Waardestelling station Heemstede Aerdenhout by Stations

Heemst Aerden Station

Heemstede-Aerdenhout Onderdeel van

De Collectie

Cultuurhistorische waardestelling

Crimson

Heemst Aerden Station

Heemstede-Aerdenhout Onderdeel van

De Collectie

Redactie Miguel Loos - Bureau Spoorbouwmeester Noor Scheltema - NS Stations Roderick Jacobs - NS Stations

Cultuurhistorische waardestelling

Crimson 24 februari 2015

Stations in een wereld van verandering Het is meer dan 175 jaar geleden dat de eerste trein ging rijden in Nederland. In al die jaren is een unieke verzameling van stationsgebouwen ontstaan met een veelheid aan afmetingen, stijlen en materialen. De historische ontwikkeling van de spoorwegen en stationsgebouwen is in deze diversiteit terug te zien. De stations zijn ongeacht hun bouwperiode continu aan veranderingen onderhevig: Van het verdwijnen van aparte bagage afhandeling tot het inpassen van OV-chipkaart poortjes. Het is bijzonder dat ondanks deze grote veranderingen, de stationsgebouwen uit de 19e eeuw dagelijks nog tienduizenden mensen bedienen met uiteenlopende voorzieningen. Dit oude en jongere stationserfgoed verdient dan ook speciale aandacht. Het stationserfgoed is een enorme kans om reizigers en betrokkenen mee te nemen in het verhaal van de spoorwegen in Nederland door de tijd heen. Door het bewaken, herstellen en ‘oppoetsen’ van de unieke kwaliteiten van het stationserfgoed blijven stations bijzondere en aansprekende plekken.

Stationserfgoed en De Collectie ProRail en NS Stations voelen zich als gezamenlijk eigenaar van alle stations in Nederland verantwoordelijk voor dit vastgoed met maatschappelijke waarde. Daarom is samen met Bureau Spoorbouwmeester door Crimson Architectural Historians, Urban Fabric en SteenhuisMeurs onderzoek gedaan naar de cultuurhistorische waarde van voor- en naoorlogse stations. Aan de hand van inventarisaties zijn vijftig stations geselecteerd met de hoogste cultuurhistorische waarde die zijn omgedoopt tot De Collectie. Daarbij is uit ieder cluster van gelijksoortige stations telkens het gaafste, beste exemplaar, qua interieur en exterieur, toegevoegd. NS Stations en ProRail hebben De Collectie sindsdien omarmd en de verantwoorde omgang met deze waardevolle stations als belangrijk thema aangemerkt.

Waardestellingen Na vaststelling van De Collectie bleek diepgaand onderzoek nodig om bij het plannen van stationsverbouwingen gerichte aanpassingen te kunnen doen om de cultuurhistorische waarde te herstellen en te bewaken. In 2012 is besloten om voor alle stations uit De Collectie een Cultuurhistorisch Onderzoek en Waardestelling, kortweg Waardestelling, uit te laten voeren door gespecialiseerde onderzoeksbureaus. De mate waarin een stationsgebouw kan functioneren als station blijkt essentieel voor de cultuurhistorische waarde. Daarom zijn door Bureau SteenhuisMeurs speciale richtlijnen opgesteld, waardoor het functioneren van het station als rode draad door iedere Waardestelling loopt.

Kaders van aanbevelingen ProRail en NS Stations zijn zich bewust van de kracht en waarde van het stationserfgoed. Vanuit dit perspectief zijn onafhankelijk experts gevraagd om de Waardestellingen op te stellen. Vooropgesteld, NS Stations en ProRail hebben de intentie om de conclusies en aanbevelingen uit de Waardestellingen te volgen. Echter, functionele eisen of financiële en juridische kaders kunnen maken dat sommige aanbevelingen niet, niet geheel of niet direct haalbaar zijn. Desondanks nemen NS Stations en ProRail alle aanbevelingen serieus omdat hiermee de juiste discussies gevoerd kunnen worden. We willen graag met de belanghebbenden in gesprek gaan over hoe we gezamenlijk de cultuurhistorische waarde van het stationserfgoed kunnen borgen. Met als doel om de reizigers goed functionerende en aangename stations te bieden.

De Waardestellingen geven waardevolle inzichten voor het ontwikkelen van een visie en ontwerp bij stationsverbouwingen en worden zodoende al vanaf de eerste fase van ieder project geraadpleegd. De meerwaarde van deze rapportages heeft ProRail en NS Stations doen besluiten om ook voor monumentale stations buiten De Collectie een waardestellend onderzoek op te laten stellen. ProRail, NS Stations en Bureau Spoorbouwmeester zijn trots op de reeks Waardestellingen die door jaren van succesvolle en nauwe samenwerking tot stand zijn gekomen. Met de kennis die door de Waardestellingen aanwezig is zal de cultuurhistorische waarde van de Nederlandse stations de aandacht krijgen die het verdient. Veel leesplezier met de beschrijving van de rijke cultuurhistorie en architectonische kwaliteiten van de stations. April 2016 NS Stations ProRail Bureau Spoorbouwmeester

Contact: waardestellingen@nsstations.nl

Station HeemstedeAerdenhout I I II

JJ \LjJItuurhIstorIscn Cultuurhistorisch onderzoek o en waardestelling wa:i’F.esteIIing —

CRIMSON, februari 2015

—,

Station HeemstedeAerdenhout HeemstedeAerdenhout Cultuurhistorisch onderzoek en waardestelling

CRIMSON, februari 2015

i/f

iiiiii.4

(

Inhoud

09 09.

Inleiding

11 11

Station Heemstede-Aerdenhout in in het bet oeuvre van Koen van Gaast

18 18

Stedenbouwkundige situatie

Architectuur

Waardering Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indifferente monumentwaarde

Aanbevelingen

Bibliografie Bibliografle

.4.

*_â&#x20AC;¢

N .

3,1

Diste!bàn 2

-ö

0 EJs Hcekstra

__• Ci-achti VCthadI €1

—

•°orEvaana

I -

NZO1

•

_cf

23ZZdVOorseI

£9:

•t

YoqChura lynrigar oq&es C

Juqer &Eir,a

_4 land

A&an Dek4liIu C

C ‘I

F BIikkn,idnal

— Slicbilnq Funk

p.e Hàóftkede

41 4

‘I C

Db/.

a,1

‘

7//..“4 ‘/7,..,

NoLa,n

•.

Gerkenrock

earr

nane,

Thuc[rdowr Center BY

ijke

NRBe

I /

Stichtinq toumhert OpIeFdInger

‘ Berqbeel

‘!

)

--Brendes

a C!aus

Ftwo’-k

C.)

Aandwe

si C

BEAfILiis & RlnemenheneKliniek

Deviled ,er

Gedenlwrhkelev’-[

I Dier-ecklintek Yenthcorter&Iee

tviOO

ài

C-

.JACOUELCNE WIENER

Nyu Sttidekdnq Heeresiede [iuiewerkbegeleidleq &bijtee

Her,j, Heeirnansrn

(&s Aanagemerlt BY

b(drrtqk I

- - -

I •1

•1

-F

DIdvoortsQi. Nest

NesT

Ce. [.5;

Fred

Af AliTsrdrriglc ThrTrilee

NyC

Iri[einat.enel Tvivspoft .CCTtlracttrs SelvageBY

—‘ -

%ora

!°

N N

Heren9

Inleiding Station Station Heemstede-Aerdenhout is een een van van de Nederlandse Collectie’, een in ‘De stationsgebouwen De Collectie’, een stationsgebouwen die is opgenomen opgenomen in NS, ProRail verzameling van van vijftig stations die door de NS, ProRail en en het Bureau Bureau Spoorbouwmeester zijn aangewezen als gebouwen die vanwege hun hun aangewezen cultuurhistorische waarde met bijzondere aandacht behandeld behandeld dienen dienen te worden. worden. De vijftig stationsgebouwen vertellen niet alleen alleen een een verhaal verhaal Nederland, over de culturele ontwikkeling van het treinverkeer in in Nederland, maar vormen vormen daarnaast een een unieke staalkaart van van de veelzijdige architectuurproductie van de tweede helft heift van van de negentiende negentiende eeuw tot nu. nu. Station in 1958 1958 gebouwd Station Heemstede-Aerdenhout is in een ontwerp gebouwd naar een van van stationsarchitect Koen Koen van van der Gaast. Gaast. Vrijwel Vrijwel zijn zijn hele werkzame in dienst bij leven leven was hij Nederlandse Spoorwegen waar hij hij in bij de Nederlandse hij veel bijgedragen heeft aan de modernisering van het naoorlogse aan bijgedragen In de collectie bijzondere stationsgebouw. stationsgebouw. In bijzondere stationsgebouwen stationsgebouwen zijn (1953), vijf stations van van zijn hand opgenomen: zijn hand opgenomen: Arnhem Velperpoort (1953), (1957) (1956), Heemstede-Aerdenhout (1958), (1958), Venlo (1957) en Eindhoven Eindhoven (1956), en (1965). Tilburg (1965).

in de gemeente Heemstede dicht Station Station Heemstede-Aerdenhout ligt Iigt in tegen de gemeentegrens met Aerdenhout. Aerdenhout. De gemeenten liggen liggen ongeveer drie kilometer ten ten zuiden zuiden van van Haarlem. Haarlem. Het station station ligt aan een een verhoogde spoordijk met aan aan weerszijden identieke gebouwen, weerszijden vrijwel vrijwel identieke gebouwen, het gebouw ten westen westen van van de spoordijk is de entree voor de bewoners van van Aerdenhout, het oostelijke gebouw is de toegang voor de reizigers uit Heemstede. Heemstede.

In dit rapport zullen In zullen we het station vanuit verschillende invalshoeken invalshoeken analyseren waarbij we gedetailleerd ingaan op de architectuur van van het analyseren waarbij gedetailleerd ingaan gebouw. Daarnaast beschrijven van beschrijven we de stedenbouwkundige context van het station station waarbij waarbij het gebouw begrepen begrepen wordt tegen tegen de achtergrond achtergrond

Station Heemstede-Aerdenhout, 1960

van de specifieke lokale ontwikkelingen. station geanalyseerd ontwikkelingen. Verder wordt het station geanalyseerd in het oeuvre van de architect Koen als schakel schakel in Koen van der Gaast. Gaast. Dit rapport is niet de plaats om een complete beschrijving te geven van zijn geven van zijn omvangrijke oeuvre, vandaar dat hier met name oeuvre, name zijn zijn vroege werk uit de jaren vijftig voor het voetlicht wordt gebracht waarbij kleinere waarbij de nadruk ligt op de ontwerpen ontwerpen voor kleinere 1 stationsgebouwen. stationsgebouwen.1

1) Voor een een completere van Van Van der Gaasts oeuvre waarbij de nadruk nadruk meer ligt 1) comp!etere beschrijving van igt op de grotere stations van zijn hand hand verwijzen in 2013 2013 schreef in opdracht van van NS NS over station Ven!o en van Venlo en verwijzen we naar de rapporten die Crimson in (2004) zeer informatief. van Trudy Hurk-van Hurk-van Haagen informatief. Tilburg. Daarnaast is de publicatie Ti!burg. pub!icatie van Haagen (2004)

Station HeemstedeAerdenhout HeemstedeAerdenhout in het oeuvre van Koen van Gaast

ii 11

(1 923-1 993) is een Koenraad Koenraad van der Gaast (1923-1993) een van de belangrijkste belangrijkste en meest productieve stationsarchitecten stationsarchitecten van van de twintigste eeuw. eeuw. Van der Gaast ging in contact met de al snel snel na zijn afstuderen bij werken. Hij kwam in zijn afstuderen bij de NS werken. Hij kwam stationsarchitectuur toen toen hij maanden werkte voor hij na zijn afstuderen enkele maanden architectenbureau in Zeist. architectenbureau Koster in Zeist. Met enige regelmaat voerden voerden ze opdrachten opdrachten uit voor de NS en en zodoende was hij van de situatie op het hij goed op de hoogte van ontwerpbureau van NS. NS. Op het moment dat Van der Gaast bij werken ontwerpbureau van bij de NS ging werken werd het ontwerpbureau geleid markante stationsarchitecten: stationsarchitecten: H.G.J. H.G.J. geleid door twee markante (1888-1978) en (1889-1983). Schelling (1888-1978) en S. S. van van Ravesteyn Ravesteyn (1889-1983). Op dat moment wordt er bij hard gewerkt aan de modernisering van van het bij de NS hard treinstation. In die jaren wordt het spoor geëlektrificeerd treinstation. In geelektrificeerd waardoor de capaciteit kan in kortere wachttijden. kan worden worden opgevoerd. opgevoerd. Dat resulteert in wachttijden. Daarnaast verandert de aard van van het treinreizen. treinreizen. Steeds meer reizigers gaan de trein trein gebruiken om dagelijks als forens te pendelen pendelen tussen werk en woning. woning. Belangrijk Belangrijk is dat de reiziger dus zo snel mogelijk station wordt geleid. De NS-architecten NS-architecten mogelijk door het station geleid. De in die jaren over het station spreken in station als ‘doorgangshuis’. doorgangshuis’. Die noodzaak tot innoveren innoveren wordt ingegeven ingegeven door de verwachting dat zowel het goederen- als reizigersvervoer binnen binnen afzienbare tijd beconcurreerd zal zal worden door het tijd zwaar beconcurreerd in de jaren zestig. vervoer over de weg, een verwachting die waarheid wordt in weg, een zestig. Bij Bij de zoektocht naar nieuwe nieuwe stationstypologieën staan telkens twee aspecten centraal: stationstypologieen staan aspecten centraal:

de gebouwen moeten op zo efficiĂŤnt efficient gebouwen moeten mogelijke manier de reiziger van van A naar BB brengen, brengen, daarnaast moet de vormgeving tijdloos zijn en en aansluiten bij bij de moderne vervoersmiddelen. vervoersmiddelen. De eerste opdrachten Van der Gaast opdrachten die Van voor de Nederlandse Spoorwegen Spoorwegen uitvoert zijn verbouwingen van van bestaande stations; Hilversum (1951), Delft (1952), (1952), stations; Hilversum (1951), (1952) en (1952). Haarlem Haarlem (1952) en Amersfoort (1952). Daarna ontwerpt hij een aantal kleine hij een haltegebouwen, Rhenen haltegebouwen, onder andere Rhenen (1952, gesloopt), (1952, Hilversum Sportpark Hilversum gesloopt), (1952, gesloopt), (1952, gesloopt), Arnhem Velperpoort (1 953)22 en Zwaagwesteinde (1954, (1954, (1953) gesloopt), Hardinxveld-Giessendam gesloopt), Hardinxveld-Giessendam (1956), en (1956, (1956), en Amsterdam Sloterdijk (1956, gesloopt). De kleinere stationsgebouwen gesloopt). stationsgebouwen in de jaren vijftig die van der Gaast in en en zestig ontwerpt zijn opvallend opvallend verschillend. verschillend. Bij Bij de vormgeving lijkt Iijkt de specifieke van het gebouw specifi eke context van een een belangrijke factor te zijn. zijn. Zo wordt het Velperpoortstation Velperpoortstation op intelligente in het bestaande manier ingepast in in dijklichaam; dijklichaam; is de dorpse setting in het Friese Zwaagwesteinde wellicht well icht aanleiding geweest om bij van bij wijze van uitzondering een zadeldak toe te passen; passen; horizontale, langgerekte en en wordt het horizontale, station in in Hardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam in het vlakke harmonieus opgenomen in polderlandschap. polderlandschap. Die gevoeligheid gevoeligheid voor de context zien

Hiversum sportpark, 1952 Hiversum sportpark, 1952

1953;1] Arnhem Velperpoort, Arnhem Velperpoort, 1953

1954 Zwaagwesteinde, Zwaagwesteinde, 1954

Ir;0]

12 12 ook ons cultuurhistorisch cu!tuurhistorisch onderzoek uit 2014 naar 2) Zie ook Station Arnhem Am hem Ve!perpoort. Station Velperpoort.

