Waardestelling station Amsterdam Amstel by Stations

Amster dam Am Station

Amsterdam Amstel Onderdeel van

De Collectie

Cultuurhistorische waardestelling

SteenhuisMeurs

Amster dam Am Station

Amsterdam Amstel Onderdeel van

De Collectie

Redactie Miguel Loos - Bureau Spoorbouwmeester Noor Scheltema - NS Stations Roderick Jacobs - NS Stations

Cultuurhistorische waardestelling

SteenhuisMeurs juni 2014

Stations in een wereld van verandering Het is meer dan 175 jaar geleden dat de eerste trein ging rijden in Nederland. In al die jaren is een unieke verzameling van stationsgebouwen ontstaan met een veelheid aan afmetingen, stijlen en materialen. De historische ontwikkeling van de spoorwegen en stationsgebouwen is in deze diversiteit terug te zien. De stations zijn ongeacht hun bouwperiode continu aan veranderingen onderhevig: Van het verdwijnen van aparte bagage afhandeling tot het inpassen van OV-chipkaart poortjes. Het is bijzonder dat ondanks deze grote veranderingen, de stationsgebouwen uit de 19e eeuw dagelijks nog tienduizenden mensen bedienen met uiteenlopende voorzieningen. Dit oude en jongere stationserfgoed verdient dan ook speciale aandacht. Het stationserfgoed is een enorme kans om reizigers en betrokkenen mee te nemen in het verhaal van de spoorwegen in Nederland door de tijd heen. Door het bewaken, herstellen en ‘oppoetsen’ van de unieke kwaliteiten van het stationserfgoed blijven stations bijzondere en aansprekende plekken.

Stationserfgoed en De Collectie ProRail en NS Stations voelen zich als gezamenlijk eigenaar van alle stations in Nederland verantwoordelijk voor dit vastgoed met maatschappelijke waarde. Daarom is samen met Bureau Spoorbouwmeester door Crimson Architectural Historians, Urban Fabric en SteenhuisMeurs onderzoek gedaan naar de cultuurhistorische waarde van voor- en naoorlogse stations. Aan de hand van inventarisaties zijn vijftig stations geselecteerd met de hoogste cultuurhistorische waarde die zijn omgedoopt tot De Collectie. Daarbij is uit ieder cluster van gelijksoortige stations telkens het gaafste, beste exemplaar, qua interieur en exterieur, toegevoegd. NS Stations en ProRail hebben De Collectie sindsdien omarmd en de verantwoorde omgang met deze waardevolle stations als belangrijk thema aangemerkt.

Waardestellingen Na vaststelling van De Collectie bleek diepgaand onderzoek nodig om bij het plannen van stationsverbouwingen gerichte aanpassingen te kunnen doen om de cultuurhistorische waarde te herstellen en te bewaken. In 2012 is besloten om voor alle stations uit De Collectie een Cultuurhistorisch Onderzoek en Waardestelling, kortweg Waardestelling, uit te laten voeren door gespecialiseerde onderzoeksbureaus. De mate waarin een stationsgebouw kan functioneren als station blijkt essentieel voor de cultuurhistorische waarde. Daarom zijn door Bureau SteenhuisMeurs speciale richtlijnen opgesteld, waardoor het functioneren van het station als rode draad door iedere Waardestelling loopt.

Kaders van aanbevelingen ProRail en NS Stations zijn zich bewust van de kracht en waarde van het stationserfgoed. Vanuit dit perspectief zijn onafhankelijk experts gevraagd om de Waardestellingen op te stellen. Vooropgesteld, NS Stations en ProRail hebben de intentie om de conclusies en aanbevelingen uit de Waardestellingen te volgen. Echter, functionele eisen of financiële en juridische kaders kunnen maken dat sommige aanbevelingen niet, niet geheel of niet direct haalbaar zijn. Desondanks nemen NS Stations en ProRail alle aanbevelingen serieus omdat hiermee de juiste discussies gevoerd kunnen worden. We willen graag met de belanghebbenden in gesprek gaan over hoe we gezamenlijk de cultuurhistorische waarde van het stationserfgoed kunnen borgen. Met als doel om de reizigers goed functionerende en aangename stations te bieden.

De Waardestellingen geven waardevolle inzichten voor het ontwikkelen van een visie en ontwerp bij stationsverbouwingen en worden zodoende al vanaf de eerste fase van ieder project geraadpleegd. De meerwaarde van deze rapportages heeft ProRail en NS Stations doen besluiten om ook voor monumentale stations buiten De Collectie een waardestellend onderzoek op te laten stellen. ProRail, NS Stations en Bureau Spoorbouwmeester zijn trots op de reeks Waardestellingen die door jaren van succesvolle en nauwe samenwerking tot stand zijn gekomen. Met de kennis die door de Waardestellingen aanwezig is zal de cultuurhistorische waarde van de Nederlandse stations de aandacht krijgen die het verdient. Veel leesplezier met de beschrijving van de rijke cultuurhistorie en architectonische kwaliteiten van de stations. April 2016 NS Stations ProRail Bureau Spoorbouwmeester

Contact: waardestellingen@nsstations.nl

,Z___

I R D\ /JP( M S, statION aMsterDaM aMsteL S

K en EN waardestelling CUltUUrHistorisCH NDFF onderZoek WAARESTEL1Zf CULTUUZFI1IISTORtSCH

_____________

—

1-z

I I I

p 1•

jj I.

,4 121 | 2014 MEV412112014

INHOUD verantwoording 3 VERANTWOORDING historische 5 HISTORISCHE context CONTEXT SCHAAL VAN VAN DE STAD aansluiting op stedelijke verkeersstromen verkeersstromen

11 11

VAN HET EMPLACEMENT SCHAAL VAN reizigersen bagagestromen bagagestromen efficiente reizigers-

SCHAAL VAN VAN HET HOOFDGEBOUW doelmatig aankomen, aankomen, wachten en vertrekken vertrekken

VAN het HET spoor schaal SCHAAL van SPOOR reiziger 41 goede toegang en overzicht voor de reiziger 41 atlas ATLAS station STATION AMSTERDAM AMSTEL AMSTEL

Waardering 68 WAARDERING 68

KWALITEITEN 80 Kwaliteiten 80 Knelpunten KNELPUNTEN

Conclusies CONCLUSIES

AANBEVELI NGEN en EN ontwerpthema’s 86 86 Aanbevelingen ONTWERPTH EMA’S bronnen 88 88 BRONNEN ——

colofon COLOFON

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Verantwoording VERANTWOORDI NG geopend. Samen met Muiderpoort ging het in in 1939 1939 geopend. in Station Amsterdam Amstel werd in Spoorwegen. Bij Bij oplevering in 1938 opgerichte Nederlandse Spoorwegen. de eerste stations van de in was Amsterdam Amstel vooruit, zowel Amstel modern modern en zijn tijd ver vooruit, zowel wat betreft de omgang met uitwerking. Het station was een voorbeeld reizigersstromen als in de architectonische uitwerking. voor vele stations die na de oorlog gebouwd zouden worden. worden. Station Amstel was het resultaat van een vruchtbare samenwerking tussen de gemeente (architect-stedenbouwkundige C. Leupen) en C. van Eesteren J. Leupen) Amsterdam (architect-stedenbouwkundige Eesteren en architect J. Schelling). Bij Bij de oplevering stond station Amsterdam H.G.J. Schelling). de NS NS (architect-ingenieur H.G.J. kantoorgebouwen aan de Amstel vrij in de stedelijke ruimte, ruimte, pas later werden de kantoorgebouwen gebouwd. Ook achterkant en de woningbouw aan de voorkant gebouwd. Cok binnen binnen het gebouw ingrijpend: de komst van de metro en een nieuwe uitgang aan de waren de wijzigingen ingrijpend: nieuwe uitgang achterkant. achterkant. Het oorspronkelijke concept bleek duurzaam genoeg om deze wijzigingen op vangen. te vangen. Net als andere stations staat ook station Amsterdam Amstel onder constante druk wat ruimtelijke en functionele wijzigingen. wijzigingen. Om betreft ruimtelijke Cm de cultuurhistorische waarde van het station te behouden behouden is er behoefte aan een beschrijving en analyse van het station en geschiedenis. Behalve een overzicht van het oorspronkelijke stationsconcept en zijn geschiedenis. belangrijkste ruimtelijke ruimtelijke wijzingen gaat het over het benoemen belangrijkste de belangrijkste benoemen van de belangrijkste kwaliteiten. kwaliteiten. Daarmee kunnen kunnen de cruciale ontwerpthemaâ&#x20AC;&#x2122;s worden gedefinieerd en suggesties worden gedaan voor de toekomst. toekomst. SteenhuisMeurs, SteenhuisMeurs, juni 2014

STEENHUISMEURS

M Amsterdam, 1922. 1922. De Amsterdam, De lichtroze Iichtroze gebieden laten laten de geplande stadsuitbreidingen zien. De stadsuitbreidingen De kruisingen van het gelijkvloerse kruisingen spoor in vormden in Amsterdam-Oost vormden grote barriĂ¨re een een grote barriere naar de nieuwe nieuwe wijken en in het Oostelijk wijken en de industrie industrie in Havengebied. Op de kaart is Havengebied. is met de kopstation letter W de locatie locatie van het kopstation Weesperpoort aangegeven aangegeven (dit gesloten in 1939). Met in 1939). station station werd gesloten M is de locatie de letter M locatie van het oude Muiderpoortstation aangegeven, aangegeven, de Muiderpoortstation gestippelde cirkel geeft geeft de locatie gestippelde locatie aan aan van van het nieuwe nieuwe station station Amsterdam 2002] Amstel.[Hameleers 2002]

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Historische CONTEXT HISTORISCHE context INLEIDING inleiding

Station Amsterdam Amstel staat symbool voor belangrijke ontwikkelingen in de Nederlandse enkele belangrijke Nederlandse spoorweggeschiedenis. Het station is, spoorweggeschiedenis. is, samen met Muiderpoort, het eerste station gebouwd in opdracht Muiderpoort, van de nieuwe nieuwe Nederlandse Nederlandse Spoorwegen en markeert daarmee de overgang van de exploitatie particuliere door verschillende, verschillende, vooral vooral regionale en particuliere maatschappijen naar één staatsbedrijf dat het gehele maatschappijen spoorbedrijf in beheer heeft. heeft. Een Een tweede ontwikkeling is het station Amsterdam Amstel als voorbeeld van de samenwerking met de gemeente vraagstukken. Vanwege het bestaan in ruimtelijke vraagstukken. bestaan van verschillende spoormaatschappijen met een eigen spoorlijn naar een eigen station in Amsterdam waren plaatsen in de stad barrières de spoorwerken op enkele plaatsen geworden, versterkt door de stedelijke groei. groei. In In de jaren geworden, in Amsterdam-Oost dertig was de situatie in Amsterdam-Cost zodanig dat in samenwerking met de spoorwegen en de gemeente in plan voor deze rijksoverheid een stedenbouwkundig plan de rijksoverheid opstelde. Behalve zone opstelde. Behalve een verhoging van het spoor kruisingen op te heffen, om gelijkvloerse kruisingen heffen, zijn de stations Amsterdam Amstel en Muiderpoort het resultaat van het plan dat deels werd uitgevoerd in ingrijpende plan in het kader ingrijpende werkverschaffing. van de werkverschaffing. Tenslotte is station Amsterdam Amstel een vooroorlogs naoorlogse stationsbouw, voorbeeld voor de naoorlogse stationsbouw, door het ensemble te organiseren rondom rondom de verkeersstromen. verkeersstromen. Het ontwerp kenmerkt zich door een grote doelmatigheid wat personeel en gebruik reizigersstromen, inzet van personeel betreft reizigersstromen, van bouwmateriaal. bouwmateriaal.

Spoorwegplan Amsterdam-Oost, Amsterdam-Oost, 1934. Spoorwegplan 1934. belangrijkste verbeteringen zijn De verbeteringen zijn De belangrijkste hoogspoor, de sloop de aanleg aan leg van hoogspoor, kopstation Weesperpoort, Weesperpoort, de van van het kopstation doorgangsstation bouw van het nieuwe nieuwe doorgangsstation Amsterdam Amstel (letter A in in cirkel), de vervanging vervanging van het rode rode cirkel), M in in rode station station Muiderpoort (letter M rode cirkel) en cirkel) en het concentreren concentreren van de rangeerterreinen in in de Watergraafsmeer rangeerterreinen in de Rietlanden. Bouwkundig en en in Rietlanden. [[Bouwkundii 1938] Weekblad WeekbIad 1938]

VLARN —

cTA.NDE OOFDB1\NN PQSONEN vn.’c COED N AAN ISPOO’EGPLAN AMcTeoAM-oocT, PEcONNAAN MQEL,ct 4A4VULLJNCEk. GOEDEE1I3AAN J

STEENHUISMEURS

DE Nederlandse NEDERLANDSE Spoorwegen SPOORWEGEN en EN gemeentelijke GEMEENTELIJKE plannen PLANNEN De Spoorwegvraagstuk SPOORWEGVRAAGSTU K Amsterdam-Oost AMSTERDAM-COST negentiende eeuw afzijdig van de aanleg en in het midden De De overheid hield zich in midden van de negentiende spoorlijnen. Net als in naburige landen in naburige exploitatie van spoorlijnen. landen kwam kwam het initiatief voor de opbouw van het particuliere maatschappijen, maatschappijen, die veelal regionaal regionaal actief waren. spoorwegennet van particuliere waren. Pas in 1860 Exploitatie van Maatschappij tot Exploitatie nam hand, waarna de Maatschappij nam de overheid de aanleg van spoorwegen ter hand, (Staatsspoor) werd opgericht. opgericht. De landelijke Staatspoorwegen (Staatsspoor) De staat legde kort hierna voortvarend tien landelijke Staatslijnen, om enige samenhang te brengen brengen in spoorwegennet. lijnen aan, in het spoorwegennet. aan, de zogenaamde Staatslijnen, regionale maatschappijen maatschappijen over. Tegelijkertijd nam In de jaren dertig nam het Staatsspoor geleidelijk vele regionale over. In maatschappijen over, van de vorige eeuw bleven over, het Staatsspoor en de Hollandsche bleven twee grote maatschappijen Hollandsche (HSM), die echter In 1938 IJzeren al sinds 1917 nauw samenwerkten. In lJzeren Spoorwegmaatschappij (HSM), echteralsinds nauwsamenwerkten. bedrijf: de Nederlandse Spoorwegen. De ruimtelijke ruimtelijke werd de samenwerking omgezet in een nieuw bedrijf: Nederlandse Spoorwegen. partijen in in een eeuw tijd waren gevolgen van de aanleg van het spoorwegennet door verschillende partijen emplacementen, rangeerterreinen duidelijk, vooral in de grote steden: verschillende (kop)stations met emplacementen, rangeerterreinen duidelijk, beperkte ruimte in en gelijkvloerse kruisingen betekenden in de binnensteden, binnensteden, betekenden een grote aanslag op de beperkte bouwgrond sterk groeide om het toenemend aantal waar de vraag naar bouwgrond aantal inwoners te kunnen kunnen huisvesten. huisvesten.

(Staatspoor) en Amersfoort (HSM), In Amsterdam-Oost Amsterdam-Cost vormden de spoorlijnen naar Utrecht (Staatspoor) Amerstoort (HSM), Muiderpoort, een grote barrière voor het respectievelijk vanaf station Weesperpoort en station Muiderpoort, wegverkeer. De kruisingen maakten groeiende wegverkeer. De veertien gelijkvloerse kruisingen maakten de Indische lndische Buurt en het Oostelijk Havengebied zeer slecht bereikbaar. bereikbaar. Na een gezamenlijke studie kwamen kwamen de gemeente Amsterdam en de spoorbedrijven in 1934 met een spoorwegplan: aanleg van hoogspoor met Muiderp000rt, onderdoorgangen, samenvoeging van rangeerterreinen, rangeerterreinen, vernieuwing van het station Muiderpooort, onderdoorgangen, kopstation Weesperpoort en bouw van een nieuw doorgangsstation aan de Amstel. sloop van kopstation Amstel. in de De De verbeteringen waren evident: evident: geen verkeersopstoppingen meer en bovendien bovendien één station in binnenstad voor reizen reizen naar zowel Utrecht als Amersfoort. Amerstoort. Minder zichtbaar voor de Amsterdammers personenen reizigers, maar wel een belangrijke belangrijke verbetering was de scheiding tussen het personenen reizigers, rangeerterrein Watergraafsmeer. Watergraafsmeer. goederenvervoer met de aanleg van rangeerterrein ruimtelijke vraagstukken als in in de toekomst ruimtelijke in Amsterdam-Oost Om Cm in Amsterdam-Cost te voorkomen was in het plan al rekening gehouden met de zo gewenste ringspoorbaan ringspoorbaan om heel rekening Amsterdam, die het nieuwe station heel Amsterdam, boog ten westen van de stad met station Sloterdijk zou verbinden. Amsterdam Amstel Amstel met een grote boog verbinden. in 1934 en was voltooid in in 1939. 1939. De De bouw van de Amsterdam Amstel en Muiderpoort ging van start in plan werkverschaffing, volgens het plan Een in het kader van de werkverschaffing, Een groot deel van het werk werd uitgevoerd in van wethouder S.R. Miranda, waar ook de aanleg van het Amsterdamse Bos deel SR. de Miranda, deel van uitmaakte. uitmaakte.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

1 —-

—..

—

Iigt in open terrein zonder omringende bebouwing, bebouwing, omstreeks 1955. Het station [SAA] in een 1955. [SAA] station ligt een open

De DE Nederlandse NEDERLANDSE Spoorwegen SPOORWEGEN en EN naoorlogse NAOORLOGSE stationsbouw STATIONSBOUW Schelling EN het HET eerste SCHELLING en EERSTE NS-station NS-STATICN

CONCEPT van VAN Schelling SCHELLING voor VOOR station STATION Amsterdam AMSTERDAM Amstel AMSTEL Concept EN verbinding VERBINDING van VAN verkeerstromen Optimale OPTIMALE aansluiting AANSLUITING en VERKEERSTRCMEN

1860) stond het Staatsspoor voor Tijdens de zogenaamde eerste Staatsaanleg (na 1860) besparen op een grote opgave: kilometers spoorlijn en grote aantallen stations. stations. Om Cm te besparen standaardontwerpen. In In de twintigste eeuw tijd en kosten werd gewerkt met een reeks standaardontwerpen. ontwerppraktijk. Het aantal te bouwen veranderde deze ontwerppraktijk. bouwen stations was minder groot en de bij spoorwegmaatschappijen lieten architecten, die bij lieten stations steeds vaker ontwerpen door architecten, de grote maatschappijen zelfs in in vaste dienst waren. waren. Het station ontwikkelde zich van een utilitair gebouw met seriematige architectuur, architectuur, zonder eigen identiteit of zonder binding met reizigersstromen de locatie locatie tot een openbaar gebouw voor een efficiĂŤnte afhandeling van reizigersstromen in de steden en met een eigen identiteit, identiteit, ontleend aan en versterkt door de locatie. locatie. Vooral in verrezen monumentale monumentale stations met een eigen karakter. karakter.

