Amster dam Slo Station
Amsterdam Sloterdijk
Cultuurhistorische waardestelling
SteenhuisMeurs
Amster dam Slo Station
Amsterdam Sloterdijk
Redactie Miguel Loos - Bureau Spoorbouwmeester Noor Scheltema - NS Stations Roderick Jacobs - NS Stations
Cultuurhistorische waardestelling
SteenhuisMeurs 12 augustus 2010
Stations in een wereld van verandering Het is meer dan 175 jaar geleden dat de eerste trein ging rijden in Nederland. In al die jaren is een unieke verzameling van stationsgebouwen ontstaan met een veelheid aan afmetingen, stijlen en materialen. De historische ontwikkeling van de spoorwegen en stationsgebouwen is in deze diversiteit terug te zien. De stations zijn ongeacht hun bouwperiode continu aan veranderingen onderhevig: Van het verdwijnen van aparte bagage afhandeling tot het inpassen van OV-chipkaart poortjes. Het is bijzonder dat ondanks deze grote veranderingen, de stationsgebouwen uit de 19e eeuw dagelijks nog tienduizenden mensen bedienen met uiteenlopende voorzieningen. Dit oude en jongere stationserfgoed verdient dan ook speciale aandacht. Het stationserfgoed is een enorme kans om reizigers en betrokkenen mee te nemen in het verhaal van de spoorwegen in Nederland door de tijd heen. Door het bewaken, herstellen en ‘oppoetsen’ van de unieke kwaliteiten van het stationserfgoed blijven stations bijzondere en aansprekende plekken.
Stationserfgoed en De Collectie ProRail en NS Stations voelen zich als gezamenlijk eigenaar van alle stations in Nederland verantwoordelijk voor dit vastgoed met maatschappelijke waarde. Daarom is samen met Bureau Spoorbouwmeester door Crimson Architectural Historians, Urban Fabric en SteenhuisMeurs onderzoek gedaan naar de cultuurhistorische waarde van voor- en naoorlogse stations. Aan de hand van inventarisaties zijn vijftig stations geselecteerd met de hoogste cultuurhistorische waarde die zijn omgedoopt tot De Collectie. Daarbij is uit ieder cluster van gelijksoortige stations telkens het gaafste, beste exemplaar, qua interieur en exterieur, toegevoegd. NS Stations en ProRail hebben De Collectie sindsdien omarmd en de verantwoorde omgang met deze waardevolle stations als belangrijk thema aangemerkt.
Waardestellingen Na vaststelling van De Collectie bleek diepgaand onderzoek nodig om bij het plannen van stationsverbouwingen gerichte aanpassingen te kunnen doen om de cultuurhistorische waarde te herstellen en te bewaken. In 2012 is besloten om voor alle stations uit De Collectie een Cultuurhistorisch Onderzoek en Waardestelling, kortweg Waardestelling, uit te laten voeren door gespecialiseerde onderzoeksbureaus. De mate waarin een stationsgebouw kan functioneren als station blijkt essentieel voor de cultuurhistorische waarde. Daarom zijn door Bureau SteenhuisMeurs speciale richtlijnen opgesteld, waardoor het functioneren van het station als rode draad door iedere Waardestelling loopt.
Kaders van aanbevelingen ProRail en NS Stations zijn zich bewust van de kracht en waarde van het stationserfgoed. Vanuit dit perspectief zijn onafhankelijk experts gevraagd om de Waardestellingen op te stellen. Vooropgesteld, NS Stations en ProRail hebben de intentie om de conclusies en aanbevelingen uit de Waardestellingen te volgen. Echter, functionele eisen of financiële en juridische kaders kunnen maken dat sommige aanbevelingen niet, niet geheel of niet direct haalbaar zijn. Desondanks nemen NS Stations en ProRail alle aanbevelingen serieus omdat hiermee de juiste discussies gevoerd kunnen worden. We willen graag met de belanghebbenden in gesprek gaan over hoe we gezamenlijk de cultuurhistorische waarde van het stationserfgoed kunnen borgen. Met als doel om de reizigers goed functionerende en aangename stations te bieden.
De Waardestellingen geven waardevolle inzichten voor het ontwikkelen van een visie en ontwerp bij stationsverbouwingen en worden zodoende al vanaf de eerste fase van ieder project geraadpleegd. De meerwaarde van deze rapportages heeft ProRail en NS Stations doen besluiten om ook voor monumentale stations buiten De Collectie een waardestellend onderzoek op te laten stellen. ProRail, NS Stations en Bureau Spoorbouwmeester zijn trots op de reeks Waardestellingen die door jaren van succesvolle en nauwe samenwerking tot stand zijn gekomen. Met de kennis die door de Waardestellingen aanwezig is zal de cultuurhistorische waarde van de Nederlandse stations de aandacht krijgen die het verdient. Veel leesplezier met de beschrijving van de rijke cultuurhistorie en architectonische kwaliteiten van de stations. April 2016 NS Stations ProRail Bureau Spoorbouwmeester
Contact: waardestellingen@nsstations.nl
Station STATION AMSTERDAM sloterdijk SLOTERDIJK architectonische ARCHITECTONISCHE beschrijving BESCHRIJVING en EN analyse ANALYSE
•
•
INHOUD Verantwoording 3 3 VERANTWOORDING
4 Context 4 CONTEXT 1983-1 986 Eerste EERSTE Bouwfase BOUWFASE 1983-1986
6 6
tweede TWEEDE bouwfase 1997 BOUWFASE 1997
10 10
H.C.H. REIJNDERS STATIONS H.C.H. REIJNDERS
12 12
Atlas ATLAS STATION STATION SLOTERDIJK SLOTERDIJK Huidige situatie Huidige routing naar omgeving Centraliteit en routing Ruimtelijke opbouw Atwerking Afwerking
13
EN ontwerpthema’s SAMENGEVAT en ONTWERPTHEMA’S
24
25 BRONNEN 25 BRONNEN COLOFON 25 25 COLOFON
-J
*
2
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
VERANTWOORDING VERANTWOORDI NG in de jaren tachtig gerealiseerd en Amsterdam Sloterdijk is in ingrijpend worden verbouwd. zal de komende tijd ingrijpend verbouwd. Het station heeft geen formele monumentenstatus, monumentenstatus, maar dat neemt niet weg dat het gebouw voor zijn tijd belangrijk was. was. Station Sloterdijk gold na de oplevering als een voorbeeld van de vernieuwing van stationsarchitectuur op het gebied van worden’), ruimtelijke ruimtelijke sociale veiligheid ((‘veel ‘veel zien is gezien worden’), gebiedsontwikkeling. De organisatie en de koppeling met gebiedsontwikkeling. De spektakel, stationshal biedt een ruimtelijk en technisch spektakel, waarin treinen op verschillende niveaus binnenrijden en (in de oorspronkelijke opzet) de hal hal aan alle zijden omgeving. Het station heeft ook contact maakt met de omgeving. gebreken. De ambities om een alzijdig gebouw te zijn gebreken. realiseren, realiseren, als centraal punt op de locatie locatie zijn niet uit de verf gekomen. De sporen op de lijn lijn naar Haarlem gekomen. Haarlem en Zaandam vormen een benauwende, benauwende, betonnen betonnen onderwereld met een Qok in verblijfsklimaat. Ook in de hal niet zo positief verblijfsklimaat. hal zijn niet alle bedoelingen overeind gebleven. gebleven. bedoelingen herontwikkeling van het complex is er Ten behoeve behoeve van de herontwikkeling beschrijving en analyse behoefte aan een architectonische beschrijving van het bestaande bestaande station. station. Behalve Behalve een uiteenzetting over het station en de achterliggende ontwerpideeën gaat het om het benoemen van de belangrijkste kwaliteiten. kwaliteiten. ontwerpthema’s (van toen) toen) Daarmee kunnen (van kunnen de cruciale worden gedefinieerd en suggesties worden gegeven voor de toekomst. toekomst. SteenhuisMeurs, SteenhuisMeurs, 12 augustus 2010
r’
STEENHUISMEURS
3
Context CONTEXT Station Amsterdam Sloterdijk werd in 1956 gebouwd langs de spoorlijn van Amsterdam naar Haarlem. Haarlem. Het stationsgebouw, ontworpen door architect Koen stationsgebouw, Koen van der pal naast de oude dorpskern van Sloterdijk. lag pal Sloterdijk. Gaast, Gaast, lag In de jaren tachtig verhuisde het station naar een locatie locatie enkele honderden meters naar het noordwesten. noordwesten. De De reden reden hiervoor was de aanleg van het ringspoor ten westen (de Schiphollijn, Schiphollijn, geopend in 1986) en de van Amsterdam (de in 1986) bouw van de Hemtunnel Hemtunnel voor de spoorlijn naar Zaandam 1983). Op de nieuwe in 1983). (geopend in locatie, een buitenpolder nieuwe locatie, havengebied, kruisen beide spoorlijnen elkaar in het havengebied, in loodrecht. loodrecht. Destijds was het gebied een desolate vlakte. vlakte. Van der Gaast ontwierp de infrastructurele infrastructurele knoop (het viaduct met de spoorbanen) nog voordat over de uitwerking van het sporen, nagedacht. Behalve de plaats van de sporen, station werd nagedacht. lagen ook de stijgpunten vast. lagen vast. Het stationsontwerp werd (1954), architect vervolgens gemaakt door Harry Reijnders (1954), in dienst van de NS. in NS.