Hardinxveld-Giessendam, 1956 1956 Hardinxveld-Giessendam,

Oost, 1956 1956 Vlaardingen Oost, Vlaardingen

1958. Aan we ook bij Aan bij Van der Gaasts ontwerp voor Heemstede-Aerdenhout uit 1958. beide zijden station een een gelijkwaardige ingang aan aan een een bescheiden bescheiden zijden krijgt het station pleintje. pleintje. Vanaf de perrons heeft de wachtende reiziger een goed goed uitzicht over de Zandvoortselaan. Zandvoortselaan. Wat Heemstede-Aerdenhout vooral vooral interessant maakt Qok hier wordt duidelijk hoezeer is de integratie station. Ook integratie van viaduct en station. architectuur, stedenbouw en architectuur, en infrastructuur zich op een een harmonische manier tot elkaar verhouden. verhouden. Heemstede-Aerdenhout is daarmee een schoolvoorbeeld schoolvoorbeeld architectuur, de architectuurstijl van van modernistische modernistische architectuur, architectuurstijl die poogde vormgeving, vormgevi ng, esthetiek en in en functionaliteit op een een eerlijke, eerlijke, gebalanceerde manier met elkaar in overeenstemming te brengen. brengen. Twee jaar eerder had had Van Van der Gaast het ontwerp gemaakt voor station Qost, waarbij Vlaardingen Vlaardingen Oost, waarbij net als bij bij Heemstede-Aerdenhout de perrons over het viaduct doorlopen. In Vlaardingen is het concept ‘viaductstation’ viaductstation’ echter minder doorlopen. In In Heemstede is het station in de spoordijk gebouwd consequent uitgevoerd. station in uitgevoerd. In gebouwd in terwijl in Vlaardingen het paviljoen-achtige voorgebouw voor het dijklichaam terwiji Vlaardingen paviljoen-achtige dijklichaam is station, gezet. in Vlaardingen minder samenhang tussen viaduct en station, gezet. Daarnaast is er in viaduct, het station en in Heemstede het viaduct, terwijl en de perrons als één integraal terwijl in integraal object in Heemstede kunnen kunnen worden beschouwd. beschouwd. Daarnaast is de viaducttypologie in Heemstede

consequenter uitgevoerd zeif ook als viaduct uitgevoerd omdat het stationsgebouw zelf fungeert, aan weerszijden fungeert, met aan weerszijden van de spoordijk ingangen ingangen die vrijwel identiek Qost ligt zijn zijn vormgeven. vormgeven. Bij Bij Vlaardingen Vlaardingen Oost Iigt daarentegen het architectonische kant, de zijde van zwaartepunt duidelijk aan aan één één kant, van het voorgebouw (noordoostelijk). (noordoostelijk). Het in in elkaar schuiven schuiven van viaduct en en spoordijk enerzijds en en het station anderzijds is ook binnen binnen Van Van der Gaasts oeuvre uniek te noemen. noemen. Infrastructuur en en gebouw worden worden hier één één opgave. opgave. In geen ander stationsgebouw van In van zijn zijn hand hand zijn infrastructuur en en gebouw in in die mate samengebracht tot één één harmonisch harmonisch ontworpen object. object. Station Heemstede-Aerdenhout is echter wel wel te zien zien als oertype voor Viaductstation Viaductstation Amsterdam Amsterdam Lelylaan, 1986 Lelylaan, 1986 verschillende viaductstations die hierna volgden zoals bijvoorbeeld bijvoorbeeld de Amsterdamse treinstations Lelylaan Lelylaan en De Vlugtlaan, beide uit 1986 en De Vlugtlaan, naar ontwerp van van stationsarchitect Qok stations aan de Rob Steenhuis. Steenhuis.33 Ook Flevolijn, Flevolijn, zoals de drie kleine stations in Almere (Muziekwijk, in en (Muziekwijk, Parkwijk en Buiten) uit 1987 van de hand Buiten) van hand van Kilsdonk, zijn in stationsarchitect Peter Kilsdonk, in conceptueel herleiden op Van Viaductstation Almere Muziekwijk, 1987 conceptueel opzicht te herleiden der Gaasts ontwerp voor HeemstedeHeemstedeAerdenhout. Aerdenhout. Bij Bij stationsgebouwen stationsgebouwen van Van der Gaast is de architectonische expressie vaak in de verbijzondering van te vinden vinden in van het dak. Het variëren met verschillende kapvormen in de kapvormen zien we ook bij bij zijn ontwerpen ontwerpen voor de kleinere haltegebouwen haltegebouwen in In het oeuvre van Van Van der Gaast zien zien we een een steeds verdergaande jaren vijftig. vijftig. In verzelfstandiging van het dak totdat zijn ‘parapluconcept’ parapIuconcept’ bij bij het beroemde (1965) in station Tilburg (1965) in de meest ideale vorm tot uitdrukking wordt gebracht. gebracht. 14 14 3) Station Station Amsterdam De V!ugt!aan werd in in 2001 2001 gesloopt. 3) Amsterdam De Vlugtlaan werd ges!oopt.

De kap overdekt niet alleen alleen de perrons maar ook de overige functies zoals wachtkamers, wachtkamers, het plaatskaartenkantoor, en de commerciële functies. functies. Deze zijn plaatskaartenkantoor, en als opzichzelfstaande volumes los onder de kap geplaatst. geplaatst. Het parapluconcept heeft drie voordelen. voordelen. Het station station heeft geen geen duidelijke gevel gevel meer nodig waardoor de overgang tussen openbare ruimte en en stationsgebouw heel heel vloeiend vloeiend wordt. wordt. Bovendien Bovendien biedt het parapluconcept visueel visueel mogelijkheden; mogelijkheden; door de open open gevel trein onderdeel van van het gevelbeeld en en communiceert gevel is de (bewegende) (bewegende) trein in het gebouw gebeurt. daardoor op de meest directe wijze wat in gebeurt. Tenslotte biedt het concept de mogelijkheid al te veel veel problemen mogelijkheid om zonder al problemen aanpassingen te doen doen aan bijvoorbeeld bijvoorbeeld de plaatskaartenkantoren plaatskaartenkantoren of de commerciële functies omdat deze losgekoppeld van het gebouw. losgekoppeld zijn zijn van de hoofddraagconstructie van gebouw. In In de ontwikkeling van dit belangrijke station van HeemstedeHeemstedeAerdenhout belangrijke concept speelt het station Aerdenhout echter geen rol van betekenis. betekenis. Het echte prototype geen rol prototype voor het (1956), het gebouw had parapluconcept was station station Amsterdam Sloterdijk (1956), had losstaande paviljoens, een kapconstructie en was daarmee het paviljoens, een kapconstructie zonder façade en ideale forensenstation. forensenstation.

in de jaren vijftig bouwde Veel van van de andere stations die Van der Gaast in bouwde zijn zijn 4 Vergelijken we de architectonische kwaliteit inmiddels gesloopt of vervangen. vervangen.4 in deze periode van van de kleine stationsgebouwen die door Van Van der Gaast in periode zijn zijn ontworpen met de kleinere haltes uit de jaren zestig en zeventig dan dan moeten moeten we concluderen dat de kwaliteit in in de loop der jaren is teruggelopen. teruggelopen. De hoge hoge in de jaren vijftig had architectonische kwaliteit van de stationsgebouwen had te stationsgebouwen in in de maken maken met de relatief gunstige financiële positie van van de NS. NS. De NS NS had had in eerste tien tien jaar na de oorlog nog weinig te duchten van van het autoverkeer en en als in de Tweede Wereldoorlog moest er veel gevolg van verwoestingen in veel worden worden hersteld, en hersteld, en daar waren waren budgetten budgetten voor vrijgemaakt. vrijgemaakt. De toenmalige presidentpresidentdirecteur NS, F.Q. Hollander, vond het belangrijk dat het spoorbedrijf F.Q. den Hollander, directeur van NS, een eigentijds aanzien aanzien had. had. Representatieve, kon daar Representatieve, moderne architectuur kon volgens hem hem aan bijdragen. van de jaren zestig was volgens bijdragen. Tot het begin begin van voormalig spoorbouwmeester C. C. Douma de stationsarchitect zelfs niet gebonden aan beeld van de jaren vijftig als een een periode periode aan strikte budgetten. budgetten.55 Ons huidige beeld van van louter bekrompenheid een aangehaalde broekriem broekriem moet dus worden bekrompenheid en een genuanceerd. genuanceerd. 15 15

4) De volgende in de jaren werden ontworpen inmidde!s gesloopt: Van der Gaast in jaren vijftig werden vo!gende stations die door Van ontworpen zijn zijn inmiddels ges!oopt: Rhenen, Zwaagwesteinde, Hi!versum Sportpark, Rhenen, en Driehuis. Driehuis. Hilversum Amsterdam Sloterdijk, Zwaagwesteinde, Amsterdam S!oterdijk, en 5) Hurk-Van Hurk-Van Haagen, Haagen, 2004.

in De concurrentiepositie en en daarmee ook de budgetten van NS N5 verslechterde in budgetten van de jaren zestig toen het autoverkeer en het goederenverkeer over de weg snel snel begonnen nemen. Een Een andere belangrijke oorzaak van de neergang was de begonnen toe te nemen. sluiting van de Limburgse mijnen; mijnen; met het verdwijnen verdwijnen van het kolenvervoer liep de NS N5 een significante bron bron van van inkomsten inkomsten mis. mis.66 De De nieuwe president-directeur N5, i.J. Lohmann, Lohmann, zag zich van NS, zich genoodzaakt structureel structureel te bezuinigen, bezuinigen, ook op de stationsgebouwen. stationsgebouwen. Al halverwege de jaren vijftig gaf Van der Gaast daarom de W.B. Kloos om een standaardstation opdracht aan collega-architect W.B. standaardstation te ontwerpen ontwerpen om zo de kosten te drukken en tegelijkertijd de productie hoog te houden. kosten drukken en tegelijkertijd houden. Het zijn veel eerder de jaren zestig en zeventig die gekenmerkt worden worden door zijn dus veel bezuinigingen en soberheid soberheid dan dan de jaren vijftig toen Van der Gaast een een groot bezuinigingen en aantal aantal kleine stationsgebouwen stationsgebouwen ontwierp. ontwierp. Voor de eenvoudige standaardstations – die vanaf begin begin jaren zestig op grote schaal schaal werden toegepast – maakte NS-architect N5-architect C. C. Douma een aantal aantal verschillende ontwerpen. Een van van de laatste – en meest uitgeklede versies – werd ontwerpen. Een maar liefst 18 18 keer gebouwd. gebouwd.77 —

—

Het feit dat de kleine stationshaltes in in de jaren zestig en en zeventig vooral vooral worden uitgerust met standaardstations betekend betekend niet dat Van Van der Gaasts rol rol als in tegendeel. in 1953 1953 wordt ontwerper van Al in van stationsgebouwen stationsgebouwen was uitgespeeld, uitgespeeld, in tegendeel. Al hij hoofd van van het architectenbureau van van de NS. N5. Vanaf dat hij gepromoveerd gepromoveerd tot hoofd moment bepaalt hij aanzien van de Nederlandse stationsgebouwen hij jarenlang het aanzien stationsgebouwen en en houdt hij zich met name name bezig met de grote opgaven, andere: station hij zich opgaven, onder andere: (1973) (1975) en (1956), (1965), Eindhoven (1956), Tilburg (1965), Utrecht CS (1973) Den Haag CS (1975) Eindhoven Den (1978). Schiphol (1978). In 1983 1983 moet Van der Gaast vanwege gezondheidsredenen In werkzaamheden gezondheidsredenen zijn zijn werkzaamheden in Friesland bij staken. Tijdens een zeilweekend in Friesland was hij overboord geslagen, bij de NS staken. hij overboord geslagen, had had water binnengekregen een infectie had had opgelopen binnengekregen waardoor hij hij een opgelopen die op zijn zijn hart was geslagen. Op 7 februari 1993 overlijdt Koen van der Gaast op 69-jarige 1993 Koen van geslagen. Op leeftijd Utrecht. leeftijd te Utrecht.

Hurk-Van Haagen, 6) Hurk-Van Haagen, 2004. 7) Lansink, Lansink, 1998. 1998.

—‘a

—

.—

..flf+

La.-

y%il.?I.

!-g

-:‘

StedenbouwSteden bouwkundige kundige situatie situatie Bouwgeschiedenis en spoorontwikkeling Nederland, Station Heemstede-Aerdenhout ligt langs het oudste spoortracé van van Nederland, Haarlem, werd in 1839 1839 de ‘Oude Oude Lijn’. van deze lijn, werd in Lijn’. Het eerste stuk van lijn, Amsterdam - Haarlem, (Hollandse geopend. IJzeren werd aangelegd HIJSM lizeren geopend. Deze eerste spoorlijn spoorlijn werd aangelegd door de HIJSM in juni 1842 1842 een Spoorwegmaatschappij). van de lijn een feit Spoorwegmaatschappij). De eerste verlenging van lijn was in in the middle toen toen station station Veenenburg bereikt werd. werd. Veenenburg, Veenenburg, een gehucht in of nowhere tussen in tussen Hillegom en Lisse was uiteraard uiteraard niet de eindbestemming, Hillegom en eindbestemming, in 1842 werd augustus 1842 werd Leiden Leiden verbonden met Haarlem Haarlem en Amsterdam. Amsterdam. Een Een jaar bereikt, en in 1847 werd later werd werd Den Den Haag bereikt, en in werd ook Rotterdam Rotterdam op de Oude Lijn Lijn aangesloten. aangesloten. -

Er liep dan weliswaar een een spoorlijn en Aerdenhout maar haltes liep dan spoorlijn langs Heemstede en werden hier aanvankelijk niet gebouwd. Om van de trein trein gebruik te kunnen kunnen gebouwd. Om maken In 1872 1872 maken moesten moesten Heemstedenaren Heemstedenaren dus naar Haarlem Haarlem of Vogelenzang. Vogelenzang. In in; voor badgasten kwam kwam daar tijdelijk verandering in; badgasten uit Amsterdam en elders uit Zandvoortselaan, op de locatie het land land kwam kwam er tijdelijk een halteplaats bij bij de Zandvoortselaan, van het huidige station. in gebruik van station. Deze halte was alleen alleen in van half juni tot medio medio september. september.88 De snelle suburbanisatie van Heemstede en en Aerdenhout en en de opkomst van van het forensisme was voor de Nederlandse Nederlandse Spoorwegen een Spoorwegen de aanleiding om een permanente halte te openen aan aan de Zandvoortselaan. Stationsarchitect H.G.J. H.G.J. Schelling maakte een eenvoudig ontwerp. Aan weerszijde van van het ontwerp. Aan spoor was een een klein klein haltegebouw, haltegebouw,

__________

8) Groesbeek, 1972, 1972, p. 125, 126. 126. p. 125,

Heemstede-Aerdenhout, naar ontwerp Station Station Heemstede-Aerdenhout, van ontwerp van stationsarchitect H.G.J. H.G.J. Schelling, 1928 Schelling, 1928

18 18

Heemstede-Aerdenhout, naar ontwerp Station Heemstede-Aerdenhout, van stationsarchitect H.G.J. H.G.J. Schelling, 1928 Station ontwerp van Schelling, 1928

voetgangers en en fietser konden konden het spoor oversteken via een tunnel. tunnel. De nieuwe halte werd in oktober 1928 1928 in in gebruik genomen. werd in genomen. Omdat de Nederlandse Spoorwegen maakten Spoorwegen geen geen feestelijke opening organiseerde maakten de buurtbewoners met bloemen bloemen en en vlaggen toch nog een feestelijke vlaggen er zelf toch gebeurtenis van. van.99 in de beginjaren De verkeersdienst was in beginjaren echter niet te vergelijken met de trein, om kwart In de ochtendspits reed hedendaagse standaard. standaard. In reed er maar één één trein, verhaal, één trein In de avondspits hetzelfde verhaal, over acht. acht. In trein die om kwart voor zes aankwam op station Heemstede-Aerdenhout. in Amsterdam Heemstede-Aerdenhout. Voor forensen forensen die in werkten was de komst van van de trein trein toch toch een grote verbetering ten ten opzichte van 22 minuten het langzame tramvervoer. tramvervoer. Met de trein trein duurde het maar 22 minuten voordat men men 10 aankwam10,, dat is slechts één in in de hoofdstad hoofdstad aankwam één minuut langzamer dan dan volgens de hedendaagse dienstregeling. dienstregeling. Na de Tweede Wereldoorlog ontstonden er steeds grotere verkeersopstoppingen verkeersopstoppingen bij bij de gelijkvloerse kruising van de Zandvoortselaan en en het spoor. spoor. Vooral op zomerse dagen wanneer veel dagjesmensen naar het strand strand in Zandvoort trokken waren in waren de de overweg. Verkeersopstoppingen bij de Verkeersopstoppingen overweg.

