Beeldig Eeklo Beeldkwaliteitsplan Eeklo, 16/04/2015 plusofficearchitects
Leeswijzer OPDRACHT 0. CONTEXT 5 0.1 Naam ‘eeklo’ als beeldwaarde 5 0.2 Situering 6 0.3 Mobiliteit 7 0.4 Natuurlijk landschap 8 0.5 Bebouwde ruimte 9
1. VAN WITGRIJS NAAR ROODBRUIN
13
2. Poorten tot stadscentrum 25 3. N9 als stedelijke drager 35 3.1 Stadspromenade project 37 3.2 Markttuin 51 3.3 Doorsteek Paterskerk 59 3.4 Kruispunt Ledeganckplaats 63
4. Dwarsstraten en binnengebieden
67
4.1 Dwarsstraten 69 4.2 Nieuwe inbreidingsprojecten 79
5. Landschapsstructuren omarmen eeklo
89
6. Krachtlijnen van het masterplan
99
7. AANBEVELINGEN RUP 107 8. EVALUATIE VOORBEELDPROJECTEN & HANDHAVING
127
9. Participatiewandeling 137 IN AFWACHTING 145
DE opdracht “Het stadsbestuur wenst een beeldkwaliteitsplan voor het centrum op te maken dit om de typische karakteristieken van de bebouwde en publieke ruimte op een duurzame manier te ontwikkelen.� Het beeldkwaliteitsplan legt de na te streven vormgeving, materiaalgebruik, inplantingsregels,... vast voor de gebouwen en de publieke ruimte. Doelstellingen: - duurzaam omgaan met energie materialen, water en groen - sociaal (toegankelijkheid, woon- en leefkwaliteit) - ruimtelijke kwaliteit - erfgoedwaarde Dit omvat NIET: - omleiding van ringweg R43 - ontwerp stadspromenade
Dit beeldkwaliteitsplan is een document van de stad Eeklo. Het is een instrument dat voor meerdere diensten ingezet kan worden. Het doel van het beeldkwaliteitsplan is in de eerste plaats het creĂŤren van een overzichtelijk werkinstrument, niet alleen voor de de geĂŻnteresseerde bouwers maar ook voor alle diensten van het beleid die in de ruimte ingrijpen: mobiliteit, stedenbouw, planning, erfgoed, sociale diensten, evenementen, lokale economie .... Dit document bevat naast analyses van de huidige toestand en toekomstbeelden ook beleids- en handhavingsprincipes voor het garanderen van de kwaliteit op lange termijn. Aan de hand van een reeks spelregels voor kleur- en materiaalgebruik, alsook bouwhoogte, gevelverdeling, groenaanleg, boomkeuze,... wordt een contextuele toekomstvisie voorgesteld. Voor we aanvangen met het beeldkwaliteitsplan bespreken we kort de bestaande context van het gebied, zijn ruimelijke onderlegger en de grote ontwikkelingen die gepland zijn voor Eeklo en haar centrum.
0 Context 0.1. Naam ‘eeklo’ als beeldwaarde
EEKLO > EEC = EIK ; LOO = VERSPREID BOS
In het wapenschild en de vlag vinden we de oude betekenis van Eeklo nog terug in de vorm van takken van de zomereik.
Een kort etymologisch onderzoek leert ons iets over het landschappelijke karakter van Eec-loo en de nabije omgeving. ‘Eec’ is afgeleid van ‘eik’, ‘loo’ betekent ‘verspreid bos’. Het verspreide eikenbos ten midden van moerassen was tijdens de middeleeuwen een belangrijk herkenningspunt voor handelaars. Vandaag zijn deze bosstructuren voor een groot deel verdwenen door de uitbreiding van de stad. De naam is wel de aanleiding voor een beeld waarop dit plan geïnspireerd is. Context
‘In zilver een hartschild van goud, beladen met een leeuw van sabel, geklauwd en getongd van keel; het hartschild omkranst door twee eikentakken van sinopel’ (min. besluit 16.02.1993) ‘Twee even lange banen van groen en van wit met op het midden twee eikentakken, ovaalsgewijze geplaatst, van het een in het ander’ (KB 02.02.1982)
p. 5
plusofficearchitects
0.2. Situering
T
B
E
G
Eeklo is gesitueerd tussen Gent en Brugge. Het kanaal Schipdonk vormt de westelijke grens van Eeklo en verbindt de haven van Zee-Brugge met de haven van Gent. Ten noorden van Eeklo vormt de expresweg E34 tussen Antwerpen en Knokke een duidelijke grens. De N9 tussen Brugge en Gent doorsnijdt dan weer het centrum. In de toekomst wil men de doortocht rond het centrum afleiden door middel van het sluiten van de ringweg. Context
Expressweg E34 hoofdwegen toekomstige ringweg
p. 6
plusofficearchitects
0.3. Mobiliteit
Mobiliteit nu
Mobiliteit toekomst
De N9 werkt momenteel als verkeersader voor het doorgaand verkeer tussen Brugge en Gent. De huidige verkeersdruk is belastend voor de horeca, winkels en de woningen en oefent druk uit op de leefbaarheid van het centrum. De verblijfskwaliteit is er laag, al brengt de passage wel een gevoel van activiteit met zich mee. Context
Het bestuur heeft al een tijd de ambitie om een ringweg en heraanleg voor zwaar verkeer te realiseren, met als doel het centrum te laten herleven als een duurzame en vooruitstrevende publieke ruimte. Het gebruik van de auto wordt hier zoveel mogelijk vermeden, de voetganger en fietser komen op de eerste plaats, aangevuld met p. 7
plusofficearchitects
0.4. Natuurlijk landschap
Waterlandschap
Verspreid boslandschap
gebied BKP gebied RUP hoogtelijnen
verspreid bosgebied
waterwegen
bomenrij
mogelijk overstromingsgevoelig
monumentale boom
effectief overstromingsgevoelig
gebied BKP
grondwaterwinningsgebieden
gebied RUP
beschermingsgebied grondwaterwinning
Het centrum van Eeklo ligt op een heuvelrug. Daardoor zijn er in het centrum zelf weinig waterproblemen. In het noorden ligt echter een kwetsbaar grondwaterwinningsgebied. Het afvloeien van verontreinigd water moet daarom zoveel mogelijk vermeden worden. Het aanleggen van wadi’s op hoger gelegen terrein, dus ook in het centrum zelf, kan hier een duurzame oplossing bieden.
Context
Van de oorspronkelijke bosstructuren zijn nog maar enkele fragmenten over. Twee grotere fragmenten begrenzen het stadscentrum: namelijk het spoorbos in het noorden en het Veen in het zuiden. Naast deze bosfragmenten treffen we nog twee andere groenstructuren aan: bomenrijen in de straten en oude monumentale bomen in de binnengebieden. Deze waardevolle solitairen zijn een grote meerwaarde in het groene netwerk van Eeklo. p. 8
plusofficearchitects
0.5.  Bebouwde ruimte
De woonuitbreidingsgebieden zijn al behoorlijk aangesneden. De stad Eeklo zet dan ook meer en meer in op inbreidingsprojecten in de reeds bestaande bouwblokken, geleidelijke verdichting of herontwikkelingen van inactieve fabrieksites.
woonuitbreidingsgebied woonuitbreidingsgebied met landelijk karakter bebouwing
Context
p. 9
plusofficearchitects
Historische evolutie Eeklo ontstond als een klein centrum op de zandrug tussen de kust en Antwerpen. Eeklo was herkenbaar als een bosrijk gebied tussen de lager gelegen polders en moerassen. De westelijke grens wordt sinds de 13de eeuw bepaald door het kanaal tussen Gent en het Zwin. Tijdens de middeleeuwen werd het Leike als rechtstreekse handelsverbinding naar Gent gebruikt. Het actieve dok in die tijd bevond zich aan t Kaaiken en reikte tot aan de Zuidmoerstraat. Vanaf de tweede industriĂŤle revolutie werd een nieuw dok gegraven verbonden met het Schipdonkkanaal. Het oude dok werd overdekt. De bloei van de textielindustrie, het nieuwe dok en de trein naar Gent zorgden voor een heuse bevolkingsexplosie. Deze demografische groei duurt voort tot vandaag en oefent druk uit op de resterende open ruimte. Verdichting van het centrum dringt zich op.
Context
1777 Ferraris
1850 Vandermaelen & Popp
1251 kanaal Lieve van Gent naar Zwin 1457 Leike naar Gent
1847 Schipdonkkanaal (voormalige Lieve) 1830 N9 door Leopold I 1860 Eeklose vaart 1861 trein Gent -Eeklo
1980 Google maps
2013 Google maps p. 10
plusofficearchitects
Context
p. 11
plusofficearchitects
Context
p. 12
plusofficearchitects
Gevelfragment van beide zijden van N9. Naast de oorspronkelijke winkelpanden treffen we ook recentere en hogere appartementsgebouwen. Een ware mix van stijlen. Niet altijd even goed geïntegreerd in het bestaande weefsel.
1. VAN WITGRIJS NAAR RooDBRUIN De centrumstraat N9 en haar dwarsstraten vormen het onderzoeksgebied van dit beeldkwaliteitsplan. In essentie beantwoordt het BKP de vraag: ‘hoe te bouwen in het centrum’? Een reeks spelregels wil de bouwdynamiek in het beschermde stadsgezicht weer aanwakkeren. Hierbij is de context en de beeldwaarde van de omringende gebouwen niet onbelangrijk. In dit eerste hoofdstuk behandelen we het algemene beeld van het centrum. Via een werkinstrument voor gevelfronten wordt gezocht naar het gewenste kleurenpalet, bouwhoogte,... Deze studie toont ondermeer aan dat Eeklo twee kleurenpaletten heeft: witgrijs voor de centrumas en roodbruin voor de dwarsstraten. Context
p. 13
plusofficearchitects
Van witgrijs naar roodbruin
p. 14
plusofficearchitects
Beschermd stadsgezicht
Bouwdynamiek?
Beschermde gebouwen
Markt met stadhuis, Vincentiuskerk en ‘t Rootjen
beschermde gebouwen beschermd stadsgezicht BKP en RUP zones
Nu zetten strenge regels voor het stadsgezicht een rem op de bouwdynamiek. Anderzijds is het beschermingsbesluit de laatste houvast om de weinige historische kwaliteiten die nog resten in het centrum te vrijwaren. Het BKP wil een reeks spelregels creëren die samenhangende en contextuele architectuur in het centrum stimuleert. Hoe kunnen we nieuwe projecten inzetten om het beeld te versterken, in plaats van ze enkel als bedreiging te zien? Kunnen we een doelstelling formuleren zodat alle partijen weten waar ze naartoe werken, zodat er weer gebouwd kan worden én het centrumgebied zijn historisch elan beter kan uitspelen. Van witgrijs naar roodbruin
Wit herenhuis in de Koning Boudewijnstraat
p. 15
plusofficearchitects
Scan van de bestaande bebouwing N9 noord puntgevel pleister beton faiencetegels beschermd erfgoed
kleurenpalet
N9 zuid puntgevel pleister beton faiencetegels beschermd erfgoed
kleurenpalet
De N9 was oorspronkelijk een witte as. Dit vinden we nog voor een groot deel terug in het kleurenspectrum van de straat. De recente projecten vallen op door hun niet-contextuele zwarte kleur. Bepleistering of faiencetegels markeren vaak erfgoedpanden. Van witgrijs naar roodbruin
beschermd stadsgezicht
p. 16
plusofficearchitects
Boelare oost puntgevel pleister beton faiencetegels beschermd erfgoed
kleurenpalet
Boelare west puntgevel pleister beton faiencetegels beschermd erfgoed
kleurenpalet
In Boelare vinden we een gradiĂŤnt terug van witgrijs naar roodbruin naarmate men verder van het centrum weggaat. Vele bepleisterde panden staan ook hier weer op de erfgoedlijst. Van witgrijs naar roodbruin
p. 17
plusofficearchitects
Kerkstraat west
puntgevel
pleister beton faiencetegels beschermd erfgoed
kleurenpalet
In de Kerkstraat en de andere smalle dwarsstraten vinden we meer arbeidershuisjes. Dit zijn de echte woonstraten van Eeklo, hier vinden we nog maar weinig winkelpuien. De kleur van de gevels is ook eerder de traditionele kleur van baksteen, namelijk roodbruin. We vinden hier ook enkele panden met faiencetegels deze zijn over het algemeen opgenomen op de erfgoedlijst.