gezien vanuit de Molenwerf. Zuid, gezien Station [SAA] Station Sloterdijk Zuid, Molenwert. [SAA]
Centrale hal Zuid, ontwerp Koen hal van van station station Sloterdijk Zuid, Koen van der Gaast. [SAA] Gaast. [SAA]
Sloterdijk: voorgeschiedenis Amsterdam Sloterdijk: Opening spoorlijn spoorlijn Amsterdam-Haarlem met 1839 1839 Opening in het dorp Sloterdijk halte halte in Opening spoortraject Zaandam -- Amsterdam 1878 Opening 1878 Willemspoort (Hemlijn). (Hemlijn). Willemspoort paardentram, in 1888 in 1916 1916 omgezet in in 1888 Verbinding paardentram, busverbinding. electrische tram en in 1957 1957 busverbinding. en in Sloterdijk Zuid 1956 1956 Bouw tijdelijk station station Amsterdam Sloterdijk Opening Coentunnelweg Coentunneiweg 1966 1966 Opening 1983 1983 Nieuwe Nieuwe locatie locatie Station Amsterdam Sloterdijk Sloterdijk. Noord. Later in in 1986 1986 Station Noord. Station Amsterdam Sloterdijk. Schiphollijn langs Sloterdijk gereed. gereed. 1986 1986 Schiphollijn Verbinding Schiphollijn Schiphollijn met Hemlijn Hemlijn via 2006 2006 Verbinding Hemboog (150 m m ten zuiden de Hemboog van Station zuiden van Station Sloterdijk). Sloterdijk).
4
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
—
Station Sloterdijk Zuid, gezien vanaf de Velserweg, 1970. [SAA]
(nu Amsterdam Noord (nu Bouw van van het viaduct station station Sloterdijk Noord Sloterdijk), gezien gezien in richting, 1983. Sloterdijk), in zuidelijke richting, 1983. Onder het viaduct Hemlijn. Op de komen komen de sporen voor de HaarlemHaarlem- en en de Hemlijn. achtergrond: Bos en achtergrond: [SAA] en Lommer en en Slotermeer. Slotermeer. [SAA]
\
• 1
-
— .3u(t-
— A(%
____
L
_$\ f :
.,
..
-
:
./‘,
.1
Station Amsterdam Sloterdijk Zuid
rrr iii •
-
ff
Ii
omgeving, 1961. Amsterdam Sloterdijk en van het treinstation treinstation Sloterdijk Zuid. 1961. Omcirkeld is de locatie Zuid. en omgeving, locatie van [Topografische 2007/2008] Holland, 2007/2008] Noord- Holland, [Topografische dubbel atlas Noord-
ONTWERP STRUCTUURPLAN AMSTERDAM januari 1984 ________ ______
_______ — — —
I
recreatie
________
dnstrc-
ibebouwin
le otwkk
te reservtren
ommeland
waler
_______ ________
_j
NS met station
actiegebiec
stasrnrewng
autosneiweg
Structuurplan van Amsterdam, 1984. Langs de ringweg ringweg is ringspoor met verschillende 1984. Langs in een Structuurplan is voorzien voorzien in een ringspoor 00k voor het openbaar vervoer beter bereikbaar stations, waaronder Sloterdijk. Het idee idee was om de stad ook worden, als rond deze stations nieuwe te maken. maken. Daarnaast zouden zouden rond nieuwe kantoorlocaties kantoorlocaties ontwikkeld kunnen kunnen worden, krantenknipsels] nevencentra om de binnenstad [NAi, archief krantenknipsels] binnenstad heen. heen. [NAi,
1986) en is Amsterdam Sloterdijk en en omgeving, 2004. is de nieuwe nieuwe stationslocatie (vanaf 1986) en 2004.Q (1 956-1986). [Topografische [Topografische dubbel atlas Noord2007/2008] Holland, 2007/2008] Noord- Holland, stationslocatie (1956-1986).
is de oude
STEENHUISMEURS
5
EERStE EERSTE BouwfaSE BOUWFASE 1983-1986: kruising KRUISING van VAN twee TWEE lijnen LIJNEN 1983-1986: in In het ontwerpproces waren voor Reijnders drie thema’s 1) het scheppen van een herbergzame herbergzame plaats leidend: leidend: 1) Ieegte van de locatie, 2) sociale veiligheid en in de gure leegte locatie, 2) Iooplijnen voor transfer 3) een compacte opzet met korte looplijnen passagiers. Door over het betonnen passagiers. betonnen viaduct een enorme plaatsen, werden al deze ambities met stalen ‘tafel’ ‘tafel’ te plaatsen, verwezenlijkt. onder een groot gebaar verwezenlijkt. Onder deze constructie plein, als hart van de terminal. kolomvrij plein, ontstond een kolomvrij terminal. Vanuit de stationshal kon naar alle windstreken contact gemaakt. onder worden gemaakt. Onder de hal hal is de betonconstructie betonconstructie van (Iijnen naar Haarlem Zaandam), die Van der gaast Gaast (lijnen Haarlem en Zaandam), waar mogelijk werd werci geopend om daglicht op de perrons te brengen. Dit werd evenwel bemoeilijkt door de noodzaak om brengen. ten noorden noorden en ten zuiden van de spoorbaan betonstenen betonstenen plaatsen in verband met de behaaglijkheid op wanden te plaatsen Op het plein en mogelijk). op de perrons (glas was hier niet mogelijk). langs de verhoogde spoorlijn naar Schiphol ontstond, ontstond, mede mede als reactie viaduct, een wereld van reactie op al al het beton van het viaduct, glas en staal. staal. De De openheid en transparantie zorgen niet prettig verblijfsklimaat, verblijfsklimaat, maar werden ook alleen voor een prettig gezien als de remedie remedie tegen sociale onveiligheid: ‘veel ‘veel In de uitwerking van de kap over zien, zien, is gezien worden’. worden’. in Dankzij de glazen de Schiphollijn is het effect maximaal. maximaal. Dankzij kap is vanaf het perron de stationshal te zien en andersom. andersom. De De doorsnede is afgeleid van de londense Londense metrostations bijnaam de ‘tube’. vandaar de bijnaam ‘tube’.