19 19

09-10-1928. 9) A!gemeen Algemeen Dagblad, Dagb!ad, 09-10-1928. 10) Telegraaf, 20-10-1 928. 10) Te!egraaf, 20-10-1928.

VERVEEN4

â&#x20AC;˘:j7 L1

Haarlem Heemstede Aerdenhout, kaart Haarlem Aerdenhout, 1.Topografische station Heemstede-Aerdenhout Ca. 1930 1930 ca. 2. Zandvoortselaan Heemstede-Aerdenhont Heemstede-Aerdenhout 3.1.1. station Zandvoortseweg 4.2.2. Zandvoortselaan Leidsevaart Zandvoortselaan 5.3.3. Zandvoortseweg Schrijversbuurt 6.4. Bloemenwijk 4. Leidsevaart 7. Vogelwijk 5. Schrijversbuurt 5. 8. Station Haarlem Bloemenwijk 9.6.6. Bloemenwijk Stadscentrum Haarlem 7. 7. Vogelwijk Vogelwijk 10. Villawijken Aerdenhout 8. Station Haarlem 8. Haarlem 11. gemeentegrens Heemstede - Haarlem 12. Blekersvaart 9. Stadscentrum Stadscentrum Haarlem 9. Haarlem 13. gemeentegrens 10. Aerdenhout Heemstede - Aerdenhout 10. Villawijken Aerdenhout Villawijken 14. Heemsteedse DreefHaarlem 11. gemeentegrens Heemstede - Haarlem 11.

Haarlem 09

12. Blekersvaart 12. 13. Aerdenhout 13. gemeentegrens Heemstede -- Aerdenhout 14. Heemsteedse Dreef 14.

11 10

Aerdenhout

01 03

Heemstede

N 20

10 13

KroI, een lokale historicus van Heemstede, Heemstede, verkeersopstoppingen frustrerend. Hans Krol, verkeersopstoppingen frustrerend. beweert zelfs dat de opstoppingen bij bij de overgang KLM-piloten KLM-piloten louter om die 11 Er waren reden reden Heemstede boven boven Aerdenhout deden deden verkiezen. verkiezen.11 waren dus genoeg redenen grondig op te lossen. redenen om de problematiek lossen. problematiek Beknopte geschiedenis van Heemstede en Aerdenhout Om Om de specifieke karakteristieken karakteristieken van van de stationslocatie te duiden duiden zullen we in hoofdlijnen eerst in en Aerdenhout hoofdlijnen de historische ontwikkeling van Heemstede en beschrijven. beschrijven.

Heemstede De geschiedenis van van Heemstede gaat terug tot de dertiende eeuw en en is nauw verbonden met de ontwikkeling van Haarlem Haarlem dat een paar kilometer in 1245 stadsrechten ten ten noorden noorden van van Heemstede ligt. Deze stad stad kreeg in stadsrechten wat ligt. Deze een positieve invloed had had op de ontwikkeling van van nijverheid en ambachten. ambachten. positieve invloed nijverheid en in ligt, in de Het Zuid-Kennemerland, het gebied gebied waar Heemstede in ligt, werd later in Gouden Gouden Eeuw een populair zomerverblijf voor de Amsterdamse en Haarlemse bewoond, in de zomermaanden elite. De buitenplaatsen werden voornamelijk in zomermaanden bewoond, buitenplaatsen werden de permanente bewoning komt pas veel later. Deze elite is echter maar een veel later. een klein klein gedeelte van de bevolking, meerderheid van van de Heemstedenaren Heemstedenaren werkt bevolking, de meerderheid in de agrarische sector of in in de blekerijen. in bevonden blekerijen. Deze linnenblekerijen linnenblekerijen bevonden zich in de duinstrook tussen Santpoort en zich in en Heemstede. Heemstede. Het ambacht van van het linnenbleken linnenbleken werd werd aanvankelijk vooral vooral uitgevoerd uitgevoerd door Vlamingen die de Zuidelijke Nederlanden Antwerpen aan het eind van Nederlanden ontvlucht waren waren nadat Antwerpen van de zestiende in Spaanse handen eeuw in handen was gevallen. In In de loop van de negentiende linnenbleken echter steeds meer loop van negentiende eeuw liep liep het linnenbleken in deze streek de bloembollencultuur in in de plaats. terug, kwam in terug, daarvoor kwam plaats. in het begin Het kweken kweken van bloemen bloemen en en bloembollen bloembollen ontwikkelde zich in van begin van de twintigste eeuw tot de belangrijkste economische bezigheid in de regio in belangrijkste bezigheid regio Heemstede. Heemstede. De economische malaise malaise tijdens en na de Eerste Wereldoorlog in de bollenhandel. zorgde echter voor zware verliezen in bollenhandel. Om Om de handel handel weer vlot te trekken in 1925 1925 een bloemententoonstelling Flora georganiseerd trekken werd werd in later, in 1935, werd er een tweede in in het wandelbos Groenendaal. in 1935, Groenendaal. Tien Tien jaar later, tentoonstelling gehouden die net als de eerste een een succes was. was. Naast een een groot aantal aantal hoogwaardigheidsbekleders zoals Koningin Koningin Wilhelmina en Koningin Koningin 21 21 11) Krol, Kro!, 2001. 2001. 11)

stationslokatie

N (ca. 1930), 1930), zijde Heemstede. Detail van van de de topografische kaart Haarlem Haarlem Heemstede Aerdenhout (ca. Heemstede. Detail

in Astrid van van BelgiĂŤ bezochten 750.000 anderen anderen de bloemententoonstelling in Belgie bezochten Heemstede. Heemstede. Na de Tweede Wereldoorlog liep aantal hectaren hectaren bloemenveld bloemenveld liep het aantal binnen binnen de gemeentegrenzen van van Heemstede gestaag terug als gevolg van snelle gevoig van Heemstede, in verstedelijking. in 1900 nog maar 5000 mensen in Heemstede, in 20 Wonen er in mensen in verstedelijking. Wonen 10.500, om in 1960 uit te komen dan verdubbeld verdubbeld naar 10.500, cm in komen op jaar tijd is dat meer dan 26.000 inwoners. inwoners.

22 22

Straatbeeld Straatbeeld Heemstede in in de de jaren dertig. dertig.

in de jaren werd er door de gemeente in Anticiperend op deze verwachte groei groei werd 1909-1912 een uitbreidingsplan 1909-1912 gemaakt dat als doel had sociale woningen had uitbreidingsplan woningen te bouwen bouwen voor de autochtone bevolking en royale kavels uit te geven geven voor de meer welgestelde burgers. werd ontworpen architecten i.J. burgers. Het uitbreidingsplan uitbreidingsplan werd ontworpen door de architecten Th. i.J. Cuypers, Stuyt en en i.J. Th. zoon van de beroemde Pierre Cuypers, Cuypers, de zoon Cuypers, de architect 12 van van Amsterdam Centraal Centraal en en het Rijksmuseum. Rijksmuseum.12 Door lage belofte van het fraaie landschap, lage gemeentelijke belastingen belastingen en de belofte Iandschap, stad, wordt Heemstede de nabijheid strand als de grote stad, Heemstede een nabijheid van zowel het strand populaire woonplaats voor de Nederlandse Nederlandse upper class. class. De De opening van van het station Heemstede-Aerdenhout in in 1928 1928 gaf een een extra impuls aan aan de bouw van van 13 forensenbuurten forensenbuurten ten westen westen en oosten oosten van de Heemsteedse Dreef. Dreef.13 in het uitbreidingsplan De vaarten werden werden in uitbreidingsplan gebruikt als structuurbepalende 23 23

12) Het Noord Noord Hollands Ho!!ands Archief bezit drie exemplaren van dit uitbreidingsplan. a!!e drie 12) Momenteel liggen exemp!aren van uitbreidingsp!an. Momentee! iggen echter alle restauratie-ate!ier. Helaas He!aas hebben hebben we ook ook elders e!ders geen afbeelding kunnen vinden vinden van van dit plan. bij het restauratie-atelier. afbee!ding kunnen p!an. 13) Krol, Kro!, 2001, 2001, p. 5. 13) 4, 5. p.4.

elementen. elementen. De kronkelende Crayenestervaart gaf vorm aan aan het gebogen stratenpatroon in de villawijken die aan aan het begin stratenpatroon in begin van de twintigste eeuw in het noorden werden gebouwd noorden van van Heemstede. Heemstede. De orthogonale L-vorm L-vorm gebouwd in van de Blekersvaart en de Zandvaart zorgde voor een een meer rechthoekig stratenpatroon. stratenpatroon 14 in goede banen Om Om de stedelijke groei in banen te leiden leiden ging de gemeente Heemstede Heemstede in het over tot het opkopen van van buitenplaatsen rond de Haarlemmerhout in buitenplaatsen rond noorden noorden van van de gemeente. gemeente. Zo ontstonden de eerste villawijken villawijken zoals het Bos Vaartkwartier, Oosterhout, Qosterhout, Zuiderhout en Westerhout; deze zijn en in 1927 en Vaartkwartier, en Westerhout; zijn in door de stad Haarlem Haarlem geannexeerd. Heemstedense grondbedrijf kon kon geannexeerd. Het Heemstedense echter wel wel grip houden houden op de voormalige buitenplaatsen Bosch en en Hoven Hoven buitenplaatsen Bosch Leeuwenhooft, die vervolgens werden en en Leeuwenhooft, werden omgevormd omgevormd tot villawijken villawijken voor 15 welgestelden middenstand.15 welgestelden en de middenstand. De snelle ontwikkeling van van Heemstede Heemstede vanaf de jaren tachtig van de negentiende eeuw is vooral vooral te verklaren verkiaren uit een een proces van suburbanisatie. suburbanisatie. In diezelfde periode was een in de In een vergelijkbaar proces op gang gekomen gekomen in periferie van van Amsterdam waar de stedelijke elite massaal massaal naar het Gooi Gooi trok. trok. rust, het lommerrijke groen en De aantrekkingskracht was de ruimte en de rust, en de zandgronden waar grote villa’s konden worden gebouwd. Wat het Gooi konden worden Gooi was zandgronden voor Amsterdam Amsterdam was Heemstede en later Aerdenhout voor Haarlem. Haarlem. Dit proces van van massale massale suburbanisatie door de stedelijke bovenklasse bovenklasse was alleen alleen mogelijk doordat de relatieve afstand afstand tussen tussen stad stad en buitengebied buitengebied door In 1881 1881 krijgt Heemstede opkomst van van de tram en en trein trein sterk werd werd verkort. verkort. In in tramhaltes op de lijn van Haarlem Haarlem naar Leiden. Leiden. De tram stopt echter alleen alleen in lijn van het noorden noorden van Heemstede en tussen tussen elke tram zit een uur en en een kwartier. kwartier. In 1913 1913 komt er een tweede tramlijn tussen In tussen Heemstede en en Haarlem Haarlem bij. Een bij. Een bussen geopend. jaar later wordt er tevens een buslijn buslijn met drie bussen geopend. Deze buslijnen buslijnen succes, in in één maand zijn maand worden 29.000 passagiers zijn aanvankelijk een groot succes, vervoerd. vervoerd. Maar als gevolg van de algehele schaarste tijdens de Eerste 16 In In Wereldoorlog gaat de busmaatschappij al na een een paar maanden maanden failliet. failliet.16 busmaatschappij al 1916 wordt er echter door de gemeente Heemstede een een nieuwe concessie in Heemstede naar verleend voor de aanleg van een tramlijn van van de Camplaan Camplaan in centrum, deze lijn het Haarlemse centrum, wel levensvatbaar blijken. lijn zal wel blijken. Als uiteindelijk 14) Kleij, 1994, p. 14. 14) K!eij, 1994, p. 14. 15) Kleij, 1994, p. 19. 15) K!eij, 1994, p. 19. 16) Groesbeek, Groesbeek, 1972, 1972, p. 127. 16) p. 127.

Straatbeeld Straatbeeld Aerdenhout omstreeks 1910. 1910.

in oktober 1928 1928 station in station Heemstede-Aerdenhout wordt geopend geopend heeft het tramvervoer, iedere 15 treinverkeer al al te maken maken met sterke concurrentie van het tramvervoer, Leiden, iedere vijf minuten Haarlem, minuten minuten ging er een een tram naar Leiden, minuten een een tram naar Haarlem, 10-12 minuten Amsterdam en en Zandvoort. Zandvoort. Daarnaast vertrokken er elke 10-12 minuten bussen bussen van van Heemstede naar Haarlem. Haarlem. Aerdenhout in de zeventiende eeuw een Aerdenhout was net als Heemstede Heemstede al al in een geliefde buitenplaats voor welgestelde stedelingen. stedelingen. Maar de massale bouw van villa’s kwam in Aerdenhout pas later op gang. kwam in kan eenvoudigweg verklaard verklaard worden gang. Dit kan door het feit dat Aerdenhout verder van De gebieden van de stad stad ligt. De ligt. gebieden die het dichtst bij stad liggen noorden van van Heemstede – werden daarom het eerst bij de stad liggen – zoals het noorden ontwikkeld. ontwikkeld. Net als in in Heemstede hield in Aerdenhout de suburbanisatie verband hield ook in verband met de opkomst van het forensisme. forensisme. Verbetering van van de infrastructuur was daarom van van groot belang. Een doorbraak was de verharding van de Zandvoortseweg belang. Een en in 1899 1899 die tientallen en de komst van de tramlijn in tientallen meters ten noorden noorden van deze weg liep. Deze tram tram vertrok van van het centrum van Haarlem Haarlem richting Aerdenhout liep. Deze In 1904 is de tram verlengd naar en en liep via Bentveld Bentveld verder naar Zandvoort. Zandvoort. In —

25 25

—

stationslokatie

N (ca. 1930), 1930), zijde Aerdenhout. Detail van van de de topografische kaart Haarlem Haarlem Heemstede Aerdenhout (ca. Aerdenhout. Detail

17 het hoge Amsterdam. Deze elektrische tram heeft tot 1957 gereden, gereden,17 hoge autobezit van de welgestelde bewoners van van Aerdenhout heeft de tram waarschijnlijk de das omgedaan. Daarnaast was er sinds 1928 de mogelijkheid trein te nemen. nemen. mogelijkheid om de trein centrum, Het ontbreekt Aerdenhout aan een duidelijk centrum, eerst kwamen kwamen de woningen aan de Zandvoortselaan en de Zandvoortseweg, ontwikkelden zijwegen. Zandvoortseweg, daarna ontwikkelden zijwegen. De groei van Aerdenhout verliep vooral van 1900 tot 1930 erg snel. Achter deze van vooral snel. groei zat geen middel geen duidelijke planmatige opzet, opzet, de bouw geschiedde vaak door middel

26 17) Pieterse, Pieterse, 2011, 2011, p. 50. 17) p. 50.

II#

De Leidsvaart met de langslopende Leidsevaartweg. Links het tolhek en het tolhuis aan de zijde Aerdenhout, de plaats waar zich nu het stationsgebouw bevindt. Rechts de brug over ging men richting Heemstede en Haarlem.

van in de particuliere sector. Dit heeft geresulteerd van verkaveling en ontwikkeling in geresulteerd in in een een parkachtige morfologie, lanen en en woningen verscholen verscholen achter morfologie, bochtige lanen In het oosten lommerrijke bomen bomen en en hagen. oosten van Aerdenhout zijn veel hagen. In zijn er vooral veel twee-onder-ĂŠĂŠn-kapwoningen gebouwd, de grote vrijstaande villaâ&#x20AC;&#x2122;s bevinden bevinden zich twee-onder-een-kapwoningen gebouwd, meer in in het westen westen van de gemeente. gemeente.

