Waardestelling station type Beilen stations by Stations

Standaa Station Standaardstations

Na-oorlogs type Beilen

Cultuurhistorische waardestelling

Crimson

Standaa Station Standaardstations

Na-oorlogs type Beilen

Redactie Miguel Loos - Bureau Spoorbouwmeester Noor Scheltema - NS Stations Roderick Jacobs - NS Stations

Cultuurhistorische waardestelling

Crimson 12 februari 2012

Stations in een wereld van verandering Het is meer dan 175 jaar geleden dat de eerste trein ging rijden in Nederland. In al die jaren is een unieke verzameling van stationsgebouwen ontstaan met een veelheid aan afmetingen, stijlen en materialen. De historische ontwikkeling van de spoorwegen en stationsgebouwen is in deze diversiteit terug te zien. De stations zijn ongeacht hun bouwperiode continu aan veranderingen onderhevig: Van het verdwijnen van aparte bagage afhandeling tot het inpassen van OV-chipkaart poortjes. Het is bijzonder dat ondanks deze grote veranderingen, de stationsgebouwen uit de 19e eeuw dagelijks nog tienduizenden mensen bedienen met uiteenlopende voorzieningen. Dit oude en jongere stationserfgoed verdient dan ook speciale aandacht. Het stationserfgoed is een enorme kans om reizigers en betrokkenen mee te nemen in het verhaal van de spoorwegen in Nederland door de tijd heen. Door het bewaken, herstellen en ‘oppoetsen’ van de unieke kwaliteiten van het stationserfgoed blijven stations bijzondere en aansprekende plekken.

Stationserfgoed en De Collectie ProRail en NS Stations voelen zich als gezamenlijk eigenaar van alle stations in Nederland verantwoordelijk voor dit vastgoed met maatschappelijke waarde. Daarom is samen met Bureau Spoorbouwmeester door Crimson Architectural Historians, Urban Fabric en SteenhuisMeurs onderzoek gedaan naar de cultuurhistorische waarde van voor- en naoorlogse stations. Aan de hand van inventarisaties zijn vijftig stations geselecteerd met de hoogste cultuurhistorische waarde die zijn omgedoopt tot De Collectie. Daarbij is uit ieder cluster van gelijksoortige stations telkens het gaafste, beste exemplaar, qua interieur en exterieur, toegevoegd. NS Stations en ProRail hebben De Collectie sindsdien omarmd en de verantwoorde omgang met deze waardevolle stations als belangrijk thema aangemerkt.

Waardestellingen Na vaststelling van De Collectie bleek diepgaand onderzoek nodig om bij het plannen van stationsverbouwingen gerichte aanpassingen te kunnen doen om de cultuurhistorische waarde te herstellen en te bewaken. In 2012 is besloten om voor alle stations uit De Collectie een Cultuurhistorisch Onderzoek en Waardestelling, kortweg Waardestelling, uit te laten voeren door gespecialiseerde onderzoeksbureaus. De mate waarin een stationsgebouw kan functioneren als station blijkt essentieel voor de cultuurhistorische waarde. Daarom zijn door Bureau SteenhuisMeurs speciale richtlijnen opgesteld, waardoor het functioneren van het station als rode draad door iedere Waardestelling loopt.

Kaders van aanbevelingen ProRail en NS Stations zijn zich bewust van de kracht en waarde van het stationserfgoed. Vanuit dit perspectief zijn onafhankelijk experts gevraagd om de Waardestellingen op te stellen. Vooropgesteld, NS Stations en ProRail hebben de intentie om de conclusies en aanbevelingen uit de Waardestellingen te volgen. Echter, functionele eisen of financiële en juridische kaders kunnen maken dat sommige aanbevelingen niet, niet geheel of niet direct haalbaar zijn. Desondanks nemen NS Stations en ProRail alle aanbevelingen serieus omdat hiermee de juiste discussies gevoerd kunnen worden. We willen graag met de belanghebbenden in gesprek gaan over hoe we gezamenlijk de cultuurhistorische waarde van het stationserfgoed kunnen borgen. Met als doel om de reizigers goed functionerende en aangename stations te bieden.