N
4.
J •ffH
Sloterdijk. De oorspronkelijk functies zijn zijn in aangegeven: blauw == benedensporen benedensporen onder het in kleur aangegeven: oost-west Oost-west doorsnede van van de eerste bouwfase bouwfase van van station station Sloterdijk. De oorspronkelijk groen == de bovensporen in Poort] viaduct, geel == stationshal, stationshal, roze restaurant, groen in de ‘tube’. viaduct, [archief nS roze == restaurant, de bovensporen tube’. [Archief NS poort]
Sloterdijk. De zijn in aangegeven: blauw == benedensporen benedensporen onder Noord-zuid doorsnede van in kleur aangegeven: noord-zuid van station van de eerste bouwfase bouwfase van station Sloterdijk. De oorspronkelijk functies zijn geel == stationshal, kaartverkoop en spoorwegpolitie, het viaduct, fietsenstalling, licht viaduct, geel stationshal, roze restaurant, oranje == kaartverkoop NS, paars == fietsenstalling, Iicht oranje == kantoor spoorwegpolitie, roze == restaurant, en kantoren kantoren NS, groen == bovensporen bovensporen in [Archief nS Poort] in de ‘tube’. [archief groen NS poort]
6
Station STATION aMStERDaM AMSTERDAM SlotERDijk SLOTERDIJK
t
t Functies bouwfase 11 Functies station Amsterdam Amsterdam Sloterdijk station Stationshal (+6 m) Stationshal Restaurant Restaurant Spoorwegpolitie Voorzieningen NS Voorzieningen voor NS Fietsenstalling Fietsenstalling Trappen tunnelperrons Trappen naar naartunnelperrons Trappen Trappen naar viaductperrons N
Liften Liften ‘1
/
plattegrond van de eerste bouwfase van station bouwtase van station Sloterdijk op zes meter boven boven het maaiveld. maaiveld. [archief NS poort] Plattegrond van [Archief nS Poort]
StEEnHuiSMEuRS STEENHUISMEURS
7
REVISIE
Geveltekening van Sloterdijk. [Archief NS Poort] Geveltekening van station van de eerste bouwfase bouwfase van station Sloterdijk. NS Poort]
Zo werd met drie gebaren treinstation Sloterdijk gemaakt: een viaduct van beton, beton, een ‘tafel’ ‘tafel’ van staal staal en een ‘tube’ ‘tube’ glas. De wanden en daken zijn aan de binnenzijde van glas. gehangen. De inrichting van de hal van de tafel tafel gehangen. hal en de (‘strooigoed’) perrons is grotendeels met losse elementen (‘strooigoed’) gedaan, die terzijde van de passagiersstroom passagiersstroom liggen: liggen: gedaan, plaatskaartenkantoor, wisselkantoor, plaatskaartenkantoor, wissel kantoor, restauratie, restau ratie, postmoderne uitwerking zijn postmoderne wachtruimten, wachtruimten, etc. etc. In de uitwerking gebruikt, vanuit de overtuiging dat de klanten details gebruikt, klanten van de NS NS in contact moesten moesten worden gebracht met de avant-garde. toenmalige architectonische avant-garde.
maquette van Spoorbouwmeester] Foto’s van de maquette van het nieuwe nieuwe station. station. [Archief Spoorbouwmeester]
I
1l4f
j\
---—
gezien vanuit het noordwesten, Sloterdijk, Telepoort, Telepoort, is een noordwesten, 1988. in vogelvlucht, gezien 1988. Het gebied om station Amsterdam: de IJ-as IJ-as in station Amsterdam Sloterdijk, een van de werkgebieden langs het IJ, bedrijven gericht op telecommunicatie en bij het streven IJ, voor bedrijven werkgebieden van Amsterdam om de en informatica. informatica. De De IJ-as IJ-as hoort bij streven van de internationale internationale Parijs, Londen, concurrentiepositie te versterken. versterken. De [NAi] Londen, Dusseldorf en in dit geval met Parijs, De stad concurreert in en Milaan. Milaan. [NAil
8
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
Orlyplein. [Archief Spoorbouwmeester / Teo Krijgsman Krijgsman fotograaf] Amsterdam Sloterdijk met het Orlyplein. fotograaf]
—
Oostzijde van uitbreiding. De van het station station voor de uitbreiding. De oostgevel werkte als een een groot venster met zicht op de Spoorbouwmeester/Teo Krijgsman fotograaf] spoorbundel en / Teo Krijgsman en Amsterdam. Amsterdam. [Archief Spoorbouwmeester
bovensporen. [Archief Doorzicht tussen tussen de stationshal en en de ‘tube’van tube’van de bovensporen. Krijgsman fotograaf] Spoorbouwmeester //Teo Teo Krijgsman fotograaf]
‘7
Trap naar de bovensporen. bovensporen. In In de vide van het trappenhuis naar het Schiphollijnperron hangt een Schiphollijnperron in de kleuren een kunstwerk van Charles Marks Marks in kleuren NS-pallet. [Archief Spoorbouwmeester Spoorbouwmeester/Teo Krijgsman fotograaf] van / Teo Krijgsman van het NS-pallet.
STEENHUISMEURS
9
TWEEDE BouwfaSE twEEDE BOUWFASE 1997: brug BRUGTUSSENTREIN EN metro METRO 1997: tussen trein en uitgebreid met een Het station amsterdam in 1997 uitgebreid Amsterdam werd in Gemeentelijke Vervoerbedrijf halte voor de metro van het gemeentelijke (GVB). De metrolijn metrolijn loopt evenwijdig aan de westelijke tak (gVB). (Schiphollijn). De van het spoor (Schiphollijn). De ruimte ruimte tussen het treintreinen gevoig van eventuele toekomstige en metrospoor is het gevolg spoorlijnen, die tot plannen voor een verdubbeling van de spoorlijnen, uitgevoerd. om op heden niet zijn uitgevoerd. Cm de samenhang van de terminal te behouden behouden kreeg Reijnders ruim ruim een decennium later ook opdracht voor het uitbreiden uitbreiden van het station. station.
R[5.AA.iD
-—
Het ontwerp van Reijnders voor de uitbreiding voegt drie onderdelen toe aan het complex: een tweede ‘tube’, ‘tube’, voetgangersbrug. Het eigenlijke een winkelbrug en een voetgangersbrug. vormgegeven, analoog aan metrostation is als een ‘tube’ ‘tube’ vormgegeven, het bovenspoor van de treinbaan. treinbaan. Het verschil zit vooral in de verbeterde relatie met het onderspoor en de lichtere in lichtere uitvoering van de constructie. uitvoering constructie. De schakel tussen de stationshal en de metro bestaat uit een als tijdelijk gedachte plattegrond, brug met winkels op een trapeziumvormige plattegrond, die zo veel in de stationshal veel mogelijk daglicht toe laat in onderperrons. Bij Bij een eventuele verdubbeling en op de onderperrons. brug moeten wijken. Een van de spoorbaan zou deze brug moeten wijken. Een voetgangersbrug aan de oostzijde verbindt de terminal met de kantoren kantoren aan de noordnoord- en zuidkant en geeft het station een nieuwe entree aan de achterkant. achterkant.