Van witgrijs naar roodbruin
p. 18
plusofficearchitects
Overzichtskaart van de bestaande bouwhoogte
De inventariskaart van de huidige bouwhoogtes voor het centrum duidt enkele tendensen aan, die we veralgemeend opsommen. - De N9 heeft voornamelijk 3 bouwlagen binnen het beschermde stadsgezicht. - De N9 heeft tot 6 bouwlagen buiten het beschermde stadsgezicht - Boelare kent 2 of 3 bouwlagen met sporadisch een kop van 4 bouwlagen op bijzondere hoeken. - De smalle dwarsstraten hebben overwegend 2 bouwlagen, al is er een tendens om drie volwaardige bouwlagen te realiseren. 5 bouwlagen en meer
- Wat de binnengebieden betreft zien we meestal loodsen van 1 bouwlaag, bij herontwikkeling van de binnengebieden kan hoger gebouwd worden. De toegelaten hoogte hangt af van de ruimtelijke condities van het binnengebied en de gebouwen rondom, en kunnen niet in algemene regels vertaald worden.
4 bouwlagen 3 bouwlagen 2 bouwlagen 1 bouwlaag
Van witgrijs naar roodbruin
p. 19
plusofficearchitects
Cocquytstra
Patersstraat
Observatie hoeken N9-dwarsstraten
Afbouwproject Cocquytstraat
20m
5,5m 4m 5,5m
Cocquytstraat
Patersstraat
Verspringing Patersstraat
8m
6m
7m
8,5m
Op de hoeken van de N9 met de Patersstraat vinden we nog historische panden van twee bouwlagen hoog. Recentere projecten zijn vaak hoger en verzorgen de overgang naar een lager pand niet altijd. De wachtgevel is zichtbaar en vaak weinig kwalitatief afgewerkt.
Van witgrijs naar roodbruin
7m
7m
16m
15m
Op de hoek met de Cocquytstraat vinden we een project dat afbouwt van vier bouwlagen naar drie. Dit project werd over twee percelen gerealiseerd zodat voldoende breedte beschikbaar is om de smallere bovenverdieping leefbaar te maken. De zijkanten zijn afwerkt en de afbouw is niet plots en bruut.
p. 20
plusofficearchitects
VOORSTEL: hoekgebouw maakt overgang
4m
15m
? Maximale bouwhoogte niet doortrekken tot op de hoeken met de dwarsstraten.
Cuypers Q, Antwerpen BE, hoekgebouw >3m
>9m
4m
Afbouwen naar maximaal 3 bouwlagen op de hoeken.
ectv, Borgerhout BE, hoekgebouw met terras
Er is een groot schaalveschil tussen de centrumas N9 en de smalle dwarsstraten. Een afbouw is noodzakelijk van 5 bouwlagen, eventueel met accent, naar twee bouwlagen met dak. Het volume aan weerszijden van de dwarsstraat mag maximaal 3 bouwlagen hoog zijn over minstens 3m afstand. Het platte dak is ideaal als terras in te richten. Hierbij wordt het hoekproject best over twee smalle percelen gerealiseerd zodat een minimale breedte van 9m wordt gehaald. Dit maakt het mogelijk een duplexwoning met terras op de bovenverdieping te realiseren. Van witgrijs naar roodbruin
>3m
Specifieke typologie nodig op hoeken om afbouw >9m 4m te maken en alle woningen van voldoende licht en buitenruimte te voorzien. p. 21
4m
Mys-Bomans, Antwerpen BE, groepswoning Keistraat plusofficearchitects
Principes voor bebouwing
1. Kleurenpalet
2. Materialenpalet
Het kleurenpalet voor de gebouwen in het centrum volgen de volgende principes:
Het materialenpalet is in de eerste plaats eerlijk: een materiaal toont wat het is en probeert niet op een ander materiaal te gelijken. De kleuren zijn prioritair, maar de volgende materialen worden bij voorkeur gebruikt:
- witte / grijze / beige tinten voor de centrumas - in de omliggende dwarsstraten traditionele roodbruine baksteen - in de dwarsstraten grenzend aan de N9 is een gradiĂŤnt van wit naar roodbruin toegelaten als overgang. - witte bloemen en bloesems voor de markttuin en -plein
- traditionele rode of roodbruine baksteen - lichte faiencetegels met gekleurde accenten terugbrengen - witte, beige of lichtgrijze bepleistering in harmonie met de waardevolle erfgoedpanden
P
P Van witgrijs naar roodbruin
p. 22
P P P
P plusofficearchitects
3. Dakprofielen
4. Bouwhoogte
Over het algemeen treffen we traditionele zadeldaken aan parallel met de straat. Op enkele plaatsen vinden we een bijzondere dakvorm terug: een combinatie van een zadeldak met puntgevel. De daken voor het centrum kunnen deze dakvormen inzetten als ontwerpprincipe binnen hedendaagse vormgeving. Puntgevels brengen variĂŤteit in het hoogteprofiel van de straat. Ze doorbreken de strenge lineariteit. Puntgevels kunnen verschillende hoogteprofielen in de straat op een slimme manier oplossen en leveren extra bewoonbare oppervlakte op. Kleine variaties in de hoogte van de kroonlijst is wenselijk.
De maximale bouwhoogte wordt bepaald volgens de meest voorkomende hoogte in de straat. Voor de N9 is dat 3 bouwlagen plus dak voor het beschermde stadsgezicht en 5 bouwlagen plus dak voor de overige delen. Een 6de bouwlaag is toegestaan als accent over max 50% van de gevelbreedte. Voor Boelare is dat 2 tot 3 bouwlagen plus dak. Op de hoeken van Boelare en andere hoofdstraten kunnen forsere projecten toegelaten worden, met uitzondering van de hoeken met smalle dwarsstraten. Voor de smalle dwarsstraten is 2 bouwlagen plus dak de maximale bouwhoogte. Een belangrijk aandachtspunt is de afbouw naar 3 bouwlagen op de hoeken van de N9 en de lage dwarsstraten. Inbreidingsprojecten kunnen projectmatig een hoogteaccent bevatten afgestemd op de omgeving. Voor institutionele gebouwen (bv. aan de Zuidmoerstraat) kunnen hoogteaccenten toegestaan worden, mits afstemming op omgeving.
P Van witgrijs naar roodbruin
P
P P
P
p. 23
plusofficearchitects
2. Poorten tot het stadscentrum
De zomereik in de K. Albertstraat, de kapel in de Molenstraat, de watertoren in Boelare, de modernistische kerk in de Oostveldstraat en de beschermde villa op de Gentsesteenweg vormen elk herkenbare punten die je kan beschouwen als poort tot het stadscentrum van Eeklo . Zij bepalen de grenzen van het beeldkwaliteitsplan. Vanaf deze punten wordt een coherente landschappelijke visie ontwikkeld voor de publieke ruimte van het centrum. De poorten tot het stadscentrum zorgen voor maximale toegankelijkheid voor iedereen. De N9 wordt na de heraanleg een aangename en groene verblijfsruimte. Context
Poorten tot Eeklo-centrum
p. 25
plusofficearchitects
Poorten tot stadscentrum
p. 26
plusofficearchitects
Aanloopzones met forse bomen
In de aanloopstraten naar het centrum wordt duidelijk gekozen voor het aanplanten van grotere inheemse laanbomen. Deze bomen kondigen het groene centrum van Eeklo aan. Twee straten werden recent heraangelegd hier kiezen we voor een andere strategie: behoud van de bestaande bomen of een tijdelijke vergroening met bloembakken. A
A. Forse laanbomen in Molenstraat, Gentsesteenweg en Oostveldstraat
C
B
B. Behoud van dubbelzijdige straatbomen in Koning Albertstraat
A
A C. Bloembakken in Boelare
Poorten tot stadscentrum
p. 27
plusofficearchitects
A. Forse laanbomen
Molenstraat nu
Forse laanbomen
De Molenstraat kleurt groen dankzij de grote olmen op de groene berm. Spijtig genoeg lijden deze bomen aan de olmenziekte, een schimmel die de circulatie van voedingsstoffen binnen de boom stillegt. Een even forse stadsboom zal de plaats van de olm moeten innemen. Dit principe geldt niet alleen voor de Molenstraat, maar ook voor de Gentsesteenweg en Oostveldstraat.
Poorten tot stadscentrum
Op de hoofdwegen aansluitend op de hoofdstraat wordt gezocht naar sterke, grote laanbomen. Het wegprofiel laat toe dat deze bomen kunnen uitgroeien tot een volwassen grootte. Deze straten vertrekken in het centrum maar lopen verder door minder dicht bebouwde gebieden waar de relatie met het omringende landschap belangrijker wordt. Op die plaatsen voorzien we streekeigen bomen; richting dorpscentrum zijn meer exotische soorten toegestaan, die geschikt zijn voor een stedelijke omgeving en een meerwaarde kunnen leveren door bv een spectaculaire herfstverkleuring.
p. 28
plusofficearchitects
Boomkeuze
Poorten tot stadscentrum standplaats
D = droog G = gewoon V = voch.g
DL L L D D DL L L DL DL DL DL DL DL
18-‐25 15-‐18 15-‐18 12-‐15 12-‐15 20
p. 29
opmerking
Tilia europaea ‘Euchlora’
bodem
standplaats
waar?
december
november
oktober
september
augustus
juli
juni
Tilia cordata ‘Greenspire’
mei
april
10 10-‐15 6-‐8 8-‐10 10 10-‐12 15
maart
15 20-‐25 12-‐15 15 15 15-‐20 20
februari
Noorse esdoorn gewone esdoorn gewone esdoorn rode esdoorn haagbeuk smalbladige esdoorn gewone es zomereik kleinbladige winterlinde kleinbladige winterlinde kleinbladige winterlinde kleinbladige winterlinde kleinbladige winterlinde Hollandse linde
januari
platanoides 'Autumn Blaze' pseudoplatanus pseudoplatanus 'RoRerdam' rubrum 'Red Sunset' betulus 'Frans Fontaine' angus.folia 'Raywood' excelsior robur cordata cordata 'Böhlje' cordata 'Greenspire' cordata 'Rancho' cordata 'Roelvo' europaea 'Euchlora'
breedte
Nederlandse naam
Acer Acer Acer Acer Carpinus Fraxinus Fraxinus Quercus Tilia Tilia Tilia Tilia Tilia Tilia
Fraxinus Excelsior
hoogte
soort + cul.var
Fraxinus angustifolia
geslacht
Acer plantanoides
DG DGV DGV DGV DG DG GV DG DG DG DG aanvankelijk smal, later breder DG DG groeit sneller dan Rancho
plusofficearchitects
B. Behoud straatbomen
K. Albertstraat 2
2
1
1
5
5 7
7
3
6
3
6
4
4
2
1
2
1
2,00
1,70
2,00
2,20
5,50
1,70
2,20
5,50
2,20
1,70
2,20
1,50
1,70
1,50
2,00
voor
De Koning Albertstraat is recent heraangelegd met bomen aan beide zijden. De bomen zijn ingeplant op de parkeerstrook waardoor het voetpad niet onderbroken wordt en de bomen bovendien verder van de gevels staan. Dit is interessant voor de gezonde uitgroei van de bomen en verminderde snoeiarbeid.
