform regisseerde hij al eerder, maar is nu samen te zien met Onderworpen. Door de voorstellingen samen te spelen versterken ze elkaar. Platform stelt de vraag naar de toekomst van de westerse beschaving, Onderworpen geeft een mogelijk antwoord: een islamitisch bestel.

ACHTERGROND

Samenvattend: Fabre onderzoekt dus met de marathon het begrip tijd op zich, voor de meeste anderen is de keuze ingegeven door hun bronmateriaal, omdat het zo veelomvattend is, of omdat ze verschillende bronnen met elkaar in verband willen brengen om ze zo nieuwe betekenis te geven.

DE PITSTOPS Hoe gaat dat nou in zijn werk, zo’n marathon? Als marathonloper wilt u misschien tussendoor de benen strekken.

Vaak mag u zelf bepalen wanneer u de voorstelling wil in -en uitlopen. Bij BORGEN van het NNT werd de uitloop nog gecontroleerd door korte pauzes, maar veel theatermakers gaan er vanuit dat het publiek op ieder moment zelf kan beslissen een deel van de voorstelling te missen, eventueel met televisieschermen die hen op de hoogte blijven houden in de foyers. Wellicht omdat de theatermaker zich ervan bewust is dat we het niet meer gewend zijn lang met hetzelfde bezig te zijn in deze wereld van snel, snel, druk, druk?

Mount Olympus in Concertgebouw Brugge, foto Lucas Denuweleare

Mount Olympus in Concertgebouw Brugge, foto Lucas Denuweleare

Mount Olympus in Concertgebouw Brugge, foto Focus/WTV

Mount Olympus ER MAG GESLAPEN WORDEN

Geen spelen zonder spreekwoordelijk brood. Vaak is het nuttigen van de maaltijd samen met publiek en acteurs onderdeel van de voorstelling. De Appel (het Haagse gezelschap dat bekend staat om zijn theatermarathons) laat het publiek graag plaatsnemen aan grote tafels in de foyers, Toneelgroep Amsterdam en het Noord Nederlands Toneel serveerden hun eten uit tijdens de voorstelling. Eten verbindt en zo smeden de theatermakers een groep die samen de voorstelling ervaart.

Hoewel zo’n lange voorstelling vooraf wellicht voelt als een beproeving, eindigt de voorstelling vaak in een moe, maar voldaan gevoel. Ontzag voor de acteurs en trots op uzelf. U heeft het samen doorstaan, samen met uw mede-publiek en samen met de acteurs. Of u nu kiest voor vier of 24 uur, die Amsterdam Marathon kunt u komend seizoen veilig binnen de vier muren van de Stadsschouwburg lopen (u hoeft er niet voor getraind te hebben).

58 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 59

De eerste bijdrage in een nieuwe reeks over kunst in een cultureel diverse samenleving. Over kijken met een culturele bril, humor als smeermiddel en kunst als (politiek) statement.

CULTURELE BRIL

TEKST Jörgen Tjon A Fong

Kijken met een culturele bril

"It's about the ehm.. how do I say it... the intrinsic value of the arts", Sergio Pessoa, de Braziliaanse regisseur die tegenover mij zit, kijkt mij vragend aan. Ik doe mijn best om hem het culturele landschap in Nederland te schetsen. Daarbij is de autonome intrinsieke waarde van de kunst een van de belangrijkste uitgangspunten van ons culturele beleid. Maar probeer dat maar eens uit te leggen aan hem en aan de groep kunstenaars die net het ministerie van Cultuur in Rio de Janeiro hebben bezet omdat ze het niet eens zijn met de politieke gang van zaken in Brazilië.

'FORA TEMER'

Aarzelend zegt Sergio: "But I don't understand, all art is political. Even when it's not about politics, it's political because art reacts to it's surroundings and that can't ever be neutral, right?"

Dit gesprek is onderdeel van mijn research voor een culturele uitwisseling tussen Braziliaanse en Nederlandse kunstenaars. En waar Rio mij vanuit Nederland een heerlijke smeltkroes leek van mensen met uiteenlopende achtergronden met allerlei kleuren, blijkt in werkelijkheid het land een diep verscheurde samenleving te zijn.

Een land waar de rechtse elite weer de macht heeft gegrepen en na een aantal jaar links beleid de eigen positie weer probeert te herstellen. En dat vertaalt zich ook in het theater. Voorstelling over de misstanden van de militaire dictatuur in de jaren '80 trekken volle zalen. Zoals de voorstelling Fabrica de Chocolate, die de tragiek van martelingen tijdens de dictatuur blootlegt maar bij vlagen hilarisch is. Ook de documentaire muziektheatervoorstelling Cabeco, die gaat over de opkomst van de populaire Braziliaanse rockband Titãs, is doorspekt met politieke statements. Scènes refereren aan situaties uit het verleden die ik niet kan plaatsen en maatschappelijke misstanden die ik niet herken. Gelukkig krijg ik uitleg van de mensen waar ik mee werk.