= benedensporen uitbreiding van station Sloterdijk, 1994. zijn in weergegeven: Blauw = benedensporen 1994. De in kleur weergegeven: oost-west van het nieuwe Oost-west doorsnede van de uitbreiding station Sloterdijk, De functies van nieuwe deel deel zijn Haarlemlijn en Hemlijn, geel == hal (metro), roze groen == bovensporen bovensporen van het (metro), oranje == Ioopbrug winkels, groen GVB (metro), GVB (metro), noord-zuid Haarlemlijn loopbrug met noord-zuid en Hemlijn, hal van het gVB roze == winkels, het gVB verbinding. [Archief Poort] [archief nS NS poort]
uitbreiding is niet langer sprake van een centrale Met de uitbreiding stationshal. stationshal. wel Wel blijft de terminal compact en zijn de verbindingen naar noord en zuid verbeterd. verbeterd.
uitbreiding en Zicht vanuit de ‘tube’ van de uitbreiding tube’ van van het treinstation naar het dak van en metrolijn. de nieuwe nieuwe ‘tube tube met ‘de de metrolijn.
10 10
Station STATION aMStERDaM AMSTERDAM SlotERDijk SLOTERDIJK
sporen van De van de metro De verbinding tussen tussen het treinstation treinstation en en de sporen metro bestaat brug met winkels tussen zijn in uit een brug tussen de twee ‘tubes’. in het tubes’. De De winkels zijn geplaatst. Hierdoor is op het midden midden van het bouwdeel bouwdeel geplaatst. is vanuit de hal hal uitzicht op benedenperron en omgeving. benedenperron en de omgeving.
7’
I
I
I
I
4
ii
.
B -
Functies tweede bouwfase station Amsterdam Amsterdam Sloterdijk
0,j
a
Stationshal (+6 m) Stationshal
Winkels Loopbrug Fietsenstalling Trappen naar tunnelperrons metro :::::t::::unnelperrons Viaductperrons trein Viaductperronstrein Liften Liften
N N
S ‘j
in deze fase de fietsenstalling Plattegrond van van de uitbreiding. Naast de toevoeging van van een fietsenstalling uitgebreid (onder de van het treinstation). treinstation). [Archief NS een metrostation is in de bovensporen NS Poort] bovensporen van Poort]
i StEEnHuiSMEuRS STEENHUISMEURS
11 11
Stations STATIONS ARCHITECT H.C.H. H.C.H. Reijnders REIJNDERS Architect 1990 1993 1993 1996 1996
Verbouwing station Zoetermeer Stadhuis Stationsgebouw IIII Rotterdam Rotterdam Zuid Stationsgebouw IIII Rotterdam Rotterdam Blaak Station Almere Parkwijk Stationsgebouw IV Leiden Leiden Centraal [Douma, 1998] 1998] Halte Halte station station Zoetermeer Stadhuis. [Douma,
1998] Station [Douma, 1998] Station Rotterdam Rotterdam Blaak. Blaak. [Douma,
[Douma, 1998] 1998] Station Rotterdam Rotterdam Zuid. [Douma,
Parkwijk. [Douma, [Douma, 1998] 1998] Station Station Almere Parkwijk.
Station Leiden Centraal. [Douma, 1998]
12 12
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
Atlas ATLAS station STATION Sloterdijk SLOTERDIJK
STEENHUISMEURS
13
Huidige HUIDIGE situatie SITUATIE
1
DE opbouw OPBOUW van VAN Amsterdam AMSTERDAM Sloterdijk: SLOTERDIJ K: De
(viaduct) en het 1. De constructie van het onderspoor (viaduct) 1. trace) lagen lagen al vast voor het bovenspoor (kolommen en tracé) 1983. station werd ontworpen in 1983. 2. 2. Het treinstation bestaat uit een stationshal stationshal met ‘tube’). ondersporen en bovensporen (aangeduid als de ‘tube’). bovensporen, toegang tot (GVB) heeft bovensporen, 3. Het metrostaton 3. metrostaton (GVB) Ioopbrug voor de ondersporen van het treinstation en een loopbrug omgeving. de noord/zuid noord/zuid verbinding naar de omgeving. bovensporen van de trein en de metro is 4. Tussen de bovensporen 4. reservering (die (die nog nog steeds van toepassing is) is) voor een reservering plaatse van de brug brug met winkels). winkels). Dit extra treinsporen (ter plaatse verklaart de tussenruimte tussen trein- en metrostation. metrostation. Bouwfases station Amsterdam Sloterdijk —.
• •
• • _• . • •
• . • . .. ..
voor 1983: Viaduct (Cm), bovengrondse sporen (+ 11,23 m) en kolommen 1983-1 986:Station Sloterd jk (+6 m)
. . . . . .
:
-
1997: U tbreiding met GVB station (+6.00 m(
-
1997; Metrospcre9 (+11 20 m(
H
•
-
•
:•-:•
cz.
2006Stt 6.0Cm)
Amt
2006 H mb
g p
g 7//Res (+11,2Cm)
mt
•:
d mH nib
<—1
Spoorweger maaiveld Croen Bomen
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
t
p
Cebouwen omgev rg Orlyplein Wegen huidige
14
(+112Gm)
Orlyplein, gezien gezien vanaf de perrons perrona van het onderspoor. onderapoor. De 1 . Viaduct Orlyplein, 1. De platen en kolommen) was al aangelegd vóór betonnen betonnen constructie (liggers, platen en kolommen) ontworpen. het station werd ontworpen.
2
Orlyplein, zes meter boven stationsgebouw bestaat uit 2. Orlyplein, 2. boven het maaiveld. maaiveld. Het stationsgebouw sporen overspant. noord-zuid sporen een tafel, die het kruispunt van van oost-west en en noord-zuid De De stalen stalen constructie van van het gebouw contrasteert met de betonnen betonnen ‘onderwereld’. ‘onderwereld’.
4 LJ
1
3
Uitbreiding van het station (GVB). De uitbreiding 3. Uitbreiding 3. station met een een metroterminal metroterminal (GVB). De uitbreiding plattegrond, de draagconstructie staat in lijn met in lijn heeft een een trapeziumvormig plattegrond, uitgevoerd in het treinstation, treinstation, maar is in staal. is uitgevoerd staal.
2 1
STEENHUISMEURS
15
LU
....
P÷R
L _
F
Venster naar Amsterdam
—
Plattegrond van random het station, 1986. 1986. De van de openbare ruimte rondom De in donkergrijs zijn stationshal is het middelpunt van van de ruimte. Weergegeven Weergegeven in zijn in de gebieden maaiveldniveau (benedenperrons en en het p+R plaats), gebieden op maaiveldniveau plaats), in lichtgrijs boven maaiveld (Orlyplein en en omgeving Iichtgrijs zijn zijn de gebieden gebieden op 6 m boven 11,20 m boven in lichtste en de stationshal) en en in Iichtste grijs is de treintube op 11,20 boven maaiveld aangegeven. [Archief NS-poort]
T
—________
-.-—--—---—--
1
.