Wat architectuur betreft trad Schelling aanvankelijk in in de voetsporen van Van Heukelom, Heukelom, in 1929. 1929. Zijn ontwerp voor station Amsterdam met als hoogtepunt Naarden-Bussum Naarden-Bussum in in zowel zijn eigen oeuvre als in in de geschiedenis van Amstel betekende betekende een breuk in logistieke vraagstuk van de afhandeling van reizigersen de stationsarchitectuur. stationsarchitectuur. Het logistieke ontwerp, maar bagagestromen was niet langer ondergeschikt aan het architectonisch ontwerp, bagagestromen leidend voor de situering in in de stad en voor de ordening van bouwvolumes. In plaats bouwvolumes. In van de concurrentie aan te gaan met tram, tram, bus en auto maakte maakte Schelling het station op stedenbouwkundig niveau In zijn niveau een knooppunt voor openbaar en persoonlijk vervoer. vervoer. In ontwerp konden tram, bus, bus, auto, auto, fiets of te voet konden reizigers die op het station arriveerden per tram, kruisingen voor nodig nodig waren. gebouwniveau naar de stationshal, stationshal, zonder dat hier kruisingen waren. Ook Cok op gebouwniveau liepen van de stationshal hij deze werkwijze voort: reizigersen bagagestromen liepen zette hij hij het van naar de perrons gesmeerd langs en nooit door elkaar heen. heen. Vervolgens vond hij belang het spoorwegpersoneel zo doelmatig mogelijk in belang in te zetten, zetten, door ruimten samen splitsen. Om te voegen of juist te splitsen. Cm aan beide eisen te voldoen moest het stationsgebouw aanleg, opbouw als vormgeving in zowel en de openbare ruimte eromheen een eenheid in zowel aanleg, vormen. vormen. Schelling herhaalde deze ontwerpprincipes op kleinere schaal voor het station Muiderpoort, dat gelijktijdig werd gebouwd. gebouwd. Aan beide Amsterdam Muiderpoort, beide stations droegen vanuit C. van Eesteren en de architect J. J. de gemeente Amsterdam de stedenbouwkundige C. bij. Hoe beslag kreeg is niet (nog) (nog) niet duidelijk. duidelijk. Leupen bij. Hoe precies deze samenwerking zijn beslag

Een Een andere ontwikkeling in de twintigste eeuw was de toenemende concurrentie van (tram, bus), bus), maar ook van persoonlijk vervoer (fiets, (fiets, motor, auto). ander openbaar vervoer (tram, motor, auto). 1978) goed in het spoorbedrijf was ir. ir. H.G.J. H.G.J. Schelling (1888 -- 1978) Van beide ontwikkelingen in hoogte toen hij hij in in de tweede helft van de jaren dertig een ontwerp maakte op de hoogte maakte voor in het spoorwegplan voor Amsterdam-Oost, beide Amsterdam-Cost, in samenwerking met collegaâ&#x20AC;&#x2122;s beide stations in van de gemeente Amsterdam. Amsterdam.

STEENHUISMEURS

IR. h.g.j. OEuvre OEUVRE ir. H.G.J. Schelling SCHELLING

Ir Schelling tijdens zijn van het nieuwe station station zijn toespraak bij bij de opening van Hengelo, HUA] in de wachtkamer derde klasse in 1951 1951 [[HUA] kiasse van van het station in Hengelo, in

ARCHITECT N.S -- Architect 1888-1978 Ir. Ir. H.G.J. H.G.J. Schelling was al sinds 1913 in in dienst van het Staatsspoor en ontwierp eerst tien jaar aan ‘spoorse’ gebouwen voordat in geopend. verschillende ‘spoorse’ in 1923 station Sittard naar zijn ontwerp werd geopend. 1993) had in 1993) Station Sittard (gesloopt in had hetzelfde hetzelfde sobere karakter als stations en spoorse gebouwen (1870 -- 1952), 1952), die als spoorbouwmeester aan het Staatsspoor ir. G G .W. .W. van Heukelom van ir. Heukelom (1870 gaf. Representatieve werken uit Van Heukeloms oeuvre zijn een familie een nieuwe richting gaf. imposante station Maastricht en het internationaal Zuid-Limburg, het imposante in Zuid-Limburg, van stations in internationaal bekende bekende (De Inktpot). Inktpot). hoofdgebouw van het Staatsspoor (De Schelling trad wat architectuur betreft aanvankelijk in in de voetsporen van Van Heukelom, Heukelom, met als 1929. Zijn ontwerp voor station Amsterdam Amstel betekende hoogtepunt Naarden-Bussum Naarden-Bussum in 1929. betekende in de geschiedenis van de stationsarchitectuur. een breuk in zowel zijn eigen oeuvre als in stationsarchitectuur. Na de Tweede Wereldoorlog ontwierp Schelling een reeks stations die voortbouwde op station massacompositie en materialisering. materialisering. Amsterdam Amstel, Amstel, wat betreft massacompositie

Ontworpen stations door Ir H.G.J. H.G.J. Schelling

Lz Sittard (1923, (1923, gesloopt)

Naarden-Bussum (1925)

Putten Putten (1929)

Krommenie-Assendelft Krommenie-Assendelft (1930,gesloopt) (1 930,gesloopt)

Koog-Zaandijk (1930, (1930, gesloopt)

5 8

Boskoop Boskoop (1934)

Waddinxveen (1934, (1934, gesloopt)

Amsterdam Muiderpoort (1939)

Hengelo Hengelo (1951) (1951)

Zutphen (1952) (1952)

Leiden Leiden (1953, (1953, gesloopt)

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Amsterdam Amstel (1939)

Arnhem (1954, gesloopt)

Enschede Enschede (1950)

oVERZiCHt OVERZICHT HistoRisCHE HISTORISCHE ContEXt CONTEXT station Station amsterdam Amsterdam amstel Amstel is is van waarde als markering van de oprichting van de nederlandse -- markering Nederlandse Spoorwegen in spoorwegen in 1938. 1938. -- onderdeel van de eerste grootschalige planologische samenwerking tussen het rijk, rijk, de planologische spoorwegen. gemeente en de spoorwegen. omsiag in Schelling en een in het oeuvre van schelling -- een omslag vooroorlogs voorbeeld voor de naoorlogse stationsbouw. stationsbouw.

Schelling Concept van schelling opzet, -- architectuur ondergeschikt aan logistieke opzet, waarbij reizigersstromen op een vanzelfsprekende manier door het station worden geleid opzet, gericht op overzichtelijkheid en ruimtelijke opzet, -- ruimtelijke een aangename verblijfsruimte -- knooppunt voor openbaar en persoonlijk vervoer -- doelmatigheid op alle schaalniveaus aanleg, opbouw en vormgeving van in aanleg, -- eenheid in het stationsensemble, stationsensemble, de openbare ruimte en het stationsgebouw. stationsgebouw.

Maquette van 938] amsterdam amstel.[ Bouwkundig Weekblad van het oorspronkelijk ontwerp van van station station Amsterdam WeekbIadl1938] AmsteI.[Bouwkundii

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

Ontwerp van Bouwkundig Weekblad 1938] van de omgeving van van station station Amsterdam Amstel. [[Bouwkundii WeekbIadl938]

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

SCHAAL VAN DE STAD AANSLUITING OP STEDELIJKE STEDELIJKEVERKEERSSTROMEN AANSLUITING VERKEERSSTROMEN

Concept richtlijn die voor station Amsterdam Amstel, De Amstel, een soepele De uitwerking van de eerste richtlijn reizigersstromen, begon begon op het hoogste hoogste schaalniveau, afwikkeling van alle reizigersstromen, schaalniveau, dat van de bepaald door de bestaande stad. stad. De locatie van station Amsterdam Amstel was bepaald bestaande spoorlijn plannen voor een hoofdwegennet in in van Utrecht naar station Weesperpoort en door de plannen oostelijk Amsterdam. Amsterdam. Het aan te leggen Prins Bernhardplein speelde een sleutelrol sleuteirol in de verkeersplein, rond-pointe zoals het toen aansluiting van het station op de stad. stad. Vanaf dit verkeersplein, in de toekomst alle hoeken genoemd werd, werd, waren in hoeken van de stad en daarbuiten bereikbaar: bereikbaar: Berlagebrug, het centrum via de Wibautstraat de westelijke en zuidelijke buurten buurten over de Berlagebrug, leggen over de oude spoorbaan naar station Weesperpoort) en de nieuwbouw in in (aan te leggen leggen Gooiseweg. Gooiseweg. de Watergraafsmeer over de aan te leggen nag in Aanzicht uit het westen in 1951 1951 nog in westen (zijde Amstel). Het terrein terrein was in gebruik door Blookers [SAA] Blookers chocoladefabriek. chocoladefabriek. [SAA]

N hoge spoordijk en nauwelijks ontwikkeld. Het terrein tussen de hoge jaren zeventig nauwelijks in de jaren terrein tussen en de Amstel was tot in ontwikkeld. Na Na kleinschalig woningbouwcomplex in vijftig gebeurde gebeurde er twee decennia weinig. weinig. in de jaren vijftig de bouw van een kleinschalig 1939] Bouwkundig Weekblad [[Bouwkundiâ&#x20AC;&#x2122; WeekbIad 1939]

lag in Aanzicht uit het westen in 1972 1972 braak in in westen (zijde Amstel). Het terrein terrein lag grate kantoorgebouwen. kantoorgebouwen. [SAA] afwachting op de bouw van grote [SAA]

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

11 11

-t__.

â&#x20AC;&#x201D;

fl: riGhting station (in rode grote stedelijke bouwvolumes 1975. [SAA] De van grote Wibautstraat, omstreeks 1975. [SAA] De stad is opgerukt richting station Amsterdam Amstel (in rode cirkel) door de de bouw van van Amsteldorp en en de bouw van bouwvolumes aan aan de de Wibautstraat,

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Toevoegingen toevoegingen Lange tijd was station amsterdam Amsterdam amstel Amstel een logistiek meesterwerk aan de rand stad, geschikt om grote rand van de stad, mensenmassa’s te verwerken, verwerken, maar door gebrek aan pronkstuk. reizigers bleef het vooral vooral een architectonisch pronkstuk. in de Watergraafsmeer Met de bouw van woningen in in de jaren na de oorlog groeide het aantal reizigers enigszins, maar het station kwam enigszins, kwam pas goed tot zijn recht met de aanleg van de metro. In 1977 opende metro. in (GVB) een metrolijn die het Gemeentevervoerbedrijf (GVB) het Centraal station Station via station amsterdam Amsterdam amstel Amstel Bijimer. Door de verbond met de nieuwe woonwijk de Bijlmer. spoorbanen, een oorspronkelijke ruime ruime opzet van de spoorbanen, dubbel spoor naar utrecht Utrecht en een dubbel spoor naar het Centraal station, Station, was er voldoende ruimte ruimte voor de uitbreidingen of wijzingen aan de perrons metro. metro. Zonder uitbreidingen volstond het om twee treinsporen te vervangen door metrosporen. Het concept bewees geelektrificeerde geëlektrifi ceerde metrosporen. bestendigheid: reizigers hiermee na veertig jaar zijn bestendigheid: perron te verlaten om van hoefden hoefden niet eens het perron stappen. Deze trein naar metro en andersom over te stappen. Deze nog korter dan eertijds was voorzien. reizigersroute was nog voorzien. In de jaren dertig lag station amsterdam Amsterdam amstel Amstel gericht, met zijn rug duidelijk naar het oosten gericht, naar de amstel. Amstel. Vanaf de jaren vijftig werd echter tussen amstel Amstel en spoordijk gebouwd: eerst enkele woningbouwcomplexen, maar vanaf de jaren zeventig woningbouwcomplexen, kantoorgebouwen. Met de aanleg van de ook grote kantoorgebouwen. personentunnel door metro kwam kwam ook het besluit om de personentunnel voegen. te breken breken en een entree aan de westzijde toe te voegen. reizigersstroom vanaf de Door deze wijziging werd de reizigersstroom kantoren kantoren achter het station vereenvoudigd door een lijn met de kortere, kortere, veiligere en duidelijkere route, route, in lijn reizigersstromen optimaal aan te laten opzet om alle reizigersstromen laten sluiten op het station. station. Hoewel Hoewel de huidige entree ruimtelijk

past, geldt dit niet logistieke concept past, in het logistieke goed in vormgeving. voor de architectonische vormgeving.

— -

westelijke entree na de doorbraak van nieuwe Nieuwe westelijke van de personentunnel, 1978. 1978. Aanleiding personentunnel, aanleiding voor de nieuwe nieuwe entree was de komst van de metro van reizigers metro en en de toename van voor de kantoren [saa] kantoren achter het station. station. [SAA]

VAN DE staD oVERZiCHt OVERZICHT sCHaal SCHAAL Van STAD aansluitinG AANSLU TI NG op OP stEDEliJKEVERKEERstRoMEn STEDELIJKEVERKEERSTROMEN Concept -- Eén station in in de binnenstad binnenstad voor reizen naar zowel utrecht Utrecht als amersfoort Amersfoort en verbonden met amsterdam Amsterdam Cs CS en amsterdam Amsterdam Sloterdijk. sloterdijk. goederenvervoer. -- Gescheiden Gescheiden personenen goederenvervoer. -- Goede verbinding van en naar het station vanuit het centrum via Berlagebrug. de Wibautstraat en de zuidelijke buurten buurten via de Berlagebrug. Ruimtelijke uitvoering ruimtelijke Gunstige positionering van station amsterdam bij het prins Gunstige Amsterdam amstel Amstel bij Prins Bernhardplein. Vanaf dit knooppunt werden alle hoeken Bernhardplein. hoeken van de stad en daarbuiten bereikbaar: bereikbaar: de westelijke en zuidelijke buurten buurten Berlageweg), de binnenstad (over de Berlageweg), binnenstad (via de Wibautstraat) en de Gooseweg). nieuwbouw in in Watergraafsmeer (via Gooseweg). Ruimtelijke erfenis ruimtelijke station Station amsterdam Amsterdam amstel Amstel functioneert nog steeds als een knooppunt tussen verschillende delen van de stad, stad, door de ligging Bernardplein. naast het prins Prins Bernardplein. Toevoeging na 1977: toevoeging 1977: Aanleg metrolijn. metrolijn. -- aanleg Ingang westzijde station (personentunnel (personentunnel doorgetrokken). doorgetrokken). -- ingang Conclusie Op stedenbouwkundig niveau kreeg amsterdam op niveau kreeg Amsterdam amstel Amstel een duurzaam duurzaam en toekomstbestendig ontwerp voor het station en zijn omgeving in relatie relatie tot de stad. stad. Het oorspronkelijke logistieke concept is nog steeds herkenbaar en werd versterkt door de ingang aan de achterkant. aanleg van de metro en een nieuwe nieuwe ingang achterkant.

gebouwtje) entree, met links (blauw gebouwtje) Huidige westelijke entree, uitgebreide open open de snackkiosk en en onderaan onderaan de trap een een uitgebreide fietsenstalling. fietsenstalling. Deze Deze entree komt uit op de Weesperzijde en en Leeuwenburg (Hogeschool Amsterdam). gebouw leeuwenburg amsterdam).

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

13 13

)!)

•

I—

•

1966 [SAA] [SAAI

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

SCHAAL VAN HET EMPLACEMENT EFFICIENTE REIZIGERS- EN BAGAGESTROMEN BAGAGESTROMEN EFFICIËNTE

Concept Tot in de twintigste eeuw waren stations opgezet ingangen en routes voor aankomende en met aparte ingangen reizigers. Voor het station Amsterdam Amstel vertrekkende reizigers. ontwikkelden de ontwerpers een ensemble waarin een efficiënte logistiek voorop stond. stond. Er werd afgerekend met het ouderwetse concept van gescheiden aankomst en vertrek. In plaats daarvan ontstond een sterk logistiek vertrek. In pleinen, concept: een ensemble dat is opgebouwd uit pleinen, perrons, sporen en kappen. kappen. stationsgebouw, tunnels, het stationsgebouw, tunnels, perrons, naoorlogse C. Douma schreef in zijn standaardwerk over naoorlogse C.Douma (!) stations dat Amsterdam Amstel ‘de (!) ‘de opmaat vormde voor een geheel nieuwe nieuwe opzet van stationsbouw en zo opleverde, dat [het] [het] nog nog steeds veel innoverende ideeën opleverde, inspiratie vormt voor een generatie jongere een bron bron van inspiratie spoorwegarchitecten.’ (Douma 1998, 14) spoorwegarchitecten.’ 1998, 14)

reizigersstromen Het stationsensemble werd rondom rondom de reizigersstromen

voetgangers, fietsers, van en naar de stad ontworpen: voetgangers, auto’s, auto’s, taxi’s, taxi’s, bussen bussen en trams. trams. Voor elk vervoermiddel creëerden de architecten een eigen toegang tot de noordgevel voor in de noordgevel stationshal: de hoofdentree hoofdentree in voetgangers en door auto’s gebrachte of gehaalde reizigers; hellingbanen hellingbanen langs de noorden zuidgevel reizigers; naar de fietsenkelder voor respectievelijk aankomende ingang in zuidgevel en vertrekkende fietsers; in de zuidgevel fietsers; een ingang lange overkapping voor de reizigers verbonden met een lange in de per taxi bus; en een ondergrondse entree in taxi of bus; kopgevel voor trampassagiers. trampassagiers. Vooral de ondergrondse kopgevel verbinding met de tram was een noviteit. noviteit. Het kunstmatige treinspoor, hoogteverschil tussen het treinspoor, de stationshal en hoogteverschil de tramhalte maakte maakte het mogelijk om een tunnel tunnel onder de verkeersweg langs het station te maken, maken, met trappen naar de stationshal. stationshal. Zo konden tramreizigers tram reizigers het station verkeersweg, met alle taxi’s, bereiken taxi’s, bereiken zonder de drukke verkeersweg,

auto’s, fietsen, over te steken. auto’s, bussen bussen en fietsen, steken. Bovendien Bovendien in directe verbinding met stond de ondergrondse entree in de fietsenkelder, fietsenkelder, zodat ook fietsers na het stallen van hun hun fiets de stationshal stationshal veilig en droog konden konden bereiken. bereiken. Schelling rekende erop dat veel reizigers per fiets naar het station zouden komen en bestemde de kelder tot fietsenstalling. fietsenstalling. Het was bijzonder dat de kelder van een bestemming kreeg. kreeg. De station een openbare bestemming De tramtunnel hellingbanen aan weerszijden van de stationshal en hellingbanen ontsloten de kelder. kelder.

bagage. Een Een in onbruik geraakte route is die van de bagage. bagage ingenomen ingenomen in het noordelijk Oorspronkelijk werd bagage (nu AH hellingbaan deel van de dwarshal (nu AH to go) en via een hellingbaan gebracht. Vanaf hier was een met bocht naar de kelder gebracht. bagagetunnel bereikbaar die onder het eerste spoor lag bagagetunnel en aan het einde verbonden was met twee dwarsgangen perrons. In In deze dwarsgangen bevonden onder beide beide perrons. bevonden zich liften die bagage naar de perroneinden omhoog brachten. brachten. bijzondere en incidentele reizigersstroom reizigersstroom was die Een Een bijzondere autoslaaptrein. Deze stroom van auto’s was van de autoslaaptrein. in het programma van eisen, niet opgenomen in eisen, maar het ontwerp bleek na de oorlog duurzaam genoeg om de auto’s van het stationsplein via het stationsgebouw rijden. In naar de treinen te rijden. In de jaren zestig en zeventig vertrokken van station Amsterdam Amstel treinen naar Frankrijk en Italië. ltalië. De De auto’s kwamen kwamen het station binnen binnen ingang in noordelijke dwarshal, in de noordelijke via een ingang dwarshal, reden door de personentunnel en kwamen via de hellingbaan hellingbaan naast de personentunnel perron op, op, waar ze vanaf de kop van trappen het tweede perron perron een speciaal autotreinstel opreden. het perron autotreinstel opreden.