Poorten tot stadscentrum
4,20
2,20
5,50
5,20
na p. 30
plusofficearchitects
2,00
2,20
1,
C. Bloembakken 2
Boelare voor
2 1
5 7 3
6
1
5 7
Boelare na
2 1
5
3
6
47
4
3
6
4
2
1,70
00
2,20
2,20
1,70
5,50
2,20
1,50
2,00
1,70
1,50
2,20
2,00
1,70
1,70
2,20
5,50
5,50
1,70
2,20
2,20
1,70
2,00
2,00
2,20
2,00
4,20
5,50
1,20
5,50
1,70
1,70
4,20
2,20
2,20
Park(ing) day, New York
De Boelare werd recent heraangelegd. Spijtig genoeg werden in deze 20 meter brede gewestweg geen bomen ingepland. Nochtans laat de breedte van de straat dit toe. Deze gewestweg valt niet onder de bevoegdheid van de stad Eeklo. Een tijdelijke ingreep kan hier aangewend worden. Poorten tot stadscentrum
1,70
Een gekend voorbeeld van tijdelijke vergroening is bijvoorbeeld ‘Park(ing) day’ in New York. Tijdens deze dag worden parkeerplaatsen aangekleed als terrassen en ingenomen als publieke ruimte. p. 31
plusofficearchitects
Bloembakken op korte termijn
Groenratio en toegankelijkheid
Voor Boelare wordt een tijdelijke oplossing gezocht in de vorm van bakken, gekoppeld aan terrassen. De straat werd immers recent heraangelegd, helaas zonder veel aandacht voor bomen. Indien een heraanleg zich aandient, kan er voor grotere bomen gekozen worden. In de tijdelijke oplossing, met beperkte wortelruimte, krijgen de planten veel meer te maken met hitte en droogte. Slechts enkele soorten kunnen zich hierin handhaven. In plaats van hoogstammige bomen kunnen hier meerstammige struiken worden toegepast. Poorten tot stadscentrum
Enkele principes en aandachtspunten zijn te formuleren voor de goede werking en toegankelijkheid van de tijdelijke groenaanleg: - streefdoel is 30% groenaanleg - aandacht voor doorgang tussen gevel en bloembakken - het voetpad mag niet onderbroken worden
p. 32
plusofficearchitects
Boomkeuze
Poorten tot stadscentrum
standplaats
D = droog G = gewoon V = voch.g
p. 33
opmerking
bodem
standplaats
december
november
oktober
september
augustus
juli
juni
mei
april
4-‐6 3-‐6 3,5
maart
6-‐9 4-‐8 4-‐6
februari
krent smalbladige olijfwilg gewone sering
januari
breedte
Syringa vulgaris ‘Madame Lemoine’
hoogte
Amelanchier lamarckii Elaeagnus angus.folia Syringa vulgaris 'Madame Lemoine'
Elaeagnus angustifolia
Nederlandse naam
soort + cul.var
geslacht
Amelanchier lamarckii
DGV D DG
plusofficearchitects
N9 als stedelijke drager
p. 34
plusofficearchitects
3. N9 ALS STEDELIJKE DRAGER Na de heraanleg en de ingebruikname van de ringweg wordt de centrumas van de N9 quasi autoluw. Deze nieuwe stadspromenade bezit sterke troeven om een vooruitstrevende publieke en recreatieve ruimte te worden in het historische en economische hart van de stad. In dit hoofdstuk wordt naast een overzicht van de bestaande ontwerpvoorstellen voor deze promenade ook enkele landschappelijke en materiaal principes meegegeven om deze ruimte de status te geven van ‘groene publieke winkel-wandel ruimte van de 21ste eeuw’. Verder worden drie sleutelprojecten aangeduid namelijk: de Markt, de Paterskerk en het kruispunt Ledeganckplaats. Context
Centrumas N9 met verschillende historische panden en sleutelprojecten: de Markt, de Paterskerk, de Ledeganckplaats en op termijn ook de Krügersite. p. 35
plusofficearchitects
Poorten tot stadscentrum
p. 36
plusofficearchitects
3.1 Stadspromenade project
Ledeganckplaats
Boelare
Molenstraat
Historische foto’s laten duidelijk de transformatie zien die de centrumstraten al ondergingen. Opvallend is de tendens om het centrum te ontgroenen. Waar in de Molenstraat en op de Ledeganckplaats in 1910 nog vele grote bomen stonden, zijn ze op latere foto’s volledig verdwenen. Vandaag treffen we enkele kleine bomen en zieke olmen aan op de middenberm. Die tendens willen we graag ombuigen.
Markt
Historische evolutie
N9 als stedelijke drager
p. 37
plusofficearchitects
3
Huidige situatie Vandaag presenteert de centrumstraat zich als drukke doortochtroute. Het brede profiel van de centrumas is uniek voor een stadscentrum. In de 35meter breedte zijn maar liefst 4 rijstroken en 2 parkeerstroken voorbehouden voor de auto. De voetganger wordt tegen de gevel gedrukt op een voetpad van slechts 2,20meter. Op de middenberm 1 staan zieke olmen. De centrumas is duidelijk toe aan een nieuw concept. Met de komst van de heraanleg en de ringweg wordt er nagedacht over een nieuw soort ruimte in de stad. De ‘stadspromenade’ zal een publieke ruimte worden met ruimte voor zachte weggebruikers en kwalitatief groen.
2,20
2,20
5,50
1,70
5,00
5,50
1,70
2,20
2,20
2
2 1
5
5 7
7 6
3
3
6
4
4
4
2,20
N9 als stedelijke drager
2,20
5,50
1,70
p. 38
5,00
5,50
1,70
2,20
2,20
plusofficearchitects
Ontwerpvoorstellen stadspromenade Grontmij ontwikkelde reeds twee ontwerpvoorstellen voor de stadspromenade. De eerste in 2009 plaatst een dienststraat voor leveringen en de bus in de schaduw van de gebouwen. De zonnige noordzijde van de N9 kan dan optimaal ingezet worden als publieke ruimte. In 2013 paste Grontmij hun ontwerp aan naar een profiel met een parkeerberm tussen de twee rijstroken.
Grontmij, 2009
Een snelle vergelijking met het huidige profiel levert enkele punten op: + verdubbeling van de huidige breedte van de voetpaden - minder dan 70% van het huidig aantal bomen - minder dan 30% van de huidige groene oppervlakte - onveilige parkeerplaatsen in het midden van de weg - voorgestelde luifel deelt ruimte op waar deze verbreedt en mooie zichten toelaat op de kerk en het belfort N9 als stedelijke drager
p. 39
Grontmij, 2013 plusofficearchitects
2
2 1
1
5
5 7
7 6
3
3
6
4
4
Vergelijkende snedes 4
In het nieuwe ontwerp (2013) van Grontmij werd al meer plaats gegeven aan de voetgangers. Echter een grote parkeerberm domineert het ontwerp. Deze middenberm zou ingezet kunnen worden als stalplaats voor de kerstmarkt of andere activiteiten. De toegankelijkheid van dit multifunctioneel vlak wordt echter beperkt door de rijweg aan beide zijden. Een asymmetrisch profiel zou hier een meerwaarde kunnen betekenen.
2,20
2,20
5,50
1,70
5,00
5,50
1,70
2,20
2,20
Snede van huidige N9
4,80
1,70
2,50
3,40
6,00
1,70
2,50
1,70
4,80
Snede van ontwerp stadsboulevard 2013 N9 als stedelijke drager
p. 40
plusofficearchitects
Analyse stadspromenade
P P
P
P
Huidig parkeren langs de weg en (toekomstige) parkeerpolen.
Bestaande straatprofiel
P
P P
Bestaande fietspaden en verkeerslichten
N9 als stedelijke drager
Huidige beschermde monumenten
p. 41
plusofficearchitects
Bestaande bomen
Bestaande toegangen en oversteekplaatsen
Toe te voegen oversteekplaatsen Ter hoogte van de Markt is de densiteit aan oversteekplaatsen zo groot dat een plein denkbaar is.
N9 als stedelijke drager
p. 42
plusofficearchitects
Principes voor de stadsboulevard
Asverschuivingen vs monumenten
Zuidelijke weg = zonneterras
BUS
BUS
Voorstel om de asverschuivingen overeen te stemmen met monumenten en bijzondere gebouwen, om net daar extra ruimte te creĂŤren.
N9 als stedelijke drager
Voorstel om de noordelijke zijde extra brede voetpaden te geven als aanleiding voor goed bezonde terrassen voor horeca.
p. 43
plusofficearchitects
Perspectieven vrijwaren
Materialen combinaties
Aandacht voor historische zichten op de combinatie belfort en kerktoren, die door de inrichting niet geblokkeerd mag worden.
Leien, Antwerpen
Ook in gevel-tot-gevel aanleg in steenachtige materialen, voor de markt of andere delen van de boulevard is een combinatie van materialen mogelijk zonder het coherente beeld te verliezen.
N9 als stedelijke drager
p. 44
plusofficearchitects
Waterinfiltratie
Groene boulevard met nevenfuncties
De extra ruimte die vrij komt bij heraanleg zou zeker nieuwe deelfuncties moeten bevatten (speltuinen, kiosken, zitplekken...) en het groene karakter versterken (kleine stadstuinen, kweektuinen...).
Bennie Meek, Living pavement
Waterinfiltratie dient deel uit te maken van de ontwerpopgave voor de verharding van het openbaar domein N9 als stedelijke drager
Lola Domènech, Barcelona ES, Passeig de St. Joan Boulevard p. 45
plusofficearchitects
Markt als shared space
Groenaanleg met zitrand
Een gedeelde ruimte principe voor gemotoriseerd verkeer, fietsers en voetgangers is een interessante piste die voor een uitzonderlijke ruimte zoals de Markt een goede optie is.
De meest democratische zitplek voor een publieke ruimte is de zitrand die de markttuin iets optilt en uitnodigt om te verblijven in de publieke ruimte, ook zonder een consumptie.
London UK, Shared space
Okra, Vlissingen NL, Bellamy Park
Shared space
Gent BE, Groenaanleg met zitrand
N9 als stedelijke drager
p. 46
plusofficearchitects
Boomkeuze Stationsstraat
Stationsstraat nu
Gleditsia als transparante stadsboom
De meest aangewezen boom hier is Gleditsia triacanthos ‘Shademaster’, de valse christusdoorn. Deze boom heeft een grillige, luchtige en spreidende groei en geeft een lichte schaduw door zijn fijn samengesteld blad. Hierdoor vormt hij het ideale ‘dak’ voor terrassen en speelpleinen. Gleditsia verliest zijn blad eerder vroeg, na een spectaculaire goudgele herfstverkleuring. Hij verdraagt goed verharding en strooizout en is daardoor een erg goede stadsboom. De variëteit is doornloos.
In de Stationsstraat groeien ook olmen die lijden aan de olmenziekte. Een andere soort stadsboom wordt gezocht om de olmen te vervangen. Hierbij wordt het publieke en recreatieve karakter van de straat na de heraanleg niet uit het oog verloren.
N9 als stedelijke drager
p. 47
plusofficearchitects
Gleditsia triacanthos ‘Shademaster’
Referenties
Balgerhoekeplein Eeklo
N9 als stedelijke drager licht
p. 48
zon halfschaduw
bodem
opmerking
standplaats
december
november
oktober
september
augustus
D = droog G = gewoon V = voch.g
juli
standplaats
juni
15 10-‐12 8-‐10
mei
breedte
20 10-‐12 10-‐12
april
hoogte
valse Christusdoorn valse Christusdoorn valse Christusdoorn
maart
Nederlandse naam
triacanthos 'Inermis' triacanthos 'Shademaster' triacanthos 'Skyline'
februari
soort + cul.var
Gleditsia Gleditsia Gleditsia
januari
geslacht
Referentie Stadswaag Antwerpen
DG DG DG
meer 'savanne'-‐silhouet meer doorgaande stam
plusofficearchitects
N9 als stedelijke drager
p. 49
plusofficearchitects
N9 als stedelijke drager
p. 50
plusofficearchitects
3.2 Markttuin
Historische objecten op de Markt
1900 publieke fontein
1920 kiosk
Op het Marktplein werden doorheen de geschiedenis vele objecten geplaatst. De oorspronkelijke waterpomp werd vervangen door een fontein in 1900. Een kiosk werd toegevoegd in 1920. In 1938 werd de fontein vervangen door een slanker exemplaar dat uiteindelijk met de heraanleg van de Markt verdween. Een waterelement terugbrengen op de stadspromenade zal een meerwaarde zijn voor de plek. N9 als stedelijke drager
1938 publieke fontein p. 51
plusofficearchitects
Vergelijking markten in naburige steden
Markt Eeklo
14564 m2 (7697 m2) N9 als stedelijke drager
Grote Markt Brugge
Grote Markt Gent
8942 m2
16670 m2 (13954 m2) p. 52
Markt Lokeren
10503 m2
plusofficearchitects
!
!
Verhard Marktplein
! ! ! ! ! !! !
Wekelijkse markt
!
!
De Vriend Charlotte
M AR
voorstel donderdagmarkt op markt- en ceremonieplein
Lu
! KT risico 6m
c
PLEIN
n
!
!
Martens Marleen
KERK
Oy e
Lauweryns Jelle Ozhan Serpil
!
Van de Vyver Tom
! ri
sic
o
Economisch belang en leefbaarheid van de Markt
!
! Cornelis Danny!
Boone Marleen
8m
!
! lm
As se
an
De Bond
Dir
k
De Bond
!
!
De Bond De Bond
Ru
dy
!
!
Van De Velde Antoine
Benedictus Gigi
Volle M
aan
Co sy ns
Van Ryckegem Gilbert
Le je
un e
!
Pe te
r dagplaats
Beyts Linda
TR
AAT
! LIJNE
NDRA
Leunens Marc
ho
mie
!
ek
!