Routing eerste bouwfase station Amsterdam Sloterdijk g—
Horizontale routes
/ Verticale routes Venster riaar Amsterdam Orlyplein (÷6 m) Treinstation (÷6 m) Viaductperrons (Cm)
a
Bovengrondse spoortunnel (+11.20 rn( Liiten
16
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
CENTRALITEIT en EN rELATIE RELATIE Met MET de DE Centraliteit OMGEVING omgeving Het station is ontworpen als het centrale punt in een braakliggende) omgeving. omgeving. Treinen komen uit vier (destijds braakliggende) richtingen aan, aan, onder en boven boven een centrale hal hal -- die een heel heel duidelijk middelpunt vormt. vormt. Rondom Rondom de hal hal zijn de andere vervoersstromen compact georganiseerd: bus, bus, tram, tram, voetganger. auto, auto, fiets en voetganger.
Kantoren Telepoort
I
.
middelpunt bouwfase: de stationshal als middelpunt Eerste bouwfase: ontworpen. De De De gevels van het gebouw zijn alzijdig ontworpen. Orlyplein, waar bus/tram/taxi westzijde richt zich op het Orlyplein, bus/tram/taxi zijn. Aan de noordzijde noordzijde is de P+R en aan de te vinden zijn. loopbruggen. zuidzijde het fietsverkeer, fietsverkeer, met behulp van loopbruggen. De De oostzijde van het station is een groot venster met zicht op de spoorbundel en Amsterdam. Amsterdam. De De stationshal is het punt, waarin alle stromen samenkomen. centrale punt, samenkomen. Tweede bouwfase: bouwfase: gestructureerde stromen In de tweede bouwfase krijgt het station aan de oostzijde (metrobuis) als een nieuw gezicht met de tweede ‘tube’ ‘tube’ (metrobuis) loopbrug over de sporen dominant element. element. Door de nieuwe nieuwe loopbrug ontstaat aansluiting met de kantoorlocaties aan de noordnoorden en zuidzijde van het station. station. De De oostzijde (oorspronkelijk stad) wordt een een ‘achterkant’ ‘achterkant’ met uitzicht op de stad) belangrijke entree en het Orlyplein aan de westzijde belangrijke in. De zone tussen trein en metro boet aan betekenis in. (overbrugging van de spoorreservering) spoorreservering) is uitgevoerd uitgevoerd als (overbrugging brug met winkels. uitbreiding vooral gestalte een brug winkels. Zo krijgt de uitbreiding in de vorm van looproutes en verschuift het zwaartepunt van Amsterdam Sloterdijk van de stationshal naar het trapeziumvormige tussenlid. tussenlid. Het Orlyplein krijgt een ietwat perifere ligging in geheel. in dit nieuwe perifere nieuwe geheel.
•• • .. •.
••
• -:
/
:: -:
Routing eede bouase station Amsterdam Sloterdijk
•:
HorizotIe ro,te
- -
/
Verticale outes GVB station (+6 r) LoopbrLg (+6 m) Treirsttion (+6 n-
.
Vidctprron (0 r)
KanWeepoort
BoeIiggede gIazer trnreIs (+11.20 ) Reserveingsruimte voor treinsporen (+11,20 m( Liftn OrIypIeir (+6 r(
STEENHUISMEURS
17
GEVELS Gevels Westgevel
4àI
van het station: het Orlyplein met het busstation. busstation. Aan de Westzijde van 1 het meest zichtbaar. westgevel is de tafelconstructie tafelconstructie van van fase 1 zichtbaar. Onder de van de stationshal. Op de hoeken zich de tafel is de glazen hoeken bevinden bevinden zich glazen doos van bouwvolumes van van de restauratie (rond) en en de kaartenverkoop (vierkant).
II
__________________________________________________________________
/1
I’NOORDGEVEL
-
-
De van de tafel zijn De poten aan deze zijde op ‘naaldhakken’ ‘naaldhakken’ gezet. poten van zijn aan gezet. Ze zijn zijn niet ingeklemd, tafelconstructie niet schuift maar wel uit kan stalen tafelconstructie kan ingeklemd, zodat de stalen zetten. zetten.
De van het station is verbijzonderd en De hoofdentree van en ligt iets terug van van de rooilijn van de glazen rooilijn van glazen gevel.
De van het ronde bouwvolume loopt tot aan De glazen aan het maaiveld maaiveld glazen gevel van in het viaduct naar binnen zodat daglicht in binnen treedt. Onder de treintube is een een loopbrug in verbinding staat met de P+R. P+R. Ioopbrug die in
2: links is de uitbreiding met winkels in in het midden. Noordzijde van fase 2: midden. De De Noordzijde van gevels zijn De uitbreiding hangt aan aan de kolommen kolommen met een een zijn transparant. De rode hijsconstructie. De De metrotube ligt boven boven de uitbreiding op een een eigen eigen draagconstructie. draagconstructie.
Noordgevel
/4Th4frfN
n
\/
ii
i\i
\i
1: rechts steekt het ronde bouwvolume van Noordzijde van van de van fase 1: uit. Aan restauratie uit. van de gevel Aan deze gevel is ook de constructie zichtbaar van van de stationshal die aan tafelconstructie hangt. De van aan de tafelconstructie De gevelpanelen van gevelpanelen van de stationshal boven boven de restauratie is mat.
18
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
OOSTGEVEL Oostgevel
‘4
Ioopbrug tussen Oostzijde van van het station: station: metrotube metrotube en en loopbrug tussen de zuid- en en de Telepoort. noordkwadrant van van Telepoort.
I
‘4_\.\
De De metrotube metrotube is net als de treintube van glas en en biedt uitzicht naar de omgeving. Vanuit de loopbrug Ioopbrug is metroperron zichtbaar. omgeving. is het metroperron zichtbaar.
Ioopbrug heeft een uitbreiding: deze is onderdeel De De loopbrug een ander karakter dan dan de uitbreiding: van van de openbare ruimte ruimte en en niet van het station. station.
ZUIDGEVEL Zuidgevel
__________
1: aan De zuidzijde van fase 1: aan deze zijde steekt het vierkante bouwvolume bouwvolume uit van de fietsenstalling.
I.— uitbreiding van zich de uitbreiding Onder de treintube bevindt zich van de fietsenstalling Ioopbrug onder de tube is 2. Via een uit fase 2. verbonden met de een loopbrug is deze verbonden oorspronkelijke fietsenstalling.
uitbreiding is er uitzicht naar de omgeving door de glazen glazen Vanuit de uitbreiding gevel. Hier zicht op het Carrascoplein Carrascoplein met rechts gevel. rechts de treintube en en links de de metrotube. metrotube.
STEENHUISMEURS
19 19
ONDERDELEN van VAN het HET compleX COMPLEX onderdelen Eerste bouwfase: bouwfase: tafel Tafel met ‘tube’ tube’ eerste De De opbouw van het station op zes meter boven boven het uitgevoerd, als tegenhanger van in staal uitgevoerd, maaiveld maaiveld werd in de betonstructuur van de onderbouw. onderbouw. De De tafelconstructie Iigt over het kruispunt van de vier spoorrichtingen (noord, (noord, ligt west). Het frame van de tafel bestaat uit een oost, oost, zuid en west). richtingen, die de grote maat van in vier richtingen, vakwerkconstructie in kolomvrije binnenruimte het gebouw en de kolomvrije binnenruimte mogelijk maken. maken. poten aan de oostzijde zijn op ‘naaldhakken’ De De poten ‘naaldhakken’ en kunnen kunnen poten aan de westzijde zijn vast en voeren de bewegen. De poten bewegen. grond. Hierdoor kan krachten af naar de grond. kan de tafelconstructie in de niet schuiven maar wel uitzetten. uitzetten. tevens Tevens bevinden bevinden zich in westpoten de liften. liften.
tafelconstructje aan oostzijde. in poten zitten In de poten poten Poten van de tafelconstructie aan de oostzijde. zitten de liften liften die het maaiveld verbinden. maaiveld met de stationshal verbinden.
bovenperrons. De Betonnen van de bovenperrons. Betonnen constructie van De constructie is aan aan de panelen. Aan bovenzijde is de tube onderkant afgedekt met aluminium panelen. aan de bovenzijde raatliggers en glas. afgedekt met raatliggers en glas.
binnenzijde afgedekt (gevels en dak) De De tafel wordt aan de binnenzijde door een constructie van staal en glas die aan de tafel opgehangen. De tafelconstructie is hierdoor aan de is opgehangen. buitenzijde goed zichtbaar. zichtbaar. De ‘tube’ ‘tube’ met bovensporen heeft een zelfstandige constructie van beton, beton, stalen raatliggers en langs. glas en steekt onder de tafel langs.