Verbetering spoorwegtoestanden Amsterdam emplacement Amstellaan Amstellaan [HUA] [HUA]

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

15 15

3 IIU

UILUII

Situ atie Amsterdam Amstel Amstel 1939 Situatie Amstel Amsterdam Amstel

//i/ ll

I______________

_-,_.::-:+: -

Perron Perron - - -

Bagagetunnel Bagagetunnel

Li Ii Lii

Perrongebouwen Perrongebouwen

Personentu nn el Personentunnel

——

Fiets

o Autobussen

I J’IPI’

Auto’s

Tramtunnel Tramtunnel Gebouwen omgeving Gebouwen G roe n Groen

240 / —

FZT r

. .

.. .

i_LiZ

Taxis Taxi’s

Bomen Bomen

—+ Passagiersroute

Tram -

81 1 1939 situatiE SITUATIE 1939

—4 Fietsroute .

•-

Autoroute

—-

—+

Taxiroute

—+

Busroute

—

Tramlijn Tramlijn

GNN +

fTh !

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

N MR.TREUB LAA

k os Ki

Wachtkamer Schietclub Treffers

STATIONSGEBOUW

Scho

Groenvan treinsporen Vervanging 5 vervanging metrosporen. door metrosporen. Bomen

Taxi’s Auto’s

overb

ouw

Fiets

EUROLINE overkapping

Lijnbussen BELVEDEREWEG

Tramtunnel

Tram

JULIANAPLEIN

NOO

Euroline bussen

Tram tunnel 4 Vervanging van het regionale busstation door Eurolines. busstation Eurolines. Gebouwen omgeving

PRINS BERNHARDPLEIN

Fietsenstalling Opheffen 6 opheffen hellingbanen tussen personentunnel perrons; personentunnel enroute perrons; Passagiers roltrappen. trappen werden roltrappen. 7 Doorbraak van de Fiets route personentunnel. personentunnel. Auto route

Sloop Taxi 8 sloop van route de trappen van Bus route straatniveau etsenkelder. straatniveau naar fifietsenkelder. situatiE 2011

Tramlijn

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

R-

Lift

RDE

Lift

Personentunnel

Schietclub

VAART -RING

Perron gebouwen Vervanging van de 3 vervanging Schiettunnel taxistandplaats voor busperrons. busperrons. Passagiers tunnel

Wachtkamer

Dienstgeb.

geluidsscherm

O.S

Overkapping

Station Amstel Afsluiting van de hellingbaan 2 afsluiting zuidgevel. langs dePerron zuidgevel.

KANTOREN

speelplaats

Station Amstel 11 Situatie Verplaatsing van de taxi’s. taxi’s. 2010 R

GOUDRIAANSTRAAT

DWEE

RIJKSPOSTSPAARBANK

BRAN

TOWER

2011 situatiE SITUATIE 1939 VERsus VERSUS 2011

H.LU :Uj:.:.:.

HOGE SCHOOL

luifel

17 17

noordelijke plein. plein. 11 Verplaatsing van de taxiâ&#x20AC;&#x2122;s van het zuidelijke naar het noordelijke

zuidgevel, fietsershellingbaan fietsershellingbaan aan noordgevel is uitgang voor de inen 2 Afsluiting van de fietsershellingbaan langs de zuidgevel, aan de noordgevel is tegenwoordig zowel zowel de inen uitgang de fietsenstalling. fietsenstalling.

afgesloten terrein 4 Vervanging van het regionale busstation terrein busstation door een een afgesloten Europese busdiensten voor Europese busdiensten (Eurolines).

metrosporen. 5 Vervanging van van twee treinsporen door twee metrosporen.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Trappen vanuit de personentunnel personentunnel naar de perrons zijn zijn vervangen 6 Trappen vervangen door rolstrappen.Toevoeging hellingbanen. rolstrappen. Toevoeging van liften in de tunnel en liften in en afsluiting hellingbanen.

Wijzigingen (zie afbeeldingen) atbeeldingen) hebben de ruimtelijke ruimtelijke De De wijzigingen (zie gespaard, maar eenheid van het ensemble grotendeels gespaard, doen hier en daar wel afbreuk aan het oorspronkelijke concept. Onder andere de ingenieuze logistieke concept. ingenieuze route logistieke route (aan de noordkant naar beneden voor fietsers (aan beneden en aan boven) ging verloren, de zuidkant weer naar boven) verloren, net als de regelmatige reizigersstromen reizigersstromen naar de regionale regionale bussen en regelmatige taxiâ&#x20AC;&#x2122;s. taxiâ&#x20AC;&#x2122;s. Hiervoor kwam kwam het afgesloten terrein van Eurolines plaats, met slechts een incidentele reizigersstroom, reizigersstroom, in de plaats, levendigheid is verminderd. waarmee de oorspronkelijke levendigheid verminderd.

ingrepen: het De De komst van de metro betekende betekende twee ingrepen: metrosporen en de vervangen van twee treinsporen voor metrosporen personentunnel tot westelijke entree. doorbraak van de personentunnel entree. logistieke concept: Deze Deze wijzigingen passen prima in het logistieke uitgebreid en het vervoersknooppunt wordt immers uitgebreid in vormgeving van de versterkt. versterkt. De De entree is afwijkend in architectuur: zwaarder, minder ruimtelijk (vergelijk luifels architectuur: zwaarder, p.16-17). p. 16-17). De De vorm is niet louter outer afgeleid van van de logistieke logica (en (en zou constructieve en logistieke lichter, simpeler zou lichter, kunnen). en terughoudender kunnen).

busperrons. 3 Vervanging van de taxistandplaats door busperrons.

personentunnel tot westelijke entree. 7 Doorbraak van de personentunnel entree.

8 Sloop van de trappen trappen van straatniveau straatniveau naar fietsenkelder aan aan de oostgevel van de stationshal.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

19 19

p •-•.

— —

personentunnel en Situatie voor de doorbraak van de personentunnel SAA] en entree westzijde station station [[SAA]

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

VAN Het HET eMPLaceMeNt EMPLACEMENT scHaaL SCHAAL vaN EffiCiËntE EFFICIENTE REiZiGERsEN BaGaGEstRoMEn REIZIGERS- En BAGAGESTROMEN Concept reizigersstromen, ieder met een eigen entree en Gescheiden Gescheiden reizigersstromen, uitgang (voetganger, (voetganger, fifietser, uitgang etser, auto, auto, taxi, taxi, autobus, autobus, tram en later ook autoslaaptrein). de autoslaaptrein).

personentunnel aan Doorbraak personentunnel [saa] aan westzijde station. station. [SAA] ‘L/ Jr\

•\

____

(metro) aan in 1977. 1977. [SAA] Entree [saa] Entree (metro) aan westzijde station station in

Ruimtelijke uitvoering uitvoering ruimtelijke pleinen, taxistandplaats, taxistandplaats, Het station is een emplacement met pleinen, tramaansluiting, tunnels, bushaltes, fietsen autoroutes, bushaltes, fietsautoroutes, een tramaansluiting, tunnels, een sporen. Door de plaatsing van de stationshal, stationsgebouw en sporen. stationshal, pleinen, gedraaid ten opzichte van het spoor en omgeven door pleinen, omgeving. De in zijn omgeving. nestelt het station zich in De stationshal doet zich Centraal), maar niet voor als een stadspoort (zoals amsterdam Amsterdam Centraal), is de centrale schakel in in de vervoersstromen. vervoersstromen. Hiermee werkt het logistieke concept door op de omgeving: iedere iedere verkeerstroom plek. De heeft zijn eigen entree en eigen plek. De tramtunnel was een noviteit, noviteit, die een kruisingsvrije voetgangersverbinding mogelijk maakte. maakte. Hier werd bovendien bovendien strategisch gebruik gemaakt van landschap. hoogteverschillen (tram (tram en trein) in kunstmatige landschap. in het kunstmatige hoogteverschillen (tramhal Het is bijzonder dat de kelder een openbare functie (tramhal kreeg en als zodanig ontsloot (tramtunnel, (tramtunnel, en fietsenstalling) fietsenstalling) kreeg hellingbanen). hell ingbanen). Ruimtelijke erfenis ruimtelijke uitzondering Het gehele emplacement is bewaard gebleven met uitzondering van de taxistandplaats en de fietsersuitgang!helling. fietsersuitgang/helling.

Huidige entree westzijde station fietsenstalling. station met fietsenstalling.

Conclusie ingenieuze systeem waarbij fifietsers, voetgangers, Het ingenieuze etsers, voetgangers, automobilisten, automobilisten, tram-, tram-, busbus- en taxipassagiers van buiten buiten naar binnen binnen worden geleid is enigszins gewijzigd door verplaatsing Qok is de opzet met van o.a. o.a. de taxistandplaats en bushaltes. bushaltes. ook voorpleinen enigszins verwaterd door het afsluiten van het plein (terrein voor Europese Europese busdiensten). busdiensten). zuidelijke plein

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

21 21

‘

Plaatskaarten Plaatskaarten loketten loketten Bouwkundig [[Bouwkundi’ Weekblad 1 939] Week/Iad 1939]

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

HET HOOFDGEBOUW SCHAAL VAN heT DOELMATIG AANKOMEN, ENVERTREKKEN DOELMATIG WACHTEN EN VERTREKKEN AANKOMEN,WACHTEN Concept Het hart van het stationsensemble is de stationshal. stationshal. Anders dan gebruikelijk ligt deze niet evenwijdig aan spoor, als een poort naar de stad. Bij station Amstel het spoor, stad. Bij staat de hal hal haaks op het spoor en is daarmee het stationsplein. Binnen centrale element van het stationsplein. Binnen komen komen alle loopstromen samen en ontstond een overzichtelijke personentunnel en de perrons. perrons. Om route route naar de personentunnel Cm personeel doelmatig in te zetten werden de treinkaartjes personeel bij de smalle ingang naar de tunnel, gecontroleerd bij tunnel, zodat bij geringe drukte ook één man controleren, maar bij man kon kon controleren, in de gaten kon houden. de aankomende reizigers in houden. Het probleem van een mogelijke kruising kruising van de aankomende probleem en vertrekkende reizigers losten de architecten eenvoudig op, in de toelichting in het Bouwkundig Weekblad op, in Weekb/adin 1939 schreven zij: ‘De ‘De omstandigheid dat in Nederland Nederland rechts wordt gehouden is van merkbaren merkbaren invloed op de hij de loketten groepeering der ruimten.’ ruimten.’ Dit betekende dat hij loketten waar vertrekkende reizigers hun hun kaartjes kochten kochten rechts plaatste, waardoor automatisch de hootdingang plaatste, van de hoofdingang gewenste circulatie ontstond. ontstond.

routing van de reizigersstromen reizigersstromen was een ruimtelijke ruimtelijke De De routing opgave.Voor de reiziger werd een duidelijke opeenvolging ontworpen, van de trein naar de stad en van ruimtes ontworpen, concept, routebeleving was een dynamisch concept, andersom. andersom. De routebeleving waarbij werd gewerkt met ruimte, ruimte, niveauverschillen niveauverschillen en lichtinval. lichtinval. De De schilderingen en andere kunstwerken markeerden markeerden de overgangen van de ene ruimte naar de andere. ande re. De in de grondvorm uit als een basiliek De stationshal ziet er in transept. De beleving beleving en ruimtelijke met zijkapellen en een transept. kerkelijks, omdat licht en ruimte opzet heeft heett echter weinig kerkelijks, ruimte

ten dienste staan van dynamiek en de vlotte doorstroom. doorstroom. koppen helpen helpen passagiers om De kunstwerken kunstwerken op de koppen spoortunnel, waarbij waarbij zich te oriënteren op de tram- en spoortunnel, (hoog-laag, zij van de ene sfeer steer in de anderen komen komen (hoog-laag, smal-breed). De licht-donker, licht-donker, smal-breed). De zijkapellen en de dwarshal uitgevoerd en gedetailleerd als van de stationshal zijn uitgevoerd coulissen -- waar de reizigers allerlei voorzieningen konden vinden, zonder zelf konden vinden, zelt obstakels te worden voor de hoofdstroom. hootdstroom. Zo bevatte bevatte de zuidelijke dwarsvleugel een dameskapper, kiosken heren- en dameskapper, kiosken en een kleine kleine winkel. winkel. noordvleugel, naast de loketten, bagageathandeling, In de noordvleugel, In loketten, zat de bagagebagage ingeleverd ingeleverd kon afhandeling, waar bagage kon worden. worden. Met hoge en grote de voorzieningen in in de luwte, luwte, kon kon de hoge leeg bljiven. bljiven. stationshal goeddeels leeg

ruimtelijke opzet van Onlosmakelijk verbonden met de ruimtelijke licht. Daglicht is optimaal het station was de omgang met licht. vanzeltsprekende ingezet om de loopstromen een vanzelfsprekende geven. In organisatie te geven. In het Bouwkundig Weekblad Weekb/ad in 1938: 1938: ‘In de verlichting van de schreven de ontwerpers in ruimten, ruimten, welke de aankomende reiziger achtereenvolgens passeert, is een zekere climax gezocht. gezocht. In In den tunnel passeert, Hij wordt dan aangetrokken door is het nog vrij donker. donker. Hij platond boven de contrôlehuisjes controlehuisjes is het licht, licht, dat in het plafond aangebracht. Komt hij hij daarna in aangebracht. in de dwarshal, dwarshal, dan is nog weer sterker. in de daar de verlichting nog sterker. En ten slotte in plaatskaartenhal komend, in de plaatskaartenhal komend, geven de grote ramen ramen in verlichting, die bijna gelijk is aan het beide zijgevels een verlichting, daglicht.’ volle voile daglicht.’ Daglichttoetreding in Daglichttoetreding in de dwarshal van van het stationsgebouw door Iengte een over de gehele lengte aangebracht daklicht. daklicht.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

Richting Bagage tunnel

KELDER 1939 kelder

Functies Amsterdam Amstel Amstel 1939 Stationshal

Berging

Bagage

Installaties

Tra mtu n ne I Tramtunnel

Bagage helling

Reizigersvoorzieningen Reizigersvoorzieningen

Personeelsruimten Personeelsruimten Toegang passagiers Uitgang Uitgang fietsenstalling

personeel Toegang personeel Fietsenstalling

Toegang fietsenstalling

Fietsenhelling Fietsenhelling Fietsenstalling Fietsenstalling

Daklicht

f—

Entree

——)

Fietsroute

— —)

Bagageroute N 3N

Bewaking

Trapontsluiting kelderniveau kelderniveau

Daklicht Portaal

Tramtunnel

Entree 24

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Trapontsluiting kelderniveau kelderniveau

4EJJJZZ

4 2011 kelder KELDER 2011

-a

Stationshal fietsparkeerruimte. Uitbreiding 11 uitbreiding fietsparkeerruimte. Bagage Toevoeging fietsenwinkel. 2 toevoeging fietsenwinkel. Tramtunnel

Fietsenstalling Fietsenstalling

Installaties en opslag

WIJZIGINGEN wijZigingen Functies Station Amstel 2010

Uitbreiding 3 uitbreiding technische ruimte. ruimte. Reizigersvoorzieningen

1 1

Personeelsruimten Bagagestroom gebruik. 4 Bagagestroom buiten buiten gebruik.

Toegang fietsenstalling

BINNEN

BUITEN

Fietsenwinkel

Passagiers ontsluiting hellingbaan is 5 Zuidelijke hellingbaan Personeel ontsluiting verwijderd. verwijderd. Fietsenhelling

Tochtportaal in 6 tochtportaal en daklicht in Fietsenstalling verwijderd. tramtunnel verwijderd. Entree Fietsroute Oorspronkelijk bewakershuisje 7 oorspronkelijk bewakershuisje verdwenen, vervangen door een verdwenen, Bagageroute controlepoort. controlepoort.

Trappen van tramtunnel naar 8 trappen buiten (verkeersweg voor station) verdwenen. verdwenen.

Tramtunnel

b4 Entree

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

11 De fietsenstalling De uitgebreide fietsenstalling

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

1. controle-/bewakingspoort. 2 & 7 Toevoeging fietsenwinkel en en vervanging controle-/bewakingspoort.

Uitbreiding technische ruimte. 3 Uitbreiding ruimte.

