BODEMDALING
Steden gebouwd op lasagne: veel saus en weinig pasta In Nederland veroorzaakt bodemdaling grote uitdagingen in het stedelijk gebied op klei- en veengronden. Tot 2050 wordt 5,2 miljard euro schade in de openbare ruimte verwacht. De schade voor huiseigenaren aan gebouwen en funderingen beloopt volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), als we niets doen, 16 miljard euro.
B
odemdaling ontstaat in de stad vooral door zetting: een proces waarbij slappe klei- en veengrond als een spons wordt samengedrukt door het gewicht van de stedelijke bebouwing. Het gaat hier dus niet om bodemdaling als gevolg van gaswinning. De bodemdaling heeft grote consequenties op alles wat erop staat, wat erin ligt en wat erop groeit. Voor bodemdaling in het stedelijk gebied was tot voor kort weinig aandacht. Hierin komt verandering met de oprichting van de Coalitie Stevige Steden op Slappe Bodem (CCS).
Hoge kosten en veel overlast Gemeenten met slappe bodem maken twee keer zoveel kosten voor de openbare ruimte als gemeenten op stevige bodem. In de openbare ruimte worden gemeenten geconfronteerd met verzakkende wegen, kapotte kabels, leidingen en riolering, wateroverlast en verloedering. 26 Stadswerk 02/2021
Voor de openbare ruimte zijn volop innova ties in ontwikkeling die kunnen bijdragen aan een kwaliteitsverbetering van de open bare ruimte én lagere kosten. Dat kan bij voorbeeld door niet op te hogen met zand in de openbare ruimte - zand is zo zwaar hetgeen de bodemdaling alleen maar ver snelt - maar voor andere ophoogtechnieken te kiezen zoals lichtgewicht materialen als bims (vulkanisch gesteente), EPS (‘piep schuim’) of kleikorrels. Ook het onderheien van de openbare ruimte, bijvoorbeeld een rotonde of een weg die volledig op palen wordt gefundeerd, kan een kosteneffectieve oplossing zijn. Dat kost meer aan de voor kant, maar verdient zich terug door een veel langere levensduur en een hogere kwaliteit van de openbare ruimte. Ook grondvervanging of grondstabilisatie zijn voorbeelden van innovatieve technieken. Huiseigenaren ondervinden grote schade en overlast door bodemdaling. Huizen die ondiep ‘op staal’ zijn gefundeerd, zakken en
hebben te maken met wateroverlast bij extreme regenval. Houten paalfunderingen verliezen hun functie als ze bij langdurige droogte droogvallen en gaan rotten. Dan vindt er scheefzakking van panden plaats. Ook tuinen, terrassen en opritten verzak ken. Dit alles brengt de leefbaarheid van steden in gevaar. De droogte van de afgelo pen zomers heeft de urgentie vergroot.
Verschillende oplossingen Voor huiseigenaren in stedelijk gebied zijn er talloze oplossingen en denkrichtingen over hoe we kunnen omgaan met bodem daling. De bodemdaling stoppen is veelal geen optie. Die stopt alleen als de stad wordt weggehaald, helemaal wordt onder heid (inclusief de openbare ruimte) of de compactie volledig is voltooid. En dat laat ste duurt honderden jaren. Oplossingen verschillen dan ook per type bebouwing en type wijk. ● Historisch binnensteden: zijn het meest complex als het gaat om het omgaan met bodemdaling. Vaak komen ver schillende vormen van funderingen naast elkaar voor, is er veel monumen taal erfgoed met al de nodige verzak kingen en schade, is er een complex rioleringssysteem en is er weinig ruim te voor ingrepen. Dit resulteert in een complexe puzzel in de historische bin nensteden die maatwerk vraagt en in
TEKST ROBERT VAN CLEEF, NATIONAAL KENNISPROGRAMMA BODEMDALING WERNCKE HUSSLAGE, PROVINCIE ZUID-HOLLAND
(bron: Hjalmar Haagsman)
GOUDA, GIDSGEMEENTE OP SLAPPE BODEM
urgent. In de lage delen van de
ruimte rekening te houden met
delen van de binnenstad. Het
binnenstad staat het water in de
zowel de zakkende als de niet
aantal gebouwen waar een zeer
gracht net onder de kademuur.
zakkende gebouwen.
hoge grondwaterstand wordt
De historische binnenstad van
Het grondwaterpeil staat hoog
Gouda geniet nationale en inter-
en het rioolstelsel staat al snel vol. Dit leidt tot wateroverlast in
HANDELINGSPERSPECTIEF VOOR GOUDA
klimaat voor honderden bewoners
nationale bekendheid. De binnenstad is gebouwd op een onder-
gebouwen, tuinen en op straten.