Stalen tafelconstructie. Stalen tafelconstructie.
____________
--
I
--
20
Station STATION aMStERDaM AMSTERDAM SlotERDijk SLOTERDIJK
Bovensporen: betonnen Bovensporen: betonnen constructie afgedekt met glas. stalen raatliggers en en glas.
—-
kolommen, Viaduct met ondersporen: betonnen betonnen kolommen, plaat. afgedekt met een een betonnen betonnen plaat.
Tweede bouwfase: bouwfase: trapezium met tweede ‘tube’ ‘tube’ tweede De De uitbreiding van de het station heeft een ander in een ‘tube’ karakter dan de tafel. tafel. De De perrons zijn gevat in ‘tube’ draagstructuur. Het verbindende element op een eigen draagstructuur. brug met winkels. bij de is een trapeziumvormige brug winkels. Zowel bij metrohalte als het verbindingsstuk is geprobeerd om zoveel mogelijk daglicht op de ondersporen van het treinstation plattegrond van de te brengen.Door de trapeziumvormige plattegrond verbindingsbrug, is bovendien voldoende licht en zicht in in de verbindingsbrug, gegarandeerd. De kolommen stationshal uit de eerste fase gegarandeerd. kolommen benedenperron. van de winkelbrug staan op het middelste middelste benedenperron. De De constructie rust verder op een stalen hijs- en zijkant. in vakwerkconstructie aan de zijkant. In vergelijking met de ‘tube’ ‘tube’ van het treinstation heeft het metroperron slankere deltaliggers. De kolommen uitbreiding kolommen en deltaliggers. kolommen van de uitbreiding uitgelijnd met de bestaande in oost/west richting uitgelijnd zijn in bestaande bovensporen, met de bedoeling om kolommen van de bovensporen, een rustig beeld te creeëren op het maaiveld. maaiveld. aan Aan de Ioopbrug naar de oostzijde van de uitbreiding is een stalen loopbrug zuidzijde. kantoorlocaties aan de noordnoord- en zuidzijde.
uitbreiding is als een brug vormgegeven. vormgegeven. De De De constructie van van de uitbreiding een brug De zijkanten hangt aan hijsconstructie van vakwerkconstructie aan van aan de zijkanten aan een een hijsconstructie poten (de oude liften 1983). in staal met betonnen van vóór 1983). In het midden betonnen poten liften van midden uitbreiding op betonnen steunt de uitbreiding betonnen kolommen. kolommen.
S.
(
a I
___
L-J (
op het middelste onderperron. Dit zijn zijn de enige enige Betonnen Betonnen kolommen kolommen op middeiste onderperron. perrons. kolommen kolommen van van de uitbreiding op de perrons.
bovensporen op op ‘tube’ ‘Tube’ voor bovensporen deltaliggers. betonnen betonnen kolommen kolommen en en deltaliggers. Trapeziumbrug vakwerk, aan trapeziumbrug met stalen stalen vakwerk, aan zijkanten geschoord en in het midden de zijkanten en in midden op kolommen kolommen steunend. steunend. Ioopbrug met trappen en Stalen Stalen loopbrug en liften. liften. Ondersporen met aan zijkanten ondersporen aan de zijkanten daglichtvides en en zicht naar de omgeving. omgeving.
StEEnHuiSMEuRS STEENHUISMEURS
21 21
RUIMTELIJKE opbouw OPBOUW Ruimtelijke looproutes naar de perrons perrons Korte looproutes overstapstation. Amsterdam Sloterdijk is ontworpen als een overstapstation. richtingen en daarnaast is het Het treinverkeer komt uit vier richtingen station aangesloten op het metrostelsel metrostelsel van Amsterdam. Amsterdam. Om Cm het overstappen makkelijk te maken maken zijn de korte korte Ioopafstanden een belangrijk thema, loopafstanden thema, zowel verticaal als liften) horizontaal. Verticale verbindingen (trappen en liften) horizontaal.Verticale bovensporen zijn op korte naar benedenbeneden- en bovensporen korte horizontale horizontale geplaatst. Deze gedachte is in in afstanden van elkaar geplaatst. de eerste bouwfase bouwfase goed te zien aan de stapeling van benedensporen. In bovensporen op benedensporen. In de tweede bouwfase is gehouden. Tussen de ‘tube’ de terminal zo compact mogelijk gehouden. ‘tube’ van de trein en de ‘tube’ ‘tube’ van de metro wordt ruimte ruimte voor een gereserveerd. tweede treinbuis gereserveerd.
VeeI zien is is gezien worden’ ‘Veel In Amsterdam Sloterdijk is sociale veiligheid een belangrijk in de jaren tachtig vooral opgevat als het thema. thema. Dit werd in geven van zoveel mogelijk doorzicht. doorzicht. Vanuit de hallen hallen zijn bovensporen zichtbaar en de bovensporen bovensporen zijn omgeven de bovensporen kap. door een glazen kap. Verticale doorzichten naar de benedensporen waren in de eerste bouwfase realiseren, omdat de bouwfase moeilijk te realiseren, (noorden betonconstructie betonconstructie al bestond. bestond. Wel zijn de zijkanten (noorden zuidgevel) waar mogelijk open gemaakt om zicht op de geven. In uitbreiding is de relatie tussen de omgeving te geven. In de uitbreiding uitgewerkt, door de stationsvloer en de onderperrons beter uitgewerkt, plattegrond. trapeziumvormige plattegrond.
Functies Functies Iigt aan het Orlyplein De ingang van de stationshal ligt (westzijde). De (westzijde). De functies voor de reizigers zijn in fase 11 geplaatst. zoveel mogelijk aan de zijkanten van de hal hal geplaatst. noordzijde van de hal De entree is centraal, centraal, aan de noordzijde hal is de kaartverkoop. In restauratie en aan de zuidzijde de kaartverkoop. In de uitbreiding zijn de winkels en andere voorzieningen om de reizigersstromen geplaatst. geplaatst. De liggen middenin het reizigersstromen De winkels liggen trapezium, de reizigers lopen langs de gevel gevel en hebben trapezium, hebben benedensporen. De loopbrug Ioopbrug aan de oostzijde zicht op de benedensporen. van het station heeft de functie van het Orlyplein als entree overgenomen, maar van Amsterdam Sloterdijk gedeeltelijk overgenomen, verblijfsfunctie. heeft geen verblijfsfunctie.
reserveringsruimte tweede treinbuis
LJ
Doorsnede Doorsnede met de verbindingen en en de doorzichten doorzichten van van het station: station:
22
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
= trappen, =
= liften, liften, =
—‘
= de doorzichten = tussen ruimtes. doorzichten tussen ruimtes.