Directe stationsomgeving Het belangrijkste structurerende element in in de directe omgeving van van het in 1657 en stationsgebouw is de Leidsevaart. Leidsevaart. Dit kanaal kanaal werd gegraven in en fungeerde als belangrijke verkeersader tussen tussen Haarlem Haarlem en en Leiden. Leiden. De trekschuiten trekschuiten werden werden voortgetrokken voortgetrokken door jaagpaarden die over de langs gelegen gelegen Leidsevaartweg liepen, veel later is opgewaardeerd. liepen, lange tijd tijd was dit een onverharde weg die pas veel opgewaardeerd. Leidsevaart, ongeveer ter plaatse De kruising van van de Zandvoortselaan Zandvoortselaan en de Leidsevaart, van van het huidige stationsgebouw, honderden jaren lang een plaats waar tol stationsgebouw, was honderden werd geheven. in 1925 het veld ruimen ruimen voor de bouw geheven. Het laatste tolhuis moest in van van het eerste station Heemstede-Aerdenhout. Heemstede-Aerdenhout. Het tolhuis zelf werd afgebroken afgebroken 1695 werd maar het tolhek uit 1695 werd vanwege de historische waarde verplaatst naar het

03 04

02 .

I\t

06 L.

_____ rr 4 *

—

____ -

—

Heemstede HTD

—

05 28

-. â&#x20AC;&#x201D;

Aerdenhout lierd e iili 0 Ut p

1. Station Station Heemstede-Aerdenhout 1. 2. 2. Roemer de Visscherplein 3. Hotel Boekenrode 3. 4. Bushaltes 5. 5. Leidsevaart 6. Zandvoortselaan Zandvoortselaan 6. 7. Voormalige tramlijn Haarlem -- Zandvoort Zandvoort 7. tramlijn Haarlem 8. Bloemenvelden Bloemenvelden 8.

Groenendaal, een wandelbos in in de gemeente Heemstede. Groenendaal, Heemstede. De Zandvoortselaan is overigens een in de zeventiende eeuw een oude straat die al al in bestond bestond onder de naam naam Aerdenhoutlaen. Aerdenhoutlaen. Deze straat liep al door tot de liep ook toen al in de Haarlemse Noordzeekust en werd werd gebruikt door visvrouwen visvrouwen die de vangst in vishal vishal op de Grote Markt verhandelden. Bij werd bij Bij de invoer van goederen goederen werd bij de brug over de Leidsevaart tol tol geheven. geheven. in Zandvoort de eerste Al aan aan het begin begin van de negentiende eeuw begon begon in In 1828 1828 hadden vorm van van strandtoerisme op te komen. komen. In hadden een aantal aantal Haarlemse Haarlemse badhuis, notabelen het initiatief genomen voor de bouw van een ‘badhuis’. Het badhuis, notabelen van tadhuis’. zwembaden, trok vooral dat feitelijk een hotel hotel was met een een aantal kleine kleine zwembaden, vooral rijke 18 en en adellijke gasten, man was strandtoerisme onbetaalbaar. onbetaalbaar.18 gasten, voor de gewone man Aan dat elitaire karakter begon rond de eeuwwisseling een eind te komen. komen. De De begon rond in opening van van de door de HIJSM geëxploiteerde Haarlem - Zandvoort in geexploiteerde spoorlijn spoorlijn Haarlem 1889 getuigt hiervan. werd hoofdzakelijk aangelegd om de stijgende hiervan. Deze Deze lijn werd lijn populariteit van van het strandtoerisme te accommoderen. accommoderen. Door de toenemende welvaart en de verbeterde verbinding kon kon nu nu ook de Haarlemse en Amsterdamse middenklasse zich een een uitstapje naar zee veroorloven. veroorloven. -

station, de Bloemenwijk, De wijk ten ten noordoosten noordoosten van van het station, Bloemenwijk, was oorspronkelijk in handen een een bollenkwekerij handen van de familie Preijde. bollenkwekerij in Preijde. Maar vanwege de economische crisis tijdens de Eerste Eerste Wereldoorlog verkocht de bollenkweker zijn zijn land in februari 1919 aan land in aan de gemeente, bollenveld ontwikkeld ontwikkeld werd werd gemeente, waarna het bollenveld 19 De eerste straat kreeg de naam tot woonwijk. naam Rozenburglaan, vernoemd naar woonwijk.19 Rozenburglaan, vernoemd 20 Aan Preijdes gelijknamige bloemisterij. Aan de andere kant van de Zandvoortselaan bloemisterij.2° werd de veel veel kleinere Schrijversbuurt ontwikkeld. Beide buurten buurten ontwikkelen in de loop zich in loop van de twintigste eeuw tot echte middenstandswijken middenstandswijken die gekarakteriseerd worden door een ruime opzet en en veel veel groen. groen. Heemstede, waarbinnen vielen, had in Gemeente Gemeente Heemstede, waarbinnen deze nieuwe wijken had in wijken vielen, tegenstelling tot gemeente Aerdenhout een bevolking die ook uit middenklassers en in zowel het gemeentelijk beleid en arbeiders bestond. bestond. Dat zien we terug in beleid als in in de ruimtelijke ruimtelijke opzet van Heemstede dat veel meer van bovenaf gepland gepland tot Aerdenhout, waar meer aan stand stand is gekomen dan het rijkere aan de markt werd werd gekomen dan rijkere Aerdenhout, 18) Noord-Hollands Noord-Ho!!ands Archief, 2014. 18) Archief, 2014. 19) De gemeente wilde wi!de op die manier de lokale oka!e economie stimuleren. stimu!eren. 19) 20) Doorn, Doom, 2001. 2001.

Boekenrode aan aan het bet Roemer de de Visscherplein

overgelaten. Satellietbeelden en kaarten kaarten laten laten duidelijk zien hoe de morfologie overgelaten. Satellietbeelden in een ruim aan de zijde van Aerdenhout al snel uiteenvalt in aan van al snel ruim opgezette, opgezette, parkachtige verkavelingsstructuur. verkavel ingsstructuur.

station, aan Het station, aan de Aerdenhout-zijde, aan deze Aerdenhout-zijde, grenst echter niet direct aan parkachtige opzet. Een opzet. Het station grenst daar aan het Roemer de Visscherplein. Visscherplein. Een beeldbepalend pand daar is het voormalig café-restaurant-hotel Boekenrode. Boekenrode. beeldbepalend pand ‘20 ontworpen Het pand J.H. eind jaren ’20 architecti.H. pand is eind ontworpen door de Amsterdamse architect Groenewegen. modernistische stijlelementen invloeden van van de Groenewegen. Het bevat zowel modernistische stijlelementen als invloeden Amsterdamse School. School.

in het noordwesten Verder bevindt zich zich in noordwesten de recente recente nieuwbouwwijk “Het “Het Vogelpark”. twee-onder-één31 Vogelpark”. Het plangebied plangebied bestaat voornamelijk uit ruime twee-onder-éénkapwoningen, kapwoningen, het ontwerp is gemaakt door KOW Architecten.

stationslokatie

Heemstede-Aerdenhout. Sattelietbeeld van huidige situatie Heemstede-Aerdenhout.

32 32 Nieuwbouwwijk “Het Architecten. Het Vogelpark” van van KOW Architecten.

Een Een nieuwe nieuwe typologie De problematiek van van verkeersopstoppingen bij bij gelijkvloerse overgangen overgangen was niet uniek voor Heemstede-Aerdenhout. Heemstede-Aerdenhout. Al sinds de toename van het verkeer in de loop in waren er een een groot aantal Nederlandse loop van de negentiende eeuw waren 21 steden die met dezelfde problemen problemen kampten. kampten.21 auto’s, Een Een beproefde methode was de aanleg van van een een spoordijk waardoor auto’s, fietsers en voetgangers niet telkens meer voor de gesloten moesten gesloten overgangen moesten wachten. wachten. Een Een nadeel nadeel hiervan hiervan was wel wel dat de perrons door de verhoogde ligging minder gemakkelijk bereikbaar werden. werden. Daarnaast was het dijklichaam in het stedelijk weefsel een barrière in weefsel waardoor er spoorwegviaducten moesten spoorwegviaducten moesten in één ontwerp op te lossen in worden worden gemaakt. Om dit probleem lossen werd werd in gemaakt. Om probleem in Heemstede-Aerdenhout een een nieuwe stationstypologie ontwikkeld: ontwikkeld: het viaductstation viaductstation waarbij het station station en de perrons direct gekoppeld waren waren In aan In het vorige hoofdstuk zagen we dat Van der aan het spoorwegviaduct. hoofdstuk spoorwegviaduct. zagen Gaast weliswaar twee jaar voor de bouw van Heemstede-Aerdenhout al in in Vlaardingen-Oost een station had had ontworpen waaraan een een viaduct was ontworpen waaraan gekoppeld, bleven viaduct en en station station twee aparte onderdelen. onderdelen. gekoppeld, maar hier bleven Station Station Heemstede-Aerdenhout is daarentegen volwassen’ daarentegen het eerste ‘volwassen’ viaductstation viaductstation omdat hier het viaduct en het station station als één één integraal integraal object beschouwd, dat was bij worden worden beschouwd, bij eerdere oplossingen oplossingen zoals VlaardingenVlaardingenQost Oost veel minder het geval. Station Heemstede-Aerdenhout onderscheidt geval. Station zich in de mate waarin het zich ook van vroegere stations aan spoordijken in in de spoordijk. Bij gebouw is geïntegreerd geIntegreerd in Bij Heemstede-Aerdenhout is het in de dijk opgenomen, station daadwerkelijk in aan opgenomen, terwijl terwijl andere stations aan spoordijken Rotterdam-Noord en Arnhem Velperpoort, spoordijken uit die periode, periode, zoals Rotterdam-Noord Velperpoort, steeds als autonome voorgebouwen vóór de spoordijk zijn geplaatst. geplaatst. Het infrastructuur, civieltechnische werken is de verregaande integratie van van infrastructuur, werken en en architectuur die bij vooral bijzonder is. is. bij Heemstede-Aerdenhout vooral Stationsplein en emplacement Omdat station Heemstede-Aerdenhout twee gemeentes bedient en toegankelijk is vanaf beide in principe beide zijden zijden van de spoordijk zijn zijn er in principe ook twee bescheiden bescheiden stationspleinen. van deze pleinen stationspleinen. De vormgeving van pleinen was eenduidig: eenduidig:

33 33

van verkeersopstoppingen aan het begin van de 21) De problematiek prob!ematiek van verkeersopstoppingen bij gelijkvloerse ge!ijkv!oerse kruisingen kruisingen was aan begin van van de doorslaggevende redenen waarom waarom Haarlem Haar!em Centraal Centraa! een een nieuw station kreeg twintigste eeuw een van doors!aggevende redenen een verhoogde spoordijk en viaducten viaducten aan aan weerszijde. Hetze!fde probleem met een weerszijde. Hetzelfde prob!eem van verkeersopstoppingen verkeersopstoppingen ze!fs nog in in de jaren zestig van van de twintigste eeuw in in het centrum centrum van van Ti!burg speelde Tilburg waar ook een verhoogde spee!de zelfs spoordijk met viaducten werd aangelegd. aange!egd.

21.2

04 —‘

02 03 01

par 11

10 34

21.3

1â&#x20AC;&#x2122;

5..5CHERPL sift 08

4eer/erre,n

(1958) Stedenbouwkundige context (1958) 1. Voorgebouw zijde Aerdenhout 2. Voorgebouw zijde Heemstede 2.Voorgebouwzijde 3. Viaduct Stationsplein zijde Heemstede 4. Stationsplein Parkeerterrein 5. Parkeerterrein 6. Leidsevaart Stationsplein zijde Aerdenhout 7. Stationsplein (Roemer Visscherplein) Parkeerterrein 8. Parkeerterrein 9. Bushaltes 10. Boekenrode 11. Zandvoortselaan

it.

hJ:1’1Ft1L—*kJ.i.I[

-r—

36 -

•*

•

J.’

-n

4 4

•

. a a ô

E *

‘

4 4 4 4 4 4 4 4 44444444 4)44 444 4

4 4 1 444

fo I

TigT

z-J

37 - 1963 Heemstede. foto: foto: 1958 1958 1963 stationsplein stationsplein zijde zijde Heemstede.

I...—_

•

TEDE-AERDENI-

39 stationsplein gezien van zijde Aerdenhout. foto: 1960 - 1964

Inrichting Aerden bout Inrichting openbare ruimte zijde Aerdenhout Fietsenstalling direct naast stationsgebouw. Fietsenstalling

Gebouw voor de bewaakte fietsenstalling uit dejarenzestig. Ditgebouwwerd in 1997 1997 de jaren zestig. Dit gebouw werd in nog eens uitgebreid. nog

parkeergelegenheid Snackbar met daarachter parkeergelegenheid voor autoâ&#x20AC;&#x2122;s. plantsoenen en het De bestrating, de plantsoenen (vaste) straatmeubilair (met de overige (vaste) Iijnen) werden in in 2011 2011 typische gebogen lijnen) aangelegd.

Inrichting Inrichting openbare ruimte zijde Heemstede and Ride zijde Heemstede, verderop de Kiss and brug over de Leidse LeidseVaart brug Vaart

In In de voorgrond de rotonde voor het bestrating is hier anders dan station. De bestrating aan de zijde Aerdenhout.

Grote fiestenstalling tussen het spoor en de Leidse Vaart. Oorspronkelijk was hier een parkeerplaats voor autoâ&#x20AC;&#x2122;s.

aan weerszijde was een een rotonde gemaakt, gemaakt, daarachter waren parkeerplaatsen parkeerplaatsen voor auto’s. auto’s. Vergeleken met andere stations uit die periode was er veel ruimte gereserveerd voor parkeergelegenheid. veel bewoners van van parkeergelegenheid. Aangezien veel Heemstede en en Aerdenhout kapitaalkrachtig waren waren lag het autobezit hoger dan gemiddeld. Nederlandse Spoorwegen was men men zich zich er van van bewust gemiddeld. Bij Bij de Nederlandse dat de personenauto een hevige zou gaan worden. Door goede personenauto een hevige concurrent zou gaan worden. parkeergelegenheid maken rond rond de stations hoopte men dat autobezitters parkeergelegenheid te maken hoopte men komen, maar dat de reis weliswaar met de auto naar het station station zouden komen, vervolgd In 1965 werd zou worden met de trein. In werd de eerste uitbreiding van van de vervolgd zou parkeergelegenheid Heemstede er parkeergelegenheid opgeleverd, opgeleverd, zes jaar later drong de gemeente Heemstede 22 bij bij de NS al weer opnieuw op aan om de parkeergelegenheid parkeergelegenheid te vergroten. vergroten.22 Bij van het stationsplein vreemd genoeg Bij de oorspronkelijke indeling van stationsplein was vreemd vrijwel voorzien voor de stalling van van fietsen. fietsen. Halverwege de vrijwel geen geen ruimte voorzien jaren zestig is er daarom aan aan de zijde van van Aerdenhout een fietsenstalling gebouwd. De fietsenstalling bood bood aanvankelijk plaats aan aan 650 fietsen fietsen en en 50 bromfietsen. bromfietsen. De rijwielstalling heeft een langwerpig bouwvolume en en weinig tot In 1997 is deze stalling nog eens fors geen geen architectonische bijzonderheden. bijzonderheden. In uitgebreid. u itgebreid. Verder heeft de parkeerplaats aan de de Heemsteedse zijde langs de Leidsevaart het veld veld moeten moeten ruimen ruimen om plaats te maken maken voor nog meer fietsenstallingen. fietsenstallingen. De bushaltes bevinden bevinden zich zich aan de Zandvoortselaan aan aan de zijde van van Aerdenhout, op ongeveer dezelfde locatie in de oorspronkelijke opzet. locatie als in opzet. Op Op het plein aan de zijde Heemstede vinden we geen bushalte. vinden plein aan geen bushalte. Hierboven Hierboven beschreven beschreven we al al enkele aanpassingen aanpassingen aan de stationsomgeving, stationsomgeving, zoals de bouw van van de rijwielstalling. Een andere recente recente verandering aan aan rijwielstalling. Een het Roemer Visscherplein aan de zijde Aerdenhout) is de Visscherplein (het stationsplein aan uitbreiding van de parkeerplaatsen. in zuidelijke richting vergroot en Deze is in en parkeerplaatsen. Deze Aerdenhout, fungeert als Park-and-Ride. Park-and-Ride. De grote rotonde aan de zijde van van Aerdenhout, had, is al in de oorspronkelijke situatie een gelijkmatige, die in vorm had, gelijkmatige, geometrische vorm decennia terug grondig gewijzigd. in 2011 2011 waarbij het gewijzigd. Bij Bij de laatste aanpassing in Roemer Visscherplein werd heringericht, heringericht, heeft de ons onbekende ontwerper een een aantal gebogen lijnen “De Sprinter” lijnen geïntroduceerd. geIntroduceerd. De snackbar “De Sprinter” is bij bij In de deze herinrichting een een tiental tiental meter naar het zuidoosten zuidoosten verplaatst. verplaatst. In 42 42 22) Utrechts Utrechts Archief: Archief: 960-728 960-728