De Waardestellingen geven waardevolle inzichten voor het ontwikkelen van een visie en ontwerp bij stationsverbouwingen en worden zodoende al vanaf de eerste fase van ieder project geraadpleegd. De meerwaarde van deze rapportages heeft ProRail en NS Stations doen besluiten om ook voor monumentale stations buiten De Collectie een waardestellend onderzoek op te laten stellen. ProRail, NS Stations en Bureau Spoorbouwmeester zijn trots op de reeks Waardestellingen die door jaren van succesvolle en nauwe samenwerking tot stand zijn gekomen. Met de kennis die door de Waardestellingen aanwezig is zal de cultuurhistorische waarde van de Nederlandse stations de aandacht krijgen die het verdient. Veel leesplezier met de beschrijving van de rijke cultuurhistorie en architectonische kwaliteiten van de stations. April 2016 NS Stations ProRail Bureau Spoorbouwmeester

Contact: waardestellingen@nsstations.nl

/ Cultuurhistorische analyse en aanbevelingen

Standaardstation Stan lion type Beilen Bei FT_

CRIMSON, februari 2012 2012

Cultuurhistorische analyse en aanbevelingen

Standaardstation type Beilen

CRIMSON, februari 2012 2012

station Veenwouden station

Inhoud

3 3

05 05.

Inleiding

Het standaardstation

21 21

Standaardstation type Beilen Beilen

Waardering en Aanbevelingen

Extra aanbevelingen aanbevelingen voor andere typen

43 43

Geraadpleegde literatuur Iiteratuur

station Raalte

nsa

—;1]

IfI

I’ itI tiaSse;0]

—

Inleiding in opdracht van NS Poort Dit rapport over het standaardtype Beilen Beilen is gemaakt in naar aanleiding van de wens tot een seriematige aanpak te komen komen van van een een hele verzameling standaardstation. standaardstation. NS Poort heeft de ambitie deze stations station, ze als zodanig kunnen aan aan te passen kunnen passen zodat ze weer herkenbaar zijn zijn als station, functioneren maar tegelijk ook aantrekkelijk worden worden voor ondernemers om zich er te vestigen. maken van van een een cultuurhistorische vestigen. Door de hele serie onderwerp te maken verkenning en een een nieuw standaardontwerp te laten laten maken maken voor aanpassing of wil men verbouwing wil men de volgende vragen beantwoord zien: zien: vragen beantwoord

••

Welke mogelijkheden zijn er om op eenvoudige manier het stationsgebouw Welke mogeli/kheden zi/n er om op eenvoudige manier het stationsgebouw beter geschikt te maken voor (nieuwe) ondernemers? beter geschikt te maken voor (nieuwe) ondernemers?

••

Welke mogelijkheden zijn er tot uitbreiding van het volume? Welke mogeli/kheden zi/n er tot uitbreiding van het volume?

••

Hoe kan de (wacht) beleving verbeterd worden? Hoe kan de (wacht) beleving verbeterd worden?

••

Hoe zorgen we er voor dat het station haar identiteit behoud, of Hoe zorgen we er voor dat het station haar identiteit behoud, of terugkrijgt? terugkri/gt?

De opdracht voor het maken maken van van een een standaardontwerp is gegund gegund aan het Thill en Crimson bureau bureau Kempe Thill Crimson is gevraagd gevraagd een cultuurhistorische verkenning met bijbehorende waardestelling te maken maken van type Beilen. Beilen. Op de eerste plaats is de laatste Iaatste vraag van belang voor ons onderzoek en en aanbevelingen; aanbevelingen; de identiteit van van het station wordt voor een een belangrijk deel uitgedragen uitgedragen door de architectuur in en en vormgeving ervan. ervan. De historische ervaring van een een gebouw draagt ook in belangrijke mate bij station. Het antwoord antwoord op de laatste Iaatste bij aan de identiteit van het station. vraag is daarom daarom vanuit de cultuurhistorie voorwaardenscheppend voor het beantwoorden beantwoorden van van de andere vragen. vragen.