.. .. ... .. .. . .. . • •••
. Korte Korte looproutes tussen de bovenboven- en en benedenperrons.
Functies station Amsterdam Sloterdijk OrIypIir (+6 r) StationshI (+6 r)
•• •
••
Vanuit de stationshal is het bovenspoor zichtbaar en vice versa. versa.
)
W nkels en voorzieningen staten (÷6 m) Loopbrug (+6 r)
I
../ ..
Viaductperrons COrn) TeIperrors (+1120 r)
.
Trapper naartunrelperrons
C
V
Trapper naarviaductperrons
. .
Liftn Gebowe orgeving OrIypI& Wegen huidige #
Spoorweger maaiveld
F
-
in de uitbreiding zijn in het midden Winkels in midden geplaatst. De De hal is zijn in naar buiten buiten toe gericht.
STEENHUISMEURS
23
AFWE R KING Afwerking
Eerste bouwfase
P7
De De afwerking en de voorzieningen voor de reizigers zijn uitgevoerd als een soort strooigoed van objecten, objecten, kleuren uitgevoerd kleuren en materialen. station, materialen. Ze maken de grote maat van het station, gebruikers. De kleuren menselijk en aangenaam voor de gebruikers. kleuren zijn ontleed aan het NS-pallet van die tijd: blauw, blauw, rood, rood, geel, zwart, grijs, wit en groen. groen. Constructieonderdelen, geel, zwart, grijs, Constructieonderdelen, gevelelementen, leidingen, leidingen, en kleinere bij de gevelelementen, kleinere details bij pallet. Betonnen elementen railingen hebben kleuren kleuren uit dat pallet. tegelwerk. Kunst is te zijn bekleed bekleed met aluminiumplaten of tegelwerk. uitgevoerd in vinden in in de eerste bouwfase in bouwfase en is eveneens uitgevoerd NS-kleuren. NS-kleuren.
24
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
Afdekken van de tafelconstructie aan Afdekken aan de onderzijde door een een zelfdragend dak en en een een gevelsysteem met glas.
Schiphollijn zijn zijn de hemelwaterafvoer en In In de ‘tube’ tube’ van de Schiphollijn en de constructie met elkaar geintegreerd. De De HWA valt op door de kleur en en de rode rode sokkel. sokkel.
plein ingericht ingericht met lantarens Het stationshal is als een interne interne plein lantarens die voor de verlichting zorgen. zorgen.
zijn de ‘tubes’ onderzijde werden Net als het viaduct zijn Aan de onderzijde tubes’ bekleed. bekleed. Aan werden platen aangebracht, aangebracht, boven aluminium platen boven is gewerkt met gelaagd veiligheidsglas tussen raatliggers. tussen de stalen stalen raatliggers.
benedensporen hebben glazen wachtkamers. De benedensporen hebben glazen wachtkamers. De De betonnen betonnen kolommen kolommen plafond van de perrons werd verlaagd in in zijn bekleed tegels. Het plafond bekleed met tegels. leidingen, wind en behaaglijkheid voor de reiziger. reiziger. verband met leidingen, en behaaglijkheid
trapleuningen zijn zijn verbijzonderd bij bij de aansluitingen aansluitingen op de vloer. De vloer. De trapleuningen
Bij de vides naar de bovensporen bovensporen is een opgehangen van Bij van een kunstwerk opgehangen NS-pallet. in de kleuren Charles Marks in kleuren van het NS-pallet.
leidingskoker voor het gebouw, gebouw, oak als leidingskoker De centrale liftconstructie liftconstructie dient ook
De kolommen van de tafel dienen niet alleen als constructie maar ook als liftschacht en verblijfsplek voor reizigers.
noordzijde van het station Aan tussen viaduct en Aan de noordzijde station is het maaiveld maaiveld tussen en in blauw en fietspad geaccentueerd met een van tegelwerk in een aantal lopers van en geel.
STEENHUISMEURS
25
Tweede bouwfase
kreeg het complex een uitstraling door het In de tweede fase kreeg In een lichtere lichtere uitstraling materiaalafwerkingen. De gebruik van lichtere van lichtere kleuren kleuren en en materiaalafwerkingen. De basementen basementen van gerealiseerde liften (afkomstig uit het ontwerp ontwerp van Van Gaast) zijn zijn nooit gerealiseerde liften (afkomstig Van der Gaast) voorzien tegels. voorzien van van gele tegels.
metrolijn is glazen bouwstenen De vloer van van de ‘tube’ tube’ van van de metrolijn is afgewerkt met glazen bouwstenen optimale daglichttoetreding daglichttoetreding in uitbreiding. voor een in de hal een optimale hal van van de uitbreiding.
I
H perron zijn zijn lichtblauw betegeld. De De De kolommen kolommen op het middelste middeiste perron Iichtblauw betegeld. De uitbreiding is afwerking van in lichtere van de onderkant van van de uitbreiding is in Iichtere kleuren kleuren uitgevoerd. uitgevoerd.
26
station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
glazen dak dat De van de uitbreiding is De verkeersruimte van is afgewerkt met een een glazen doorzicht geeft naar de ‘tubes’. tubes’.
uitbreiding heeft een De ten oosten De loopbrug ten oosten van de uitbreiding een ander karakter dan dan het vormgeving. Reden brug onderdeel station, door kleur en en vormgeving. Reden hiervoor is is dat de brug onderdeel rondom het station. is is van van de openbare ruimte ruimte rondom station.
STATION;1] KWALITEITEN station Kwaliteiten
ieiepoort.;0] Centraliteit Lentraiiteit in de ae omgeving van Telepoort.
Station als knooppunt van verschillende structuren, door de [SAA] opstapeling van drie niveau’s. niveau’s. [SAA]
p;1]
Tafelconstructie: flexibiliteit iaTeiconstructie. grote maat en iexioiiitei;0]
r
-
iL
-IJ
it;iii F’IIL’V
II
“RI N
;1]
A
steek;0] ond;0];1] de tafel Tube ube die onder afel door steekt.
bove;0] nperrons en en;1] de stationhallen. stationhalle;0] 1. Doorzichten tussen bovenperrons
gevels;0] Zichten naar rriirim iar de omgeving door transparante gevels.
----;1]
STEENHUISMEURS
<F
27;1] 27
LPU NTEN station Knelpunten STATIONS
Ontsluiting Orlyplein met maaiveld: de verbinding .. plein (op 6 meter boven rondom rondom het station tussen het plein boven minimaal.;1] maaiveldniveau) en het maaiveld (op 0 meter) meter) is minimaal. maaiveldniveau)
Relatie tussen Orlyplein en stationshal ongedefineerd. De plein en stationshal is minimaal. verblijfsfunctie van plein minimaal.
Weinig heldere compositie van bouwvolumes (restauratie, kaartverkoop en fietsenstalling) levert drukke en onrustige op. zijgevels van fase 11 op.
benedenpe;0] rrons n Weining daglicht in de benedenperrons van de eerste WeininggIicht ee - omgeving. bouwfase. bouwfase. Daarnaast ook weining contact met de omgeving.
stationshal;0] benedei;0] perrons en de stationshal Geen Geen doorzichten tussen benedenperrons in de eerste bouwfase. bouwfase.
IIllh1ijsru mte in de uitbreiding Ije oppervlakte;0] uitbreiding door oppervlakte Smalle ontsluitingsruimte midden.;1] van de winkels in het midden.