G LL E
Hel
CO
Tu ince nter
Bio
Her
!
y
Doolaeghe Francis
ES
TR
!
lyn
Schram Hubert Ce
dric
!
De
De Meyer Patrick
Mo
Ver cr
sse
uys se
Van Torre/Platteeuw
Ge
lman
Dav
id
ert
!
!
!
Boo
I
VL AM IN
ne
Mar
c
Vin cen t
-Pie rre
uc ht B
en ny
AA T
ST ER
!
AIERS
TRAA T
Ja fa rA rg li he m Th ierr
an
G
RE
ST RA
Va n
Re nte
Gal le Je
AT
Va n
KE RKS
Mahmood Afzal Cannoot
GS
TR A
AT
!
Laatst aangepast op 26/11/2013 0
meter 50
Van de 8000m2 Marktruimte wordt slechts 4000m2 effectief gebruikt voor de wekelijkse markt. !
!
!
!
!
Op de Markt zijn nauwelijks bomen aanwezig, op enkele kleine bomen aan ‘t Rooitjen na. De verharding is dominant, ideaal voor auto’s. Na de heraanleg kan hier over groenere alternatieven nagedacht worden. Misschien is Eeklo wel de eerste stad die kiest voor een stadstuin? De enorm grote marktruimte die na de heraanleg beschikbaar is, willen we minstens gedeeltelijk inzetten om een groene publieke ruimte in het hart van de stad toe te voegen. !!
N9 als stedelijke drager
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
Met de heraanleg en de ruimte die daardoor vrijkomt moet een stadstuin van minstens 1000m2 wenselijk zijn op de 8000m2 van de Markt. Deze kan zich bij voorkeur bevinden voor het stadhuis, terwijl de ruimte voor ‘t Rootjen gevrijwaard wordt voor terrassen en verharding voor diverse activiteiten. !
p. 53
!
!
Er wordt bij de herinrichting van de doortocht Markt gelet op het economisch belang en de leefbaarheid. Er wordt dan ook bij de heroriëntering van de ruimtelijke inrichting aandacht besteed aan de bereikbaarheid van alle woningen en handelszaken alsook het behoud van het huidige aantal beschikbare parkeerplaatsen, als minimum, in het bijzonder. De heroriëntering van parkeerplaatsen indien nodig gebeurt in de onmiddellijke omgeving. Dit houdt bv. in dat voor de Markt een aantal opties kunnen onderzocht worden zoals parkeren tussen ‘De Pluim en Boelare’, private opportuniteiten of eventueel ondergronds centrumparkeren, indien dit financieel haalbaar is en ruimtelijk de beste optie zou zijn.
plusofficearchitects
Vergroeningsvisies Marktplein
0. Huidige situatie
Huidige situatie
N9 als stedelijke drager
1. Kerktuin
Visie 1: Kerktuin doortrekken tot achtergevel stadhuis en het Rootjen
p. 54
2. Stadhuis in kerktuin
Visie 2: Kerktuin doortrekken voorbij stadhuis en het Rootjen
plusofficearchitects
3. Terras voor ‘t Rootjen
Visie 3: Kerktuin doortrekken voorbij het stadhuis. Aan het Rootjen wordt een verhard horecaterras voorzien.
N9 als stedelijke drager
4. Markttuin
Visie 4: Tuin doortrekken tot aan de weg. Het marktplein wordt een groene tuin met witte bloemen.
p. 55
5. Markttuin als shared space
Visie 5: Tuin doortrekken over het volledige plein tot aan de Paterskerk.
plusofficearchitects
Voorkeursscenario Voorkeursscenario Markttuin
Kerkbomen als solitairen
Marktplein heraanleggen zoals voorzien in project N9, maar met: - groene stadstuin met zitrand als democratische ruimte - botanische verzameling van (witte bloemdragende) boomsoorten - autoluwe doortocht van het verkeer aan zuidzijde van de promenade, in de schaduwzone van de gebouwen N9 als stedelijke drager
Momenteel zijn achter de kerk al een paar markante bomen aanwezig: een oude treures en een linde die voldoende ruimte heeft om uit te groeien tot een grote solitair.
p. 56
plusofficearchitects
Boomkeuze Markttuin
p. 57
opmerking
bodem
standplaats
december
november
Sophora japonica
oktober
september
augustus
D = droog G = gewoon V = voch.g
juli
standplaats
N9 als stedelijke drager
juni
8-‐12 4-‐5 4-‐5 -‐79 8 10-‐12 10-‐15
mei
10-‐15 6-‐8 10-‐15 12-‐15 8 15 12-‐15
april
Himalayaberk beverboom beverboom zoete kers sierkers valse christusdoorn honingboom
maart
breedte
u.lis 'Doorenbos' kobus salicifolia 'Louisa Fête' avium 'Plena' yedoensis pseudoacacia 'Bessoniana' japonica
Robinia pseudoacacia ‘Bessoniana’
februari
hoogte
Betula Magnolia Magnolia Prunus Prunus Robinia Sophora
januari
Nederlandse naam
Prunus avium ‘Plena’
soort + cul.var
Magnolia kobus
geslacht
Betula utilis ‘Doorenbos’
De ‘tuin’ ter hoogte van belfort en kerk wordt opgevat als een groen-witte tuin. Deze tuin zal bestaan uit een verzameling solitairen. De bomen worden geselecteerd op hun sierwaarde, voornamelijk door witte bloemen of schors, en levensduur. Het is de bedoeling dat ze meer ruimte krijgen en langer mogen uitgroeien. Snoei is enkel nodig om de bomen op te kronen.
G DGV DGV DG GV DG DG
plusofficearchitects
N9 als stedelijke drager
p. 58
plusofficearchitects
3.3 Doorsteek Paterskerk 0. Huidige situatie
- de Paterskerk is weinig zichtbaar vanaf het Marktplein - weinig kwalitatieve aanpalende bebouwing oa. de garage
N9 als stedelijke drager
De ambitie van het bestuur om de Paterskerk en tuin om te vormen tot een uitbreiding van de publieke ruimte van de Markt is lovenswaardig, maar geen evidente opgave. We sommen enkele principes op waarmee rekening dient gehouden te worden bij de opdracht.
1. Aantrekkelijke wachtgevel
+ de schaduw van de afwezige toren schilderen kan een ingreep op korte termijn zijn - beperkte impact - de Paterskerk zelf blijft weinig zichtbaar vanaf het Marktplein
p. 59
2. Toren als kunstproject
+ zichtbaarheid van de Paterskerk neemt toe + opportuniteit voor jonge Eeklose kunstenaars - lange termijn oplossing
3. Driegevelproject
+ nieuw driegevelproject plooit naar binnen - Sloopkosten en vergoeding eigenaars - blijft smalle ruimte, zelfs na afbraak - oorspronkelijke doorgang was niet breder dan de huidige - ook nieuwe wachtgevel moet afgewerkt worden
plusofficearchitects
Paterskerk Eeklo begin 20ste eeuw
Schaduw op wachtgevel
Simon Rodia, Watts Towers
Paterskerk Eeklo vandaag Chiharu Shiota, Londen UK, a room of memory art N9 als stedelijke drager
Richard Pare, Shabolovka Radio Tower
p. 60
plusofficearchitects
Voorkeursscenario
Voorkeursscenario Paterskerk
- Paterskerk omvormen tot overdekte hal - toren als kunstproject toevoegen - achterbouw afbreken ten voordele van grotere tuin naast publieke hal - de doorsteek tussen Markt en Zuidmoerstraat als kwalitatieve zachte verbinding - op lange termijn kan een hoekproject de huidige rijwoningen vervangen
N9 als stedelijke drager
p. 61
plusofficearchitects
N9 als stedelijke drager
p. 62
plusofficearchitects
3.4 Kruispunt ledeganckplaats
0. Huidige situatie
- omvangrijk kruispunt met veel plaats voor de auto - lang afstanden over de oversteekplaatsen
N9 als stedelijke drager
De Ledeganckplaats is een belangrijk onderdeel van de N9 en werd ook in het verleden al herhaaldelijk heringericht met vergaande ingrepen zoals het verplaatsen van het monument. We geven enkele pistes mee die vanuit de beeldkwaliteit van tel zijn.
1. Brede voetpaden
+ bredere stroken voor voetgangers en bomen + kortere oversteekafstanden + Ledeganckplaats kan ook groter worden - beperkt verschil met huidige toestand
p. 63
2. Groenstrook doorgetrokken
+ Publieke groene middenstrook wordt doorgetrokken + korte oversteekafstanden - kruispunt zal breuk zijn in de groene strook
plusofficearchitects
3. Groen rond punt
VOORKEURSSCENARIO MET LEDEGANCKBEELD ALS FOCAAL PUNT + bredere stroken voor voetgangers en bomen + kortere oversteekafstanden + Ledeganckplaats kan ook groter worden + rondpunt geeft voorrang aan fietsers en voetgangers - minder esthetische oplossing N9 als stedelijke drager
p. 64
plusofficearchitects
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 66
plusofficearchitects
4. DWARSSTRATEN en binnengebieden
De dwarsstraten van het centrum zijn erg smal. Reeds vroeg werden ze aangelegd als vlak profiel, op een moment waarop dat nog niet ingeburgerd was. De kleinschalige bestrating in klinkers voegt een extra laag toe aan deze straten op mensenmaat. De uitdaging in de toekomst is vooral om de coherentie en leefkwaliteit te bewaken en naar een eenduidiger materialenpalet te evolueren voor de bestrating. Context
p. 67
plusofficearchitects
Observatie porositeit stadsweefsel
Poreuze bouwblokken laten zachte doorsteken toe
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 68
plusofficearchitects
5
3
6
4
4.1 dwarsstraten Profiel dwarsstraten 1,00
2,50
1,00
7 1,00
1
2
5
7
2,30
Dwarsstraten na
2
5
1
0,50
1
7
6
3
3
6
1
5 7
5
3
6
7
4
3
6
4 0,50
1,00
2,50
1,00
0,50
1
4
6
1 1,00
3
6
4
4
0,50
5
7
2
2,50
1,00
2
Dwarsstraten voor
1,00
2,50
2,30
0,50
2,50
1,00
2,50
1,00 1,00
2,30
2,50
0,50
2,50
1,00 1,00
2,50
1,00
0,50
2,30
0,50
0,50
2,30
0,50 0,50
2,30
0,50
2,50
2,50
5 7
0,50
2,30
0,50
3
6
4
1
5
2,50
7 6
3 4
2,50
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 69
plusofficearchitects
Zuidmoerstraat voor
Zuidmoerstraat na
2 1
5 7 3
6
4 8
0,50 0,50
3,00
2,20
0,30
2 1
5 7 3
6
4 8
0,50
0,50 0,50
Dwarsstraten en binnengebieden
3,00
2,20
0,50
0,30
p. 70
3,00
2,20
0,30
plusofficearchitects
Aanbevelingen
Materialenpalet
Bomen zorgen voor kleur
Voor de bestrating wordt er voorgesteld om verder te werken met de bestaande types bestrating (klinkers) maar wel een kleurenpalet te volgen dat complementair is aan de roodbruine gevels. - grijze betonklinkers - beige asfalt/klinkers - geen rode straten, de (bloesembomen) zorgen voor kleur
Her en der waar de plaats het toelaat worden bloesembomen ingezet om de beeldwaarde van de smalle straten op te krikken.
Dwarsstraten en binnengebieden
- bomen op strategische plaatsen zorgen voor groen en kleur in de straat
p. 71
plusofficearchitects
Geen blokbomen
Niet te dicht bij de gevel
Vaak zijn boomsoorten aangeplant die te groot worden voor de straat, of te dicht bij de woningen zijn aangeplant om uit te kunnen groeien tot volwassen bomen. Daardoor moeten veel bomen gesnoeid worden. Soms worden de bomen gesnoeid hoewel er voldoende ruimte is om ze te laten uitgroeien tot volwassen bomen.
Wat opvalt is het veelvuldige gebruik van haagbeuk als geschoren blok. Dit is zeer arbeidsintensief en voegt slechts weinig groen toe in het straatbeeld. In de smalste straten is vaak helemaal geen groen voorzien. Het is beter om ĂŠĂŠn goed geplaatste boom te planten die kan uitgroeien.
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 72
plusofficearchitects
Beter minder en groter
Schaalfout
De aanplant van bomen beter integreren bij het ontwerpen van straatprofielen bij een heraanleg: beter ĂŠĂŠn rij bomen die kan uitgroeien dan twee rijen die moeten worden bijgesnoeid. Straatbomen zo veel mogelijk in de parkeerstrook voorzien in plaats van op het voetpad.