JIIhâ&#x20AC;&#x2122;

4 Bagagestroom buiten gebruik (bagagetunnels nu gedeeltelijk in gebruik door twee schietclubs en als opslagruimte).

fietsershellingbaan nu uitgang voor 5 Noordelijke fietsershellingbaan nu in in gebruik als inin- en en uitgang Hellingbaan aan zuidzijde is verwijderd. fietsers. verwijderd. fietsers. Hellingbaan aan zuidzijde

in de tramtunnel is verwijderd, 6 Het tochtportaal in verwijderd, de tunnel is versmald noordzijde. Daklicht is eveneens verwijderd. met een een etalage aan aan de noordzijde.

weerszijden van de oostzijde van het station 8 De De trapontsluiting aan aan weerszijden station is verwijderd. Aan oostgevel is nog de contour van verwijderd. van de oostgevel Aan de linkerkant van is nog van de gebleven. oorspronkelijke ballustrade ballustrade bewaard bewaard gebleven.

WIJZIGINGEN kelder KELDER Wijzigingen in gebruik als De De kelder was oorspronkelijk vooral vooral in fietsenstalling, bijbehorende ontsluiting voor fietsers fietsenstalling, met bijbehorende (hellingbanen). Overige ruimten waren voor technische (hellingbanen). bagage-athandeling. De installaties en voor bagage-afhandeling. De organisatie bagage-athandeling van de ruimtes is gewijzigd: de bagage-afhandeling in gebruik genomen voor de stalling is opgeheven en in van fietsen; de ruimte voor technische installaties is uitgebreid ten koste uitgebreid koste van een deel van de oorspronkelijke fietsenstalling en van de zuidelijke hellingbaan. hellingbaan. Tenslotte is bewakersloge en de de oorspronkelijke ruimte ruimte tussen de bewakersloge tramtunnel sterk verkleind door meer technische ruimten ruimten en etalage. De tramtunnel functioneert een fietsenwinkel met etalage. nog steeds als ondergrondse doorgang van tram naar de nog stationshal, stationshal, maar de tochtportalen en de trapontsluiting aan verwijderd. weerszijde van de oostgevel zijn verwijderd.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

BEGANE grond GROND 1939 begane

Personentunnel

Bagage Tunnel

Daklicht

Binnenplaats

Reizigers voorzieningen

Functies Amsterdam Amstel 1939

Bagage Tunnel

4-, Entree

Binnenplaats

4-, Aa nko

Personeelruimten mst

Controlle

k tr e Ver

kiosk

Kiosk

Bankje Daklicht Bankje

portier Bagage helling

Uitgang fietsenstalling

Toegang fietsenstalling Loketten

Routing Routing Stationshal

—

Plaatskaarten/ loketten loketten

— —

Bagage

—

Reizigersvoorzieningen Reizigersvoorzieningen

— —

Personeelsruimten Personeelsruimten

Controle en toegang personentunnel personentunnel

Toegang passagiers passagiers Toegang personeel Toegang personeel Toegang Overkapping

Fietsenhelling Fietsenhelling Daklicht Entree Zuid Taxi en bussen

Trap naar tramtunnel en fietsenkelder

Portaal

Daklicht tramtunnel

Entree Oost Ontsluitinq tramtunnel en fietsenkelder Ontsluiting fietsenkelcier

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Hoofdentree Noord Fietsers en voetgangers

Trap naar tramtunnel en fietsenkelder

N GN

Passagierstunnel

2011 BEGANEGROND 2011 begane grond

Opslag

Controle poortjes

tLI

Opslag

Shakie’s

-‘i11f

WIJZIGINGEN wijZigingen Functies Station Amstel 2010

Toiletten

lage en 11 De De oorspronkelijke lage Entree achter de dragende open ruimte ruimte kolommen aan de noordkolommen noorden Routing zuidwand is dichtgezet door Stationshal winkelpu winkelpuien. ien.

Bruna

NS service en loketten 2 nieuw Nieuw bouwvolume bouwvolume voor de ns NS ticket service Ticket Bagage Service tegen de oostwand. oostwand.

Daklicht Burger King

AH to go /

Julia’s

Toegang en uitg.ng uitgang fietsenstalling

GWK

Etos

Free recordshop De Broodzaak Portaal

Portaal

GWK Travelex

NS Ticketservice

SloopPersoneelsruimten 4 sloop van kiosk centraal in dwarshal. dwarshal. Passagiers ontsluiting Personeel ontsluiting 5 Oorspronkelijk afgesloten linkervleugel kapperszaken in in linkervleugel Overkapping afgebroken voor geheel open ruimte Fietsenhelling voor fastfoodrestaurant fastfoodrestau rant King). (BurgerDaklicht King).

Smullers

Entree Zuid Streekbussen & Euroline

Controlle en toegang passagierstunnel 3 nieuw zitmeubilair centraal in in de Nieuw stationshal. stationshal. Reizigersvoorzieningen

Hoofdentree Hoofdentree Noord Noord Fietsers, Fietsers, voetgangers en taxi

Oorspronkelijke bagage-afdeling bagage-afdeling 6 oorspronkelijke rechtervleugel eerst vervangen in in rechtervleugel door telefooncelen en daarna door go). AH to go). winkelruimte (Bruna en aH

Entree Entree Oost Cost Ontsluiting tramtunnel Ontsluiting en fietsenkelder

Oorspronkelijke controlepoortjes 7 oorspronkelijke personentunnel in toegang naar personentunnel in zijn vervangen door OV-chip. controlepoortjes voor oV-chip. 8 Binnenplaatsen overdekt en daklicht boven boven controle poortjes dichtgezet. dichtgezet. 9 Daklicht naar tramtunnel en verwijderd. trapontsluiting verwijderd.

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

1 De oorspronkelijke zijwanden, waarin de draagstructuur vrij is gehouden van de vliesgevels. Later is deze vrije opzet aangetast door de toevoeging van winkelpuien en reclameborden.. .

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

tegen de oostwand. 2 Nieuw bouwvolume bouwvolume voor de NS NS Ticket Service tegen

in de stationshal in dwarshal. 3 & 4 Nieuw zitmeubilair in stationshal en en sloop kiosk in dwarshal.

5 Oorspronkelijk afgesloten kapperszaken in linkervleugel afgebroken voor geheel open ruimte voor fastfood-restaurant (Burger King).

6 & 7 Oorspronkelijke bagage-afdeling in rechtervleugel vervangen voor winkelruimte en vide is dichtgezet maar ontoegankelijk

7 Oorspronkelijke controlepoortjes personentunnel zijn zijn vervangen personentunnel

9 Daklicht naar tramtunnel en en trapontsluiting verwijderd

Binnenplaatsen overdekt en 8 Binnenplaatsen en daklicht boven boven controlepoortjes dichtgezet. dichtgezet.

WIJZIGINGEN begane BEGANE grond GROND Wijzigingen De De stationshal had had oorspronkelijk een wijds en open lage, maar open ruimten karakter, karakter, door de lage, ruimten achter de glasopperviak. kolommen, kolommen, de grote hoogte en het grote glasoppervlak. Dit ruimtelijk karakter wordt versterkt door de bijzondere vliesgevel, die draagconstructie: betonnen betonnen spanten met een vliesgevel, Iijkt te staan. los van de constructie lijkt staan. ruimtelijkheid is aangetast door forse ingrepen, ingrepen, zoals het De De ruimtelijkheid dichtzetten van de ruimten kolommen, inclusief ruimten achter de kolommen, in de dwarshal, de vide in dwarshal, en het plaatsen van doorlopende reclameborden boven boven de winkels. winkels. Verder werden de loketten verplaatst naar een nieuw bouwvolume bouwvolume aan de oostwand van de stationshal. stationshal. Tenslotte is centraal in de hal hal recent reiziger. nieuw zitmeubilair geplaatst voor de wachtende reiziger. Dit strookt niet geheel met het oorspronkelijke concept van Schelling, dat de reizigersvoorzieningen reizigersvoorzieningen geen obstakel Schelling, reizigersstromen. mochten mochten vormen voor de reizigersstromen.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

31 31

1STEVERDIEPING 1939 1ste verdieping

Binnenplaats

Kantoor

Functies Amsterdam Amstel Amstel 1939

Binnenplaats

Daklicht Gang Entree

Personeelsruimten Personeelsruimten

Kantoor

Toegang personeel Toegang personeel

Dienstwoning Diensttwoning Diens

Overkapping/dakaanzicht

Vide Daklicht

Vide

Dwarsgebouw

Verlaagd plafond plafond Verlaagd

Daklicht Dienstwoning Dienstwoning

Hoofdgebouw

Zijentree Zuid

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Hoofdentree Noord

N SN

2011 1STEVERDIEPING 2011 1ste verdieping

4 1

3 __

Kantoor Gang

Entree

Dienstwoning

Vide

Kantoor Verlaagd plafond Bruna

3 Dwarsgebouw

Verlaagd plafond Albert Heijn

Hoofdgebouw

Hoofdentree Noord

Zijentree Zuid Verlaagd plafond NS Plaatskaarten kantoor

WIJZIGINGEN wijZigingen Functies Station Amstel 2010

Personeelswoning is sinds 11 Personeelswoning 2010 niet meer in gebruik en Personeelsruimten leeg. staat leeg. Personeel ontsluiting

2 personeelskantoren Personeelskantoren worden Overkapping/dakaanzicht minimaal minimaal gebruikt en staan leeg. grotendeels leeg. Verlaagd plafond

Daklicht 3. Daklicht in verbindingsstuk 3. Dienstwoning tussen dwarshal en perrontunnel, is dichtgezet. dichtgezet. perrontunnel, in de dwarsbeuk Daklicht in nog steeds aanwezig, aanwezig, is nog maar onderbroken door het AH verlaagde plafond van de aH to go en Bruna en de rolluiken rolluiken King. van de Burger King.

Binnenplaatsen zijn 4. Binnenplaatsen 4. dichtgezet. dichtgezet. 5. De vide in in de rechter 5. dichtgezet, door zijvleugel is dichtgezet, het plafond van de Bruna en go. AH to go. aH

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

1*I “rIF: :11! hF .JIdItIIIIIhhhIflI I!qIFIpIbIhIIIIi

-‘—.-

jIiI 34

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

[SAA] ‘;,

-] Personeelswoning is sinds 2010 niet meer in leeg (op foto links aangegeven aangegeven met een cirkel) in gebruik en 11 Personeelswoning en staat leeg een rode rode cirkel)

WIJZIGINGEN eerste EERSTEVERDIEPING Wijzigingen verdieping in gebruik geweest als De De eerste verdieping is altijd in personeelskantoren!opslag. Sinds een jaar dienstwoning en personeelskantoren/opslag. personeelswoning leeg, leeg, ook worden de kantoren staat de personeelswoning kantoren op gebruikt. De deze verdieping minimaal minimaal gebruikt. De binnenplaatsen zijn dichtgezet, evenals het daklicht boven controlepoortjes. dichtgezet, boven de controlepoortjes. Op het dak zijn zonnepanelen geplaatst voor het opwekken perronzuilen. In de dwarsbeuk is de van energie voor de perronzuilen. vide in de rechter zijvleugel dichtgezet door het verlaagde plafond (niet dragend) van de AH AH to go en Bruna. plafond Bruna. Door het ruimtelijkheid dichtzetten van deze vide is de oorspronkelijke ruimtelijkheid verloren gegaan en wordt het licht Iicht dat door het grote tegengehouden. raamoppervlak in deze ruimte binnenvalt, tegengehouden. ruimte binnenvalt, De De ruimte is nu nu ontoegankelijk en onbenut. onbenut.

2 Personeelskantoren Personeelskantoren worden worden minimaal minimaal gebruikt en en staan staan grotendeels leeg. leeg.

perrontunnel, is 3. Daklicht in in verbindingsstuk tussen 3. tussen dwarshal en en perrontunnel, is dichtgezet. dichtgezet.

Binnenplaatsen zijn zijn dichtgezet. dichtgezet. 4 Binnenplaatsen

rechterzijvleugel is dichtgezet, dichtgezet, door het plafond plafond van de Bruna en go, maar is ontoegankelijk. ontoegankelijk. in de rechterzijvleugel AH to go, 5 De De vide in en AH

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

(1939) en (2011) EN na NA (2011) voor VOOR (1939)

Opening in dwarshal: oorspronkelijke toegang naar de bagagetunnel en in de jaren zestig en zeventig toegang voor autoâ&#x20AC;&#x2122;s naar de autoslaaptrein.

Trapentree vanuit de tramtunnel aan oostgevel.

Verlaagd deel stationshal: onder het verlaagde deel aan de noordzijde bevinden zich de loketten

noordzijde station: Opening in in dwarsbeuk aan aan de noordzijde station: de opening is dichtgezet raamkozijnen, achter deze ruimte zich en en beplakt evenals de ovale raamkozijnen, ruimte bevind bevind zich nu de AH to Go. Go. nu

Trapentree vanuit de tramtunnel aan oostgevel: in de open ruimte naast de trap is NS Ticket & Service geplaatst en het standbeeld is verplaatst.

zijn de verlaagde delen Verlaagd deel stationshal: tegenwoordig zijn delen aan aan de noordzijde en noordzijde en zuidzijde opgevuld met winkels; de kolomstructuur wordt onderbroken door reclameborden. reclameborden.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

I: •

Stationshal: één grote lege open ruimte. [HUA]

Zuidzijde: hier bevond zich een terras. [HUA]

I.:, nog steeds één open ruimte, ruimte, maar nu Stationshal: één grote open nu met meubilair in in Stationshal: nog zijbeuken. in de verlaagde zijbeuken. het midden midden van van de ruimte ruimte en en winkels in

Zuidzijde station [HUA] station [HUA]

__h.-.

Zuidzijde: nu Zuidzijde: nu afgeschermd met hekken hekken en en niet meer direct toegankelijk, zijn de vensters aan 00k zijn zich ook aan deze zijde dichtgeplakt door de winkels die zich hierachter bevinden. bevinden.

Zuidzijde station station

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

t 1,

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

-4

VAN HEt HET HoofDGEBouW oVERZiCHt OVERZICHT sCHaal SCHAAL Van HOOFDGEBOUW DOeLMatIg WACHTEN eN EN vertreKKeN VERTREKKEN AANKOMEN, wacHteN DOELMATIG aaNKOMeN, Concept personeel en verwerking van reizigersen bagagestromen. Doelmatige inzet van personeel bagagestromen. Doelmatige Routebeleving is gericht op een reeks ruimtes met elk een eigen karakter. In het Routebeleving karakter. in ruimtelijkheid, niveauverschillen, licht. De ontwerp is gebruik gemaakt van ruimtelijkheid, niveauverschillen, kunst en licht. bij de hand geleid. reiziger wordt als het ware bij hand genomen en door het station geleid. Ruimtelijke uitvoering uitvoering ruimtelijke ruimtelijke opeenvolging van een lichte, hoge en open Het hoofdgebouw is een ruimtelijke lichte, hoge stationshal via een minder lichte, lichte, lagere en brede brede dwarshal dwarshal naar een donkere en lage passagierstunnel. passagierstunnel. lage De De detaillering benadrukt de ruimtelijke eigenschappen van de opeenvolgende ruimtes. ruimtes. De De draagconstructie van de stationshal leek oorspronkelijk los te staan vliesgevel, wat de ruimtelijkheid ruimtelijkheid versterkte. Tegenwoordig zijn de van de glazen vliesgevel, versterkte. tegenwoordig verlaagde delen aan beide beide zijden van de stationshal dichtgezet met winkels en vliesgevel. reclameborden. reclameborden. De De draagconstructie lijkt niet meer los te staan van de vliesgevel. nog eens versterkt doordat de draagspanten van de hal Dit wordt nog hal eveneens wit zijn geschilderd. geschilderd. onderdeel Onderdeel van de ontworpen route was het spel met licht en donker. donker. Dit bereikte bereikte in de overgang van de donkere tunnel naar de open en lichte een climax in lichte beyond er zich een daklicht aan het einde van de passagierstunnel passagierstunnel stationshal. stationshal. Zo bevond dichtgezet), een lichtstraat in boven in de dwarshal boven de controlepoortjes (tegenwoordig dichtgezet), grote, hoge hoge glazen vliesgevel in in de stationshal. en een grote, stationshal. De De overgang van de grote hal hal naar de dwarshal wordt gemarkeerd door de wandschilderingen. aanwezigheid van grootse wandschilderingen. Ruimtelijke erfenis ruimtelijke De in het ruimtelijk De opeenvolging van ruimtes is aangetast door wijzigingen in karakter van de ruimtes en door wijzigingen op kleinere schaal. In de stationshal schaal. in is het ruimtelijk karakter aangetast door het dichtzetten van de ruimtes achter de Op kleine schaal zijn draagconstructie met winkels en door ns NS tickets Tickets & service. Service. op wijzigingen als reclameborden en vast meubilair centraal in de hal hal van invloed geweest. geweest. plaatsen van wanden, in In de dwarshal is het ruimtelijk karakter gewijzigd door het plaatsen wanden,

in de stationshal gaat een in de hal Door het dichtzetten verloren. ook dichtzetten van de verlaagde delen delen in een stuk ruimtelijkheid in hal verloren. Ook Iijkt de draagcontructie draagcontructie niet meer los te staan nog eens versterkt doordat azowel lijkt van de vliesgevel, dit wordt nog staan van azowel de draagconstructuie als de vliesgevel in zijn geschilderd. geschilderd. in dezelfde kleur wit zijn

plafond in rechtervleugel t.b.v. in de rechtervleugel t.b.v. de aanwezige veiligheidshekken en een verlaagd plafond beeindiging horeca en winkels. winkels. Hierdoor worden de lichtstraat en de halfronde beĂŤindiging raampartij onderbroken. van de raampartij onderbroken. Door het dichtzetten van het daklicht boven de personentunnel (nieuwe (nieuwe bekleding bekleding controlepoortjes en de vele ingrepen in in de personentunnel bewegwijzering), doet de plafond en constructie, constructie, grote lichtbakken, lichtbakken, reclame reclame en bewegwijzering), ontwerp. nog donkerder en benauwder aan dan in in het oorspronkelijk ontwerp. tunnel nog Conclusie ruimtelijke concept voor een stationsgebouw waar alle reizigers zich doelmatig Het ruimtelijke nog herkenbaar maar sterk gewijzigd (en (en van stad naar trein verplaatsen is nog bepaald door hoogteaangetast). De ruimtelijkheid ruimtelijkheid wordt bepaald hoogte- en breedteverhoudingen, breedteverhoudingen, aangetast). licht. Deze in niveauverschillen en licht. Deze basiswaarden basiswaarden zijn in de stationshal en dwarshal in gegaan. meer of mindere mindere mate verloren gegaan.

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

-V.

.•

AMSTEPDAM

-—

-a

.,.-.....