OP HET EERSTE GEZICHT

Bij het zien van de voorstellingen in Brazilië moest ik denken aan de voorstelling Miaadna Laacha die begin 2016 te zien was in de Stadsschouwburg.

Deze voorstelling uit Marokko gaat over een echtpaar dat de baas van de echtgenoot uitgenodigd heeft te komen

dineren. De baas komt nooit opdagen, maar tweeënhalf stelt het echtpaar zich allerlei situaties voor waarin ze met de baas kunnen verzeild kunnen raken. Tweeënhalf uur lang wordt er flink gelachen.

Op het eerste gezicht lijkt deze voorstelling een vermakelijke klucht. Maar wie de Marokkaanse cultuur wat beter kent, ziet dat Miaadna Laacha allerlei maatschappelijke misstanden aan de kaak stelt en de grenzen van de aanvaardbare normen opzoekt. Op het moment dat het stel een fles wijn op het toneel brengt zal niet elke bezoeker in de gaten hebben dat het de gelovige moslims wel eens in het verkeerde keelgat kan schieten. (Dat bleek ook zo te zijn, getuige reacties op Facebook.) Vijf minuten later wordt er weer vrolijk gelachen, maar het statement is gemaakt. Ook man-vrouwrelaties, politieke commentaren en de graaicultuur komen aan bod, verpakt met een flinke dosis humor.

Het gezelschap legde later uit dat humor voor hen, als staatsgefinancierd gezelschap, de enige manier is om maatschappelijk commentaar in hun voorstellingen te verwerken. Als een gezelschap te kritisch is, kan de subsidie om die reden stopgezet worden.

Ook voor het publiek is humor een smeermiddel om de dieper liggende boodschap over te brengen.

Humor is ook een van de belangrijkste ingrediënten van The Brothers Timisela. Twee broers die met hun cabareteske voorstellingen over hun Moluks-Nederlandse identiteit al twee seizoenen lang de schouwburgen uitverkopen.

Ook zij zijn niet mals als ze naar hun eigen achtergrond kijken. De oudere generatie blijft te veel hangen in het verleden, is hun commentaar. De broers gebruiken respectvol vlijmscherpe observaties over de Molukse gemeenschap om het publiek herhaaldelijk aan het schateren te brengen, maar richten zich duidelijk op de toekomst in Nederland en rekenen daarmee af met de nostalgie van de vorige generatie.

CULTURELE BRIL

Omdat drama in het Nederlandse theaterlandschap hoger gewaardeerd wordt dan komedie, zou je deze twee voorstellingen makkelijk als vermakelijke niemendalletjes af kunnen doen. Niets

is minder waar. Zoals ik ook in Brazilië eerst wat van de cultuur moest leren begrijpen om de voorstelling op waarde te kunnen schatten, zo moeten deze voorstellingen ook in de juiste context worden geplaatst. Met die kennis wordt de betekenis van de voorstelling groter.

Ook van de theaterprogrammeur vraagt dat een ander beoordelingskader dan bij de reguliere programmering. Er moet een andere culturele bril opgezet worden om de voorstelling te duiden en te programmeren. Maar dat er voorstellingen in de Stadsschouwburg staan die putten uit een ander referentiekader of een andere culturele canon als basis heeft, is onontkoombaar. De culturele elite verkleurt op de zelfde manier als hoe Nederland verkleurt. De jonge culturele fijnproevers hebben hun wortels in de hele wereld.

De programmering van de Stadsschouwburg Amsterdam moet (en wil) daar een afspiegeling van worden.

We hadden liefde, we hadden wapens URBAN MYTH ZA 28 JAN, 20.30 UUR

Enkeltje Toekomst

THE BROTHERS TIMISELA ZO 5 MRT, 15.00 UUR

Ella XL

URBAN MYTH VR 14 APR, 20.30 UUR

60 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 61

Opera in beweging ACHTERGROND

TEKST Manon Wittebol

Roodhapje, foto Ben van Duin

Wie zegt ‘de opera’ bedoelt meestal De Nationale Opera, die tot de jaren ‘80 in de Stadsschouwburg speelde en toen verhuisde naar het gloednieuwe Muziektheater op het Waterlooplein. Daar worden de grootschalige operavoorstellingen sindsdien opgevoerd. In Nederland maakt een aantal gezelschappen ook kleinschalige en/of experimentele opera. Die passen soms beter op andere podia, zoals dat van de Stadsschouwburg.

Op het Leidseplein worden ieder jaar een aantal van die voorstellingen gepresenteerd - die soms ook gesteund worden, of zelfs gecoproduceerd, door ‘de opera’. Opera is in beweging.

fgelopen zomer speelde de opera Traviata Remixed van regisseur Lotte de Beer op Lowlands. Het was de eerste keer dat dit festival een opera aan zijn programmering toevoegde. Een gewaagde stap, maar het bleek een gouden greep. De festivalbezoekers reageerden spontaan op wat ze hoorden en zagen op het podium. De muziek van Verdi wist hen echter ook tot stilte te manen, precies op die momenten waarop het verhaal daar om vroeg.