jets verhoogde plantsoenen iets bomen en andere vegetatie gepland. plantsoenen zijn zijn jonge bomen gepland. De straatkljnker (djkformaat) voetgangerszones zijn een geelbruine straatklinker (dikformaat) zj n bestraat met een jn visgraatverband, roodbrujne straatklinker straatkljnker gebruikt in straten zelf zeif is5 een roodbruine vjsgraatverband, voor de straten (waalformaat). (waalformaat). Heemstede, is5 deze Aan de andere kant van de spoordijk, spoordijk, aan de zijde zjjde Heemstede, bejde materialisering van beide materjaljserjng niet doorgezet. doorgezet. Dat isj gezien gezien de gelijkwaardigheid geIjkwaardghed van ingangen De voetgangerszones zijn aan aan de zijde ingangen opmerkelijk. opmerkelijk. De zjjde Heemstede 30cm, de wegen zijn bestraat met standaard betontegels van van 30 x 30cm, zijn bestraat met mjdden klejne vjnden grauwe betonklinkers. In het midden van de kleine rotonde vinden we een In betonklinkers. een goed onderhouden onderhouden plantsoen. had deze een een rechthoekige plantsoen. Oorspronkelijk Oorspronkelijk had rechthoekjge vorm met njet meer rond afgeronde hoeken. hoeken. Deze hoeken hoeken zijn nu nu niet rond maar afgesneden onder 45 graden. jn de oorspronkelijke situatie sjtuatje alleen vja De perrons konden konden in alleen worden betreden betreden via jn jnde perrontrappen zeif. Dit had had te maken maken met de in- en en perrontrappen in het stationsgebouw statjonsgebouw zelf. jn Nederlandse stations statjons gehandhaafd uitgangscontrole ujtgangscontrole die tot de jaren zestig zestjg in gehandhaafd 23 jn het dijktalud jn de jaren tachtig De overige perrontrappen werd. werd.23 perrontrappen in djjktalud zijn zjjn in tachtjg aangelegd. aangelegd. jn Concluderend Concluderend kunnen kunnen we vaststellen vaststellen dat de inrichting van de openbare ruimte in nrjchtjng van de loop jaren een een aantal aantal keren keren opnieuw loop der derjaren opnjeuw is5 aangelegd. aangelegd. Van de oorspronkelijke, oorspronkelijke, njet vrij van het stationsplein is5 dus niet veel meer over. over. vrj rudimentaire inrichting nrjchtjng van Verder zijn zowel zowel de bewaakte als de onbewaakte fietsenstallingen fietsenstalljngen uitgebreid/ Qok de parkeergelegenheid toegevoegd. aan zowel de zijde Heemstede als toegevoegd. Ook parkeergelegenheid aan zjjde Heemstede jn Aerdenhout is5 vergroot. wel zoals in vergroot. Conceptueel Conceptueel fungeren fungeren de pleinen pleinen echter nog wel jn goede de oorspronkelijk setting: om het autoverkeer in settjng: twee kleinschalige rotondes om lejden, met daarnaast plaats voor het stallen van banen banen te leiden, van de fiets of het parkeren parkeren van van de auto. auto.

43 43 23) In In het volgende 23) vo!gende hoofdstuk wordt daar dieper op ingegaan. ingegaan.

‘;r III

fl-fl

e ..-

-cC•

J1iILjL s—s

flA -

a. ,

rè4 I .

.i9i’.:rj::: I- -

•-

nIL:

Z5::: .uf

--fl

,.r c. ‘_t .

$‘

ILI[

-7

——

j-C_

—

:—

)

j ‘

__.ôw 46

-g--- ‘

?-leernstede Aer4enho .

3c I r

•j

—

_s -

lET

â&#x20AC;&#x201D;

....*,

4k.

l..r; 48

I -

• — =-

‘

I 49

—. — _,

1?-’-

—

—-

—‘__-_--—-

_—-

—

_—%Y

—-

—

I ‘

—

F—” — ‘

—

‘-I-

_Z_,.

_..__

—

‘

N41nET attuI4

<I4FI *.PE

I-

— rr

e:,

:,.-.‘-: _

.,-...

4j:;J:j:

,‘

.‘ -

‘

— —

_.a.J

-Q(

fd —t-

‘

.4 /

0 0

r_’I

...

C’

—

tL_JL

—

JLLLJ

— I

* __

rr5

—‘a--—-——

..-

EZ*

______

—

.‘

t. ./

: 51

.‘

:. . .

-‘

.c•. .-

.‘

-‘,:

.•‘ .

..-

.—.

“•

.:r. ——

—

Li.C

.-j.....

WiD

— ________ 1J1H* O I*E4W”

Wsty.a.w’nlD.n”

LSICr’t-A Ij4t%b5Ot

iIs

t_at[1

Fragment Fragment gevel oorspronkelijke situatie

—

rr_1hw,. fl7”7’fl

J•.••1]

tTnntPn;’rTt . :1 •ii/ h H iLLi

12 07 03

LfnJ 10

£JLI#iLAaU

BEGANE GROND BEGANE BEGANE GROND hal hal 1.1. centrale centrale 2.2. plaatskaartenkantoor 2. plaatskaartenkantoor 3. berging 3. 4.3. berging kantoor 5.4. kantoor technische ruimte 6.5. in- en uitgangscontrole 5. technische ruimte 7. toilet heren

6. 6. inin- en en uitgangscontrole

7. toilet toilet heren heren 7. 8. kiosk kioskkiosk 8.8. 9.9. damesdames 9. toilet toilettoilet 10. trap richting perron 1 10. 10. trap richting perron 1 perron 1 11. trap richting perron 2 11. trap 2 11. richting perron perron 2 12. urinoir 13. viaduct 12. urinoir 12. 13. 13. viaduct 52 52

‘g11 •<

e’\

111111

?L-t

r’’1 •1

‘\‘‘

— —

__ _ •

U ‘3

•s

•

I I IIIuhin1.ij iWu -_&

53 53

Plattegrond Begane Grond oorspronkelijke situatie Plattegrond Plattegrond begane grond oorspronkelijke situatie

G 03

-. -

G 06

H1 05

VERDIEPING VERDIEPING 1. trappenhuis zijde Aerdenhout Aerdenhout 1. 2. 2. wachtkamer zijde zijde Aerdenhout VERDIEPING 1.3. trappenhuis zijde Aerdenhout 3. perronoverkapping Aerdenhout zijde zijde Aerdenhout 2.4. wachtkamerHeemstede zijde Aerdenhout 4. trappenhuis zijde Heemstede 3. perronoverkapping zijde Aerdenhout 5. wachtkamer zijde zijde Heemstede 4.5. trappenhuis zijde Heemstede 5.6. wachtkamer zijde Heemstede zijde Heemstede 6. trappenhuis 6. trappenhuis zijde Heemstede

.L.

I I

â&#x20AC;&#x201D;-

_________

I I

Plattegrond Plattegrond verdieping Plattegrond verdiepingoorspronkelijke oorspronkelijkesituatie situatie

LLLLLLLLI -.â&#x20AC;&#x201D;

TH llL â&#x20AC;&#x201D;-

EFEE

Plattegrond Plattegrond en gevel verdieping oorspronkelijke situatie

i ii 1.11 1..L I IlL •ULCflMSVIN 1W1LTPITL cIffLKYLIILfl

S____._JaU_J I

—-

11111 HI LfllflT[II{1I..TflTWILUJJUUIUJJDIIII II

:iz•

—

•

iöri lib

——

IIQOHZIIL1[ IIaTCt.LZOUW.

—---I

-‘fl-

.tt,-r*nr-

]T1IiTii AArZl([T \LTJL,

-e Ce

— —

.-__

—

—-.---.- — -

II I

L I

II1i!AHlIIIIN

N.Y FLDERLCSCR

OOYWEN

YAMWIWNflD !.PYflCT,Jti?

I’

Gevels oorspronkelijke situatie

lSL

1, ..a4 14 4.1

LI,

tick

gers

III

routing arriverende reizigers

• • tick et

f1jjI

routing vertrekkende reizigers ingangscontrole uitgangscontrole ticketverkoop 60

ﬁ

voetgan

.7:’

autoverk

ng Heem CD CD

•

tt-E’

[

• .

.•

‘.

t-I.•

1••

0 Dl,

.— -

gers

ﬁetsers

voort

voetgan

0CD

•

t / Zand

stede

ﬁetsers

•

I.:

enhou ng Aerd

eer richti

CD CD

iLp_

eer richti

autoverk

‘ t

____

:I;:

%\.\,

‘I’ll’

zif,

61 61

‘liffuhIIiIILIEIIj,

Routing stationsgebouw oorspronkelijke situatie

II!

HlL

..a4

tick

14 4.1

tick e

gers

1 tm[

1J1L1’•

routing reizigers tick et

1LLLiu1J1:i4i

kaartautomaat

62 62

ﬁ

voetgan

—

‘ill .7:’

•.)0itIL.i: ::; I\.\,

____

iLp_

tt-E’ -

•

I• .•

1•

—

voetgan

I),

gers

voort

ﬁetsers

•

0 Dl,

ﬁetsers

stede

t / Zand

ng Heem

enhou ng Aerd

eer richti

autoverk

zif,

‘i

63 63

‘%lffhjlIIIdIEiiJI

Routing stationsgebouw huidige situatie

Architectuur in een in Station Heemstede-Aerdenhout is gebouwd in een modernistische stijl stiji die in zwang was tijdens de naoorlogse wederopbouwperiode. Deze modernistische modernistische wederopbouwperiode. Deze in het Interbellum in Nederland architectuur begon Interbellum in Nederland door te breken. breken. De architecten begon in van het modernisme streefden streefden er naar om de architectuur los te maken maken van de historische bouwstijlen van de twintigste eeuw nog van van grote bouwstijlen die aan het begin begin van invloed invloed waren op de vormgeving van van gebouwen. modernisten vonden vonden dat er gebouwen. De modernisten een in het moderne een breuk met het verleden verleden nodig was. was. Ze waren waren van van mening dat in Griekse, Romeinse of gotische stijlelementen machinetijdperk Griekse, stijielementen betekenisloos waren geworden, de nieuwe tijd had een moderne architectuur nodig. Deze radicale tijd had nodig. Deze verleden, alles vernieuwingsdrang ging gepaard met een radicale breuk breuk met het verleden, nieuw, anders en vooruitstrevend worden. zou zou nieuw, worden. Bij Bij deze nieuwe architectuur moest de functionaliteit van het gebouw leidend leidend zijn waarbij zoveel zoveel mogelijk gebruik gemaakt zou worden worden van van moderne technieken en en materialen materialen zoals staal- en en betonbouw. Daarnaast speelde eerlijkheid een belangrijke rol. Modernistische betonbouw. rol. eerlijkheid een architecten architecten vonden dat de decoratieve spiegelpaleizen van van de belle ĂŠpoque waren, zij onoprecht waren, van mening dat zo de rauwe rauwe werkelijkheid zij waren van werkelijkheid van de moderniteit modern iteit achter een faĂ§ade van ornamentiek aan aan het zicht onttrokken werd. werd. De ware moderne architectuur zou zou daarentegen transparant, en abstract transparant, eigentijds en in elegante doelmatigheid en zijn, en zijn, de architectuur zou haar schoonheid vinden in En ondanks de verschrikkingen van rationaliteit. rationaliteit. En van de Eerste Wereldoorlog, Wereldoorlog, die de keerzijde had had laten laten zien van van recente technologische ontwikkelingen, ontwikkelingen, bleef er bij bij de progressieve elite een een rotsvaste overtuiging bestaan bestaan dat moderne technologie toch vooral emancipatoir zou werken. werken. Stationsarchitect H.G.J. H.G.J. Schelling introduceerde de modernistische vormgeving bij bij de Nederlandse Spoorwegen. Spoorwegen. Dat is vooral te zien bij bij de stations die hij hij ontwierp aan aan het eind van van de jaren dertig voor Amsterdam Amsterdam Amstel en en Amsterdam Muiderpoort. trend consequent Muiderpoort. Na de Tweede Wereldoorlog wordt deze trend 24 voortgezet. voortgezet.24 Qok Van Ook in deze Van der Gaasts ontwerp voor station station Heemstede-Aerdenhout past in traditie. traditie. Bij en functionaliteit een een Bij de vormgeving van het gebouw speelt routing en 64 dan misschien een een paar decoratieve uitschieters van van S. S. van Ravesteyn zoa!s station Vlissingen 24) Uitgezonderd Uitgezonderd dan Ravesteyn zoals V!issingen (1950) en (1954). en station Nijmegen Nijmegen (1954).

rol, daarnaast ontbreekt het hier aan doorslaggevende aan overdadige ornamenten ornamenten doorsiaggevende rol, of historische referenties. referenties. Het vooruitgangsdenken, dat zo kenmerkend kenmerkend was voor in de jaren vijftig goed het modernistische modernistische ontwerpdiscours, ontwerpdiscours, sloot in goed aan bij bij het burgerlijke zelfbeeld tijdens de naoorlogse wederopbouwperiode. wederopbouwperiode. Station Station Heemstede-Aerdenhout heeft zoals vele kleine stations een een eenvoudige conceptuele opzet. Een verschil verschil is wel dat het viaduct een een prominentere opzet. Een prominentere plaats in het totaalontwerp. inneemt in boven het viaduct bevinden bevinden zich zich de totaalontwerp. Gedeeltelijk boven perrons. De wachtkamers en perrontrappen zijn ondergebracht in de doosvormige in perrons. De perrontrappen zijn in het talud zijn volumes die aan weerszijden van van het spoor in zijn gebouwd. Onder deze Heemstede, ofwel boxen boxen betreedt de treinreiziger ofwel ofwel vanaf de zijde Heemstede, ofwel vanaf de zijde Aerdenhout, de centrale hal hal van het station. station.