AMSTELSTATIO N t

---

PEPPO N

)! 1

Is-

Izr jr

-4

•1.

-_iii

:1 40

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

---,-w

raT

___________

SCHAAL VAN ‘T SPOOR GOEDETOEGANG EN overzicht OVERZICHTVOOR DE reizigers REIZIGERS goede toegang en voor de

Concept personentunnel met trappen Het spoorgedeelte achter het hoofdgebouw bestaat uit de personentunnel perrons; de bagagetunnels met hellingbanen hellingbanen en liften; en liften liften; de perrons met liften naar de perrons; perron. Het uitgangspunt wachtruimten; wachtruimten; en de overkapping over een groot deel deel van het perron. reizigersen bagagestromen bagagestromen werd in in het spoorgedeelte wat betreft het scheiden van de reizigersdoorgevoerd. De bagage werd in de dwarshal ingenomen en verdween dan via de streng doorgevoerd. De bagage perrons. Pas aan het einde van kelder naar een eigen tunnelstelsel tunneistelsel onder de sporen en perrons. bagage weer omhoog. omhoog. De de perrons kwam kwam de bagage De bagageliften waren aparte bouwwerken bouwwerken p. 16). personentunnel 16). De reizigers gingen door de personentunnel op de uiteinden uiteinden van de perrons (zie p. perrons. De hellingbaan was een via trappen of hellingbanen naast de trappen naar de perrons. De hellingbaan vooroorlogse vervanging van een personenlift en was volgens de architecten bedoeld bedoeld ‘gebrekkigen, ouden van dagen, dagen, en aankomende reizigers, reizigers, die hun voor zowel ‘gebrekkigen, hun fiets aan genomen.’ ((Bouwkundig in ontvangst hebben den trein in 938). Bouwkundig Weekblad hebben genomen.’ Weekb/adl1938). Om houden, net als de grootse en weidse Cm de perrons ruimtelijk en overzichtelijk te houden, stationshal, stationshal, werden op de perrons vooral bouwwerken voor reizigers geplaatst (wachtruimten, restauratie, spoorwegpersoneel. De (wachtruimten, restauratie, toiletten) en niet voor spoorwegpersoneel. De dienstruimten hoofdgebouw. De perrongebouwen perrongebouwen in de dwarshal van het hoofdgebouw. werden daarom ondergebracht in waren net als de stationshal gebouwtjes met een ruimtelijk en licht Iicht karakter door de ranke ranke glas. constructie en het gebruik van glas.

overkapping. De De perrons waren voor het grootste deel deel overdekt met een zelfstandige overkapping. overkappingen. Voor kleine overkapping wijkt af van de gangbare vooroorlogse overkappingen. kleine stations was er of geen of een heel afdak, vaak aan het stationsgebouw vast en heel bescheiden bescheiden afdak, perron overdekkend. hoge overkappingen met alleen het perron overdekkend. Grote Grote stations hadden hadden grote en hoge spanten. De afmetingen waren zodanig dat meerdere sporen overkapt boogvormige spanten. boogvormige werden en dat de stoom van de stoomtreinen de reizigers op de perrons niet hinderde. hinderde. age Voor station Amsterdam Amstel Amstel werd een ander soort kap ontworpen: een vlakke en lage in het stationsgebouw maakte kap die alle sporen overdekte. overdekte. Net als in maakte werd gebruik van age kap staal staal en glas gemaakt om een zelfde ruimtelijk en licht effect te bereiken. bereiken. Een Een lage betekende lichtinval, wat werd ondervangen door lichtstraten boven betekende minder lichtinval, boven de perrons en spoor. Om nog sporadisch glazen wanden langs het eerste en laatste laatste spoor. Cm de stoom van de nog liepen de glaswanden langs de sporen niet helemaal rijdende stoomtreinen af te voeren, voeren, liepen helemaal overkapping. door tot de overkapping.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

41 41

-H

•1. 41

‘-1

‘

-H

I.. II

D LI-

.c.

-‘-.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

personentunnel naar het perron in perron de autotrein oprijden. [SAA] hellingbaan van de personentunnel oprijden. [SAA] in gebruik door auto’s die vervolgens aan de kop van het perron De De verharde hellingbaan — —

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

____

::i:

< Richting Utrecht UTRECHT

:‘ :

____

‘-—“

_i—__ d.

—

jui.jijTWEE twee M ETROSPOREN Metrosporen RICHTING > Richting Amsterdam AMSTERDAM CS

plattegrond met de oorspronkelijke perrongebouwen perrongebouwen en Perron treinsporen Perron plattegrond en treinsporen zijn vervangen vervangen door twee metrosporen. metrosporen. De perrongebouwen 1, zijn verwijderd, hellingbanen (allen (alien in gemarkeerd). De roltrappen. 1,3,4 1&2 De binnenste rood gemarkeerd). 1&2 treinsporen zijn 3, 4 en verwijderd, evenals de hellingbanen in rood De trappen trappen werden vervangen door roltrappen. binnenste treinsporen De perrongebouwen en 5 zijn werden vervangen

____ gebleven. Alleen perrongebouw 2 is bewaard Alleen bewaard gebleven.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

F perron in in 1939. 1939. [[Bouwkundii 1939 De restauratie op het tweede perron Bouwkundig Weekblad WeekbIad 1939]

Wijzigingen Perrons metrosporen. 11 Vervanging van twee treinsporen door metrosporen. personentunnel naar perron afgebroken. afgebroken. 2 Hellingbaan van personentunnel Bagageliften aan uiteinde perron afgebroken. afgebroken. 3 Bagageliften trap. 4 Roltrap gebouwd op plaats van vaste trap. perron: sloop van oorspronkelijke wachtruimten. 5 Eerste Eerste perron: wachtruimten. perron: sloop van toiletgebouw voor bouw van 6 Tweede perron: dienstruimte 7. 7. Restauratie Restauratie in perrongebouw 2 is vervangen door een kleine kleine kiosk

Tunnels Tu nne Is personentunnel tot westelijke entree. 8 Doorbraak van de personentunnel entree. personentunnel. Plaatsing van twee liften in de personentunnel. 9 Plaatsing liften in Plaatsing van OV-chippoortjes aan beide 10 Plaatsing beide kanten kanten van de tunnel. tunnel. 11 Bekleding van kolommen, 11 kolommen, verlaging van het plafond en wandverlichting. toevoegen van wandverlichting. bagagetunnels, herbestemd 12 Afsluiting bagagetunnels, herbestemd tot schietbaan. schietbaan.

Overkapping reproductie van schilderingen van 13 Semi-transparante reproductie aangebracht. Alma op kleiner formaat op het glas aangebracht.

kop van prive) 7. Kiosk op de kop 7. van het gebouw is prive) van perrongebouw 2 (rest van

personentunnel aan westzijde. 8. Westelijke entree door doorbraak personentunnel 8. aan westzijde.

roltrap 4&8 Lift en en roltrap

wandverlichting. 11 .Beklede kolom kolom en 11.Beklede en de verlaaging van het plafond en en wandverlichting.

12. Schietbaan 12. Schietbaan Treffers

13 Semi-transparante reproductie van 13 van schilderingen van van Alma op kleiner formaat op het glas aangebracht.

personentunnel in de personentunnel 9, Lift in

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

11 f

MJ 19’9

OOSTOEVEL

pQPcNotBOuW 4 [ii

[,.

hir’

NII

I 1 I I I I I I I hi] H [h/1 I I I I I N I

—

—.——

1•I

IMII

WE5TVEL

p12pcNtBOUW 4

DoS.tct.l-.

PtQQONc3rOU’W 5.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

NOOQDL.

I fJ [1M I M

I’

M ZUflt.VL

I I

__ L r

OOBTVL

DrI2I3oNcrfOUW

1 NOOQDVL

personentunnel zijn het meest ingrijpend. ingrijpend. De De wijzigingen in de personentunnel plafond De De plaatsing van twee liften en de verlaging van het plafond concept, dat voorzag doen afbreuk aan het oorspronkelijke concept, doorgang. Hoewel in een ruimtelijke doorgang. Hoewel oorspronkelijk voor de toegang van de tunnel controlepoortjes stonden, stonden, staan de huidige oV-chippoortjes OV-chippoortjes verder in de tunnel, huidige tunnel, wat een nauwer oplevert. beeld beeld oplevert. herbestemming van de bagagetunnel bagagetunnel tot schietbanen uit Uit de herbestemming blijkt de duurzaamheid van het concept: als één van de geval die van de bagage, bagage, in het station, in dit geval stromen in station, in overbodig wordt, wordt, kan de structuur hiervoor afgesloten worden, worden, zonder dat dit effect heeft op de andere stromen. stromen. beperken zich tot het De De wijzigingen op de perrons beperken toiletgebouw, hellingbanen hellingbanen en verdwijnen van wachtruimte, wachtruimte, toiletgebouw, bagagel iften. bagageliften.

VAN HEt HET spooR oVERZiCHt OVERZICHT sCHaal SCHAAL Van SPOOR Concept Het ruimtelijk concept op de schaal van het spoor bestaat uit het scheiden van bagagestromen. Hier werden dezelfde ontwerp instrumenten passagiers- en bagagestromen. instrumenten in de stationshal: licht, gebruikt als in licht, ruimtelijkheid en niveauverschillen. niveauverschillen.

Ruimtelijke uitvoering uitvoering ruimtelijke reizigerstunnel via trappen en hellingbanen naar de Reizigers komen van de reizigerstunnel perrons. De perrons. De bagage heeft een eigen route van de kelder van het stationsgebouw perrons. De via tunnels onder de perrons naar liften liften aan het einde van de perrons. perrons hebben hebben eenzelfde ruimtelijkheid als de stationshal door een minimum minimum zeertransparant perrongebouwen, met een zeer (staal en glas). glas). De lage, aan perrongebouwen, transparant karakter (staal De lage, maar door toepassing van glaswanden en lichtstraten lichtstraten lichte lichte overkapping versterkt de ruimtelijke opzet en zet de perrons vol in in het licht. licht. Ruimtelijke erfenis ruimtelijke bagageroute is niet meer in gebruik. gebruik. De De veranderde, De bagageroute De route route voor de reizigers veranderde, roltrappen, maar bleef in + trappen naar liften in essentie van hellingbanen + liften ++ roltrappen, (no. 2) 2) is gespaard en heringericht. heringericht. Wachten Eén perrongebouw (no. bewaard. bewaard. Eén bij. Wel bleef de lichte en restaureren restaureren in de sfeer van toen is er niet meer bij. lichte en perrons, dankzij de oorspronkelijke kap met lichtstraat. ruimtelijke opzet van de perrons, lichtstraat. ruimtelijkheid in reizigerstunnel is deels verloren gegaan door een De in de reizigerstunnel De ruimtelijkheid profiel. uitbreiding met een entree aan de achterzijde had verkleining van het profi el. De De uitbreiding had ruimtelijkheid. daarentegen een positief effect op de ruimtelijkheid. Conclusie bagageroute Het oorspronkelijk concept is deels verloren gegaan (verdwenen bagageroute perrongebouwen).. Maar deze wijzigingen hebben nadelig en sloop van perrongebouwen) hebben geen nadelig perrons. De beleving van de oorspronkelijke effect op de ruimtelijkheid op de perrons. De beleving plafond, bekleding reizigerstunnel is afgenomen door verlaging van het plafond, bekleding van de reizigerstunnel (bij de kolommen kolommen en het wegvallen van het (dak)licht aan het einde van de tunnel (bij stationshal). stationshal).

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

ATLAS station STATION Amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL

SI I.

â&#x20AC;&#x2DC;I

___

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

AMSTERDAM aMsteL AMSTEL OPBOUw OPBOUW aMsterDaM in In station amsterdam Amsterdam amstel Amstel zijn de volgende delen te onderscheiden: onderseheiden: (1): aankomst- en vertrekhal -- stationshal Stationshal (1): vertrekhal (2): overgangszone (wachtruimte) (wachtruimte) -- Dwarshal Dwarshal (2): (6): aankomst/vertrek trein en metro -- perron Perron en spoor (6): (3): eerste verdieping en alleen -- personeelsruimte Personeelsruimte (3): personeel. toegankelijk voor het personeel. Bagage/schiettunnel (5): (5): via kelderniveau -- Bagage/schiettunnel kelderniveau verbinding perron. tussen hoofgebouw en perron. (4): begane begane grondverbinding tussen -- personentunnel Personentunnel (4): hoofdgebouw, perrons en entree westzijde. westzijde. hoofdgebouw, (7): verbinding met tram- en fietsenkelder -- tramtunnel fietsenkelder Tramtunnel (7): Fietsenstalling (9) (9) -- fietsenstalling

Z:ftJ

HLi LAAN

GOUDRIAANSTRAAT

MR.TREUB

9 8 6 4 5

5 3 2

Amsterdam Amstel

1. Stationshal Stationshal

Dwarshal 2. Dwarshal

BELVEDEREWEG

Personeelsruimten 3. Personeelsruimten PRINS BERNHARDPLEIN

Personentunnel 4. Personentunnel (Bagage/Schiet)tunnel 5. (Bagage/Schiet)tunnel

JULIANAPLEIN

6. Spoor (overkapping)

7.Tramtunnel 7. Tramtunnel 8. Westelijke entree (nieuw toegevoegd) (nieuw

Fietsenstalling 9. Fietsenstalling Perrongebouwen Perrongebouwen

â&#x20AC;&#x201D;

Groen Groen

N SN

A 1

6 4

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

alZiJDiGHEiD ALZIJDIGHEID station STATION

n o

Legenda

—•*

Omtrek station trein Trein Metro auto Auto entree Entree

n Noordzijde

noordzijde Hoofdentree en entree fietsenstalling. fietsenstalling.

Oostzijde oostzijde entree Entree tramtunnel tramtunnel

ZZuidzijde

Zuidzijde Entree bussen bussen

wWestzijde

Westzijde Nieuw toegevoegde entree met een directe verbinding met de treinsporen en de metro. metro.

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

51 51

gevels GEVELS

N oordgevel Noordgevel Hoofdentree en gevel entree fietsenstalling

Noordgevel NOORDGEVEL

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Oostgevel Oostgevel Gevel entree tramtunnel

oostgevel OOSTGEVEL

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

gevels GEVELS

Zuidgevel Zu idgeve I Gevel entree bussen

zuidgevel ZUIDGEVEL

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

..ii

IHIlHTHH TIHI

Westgevel hoofdgebouw hootdgebouw Westgevel passagierstunnel Doorsnede overgang hoofdgebouw en sporen met passagierstunnel

westgevel WESTGEVEL

____ -

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

EN kunstlicht Routing ROUTING begeleid BEGELEID door DOOR daglicht DAGLICHT en KUNSTLICHT concept. Het is een bepalend bepalend element belangrijke rol Licht speelt een belangrijke rol in het concept. reizigersbeleving, helpt de oriĂŤntatie en markeert de overgangen. overgangen. in in de reizigersbeleving, daglichttoetreding. Met behulp van daklichten had had iedere iedere ruimte zijn eigen daglichttoetreding. Bij aankomst op het perron wordt de reiziger ontvangen onder een ruime Bij ruime licht. In de tunnel is het vrij donker maar daar werd overkapping met veel licht. hij aangetrokken door een daklicht boven contrĂ´lehuisjes (tegenwoorig (tegenwoorig hij dichtgezet). Daarna komt hij hij in in de veel hogere dwarshal met een daklicht dichtgezet). lengte van de ruimte. in de over de gehele lengte ruimte. Uiteindelijk komt de reiziger in grote, hoge hoge stationshal met volop licht: grote, Iicht: een glasgevel in het bovendeel bovendeel raampartijen aan de onderkant van beide van beide zijgevels en raampartijen beide zijgevels oostgevel. Tegenwoordig zijn de ramen en oostgevel. ramen aan de onderkant van de zijgevels dichtgeplakt door de winkels. winkels. Er was ooit een daklicht boven boven de de verwijderd. tramtunnel, tramtunnel, maar dat is verwijderd.

Dichtgeplakte zijramen door winkels

1 Iichtplan in geel en waarbij cruciale bovenlichten bij de personentunnel later zijn zijn dichtgezet. dichtgezet. [[Bouwkundii 939] Doorsnede Bouwkundig Weekblad 1939 met het lichtplan in geel Doorsnede Amsterdam Amstel uit 1939 en oranje -- waarbij bovenlichten bij de tramtunnel en en de personentunnel Weekbladl1939]

in tramtunnel is verwijderd. 11 ..Tramtunnel: Tramtunnel: daklicht in verwijderd.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

glazen gevel aan zijden, de raampartijen raampartijen aan 2.. Stationshal: 2 Stationshal: grote glazen aan beide beide zijden, zijn dichtgezet door de winkels. de onderkant zijn

Iengte van de dwarshal. 3 3.. Dwarshal: Dwarshal: daklicht over de gehele lengte dwarshal. Door het

verlaagde plafond van van de Bruna en en AH to go, wordt het daglicht door de raampartijen in tegengehouden. in dit deel tegengehouden. grote raampartijen

5 4

Daglichttoetreding Daglichttoetreding

Controllepoortjes

Kunstlicht Verwijderde daklichten

Dichtgezet daklicht en binnenplaatsen

Vide

Dwarsgebouw

Verlaagd plafond

Hoofdgebouw

Verlaagd plafond

6 4

4.. Verlaagd deel boven 4 boven de controlepoortjes: daklicht is verwijderd.

5 5.. personentunnel: Personentunnel: vrij donker en en alleen alleen verlicht door kunstlicht.

6 6.. perron: Perron: veel lichtinval Iichtinval door de lichtstraten Iichtstraten boven boven de perrons en en glazen en laatste Iaatste spoor. glazen wanden langs het eerste en spoor.

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

Constructie CONSTRUCTIE & Inrichting INRICHTING Het stationsgebouw is een staalskelet op een betonnen (staal is opgenomen in beton), met grote kelder (staal in beton), glaspartijen. Door gebruik te maken glaspartijen. maken van deze ‘moderne’ ‘moderne’ materialen materialen was het mogelijk een grote overspanning reizigersen te realiseren met voldoende ruimte ruimte voor alle reizigers-

bagagestromen. De en bagagestromen. De hal hal is opgetrokken uit gelaste gevel los van de stalen portaalspanten met een glazen gevel constructie. constructie.