Voor veel bezoekers was het een eerste kennismaking met een opera. En wellicht niet hun laatste. De opvatting dat opera ouderwets, oersaai en ontoegankelijk zou zijn, werd met dit experiment mooi weerlegd.

Lotte de Beer is niet de enige die haar nek uitsteekt om opera onder een nieuw en jonger publiek onder de aandacht te brengen. In het programma De Wereld Draait Door deed mezzosopraan Tania Kross een paar maanden terug haar beklag over de volgens haar te behoudende operawereld. In haar opinie moet er een antwoord komen op de vergrijzing en marginalisering van het fenomeen opera in Nederland. Een jonger publiek ontvankelijk maken voor opera betekent dat er in vorm en inhoud van de voorstellingen iets moet veranderen. Als opera de samenleving van vandaag wil aanspreken, dan zal het ook vanuit die samenleving moeten vertrekken. Voor Kross (die in de Stadsschouwburg te zien was in de opera’s Katibu di Shon, Granida en Arminio) was dit een reden om de klassieke opera de rug toe te keren. Haar zorgen zijn zeker

gegrond, maar ondertussen is de operawereld wel degelijk in beweging.

In Amersfoort huist Holland Opera (voorheen Xynix Opera), dat onder artistieke leiding van Joke Hoolboom al jaren met succes operavoorstellingen maakt voor zowel kinderen als volwassenen. Hoolboom kiest veelal voor verrassende locaties en deinst er niet voor terug rigoureuze ingrepen te doen in een opera. Zo schrapte ze bijvoorbeeld een kwart uit de partituur van Don Giovanni. En in de opera Orfeo voegde ze een flamencogitarist en een DJ toe aan het orkest. Deze combinatie maakte de compositie van Monteverdi eigentijds zonder dat het origineel werd aangetast. Op 25 januari is hun (zeer lovende gerecenseerde) Roodkapjebewerking Roodhapje (6+) met muziek van Steven Kamperman in de schouwburg te zien.

OPERA2DAY in Den Haag zoekt eveneens naar manieren om de traditie van opera in te bedden in de huidige tijd en samenleving. Met een overwegend jong ensemble maakte het de voorstelling La Troupe d'Orphée, die op locatie in de Grote Kerk in Den Haag te zien was. De voorstelling was een combinatie van opera, dans en theater en werd verkozen tot beste operavoorstelling van 2014. Een jaar later speelde in de Stadsschouwburg hun Mariken in de tuin der lusten in Amsterdam. Ook in Friesland wordt opera op locatie gebracht, Opera Spanga produceert operavoorstellingen en operafilms voor een breed publiek en geeft jong talent de kans om zich te ontwikkelen.

62 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 63

ACHTERGROND Dit laatste geldt voor Opera Zuid al jaren als belangrijkste speerpunt van haar artistieke missie. Het gezelschap uit Maastricht is hiervoor nu ook een samenwerking aangegaan met de twee grootste operagezelschappen in Nederland, De Nationale Opera in Amsterdam en De Nationale Reisopera dat in Enschede huist. Samen hebben zij een talentontwikkelingsprogramma opgezet dat kansen biedt aan o.a. zangers, dirigenten, ontwerpers en regisseurs.

De Nationale Opera, dat nog al eens de kritiek krijgt dat het overwegend een grijs publiek van operakenners aantrekt, heeft naast het talentontwikkelingsprogramma meer initiatieven gestart. Zo organiseert het gezelschap sinds twee jaar het Opera Forward Festival. Dit festival verkent met vernieuwend werk en progressieve kunstenaars de toekomst van de opera. Daarnaast introduceerde het gezelschap de ‘operaflirt’ waarmee het toeschouwers tot 30 jaar wil verleiden om een opera te bezoeken door hen voorafgaand aan een voorstelling een kijkje achter de schermen te bieden.

Dat klassieke en vernieuwende opera elkaar niet uit de weg hoeven te gaan, bewijzen de twee jonge succesvolle operaregisseurs, Lotte de Beer en Floris Visser. Beiden maken zowel (klassieke) opera’s bij grote gezelschappen als eigentijdse opera met kleinere ensembles. Zo maakte Lotte de Beer Hänsel und Gretl en The new prince bij De Nationale Opera. Maar ze richtte ook haar eigen groep op, Operafront, waarmee ze oude meesterwerken toegankelijk wil maken voor een hedendaags publiek. Floris Visser werkte bij gezelschappen als De Nationale Reisopera en - als eerste Nederlandse regisseur - de Russische Bolshoi Opera. Daarnaast is hij artistiek directeur van Opera Trionfo. Dit gezelschap maakt samen met o.a. Asko|Schönberg een serie opera’s onder de noemer Sign of the Times, nieuwe opera’s die inspelen op de actualiteit. Fortress Europe is hiervan het eerste deel. De Beer en Visser zijn bekende gezichten in de Stadsschouwburg. Van De Beer

tonen we in maart 2017 The new prince en van Visser Fortress Europe.