Voorgevel Voorgevel Meest in in het oog springend springend van station Heemstede-Aerdenhout zijn zijn de vrijwel identieke dozen aan aan weerszijde van de spoordijk. spoordijk. Ondanks de prominente aanwezigheid huisvesten ze zoals gezegd aanwezigheid huisvesten gezegd slechts de trappen naar de perrons en de wachtkamers. wachtkamers. De doosvormige volumes hebben hebben een grotere maat gekregen dan gekregen dan louter noodzakelijk zou zijn. Van der Gaast heeft hier waarschijnlijk voor gekozen zou zijn. om de signaalfunctie van het gebouw te vergroten. vergroten. in De voorgevel van het station is gevat in voorgevel van een betonnen betonnen kader dat na het storten storten is witgeverfd. aan witgeverfd. Het gesloten gevelvlak aan de voorzijde is bekleed met donkerbruine bekleed steenstrips steenstri ps en patrijspoortachtige elementen elementen die in in een een rasterpatroon hierin zijn geplaatst. rasterpatroon hierin geplaatst. Voor deze ronde ‘ramen’ ramen’ gebruikte Van Van der Gaast een bouwmateriaal bouwmateriaal dat tot op heden heden veel wordt toegepast voor riolering: de riolering: gresbuis. Deze gresbuizen zijn een keramisch keramisch gresbuis. Deze zijn een product en en hebben hebben meestal meestal een donkerbruine breder, kleur. kleur. Eén Eén uiteinde van van de buis is iets breder, mof, waardoor er een de mof, een aansluiting op een een raam in in de de gevel. Gresbuis als raam gevel. volgend buisstuk kan worden gemaakt. Van kan gemaakt. der Gaast gebruikte deze rioleringsbuizen rioleringsbuizen om een decoratief patroon patroon mee te maken in de blinde gevels van maken in van zijn station. We kijken zijn station. kijken dus eigenlijk naar de wit geglazuurde moffen moffen van gresbuizen een stukje rond rond glas is geplaatst. Een gresbuizen waarin een geplaatst. Een

dergelijke toepassing van van gresbuizen had had Van Van der Gaast al al een aantal aantal jaar eerder gehanteerd gehanteerd bij bij zijn ontwerp voor station Eindhoven. Eindhoven. Op Op de gevels is verder een stationsklok bevestigd. bevestigd. in glas Aan één kant is de gevel in uitgevoerd, uitgevoerd achter deze glasstrook bevindt zich de trap naar de perrons. perrons. De kozijnen waren oorspronkelijk kozijnen Station Eindhoven, 1956 Station Eindhoven, 1956 donkerbruin, of donker gelakt. donkerbruin, gelakt. Daarmee had had de invulling van het kleur, die daarmee sterk afstak tegen het witte kader een overwegend overwegend donkere kleur, kader. kader. De De kozijnen van deze glasstrook zijn momenteel momenteel roomwit waardoor van van kozijnen van contrastwerking niet langer meer sprake is. is. Plattegrond Plattegrond van de begane grond en routing In deze paragraaf bespreken In bespreken we de opzet van de plattegrond plattegrond van de begane grond in de oorspronkelijke situatie en de veranderingen in de loop in veranderingen die in loop der jaren zijn doorgevoerd. doorgevoerd. Station Heemstede-Aerdenhout kan kan aan beide zijden van van de spoordijk betreden betreden worden. In de oorspronkelijke opzet kon worden. In kon de reiziger bij bij het plaatskaartenkantoor beyond zich op de plek van (ticketverkoop) van (ticketverkoop) terecht voor een kaartje, kaartje, deze functie bevond in de huidige kiosk. De huidige kiosk komt echter veel verder de centrale hal in dan kiosk. veel hal de oorspronkelijke loketten loketten waardoor de ruimtelijke kwaliteit van van de hal hal beduidend beduidend minder is geworden. betreden van van het station eerst geworden. Zo komt de reiziger bij bij het betreden langs een rommelig hoekje waar een kaartautomaat is neergezet. neergezet. Daarnaast is de hal hal veel minder ruim ruim dan dan oorspronkelijk het geval was. geval was. Nadat de reiziger een een kaartje had had gekocht moest dit bij worden bij de controlepost worden getoond betreden mocht worden. worden. Deze controleposten getoond voordat het perron perron betreden controleposten zijn zijn halverwege de jaren zestig geleidelijk opgeheven. Om de trein te nemen nemen richting opgeheven. Om (Haarlem – Amsterdam) moet de reiziger de linker trap nemen, nemen, gaat het noorden noorden (Haarlem (Leiden – Rotterdam) Rotterdam) dan neemt men de reis naar het zuiden zuiden (Leiden men de rechter trap. trap. in de centrale hal De vloertegels in zijn nog origineel. Van der Gaast paste dit hal origineel. paste in zijn in station Venlo. patroon Venlo. Bij patroon vaker toe in zijn stationsontwerpen, stationsontwerpen, bijvoorbeeld bijvoorbeeld in Bij veel verdwenen, gelukkig is hier de stationsgebouwen stationsgebouwen zijn zijn de oorspronkelijk vloertegels verdwenen, vloer als één van van de weinige oorspronkelijke afwerkingen nog bewaard bewaard gebleven. gebleven. —

—

V •

____

In- en uitgangscontrole. Inuitgangscontrole. (datering foto kort na oplevering)

Aan weerszijden station bevinden bevinden zich zich kleine kleine zijvleugels die iets onder weerszijden van het station het doosvormige volume uitsteken. uitsteken. Aan de zijde Aerdenhout is hier een een bloemenwinkel bloemenwinkel ondergebracht, Heemstede is er de broodjeszaak ondergebracht, aan de zijde Heemstede broodjeszaak 1998 en 1999 1999 gerealiseerd. ‘teestie’ teestie’ gevestigd. tussen 1998 gevestigd. Deze toevoegingen zijn zijn tussen gerealiseerd. In de oorspronkelijke situatie zagen ook de vleugels er heel In heel anders uit. uit. Ze waren waren veel kleiner en lagen lagen terug ten opzichte van het bovenliggende doosvormige volume, nu volume, nu steken steken ze er voorbij. hadden ze een totaal andere voorbij. Daarnaast hadden materialisering; wanden waren volledig gesloten bekleed met stukken stukken materialisering; de wanden gesloten en bekleed In kwartsiet (flagstone). In deze vleugels waren toiletten ondergebracht, toiletten ondergebracht, heren heren aan aan (flagstone). Heemstede, dames aan de zijde Heemstede, aan de zijde Aerdenhout. Aan de zijde Aerdenhout beyond zich vinden, deze bevond in die tijd ook een kleine kiosk te vinden, was in zich ter plaatse van de huidige ingang van de bloemenwinkel. bloemenwinkel.

Deze uitbreidingen doen helaas afbreuk aan de architectonische kwaliteit van uitbreidingen doen het oorspronkelijke ontwerp uit de jaren vijftig. vijftig. Op foto’s van het oorspronkelijke ontwerp lijken zweven. Deze Deze lijken de bovenliggende bovenliggende doosvormige volumes haast te zweven. ‘lichtheid’ lichtheid’ van van het gebouw is door de uitbreidingen uitbreidingen op de begane begane grond grond teniet gedaan; nu lijkt het alsof de boxen boxen constructief rusten rusten op de uitbreidingen. gedaan; nu uitbreidingen. Helaas laat ook de detaillering van deze uitbreidingen wensen uitbreidingen nogal nogal wat te wensen over. over. Er is gebruik gemaakt van materialen materialen die niet overeenkomen overeenkomen met de oorspronkelijke vormgeving zoals de zware kunststof kozijnen kozijnen die vervolgens met allerlei allerlei folies zijn zijn dichtplakt. dichtplakt.

begane grond 1958

en uitbouwen uitbouwen station station Heemstede-Aerdenhout Diagram Diagram aan- en

Diagram aan- en uitbouwen station Heemstede-Aerdenhout

begane grond grond huidige situatie

begane grond huidige situatie

Diagram aan- en uitbouwen station Heemstede-Aerdenhou

begane gr begane grond 1958 1958 begane grond grond 1958

in het oog springend Een Een in betonkolom voor springend element is de taps toelopende betonkolom de entree. entree. De kolom kolom heeft een zware zwarte kolomvoet met blauw-witte anders, de blauwe cannelures. cannelures. Oorspronkelijk was de kleurstelling anders, blauwe stroken stroken waren oorspronkelijk zwart of grijs. grijs. In de centrale hal in de loop In jaren hal zijn zijn de meeste originele afwerkingen afwerkingen in loop der derjaren vervangen. vervangen. De grijze wandtegels met het blauwe lint zijn zijn bij bij een recente verbouwing aangebracht, wanden zaten oorspronkelijk crème-witte aangebracht, tegen tegen de wanden rechthoekige Ook het huidige plafond metalen geperforeerde golfplaten rechthoekige tegels. tegels. Ook plafond – metalen golfplaten —

II 69 Betonkolom voor de de entree Betonkolom

70 Trappenhuis naar perron

hal Centrale hal

â&#x20AC;&#x201C; vormt een schril schril contrast met het originele plafond. waren akoestische plafond. Hier waren vezelplaten een groot aantal aantal korte TL-buizen waren waren bevestigd. vezelpiaten gebruikt waarop een bevestigd. Deze verlichting leek enigszins op de huidige TL-verlichting onder de luifels. luifels. De vloerafwerking op de begane grond is nog wel wel volledig origineel. origineel. loketten) zijn niet voor het De twee ruimten ruimten naast de huidige kiosk (vroegere loketten) in het oorspronkelijke ontwerp ook nooit de publiek toegankelijk. toegankelijk. Dat was in bedoeling. Aan de zijde van van Aerdenhout bood bood het vertrek op de hoek van van het bedoeling. Aan lokettisten, de ruimte gebouw plaats aan een een kleine kantine kantine voor de lokettisten, ruimte daarvoor is net als vroeger de opstelplaats voor de centrale verwarming. verwarming. Op de andere hoek beyond van van het gebouw bevond zich een een berging voor het plaatskaartenkantoor. plaatskaartenkantoor.

â&#x20AC;&#x201D;

71 71

Perrontrappen Perrontrappen en wachtkamers De tegenover elkaar liggende trappenhuizen naar de perrons hebben hebben een royale (stalen kozijnen) hoogte. Op de bordessen wordt eerst door de hoge gevelpuien bordessen hoogte. gevelpuien (stalen kozijnen) een fraai fraai uitzicht geboden kan men men op de perrons geboden op de omgeving, omgeving, vervolgens kan staat, met uitzondering in oorspronkelijke staat, kijken. De trappen kijken. De trappen zijn zijn vrijwel volledig in van van de grijze wandtegels en en de vuurrode trapleuningen. trapleuningen.

I If II II II

Wachtkamer huidige situatie

De reiziger kan in de wachtkamer plaats kan bij eventueel in bij aankomst op het perron perron eventueel (de nemen twee perrons hebben nemen hebben identieke gespiegelde wachtkamers). De wachtkamers hebben hebben net als het dubbele trappenhuis een royale hoogte. hoogte. in De afwerking en de meubilering van de wachtkamers is in de loop en van loop der jaren Qok hier zien we dezelfde grijze wandtegels, aangepast. en ook de vloertegels aangepast. Ook wandtegels, en in oorspronkelijke zijn De houten houten schrotenplafonds zijn nog wel wel in zijn vervangen. vervangen. De staat, de witte verwarmingselementen staat, een latere latere toevoeging. verwarmingselementen zijn zijn daarentegen een toevoeging. kokers, zijn De blauwe blauwe kuipstoeltjes, uiteraard ook kuipstoeltjes, gemonteerd op vuurrode kokers, zijn uiteraard van een latere datum. datum. Dat de wachtkamers vandaag de dag veel veel weg hebben hebben in van een leeggelopen aan de veranderingen die in leeggelopen aquarium is vooral te wijten aan in de oorspronkelijke situatie de de loop der jaren zijn waren in derjaren zijn doorgevoerd. doorgevoerd. Zo waren zichtbaar, patrijspoortachtige gevelopeningen in de gevelwand van van de wachtkamer zichtbaar, gevelopeningen in deze zijn nu nu achter de wandtegels verdwenen. verdwenen. in de zijwanden Naast deze kleine ronde gevelopeningen vinden vinden we in zijwanden van volume, grenzend het doosvormige volume, veel grotere ronde grenzend aan de perrons, perrons, veel gevelopeningen. gevelopeningen.

72 72

staat, 1958 in oorspronkelijke staat, 1958 Wachtkamer in

banen, waren in zwart-witte banen, Verder waren waren de vloertegels uitgevoerd waren er houten houten uitgevoerd in banken banken en hingen Iichtarmaturen waarin waarin TL-buizen TL-buizen waren gevat. Een hingen er koperen koperen lichtarmaturen gevat. Een ontwerper als Van der Gaast wist met deze minimale middelen middelen architectonische kwaliteit te geven aan aan het stationsgebouw. stationsgebouw. Het verdwijnen verdwijnen van dit subtiele materiaalgebruik heeft dan dan ook een een negatief effect op de reizigersbeleving. reizigersbeleving.

73 73

Perronoverkappingen Perronoverkappingen in De perrons met overkappingen overkappingen en de wachtkamers zijn zijn nog grotendeels in oorspronkelijke staat. staat. Vanaf de perrons heeft de wachtende reiziger een fraai fraai

I t

t F

I S

4 ji.

___

rHj* tLkEEEEZZ

M”PM

-fl

I_Lii?} J

S.—

sn EaLL r

LLt

L c 76

Doorsneden Doorsnede n

-r

consoles. Perronoverkapping op consoles.

Overkapping

uitzicht op de omliggende omgeving. omgeving. Bij van de perronoverkapping Bij Heemstede-Aerdenhout is de constructie van in staal uitgevoerd staal met een flauw aflopend lessenaarsdak. Iessenaarsdak. Behalve de uitgevoerd in in oorspronkelijke staat. kleurstelling is de overkapping nog vrijwel staat. Het vrijwel volledig in delen, het dakbeschot van de overkapping is gedeeltelijk uitgevoerd in houten houten delen, uitgevoerd in uiteinde van de overkapping is bekleed bekleed met licht Iicht plaatmateriaal. Daartussen plaatmateriaal. Daartussen in de lengterichting loopt in een doorgaande strook waarin de verlichting is Iengterichting een 25 geplaatst. geplaatst.25 De perronoverkapping steekt een een tweetal tweetal meters voorbij het spoorviaduct in het dijktalud en en de keerwand keerwand in betonconsoles. Zo is er dijktalud en is opgelegd opgelegd op betonconsoles. meer ruimte ruimte ontstaan op de perrons. perrons. Daarnaast blijven blijven op die manier het viaduct en de perronoverkapping in in compositie twee afzonderlijke onderdelen. onderdelen. Dit werd werd nog versterkt doordat doo rdat de in een kozijnen een donkere kozijnen oorspronkelijk in kleur waren geverfd. Daardoor kleurwaren contrasteerden contrasteerden de donkere kozijnen kozijnen met witte, het witte, doosvormige volume. volume. Die contrastwerking is nu nu verdwenen. verdwenen. Conceptueel hebben deze perrons wel Conceptueel hebben iets weg van Van der Gaasts ontwerp voor de uitbreiding aan aan de noordzijde van van station station Haarlem Haarlem Centraal Centraal waar Haarlem, uitbreiding uit 1952 Station Haarlem, 1952 van Koen van van Station van Koen der Gaast in beton hij beton hij de perronoverkapping in uitvoerde. uitvoerde. Bij Bij dit ontwerp, dat een paar kwam, bood bood het noordelijke fraai panoramisch jaar eerder tot stand kwam, noordelijke perron perron een fraai panoramisch zicht op de omgeving. In Haarlem Haarlem is de perronoverkapping op vergelijkbare omgeving. In in het dijktalud; manier losgemaakt van de onderliggende keermuur in dijktalud; die verzelfstandiging wordt bewerkstelligd bewerkstelligd door de keermuur wat terug te plaatsen plaatsen ten opzichte van de perronoverkapping. ten perronoverkapping. Constructief principe De draagconstructie van station Heemstede-Aerdenhout werd volledig in in gewapend beton uitgevoerd, balken gewapend beton uitgevoerd, uitgezonderd uitgezonderd de perronoverkappingen, perronoverkappingen, de balken in en kolommen zijn daar in staal uitgevoerd. en kolommen staal uitgevoerd. 79 79

we! op dat dit plaatmateriaal een keer is vervangen, overeen met de 25) Het lijkt ijkt er wel p!aatmateriaa! een vervangen, het komt echter redelijk rede!ijk overeen de!en hadden hadden net als a!s de kozijn een donkere kleur. k!eur. oorspronkelijke oorspronke!ijke detaillering. detai!!ering. De houten delen kozijn een

doosconstructie in beton

van viaductconviaductconstructie verbreding van structie ter plaatsen van van doosvorminge volumes

betonnen viaductconstructie viaductconstructie die als grote, doorgaande ligger fungeert fungeert perronoverkapping in staal staal in

keerwand dijklichaam betonkolom, draagt bovenliggend doosvormig volume

keerwand dijklichaam

betonnen schijven die bovenliggende constuctie dragen betonconsoles, bevestigd tegen de viaductconstructie.

spoordijk

80 3D tekening van bet constructief principe 3D van het

Trapeziumvormige betonschijven van het viaduct. Linksboven is de constructie ter voorkoming van lekkage zichtbaar

81 81

Viaduct Een Een belangrijke kwaliteit van station station Heemstede-Aerdenhout is de samenvoeging van van de stationsontworpen object. stations- en de viaductfunctie tot ĂŠĂŠn integraal integraal object. Het viaduct rust op drie zware betonschijven betonschijven waardoor vier gescheiden onderdoorgangen zijn ontstaan. ontstaan. De buitenste twee doorgangen zijn bestemd voor zijn bestemd fietsers en voetgangers, middeiste twee voor het autoverkeer. autoverkeer. De betonschijven voetgangers, de middelste betonschijven hebben hebben een een trapeziumvorm met elk drie sparingen die ook trapeziumvormig zijn. zijn. Verder zijn de hoeken van de betonschijven afgerond wat de massiviteit van deze schijven hoeken van betonschijven schijven nog meer versterkt. wil zeggen versterkt. Het beton beton is na het ontkisten ontkisten gebouchardeerd, gebouchardeerd, dat wil zeggen dat het in dit geval het materiaal materiaal een een bewerking heeft gekregen gekregen waardoor het toeslagmateriaal, toeslagmateriaal, in grind, naar de oppervlakte is gekomen. van het beton beton ruwer gekomen. Hierdoor is het oppervlak van geworden wat als nadeel nadeel heeft dat het nog gevoeliger is voor vuilaanhechting. vuilaanhechting. Op talud zijn keerwanden gemaakt die Op de plaats waar het viaduct grenst aan het talud zijn keerwanden in geel zijn uitgevoerd metselwerk. Ook hier zijn de hoeken hoeken afgerond. uitgevoerd in geel metselwerk. afgerond. Net als de betonconstructie is dit metselwerk onder het viaduct sterk vervuild. vervuild. De bovenliggende spoorbak kampt al al jaren met lekkage. lekkage. Dat zorgt allereerst voor vervuiling van van de betonconstructie. betonconstructie. Verder kwam kwam het voor dat de inhoud inhoud van het treintoilet op het trottoir of het fietspad terecht kwam. Om voorbijgangers hiertegen kwam. Om hiertegen te beschermen in januari 2013 2013 een metalen beschermen is in metalen constructie gemaakt die deze lekkage 26 opvangt. opvangt.26 Zuid, 10-01-2013. 26) Het Weekblad Kennemerland HetWeekb!ad Kennemer!and Zuid, 10-01 -2013.