Voor de NS is dit ook al in ieder geval al vele jaren het uitgangspunt, NS uitgangspunt, in geval sinds de NS in het - bij Bureau Spoorbouwmeester - zelf zeif het initiatief nam nam in bij monde van het Bureau ontdekken, uitdragen ontdekken, en uiteindelijk uitbaten uitbaten van van de cultuurhistorische waarden waarden uitdragen en -

studie, uitgevoerd van haar immense immense verzameling stationsgebouwen. Een studie, stationsgebouwen. Een uitgevoerd door Fabric, Collectie”, een Crimson in 2009 tot “De Crimson en door Urban Urban Fabric, leidde leidde uiteindelijk in “De Collectie”, boekwerk waarin 50 stations staan beschreven beschreven die volgens de directie van van de NS de topstukken zijn, waarvan de cultuurhistorische waarden voor de toekomst zijn, bewaard bewaard moeten moeten worden. worden. Dit initiatief was niet alleen ingegeven van de NS en en ingegeven door het historische besef van zaak, maar tekent ook een in de publieke zaak, in het denken haar geloof in een kentering in denken over vastgoed Men beseft steeds meer dat juist de zachte vastgoed en stationsgebieden. stationsgebieden. Men herkenbaarheid, culturele distinctie waarden van van historische gelaagdheid, gelaagdheid, herkenbaarheid, en en authenticiteit van beslissende impact kunnen kunnen zijn zijn op de belevingswaarde, belevingswaarde, de aantrekkelijkheid en en dus ook de economische waarde van gebouwen gebouwen en gebieden, nu en en voor de verre toekomst. toekomst. Daarmee verdwijnt een deel gebieden, voor nu van de tegenstelling tussen het publieke-cultuurhistorische publieke-cultuurhistorische en het private in deze collectie is opgenomen vastgoedeconomische. Hoewel type Beilen Beilen niet in vastgoedeconomische. Hoewel hoort het type bij wel typen bij de hele familie naoorlogse naoorlogse standaardstations waarvan wel zijn zijn geselecteerd, geselecteerd, bijvoorbeeld bijvoorbeeld het ‘plinttype’. pIinttype’. De benadering die NS Poort heeft gekozen met deze cultuurhistorische verkenning en en de opdracht aan Kempe Thill is een verheugend bewijs dat het aanwijzen van de Collectie in de alledaagse een verheugend Collectie werkt in aanwijzen van praktijk van de NS NS en haar partnerbedrijven. partnerbedrijven. In In dit rapport beginnen korte historische schets van van de ontwikkeling beginnen we met een korte in Nederland van standaardstations in Nederland aangezien van belang zijn aangezien de voorlopers van zijn voor het ontstaan van type Beilen maar ook omdat er vanuit NS Poort de realistische van Beilen NS verwachting bestaat dat deze cultuurhistorische verkenning ook bruikbaar zal zal andere, vergelijkbare typen. zijn zullen wij het type Beilen Beilen zijn voor andere, typen. Vervolgens zullen beschrijven en de huidige staat van van de gebouwen schetsen. Daarna zullen zullen wij beschrijven en gebouwen schetsen. wij de kwaliteiten kwaliteiten van van het type benoemen benoemen en en aanbevelingen doen voor de omgang met aanbevelingen doen de gebouwen. Iaatste zullen we ook een aantal aantal aanbevelingen gebouwen. Als laatste aanbevelingen doen die ingaan ingaan op specifieke kwaliteiten kwaliteiten van de andere typen. typen.

Het Standaardstation korte historische schets van de ontwikkelingen

Eerste standaardstations (MESS) in 1863 1863 de Maatschappij Nadat in Maatschappij tot Exploitatie Exploitatie van Staatsspoorwegen (MESS) werd opgericht werden werden al al snel de eerste standaardstations ontwikkeld om in de jaren zestig van de 19e de tien nieuwe spoorlijnen die het staatsbedrijf in eeuw aanlegde van stations te voorzien. voorzien. Voorheen Voorheen had had de overheid overheid zich zich niet met de aanleg en exploitatie van spoorlijnen bemoeid bemoeid en en dit aan particuliere, particuliere, In 1860 kwam meestal meestal regionaal kwam regionaal opererende maatschappijen maatschappijen overgelaten. overgelaten. In men men tot het besef dat Nederland Nederland niet achter kon kon blijven buurlanden en en blijven bij bij de buurlanden er een staatsinvestering nodig was om de losse verzameling particuliere lijnen nationaal Iijnen tot een volwaardig nationaal spoorwegennet maken. Tussen spoorwegen net te maken. 1863 en 1863 en 1869 werd bij bij elkaar ongeveer 900 kilometer spoor aangelegd en en moesten moesten er dus vele stations worden gebouwd. Men ontwikkelde een een gebouwd. Men systeem klassen voor stations die systeem van klassen plaatsen van verschillende grootten plaatsen van grootten van van een een bijpassend station voorzagen. bijpassend station voorzagen. Dit leidde tot de neo-klassicistische Waterstaatsstations die door het hele land land verschenen. verschenen. De eerste serie standaardtypen werd ontworpen door ir. ir. K.H. K.H. van Brederode Brederode als bouwkundige standaardstation type ‘5de 5de klasse’ kiasse’ standaardstation verbonden verbonden aan de Commissie voor

flTh iL, (

—

——.——.—,--

E:.:

1-i-3de klasse’ kiasse’ standaardstation type ‘3de

de aanleg van van Staatsspoorwegen. Andere maatschappijen lieten zich weer maatschappijen lieten inspireren Brederode ontwikkelde wat tot gevolg had inspireren door de catalogus die Van Brederode gevoig had dat de standaard zich steeds verder leek uit te breiden hoewel de stations van standaard leek breiden hoewel andere maatschappijen waren. Plaatselijke maatschappijen maatschappijen geen geen precieze kopieën kopieën waren. maatschappijen gingen van lokaalspoorlijnen van het gingen door met het aanleggen van lokaalspoorlijnen ter aanvulling van hoofdspoornet zodat een een fijnmazig spoorsysteem ontstond en en bijna elke plaats werd ontsloten. ontsloten. Rond Rond 1930 was het project grotendeels voltooid voltooid en begonnen begonnen de economische crisis en en de concurrentie van de auto en en bus er reeds toe te leiden leiden dat lijnen lijnen en haltes werden opgeheven. opgeheven. Naoorlogse Naoorlogse standaardstations in eerste instantie vooral behoefte aan de wederopbouw van Na de oorlog was er in van in de oorlog beschadigde stationsgebouwen in van de grotere steden. Hier waren steden. waren stationsgebouwen vanzelfsprekend vanzelfsprekend unica gewenst die ook nog eens de heldhaftige wederopstanding Rotterdam, Arnhem, Leiden, Leiden, Eindhoven, Eindhoven, Enschede, Enschede, Nijmegen, van Rotterdam, Den Bosch Bosch Nijmegen, Den etc. etc. moesten moesten verbeelden. verbeelden. Dit vroeg om een een monumentale monumentale architectuur die de

station (W.B. Kloos 1956-1965) 1956-1965) station Almelo de de Riet -- type Vierlingsbeek (W.B.

architecten architecten van de NS NS – H.G.J. H.G.J. Schelling, van Ravesteyn, Koen van der Schelling, Sybolt van Ravesteyn, Koen in deze periode ieder op hun Gaast – in hun eigen manier wisten te realiseren. realiseren. Vanaf 1954 begon men weer te denken denken aan standaardtypen voor kleine begon men woonkernen en en buitenwijken steden. Hiervan Hiervan bestonden bestonden de reizigers buitenwijken van grote steden. vooral vooral uit forenzen forenzen die naar grotere knooppunten moesten worden worden om cm knooppunten vervoerd moesten bestaande, te werken of over te stappen. Meestal ging het om de vervanging van bestaande, stappen. Meestal verouderde (tijdelijke) van de NS was (tijdelijke) bouwsels en een niet onbelangrijk oogmerk van nieuw, modern bovendien bovendien een een nieuw, modern gezicht te laten laten zien die paste bij bij het imago dat het Kloos, die van W.B. Kloos, bedrijf wilde uitstralen. uitstralen. W.B. van origine stedenbouwkundige was bij bij NS, kreeg de opdracht een het Rijk en later voor de NS, een standaardtype te ontwerpen. ontwerpen. Vanaf 1956 werden zestien zestien haltegebouwtjes type Vierlingsbeek gerealiseerd. De gerealiseerd. De grotere versie is een een soort rechthoekige rechthoekige tweekamerbungalow dat langs het perron perron staat. staat. Het gebouwtje is opgebouwd een betonskelet (zes betonportalen) opgebouwd uit een betonportalen) dat ingevuld en muurvlakken muurvlakken van van gele ingevuld is met stalen glaspuien glaspuien en borstweringen borstweringen en strengperssteen een plat dak van kwaaitaalelementen. kwaaitaalelementen. De indeling kon kon naar strengperssteen onder een gelang de situatie worden worden aangepast maar bestond bestond uit een hal hal met daaraan daaraan een een —