28
SLOTERDIJK;1] station STATION amsterdam AMSTERDAM SLOTERDIJK
â&#x20AC;&#x2DC;p
/;1]
SAMENGEVAT ONTWERPTHEMA’S SLOTERDIJK
Amsterdam Sloterdijk is een belangrijk infrastructureel intrastructureel spoorlijnen, knooppunt in in Amsterdam. Amsterdam. Hier komen spoorlijnen, metrolijnen, tram, langzaam verkeer samen. metrolijnen, tram, bus, bus, auto en langzaam samen. zakenwijk, waarvan het Rondom Rondom het complex ontstond een zakenwijk, station het middelpunt is. is.
1. 1. Centraliteit: knooppunt van verkeerstromen en centrum omgeving. voor de omgeving. _______ ______ —
ontwerp. 2. Constructie: de constructie is de drager van het ontwerp. 2. Sloterdijk is gemaakt met grote gebaren: betonviaduct, betonviaduct, brugconstructies. stalen tafel, tatel, glazen ‘tubes’, ‘tubes’, brugconstructies.
in twee fases Amsterdam Sloterdijk kwam stand, nadat kwam in tases tot stand, aangelegd. Zo ontstond eerder al een betonnen betonnen viaduct was aangelegd. (1) een betonnen een kenmerkende driedeling van (1) viaduct; betonnen viaduct; (2) een compacte terminal, (2) in en om een terminal, georganiseerd in centrale hal. hal. Deze Deze fase tase bestaat uit stalen tafel tatel en een glazen (3) een metrostation, ‘tube’, ‘tube’, en (3) metrostation, bestaande bestaande uit een tweede ‘tube’ ‘tube’ en een trapeziumvorige verbindingsbrug met winkels. winkels. Constanten in deze ontwerpgeschiedenis: centraliteit, centraliteit, loopatstanden, doorzichten, licht, licht, korte doorzichten, veiligheid en korte loopafstanden, behaaglijkheid voor de reiziger. reiziger. behaaglijkheid
3. 3. Sociale veiligheid: uitgewerkt als ‘veel ‘veel zien is gezien worden’. doorzichten, glazen tubes en vides. worden’. Veel doorzichten, vides.
5. Compactheid: korte 5. korte looproutes tussen verticale ontsluiting perrons. Mogelijkheid voorop. Mogelijkheid tot overstappen staat voorop. en perrons. 6. 6. Herkenbaarheid: Herkenbaarheid: door grote maat en de grote gebaren: betonnen viaduct, stalen tafel, tatel, glazen ‘tube’. betonnen viaduct, ‘tube’. Herkenbaarheid (postmoderne) detaillering en ook door de eigentijdse (postmoderne) vormgeving van voorzieningen als wachtruimten, wachtruimten, winkels en atwerking. afwerking.
De De aanwezigheid van het betonnen betonnen viaduct heeft heett op het (ongewenst) contrast tussen een treinstration geleid tot een (ongewenst) bij de ondersporen en een lichte donkere, donkere, betonnen sfeer steer bij lichte bovenspoor. in de hal sfeer steer van staal en glas in hal en op het bovenspoor.
(blauw-geel-rood-groen-wit-zwart-grijs). 7. 7. Kleur: Kleur: NS-pallet (blauw-geel-rood-groen-wit-zwart-grijs).
(
De De uitbreiding met het metrostation metrostation is vormgegeven rondom rondom bruggen, verbindingen in de vorm van bruggen, de passagierstromen in perrons. Door een spoorreservering is afstand en perrons. atstand tussen winkels). De trein en metro noodzakelijk (dit is de brug met winkels). De consequentie is dat de compactheid en overzichtelijkheid is verminderd. verminderd. De De voetgangersbrug ten oosten van de metrolijn is een ontsluiting naar de omgeving, omgeving, die de metrolijn positie van de stationshal centrale positie stationshal en het Orlyplein aan de westzijde vermindert. vermindert.
Behaaglijkheid voor de reiziger: reiziger: de grote maat van het 8. Behaaglijkheid 8. atwerking van de gebouw menselijk gemaakt door de afwerking bekleding en de details. bekleding details.
r
toe’oegIng van een De De centrale stationshal heeft door de toevoeging brug met winkels en een voetgangersontsluiting aan de brug ingeboet. Vanuit de hal oostzijde aan centraliteit central iteit ingeboet. hal is de route naar de metro en de kantoorlocaties aan noord- en zuidzijde niet goed te overzien. overzien. STEENHUISMEURS
29
-
___
‘aaaer ___
—
a-
S I
P • 14
Lilt I—It I
fl
-—
b’
.•!:
L
-I
p_zL J. I j __ZZ 11
— -
‘p
.1
n
__
30 ‘—.-30
IL
station amsterdam SLOTERDIJK STATICN’AMSTERDAM
I
‘-.
—
____
4
--
_&__t
-
y-t-r’
*-___________
Bronnen BRONNEN
Colofon COLOFON
ir. Harry Reijnders op 23 juni 2010. 2010. Intervieuw lntervieuw met ir.
uitgevoerd door SteenhuisMeurs Dit onderzoek werd uitgevoerd te Schiedam in in opdracht van ProRail, ProRail, mede namens NS NS Poort Ontwikkeling en gemeente Amsterdam. Amsterdam.
Literatuur ‘Drie ‘Drie stationsgebouwen te Amsterdam NV Nederlandse Nederlandse Spoorwegen, afdeling Gebouwen, Spoorwegen, Gebouwen, Stedebouw en ir. Harry Reijnders en ir. ir. Vormngeving te Utrecht ontwerp ir. (1987) 5, R.M.J.A. Steenhuis’, 24-31 R.M.J.A. 42 (1987) Steenhuis’, Bouw 5, 24-31 Bouw42
stationsgebouwen’, G. G. ten Cate, Cate, ‘De ‘De face-lift van nieuwe nieuwe stationsgebouwen’, (1986) 10, Bouw 41 (1986) 10, 11-15 Bouw4l (1994)19, G. ten Cate, 49 (1994) 19, 45 G. Cate, ‘Een overzicht’, Bouw ‘Een overzicht’, Bouw49 Corpel, A.J., omgeving. Corpel, A.J., ‘Het nieuwe nieuwe station Sloterdijk en omgeving. plan’, Ons (1982), 72-77 Een Een ambitieus plan’, Ons Amsterdam vol. vol. 33 (1982),
prof. dr. Projectteam: prof. ir. Paul ir. Johanna van Doorn, Projectteam: Meurs, ir. Doom, dr. ir. Paul Meurs, ir. Merel ir. Stolker, Hilde Merel Stolker, Hilde Sennema. Sennema. SteenhuisMeurs Lange Haven Lange 3111 CA Schiedam 9, 3111 Haven 9, www.steenhuismeurs.nl
uitgave mag mag worden vermenigvuldigd Niets uit deze uitgave en/of openbaar gemaakt door middel druk, middel van druk, fotokopie, microfilm fotokopie, ook, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van SteenhuisMeurs. SteenhuisMeurs.
-Ir. C. C. Douma, in Nederland, -Ir. Douma, Stationsarchitectuur Neder/and, Zutphen Stationsarchitectuurfn 1998. 1998.
STEENHUISMEURS
31 31
1 II
I;
‘k\
II11\\\\\
/
—-
---c-:
24
© 32STEENHUISMEURS, station amsterdam Augustus SLOTERDIJK 2010 ©STEENHUISMEURS, AUGUSTUS
F