Deze rondreis door operaland laat zien dat het fenomeen opera leeft en klaar is voor de toekomst. Dit betekent echter niet dat het verleden zomaar wordt uitgewist. Dat de oude meesterwerken ook de jonge generatie nog bekoren, zal de doorgewinterde operaliefhebber geruststellen. De schoonheid van een Puccini of een Wagner zal ten alle tijden overleven. Zonder de traditie, geen vernieuwing. Zolang de gevestigde orde vooruit blijft kijken en de vernieuwende makers niet nalaten achterom te blijven zien, kan opera zijn beste tijd nog tegemoet gaan.

EDUCATIE Roodhapje (6+) HOLLAND OPERA WO 25 JAN, 16.00 UUR —

VERBINDINGEN DIE ER (NOG) NIET ZIJN:

Fortress Europe (PREMIÈRE) (SIGN OF THE TIMES PART 1) OPERA FORWARD FESTIVAL / OPERA TRIONFO MA 20 - WO 22 MRT —

The new prince (PREMIÈRE) OPERA FORWARD FESTIVAL / DE NATIONALE OPERA VR 24 - VR 31 MRT, 20.30 UUR

“Deze rondreis door operaland laat zien dat het fenomeen opera leeft en klaar is voor de toekomst”

Samen Kijken Er zitten grote verschillen in de scholen van Amsterdam. In sociaal­ economische samenstelling, culturele mix, niveau en kansen. Soms geldt dat voor scholen in één en dezelfde buurt. Kinderen (en ouders) van die scholen komen soms niet met elkaar in contact. Het zijn andere werelden.

Toch zijn dit mensen die nu en in de toekomst met elkaar in dezelfde stad (moeten) samenleven.

Vier partners bedachten drie jaar geleden dat ze die kinderen en hun ouders iets waardevols konden bieden.

Verbinding. Samen Kijken is een meerjarige samenwerking van het Stedelijk Museum, Stadsschouwburg Amsterdam en Artis, bij elkaar gebracht door Rabobank Amsterdam. Samen Kijken

The new prince, foto De Nationale Opera

brengt verbindingen tot stand die er nog niet zijn. Een sociaaleconomisch zwakke Amsterdamse school werkt tijdens het project samen met een sterke school. Ook worden de ouders van de kinderen betrokken en met elkaar in contact gebracht.

Samen Kijken in de schouwburg draait om theater en samenwerken. Kinderen van twee scholen ontmoeten elkaar in de schouwburg. Ze krijgen een avontuurlijke rondleiding, leren over theater en maken samen een korte voorstelling. De ouders gaan ondertussen tijdens een speeddate in gesprek over hun toekomstdromen voor hun kinderen. Voor een aantal was het een echte eyeopener, vertelden ze na afloop. In het dagelijkse leven blijkt de kloof

tussen de bewoners van verschillende wijken, culturen en inkomensgroepen vrij groot. In het theater, in het spoor van de kinderen, zijn verrassende ontmoetingen mogelijk.

Elze van der Steen, hoofd Educatie van de Stadsschouwburg, was bij deze ontmoetingen: "Het is spannend en prachtig om dat voor je ogen te zien gebeuren, omdat het om zulke verschillende scholen gaat. Voor de kinderen en de ouders was het toch een beetje een avontuur. Wat me opviel en ook ontroerde, was dat alle ouders, hoe verschillend hun achtergrond ook was, in wezen hetzelfde wensen voor hun kinderen. Een huis, een baan, een goede toekomst. Dat ze veilig opgroeien en goed terecht komen."

64 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 65

SCHOUWBURGERS

Dianne Zuidema TEKST Malika Soudani FOTO’S Sem Langendijk

Dianne Zuidema is sinds september 2016 directeur van Stadsschouwburg Amsterdam. Ze heeft al flink wat van Nederland en de wereld gezien tijdens studie en carrière, van Geldrop (waar ze werd geboren in 1971) tot New York (waar ze studeerde en later werkte bij o.a. het Lincoln Centre Festival, het Amerikaanse equivalent van het Holland Festival, en bij een productiekantoor dat artiesten als Philip Glass en Robert Wilson vertegenwoordigt). Zuidema woonde ook enkele jaren op Terschelling, toen ze zakelijk directeur was van Oerol.

Voor ze bij de Stadsschouwburg kwam werken (eerst als hoofd bedrijfsvoering en adjunct-directeur) was ze zakelijk directeur van De Balie.

Hoe ben je bij de Stadsschouwburg terecht gekomen?

Toevallig had ik net bedacht dat ik weer het theater in wilde, toen Melle Daamen, de voormalig directeur van de schouwburg, mij vroeg te solliciteren bij de schouwburg.

Wat is jouw rol achter de schermen van de Stadsschouwburg?