Op initiatief van de gemeente en
teit van de binnenstad op peil.
grond van klei en veen. De bodem
Bij onveranderd beleid nemen
het hoogheemraadschap van
zakt al eeuwen en door die tijd
stank- en vochtproblemen toe,
Rijnland vormden acht partijen in
Het Kaderplan Bodemdaling
heen werden de gevolgen van
met gezondheidsrisico’s tot
2014 de Coalitie Stevige Stad. Zij
Binnenstad is onlangs door de
bodemdaling opgevangen met
gevolg. Bodemdaling leidt
tekenden een intentieovereen-
gemeenteraad en het hoog-
ophogingen en met verlagingen
bovendien tot het scheefzakken
komst om de problemen aan te
heemraadschap aangenomen.
van het waterpeil. In de afgelopen
van gebouwen en scheuren in
pakken. Dit resulteerde in het
Gouda heeft zich hiermee na-
vijftig jaar is het waterpeil in de
muren. De snelheid waarmee
Kaderplan Bodemdaling Binnen-
drukkelijk als gidsgemeente
binnenstad van Gouda echter niet
gebouwen zakken verschilt door
stad, waarvoor meerdere hande-
ontwikkeld. Dat krijgt onder meer
meer verlaagd vanwege risico’s
verschillende soorten funderin-
lingsperspectieven werden
gestalte door de oprichting van
voor houten paalfunderingen.
gen. Voor de gebouwen zelf
ontwikkeld en beoordeeld. De
de Coalitie Stevige Steden op
hoeft dit geen probleem te zijn,
uiteindelijke voorkeursaanpak
Slappe Bodem (CCS) en het uit-
DE OPGAVE
maar voor de gemeente wordt
betreft het verlagen van het wa-
werken van een Toolbox Bodem-
Vochtproblemen en waterover-
het steeds moeilijker om bij de
terpeil in het oppervlaktewater en
daling Historische Steden.
last bij regenval zijn inmiddels
inrichting van de openbare
de riolering in de lager gelegen
ervaren neemt af en het woon
5
verbetert. Hiermee blijft de vitali-
02/2021 Stadswerk 27
BODEMDALING
Mogelijke problemen bij bodemdaling.
iedere historische binnenstad weer tot andere keuzes kan leiden. Funderings herstel maakt vaak deel uit van de puz zel en kost een huiseigenaar zomaar 100.000 euro,1 zie ook de kadertekst over Gouda. ● Naoorlogse wijken: kennen vaak een eenduidiger beeld, waarbij de panden zelf meestal goed gefundeerd zijn (op betonnen paalfunderingen, na de jaren ‘60). Deze panden zakken niet en ken nen geen funderingsproblemen. Dat is soms wel het geval bij de tuinen, terras sen en opritten en de aansluiting van kabels en leidingen naar de openbare ruimte. ● Nieuwbouw: Nederland heeft een grote bouwopgave. Er komen huishoudens bij en er moeten tussen de 80.000 en 85.000 nieuwe woningen per jaar worden ge bouwd. Een belangrijk deel daarvan zal op slappe bodem moeten gebeuren. Bij nieuwbouw kunnen slimme technieken, bijvoorbeeld drijvend bouwen, bouwen met lichtere materialen en dergeiljke worden toegepast om bodemdaling te voorkomen of sterk te beperken.2 28 Stadswerk 02/2021
Coalitie Stevige Steden op Slappe Bodem Met de CCS ontstaat een steeds breder net werk dat zich richt op handelingsperspectief in relatie tot bodemdaling in het stedelijk gebied. De coalitie is een ‘Special’ van het Platform Slappe Bodem, opereert onder die vlag en werd op 19 november 2020 officieel gelanceerd, met name via www.kennispro grammabodemdaling.nl. Initiatiefnemers zijn - naast Platform Slappe Bodem - Provin cie Zuid-Holland, gemeente Gouda en Hoogheemraadschap van Rijnland. Belang rijke uitgangspunten van de CCS zijn: ● Doen: Voor een vliegende start staan toonaangevende projecten rondom bodemdaling in het stedelijk gebied op de agenda, zoals het ‘Informatiecen trum Bodemdaling’ en de ‘Toolbox Bodemdaling Historische Steden’. Nieuwe projecten dienen zich aan, met name in relatie tot de Regio Deal Bo demdaling Groene Hart.3 ● Vertellen en bereiken van partners: Van uit de projectervaring willen we bo demdaling in het stedelijk gebied maat schappelijk agenderen en invulling
geven aan ‘game changers’. Het verbin den met andere maatschappelijk par tijen en opgaven zoals energietransitie, klimaatadaptatie, funderingen, droog te, of stadsvernieuwing staat daarbij hoog op de agenda.4 Robert van Cleef is senior consultant bij Sterk Consulting: onder andere econoom, adviseur water- en omgevingsvraagstukken, medetrekker van het Nationaal Kennis programma Bodemdaling en kwartiermaker Coalitie Stevige Steden op Slappe Bodem. Werncke Husslage is senior adviseur klimaatadaptatie en 3D-Ordening bij Provincie Zuid-Holland: onder andere netwerker en verbinder op klimaat- en bodemdalingsbestendig bouwen, zie www.zuid-holland.nl/onderwerpen/klimaat en www.zuid-holland.klimaatatlas.net. Noten 1. Zie www.kcaf.nl. 2. Zie www.bouwadaptief.nl. 3. Zie www.bodemdalingdebaas.nl/projecten/ stad. 4. Zie www.slappebodem.nl/stevigesteden. 5. Zie www.gouda.nl/stevigestad.