—

111111111.1.1 J I I_

III

i• llhi

: -

—

== [SAA] Staalskelet op een betonnen kelder [SAA]

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

.-.----—

-- -

Tramtunnel TRAMTUNNEL

verwijderd, bij bij binnenkomst in rechtgetrokken. De in het station is de tunnel De constructie, met weinig originele details. De tramtunnel bestaat uit een betonnen constructie, details. Het dakraam is verwijderd, tunnel versmald en rechtgetrokken. De portaal staan niet meer los in noordzijde staan ze bijna tegen de huidige huidige etalages in de ruimte in de noordzijde kolommen van het voormalige portaal ruimte maar zijn in de zuidwand van de tunnel opgenomen en in ruimtelijkheid en bufferzone (werking voormalig portaal) portaal) tussen tunnel en station verloren gegaan. gegaan. aan. aan. Door deze versmalling is de ruimtelijkheid bufferzone (werking kelder KELDER

fietsenstalling. Het oude bagagegedeelte bagagegedeelte is bij bij de fietsenstalling De in gebruik als fietsenstalling. De kelder kelcier bestaat uit een karakteristieke karakteristieke betonnen betonnen constructie. constructie. Grootste Grootste gedeelte van de kelder is in getrokken, installatie en opslagruimte is aan de zuidzijde uitgebreid, uitgebreid, fietsenwinkel in controle!bewakingspoort, in de hoek (noord-oostzijde) (noord-oostzijde) is een ruimte in het midden getrokken, midden geplaatst met controle/bewakingspoort, ruimte Qok al richting de tramtunnel. ruimtelijkheid van de kelder grotendeels verloren gegaan. gegaan. Ook afgeschermd voor NS NS Ticket & Service met daarnaast een draaideur richting tramtunnel. Door deze ingrepen is de ruimtelijkheid al uitgebreid met de bagageruimte, bagageruimte, door de enkele inen uitgangshelling, uitgangshelling, en het dichtzetten van verschillende ruimtes is een benauwde is de stalling uitgebreid benauwde entree ruimte ruimte ontstaan. ontstaan.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

Stationshal STATIC N S H AL;1]

I [

______

Iâ&#x20AC;&#x201D;

gui;0] 1111

portaalspanten met een glazen gevel los van de constructie. De hal hal is opgetrokken uit gelaste stalen portaalspanten constructie. De De gevel van de lage zijdelen van de stationshal stationshal zijn opgetrokken uit baksteen baksteen raampartijen. Beide afgeplakt. Hierdoor verminderde het doorzicht en de ruimtelijkheid. ruimtelijkheid. De met grote raampartijen. winkels, de ramen Beide zijdelen zijn dichtgezet met winkels, ramen werden afgeplakt. De spantencontructie lijkt gevel. Naast de constructie zijn er nog enkele originele details in geheel vernieuwd (was Kwartsiet-leisteen) Kwartsiet-leisteen) en er zijn vele niet meer los te staan van de gevel. in de hal hal te vinden. vinden. De De vloer is geheel geplaatst, sommige wanden zijn nog nog bekleed nieuwe nieuwe tussenwanden geplaatst, bekleed met de originele grijsverglaasde gebakken aardewerk-strips en sommige stalen deuren en vensters zijn behouden. behouden. Dwarsbeuk DWARSB EU K

gevel met in raampartijen. Meeste De in grote verschillende raampartijen. De dwarsbeuk is veel lager dan de stationshal maar evenens opgetrokken uit een stalen contructie en heeft een bakstenen bakstenen gevel raamkozijnen zijn origineel, origineel, sommige zijn vervangen door kunststofkozijnen kunststofkozijnen en meeste glas. De dwarsbeuk bestaat uit verschillende delen: raamkozijnen meeste glas is vervangen door dubbel glas. delen: een hoger personentunnel. In deel met vide, In dit laaste vide, een verdieping met personeelswoning en kantoren kantoren en een lager deel dat de verbinding vormt met de personentunnel. laaste deel deel is een dakraam verwijderd en het plafond vervangen. vervangen. Aan al deze delen is gesleuteld, gesleuteld, door verschillend materiaalgebruik en plaatsen van nieuwe plafond verdwenen, evenals nieuwe functies en meubilair. meubilair. Hierdoor is de samenhang verdwenen, nog te vinden in personeelswoning op de 1ste in de dienstruimtes en personeelswoning 1 ste verdieping waaronder de dienstentree. een logische overgang naar de stationshal. stationshal. De meeste meeste originele details zijn nog dienstentree.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

CLtOPWAAN.

LJtJ=

_________

llhJs

0L.

ST0IPPN

254

38.cM.

zyI.

crcor.

IOQN

MTSrLWPK.

0TDN

MtT0tLwIc .1

i. 30.

_________________

.N N

1 H H

\\\\

BoIorLuoI.k. .\S .\

MNZCW.

nATm

GQcMD.

bolO riruoi.

HORIZONTALE DOORSNEDE OVER HET MUURWERK VAN DE GROOTE HAL.

DETAILS VAN DE LOKETTEN

STEENHUISMEURS

61 61

luifels LUIFELS

koperen nog oorspronkelijk en (recentelijk) (recentelijk) opnieuw bedekt met koperen De in het rechterdeel Noordentree, Zuidentree en in De luifels luitels zijn te vinden boven de Noordentree, rechterdeel van de dwarsbeuk. dwarsbeuk. Alle luifels luitels zijn nog dakbedekking. De atgewerkt met smalle houten latten. dakbedekking. De onderkant is afgewerkt latten. De De luifel luitel aan de westzijde wijkt erg af at van de andere entreeluifels entreeluitels qua vormgeving en materialisatie. materialisatie.

DETAILS VAN DE LUIFEL AUTOSTANDPLAATS

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

DETAIL DAKOVERSTEK GROOTE HAL.

BAGAG ETU N N EL bagagetunnel -

liggen, tegenwoordig zijn ze van elkaar afgeschermd door een stalen hek en betonnen Onder het spoor lopen twee (bagage)tunnels die in in elkaars verlengde liggen, deur, vroeger betonnen muur met deur, begane grond aan beide (buitenkant) van het stonden ze in in open verbinding met elkaar. elkaar. De De tunnels hebben hebben een betonnen betonnen constructie en zijn via de kelder en via een deur op de begane beide zijden (buitenkant) spoor te bereiken. bereiken. De De tunnels zijn erg ruim ruim en worden nu nu voornamelijk gebruikt als opslag en als schietbaan. schietbaan.

Personentunnel PERSONENTUNNEL

personentunnel heeft een betonconstructie. De In der loop der jaren zijn er vele toevoegingen gedaan in in de tunnel. wanden, het De personentunnel betonconstructie. In tunnel. Nieuw is onder meer de materialisatie materialisatie van de wanden, plafond, beklede prullenbakken, lichtbakken, (rol)trappen en het toevoegen van losse (krantenstand, prullenbakken, brandwerende kolommen, toevoeging van liften lichtbakken, brandwerende plafond, beklede kolommen, liften en nieuwe nieuwe (rol)trappen losse elementen (krantenstand, etc.). Al Al deze toevoegingen samen geven een verrommeld beeld reclameborden, reclameborden, bewegwijzering etc.). beeld en zijn een aantasting van het oorspronkelijk sobere karakter van de tunnel. tunnel.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

EN overkapping Perron, PERRON, sporen SPOREN en OVERKAPPING

Nzz

iiâ&#x20AC;&#x2122; Ii

Ronde RONDE vensters VENSTERS

In het ontwerp zijn veel ronde ronde vensters opgenomen. Oorspronkelijk opgenomen. kozijnen van waren de kozijnen staal, staal, maar veel veel zijn vervangen door kunststof kozijnen, die onderling kozijnen, verschillen. versehillen.

in tramtunnei Venster in tramtunnel met natuursteneniijst en arginele natuurstenenlijst en orginele kazijn stalen stalen kozijn

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

(

persanen- en bagagetunnel hebben nag een argineel in de personenVensters in en bagagetunnel hebben allen alien nog een orgineel kazijn stalen kozijn

ta Go. Ga. Al Venster boven baven de AH to deze vensters zijn vervangen door daar kazijnen. kunststof kunststaf kozijnen.

naardvieugei in noordvleugel Venster in haafdgebauw. Het kozijn kazijn is hoofdgebouw. vervangen door daar een vervangen een kunststof kunststaf exempiaar en exemplaar en bovendien bavendien is de muur apnieuw opgemetseld apgemetseid met een opnieuw een platte voeg vaeg andere baksteen baksteen en en platte

Materialisatie MATERIALISATIE & kleurstelling KLEURSTELLING naoorlogse stations van Schelling werden voor station Amsterdam Amstel gebruikt. De In tegenstelling tot de naoorlogse Amstel relatief veel verschillende materialen materialen gebruikt. De buitengevels bestaan bestaan uit een punt met daarboven metselwerk spekiagen van natuurstenen bakstenen; verschillende soorten bakstenen natuurstenen plint metseiwerk van ranke bakstenen; bakstenen zijn afgewisseld per geveldeel en worden soms geleed door speklagen kopgevel is uitgevoerd in bijzonderverband. natuursteen. verband. in natuursteen in in bijzonder natuursteen. De De kopgevel nog steeds oorspronkelijk maar het glas is vervangen door dubbel glas. glas. Een kozijnen is vervangen door kunststof De staal, de meeste zijn nog De kozijnen zijn oorspronkelijk van staal, Een aantal kozijnen kozijnen met dubbel glas, glas, wel is vastgehouden aan de oorspronkelijke roedeverdeling roedeverdeling en gestreefd naar een ranke detaillering. detaillering. kozijnen

Ă§:

6E=

r-U L. :J..__ J

-ii -â&#x20AC;&#x201D;

11-

plafonds. Nog gebleven. Veel binnenwanden Nog enkele originele Van de oorspronkelijke materialisatie in in het interieur is nog maar weinig over gebleven. bekleed, evenals de vloeren en plafonds. binnenwanden zijn opnieuw bekleed, binnenwandbekleding zijn te vinden in (geglazuurde witte tegels), tegels), in personeelswoning (de (de roze marmeren trap) en tegen in de personeelstoegang in in de dwarshal (geglazuurde in de personeelswoning fragmenten van de binnenwandbekleding marmeren trap) (grijsverglaasde gebakken aardewerkstrips). aardewerkstrips). de wanden boven boven de trap naar de tramtunnel tramtunnel (grijsverglaasde

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

-I

!!.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Kunst KUNST Wandschildering EN -mozaïek WANDSCHILDERING en -MOZATEK Dominant in de stationshal zijn twee grote bij wandschilderingen op de westen oostwand, oostwand, bij voltooiing de grootste van Nederland. Nederland. De De schilderingen zijn het resultaat van een meervoudige opdracht aan vijf kunstenaars, kunstenaars, geselecteerd door het Instituut lnstituut voor SierSieren Haag: P. Hordijk, in Den P. Alma, G. Hordijk, en Nijverheidskunst in Alma, G. Den Haag: opdracht, het Roling, L. Sengers. De H. H. Koolen, G.V.A. Röling, L. Sengers. Koolen, G.V.A. De opdracht, paste bij bij het spoorbedrijf, spoorbedrijf, maken maken van een schildering die paste uiteenlopende voorstellingen op. op. De leverde leverde uiteenlopende De jury met H. Campendonk van het Instituut onder andere professor H. lnstituut P. Alma (1886en Schelling koos voor het ontwerp van P. 1969), omdat zijn twee voorstellingen eenvoudig waren te 1969), begrijpen voor de reizigers die slechts korte tijd in de hal begrijpen hal verbleven, verbleven, maar ook vanwege de kleuren kleuren die zeer geschikt bij het moderne karakter van het nieuwe werden geacht bij station. station. Op de oostwand schilderde Alma de historische historische

ontwikkeling van de locomotief met op de voorgrond de uitvinders en daarachter de eerste stoommachines tot aan exemplaren. Op de westwand, de laatste gestroomlijnde exemplaren. westwand, personentunnel naar de perrons, perrons, toonde Alma het boven de personentunnel ontwikkeling: links de oude wereld resultaat van de technische ontwikkeling: met stoomlocomotieven en rechts de moderne moderne wereld met elektrische treinen. treinen.

B EELDHOUWWERKEN Beeldhouwwerken Rijn maakte Theo van Rijn maakte voor station Amsterdam Amstel oostgevel, twee kunstwerken: kunstwerken: een bronzen beeld op de oostgevel, spoorwegen’ (die het thema getiteld ‘Toekomst der spoorwegen’ snelheid en verkeer verbeeld) en een natuurstenen ‘Terugblik’. beeld beeld in de stationshal getiteld ‘Terugblik’.

Voor het Marnixbad Marnixbad in Amsterdam maakte maakte Peter Alma in ‘Compositie’. Toen het zwembad 1958 een mozaïek mozaIek getiteld ‘Compositie’. gesloopt, verhuisde het mozaïek in 2003 werd gesloopt, in mozaIek naar station Amsterdam Amstel. Amstel. Het kunstwerk is aangebracht in de dwarshal, dwarshal, op de overgang naar de stationshal. stationshal.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

Waardering WAARDERING station STATION Amsterdam AMSTERDAM Amstel AMSTEL Op basis van de historische context en de beschrijving Op en analyse op de schaal van van de stad, het emplacement en de gebouwen, is de tegenwoordige toestand van van het zIjn te station te te waarderen. waarderen. Wat Wat zijn te koesteren waardes? waardes? Wat Wat zIjn bepalende kwaliteiten, zijn kwaliteiten, wat wat is het ruimtelijke concept en hoe is dat nog herkenbaar? Waar Waar liggen nu de grootste kwaliteiten, kwaliteiten, wat wat is er mogelijk misgegaan en waar waar waardering geeft aan wat de liggen de knelpunten? De waardering zIjn uitzonderlijke en essentiële kwaliteiten van van het station zijn tijds hebben doorstaan. en hoe deze de tand tand des tijds

Voor de bouwhistorische waardering van het gebouw richtlijnen voor bouwhistorisch onderzoek uit zijn de richtlijnen (o.a. opgesteld door de Rijksdienst voor Cultureel 2009 (o.a. Erfgoed) gebruikt. gebruikt. Deze Erfgoed) Deze gaan uit van drie categorieën hoge monumentwaarden (blauw), van waarden: hoge monumentwaarden (blauw), positieve monumentwaarden (groen) en indifferente positieve monumentwaarden (groen) (geel). Omdat het station nog nog monumentwaarden (geel). plekken onderzocht in functie is, volledig in is, kon niet op alle plekken worden uit welke tijdsperiode de bouwresten bouwresten komen (bijvoorbeeld omdat iets verstopt zit achter nieuwere (bijvoorbeeld nieuwere bouwdelen. bouwdelen. Op sommige plekken is daarom sprake van plekken is het van ‘verwachtingswaarde’. Op deze plekken een ‘verwachtingswaarde’. belang tijdens verbouwingen, verbouwingen, wanneer de bouwsubstantie belang bouwsubstantie kijken naar de herkomst blootgelegd wordt, wordt, nogmaals te kijken ervan. e ryan. In een bouwhistorische waardering is het niet gebruikelijk geven. Deze detonerende onderdelen op kaart aan te geven. Deze knelpunten, de conclusies en komen in het overzicht van knelpunten, komen in waardestelling. aanbevelingen aan bod bod die volgen op de waardestelling. HOGE MONUMENTWAARDE Onderdelen die dateren uit de eerste bouwfase bouwfase van het (1939) en die essentieel zijn voor het herkenbaar station (1939) hoge houden van het gebouwconcept hebben hebben een hoge monumentwaarde. monumentwaarde. Dit zijn: bagagetunnel, de -- Alle gevels van stationshal, stationshal, dwarshal, dwarshal, bagagetunnel, perronoverkapping en het overgebleven perrongebouw 2; perronoverkapping 2; -- de stalen en betonnen draagconstructies van het stationsgebouw, de perronoverkapping en het hele hele stationsgebouw, perrongebouw 2; 2;

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

(in -- de oorspronkelijke afwerking van de plafonds (in bij de noorden zuidportaal en bij bij de de stationshal, stationshal, bij dwarshal; dwarshal; buitenplaatsen in gebouwde) buitenplaatsen in het -- oorspronkelijke (dicht gebouwde) dwarsgebouw; dwarsgebouw; bij de noorden zuidingang van de stationshal -- de luifels bij personentunnel inclusief toegangen naar de perrons -- de personentunnel (exci. afwerking); afwerking); (excl. - de bagage/schiet tunnels evenwijdig aan de dwarshal; dwarshal; -- de kelder inclusief toegangen naar tramtunnel (oostzijde (noodzijde stationshal) stationshal)en fietsenkelder (noodzijde hellingbaan naar de fietsenstalling (noordzijde (noordzijde -- de hellingbaan stationshal); stationshal); in -- de overgebleven (en deels dicht gebouwde) daklichten in de dwarshal; dwarshal; -- binnenwanden in de voormalige dienstwoning en de binnenwanden in verdieping; kantoren kantoren op de eerste verdieping; -- de halfronde half ronde trappenhuizen die toegang bieden bieden tot de kelder en de eerste verdieping in de dwarshal; dwarshal; -- vrijwel alle binnenwanden binnenwanden van de voormalige verdieping; dienstwoning op de eerste verdieping; -- de dakvormen van het stations- en dwarshal en perrongebouw 2, 2, de luifels van de entrees en de perronoverkapping; perronoverkapping; periode in kunstuitingen uit deze periode in de stations- en -- de kunstuitingen dwarshal. dwarshal. Een Een hoge monumentwaarde monumentwaarde betekent dat: - behoud staat; behoud van deze onderdelen voorop staat; -- aanpassingen alleen te verantwoorden zijn wanneer deze de bestaande monumentale monumentale waarde versterken. versterken.

POSITIEVE MONUMENTWAARDE bouwtijd van het station Onderdelen die dateren uit de bouwtijd bouwperioden, maar niet direct (1939) of uit latere bouwperioden, (1939) essentieel zijn voor het herkenbaar houden houden van het oorspronkelijke gebouwconcept en/of in authenticiteit zijn aangetast of onderdelen van na 1939 1939 die het positieve gebouwconcept versterkt hebben, hebben, hebben een positieve monumentwaarde. monumentwaarde. Dit zijn: perron 2. 2. Deze -- Perrongebouw op perron Deze is op de locatie van gebouwd. In vormgeving de voormalige wachtruimten gebouwd. bij de architectuur van de voormalige past het gebouw bij perrongebouwen; perrongebouwen; portalen aan de noord-- de deuren en vensters van de portalen noorden en zuidzijde van de stationshal. stationshal. Deze zijn uit en latere bouwperiode, maar sluiten aan op de oorspronkelijke bouwperiode, 7); nr. 7); vormgeving en indeling (zie interieuraspect nr. bij de voormalige personeelsingang -- de (ronde)uitbouw bij (zie interieuraspect aan de noordzijde van de dwarshal (zie nr.8); nr.8); in het stationshal naar de kelder en tramtunnel. -- de trap in tramtunnel. inrichting De De locatie locatie van de trap is oorspronkelijk maar de inrichting gemoderniseerd. is gemoderniseerd.