—

1956, grote versie type Vierlingsbeek (W.B. (W.B. Kloos 1956-1965) 1956-1965) (foto: (foto: stationsweb) Station Vierlingsbeek in in 1956, Station

balie, voorts wachtruimte en aan aan de andere kant het plaatskaartenkantoor met balie, was er een een bagageruimte en een herenheren- en en een een bagageruimte en verder een serie bergruimten bergruimten en damestoilet. Een brede trap leidt als dit nodig is van het voorplein naar de hal damestoilet. Een Ieidt van hal voorplein op perronniveau. aan de perronkant twee meter perronniveau. Het plaatskaartenkantoor is aan uitgebouwd; uitgebouwd; hier heeft het personeel personeel door de glaspuien glaspuien goed zicht op het spoor en en de spoorovergangen en en kan kan men men de overwegbomen bedienen. bed ienen. De De wachtruimte heeft aan aan de zijde van van het voorplein ook een uitbouw. uitbouw. Deze is gesloten bekleed gesloten en bekleed met strengperssteen. Hier bevindt zich de kachel en bijbehorende schoorsteen die zich kachel en schoorsteen strengperssteen. weer zorgt voor het enige verticale element van van het gebouw. gebouw. Type Vierlingsbeek in 1965 gebouwd. werd tot in gebouwd. in De kleine versie die Kloos binnen binnen hetzelfde type ontwierp, ontwierp, wijkt in verschijningsvorm nogal af van de grote, met name door het lessenaarsdak en name en de nogal van grote, Qok de raamverdeling wijkt af; af; waar het grote type afgeschuinde schoorsteen. schoorsteen. Ook vrij raamvlakken aan aan de voor en achterzijden vrij transparant is met raamvlakken achterzijden en een strook bovenlichten bovenlichten onder het dak die helemaal helemaal rondloopt, van de kleine rondloopt, is de straatzijde van

10 10

1958, kleine versie type Vierlingsbeek (W.B. (W.B. Kloos 1956-1965) 1956-1965) (foto: (foto: stationsweb) stationsweb) Station Velsen Velsen Zeeweg in in 1958, Station

versie geheel gesloten. in Iaatste valt het verschillende materiaalgebruik gesloten. Als laatste materiaalgebruik op; op; in beton, kwaaitaalelementen in de kleine versie de grote versie beton, kwaaitaalelementen en strengperssteen, strengperssteen, in gebruikt Kloos naast de baksteen baksteen hout (ook aan aan de buitengevel) en glas. buitengevel) en glas. De twee versies verschillen zoveel dat er soms van twee typen wordt. Kloos typen gesproken wordt. ontwierp ze echter als versies van van één één type en wij houden dit gegeven aan. wij houden gegeven aan.

ii 11

Van landmark en symbool in de stad stad naar efficiënte efflciënte halteplaats Na een een periode van van wederopbouw en architectonische vernieuwing met het in o.a. ‘parapluconcept’ o.a. Tilburg brak brak vanaf 1965 voor de NS een een periode van van parapIuconcept’ in in financiële middelen In de eerste plaats neergang aan aan in middelen en aantallen reizigers. reizigers. In Qok de werd dit veroorzaakt door de enorme groei autobezit. Ook groei van het particulier autobezit. vrachtauto concurreerde steeds succesvoller met de goederentreinen goederentreinen en door het sluiten van de Limburgse mijnen en de grote krimp van het steenkolenvervoer viel sluiten mijnen en krimp er een grote inkomstenbron in de stationsbouw inkomstenbron weg. Een andere ontwikkeling in weg. Een in de loop van was dat in van de jaren zestig de opgave steeds beperkter werd werd en de stations daarom kleiner uitgevoerd konden worden. worden. Een Een aantal veranderingen uitgevoerd konden veranderingen

1838â&#x20AC;&#x201D;1998) 1964-1965) (foto uit: Douma, Stationsarchitectuur in station â&#x20AC;&#x201C; 1998) station Wierden Wierden -- type Bunde (C. Douma 1964-1965) uit: C. C. Douma, in Nederland Nederland 1838