Dwarsstraten en binnengebieden
De lage blokbomen langs de straat geven geen meerwaarde in deze groene omgeving van hooggroeiende bomen. In een dergelijke groene omgeving is er geen nood aan snoeiintensieve straatbomen.
p. 73
plusofficearchitects
Boomsoort per straatbreedte
Hoekboom = zichtbaarheid
De meeste straten in het centrum zijn smal. De aanplant van bomen is daardoor niet evident, maar zeker niet onmogelijk. Het is vooral belangrijk om bomen van de juiste grootte te zoeken, en daarvoor voldoende ruimte te voorzien.
Dwarsstraten en binnengebieden
In zeer smalle straten, waar het moeilijk is bomen te integreren in het straatprofiel, worden strategische punten gekozen vanwaar de bomen het meest zichtbaar zijn ( in bochten, op kruispunten,...). Hierdoor wordt de visuele impact van elke boom geoptimaliseerd.
p. 74
plusofficearchitects
Bomen in parkeerstrook
Bloesembomen = witgroen Eeklo
In iets bredere straten kunnen aan één zijde, of eventueel zelfs aan twee zijden, iets grotere bomen worden aangeplant, bv in de parkeerstrook. Onderhoud bestaat dan uit het opkronen en eventueel beperkt bijsnoeien aan de gevelzijde. De visuele impact van één boom is groter dan die van verschillende blokjes haagbeuk, er komen parkeerplaatsen vrij en het onderhoud is vele malen kleiner. Dwarsstraten en binnengebieden
In het kader van ‘Eeklo, een groen-wit centrum’ stellen we een aantal soorten en variëteiten van sierkersen, sierappels en sierperen voor, verschillend qua hoogte en groei, zodat bij elke straatbreedte een boom past. Het kiezen van uitsluitend wit bloeiende variëteiten zorgt voor eenheid en ondersteunt het wit-groene kleurenpalet dat voor het centrum van Eeklo wordt vooropgesteld. p. 75
plusofficearchitects
Boomkeuze dwarsstraten
standplaats
D = droog G = gewoon
opmerking
Pyrus calleryana ‘Chanticleer’
bodem
standplaats
december
november
oktober
september
augustus
juli
juni
mei
3,5 3,5-‐4 4,5 4-‐5 4-‐5 3,5-‐4 3-‐4 4-‐5 -‐79 4-‐6 2-‐4 8-‐10 4-‐5 4-‐5 4-‐5 4 8-‐9 3 4-‐6 4-‐5
april
breedte
6-‐7 6-‐8 6-‐8 6-‐8 10-‐15 5-‐6 5-‐6 5-‐6 12-‐15 4-‐6 6 12-‐15 8-‐10 6 10 6 10 9 8-‐12 6-‐8
maart
hoogte
krent krent krent beverboom beverboom sierappel sierappel sierappel zoete kers sierkers sierkers sierkers Europese vogelkers sierkers sierkers sierkers sierpeer sierpeer sierpeer sierpeer
februari
Nederlandse naam
arborea 'Robin Hill' laevis 'Ballerina' laevis 'Cumulus' kobus salicifolia 'Louisa Fête' baccata 'Street Parade' Greenstar' Professor Sprenger' avium 'Plena' gondouinii 'Schnee' incisa 'Louisa Leo' maackii 'Amber Beauty' padus 'Alber.i' Pandora' schmiZi Umineko' calleryana 'Aristocrat' calleryana 'Capitol' calleryana 'Chan.cleer' canescens 'Louisa Link'
januari
soort + cul.var
Amelanchier Amelanchier Amelanchier Magnolia Magnolia Malus Malus Malus Prunus Prunus Prunus Prunus Prunus Prunus Prunus Prunus Pyrus Pyrus Pyrus Pyrus
Dwarsstraten en binnengebieden
Pyrus calleryana ‘Capitol’
Prunus padus ‘Albertii’
geslacht
Amelanchier arborea ‘Robin Hill’ Magnolia kobus
G DGV G DGV DGV DG DG DG DG DG DG DG GV GV GV GV GV GV GV GV p. 76
plusofficearchitects
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 77
plusofficearchitects
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 78
plusofficearchitects
4.2 Nieuwe inbreidingsprojecten
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 79
plusofficearchitects
Toekomstige inbreidingsprojecten
De woonuitbreidingsgebieden gedefinieerd in het gewestplan zijn al behoorlijk aangesneden. De stad Eeklo zet bewust in op inbreidingsprojecten in de reeds bestaande bouwblokken, geleidelijke verdichting of herontwikkelingen van inactieve fabrieksites. Zo kan het rijke landschap rondom het stadscentrum gevrijwaard blijven van de verkavelingsdruk. Een overzicht van enkele van deze toekomstige projecten toont ook duidelijk de inzet op waterinfiltratie. Wadi’s worden op een duurzame manier geïntegreerd in de projecten en het oude Kaaiken wordt terug opengemaakt en hersteld als waterelement.
Dwarsstraten en binnengebieden
Inbreidingsgebied VOLT
Inbreidingsgebied melkfabriek
Uitbreiding Avondzegen en Lange Moeye park
Campus OLV ten Doorn
‘t Kaaiken
Ecowijk Sogeta
p. 80
plusofficearchitects
Grote poreuze bouwblokken met industrieel verleden
Het grote potentieel van inbreidingsprojecten in Eeklo ligt in de grootte van de bouwblokken. Oorspronkelijk was Eeklo een industriĂŤle stad voor textiel en haarsnijderijen. De oude fabriekshallen getuigen hier nog van. We merken vooral in het noorden aan het spoor en in het zuiden aan het Leiken deze grote binnengebieden op.
Poreuze bouwblokken met textielfabriek of haarsnijderij in het binnengebied en arbeidershuisjes errond. Dwarsstraten en binnengebieden
p. 81
Haarsnijderij Enke, 1900 plusofficearchitects
Bosfragmenten in binnengebieden
Zuidkaaibos
bosfragmenten met monumentale solitaire beuk
Dwarsstraten en binnengebieden
Patersbos
bosfragmenten aan de paterskerk en de Waai
p. 82
Kerktuin
Ook aan de kerk vinden we twee monumentale solitaire bomen: - oude treures - linde
plusofficearchitects
Aanbevelingen
Grotere schaal binnenin
Aandacht voor doorsteken
Nieuwe tuin met monumentale bomen
P P Inbreidingsprojecten binnenin de poreuze bouwblokken zijn van een grotere schaal en zorgen voor de verdichting van Eeklo.
Dwarsstraten en binnengebieden
Binnen het inbreidingdsproject moet aandacht zijn voor kwalitatieve zachte doorsteken die Eeklo ook in noord-zuid richting doorwaadbaar maken.
p. 83
P P P
P
Het inbreidingsproject bestaat steeds uit de aanleg van een karakterstieke ‘tuin’, dit kan een sponsbos of botanische tuin zijn met aandacht voor grote boomsoorten die mogen uitgroeien tot monumenten: ‘toekomstbomen’.
plusofficearchitects
P-
Bosfragment > bebouwing = zichtbaarheid
Forse, inheemse bomen
De parken en groenfragmenten in het centrum vallen op: hoge bomen steken boven de lage woningen uit. De visuele impact reikt daardoor verder dan het parkje zelf. Vaak staan er grote, volwassen, markante bomen.
Dwarsstraten en binnengebieden
Terwijl in de straten wordt ingezet op eerder kleine bomen, moet het parkachtige karakter, met bomen van de eerste en tweede grootteorde, worden benadrukt. Het is hier vooral belangrijk om de bestaande bomen te respecteren en de ruimte te geven, en de ingrepen te beperken tot het opfrissen / herontwerpen / functioneel invullen van het grondniveau. p. 84
plusofficearchitects
Meerwaarde voor de buurt
Groendaken en daktuinen
Michel Desvigne, Tokyo JP, daktuin voor Keio universiteit
In de binnengebieden moet gestreefd worden naar extra kwaliteit voor de buurt. Elk inbreidingsproject moet naast de bebouwing ook bestaan uit het aanleggen van een groene publieke tuin en groene groepsparkingen voor de omwonenden.
Dwarsstraten en binnengebieden
Bij deze kwaliteit voor de buurt hoort ook het vergroenen van platte daken, in het bijzonder bij platte daken zichtbaar voor omringende woongelegenheden. Dit kan onder de vorm van extensieve groendaken of intensieve daktuinen. De daktuin zelf kan ook een bijzonder ontwerp zijn. p. 85
plusofficearchitects
Spoorbos als groene drager
Spoorbos uitbreiden met nieuwe tuinen Het Melkerijpad is in de eerste plaats een groene fiets- en voetgangersverbinding. Het eerder extensieve karakter ondersteunt dit. Los van de recreatieve functie fungeert het ook als een groene verbinding door bebouwd gebied voor kleine diersoorten. In de aanpalende groene percelen kunnen waterinfiltratiebekkens worden gegraven voor de opvang van regenwater van nieuwbouwprojecten.
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 86
plusofficearchitects
Aanbevelingen
Extensieve begroeiing
Sponsbos als wadi
Een extensief beheer van grasland kan de biodiversiteit versterken.
Beter ĂŠĂŠn boom die kan uitgroeien dan 5 boompjes die elk jaar moeten worden gesnoeid. De visuele impact is groter, er moeten minder parkeerplaatsen worden geschrapt, het onderhoud wordt beperkt en de plant blijft gezonder.
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 87
plusofficearchitects
Dwarsstraten en binnengebieden
p. 88
plusofficearchitects
5. LANDSCHAPSSTRUCTUREN
Eeklo ligt in het hart van het Meetjesland. Het stadscentrum wordt omringd door kwalitatieve landschapsstructuren. In het noorden vormt het spoorbos de grens van het stadscentrum. In het zuiden treffen we vlakbij het centrum nog een stuk landbouwgrond aan, de Lange Moeyakkers.
Context
p. 89
plusofficearchitects
Landschapsstructuren omarmen Eeklo
p. 90
plusofficearchitects
Centrum van het Meetjesland
Eeklo is de hoofdstad van het Meetjesland, ĂŠĂŠn van de officieel erkende regionale landschappen in Vlaanderen. In het noorden kenmerkt dit landschap zich in een duidelijke noord-zuid structuur van langgerekte bouwlanden omlijnt door sloten. In het zuiden treffen we dan weer een bosrijker gebied aan. Het Leen ten zuiden van Eeklo is een belangrijke landschappelijke figuur.
Landschapsstructuren omarmen Eeklo
p. 91
plusofficearchitects
PROJECT: Wegen en landschap
Van een overwegend oost-westelijke wegenstructuur naar een meer noordwest-zuidoostelijke richting vanaf 1830. In de nabije toekomst wil de stad Eeklo het roer omgooien. Het sluiten van de ringweg moet een heraanleg in het centrum realiseren. Het traject van de ringweg is door het landschap ten zuiden van Eeklo gepland. Een goede integratie in het landschap is uitermate belangrijk.
1777 Ferraris 1830 Leopold I laan 2025 Ring R43 Landschapsstructuren omarmen Eeklo
p. 92
plusofficearchitects
Referenties Deze voorbeeldprojecten garanderen de oversteekbaarheid van een dergelijke autoweg, zowel voor mensen als voor dieren. Een voetgangersbrug of ecoduct kan een echte sculptuur worden in het landschap.
Omgeving, Wuustwezel BE, Ecoduct De Munt
Next architects, Carnisselande NL, The elastic perspective
Beijing CH, Olympic forest park Landschapsstructuren omarmen Eeklo
Grupo Aranea, Alicante ES, El valle trenzado p. 93
plusofficearchitects
PROJECT: Wetlandpark en sponsbossen
Twee landschapsprojecten kunnen gedefinieerd worden: het verder uitbreiden van het sponsbos en een wetlandpark op de Lange Moeyakkers. De landschapsstructuren vormen de noordelijke en zuidelijke grens van Eeklo centrum. Een expliciet project beschermd deze gebeiden tegen de verkavelingsdruk. Bij het Lange Moeyakkerpark moet omgegaan worden met de achterkanten van de Zandstraat. wetlandpark sponsbos grondwaterwinningsgebied
Landschapsstructuren omarmen Eeklo
p. 94
plusofficearchitects
Referenties Hier worden enkele inspiratieprojecten voorgesteld voor wetlandparken en platformen in (spons)bossen. De voorgestelde landschapsprojecten kunnen ook aanleiding geven tot het ontwikkelen van nieuwe woontypologieën zoals ‘wonen in het park’.