INDIFFERENTE WAARDE bouwtijd van het Onderdelen die niet dateren uit de bouwtijd (1939) of uit latere station (1939) latere bouwperioden en/ of niet bepalend zijn voor of zelfs afdoen aan het oorspronkelijke gebouwconcept hebben hebben een indifferente monumentwaarde. monumentwaarde.

zijn: Dit zijn: puien en verlaagde plafonds - vrijwel alle binnenwanden, binnenwanden, puien in in de kelder en de stations- en dwarshal; dwarshal; trappen, liften -- onderdelen zoals trappen, liften en gevelopeningen die toegevoegd; later aan het stations zijn toegevoegd; in de station- en dwarshal, - latere afwerkingen in dwarshal, de personenen bagage/schiettunnels en het perrongebouw 2; 2; personentunnel naar de -- de liftten en roltrappen van de personentunnel perrons; perrons; -- de gevelpui en luifel luifel van de westelijke entree van het (westzijde personentunnel). personentunnel). station (westzijde Een indifferente indifferente monumentwaarde monumentwaarde betekent dat: -- behoud is; behoud geen eis is; -- wijzigingen of sloop mogelijk zijn en soms zelfs wenselijk.. wenselijk..

Een Een positieve monumentwaarde monumentwaarde betekent dat: -- in principe gestreefd wordt naar behoud behoud van deze onderdelen; onde rde len; zijn, mits deze het bestaande -- aanpassingen mogelijk zijn, bestaande karakter als uitgangspunt nemen nemen en de monumentwaarde niet verstoren of zelfs versterken. versterken.

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

Deel bagage/ schiettunnel schiettunne! en perron(kap)

personentunne! Deel Dee! personentunnel weste!ijke entree en westelijke

Westelijke entree

Perronkap

Perrongebouw 2

Bagage/schiettunnel

3 4

Overzicht Overzicht begane grond: vo!gende pagina’s op de volgende wordt wordt op de in rood omkaderd onderdelen onderde!en ingezoomd

DIE200

Deel Dee! dwarshal dwarsha!

WAARDERING STATION AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTEL Categorieën: Categorieen: Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde

WAARDERING STATION AMSTERDAM AMSTEL Categorieën:

Indifferente Indifferente monumentwaarde

Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde

Indifferente monumentwaarde

Elementen:

Luifel of daklicht

Elementen: Elementen:

Plafond Voormalige buitenplaats nr

Interieuraspect N

Luifel Luifel of daklicht 9

Plafond Plafond

Deel Dee! stationhal stationha!

Voormalige buitenplaats nr

Interieuraspect N SN

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

WAARDERING STATION AMSTERDAM AMSTEL Categorieën: Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde

0 5

Indifferente monumentwaarde

Elementen:

Luifel of daklicht Plafond Voormalige buitenplaats nr

Interieuraspect N

aspecten: Interieur aspecten: interieur Oorspronkelijke plafonds 1. 1. oorspronkelijke 2. 2. Daklichten Daklichten binnenplaatsen 3. 3. Dichtgezette binnenplaatsen 4. Halfronde 4. Halfronde trappenhuizen bij de entrees 5. luifels 5. Luifels bij Wandschilderingen, klok 6. Wandschilderingen, 6. kiok en beeldhouwwerk in stationshal portalen 7. 7. Gevelpuien portalen Uitbreiding dienstentree aan de noordzijde noordzijde van 8. 8. uitbreiding 1 de dwarshal 6 Trap naar kelder en tramtunnel 9. trap 9. 10. Verlaagde plafonds in in de portalen en de 10. pe rsonentu nnel personentunnel Perrongebouw 2 11. perrongebouw 11. Perronkap (inclusief constructie en daklicht) 12. 12. perronkap 13. 13. luifel Luifel westelijke entree

Deel Dee! begane grond stationshal stationsha!

STATION AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTEL WAARDERING STATION

Categorieën:

— — 10

Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indifferente monumentwaarde

Elementen: Luifel of daklicht Luifel

Plafond Voormalige buitenplaats Voormalige DIE200

Interieuraspect

GNN

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

71 71

3 4 DIE200

Deel Dee! begane grond dwarshal dwarsha!

STATION AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTEL WAARDERING STATION

CategorieĂŤn: Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde

aspecten: Interieur aspecten: interieur Oorspronkelijke plafonds 1. 1. oorspronkelijke 2. 2. Daklichten binnenplaatsen 3. 3. Dichtgezette binnenplaatsen 4. Halfronde 4. Halfronde trappenhuizen bij de entrees 5. luifels 5. Luifels bij Wandsehilderingen, klok 6. Wandschilderingen, in 6. kiok en beeldhouwwerk in stationshal Gevelpuien portalen 7. 7. Gevelpuien Uitbreiding dienstentree aan de noordzijde noordzijde van 8. 8. uitbreiding de dwarshal Trap naar kelder en tramtunnel 9. trap 9. portalen en de 10. Verlaagde plafonds in de portalen 10. personentunnel personentunnel Perrongebouw 2 11. perrongebouw 11. Perronkap (inclusief constructie en daklicht) 12. 12. perronkap 13. 13. luifel Luifel westelijke entree WAARDERING STATION AMSTERDAM AMSTEL CategorieĂŤn:

Indifferente monumentwaarde

Hoge monumentwaarde

Positieve monumentwaarde

Elementen:

Luifel Luifel of daklicht

Indifferente monumentwaarde Elementen:

Luifel of daklicht Plafond

Plafond

Voormalige buitenplaats

DIE200

Interieuraspect N SN

Interieuraspect

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

DIE200

1 13

Westelijke entree

aspecten: Interieur aspecten: interieur Oorspronkelijke plafonds 1. oorspronkelijke 1. 2. Daklichten 2. Daklichten 3. Dichtgezette binnenplaatsen 3. 4. 4. Halfronde trappenhuizen bij de entrees 5. 5. luifels Luifels bij Wandschilderingen, klok 6. Wandschilderingen, 6. kiok en beeldhouwwerk in stationshal portalen 7. Gevelpuien portalen 7. Uitbreiding dienstentree aan de noordzijde noordzijde van 8. uitbreiding 8. de dwarshal Trap naar kelder en tramtunnel 9. 9. trap 10. 10. Verlaagde plafonds in in de portalen en de pe rsonentu nne I personentunnel Perrongebouw 2 11. perrongebouw 11. Perronkap (inclusief constructie en daklicht) 12. perronkap 12. 13. luifel 13. Luifel westelijke entree

personentunne! en Deel Dee! begane grond personentunnel westefijke entree westelijke

STATION AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTEL WAARDERING STATION

CategorieĂŤn: Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde

Indifferente monumentwaarde

Elementen:

Luifel of daklicht Luifel

Plafond Voormalige buitenplaats

Interieuraspect

GNN 3

3 4 DIE200

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

Perronkap erronkap

Perrongebouw 2

H H HR

EZZ

11....... Bagage/schiettunnel e/schiettunnel

------------

FHEtttIJI1 I I Hfl1 T

WAARDERING STATION STATION AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTEL

irC4 2

Categorieën:

— —

Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde 4

Indifferente monumentwaarde Elementen: Luifel of daklicht Luifel

Plafond Voormalige buitenplaats Voormalige nr

Interieuraspect N SN

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

aspecten: Interieur aspecten: 1 . Oorspronkelijke plafonds 1. 2. Daklichten 2. Daklichten Dichtgezette binnenplaatsen 3. Dichtgezette 3. 4. Halfronde 4. Halfronde trappenhuizen bij de entrees 5. 5. Luifels bij Wandsehilderingen, klok 6. 6. Wandschilderingen, in kiok en beeldhouwwerk in stationshal Gevelpuien portalen portalen 7. Gevelpuien 7.

Uitbreiding dienstentree aan de noordzijde noordzijde van de 8. 8. Uitbreiding dwarshal 9. Trap naar kelder en tramtunnel 9. portalen en de 10. Verlaagde plafonds in in de portalen 10. personentunnel personentunnel 11. Perrongebouw 2 11. 12. 12. Perronkap (inclusief constructie en daklicht) 13. 13. Luifel Luifel westelijke entree

Bagage/schiettunnel

3 4 DIE200

Perronkap en perrongebouw 2 perronkap

5 DIE200

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

Kelder onder dwarshal en bagagetunnel

H H

Overzicht Overzicht kelder: op de volgende pagina’s wordt op de in rood omkaderd onderdelen ingezoomd

STATION AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTEL WAARDERING STATION

Categorieën: Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indifferente monumentwaarde Elementen: Luifel Luifel of daklicht Plafond Voormalige buitenplaats

Interieuraspect N SN

Kelder onder stationshal 76

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

DIE200

Deel Dee! kelder ke!der onder stationshal stationsha!

STATION AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTEL WAARDERING STATION

1 6

CategorieÃ«n: Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indifferente monumentwaarde

Elementen:

Luifel of daklicht Luifel

Plafond Voormalige buitenplaats

Interieuraspect

GNN 9

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

[i 1

I H

ZiE } -j

Eh Deel Dee! kelder onder dwarshal dwarsha! en bagagetunne! bagagetunnel

WAARDERING STATION STATION AMSTERDAM AMSTEROAM AMSTEL CategorieÃ«n: Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indifferente monumentwaarde Elementen:

Luifel Luifel of daklicht Plafond DIE200

Voormalige buitenplaats

Interieuraspect N SN

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

==.=-

verdieping stations- en Eerste verdieping dwarshal

STATION AMSTERDAM AMSTERDAM AMSTEL WAARDERING STATION

Categorieën: Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde WAARDERING STATION AMSTERDAM AMSTEL

1 6

Indifferente monumentwaarde

Categorieën:

Hoge monumentwaarde

Elementen:

Positieve monumentwaarde

Indifferente monumentwaarde

Luifel of daklicht Luifel

Elementen:

Luifel of daklicht

Plafond

Voormalige buitenplaats nr

Voormalige buitenplaats Voormalige

Interieuraspect

Interieuraspect N

GNN 9

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

KWALITE ITEN KwaLIteIteN

Alom alom aanwezige oorspronkelijke architectuur, arch itectuur, ondanks alle aanpassingen, verbouwingen en aanpassingen, en toevoegingen.

open en centrale, open De van de terminal -- met De centrale, en lichte Iichte stationshal, als hart van ruimtelijkheid, kunsttoepassing kunsttoepassing en een enorme ruimtelijkheid, en daglicht (ondanks het zijbeuken). dichtslibben dichtslibben van de zijbeuken).

lichtontwerp, zoals het daklicht in in dwarshal dat onderdelen Onderdelen van van het lichtontwerp, nog deels aanwezig is (maar onderbroken nog van de onderbroken door het dichtzetten dichtzetten van bij AH King). dwarsbeuk bij aH to go, Bruna en en aan aan de andere zijde Burger King).

constructies, zoals in Karakteristieke etsenkelders. in de fifietsenkelders. Karakteristieke constructies,

perrons, goed geĂŻntegreerde geIntegreerde metrolijn. metrolijn. lichte Lichte en en overzichtelijke perrons,

perronkap, met lichtstraten glazen Bijzonder perronkap, lichtstraten boven boven de perrons en en glazen zijwanden. zijwanden.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Personeelswoning, met bewaard gebleven details. personeelswoning, bewaard gebleven details.

nog Oorspronkelijke details nog steeds in in originele staat aanwezig

Verborgen kwaliteiten, kwaliteiten, zoals de Verborgen zijn als bagagetunnels die in in gebruik zijn schietbaan.

kozijnen zijn zijn nog nag aanwezig en De meeste meeste originele kozijnen en alleen alleen de ramen ramen zijn vervangen vervangen door dubbelglas. dubbelgias. Enkele kozijnen zijn zijn vervangen zijn vervangen door Enkele kozijnen kuststofkozijnen maar de oorspronkelijke roedeverdeling roedeverdeling bleef behouden. kuststofkozijnen behouden.

I!III(IIIIlIi

zijn eigen eigen plein plein met pleinen: Pleinen: iedere iedere zijde van het station station heeft zijn specifieke achterstallig onderhoud, kiopt de onderhoud, klopt een eke functie. een specifi functie. Wel is is er achterstallig inrichting niet overal en benutting niet optimaal. optimaal. inrichting en is de benutting

later etsvoorzieningen aan Later toegevoegde entree en en fifietsvoorzieningen aan de westzijde, die passen passen in in de logica van zou westzijde, van de terminal (hooguit zou lijn kunnen in lijn de architectuur en en stedenbouw meer in kunnen worden worden uitwerking van Schelling). gebracht met de uitwerking van schelling).

langs de treinsporen. Groene borders langs

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

81 81

KNeLPUNteN KNELPUNTEN

aanpassingen in loop der jaren in de loop Door de vele aanpassingen jaren is de samenhang tussen tussen inrichting van de verschillende bouwdelen van het bouwdelen verminderd. Door de inrichting bewegwijzering, prullenbakken prullenbakken informatiekiosk, bewegwijzering, interieur (informatiezuilen, informatiekiosk, etc.), het gebruik van nieuwe etc.), toevoegen van extra functies nieuwe materialen materialen en en toevoegen nog eens extra afgezwakt. afgezwakt. wordt deze samenhang nog

bij de entrees in stationshal geeft vooral bij Dichtzetten Dichtzetten van van verlaagde delen delen in (reclame)borden een benauwd karakter, evenals de opeenstapeling van (reclame)borden benauwd karakter, etc) ballonnen, etc) en en andere decoratie (historische foto’s op groot formaat, ballonnen,

in de hal ns ticket & service NS Ticket Service in hal verhindert de oorspronkelijke doorkijk naar buiten. constructie, In de hal buiten. in hal is is de oorspronkelijke hiërarchie hierarchie tussen tussen constructie, vliesgevels, winkelpuiten winkelpuiten en en interieurs interieurs nauwelijks meer herkenbaar. herkenbaar.

Weinig aandacht voor de openbare ruimtes heen, versterkt ruimtes om het station station heen, auto’s, fifietsen scooters, die eveneens een door geparkeerde auto’s, etsen en en scooters, een goede doorgang naar het stationsgebouw belemmeren. belemmeren.

plein ontstaat er aan Door het afsluiten afsluiten van van het zuidelijke plein aan deze zijde een een achterkant van van het station station en en is is de oorspronkelijke levendigheid verloren verloren gegaan.

Expeditie en onbestemde ruimten stationsgebouw, in de hoeken Expeditie ruimten in hoeken van van het stationsgebouw, afgeschermd door stalen stalen hekken. hekken.

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

WV-.

(boven de aH go) in de dwarshal (boven AH to go) Met het dichtzetten dichtzetten van de vide in ruimtelijkheid en (aan is de oorspronkelijke ruimtelijkheid en samenhang van deze hal hal (aan weerzijden van stationshal) verloren gegaan. De weerzijden van de stationshal) verloren gegaan. De ruimtes op de verdieping worden gebruikt. worden niet optimaal gebruikt.

dichtplakken van Door het dichtplakken van de winkelgevels ontbreekt de zichtrelatie van zorgen voor een buiten buiten naar de hal hal en en v.v.. Deze Deze zichtrelatie kan kan juist zorgen een levendige uitstraling uitstraling en veiligheid. levendige van sociale veiligheid. en een gevoel van

leeg en fietsenkelder Fietsenkelder en en oude bagagetunnels staan staan voor grote delen delen leeg en gebruikt. De uitgang naar de fietsenkelder worden fietsenkelder is inen worden niet optimaal gebruikt. De inen uitgang smal, onduidelijk en erg smal, fietsers.. en onaantrekkelijk voor fietsers..

ingrepen (verlaagd plafond, plafond, bekleding, bekleding, verlichting, Door het grote aantal ingrepen bewegwijzering, controle, etc.) in personentunnel is een controle, reclame in de personentunnel bewegwijzering, reclame etc.) een benauwend benauwend beeld beeld ontstaan. ontstaan.

ingrepen geeft een Combinatie van van ingrepen een onoverzichtelijk beeld. beeld.

geven de westelijke Grote verscheidenheid in in vormentaal en en materiaal materiaal geven bij het oorspronkelijke entree een een verrommeld karakter dat niet aansluit bij Schelling concept van schelling

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

cONcLUsIes CONCLUSI ES mijlpaal in amsterdam in de nederlandse Amsterdam amstel Amstel is een mijlpaal Nederlandse spoorweggeschiedenis : Muiderpoort, het eerste station gebouwd in 1. 1. Het station is, in is, samen met amsterdam Amsterdam Muiderpoort, Spoorwegen (opgericht in 1938) en markeert in 1938) opdracht van de nieuwe nieuwe nederlandse Nederlandse spoorwegen particuliere de overgang van de exploitatie door verschillende, verschillende, vooral vooral regionale en particuliere staatsbedrijt dat het gehele spoorbedrijf spoorbedrijt in beheer heeft; maatschappijen naar één staatsbedrijf heett; 2. amsterdam 2. Amsterdam amstel Amstel is een vroeg voorbeeld van de samenwerking tussen de ns NS ruimtelijke vraagstukken, vraagstukken, onderdeel van de eerste grootschalige en een gemeente in in ruimtelijke planologische samenwerking tussen rijk, rijk, gemeente en spoorwegen. spoorwegen. planologische 3. amsterdam 3. Amsterdam amstel Amstel is een van de meest innovatieve stations uit de nederlandse Nederlandse spoorgeschiedenis. De ontwerpers introduceerden het concept van de multimodale spoorgeschiedenis. multimodale nog niet) niet) en ontwierpen het vervoersterminal (ook bestond die term destijds nog (00k al bestond bagagestromen. Dit kreeg kreeg station en zijn omgeving op basis van alle reizigersen bagagestromen. ruimtelijke uitwerking, uitwerking, met gebruikmaking van verschillende sferen, een zeer ruimtelijke steren, een detaillering, het benutten hoogteverschillen, zorgvuldige materialisatie materialisatie en detaillering, benutten van hoogteverschillen, de toepassing van kunstwerken in de innovaties, zoals in kunstwerken en daglicht -- met tal van innovaties, perronkap. Het functionele perronkap. tunctionele concept van de terminal is duurzaam duurzaam en kon kon tal van veranderingen opnemen: uitbreiding naar het westen, westen, toevoegen van de metro en de autotrein. autotrein. Kernwaarden van het concept: -- station als knooppunt van openbaar vervoer, vervoer, met een doelmatige opzet zowel op de schaal van de stad, stad, als op de schaal van het gebouw efficiency bagagestromen -- ontwerp en uitwerking gericht op effi ciëncy van de passagiers- en bagagestromen reizigersbeleving. en de kwaliteit van de reizigersbeleving. vanzeltsprekende organisatie en oriëntatie (overzicht, (overzicht, ruimtelijkheid, ruimtelijkheid, licht, kunst) -- vanzelfsprekende licht, kunst) geensceneerde route - geënsceneerde station, met opeenvolging van ruimten route door het station, ruimten en sferen steren (licht-donker, groot-klein, groot-klein, breed-hoog, breed-hoog, centraal-perifeer) centraal-periteer) en met kunstwerken (licht-donker, gemarkeerde overgangen van sfeer steer tot sfeer. steer.