Liften voorzien, zo Bij veel oudere stationsgebouwen liften voorzien, Bij veel stationsgebouwen waren aanvankelijk geen geen liften in 1999 toegevoegd ook bij Heemstede-Aerdenhout. De liften liften zijn bij Heemstede-Aerdenhout. zijn in toegevoegd ter verbetering 27 De liften zijn geplaatst naast de van de toegankelijkheid voor mindervaliden. mindervaliden.27 De liften toegankelijkheid entree, naast het doosvormige volume. entree, in staal volume. De draagconstructie van van de lift is in uitgevoerd blauwe transparante glasplaten zijn gemonteerd. uitgevoerd waarop blauwe gemonteerd. Kleuren Kleuren en materialen materialen Een terugkerend thema bij Een Van der Gaast is het spel van verticale en en horizontale bij Van spel van in de lijnen. zien we dat bijvoorbeeld lijnen. Bij Bij Heemstede-Aerdenhout zien bijvoorbeeld terug in verticaliteit van de raamkozijnen van de horizontale geleding van het raamkozijnen ten opzichte van gebouwvolume. in de vloertegels in in de wachtkamers – nu De zwart-witte stroken stroken in nu gebouwvolume. De helaas verdwenen – zijn daar ook een een goed voorbeeld van. van. Bij eind jaren zeventig een een Bij het ontwerpen ontwerpen van stationsgebouwen werd tot eind ingetogen kleuren zouden de helderheid helderheid van van de ingetogen kleurenpalet gehandhaafd. gehandhaafd. Felle kleuren beInvloeden, daarnaast meende men architectuur negatief beïnvloeden, men dat oppervlakken oppervlakken met felle kleuren kleuren vaker schoongemaakt moesten moesten worden. worden. Hoewel Hoewel het gebruik van van felle kleuren kleuren vaak werd werd vermeden maakte Van Van contrasten, zoals de donkere horizontale der Gaast wel gebruik van sterke contrasten, perronoverkapping tegenover de witte dozen dozen van de entreegebouwen, hun entreegebouwen, die op hun beurt weer een een donkere invulling van van de voorgevel hadden hadden met de witte accenten betonconsoles, die de uitkragende perronoverkapping van de gresbuizen. gresbuizen. De betonconsoles, dragen, waren weer wit geverfd. en donker maakte Van der dragen, waren geverfd. Met dit spel spel van licht en los, Gaast de verschillende vlakken en volumes van elkaar los, waardoor de compositie vlakken verlevendigd werd. verlevendigd werd. Dit genuanceerde kleurenpalet werd werd sinds de jaren tachtig steeds minder gerespecteerd. werden pogingen ondernomen de sobere gerespecteerd. Bij Bij renovaties werden pogingen ondernomen accentkleuren, in in het geval wederopbouwstations op te fleuren fleuren met accentkleuren, geval van station Heemstede-Aerdenhout een felblauwe kleur. Een dergelijk kleurgebruik doet kleur. Een bijna nooit recht aan aan de kwaliteiten kwaliteiten van het oorspronkelijk ontwerp. ontwerp. De donkere contrasten, zoals in in de kozijnen contrasten, kozijnen van de voorgevel voorgevel en de perronoverkapping zijn zijn in een lichte kleur overgeschilderd. allemaal allemaal in overgeschilderd. —

—

27) Wij hebben hebben niet kunnen achterhalen achterha!en wie deze liften iften heeft ontworpen. 27) Rob Steenhuis, voormalig ontworpen. Rob voorma!ig k!ussen uitvoerde. uitvoerde. Wij konden dit spoorbouwmeester, Movares vaak dit soort klussen Wij konden spoorbouwmeester, suggereerde dat ingenieursbureau ingenieursbureau Movares van Movares. echter niet bevestigd Movares. bevestigd krijgen krijgen van

82 82

83 aan Aerdenhout-zijde Lift aan

•1

‘a

4 —

Waarderi Waardering ng •• •• ••

Een Een hoge monumentwaarde (blauw) betekent dat behoud behoud van van deze onderdelen onderdelen van van cruciaal cruciaal belang voor de structuur en/of de betekenis van van het bet object of gebied zijn en dat behoud behoud noodzakelijk is. is. Een Een positieve monumentwaarde (groen) betekent dat deze onderdelen onderdelen de monumentwaarde versterken en behoud behoud wenselijk is. is. Een Een indifferente monumentwaarde (geel) betekent dat deze onderdelen onderdelen van relatief weinig belang zijn voor de structuur en/of de betekenis van van het bet object of gebied. Er wordt aan aan deze onderdelen onderdelen geen geen monumentale In sommige gevallen doen deze onderdelen waarde gehecht. In onderdelen zelfs afbreuk aan de monumentwaarde van van het bet object of gebied.

Hoge monumentwaarde: ••

••

Binnen Binnen de gemeenten allerlei tijdperken gemeenten Heemstede en Aerdenhout zijn zijn uit allerlei interessante monumenten monumenten terug te vinden. vinden. Het station station dat onderwerp is van van deze analyse is een een typische representant van van de architectuur arch itectuur van van de jaren vijftig, een tijdperk dat enerzijds gekenmerkt wordt door vijftig, een modernisering en vooruitgang, en anderzijds bekend bekend staat om een een vooruitgang, en beschaafde soberheid en In Van en burgerlijkheid. Van der Gaasts ontwerpen burgerlijkheid. In uit deze periode lijken kenmerken en waarden waarden van van dit tijdperk met lijken de kenmerken architectonische middelen middelen te worden uitgedrukt. HeemstedeAerdenhout uitgedrukt. Station HeemstedeAerdenhout is daarmee een interessant artefact uit een een belangrijke belangrijke overgangsperiode in in de recente Nederlandse geschiedenis. geschiedenis. Het gebouw heeft daardoor een een hoge cultuurhistorische waarde. Station Heemstede-Aerdenhout heeft een een hoge cultuurhistorische waarde binnen binnen de collectie naoorlogse stationsgebouwen als vernieuwende viaduct, sporen typologie: viaductstation. Stationsgebouw, typologie: het viaductstation. Stationsgebouw, perrons, perrons, viaduct, sporen en wegen zijn ontworpen als één integraal object. Stationsarchitectuur en wegen zijn ontworpen één integraal object. gaat hier veel veel verder dan het ontwerpen van van een een fraai fraai gebouw of een een fraaie overkapping. van overkapping. Bij Bij Heemstede-Aerdenhout is elk aspect van (infrastructuur, constructie, constructie, verkeer, verkeer, gebouwen, het project (infrastructuur, gebouwen, perrons) perrons)

•• ••

••

onderdeel onderdeel van de architectonische opgave. opgave. Daarbij Daarbij is de functionele opgave steeds leidend leidend geweest. doel van het station station geweest. Naast de reizigersfunctie reizigersfunctie is het doel het zo efficiënt efficient mogelijk kruisen kruisen van het trein- en en autoverkeer. autoverkeer. Dit wordt niet alleen vanuit een een civieltechnisch civieltechnisch oogpunt bevredigend bevredigend opgelost, opgelost, ook het esthetische resultaat van van het ontwerp is zeer geslaagd. geslaagd. station, de perrons met overkappingen en Aangezien het station, en het viaduct als één integraal moeten worden worden beschouwd beschouwd krijgen integraal object moeten krijgen deze drie nauw samenhangende onderdelen een een hoge monumentwaarde. monumentwaarde. Station Station Heemstede-Aerdenhout heeft een hoge hoge cultuurhistorische waarde als belangrijk object binnen binnen het oeuvre van van stationsarchitect Koen Koen van van der Gaast. Gaast. Na WOII WOIl leverde leverde hij een belangrijke bijdrage aan aan de modernisering hij een van van het Nederlandse stationsgebouw. Een aanzienlijk aantal van van zijn stationsgebouw. Een zijn vroege werken uit de jaren vijftig zijn inmiddels gesloopt. Reden te meer om nog gesloopt. Reden bestaande stations zoals Heemstede-Aerdenhout te koesteren. koesteren. onderdelen, ook die niet specifiek hier worden Alle oorspronkelijke onderdelen, worden genoemd, essentieel voor de beleefbaarheid beleefbaarheid van het genoemd, zijn zijn zeer essentieel oorspronkelijke ontwerp. alleen voor de gevels van van het ontwerp. Dat geldt niet alleen gebouw, maar ook voor de perronoverkappingen, in perronoverkappingen, alle authentieke details in interieur, en het interieur, het viaduct. en viaduct. Zonder een overdaad overdaad aan felle kleuren kleuren of decoratie wist Van der Gaast in dit subtiele handschrift aansprekende gebouwen neer te zetten. zetten. Juist in wordt zijn kunde als ontwerper getoond. Daarom is de oorspronkelijke getoond. Daarom is, materialisering, materialisering, afwerking en detaillering, detaillering, voor zover deze nog aanwezig is, van hoge architectonische waarde. van waarde.

Positieve monumentwaarde: monumentwaarde: ••

Op de waarderingstekening van de begane grond zijn een Op een aantal aantal binnenwanden binnenwanden en en kozijnen en dus geclassificeerd kozijnen groen groen gekleurd gekleurd en geclassificeerd als ‘positieve monumentwaarde’. Bij onderdelen gaat het niet zozeer positieve monumentwaarde’. Bij deze onderdelen om de architectonische kwaliteit van van de objecten zelf, maar eerder om om de ruimte die zij afbakenen. Deze volgt namelijk vrij zij afbakenen. vrij exact de oorspronkelijke indeling van het station. station. Dergelijke contouren contouren zijn niet heilig – er mogen mogen bijvoorbeeld in worden gemaakt – maar in in hoofdlijnen doorbraken in bijvoorbeeld best doorbraken hoofdlijnen moeten moeten deze contouren contouren wel wel zichtbaar blijven. blijven. —

—

Indifferente monumentwaarde: ••

•• •• • •

••

•• ••

De uitbreidingen bloemenwinkel uitbreidingen op de begane grond grond naast beide entrees (waar bloemenwinkel ‘Kirsten’ zijn) classificeren wij als indifferent. Kirsten’ en broodjeszaak ‘Teestie’ Teestie’ gevestigd indifferent. gevestigd Waar in in het oorspronkelijke ontwerp de bovenliggende boxen boxen naar voren uitkraagden nu zo te zijn rusten op de uitbreidingen uitkraagden lijkt het visueel nu zijn dat ze rusten uitbreidingen uit de jaren negentig. een stuk van van de dynamiek van de oorspronkelijke negentig. Daarmee is een compositie minder geworden. Bovendien is de kwaliteit van de bouwkundige geworden. Bovendien detaillering laag en detoneert deze met de oorspronkelijke architectuur. architectuur. Het is wenselijk dat bij aan het bestaande bij het ontwerp van toevoegingen aan gebouw rekening wordt gehouden van het gehouden met de elementaire architectuurstijl van gebouw. in dat feiblauwe kleur van de later toegevoegde liftkokers doet in gebouw. De felblauwe kader afbreuk aan aan het originele ontwerp. ontwerp. In de centrale hal In hal op de begane grond zijn een groot aantal aantal dingen dingen veranderd. Als plafondplaten metalen geperforeerde golfplaten plafondplaten zijn metalen golfplaten toegepast Deze spartaanse materiaalkeuze doet ernstig afbreuk aan aan de reizigersbeleving. reizigersbeleving. De matgrijze wandtegels – ook niet origineel – maken maken het er niet beter op. op. Verder is de uitbouw van van de kiosk ter plaatse loketten plaatse van de voormalige loketten ruimtelijk een een ongelukkige keuze. keuze. Daarnaast laat de materialisering van van deze pui pui nogal wensen over. nogal te wensen De inrichting van de wachtkamers aan aan de perrons (ook een latere aanpassing) aanpassing) slaat in in alle opzichten mis. Het harde harde blauw en en het felle rood rood vloeken vloeken opzichten de plank plank mis. met het oorspronkelijk subtiele kleurenpallet. De grijze wandwand- en vloertegels kleurenpallet. De kil en in maken maken dat de ruimte kil en hol hol aanvoelt. aanvoelt. Het plafond, wel in plafond, dat hier nog wel is, wordt ontsiert door grote verwarmingselementen. oorspronkelijke staat is, verwarmingselementen. Waardering fietsenstalling: en architectuurhistorische oogpunt is fietsenstalling: Vanuit cultuur- en de fietsenstalling niet van belang. belang. Het gebouw staat stilistisch, chronologisch chronologisch en ruimtelijk volledig los van het stationsgebouw. Het verdwijnen van dit gebouw verdwijnen van leidt niet tot waardevermindering van het eigenlijke stationsgebouw. stationsgebouw. in de De stationspleinen en de openbare ruimte om het station hebben hebben in huidige staat een in de een indifferente indifferente monumentwaarde. monumentwaarde. De pleinen pleinen zijn zijn in loop jaren opnieuw aangelegd. hebben elk een een andere loop der derjaren aangelegd. Beide zijdes hebben materialisering van van bestrating, en vormgeving en en bij bestrating, meubilair en bij beide zijdes is ruimte, in de openbare ruimte, de stationsomgeving rommelig met fietsen verspreid verspreid in containers, reclameborden, reclameborden, etc. De gebogen lijnen containers, in de bestrating aan aan de zijde lijnen in strakke, modernistische architectuur Aerdenhout verhouden verhouden zich slecht tot de strakke, van van het stationsgebouw. stationsgebouw. —

—

Waarderingskaart Waarderi ngskaart

H eemstede-Aerden bout Heemstede-Aerdenhout

Legenda Legenda hoge monumentwaarde hoge monumentwaarde positieve monumentwaarde monumentwaarde positieve

89 doorsnede

indifferente monumentwaarde indifferente monumentwaarde

fond, zo/dering of kapconstructie plafond, zoldering of kapconstructie p/a met hoge monumentwaarde met hoge monumentwaarde interieur met hoge monumentwaarde interieur met hoge monumentwaarde

Waarderingskaart Heemstede-Aerdenhout tIrT

,1 /‘i,,

•- r

90 begane grond

\ -l

lI:ftI

i I

I•

H 141f II

Lb LI

.‘,

a rzz

_ \.