51N4E, Zoersel BE, Huis aan ‘t Laar
Turenscape, Shanghai CN, Houtan Park Estudio babo, Villa la Angostura AR, CLF houses
Turenscape, Haerbin city CN, Qunli stormwaterpark
Vandehoek Kromwijk, Antwerpen BE, Park Spoor noord Holmebakk, NO, Sohlbergplassen viewpoint Landschapsstructuren omarmen Eeklo
p. 95
Substance, Dzintaru Mezaparks plusofficearchitects
Landschapsstructuren omarmen Eeklo
p. 96
plusofficearchitects
Eindtekening landschapsvisie
E B
B A C D
A. Centrumas - transparante gleditsia B. Centrumstraten - forse laanbomen
B F
C. Smalle straten - bloesembomen vooral op de hoeken D. Binnengebieden - bosfragmenten versterken en planten van solitairen E. Spoorbos - sponsbos uitbreiden bij inbreidingsgebieden F. Lange Moeyakker - wetlandpark
Landschapsstructuren omarmen Eeklo
p. 97
plusofficearchitects
Landschapsstructuren omarmen Eeklo
p. 98
plusofficearchitects
6. Krachtlijnen beeldkwaliteitsplan
Krachtlijnen
p. 99
plusofficearchitects
Krachtlijnen
p. 100
plusofficearchitects
1. Groen Eeklo’s centrum
2. Bloesembomen langs wegen
3. Slimme waterberging
Terugbrengen van Eeklo’s natuurlijke conditie als verspreid (eiken)boslandschap door vergroening van het centrum. De huidige ontwerpopgave voor de stadspromenade is een kans om te breken met de huidige verharding en opnieuw bomen en groen in het centrum te introduceren.
Bloesemende bomen transformeren de smallere woonstraten in een aangename leefomgeving. Bovendien plaatst deze ingreep Eeklo op de kaart als groen- en bloemenstad.
Eeklo’s natuurlijke topografie zorgt voor weinig waterproblemen in het centrum zelf. Maar de omliggende waterzieke gronden kunnen moeilijk al het afstroomwater slikken. Een slim watersysteem in de vorm van sponsbossen (bijvoorbeeld aan het spoor) houdt het water vast op hogere gronden en zorgt voor een geleidelijke vrijgave van grondwater. Hierdoor worden piekmomenten van regenval gespreid over de tijd.
Krachtlijnen
p. 101
plusofficearchitects
4. Brede voetgangerboulevard
5. Gedeelde straatruimte
6. Witte centrumas
Heraanleggen van het verkeer ter hoogte van de Markt neemt heel wat verkeersdruk weg van de stadspromenade. De brede voetgangersruimte vraagt om tal van functies zoals groenruimte, zitruimte, horecaterrassen, speelruimte voor de kinderen, een kerstmarkt, parkeerruimte, ...
In de smallere dwarsstraten kan een gedeelde straatruimte meer plaats geven aan de zachte weggebruikers en tegelijkertijd het gemotoriseerde verkeer vertragen.
De centrumas van Eeklo was oorspronkelijk volledig wit bepleisterd. Doorheen de jaren werden nieuwe projecten gerealiseerd en geraakte deze eenheid in kleur zoek. Een herintroductie van witte/beige/grijze tinten kan dit versnipperd beeld herstellen.
Krachtlijnen
p. 102
plusofficearchitects
7. Aandacht voor zachte doorsteken
8. Kleine korrelprojecten
9. Interessante groepswoningprojecten
In het poreuze weefsel van Eeklo moet speciale aandacht gaan naar de vormgeving van de zachte doorsteken. Driegevelprojecten of hoge duidelijke openingen in de gevelwand markeren de doorsteken.
Nieuwe projecten moeten op maat van Eeklo ontworpen worden. Hierbij mag de gemiddelde gevelbreedte niet overschreden worden.
Groepswoningprojecten leveren een compact antwoord op de vraag naar huisvesting. Interessante relaties tussen de wooneenheden zorgt voor dynamiek in het bouwvolume. Zo kan een renovatie van een oude burgerwoning met een hedendaagse nieuwbouwuitbreiding een interessante gestapelde woning vormen met ge誰ntegreerde terrassen.
Krachtlijnen
p. 103
plusofficearchitects
10. Inbreiding met industrieel karakter
11. Bomen laten uitgroeien
12. Liever minder maar grotere bomen
De binnengebieden van de poreuze bouwblokken waren oorspronkelijk eigendom van de talrijke textielfabrieken in Eeklo. Met het verdwijnen van deze nijverheid kwamen vele industriële relicten leeg te staan en geraakten in verval. Deze omvangrijke binnengebieden zijn een kans bij uitstek om grote inbreidingsprojecten te realiseren. Aandacht moet gaan naar de vormgeving en de oorspronkelijke industriële activiteit (sheddaken, industrieel grid).
De boomsoorten en inplanting moeten zo gekozen worden dat de bomen kunnen uitgroeien en de snoeiarbeid beperkt is. Het inplanten van de bomen in de parkeerstrook plaatst de bomen verder van de gevels wat beter is voor het welzijn van de boom. Een grotere kruin geeft ook een maximaler effect aan het groene karakter van de straat.
Voor het hele centrum maar in het bijzonder voor de smalle straten is het beter te kiezen voor één juist geplaatste boom dan voor tien blokgeschoren boompjes op een rij. Zo heeft een grotere boom op de hoek van de straat een maximaal effect voor alle straten die erop uitkomen.
Krachtlijnen
p. 104
plusofficearchitects
Krachtlijnen
p. 105
plusofficearchitects
Luchtfoto Eeklo-centrum, omstreeks 2000
7. Aanbevelingen RUP voor Eeklo-centrum
Tijdens de opmaak van het beeldkwaliteitsplan werden al enkele thema’s onderzocht als voorstudie voor het hieropvolgende RUP voor de centrumas: bouwhoogte, bouwbreedte, parkeeropties, geveltuintjes, verlichting, ... Deze principes worden als aanbevelingen voor het RUP aangereikt. Belangrijk wordt de vraag ‘hoe te bouwen in het centrum?’. Aanbevelingen RUP
p. 107
plusofficearchitects
Aanbevelingen RUP
p. 108
plusofficearchitects
Harmonieregel
Er zijn enkele projecten gepland voor de nabije toekomst. Deze kunnen als strategische impuls werken voor het gebied. Met het oog hierop worden specifieke voorschriften opgesteld, oa. zone voor maatschappelijke functies – gemengd project (Ma2) en de bouwblokken met overdruk bouwblokproject en binnengebied. Ook het onteigeningsplan en het voorkooprecht is met die doelstelling opgenomen in het RUP.
3 Toelichting algemene voorschriften Voor het gebied gelden enkele algemene voorschriften. Ze zijn voor alle bestemmingszones geldig.
3.1 Harmonieregel en referentiebeeld Hoe het uiterlijk van het gebouw eruit moet zien en welk volume men mag bouwen, wordt bepaald door de harmonieregel. Het bouwvolume, de positie van het gebouw, de voorgevel en achtergevelbouwlijn, de bouwdiepte, de bouwhoogte, de gevelopbouw en gevelgeleding, de dakvorm, de uitsprongen en insprongen, moeten in harmonie zijn met het referentiebeeld. Kortom de hoofdkenmerken van het gebouw moeten in harmonie zijn met het referentiebeeld. Dit referentiebeeld wordt gevormd door de buitenkant van de gebouwde omgeving en bestaat uit de gebouwen welke inzake harmonische samenhang het talrijkst zijn. Dit referentiebeeld is afhankelijk van de context, het kan gaan over één kant van de straat, van straathoek tot straathoek, het kan gaan over een hele straat of een gebied. Harmonie met de omgeving en het referentiebeeld begint met voldoende kennis van de ruimtelijke kenmerken van de omgeving. Deze kennis dient ingezet te worden opdat het op te richten of te verbouwen gebouw op doelbewuste en gemotiveerde wijze een relatie aangaat met de omgeving.
Bron: Harmonieregel Antwerpen, RUP binnenstad, 2012, www.antwerpen.be
Aanbevelingen RUP
p. 109
plusofficearchitects
Bouwvolume/ bouwbreedte
22.5m
6m 7.5m
9m
De meest voorkomende gevelbreedte bedraagt tussen de 6 en 9 meter. Nieuwbouwprojecten moeten deze gevelbreedte respecteren door middel van materiaalkeuze, gevelritmes en openingen.
De Vylder Vinck Tailleu, Antwerpen BE, Twee triplexwoningen
A33, Leuven BE, Barbarahof
Mys Bomans, Antwerpen BE, groepswoning Keistraat
Aanbevelingen RUP
p. 110
plusofficearchitects
22.5m
6m 7.5m
9m
Doorsteek
Geen lage onderdoorgang
Hoge onderdoorgang om het publieke karakter te garanderen. Puls architecten, Antwerpen BE, drei heeren
w = 3/4 H D < 2H
De Zwarte Hond, Gorinchem NL, Doorsteek woningen Courtine Den Haan
45째 rootjen
markt
Doorsteek Een onderbreking van de bebouwing duidt de doorsteek aan. Aanbevelingen RUP
bin
Groene doorsteek, Groningen NL
Een achteruitstaande woning met voortuin markeert de zachte doorsteek. p. 111
plusofficearchitects
Aansluiting
Mansardedak creĂŤert subtiele verhoging
Aansluiting op twee niveaus Aanbevelingen RUP
Puntgevel creĂŤert subtiele verhoging en doorbreekt lineariteit
Puntgevel lost aansluiting van twee niveaus op p. 112
Mansardedak geeft aansluiting op twee niveaus
Geen aansluiting plusofficearchitects
Gevelopbouw - gevelgeleding
45째 markt
binnengebied
Atelier Vens Vanbelle, Gent BE, groepswoning gewad
Verticale raampartijen zijn kenmerkend voor Eeklo. Maar ook de horizontaliteit is van belang. Speciale aandacht moet gaan naar de verhoudingen van de gevelopeningen en de raamverdelingen conform het referentiebeeld van de straat. Cuypers Q, Antwerpen BE, woning LVB De Gouden Liniaal, Antwerpen BE, woning Lange Beeldekensstraat
Aanbevelingen RUP
p. 113
plusofficearchitects
Dakvormen In het binnengebied
Aan de straat
Klassiek zadeldak
Zadeldak met puntgevel
Terugspringende extra bouwlaag met zadeldak
Mansarde dak
Gedraaid zadeldak met puntgevel werking
Combinatie van gedraaide zadeldaken
Sheddaken voor het binnengebied of voor renovatie van fabrieksrelicten
Volt architecten, Ronse BE, Lofts Rodebroek
60% (>35°) 40% De voorkeur voor de dakvorm is een traditioneel zadeldak. Afwijkingen hiervan zoals een mansardedak of gedraaid zadeldak als puntgevel zijn toegelaten. Voor inbreidingsprojecten in het binnengebied kan teruggegrepen worden op industriÍle architectuurtaal van sheddaken. Tony Fretton architects, Den Helder Aanbevelingen RUP
p. 114
Nu architectuuratelier, Gent BE, woning Bomastraat plusofficearchitects
Uitsprongen - insprongen
22.5m
Erker met puntgevel.
Klassieke erker
9m
Hedendaagse erker
Eeklo, woning K. Albertstraat
Achteruitstaande voordeur
6m 7.5m
Cuypers Q, Antwerpen BE
Uitsparing voor terras aan de straatkant
Max. 1/2 van de gevelbreedte Uitsprongen en insprongen geven dynamiek aan het straatbeeld en doorbreken de lineariteit. Vlakke gevels zijn niet eigen aan Eeklo. Kijk maar naar de vele insprongen en uitsprongen in de klassieke panden met vele ornamenten. Aanbevelingen RUP
45° straat
binnengebied
Marie JosĂŠ Van Hee, Opwijk BE, woning Van Aelten Oosterlinck
p. 115
plusofficearchitects
rootjen
straat
binnengebied
straat
straat
binnengebiedstraat
straat binnengebied
Parkeeropties
straat
P P
P
P
P P
P P
P parkeerboxen in het P Geen P P P binnengebied P
P P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
P
Bij voorkeur ondergronds parkeren
P
PP
P
Parkeren kan georganiseerd op straat tussen bomen
P-
P
P
Groene groepsparking
P
Parkeren in de straat.