Ik zit nog niet zo lang op de directeursstoel, pas sinds afgelopen zomer. Hiervoor was ik adjunct-directeur en hoofd bedrijfsvoering. Nu wil ik, samen met alle betrokkenen kijken hoe we de schouwburg het best mogelijk kunnen besturen en welke nieuwe wegen er te bewandelen zijn.

Wat onderscheidt de Stadsschouwburg van andere werkplekken?

De geschiedenis die achter de Stadsschouwburg schuil gaat. Het is heel leuk om dat mee te nemen als organisatie, maar tegelijk niet als een sleepanker mee te torsen. Om ondanks de grote geschiedenis toch te vernieuwen en mee te gaan met de tijd. Ik vind het mooi aan de schouwburg, dat er zo veel verschillende dingen gebeuren. Ik hoop dat we een nog groter diverser publiek kunnen bereiken.

SCHOUWBURGERS

En dit gebouw blijft verrassen, de verschillende kamertjes, de verschillende gangen achter deuren, de verschillende routes die je kunt lopen om ergens te komen, het blijft verbazen.

Wat is jouw favoriete plek in de Stadsschouwburg?

De avant-scèneloges, de twee grote loges aan de zijkant van het podium in de Grote Zaal, zijn mijn favoriete plekken in de schouwburg. Vanwege de sfeer en de privacy. Je voelt er de geschiedenis bijna tot leven komen. Het is eigenlijk een beetje de skybox van de Stadsschouwburg.

Wat is jouw meest memorabele voorstelling?

Dat is lastig, mag ik er drie opnoemen? Ik vond Oleanna van David Mamet heel bijzonder, mede door de steengoede tekst. The Encounter van Simon McBurney was ook fantastisch, een meesterlijke verteller en indrukwekkende techniek. En marius, fanny en césar / de trilogie van Comp.Marius. De voorstelling duurde zes uur met eten en al, waardoor het publiek echt meegezogen werd in het verhaal.

Mag ik er nog één? De WijkSafari van Adelheid Roossen, een reeks voorstellingen bij mensen thuis in verschillende wijken van Amsterdam. Je werd door scooterjongens achterop de brommer van huis naar huis gereden. Het waren soms hele bijzondere verhalen, waarvan de impact werd vergroot omdat je de verhalen echt bij de mensen thuis hoorde.

Welke voorstelling moet volgens jou gezien worden?

The Fountainhead van Toneelgroep Amsterdam. Omdat het gaat over principes, hetgeen waar je zowel privé als zakelijk voor wilt gaan. Bereik je je idealen door mee te bewegen of juist halsstarrig één ding voor ogen te houden? Laat je je leiden door roem en succes of door je eigen principes?

“En dit gebouw blijft verrassen, de verschillende kamertjes, de verschillende gangen achter deuren”

66 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Een nadere kennismaking met de theatermakers die we naar de schouwburg halen. De opzet van deze portretten is geïnspireerd door de Step by Step Guide to Dance van The Guardian. TEKST An Cardoen

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 67

PORTRET

Julien Gosselin

VOORSTELLING GEMIST

toneel 'documentair' zijn, een directe metafoor voor het nu, niets meer en niets minder."

In 2016 begon Gosselin aan een nieuwe productie, 2666, een twaalf uur durende marathon gebaseerd op Roberto Bolaño's gelijknamige, vijfdelige roman die geldt als een meesterwerk van de hedendaagse Zuid-Amerikaanse literatuur. In de romancyclus komt een bont gezelschap aan personages voorbij. Het boek praat over ontelbare dingen, zegt Gosselin, en neemt vele zijpaden, van de Tweede Wereldoorlog naar Ciudad Juarez (hier Santa Teresa genoemd), van de grote gebeurtenissen in Zuid-Amerika naar de wonden van het oude Europa. En over de cultfilms van Roberto Rodriguez.

EENTJE OM TE ONTHOUDEN:

Franck Alix

“En wat als het wél lukt?”

HET VERHAAL

Jong Frans theatertalent schopt met veel succes tegen het klassieke Franse theater aan, overrompelde het Festival van Avignon (en ons) met Les Particules élémentaires en regisseerde met jeugdige (over) moed en wederom succes een twaalf uur durende marathonvoorstelling: 2666.

Net afgestudeerd aan de toneelschool van Lille, richtte Julien Gosselin in 2009 zijn eigen gezelschap op. Met een nogal opvallende naam: Si vous pouviez lécher mon coeur, 'als je mijn hart zou kunnen likken', ontleend aan een zin uit Claude Lanzmanns film Shoah: "Als je aan mijn hart kon likken, zou je vergiftigd sterven".

Gosselins voorbeelden: Frank Castorf en Krzysztof Warlikowski, onder meer. Zijn voornemen: theater maken dat gaat over de samenleving van vandaag.

“Een formidabel, vulkanisch spektakel.”