Goed onderhouden groene borders / buitenruimten

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

schaal Schaal van de stad station Station amsterdam Amsterdam amstel Amstel domineert en organiseert de omliggende openbare tram). Daarmee ruimte (serie pleinen rondom stationshal, tunnel naar de tram). rondom de stationshal, Daarmee is het gebouw niet alleen een icoon in in de stad, stad, maar ook een terminal waar de stromen voetgangers, fifietsers, gericht. Vanaf van voetgangers, etsers, auto’s, auto’s, taxi’s, taxi’s, bussen, bussen, trams op zijn gericht. Vanat het

Berlagebrug naastgelegen prins Prins Bernardplein wordt het verkeer verdeeld naar de Berlagebrug (zuidelijke en westelijke stadsdelen), stadsdelen), de Wibautstraat (binnenstad) (binnenstad) en de Gooiseweg Gooiseweg (zuidelijke richting utrecht). Utrecht). (Watergraafsmeer en richting emplacement. schaal Schaal van het emplacement. Kenmerkend stationshal, die gedraaid staat ten opzichte Kenmerkend voor amsterdam Amsterdam amstel Amstel is de stationshal, spoor. Zo ontstaan voor- en zijpleinen, zijpleinen, waarop de stedelijke vervoersstromen van het spoor. (auto, taxi, voetganger). Bijzonder is de tramentree met een zijn georganiseerd (auto, fiets, voetganger). taxi, bus, bus, fiets, tunnel, tunnel, waardoor trampassagiers geen andere verkeersstromen kruisen kruisen en de kelder is opgewaardeerd tot tweede entreehal. entreehal. Het stationsensemble is ontworpen vanuit de reizigersbeleving, met herkenbare uitgesproken sferen. reizigersbeleving, herkenbare plekken en uitgesproken sferen. De De overgangen van kelder naar hal, hal, van hal hal naar tunnel en van tunnel naar de perrons zijn met licht en/of verbijzonderd. kunstwerken kunstwerken verbijzonderd. nog steeds, Het concept functioneert nog steeds, hoewel hoewel onderdelen zijn verwaterd of aan kwaliteit bagagerouting, wijzigingen in de routing routing voor hebben hebben ingeboet (buiten gebruik raken bagagerouting, plein voor Europese bussen, etc.). fietsers, afsluiten van het zuidelijke plein fietsers, bussen, etc.). schaal Schaal van het hoofdgebouw Schellings ideaal schellings ideaal van een ruimtelijk gebouw (bereikt door een open indeling en een portaalconstructie) waar alle reizigers zich in alle vrijheid van en naar de treinen begeven begeven portaalconstructie) is nog herkenbaar. herkenbaar. Wel ging veel kwaliteit verloren door het dichtzetten van de verlaagde delen in de stationshal met winkels en het dichtplakken van de buitengevels waar de (behalve Burger King). King). ook plaatsing van ns winkels zijn gevestigd (behalve Ook de plaatsing NS ticket Ticket & service Service (bovenlichten), kleur, in het daglichtontwerp (bovenlichten), tegen de oostgevel en veranderingen in kleur, afwerking en materialisatie materialisatie deden afbreuk aan de monumentwaarde. monumentwaarde. schaal Schaal van de tunnels en de perrons personentunnel is benauwend en onoverzichtelijk geworden door de vele ingrepen De De personentunnel die de afgelopen jaren zijn gedaan (toevoegen van twee liftkokers, liftkokers, verlaagd plafond met Op de perrons bleef de ruimtelijkheid verlichtingsbakken, bewegwijzering, bewegwijzering, reclame etc.). op ruimtelijkheid verlichtingsbakken, reclame etc.). bestaan, bestaan, vooral dankzij de aanwezigheid van de perronkap met lichtstraten en glazen zijwanden. Van de perrongebouwen perrongebouwen bleef alleen gebouw 2 bewaard. zijwanden. bewaard. De De niet meer reizigersvoorzieningen lieten bestaande gebouwen met reizigersvoorzieningen lieten vroeger de perrons overzichtelijk puien en de ijle ruimtelijk, dankzij hun transparante puien ijle inrichting. inrichting. en ruimtelijk,

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

EN ONtwerPtHeMa’s aaNBeveLINgeN AANBEVELINGEN eN ONTWERPTHEMA’S in en rondom Met het oog op de toekomstige ontwikkelingen in rondom het station zijn de bestaande bestaande belang. De uitdaging is om ontwikkelingsvragen niet op cultuurhistorische kwaliteiten kwaliteiten van belang. De uitdaging mogelijkheid voor transformatie slot te zetten, zetten, maar te zoeken naar de mogelijkheid transtormatie op de verschillende gaan. Het logistieke logistieke concept schalen van het station zonder dat die kwaliteiten kwaliteiten verloren gaan. bij ingrepen in (westentree, metro, in het verleden (westentree, van amsterdam metro, autotrein) Amsterdam amstel Amstel heeft heett bij zijn. uitgangspunt Uitgangspunt voor nieuwe wijzigingen in bewezen ﬂflexibel exibel te zijn. in en om het station zou zou blijtt en de oorspronkelijke opzet gerespecteerd moeten moeten zijn dat het concept herkenbaar blijft en waar mogelijk versterkt wordt. wordt. 1. Concept 1. geheel, dat amsterdam Amsterdam amstel Amstel is binnen binnen en buiten buiten geconcipieerd als een samenhangend geheel, verblijtplaatsen. De reizigersbeleving wordt georganiseerd rondom rondom vervoersstromen en verblijfplaatsen. De reizigersbeleving (ruimtelijkheid, overzicht, overgangen), waarbij waarbij was leidend voor de uitwerking (ruimtelijkheid, overzicht, sferen, steren, overgangen), ruimtelijkheid, niveauverschillen, gebruik werd gemaakt van licht, licht, kunst, kunst, ruimtelijkheid, niveauverschillen, kleur, kleur, materiaal materiaal detaillering. Behoud samenhang, functionele en detaillering. Behoud van het concept betekent kiezen kiezen voor samenhang, tunctionele logica, routebeleving routebeleving en terugkeer naar de architectonische middelen in een logica, middelen - al dan niet in interpretatie. nieuwe interpretatie. Stedenbouwkundige samenhang 2. 2. stedenbouwkundige Koester de stedenbouwkundige samenhang tussen de verschillende onderdelen van het pleinen, tunnels, hootdgebouw, pleinen, stationsensemble: de relatie tunnels, routes en entrees. relatie tussen hoofdgebouw, entrees. De De routing van de verschillende samenhang tussen deze onderdelen zorgt voor een heldere heldere routing verkeersstromen in in en om het station. station.

borgen en de ingangen ingangen Belangrijk is om de alzijdigheid van het stationsgebouw te borgen reizigersstromen (auto, (auto, tram, voor de verschillende reizigersstromen ets en te voet) helder en tram, bus, bus, taxi, taxi, fifiets aantrekkelijker, zodat functioneel fietsenkelder aantrekkelijker, tunctioneel te houden. houden. Maak de ontsluiting naar de fietsenkelder gebruikt. Wellicht biedt de oorspronkelijke oplossing hier een de ruimte ruimte beter wordt gebruikt. aanknopingspunt voor. voor. De De logica van de openbare ruimte ruimte aan de oostzijde zou zou kunnen kunnen bij de later toegevoegde entree aan de westzijde. westzijde. worden voortgezet bij ruimtelijke kwaliteit van de (groene) (groene) openbare ruimte Behoud en versterk de ruimtelijke ruimte rond het

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

pleinen en plantsoenen aan voor- en achterkant. station: de pleinen achterkant. 3. Routebeleving 3. routing binnen gebouw, zorgvuldig door De werd, net als buiten De routing binnen het stationsgebouw werd, buiten het gebouw, Schelling ontworpen en gericht op de reizigersstromen. reizigersstromen. De reiziger gaat van ruimte schelling Daarbij zijn duidelijke overgangen (gemarkeerd (gemarkeerd door naar ruimte, ruimte, van sfeer steer naar sfeer. steer. Daarbij lichtstroken), bestaat de mogelijkheid zich te oriënteren en zijn terzijde kunstwerken kunstwerken en/of enlot lichtstroken), verbijtsmogelijkheden geschapen. geschapen. Behoud van de van de hoofdstroom hootdstroom voorzieningen en verbijfsmogelijkheden routing, inclusief samenhang van de interne ruimtes, is interne routing, inclusiet overgangen en aangeschakelde ruimtes, essentieel voor het monument. monument. Behoud en herstel herstel het oorspronkelijk toegepaste architectuurvocabulaire op de route: route: daglicht, overgangen, overgangen, doorzichten, (constructie) en daglicht, doorzichten, opbouw met verschil tussen dragen (constructie) (vliesgevels), heldere scheiden (vliesgevels), dwarhal, gebruik heldere structuur en hiërarchie van hoofdhal hootdhal en dwarhal, puien, kleur en materialenpallet. materialenpallet. Dit betekent niet per se reconstructie van terugliggende puien, reconstructie of retro, het kan ook worden opgevat als eigentijdse ontwerpopgave om de vernieuwing ot retro, uitwerking. zich te laten verhouden tot de oorspronkelijke uitwerking.

uitwerking was destijds de daglichttoetreding. daglichttoetreding. Het concept Een in de uitwerking Een belangrijk thema in personentunnel, (kelder, personentunnel, is op enkele plekken verstoord -- en dat vraagt om om correctie (kelder, dwarskap). Continueer de lichtlogica ook in westzijde, door een in de tunnel dwarskap). tunnel en aan de westzijde, integraal daglicht- en verlichtingsplan. verlichtingsplan. integraal Ruimtelijkheid en zichtrelaties 4. Ruimtelijkheid 4. Ruimtelijkheid en ruimteontwerp zijn essenties van amsterdam Ruimtelijkheid Amsterdam amstel. Amstel. Het gaat om grote glasoppervlakten, ranke betonconstructies, atmetingen, zicht, glasoppervlakten, betonconstructies, weidse afmetingen, zicht, uitzicht, uitzicht, doorzicht, doorzicht, puien, perforaties, pertoraties, etc. glaskappen, glasstraten, glasstraten, transparante puien, bovenlichten, bovenlichten, glaskappen, etc. Behoud Behoud ruimtelijkheid van amsterdam opgave, die en herstel herstel van de ruimtelijkheid Amsterdam amstel Amstel is een belangrijke opgave, onderdeel behoort te zijn van het dagelijks beheer. beheer. tal Tal van grote en kleine kleine maatregelen dichtplakken, reclames hierbij aan de orde: winkelpuien transparant houden en niet dichtplakken, zijn hierbij puien ondergeschikt houden aan de constructieve en ruimtelijke structuur, en puien structuur, vensters en openmaken. Verplaats verstorende toevoegingen, toevoegingen, zoals ns daklichten terugbrengen en openmaken. NS tickets Service, om de oostgevel van de hal herstellen, de entree van de kelder op Tickets en service, hal te herstellen,

brengen. Herstel (en te waarderen en het zicht op het voorplein terug te brengen. Herstel de samenhang (en daglichttoetreding) in de dwarshal. daglichttoetreding) dwarshal. profiel ruimtelijkheid terug in passagierstunnel door het profi in de passagierstunnel Breng ruimtelijkheid el zoveel mogelijk te herstellen. herstellen. De aanwezigheid van een nieuwe afwerklaag en de toevoeging van liften liften vraagt om nieuwe ontwerpingrepen -- ‘in ‘in de geest van 1939’. 1939’.

Materialisering en architectonische uitwerking uitwerking 5. 5. Materialisering integraal ontwerp van het station komt ook tot uiting uiting in uitwerking in de architectonische uitwerking Het integraal en de materialisering van het stationsensemble. stationsensemble. Zorg dat nieuwe nieuwe toevoegingen aansluiten bij de taal van het oorspronkelijke station, bij station, door de architectonische taal, taal, de materialisatie materialisatie en de detaillering als uitganspunt te nemen. nemen. Dit is in de architectonische uitwerking van ingang niet gebeurd en ook niet in de uitwerking uitwerking van de winkels in de westelijke ingang in de hal. hal.

ruimtelijkheid van de perrons en het prachtige daglicht. daglicht. Eventuele Koester de ruimtelijkheid toevoegingen, ter gerief van de reizigers, reizigers, kunnen toevoegingen, kunnen zich spiegelen aan de transparante ontwierp. perrongebouwen met hun ijie interieurs, Schelling ontwierp. perrongebouwen interieurs, die schelling hun ijle

STEENHUISMEURS steenHUismeUrs

BRONNEN BRONNEN LITERATU U R Literatuur Crimson Architectural Historians, Historians, Urban Fabric, De Urban Fabric, De NAi Collectie, Collectie, Bijzondere stationsgebouwen in Nederland Nederland,, NAi 2009. Uitgevers 2009. C. C. Douma, Douma, Het stationsgebouw van van de Nederlandse Spooiwegen,, Utrecht 1964. 1964. Spoorwegen

(red), Kunstzaken, Dagevos (red), Kunstzaken, Particulier Particuller initiatief initiatief en overheidsbeleid in de wereld kunst,, van de beeldende kunst wereld van Kampen 1991, 79-147. Kampen 1991, pp 79-147. spoor van W.R.F. W.R.F. van Leeuwen, H. Romers, Leeuwen, H. Romers, Een spoor van verbeelding, 150 verbeelding, 150 jaar monumentale kunst en decoratie stationsgebouwen,, Zutphen 1988. aan Nederlandse 1988. Neder/andse stationsgebouwen

C. Douma, C. Douma, Stationsarchitectuur Nederland, 1938-1998 1938-1998,, Stationsarchitectuur in Nederland, 1998. Zutphen 1998.

‘Nieuwe stations te Amsterdam’, Amsterdam’, Bouwkundig Weekblad Weekblad (1938) 25, 205-216. Architectura 59 (1938) 25, pp 205-216.

‘Geen Amsterdam’, De Kampioen 56 ‘Geen overwegen meer in Amsterdam’, (1939) 22, (1939) 401. 22, pp401.

Nijland, ‘Van T.G. T.G. Nijland, ‘Van Doornikse Doornikse kalksteen kalksteen tot beton beton “als het definitieve materiaal”. materiaal”. Het materiaalgebruik van Schelling’, KNOB Magazine 108 H .G .J. Schelling’, spoorwegarchitect H.G.J. (2009) 5/6, 210-216. (2009) 5/6, pp 210-216.

M. Hameleers, M. Hameleers, Kaarten van 1866-2000,, van Amsterdam 1866-2000 2002. Bussum Bussum 2002. Kempers, ‘De B. B. Kempers, in ‘De moraal moraal van de kunst. kunst. Opdrachten in overheidsgebouwen sinds de Gouden in: J.C. J.C. Eeuw’, in: Gouden Eeuw’,

Schelling, "Meervoudige Meervoudige opdracht voor het H.G.J. H.G.J. Schelling, ontwerpen van twee wandschilderingen in in het nieuwe

Foto van Foto van de maquette van van het station station Amsterdam Amstel. Zuidelijk pleindeel [Bouwkundig weekblad weekblad 1939] 1939]

STATION amsterdam AMSTERDAM amstel AMSTEL station

Amstelstation te Amsterdam", Amsterdam, Bouwkundig Weekblad Weekblad 60 (1939)21, 225-230. (1939) 21, pp 225-230.

Leupen en C. Schelling, J. H.G.J. Schelling, J. Leupen C. van Eesteren, H.G.J. Eesteren, ‘De ‘De in gebruik genomen nieuwe in Amsterdam, I’, I’, nieuwe stations te Amsterdam, (1939) 51, Bouwkundig Weekblad 469-475. 51, pp 469-475. Weekblad 60 (1939) Schelling, ,, J. H.G.J. Schelling, J. Leupen en C. C. van Eesteren, H.G.J. Eesteren, ‘De in gebruik genomen nieuwe in Amsterdam, II’, II’, nieuwe stations te Amsterdam, (1939) 51, 477-482. Bouwkundig Weekblad 51, pp 477-482. Weekblad 60 (1939)

colofon COLOFON Archieven ARCH IEVEN [HUA] Het Utrechts Archief [HUA] tekeningen Archief Archief Nederlandse spoorwegen: tekeningen tekeningen objecten (959) infrastructuur en tekeningen Beeldbank

By, juni 2014. ÂŠ SteenhuisMeurs BV, 2014.

[SAl Stadsarchief Amsterdam [SA] Beeldbank

prof. dr. Projectteam: prof. Projectteam: ir. Paul ir. Merel Meurs, ir. Stolker, drs. dr. ir. Paul Meurs, Merel Stolker, drs. ir. Johanna van Doorn. Chawwah Six, Six, ir. Doom.

uitgevoerd door SteenhuisMeurs Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van NS te Schiedam in Poort, namens NS NS Poort, By. Vastgoed BV.

SteenhuisMeurs Lange Haven 3111 CA Schiedam Lange 9, 3111 Haven 9, www.steenhuismeurs.nl

uitgave mag worden vermenigvuldigd Niets uit deze uitgave en/of openbaar gemaakt door middel druk, middel van druk, fotokopie, microfilm fotokopie, ook, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van SteenhuisMeurs. SteenhuisMeurs.

noordelijke plein. plein. [Bouwkundig 1939] Foto van de maquette van Foto [Bouwkundig weekblad van station station Amsterdam Amstel met links het noordelijke weekblad 1939]

STEENHUISMEURS STEENHUISMEURS

(•,-_

-t

•j90

•?

IraS -

HI1,1.

a r a 0i1

•‘

U = Ctj COS

i’ll.’ jl

I a a

t :;

,, sew

iii’

—

r ar tae .

‘