LOMMEL VIERT 80 JAAR BEVRIJDING

"Brug 9 speelde cruciale rol in de Tweede Wereldoorlog"

In september is het 80 jaar geleden dat Lommel bevrijd werd. De gebeurtenissen op en rond Joe’s Bridge (Brug 9) in Lommel-Barrier hebben een prominente plaats in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. WOII-kenner en vrijwilliger bij Erfgoed Lommel Toon Vanduffel en ooggetuige Jan Gerits vertellen over de woelige bevrijdingsdagen in Lommel, die voor veel vreugde maar ook voor verdriet zorgden…

Laten we beginnen bij het begin, Jan. Hoe oud was jij toen de oorlog uitbrak?

Jan: “Ik was toen acht jaar. Ik herinner het me nog goed, het was op een zondagmorgen. We stonden klaar om naar de mis te gaan in de Kolonie, maar daar zijn we niet geraakt. We woonden op de Luikersteenweg, net voor de grens. Ineens waren de Duitsers daar. Ik hoor het mijn vader – een oud-strijder van de Eerste Wereldoorlog – nog zeggen: “Dor hédëm vanhèèr…”. Vier jaar lang hebben we onder de Duitse bezetting geleefd. Schrik dat we gehad hebben! Het waren grellige mannen. We hebben veel meegemaakt in die tijd. We zijn zelfs verraden geweest door een buurvrouw, omdat we stiekem naar de Engelse radio luisterden.”

Vier jaar later volgde de bevrijding. Opnieuw speelde de Kolonie – en vooral Brug 9 – een hoofdrol.

Toon: “Amper drie maanden na D-day waren de geallieerden al opgerukt tot onze contreien. De Duitsers hadden intussen alle bruggen over het Kempens Kanaal opgeblazen, behalve Brug 9 op de Barrier en Brug 12 op de weg Lommel-Luyksgestel. Brug 9 was voor de geallieerden van cruciaal belang in Operatie Market Garden. Daarmee wilden ze met zowel grond- als luchttroepen in ijltempo Nederland heroveren, om vervolgens het Rührgebied binnen te vallen en Berlijn in te nemen.”

Jan: “Wij zagen het Duitse leger over de Luikersteenweg terugtrekken richting Nederland. Nu ja, leger… Veel schoot daar niet meer van over. Ze waren verslagen tot en met, hadden honger en velen van hen waren dronken. Ze eisten intussen alle fietsen en paarden op, zelfs met kruiwagens en kinderwagens sloegen ze op de vlucht. Dat was een gevaarlijke situatie, dus van vader mochten we niet meer op straat komen.”

Een cruciale dag werd zondag 10 september.

Toon: “Terwijl er nog hevig gevochten werd in Hechtel, rukten de Engelsen in het geniep op naar Overpelt-Fabriek. Ze besloten op zondagavond 10 september 1944 vanop het onbewaakte kruispunt in Lommel-Barrier met tanks Brug 9 aan te vallen. De nietsvermoedende Duitsers werden compleet verrast en de Irish Guards konden de brug intact innemen. Dat was toen wereldnieuws, waarvoor zelfs de uitzendingen op BBC-radio werden onderbroken. Vanaf deze dag zou Brug 9 bij de Britten bekend staan als Joe’s Bridge, genoemd naar de bevelhebber van de Guards: John Ormsby Evelyn (J.O.E.) Vandeleur.”

Jan: “De volgende ochtend hoorden we geroep en gejuich. We waren bevrijd! Of dat dachten we toch… De Engelsen maakten hun frontlinie net voor ons huis. Maar de Duitsers konden zich hergroeperen en probeerden Brug 9 met man en macht te heroveren. Wij moesten de schuilkelder in, want er werd geschoten langs alle kanten. Uiteindelijk zijn we over de brug gevlucht naar de Barrier. Over het kanaal zaten we veilig.” gelukkig zonder verdere gevolgen. Op Werkplaatsen viel met Martinus van Gurp wel nog een slachtoffer. Hij werd gefusilleerd op verdenking van spionage. Zo heeft de bevrijding van Lommel toch een gitzwarte rand gekregen.”

Intussen was de rest van Lommel ook bevrijd, maar dat verliep niet zonder slag of stoot.

Toon: “Klopt. Op 11 september sneuvelden er bij een Duitse tegenaanval vanuit het centrum richting Brug 9 heel wat Britse en Duitse militairen. Een geïrriteerde tankcommandant reed toen met opzet over een schuilkelder in de Buntstraat. Twaalf mensen lieten daarbij het leven, onder wie zeven gezinsleden van de familie Emmers.

De gevechten in de Kolonie hebben daarna nog een tijdje voortgeduurd?

Toon: “De Duitsers hadden ferm óp hunën düvël gekregen omdat ze Brug 9 waren kwijtgespeeld. Ze hebben dus alle moeite gedaan om die te heroveren, met onder andere bombardementen. Maar de Engelsen hebben standgehouden. Op 17 september ging operatie Market Garden dan van start. In totaal zouden zo’n 50.000 manschappen en 22.000 voertuigen in twee dagen tijd over Brug 9 en de daarnaast gebouwde pontonbrug trekken.”

Jan: “Toen de gevechten in de Kolonie definitief waren afgelopen, konden we terug naar huis. Daar vonden we een gesneuvelde Duitser en Engelsman bij ons in de schuur. De helm van die Duitser heb ik nog steeds. Het waren vreemde tijden. Maar ik moet je niet vertellen dat de bevrijding achteraf uitgebreid gevierd is.”

We zijn nu 80 jaar verder. Vergeten lijken de gebeurtenissen van toen niet.

Toon: “In Lommel is er lang gezwegen over de oorlog, ook omdat de repressie hier erg hard was. Na verloop van tijd begonnen heel wat mensen toch de behoefte te voelen om erover te praten. Ik heb de laatste tientallen jaren dan ook vele getuigen van de oorlog gesproken en het is belangrijk dat we hun verhaal blijven vertellen. En dat we de helden blijven gedenken, die er destijds voor gezorgd hebben dat we nu in vrijheid leven.”

Jan: “Ik denk nog vaak terug aan vroeger, zeker met de conflicten in Oekraïne en Palestina vandaag de dag. Het extremisme is weer in opmars, ook hier. Het lijkt soms alsof we niks van de geschiedenis hebben geleerd…”

Activiteiten rond 80 jaar bevrijding

Zaterdag 14 september

• 13 uur: Herdenking monument Martinus van Gurp (Werkplaatsen)

• Tot ca. 14 uur: Doortocht Britse oorlogsvoertuigen (Joe’s Bridge)

• 14 uur: Herdenking monument Barrierspark

• 16 uur: Interactieve wandeling ‘De bevrijders achterna’ (start aan Erfgoed Lommel, Luikersteenweg 244). Inschrijven via www.lommel.be/bevrijdersachterna

Zondag 22 september

• 14 uur: Wandeling ‘In het spoor van Operatie Beecher’ (start aan parking Lossingsweg). Inschrijven via www.ccdeadelberg.be

Zondag 29 september

• 12 uur: Herdenking Sint-Pietersbandenkerk (centrum)

• 14 uur: Herdenking Poolse Militaire Begraafplaats (Luikersteenweg 6)