LE TEMPS, OVER 2666

Na Gênes 01 (een tekst van de Italiaanse auteur Fausto Paravidino) en Tristesse animal noir (van de Duitse Anja Hilling), was Les Particules élémentaires pas Gosselins derde regie. Opmerkelijk, maar waar: in Frankrijk had nog niemand zich aan een

theaterbewerking gewaagd van Houellebecqs romans. Gosselin was de eerste.

Waarmee hij in één donderklap zijn plek op de internationale kaart veroverde. Hij was de grote ontdekking van het Festival van Avignon. Het ging als een lopend vuurtje rond: iedereen moest deze voorstelling gezien hebben. Stadsschouwburg Amsterdam haalde dat indrukwekkende festivaldebuut in 2015 naar Nederland.

Gosselin kiest bewust voor hedendaagse teksten in plaats van de toneelcanon.

Hij wil dat de teksten spreken in de taal van vandaag. Bijvoorbeeld de romans en gedichten van Houellebecq: "Wat me aanspreekt in die gedichten is hun onmiddellijkheid. Ze spreken direct tegen me, zonder filter." NRC: “Voor Gosselin moet

IN ZIJN EIGEN WOORDEN

DE RECENSENTEN

"Theatermakers grijpen vaak naar de klassiekers en zeggen dan: die zeggen iets over onze tijd. Alsof het theater zich moet verantwoorden dat het nog bestaat."

Het Parool, over Les Particules élémentaires: "Deze voorstelling is even nietsontziend en lyrisch als Houellebecq in zijn proza is. De tien jonge spelers spelen dubbelrollen, maken video-opnames en muziek, ze reciteren poëtische beschrijvingen en floreren in krachtige scènes. Nergens gaat de automatische piloot erop, elke scène verrast, ontroert en wordt vol overgave de zaal in gesmeten."

In de Volkskrant: "Ik wil een heel krachtig effect bereiken bij het publiek. Enerzijds moet het een flinke fysieke ervaring zijn, zoals wanneer je naar een rockconcert gaat, een muzikale en poëtische ontlading, anderzijds wil ik de toeschouwer laten nadenken over wat hij ziet. " Over 2666: "Ik wil dat de toeschouwer hetzelfde kan ervaren als de lezer: iets dat enorm is, indrukwekkend, eindeloos, opwindend en ruig."

De Volkskrant over 2666: "Een vaak verbluffende theaterervaring. (...) Een soort wereldreis door corrupte, vergeten uithoeken, door troebele tijden, kille metropolen en uiteenlopende continenten, waarin we verscheidene personages voor een bepaalde tijd volgen op hun levenspad.

NOG TE ZIEN IN DE SSBA

2666 Simon Gosselin

IN ÉÉN ZIN

Gênes 01 Tristesse animal noir Les Particules élémentaires

68 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 69

DE WERELD VEROVEREN

Ons huisgezelschap Toneelgroep Amsterdam, geleid door Ivo van Hove, is het grootste toneel­ gezelschap van Nederland.

'Met internationale allure' is bij hen geen holle frase: jaar na jaar verovert TA weer een stukje meer van de wereld. Van Almere tot Wageningen, van Amiens tot Taipei. We hebben seizoen 2016/2017 eens uitgetekend op de wereldkaart.

All the world's a stage.

ALMERE AMIENS AMSTERDAM ANTWERPEN ARNHEM BAARN BREDA BRUSSEL DEN BOSCH DEN HAAG DEN HELDER EINDHOVEN GIRONA GLADBECK GRONINGEN HAARLEM HEERLEN LEEUWARDEN LONDEN LUXEMBURG MAASTRICHT MOSKOU NEW YORK NIJMEGEN PARIJS ROME ROTTERDAM SEOUL STOCKHOLM TAIPEI TILBURG TURNHOUT UTRECHT WENEN WAGENINGEN

70 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 71

AGENDAPROGRAMMAOVERZICHT JANUARI/FEBRUARI

AGENDA MAART/ APRIL PROGRAMMAOVERZICHT MAART 2017

JANUARI 2017 GROTE ZAAL

RACE RACE De Vader De Vader De Vader

het Nationale Toneel het Nationale Toneel Hans Croiset & Johanna ter Steege Hans Croiset & Johanna ter Steege Hans Croiset & Johanna ter Steege

20:30 20:30 20:30 20:30 15:00

Silver

Nanine Linning

20:30

Sneeuw Sneeuw Amsterdammer van het Jaar

NTGent NTGent Stadsschouwburg Amsterdam e.a.

20:30 20:30 15:00

Roodhapje (6+) Holland Opera Het Geluk/Gelijk van Limburg Marcia Luyten & Petra Stienen

16:00 19:30

We hadden liefde (…)

Een leven lang theater Hoera voor Hans (6+)

20:30 16:00 19:00

Urban Myth Hans Kemna.