P
P P
P
P P
P-
P
P
P P
P
P
P P P P P P P P P P
P
P P
P
P
P P
P
P
P
Groene groepsparking in het binnengebied
Aanbevelingen RUP
Garagepoort met bovenlicht voor een kwalitatieve ruimte
p. 116
Buurtplein met bomen en groepsparkeren.
plusofficearchitects
Hoogte benedenverdieping
Kerkstraat, hoge ramen met bovenlicht
In de smalle straten moet bijzondere aandacht gaan naar de hoogte van de ramen op de benedenverdieping. Hogere ramen en bovenlichten boven de deur en garage zorgen voor meer inval van natuurlijk licht. Dit verhoogt aanzienlijk de leefkwaliteit van kleine woningen. Aanbevelingen RUP
Cuypers Q, Antwerpen BE, woning LVB
p. 117
plusofficearchitects
Geveltuintjes
Geveltuintje in volle bloei
≤30cm ≥150cm ≥30cm
Geveltuintjes kunnen een positieve bijdrage leveren in de beeldkwaliteit van Groenwit Eeklo. Het bestuur zet al geruime tijd in op de aanleg van geveltuintjes, bijvoorbeeld in de wijk Rozen. Bovenstaande tekening is gebaseerd op het ‘Stedelijke reglement betreffende de aanleg van geveltuintjes’. Aanbevelingen RUP
Smalle groene straat met geveltuintjes. Door de asymmetrisch geplaatste weg kunnen ook bomen worden toegevoegd in het straatbeeld.
p. 118
plusofficearchitects
Gevelrenovatie winkels
+ 4.00
+ 4.00
+ 3.00
+ 3.00
2.20 A B C D E F G H I J KA B C D E F A G BH C I J D KE F+ G H I J K
+ 0.00 MIN. 60CM
MIN. 60CMMIN. 60CMMIN. 60CM
MIN. 60CM
+ 4.00
+ 3.60
+ 3.60
MAX. 50CM
+ 3.00
A B C D E F G H I J KA B CA DB E C F D G E H F IG J HK I J + 3K.00
+ 3.00
+ 3.00
+ 2.20
+ 2.20
+ 2.20
+ 2.20+ 2.20
+ 2.20
.20 + + 22.20
+ 0.00
+ 0.00
+ 0.00
+ 0.00+ 0.00
+ 0.00
+ + 00.00 .00
MIN. 60CM
MIN. 60CM
gebouw staat op de grond met integratie banner in glasvlak
MIN. 60CMMIN. MIN. 60CM 60CM
+ 3.60 + 3.00
+ 3.00
+ 3.00
MIN. 60CM MIN. 60CM
Er is veel willekeur in de reclamepanelen.
gebouw staat op de grond met losse letters op gevelsteen
Voor de renovatie van winkelpanden worden in het bijzonder enkele (reclame)principes voorgesteld, o.a. de maximale hoogte van etalages op de benedenverdieping, de maximale dimensie van banners, de maximale uitsprong van panelen etc. worden vastgelegd. Aanbevelingen RUP
MAX. 50CM
MAX. 50CM
Hierdoor oogt het straatbeeld chaotisch en komen de (historische) panden minder tot hun recht. p. 119
plusofficearchitects
Bestaande verlichtingstoestellen
Markt
Voor de Markt en de heraangelegde centrumstraten werd reeds een coherente verlichting toegepast. In de smalle dwarsstraten en de Molenstraat vinden we een willekeurig palet straatverlichting. In de visie van het BKP kan de Markt een andersoortige verlichting hebben, terwijl de overige straten coherente armaturen hebben. Aanbevelingen RUP
Markt
N9
Boelare
Koning Albertstraat
Molenstraat
Jeugdhuis
Kerkstraat
Collegestraat
p. 120
plusofficearchitects
Verlichtingsconcept
b.
a.
c.
a. palen met verschillende lichtpunten b. gevellichten voor verlichten publieke ruimte c. spots op grond voor monumenten
Vandaag is de openbare verlichting vooral op de rijweg gericht. Na de heraanleg zal de openbare ruimte belangrijker worden. Hiervoor is een ander soort verlichting nodig. Het aantal palen kan beperkt worden door meerdere lichtpunten op ĂŠĂŠn paal te combineren en ook de gevels in te zetten als lichtdragers.
Parameters Eandis - kleur lichtbron: champagnewit 2800-3200K - hoogte verlichting: 5 Ă 6,30m - kleur armatuur: zilvergrijs voor N9 en Markt, beige/grijs voor andere straten - opwaartse straling beperkt: G2 bron: Eandis, Masterplan OV - Technische fiches referentie palen met verschillende lichtpunten
Aanbevelingen RUP
p. 121
plusofficearchitects
Verlichting N9
60°
60° 60°
Voor de verlichting van de N9 willen we met zo min mogelijk palen een zo maximaal mogelijke ruimte verlichten. Dit kan door meerdere lichtpunten op één paal te groeperen. Hierbij moet speciale aandacht besteed worden aan de hoogte en positionering van de lichtbronnen. De lichtbron op de weg houden we zoals Eandis voorschrijft op 6,3m hoogte. De andere lichtbronnen, aan de kant van de groepen gleditsia’s, positioneren we lager zodat de kruin van de bomen geen licht tegenhoudt. De gleditsia heeft namelijk een slanke stam waar de verlichting gemakkelijk tussendoor kan. Wel is het verstandig de bomen verder uit elkaar te planten op de plaats waar er een verlichtingspaal komt te staan. Op deze manier verhinderen de bomen ook als ze nog jong zijn de lichttoetreding op de publieke ruimte niet.
Aanbevelingen RUP
4,80
2,50
1,70
2,50
1,70
6,50
10,00
Principe snede met verlichtingshoek 60°
oppassen voor schaduw door de kruinen van jonge bomen
p. 122
bomen verder uit elkaar planten bij een verlichtingselement zodat voldoende verlichting tijdens de groei plusofficearchitects
Referenties
Hergebruik van de bestaande verlichting
Of één familie geclusterde spots
In de eerste plaats kan de huidige verlichting hergebruikt worden. In de centrumstraten treffen we namelijk al één duidelijke familie van verlichtingsarmaturen aan met verschillende variaties: enkelzijdige of dubbelzijdige verlichting al dan niet op verschillende hoogtes. Hergebruik kan een duurzame strategie zijn om deze eerdere investering niet teniet te doen.
Aanbevelingen RUP
Indien de stad Eeklo nieuwe verlichtingselementen wenst, kan gekozen worden voor meer gespecialiseerde verlichtingstechnieken voor openbare ruimte. Hier zijn verschillende varianten te bedenken van meerdere spots op één paal. Belangrijk is dat alle verlichting (palen, gevelverlichting,...) in het centrum van dezelfde familie is.
p. 123
plusofficearchitects
Verlichting Markttuin
In de Markttuin worden de botanische bomen langs onder verlicht
een tuinfeest in de Markttuin
Op de Markt kan gekozen worden voor meer bijzondere en esthetische verlichting. In de Markttuin zelf worden enkel de solitaire bomen verlicht. Deze opwaartse verlichting geeft een feeĂŤrieke sfeer en plaatst de botanische selectie letterlijk in de spotlights. Deze ruimte nodigt ook uit voor allerlei evenementen zoals een tuinfeest of stadsbarbecue. Voor het verharde deel van de Markt moet onderzocht worden of verlichtingspalen met spots wel noodzakelijk zijn. Verlichtingspunten op de omringende gevels en het uitlichten van erfgoedpanden is misschien al voldoende. Zoniet kunnen aan de rand van het plein extra masten voorzien worden. Aanbevelingen RUP
p. 124
plusofficearchitects
Aanbevelingen RUP
p. 125
plusofficearchitects
Aanbevelingen RUP
p. 126
plusofficearchitects
8. evaluatie van voorbeeldprojecten en handhavingsbeleid
Het beeldkwaliteitsplan creĂŤert een reeks spelregels en doelstellingen waaraan toekomstige projecten moeten voldoen. EĂŠn van de belangrijkste punten is het inpassen in de context. Een toets hieraan kan gebeuren door het inplakken van het project in de gevelstrips. In het volgende hoofdstuk worden enkele recente projecten en ontwerpen getoetst aan het beeldkwaliteitsplan. Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
p. 127
plusofficearchitects
Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
p. 128
plusofficearchitects
Evaluatie: Project Volt Markt
45째 straat
Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
p. 129
binnengebied
- kleur + materiaal - gevelbreedte / doorsteek + bouwhoogte + aansluiting - gevelgeleding + dakvorm / uit/insprongen / parking
plusofficearchitects
Evaluatie: Nieuwbouw Kerkstraat
+ kleur + materiaal + gevelbreedte + bouwhoogte + aansluiting - gevelgeleding + dakvorm - parking Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
+ kleur + materiaal + gevelbreedte - bouwhoogte - aansluiting - gevelgeleding + dakvorm -parking
+ kleur + materiaal + gevelbreedte + doorsteek - bouwhoogte - aansluiting - gevelgeleding + dakvorm p. 130
+ kleur + materiaal + gevelbreedte + bouwhoogte + aansluiting + gevelgeleding + dakvorm plusofficearchitects
- kleur - materiaal - gevelbreedte - bouwhoogte - aansluiting - gevelgeleding - dakvorm Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
+ kleur + materiaal + gevelbreedte + bouwhoogte + aansluiting + gevelgeleding + dakvorm
+ kleur + materiaal + gevelbreedte - bouwhoogte - aansluiting - gevelgeleding + dakvorm - uit/insprongen p. 131
plusofficearchitects
Evaluatie: Project Volt Kerkstraat
+ kleur + materiaal - gevelbreedte - doorsteek - bouwhoogte + aansluiting + gevelgeleding + dakvorm - parking
Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
p. 132
plusofficearchitects
Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
p. 133
plusofficearchitects
Conclusie evaluaties
BKP = Spelregels
RUP = Gabariet
- in het beeldkwaliteitsplan worden de principes duidelijk - een reeks spelregels over ritme, kleur, dakvorm, gevelgeleding,... maakt architectuurprojecten mogelijk binnen en buiten het beschermde stadsgezicht - aan de hand van het BKP kan een beoordelingssysteem/ puntensysteem opgesteld worden - een deel van dit beoordelingssysteem bestaat erin nieuwe projecten te laten invoegen in de fotomontages van de gevels of bij elke bouwaanvraag een gevelstrip te laten maken van 5 woningen links en rechts van het project
- in het RUP worden de spelregels voor de hoofdstraten vertaald in specifieke regels met betrekking tot bouwhoogte, gevelgeleding, gevelbreedte, ...
Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
p. 134
plusofficearchitects
?
BKP brochure
bouwer
M
RO
einddocument BKP
Handhavingsbeleid
C
stadsdiensten
Het afdwingbaar maken van de visies in het BKP is een terechte bezorgdheid en is natuurlijk niet met een enkel systeem op te lossen. Er is op verschillende niveaus een strategie nodig:
ontwerp
1. duidelijke visie meegeven aan geïnteresseerden vóór aankoop van een perceel bv. in de vorm van een brochure
kwaliteitskamer
2. afspraken die in de eigendomsakte vervat liggen met betrekking tot het navolgen van het BKP
+ herwerking ontwerp
3. de kwaliteitscontrole door een kwaliteitskamer tijdens het ontwerpproces (vóór bouwaanvraag)
vergunningen
!
4. krachtdadig vergunningenbeleid 5. bouwcontrole door de vergunningsverlenende overheid tijdens de werken
bouwcontrole
6. handhavingsbeleid bij overtredingen na ingebruikname
! handhavingsbeleid / sancties
Evaluatie voorbeeldprojecten en handhaving
p. 135
plusofficearchitects
Participatiewandeling
p. 136
plusofficearchitects
9. Participatiewandeling
Op dinsdag 24 juni 2014 organiseerde het stadsbestuur van Eeklo samen met plusofficearchitects een participatiewandeling met de bewoners. Enkele hoofdprincipes van het beeldkwaliteitsplan worden op een toegankelijke manier voorgesteld en de mening van de bewoners wordt gevraagd. In dit hoofdstuk wordt het verslag van de wandeling toegelicht alsook enkele sfeerfotoâ&#x20AC;&#x2122;s van het evenement. Participatiewandeling
p. 137
plusofficearchitects
Participatiewandeling 24/06/2014 Doel: De bewoners laten kennismaken met het doel van het beeldkwaliteitsplan (BKP) voor het centrum van Eeklo. Anderzijds willen we dit moment ook inzetten om informatie te krijgen van de bewoners zelf: wat vinden zij belangrijk? Hoe staan zij tegenover erfgoed, de kleur van het centrum, de schaal van nieuwbouwprojecten,...? Welke knelpunten en kansen signaleren ze? Plusofficearchitects legt ook hun eerste bevindingen uit. De route: We starten de wandeling aan het stadhuis van Eeklo. Van daaruit volgen we een traject langs verschillende punten waar we even halt houden. Het exacte traject van deze tocht is in bijlage te vinden.