•.

Legenda Legenda hoge monumentwaarde hoge monumentwaarde positieve monumentwaarde monumentwaarde positieve

91 91

indifferente monumentwaarde indifferente monumentwaarde

fond, zo/dering of kapconstructie plafond, zoldering of kapconstructie p/a met hoge monumentwaarde met hoge monumentwaarde interieur met hoge monumentwaarde interieur met hoge monumentwaarde

Waarderingskaart Heemstede-Aerdenhout

JZJ i

:: ::

:: : : : :: : : E : i : : : :: : : : :: ---.

%%%fl4

â&#x20AC;&#x201D;

_____

-I

_______

92 92 verdieping

[

Legenda Legenda hoge monumentwaarde hoge monumentwaarde positieve monumentwaarde monumentwaarde positieve

93 93

indifferente monumentwaarde indifferente monumentwaarde

fond, zo/dering of kapconstructie plafond, zoldering of kapconstructie p/a met hoge monumentwaarde met hoge monumentwaarde interieur met hoge monumentwaarde interieur met hoge monumentwaarde

Aanbevelingen ••

••

•• •• ••

Voor Heemstede-Aerdenhout ontwierp Koen Koen van van der Gaast een gebouw stationsfunctie, waarbij de perrons met overkappingen waarbij de overkappingen en het viaduct in hoge in en hoge mate werden geïntegreerd. geIntegreerd. Bij Bij toekomstige aanpassingen en renovaties dient dit concept telkens leidend te zijn. Elementen die dit leidend zijn. Elementen integraalontwerp verstoren moeten moeten zo spoedig mogelijk vervangen worden. integraalontwerp verstoren vervangen worden. De aandacht zou zou dus niet louter moeten moeten liggen liggen bij bij beide voorgebouwen, voorgebouwen, hoe belangrijk verdeeld te worden worden over alle belangrijk deze ook zijn, zijn, maar dient verdeeld onderdelen onderdelen van het integrale ontwerp. en perron ontwerp. Het viaduct en perron met overkappingen zijn daarin minstens zo belangrijk. daarin overkappingen zijn belangrijk. In In het algemeen van station station algemeen geldt dat alle oorspronkelijke onderdelen van Heemstede-Aerdenhout behouden behouden dienen te blijven blijven en waar nodig te worden worden gerestaureerd. van het gebouw, gerestaureerd. Dat geldt niet alleen voor de gevels van gebouw, maar ook voor de perronoverkappingen, in het perronoverkappingen, alle authentieke details in interieur, en het viaduct. interieur, viaduct. Waar deze verdwenen verdwenen zijn moeten ze zoveel zoveel zijn moeten in oorspronkelijk staat worden teruggebracht. mogelijk in teruggebracht. Inrichting stationsplein en openbare ruimte: ruimte: stationsplein en (Roemer Zijde Aerdenhout (Roemer Visscherplein): Bij Aerdenhout Visscherplein): Bij de meest recente heraanleg Zi/de van de openbare ruimte voor het station is van ruimte station gekozen een meer gekozen voor een organische vormgeving, wil zeggen, en ‘zachte’ zachte’ vormgeving, dat wil zeggen, gebogen gebogen lijnen, lijnen, en materialisering voor de bestrating. bestrating. Bekijken Bekijken we deze ingrepen ingrepen vanuit de vormgeving van van het stationsgebouw dan dan zou zou een meer orthogonale of tenminste geometrische vormtaal vormtaal wenselijk zijn. zij n. Verder zijn de fietsenrekken nu bijna tegen het stationsgebouw geplaatst. fietsenrekken nu zijn tegen geplaatst. Het station station komt beter naar voren voren komen komen wanneer het eerste fietsenrek verdwijnt. verdwijnt. Zijde Heemstede: nu een een opstelruimte voor Zi/de Heemstede: naast de bloemenkiosk is nu afvalcontainers. afvalcontainers. Beter is als deze uit het zicht worden geplaatst. geplaatst. Verder is het entreegebied aan deze zijde nogal rommelig door allerlei los materieel materieel entreegebied nogal van van de bloemenwinkel. bloemenwinkel. Dat zou zou elders moeten moeten worden worden opgeborgen. opgeborgen. Het zou zou net als aan de zijde Aerdenhout wenselijk zijn fietsenrekken zijn om de fietsenrekken iets minder dicht tegen het station station te plaatsen. plaatsen.

•• •• ••

••

Het verdwijnen materialen zoals vloertegels, verdwijnen van de oorspronkelijke materialen wandtegels, en andere afwerkingen aan wandtegels, plafonds en afwerkingen doet ernstig afbreuk aan in de architectonische kwaliteit van het gebouw. Herstel in oorspronkelijke Herstel gebouw. staat is zeer wenselijk. wenselijk. details, zoals de TL-verlichting boven entrees, moeten Oorspronkelijke details, boven de entrees, moeten behouden behouden blijven. blijven. Het kleurgebruik zou in overeenstemming gebracht moeten zou meer in moeten worden met het oorspronkelijk ontwerp. Bij planvorming en onderhoud worden onderhoud ontwerp. Bij in een modernistische stijl rond rond stations die gebouwd men gebouwd zijn zijn in stiji dient men zich zich bewust te zijn kwetsbaarheid van van deze ontwerpen. zijn van de kwetsbaarheid ontwerpen. Kleine wijzigingen in in kleur of materialisering (bijvoorbeeld van (bijvoorbeeld de toepassing van andere soorten kozijnstijlen) kan de balans doen doen omslaan omslaan van verfijnd kozijnstijlen) kan verfijnd modernistisch, naar kil, kil, armoedig en modernistisch, en gedateerd. Om aan aan deze kilheid kilheid en en gedateerd. Om armoede die ontstond in de jaren ontstond als gevolg van van onzorgvuldig beheer in zeventig en en tachtig te ontsnappen is er bij modern istische stations bij veel modernistische in de jaren negentig een poging gedaan de gebouwen in fleuren gebouwen op te fleuren in complementaire accentkleuren. Dit paardenmiddel met objecten in paardenmiddel doet echter geen recht aan aan de kwaliteit van de oorspronkelijke architectuur. architectuur. De kleurstelling en en detaillering van het oorspronkelijk ontwerp moet bij en onderhoudsingrepen bij toekomstige renovaties en onderhoudsingrepen dus telkens het uitgangspunt zijn. tussen lichte en zijn. De oorspronkelijke contrastwerking tussen donkere gebouwonderdelen is daarbij een belangrijk aandachtspunt. daarbij een aandachtspunt. In de wachtkamers is vrijwel In veranderen viel viel en en vrijwel alles veranderd wat er te veranderen nergens kan kan dat als verbetering worden worden beschouwd. beschouwd. Integendeel, Integendeel, het zijn in oorspronkelijke staat zeer onprettige ruimtes om te verblijven verblijven die nodig in dienen dienen te worden teruggebracht. een aantal aantal aanbevelingen (zie teruggebracht. Hieronder een 73): ook de afbeelding op p. p. 73): banen, zoals oorspronkelijk; in zwart-witte banen, - de vloertegels opnieuw in oorspronkelijk; - verwarmingselementen verwarmingselementen niet meer op het plafond plafond bevestigen, bevestigen, er is elders ruimte; genoeg ruimte; - eventueel de oorspronkelijke banken in plaats van banken terugbrengen van de terugbrengen in zitmeubels; detonerende rood-blauwe zitmeubels; - waar mogelijk de wandtegels verwijderen uiteinden van van de verwijderen en de uiteinden maken; gresbuizen gresbuizen weer zichtbaar maken; - beter passende passende verlichting aanbrengen; aanbrengen; in oorspronkelijke staat terugbrengen. - kleurgebruik in terugbrengen. -

‘!

!T/V

de kiosk van de glaswand van

••

loketten) heeft De uitbreiding van de kiosk (ter plaatste plaatste van de vroegere loketten) er voor gezorgd van de centrale hal hal en de gezorgd dat de oorspronkelijke kwaliteit van entree voor een een belangrijk deel verloren zijn gegaan. gegaan. Wanneer de glaswand glaswand – die de scheiding vormt tussen kiosk en de centrale hal – zou worden en hal worden teruggeplaatst op de positie van van de oorspronkelijke loketramen loketramen dan dan krijgt zowel zowel de entree als de centrale hal hal iets van van de oorspronkelijke kwaliteit 68). De nieuwe terug (zie ook het diagram op p. nieuwe glaspui zou dan dan tevens een p. 68). glaspui zou uitstraling moeten moeten krijgen krijgen die meer aansluit bij bij het oorspronkelijke ontwerp. ontwerp. in De metalen passen misschien in een industriële metalen geperforeerde plafondplaten misschien plafondplaten passen setting maar zijn voor een een publiek, publiek, commercieel gebouw totaal ongeschikt. ongeschikt. Een Een plafond van het plafond dat meer correspondeert met de materialisering van originele ontwerp zal de kwaliteit van van het interieur ten goede komen. komen. Qok de sombere grijze wandtegels moeten Ook moeten vervangen worden worden door witte in het oorspronkelijke ontwerp. tegels zoals toegepast in ontwerp. De vloertegels zijn en moeten moeten gehandhaafd worden. worden. zijn origineel origineel en in een ingetogen Het station station is vormgeven vormgeven in ingetogen maar subtiele architectuurstijl. architectuurstijl. Reclameuitingen kunnen heden heden ten dage niet volledig vermeden worden worden Reclameuitingen kunnen

—

•• •• •• ••

—

••

niet ransparante maar terughoudendheid viak wenselijk. terughoudendheid is op dit vlak wenselijk. Het gebruik van nietQok de transparante raamstickers moet zoveel zoveel mogelijk geweerd worden. Ook geweerd worden. plaatsing van losse reclameborden reclameborden moet vermeden vermeden worden. worden. De betonconstructie van van het viaduct ziet er door vervuiling en en lekkages Iekkages smerig uit. uit. Omdat dit viaduct een een belangrijk onderdeel onderdeel is van het totaalconcept is een een fikse schoonmaakbeurt en een een eventuele renovatie renovatie wenselijk. Daarbij beton Daarbij zou het oorspronkelijke gebouchardeerde beton gehandhaafd moeten moeten worden. worden. Boven Boven de fietspaden metalen schermen opgehangen fietspaden van het viaduct zijn metalen opgehangen om te voorkomen voorkomen dat de inhoud inhoud van de treintoilet op de hoofden hoofden van van de fietsers terecht komt. komt. Onze aanbeveling is dat dit probleem probleem bij bij de wortel wortel wordt aangepakt waardoor de schermen schermen kunnen kunnen verdwijnen. verdwijnen. Deze elementen doen afbreuk aan aan het oorspronkelijk ontwerp. ontwerp. De felblauwe feiblauwe liftenkokers detoneren sterk met het oorspronkelijk ontwerp van van Koen Koen van der Gaast. Gaast. De kleur van deze liftkokers Iiftkokers dient zo snel snel mogelijk te worden aangepast. zou veel veel aangepast. Met de toepassing van ongekleurd glas zou gewonnen gewonnen zijn. zijn.

Bibliografie Doom, J.W.G. 2001. Heemsteedse bollenfamilies: In: Heerlijkheden: Doorn, J.W.G. 2001. bollenfamilies: Preijde. Preijde. In: Heerlijkheden: 28:109. p.153Kwartaalblad van van de vereniging Oud Oud Heemstede-Bennebroek. Heemstede-Bennebroek. 28:109. p.153162. 162. Groesbeek, i.W. 1972. Heemstede in in de historie. Groesbeek, J.W. 1972. historie. Amsterdam: Meijer Pers. Meijem Pers. Hurk-van T. 2004. 2004. K. K. van Hurk-van Haagen, van der Gaast (1923-1993): transparantie en en Haagen, T. onverhulde constructies. constructies. BONAS: BONAS: Rotterdam. Rotterdam.

dem, E. Kleij, E. 1992. 1992. Monumenten Monumenten Inventarisatie Project Noord Noord Holland: Holland: Kleij, van der, Heemstede. Heemstede. Haarlem: Haamlem: Provinciaal Pmovinciaal Bestuur Noord-Holland. Noord-Holland. KmoI, H. Krol, H. 2001. 2001. Focus op Heemstede. Heemstede. Zaltbommel: Zaitbommel: Europese bibliotheek. bibliotheek. V. 1998. 1998. Doctoraalscriptie in Lansink, Lansin k, V. Doctomaalscmiptie Kustgeschiedenis. Kustgesch iedenis. Spoorwegstations in in Standaardisatie. Nederland 1955-1980: 1955-1980: Variatie in Standaardisatie. Universiteit Utrecht. Utrecht. Noord-Hollands Archief. Archief. Geschiedenis van van de gemeente Zandvoort. Zandvoort. Website: <http://www.noord-hollandsarchief.nl/geschiedenis/geschiedenisWebsite: <http://www.noomd-hollandsamchief.nI/geschiedenis/geschiedeniszandvoomt/78/365/> zandvoort/78/365/> bezocht: 10-01 -2014. bezocht: 10-01-2014.

Pietemse, A. 2011. Aerdenhout: Geschiedenis, mijn Pieterse, A. 2011. mijn vaders sporen, herinneringen. herinneringen. Helsinki: Helsinki: Yliopistopaino. Yliopistopaino.

GERAADPLEEGDE GERAADPLEEGDE ARCHIEVEN ARCHIEVEN Het Nieuwe Instituut Archief Pro Rail Rail Utrechts Arch Archief ief Noord Noord Hollands Archief

BEE LDVE RANTWOORDING BEELDVERANTWOORDING 62Crimson Crimson Architectural Historians: Historians: omslag, omslag, 2, 2, 8, 8, 28-29, 28-29, 40-41, 40-41, 48-49, 48-49, 60-61, 60-61, 6263, 65, 65, 68, 68, 69, 69, 70, 70, 71, 71, 72, 72, 77, 78b, 78b, 79, 79, 80, 80, 81, 81, 83, 83, 84-85, 89, 89, 90-91, 90-91, 92-93, 92-93, 96 Google Earth: Earth: 4-5, 4-5, 32b Google Maps: Maps: 6-7 Utrechts Archief: 10, 17, 36-37, 38-39, 67 UtrechtsArchief: 10,17,36-37,38-39,67 12_i, 12_3, 12_4, 13, Stationsweb: 12_1, 12_3, 12_4, Stationsweb: 13, 14, 14, 18, 18, 19b, 19b, 66 12_2 Gelders Archief: Archief: 12_2 Noord Archief: 19o, Noord Hollands HollandsArchief: 190, 20, 20, 22, 22, 23, 23, 25, 25, 26, 26, 27, 31, 31, 44-45, 44-45, 46-47, 46-47, 74-75 Pro Pro Rail: Rail: 34-35, 34-35, 50-51, 50-51, 52-53, 52-53, 54-55, 54-55, 56-57, 56-57, 58-59, 58-59, 76 www.stationhad.nl: 73, 780 73, 78o www.woningnet.nl: www.woningnet.nl: 32o

Station Heemstede-Aerdenhout Cultuurhistorisch Cultuurhistorisch onderzoek en waardestelling

In In opdracht van van NS Stations BV

Crimson Crimson Architectural Historians Dorman, Cassandra Wilkins, Wilkins, Jan (Ewout Dorman, Jan van Ballegooijen) Ballegooijen)

Rotterdam, februari Rotterdam, februari 2015

,,â&#x20AC;&#x2DC;- , I Mathenesserlaan 179-181 ivianenesseriaan 3014 HA Rotterdam The Netherlands 3014 HA Rotterdam The Netherlands (31) 10 2827724 / crimson@crimsonweb.org (31) 10 2827724 / crimson@crimsonweb.org www. crimson web. org www.crimsonweb.org

ARCHITECTURAL HISTORIANS

100

101

1JL.

fr-t

â&#x20AC;&#x2DC;1

102

ARCHITECTURAL HISTORIANS

101