Introdans v.d. Jeugd

GROTE ZAAL

RABOZAAL zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Meeting Point (werktitel) Jihad (14+)

The Fountainhead The Fountainhead The Fountainhead The Fountainhead

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:30 19:30 19:30 16:00

The Fountainhead The Fountainhead The Fountainhead The Fountainhead The Fountainhead

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:30 19:30 19:30 19:30 16:00

Figure a Sea Figure a Sea Husbands and wives Husbands and wives Husbands and wives Husbands and wives Husbands and wives

Deborah Hay & Laurie Anderson Deborah Hay & Laurie Anderson Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

20:00 20:00 20:00 20:00 20:00 20:00 20:00

Wish you were here Husbands and wives

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

20:00 20:00

De Meervaart De Meervaart

20:30 15:00 19:30

Risjaar Drei (NL première) Risjaar Drei

20:30 20:30

Olympique Dramatique Olympique Dramatique

The New Prince (première) The New Prince The New Prince

De Nationale Opera De Nationale Opera De Nationale Opera

20:30 20:30 20:30

The New Prince The New Prince

De Nationale Opera De Nationale Opera

20:30 20:30

The New Prince

De Nationale Opera

20:30

Voorstelling van Zaken: Het Pensioen

Adolf Hitler: Mein Kampf Adolf Hitler: Mein Kampf Spraakmakers

Rimini Protokoll Rimini Protokoll Rimini Protokoll

Qualitätskontrolle (NL première) Rimini Protokoll Qualitätskontrolle Rimini Protokoll De kracht v.h. collectief Brandstichter 2017 Evros Walk Water Evros Walk Water Evros Walk Water Workshop Spelen met tekst (8+) Home Home Snorro (8+) Snorro (8+) Snorro (8+) Snorro (8+)

Rimini Protokoll Rimini Protokoll Rimini Protokoll in De Bovenkamer Conny Janssen Danst Conny Janssen Danst Ro Theater Ro Theater Ro Theater Ro Theater

14:00

20:30 20:30 20:30

20:00 20:00 20:30 div. tijden div. tijden div. tijden 14:00 20:30 20:30 19:00 19:00 19:00 14:00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

di 28

36

STADSSCHOUWBURG AMSTERDAM

Husbands and wives Husbands and wives Husbands and wives

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

20:00 20:00 20:00

wo 8 - zo 19, Westergasfabriek div. tijden Rimini Protokoll div. tijden Rimini Protokoll div. tijden

Situation Rooms Situation Rooms Situation Rooms Situation Rooms Situation Rooms

Rimini Protokoll Rimini Protokoll Rimini Protokoll Rimini Protokoll Rimini Protokoll

Workshop Snorro (8+)

Openbare repetitie Ibsen huis (try-out) Ibsen huis (try-out) Ibsen huis (try-out) Ibsen huis (première)

Ibsen huis Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

14:00 19:00 19:00 19:00 16:00

Ibsen huis Ibsen huis Ibsen huis Ibsen huis

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:00 19:00 19:00 19:00

SUNNY

Emanuel Gat Dance

20:00

Fortress Europa (première) Fortress Europa Fortress Europa Tasso Tasso Jeanne d'Arc Jeanne d'Arc

Opera Forward Festival Opera Forward Festival Opera Forward Festival het Nationale Toneel het Nationale Toneel het Nationale Toneel het Nationale Toneel

20:00 20:00 20:00 20:00 20:00 20:00 20:00

Lord of the Flies (12+) Lord of the Flies (12+)

het Nationale Toneel het Nationale Toneel

Lord of the Flies (12+)

het Nationale Toneel

Een meeuw

Toneelgroep Oostpool

20:00

APRIL 2017

Nachlass - Rimini Protokoll Situation Rooms Situation Rooms

Kom dansen (6+) Workshop improviseren (8+)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

GROTE ZAAL

RABOZAAL wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma

19:30

THE COMMON PEOPLE De Meervaart Enkeltje Toekomst The Brothers Timisela Het Grote Gala van de Media

FEBRUARI 2017 GROTE ZAAL

RABOZAAL

wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr

in de Koninklijke Foyer in De Bovenkamer

in de Bovenkamer

div. tijden div. tijden div. tijden div. tijden div. tijden

RABOZAAL

Club Oostpool XL

Toneelgroep Oostpool

20:30

Bromance (15+) Sons & Daughters jr.

Drieluik Oostpool Een leven lang theater Moszkowicz

Toneelgroep Oostpool 7-22 apr in SSBA Studio 1 Toneelgroep Oostpool Petra Laseur Toneelgroep Maastricht

Carrousel Carrousel Ella XL Smoke and Mirrors Smoke and Mirrors Smoke and Mirrors

Noord Nederlands Toneel Noord Nederlands Toneel Urban Myth Nederlands Dans Theater 2 Nederlands Dans Theater 2 Nederlands Dans Theater 2

20:30 20:30 20:30 20:30 20:30 20:30

Dissus (8+)

Kwatta & Gelders Orkest

15:00

15:00/17:00 17:00 16:00 20:30

14:00 14:00 Onderworpen & Platform Onderworpen

NTGent NTGent

16:00 20:30

Mount Olympus - 24 h

Jan Fabre

19:00

15:00

za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Een meeuw Een meeuw Accusations