7
4 7
START, stadhuis (19u30) Bob verw足elkomt de participanten en licht het doel van het BKP kort toe: Welk beeld willen we? Wat doen we met de open ruimte? Hoe kunnen we daar kwaliteit in brengen? Er wordt verder gekeken dan het individuele gebouw om een beeld te bepalen van hoe de stad er binnen 20 jaar moet uitzien. Dirk legt uit dat we ons in een beschermd stadsgezicht bevinden. In de jaren 80 waren de beschermingsregels heel soepel waardoor vele waardevolle historische panden in het centrum verdwenen zijn. Het gevolg was een verstrenging van de regels ten koste van de bouwdynamiek. Het doel van het BKP is om deze regels opnieuw te versoepelen met duidelijke spelregels. Plusofficearchitects legt uit dat Eeklo oorspronkelijk een wit centrum had. De bakstenen gevel van het stadhuis is in de jaren 30 toegevoegd. Het gewenste kleurenpalet wordt voorgesteld: een lichter palet voor de centrumas en Participatiewandeling
5
6
3
1 2
p. 138
plusofficearchitects
een bruiner palet voor de woonstraten rondom. Ook witte bloemen op het Marktplein dragen bij aan dit lichter beeld. EĂŠn van de bewoners merkt op dat wit ook slechts een momentopname is. Het Marktplein is nu volledig verhard. Plusofficearchitects ziet potentieel in groenaanleg met zitrand (bv. aan Stadshal Gent) als democratische verblijfsruimte zonder verplichte consumptie. Met de bewoners wordt besloten dat het beeld niet alleen visueel is, ook geluid, zonwering, materiaalkeuze, geur en wind dragen bij tot de kwaliteit van de leefomgeving. De mogelijkheid om beschut op het plein te zitten is welkom (zon, regen) de huidige bank laat dat niet toe. De akoestische druk van het verkeer maakt verblijven of een markt houden op het plein niet erg aangenaam. HALTE, N9 - Vredegerecht Plusofficearchitects legt uit dat de N9 een zeer breed straatprofiel heeft, maar liefst 6 stroken voor de auto. Bij de geplande knip komt er veel ruimte vrij die nieuwe functies nodig heeft. Groenaanleg met bomengroepen en waterinfiltratie, speelpleinen, terrassen, (kerst)markt, parkeren,... zijn enkele functies die de N9 kunnen opladen en voetgangersvriendelijker maken. De twee rijstroken die overblijven kunnen ofwel in een verkeersremmend zigzag profiel of in een rechte strook in de schaduwzijde uitgevoerd worden. Enkele bewoners vinden de rechte lijnen en gevels een uniek aspect in Eeklo, anderen vinden een recht wegprofiel saai en verkiezen de zigzagbeweging. De oversteekbaarheid is zeker een aandachtspunt samen met het inzetten op fietsgebruik. Participatiewandeling
p. 139
plusofficearchitects
HALTE, Raamstraat Plusoffice vertelt dat rond het spoor en het Leiken de textielindustrie zich vestigde in de 19de eeuw. Rond deze fabrieken werden veel arbeidershuisjes gebouwd. Dit is de reden voor Eeklo’s kleinschalige en smalle woonstraten rond de centrumas (N9). Eeklo is één van de eerste steden om smalle straten naar één niveau te brengen. Dit principe van shared space verbreedt de plek voor de zachte weggebruiker en remt het verkeer af. Slanke bloesembomen zorgen voor een aangenaam leefklimaat van seizoen tot seizoen. Bovendien is één niveau ook toegankelijker voor mindervalide mensen. Ook het materialenpalet is hier belangrijk. Verkiezen de bewoners van Eeklo een kleurrijk palet of niet? Het is best om voor eenzelfde aanpak te kiezen in de centrumwoonstraten. Gedeelde ruimte laat toe dat voetgangers meer plaats krijgen. HALTE, Kerkstraat Plusofficearchitects analyseert kort enkele nieuwbouwprojecten in de Kerkstraat samen met de bewoners. De faiencetegels zijn beeldbepalend voor Eeklo, maar niet iedereen vindt dit mooi. Het beeldkwaliteitsplan zal een aanstiplijst voorbereiden die de beeldwaarde in de straat behoudt maar ook enkele vrijheden creëert, bijvoorbeeld een schuine kroonlijst kan als materiaal, kleur en het ritme van de ramen passen in het straatbeeld. Plusofficearchitects stelt de vraag of iedereen zijn eigen baksteen mag kiezen? Het is een uitdrukking van de eigen Participatiewandeling
p. 140
plusofficearchitects
identiteit naar de buitenwereld maar het is ook het meest publieke deel van je woning die je zelf als bewoner het minste ziet. Bij het inbreidingsproject aan de Melkerij duidt Plusofficearchitects op het feit dat architectuur geïnspireerd moet zijn op de omgeving. Het hoger volume van de nieuwbouw gaat een dialoog aan met de historische industriële toren van de melkerij. Garagepoorten in de gevel zijn niet overal wenselijk, ook voordeuren en andere programma’s zijn nodig voor het levendige straatbeeld. HALTE, Inbreiding Boelare Dirk legt uit dat de intercommunale hierover een workshop heeft georganiseerd met Veneco. Er werd onderzoek gedaan naar het samenbrengen van wonen met kleinschalige activiteiten (bv. een computerbedrijf). De doorwaadbaarheid van de site en het uitbreiden van de publieke ruimten zijn enkele krachtlijnen voor het masterplan. De bewoners halen aan dat het belangrijk is om met de eigenaars te spreken over wat haalbaar is. Dit om procedures op hoger niveau te vermijden. Want als zij die willen investeren het niet zien zitten dan komt er ook geen nieuw beeld. Het is ook belangrijk dat de promotor inziet dat een lagere woondichtheid meer kwalitatief kan zijn.
Participatiewandeling
p. 141
plusofficearchitects
HALTE, Boelare Plusofficearchitects legt uit dat Boelare een gewestweg is en beheerd wordt door Vlaanderen. Eeklo zelf kan Boelare dus niet zomaar heraanleggen. Bovendien is de straat onlangs vernieuwd maar bomen in het straatbeeld zijn vergeten. Plusofficearchitects stelt een tijdelijke oplossing voor geïnspireerd op Park(ing) Day in New York. Hierbij worden paletten en bloembakken gebruikt om tijdelijke groene terrassen te creëren op enkele parkeerplaatsen. De bewoners halen hier terecht het gevaar aan van barrières voor rolstoelgebruikers. Duidelijke regels moeten voldoende voetpad vrijwaren. De bewoners voegen ook toe dat er momenteel te weinig terrassen in Eeklo zijn op zonnige dagen. Het parkeren in de binnengebieden wordt door de bewoners in vraag gesteld, aangezien dit leidt tot belasting van de kleine straten. De bewoners stellen alternatieve plekken voor zoals parking sporthal beter ontsluiten, de site van de rijkswachtkazerne, parkeergebouwen aan de grote straten, parkeerpolen aan de rand van het centrum voor inwoners van de omliggende gemeenten die in Eeklo komen winkelen.
Markt. De Paterskerk wordt herbestemd en er komt een doorsteek naar de Zuidmoerstraat. Een kunstproject voor de verdwenen toren kan de Paterskerk terug een gezicht geven aan de Markt. Het beeldkwaliteitsplan zal een reeks duidelijke spelregels definiëren die als onderlaag dienen voor privaat initiatief. Het doel van het BKP is ook om de strenge beschermingsregels in het stadsgezicht te versoepelen. In de jaren 80 zijn veel beschermde gebouwen afgebroken (vb. De Gouden Leeuw), dat zou vandaag niet meer kunnen. Het BKP zal een puntensysteem ontwikkelen om terug meer dynamiek in het bouwwezen te brengen, mits bewaken van de kwaliteit en inpassing in de omgeving. Het is belangrijk om voldoende te praten met inwoners, handelaars, eigenaars en projectontwikkelaars.
DISCUSSIE Wat is de identiteit van Eeklo? De bewoners halen volgende elementen aan: neogotiek, meer groene assen (eiken-loo), de majestueuze hoofdweg en kleine dwarsstraatjes, de kerk en de Markt, de site van de psychiatrie,... Hoe ga je om met de Markt en de doortocht? De bewoners zien potentieel in meer groenruimte. Ook de schreeuwerige reclame van de ketens moet aangepakt worden. Dirk voegt toe dat ook de Paterskerk betrokken zal worden bij de Participatiewandeling
p. 142
plusofficearchitects
Participatiewandeling
p. 143
plusofficearchitects
Aanbevelingen RUP
p. 144
Maquette voorstel â&#x20AC;&#x2DC;interactieve leefstraatâ&#x20AC;&#x2122; voor het centrum van Strombeek-Bever door Atelier Starzak Strebicki.
plusofficearchitects
In afwachting
De opmaak van een RUP vergt nog een lange opmaakperiode. Dit wil niet zeggen dat de visie voorgesteld in het BKP Groen wit Eeklo stil moet staan. In afwachting van het RUP en de daaropvolgende ontwikkelingen kunnen nu al vergroeningsinterventies opgestart worden. Deze zullen eerder tijdelijk van aard zijn, maar hebben wel het potentieel om buurtversterkende participatie activiteiten te worden die de bewoners tegelijk warm maakt voor de nieuwe visie voor het stadscentrum. Naast Park(ing)-day in New York, zoals eerder aangehaald, vinden we ook dichterbij huis een ander voorbeeld van tijdelijke straatinterventies terug. Atelier Starzak Strebicki, een Pools architectenbureau, won in 2012 de Open Oproep voor het opmaken van een structuurvisie / masterplan voor het centrum van Strombeek-Bever, Grimbergen. In afwachting van de concretisering van het masterplan werd in 2013 alvast een particiaptietraject uitgestippeld waaraan de inwoners actief konden deelnemen. Laura Muyldermans van het ontwerpbureau Starzak Strebicki bouwde samen met De Bende, een collectief uit Nederland, drie platformen in de Villegas de Clercampsstraat. Ook creĂŤerden ze enkele kijkgaten in een gesloten muur. Een mooi landschap en een koeweide werden onthuld.
Kijkgaten. De link tussen stad en landschap wordt belemmerd door een muur. In Strombeek-Bever verbergt deze een koeweide. Aanbevelingen RUP
p. 145
plusofficearchitects
In totaal werden er drie platformen gerealiseerd met allerlei goedkope materialen zoals houten paletten en bakstenen. Hiervoor staken ook de schoolkinderen en enkele bewoners zelf de handen uit de mouwen. Ze bouwden een speelplatform als voorplein voor de school en een bakstenen tapijt voor optredens van theatergezelschappen of muzikanten of zelfs een plaatselijke verkoper. Het initiatief was een groot succes. Het gemeentebestuur van Grimbergen kreeg dan ook vele vragen om dergelijke platformen ook in de andere straten te installeren. Een belangrijke ommezwaai in dit verhaal is het terug opeisen van de straat als publieke ruimte voor voetganger en fietser. Op een speelse en toegankelijke manier worden de bewoners warm gemaakt voor het concept van â&#x20AC;&#x2DC;een interactieve leefstraatâ&#x20AC;&#x2122;. Dergelijke lage kost en korte termijn acties zijn ook in Eeklo te bedenken. In het bijzonder Boelare en de Markt lenen zich voor dergelijke participatieprojecten. Naast het belangrijke buurtversterkende effect, doen deze ingrepen de bewoners dromen van de mogelijkheden van een autoluw centrum. Eeklo-centrum als interactieve leefstraat, een groen en gezond leefcentrum.
Aanbevelingen RUP
p. 146
Lage kost, korte termijn acties. Goedkope tijdelijke ingrepen geven niet alleen snel resultaat maar werken ook buurtversterkend.
plusofficearchitects
Een platform van paletten creĂŤert een speelvlak als voorplein voor de school. Aanbevelingen RUP
Een tapijt van baksteen wordt een platform voor theater, een podium voor muzikanten of een uitstalplaats voor verkopers. p. 147
plusofficearchitects