Toneelgroep Oostpool Toneelgroep Oostpool Ann Van den Broek

20:00 20:00 20:00

Angels in America Angels in America Angels in America Angels in America

Toneelgroep Oostpool Toneelgroep Oostpool Toneelgroep Oostpool Toneelgroep Oostpool

19:30 19:30 19:30 19:30

Kings of War Kings of War Kings of War

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:00 19:00 19:00

Kings of War Kings of War

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:00 19:00

Kings of War Kings of War

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:00 19:00

Wish you were here Kings of War Kings of War Koningsdag Kings of War Kings of War

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

20:00 19:00 19:00

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:00 19:00

STADSSCHOUWBURG AMSTERDAM

37

72 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 73

AGENDA MEI/ JUNI PROGRAMMAOVERZICHT

Een serie over de bewoners van de Stadsschouwburg: de gezelschappen en organisaties die bij ons thuis zijn.

FOTO Sem Langendijk

MEI 2017 Juniors Go Dutch

GROTE ZAAL Junior Company

De andere stem Theater na de Dam Holland & Le Chat Noir Holland & Le Chat Noir Holland & Le Chat Noir Hedda Gabler Hedda Gabler Hedda Gabler

3-19 mei - SSBA Studio 1

Onderworpen & Platform Onderworpen & Platform Monumentaal De meiden De meiden De meiden De meiden De meiden

NTGent NTGent Introdans Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

De meiden De meiden De meiden De meiden De meiden DAD DAD

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Nasrdin Dchar Nasrdin Dchar

Scapino Ballet Rotterdam Scapino Ballet Rotterdam Scapino Ballet Rotterdam Theater Utrecht Theater Utrecht Theater Utrecht

BEWONERS

RABOZAAL 19:30 ma di wo 21:00 do 20:30 vr 20:30 za 15:30 zo 20:30 ma 20:30 di 20:30 wo do vr 16:00 za 16:00 zo 20:30 ma 20:30 di 20:30 wo 20:30 do 20:30 vr 20:30 za zo ma 20:30 di 20:30 wo 20:30 do 20:30 vr 20:30 za 20:30 zo 20:30 ma di wo

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

Ibsen huis Nacht Na de Dam Ibsen huis Ibsen huis Ibsen huis

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:00 23:00 19:00 19:00 16:00

Ibsen huis Ibsen huis Ibsen huis Ibsen huis

Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam Toneelgroep Amsterdam

19:00 19:00 19:00 19:00

Spraakmakers 2666 deel 1 2666 deel 2

Julien Gosselin Julien Gosselin

18:30 18:30

2666 (marathon) 2666 (marathon)

Julien Gosselin Julien Gosselin

11:00 11:00

JUNI 2017 GROTE ZAAL

Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival

38 STADSSCHOUWBURG AMSTERDAM

RABOZAAL do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr za zo ma di wo do vr

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival Holland Festival

Op de foto: Anita Snoek in de Theatre & Film Bookshop

International Theatre & Film Books is de grootste theaterboekwinkel van Nederland, al meer dan dertig jaar gevestigd in de Amsterdamse Stadsschouwburg aan het Leidseplein. Een schatkamer! Met o.a. boeken, tijdschriften en dvd's op het gebied van theater, film en dans, theaterteksten en biografieën, praktische (film)boeken en naslagwerken. Onder de noemer Theatre Bookshop Presents wordt regelmatig een auteur of spreker uitgenodigd voor een lezing of boekpresentatie.

74 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Stadsschouwburg Journaal #23–2017 75

STADSSCHOUWBURG JOURNAAL #23 voorjaar 2017

WO 7 T/M ZA 19 FEB 2017

CONCEPT EN VORMGEVING Van Lennep, Amsterdam REDACTIE An Cardoen, Joep Grooteman PROGRAMMERING STADSSCHOUWBURG René van der Pluijm (hoofd programmering), Anita van Dolen (programmeur dans) COVERFOTO Stephan Vanfleteren TEKSTEN An Cardoen, Peter Van den Eede, Kester Freriks, Helena Hoogenkamp, David Linszen, Marcia Luyten, Karlijn Mofers, Malika Soudani, Jörgen Tjon A Fong, Manon Wittebol, Dianne Zuidema HEEL VEEL DANK AAN Iedereen die achter de schermen zijn ziel en zaligheid in dit nummer heeft gestoken en iedereen die we mochten interviewen OOK BIJZONDERE DANK AAN Alle medewerkers van de Stadsschouwburg UITGAVE voorjaar 2017, Stadsschouwburg Amsterdam DRUK Rodi Rotatiedruk OPLAGE 11.000

76 Stadsschouwburg Journaal #23–2017

Marcus Azzini Wine Dierickx Jan Fabre Julien Gosselin

Deborah Hay Maria Kraakman Rimini Protokoll Johan Simons