stationschef, centralisatie van zoals de opheffing van van de stationschef, van allerlei allerlei functies zoals magazijnbeheer, magazijnbeheer, de automatisering en centralisatie van de beveiliging waardoor het bedienen bedienen van seinen semen en wissels steeds minder ter plaatse en plaatse gebeurde en de opheffing van van de aanname van van bagage bagage en snelgoed snelgoed zorgden zorgden ervoor dat stationsgebouwen konden krimpen. stationsgebouwen konden krimpen. Het resultaat voor de stationsbouw was dat de standaardisatie van van haltegebouwtjes weer werd werd opgepakt en een een steeds verder gaande versobering van de stationsarchitectuur en voorzieningen werd ingezet. voorzieningen werd ingezet. bouwen van van standaardstations waren sinds Kloos niet Argumenten voor het bouwen veranderd: veranderd: het paste bij veel werd werd bij het spoorbedrijf waarin als vanzelfsprekend veel gestandaardiseerd - bovenleidingen, schakeistations etc. etc. en en een bovenleidingen, seinhuisjes, seinhuisjes, schakelstations standaard vormgeving versterkte de identiteit van het bedrijf, bed rijf, de corporate corporate (in de voorbereiding identity. Vanzelfsprekend van geld en en tijd identity. Vanzelfsprekend speelden speelden besparing van tijd (in halte) een even van de bouw van een nieuwe halte) even grote, rol. grote, wellicht grotere rol. -

bet Kloos-type Vernieuwing van het standaardstationnetjes In 1964 In ontwierp NS-architect C. C. Douma een een eerste serie van van standaardstationnetjes die voortborduurden op het Kloos-type en weer het Kloos-type Vierlingsbeek en Douma, Delft, in Delft, prototype zou worden worden voor een aantal aantal nieuwe nieuwe typen. typen. Douma, opgeleid opgeleid in

station 1964-1965) (foto: (foto: stationsweb) stationsweb) station Bunde -- type Bunde (C. Douma 1964-1965)

1975 de afdelingen werkte vanaf 1960 als architect bij en leidde vanaf 1975 bij de NS en afdelingen Gebouwen, Gebouwen, Stedenbouw en Vormgeving. alleen al al door het grote Vormgeving. Hij Hij heeft alleen in zijn aantal aantal stations dat hij hij heeft ontworpen in zijn loopbaan Ioopbaan een belangrijke belangrijke stempel stempel weten te drukken drukken op de architectuur van van de NS. NS. De opzet van van deze drie stations (Bunde, Geleen Qost, Wierden) was net zo eenvoudig en functioneel (Bunde, Geleen Oost, functioneel als die van van het Kloos-type Vierlingsbeek. een rechthoekige plattegrond en onder Vierlingsbeek. Op een plattegrond en een plat dak waren waren de verschillende benodigde ruimtes efficiĂŤnt efficient naast elkaar gezet. in direct contact stond Een verwarmde wachtruimte met banken banken die in stond via gezet. Een een glazen wand en balie met het daaraan grenzende plaatskaartenkantoor. glazen wand plaatskaartenkantoor. beyond zich Achter het plaatskaartenkantoor bevond zich de bagageruimte en en daarachter een een aantal aantal technische en en bergruimten aan het perron een dames- en herentoilet. herentoilet. bergruimten en aan perron een Het plaatskaartenkantoor heeft een uitbouw aan de perronzijde, een glazen perronzijde, een erker, om zicht te bieden erker, bieden op de spoorbaan en en de overweg. hebben overweg. Deze stations hebben dan ook nog bedieningsinstallaties voor de beveiliging. beveiliging. Aan de pleinzijde is de bagageruimte uitgebouwd. zich het laadbordes Iaadbordes en en de ingang voor uitgebouwd. Hier bevindt zich bagage en en snelgoed. een bakstenen bakstenen schijf waarop snelgoed. Dit is slim weggewerkt achter een een plaatselijke kunstenaar werd uitgenodigd kunstwerk te ontwerpen. De uitgenodigd een kunstwerk ontwerpen. De stations werden opgebouwd een staalskelet dat is opgevuld met baksteen baksteen opgebouwd uit een

en en vooral vooral glas. wanden van van de wachtruimte en en het plaatskaartenkantoor glas. De wanden zijn boven lage zijn boven lage borstwering geheel geheel van glas. glas. Het gedeelte voor de bagage, bagage, toiletten toiletten en bergruimten en van baksteen. baksteen. Op deze wijze werd een bergruimten zijn zijn gesloten en grote contrastwerking bereikt tussen tussen open en gesloten en en openbaar en privé open baar en privé bewerkstelligd. om ondersteund ondersteund te worden bewerkstelligd. Aan de zijkant kraagt het dak ver uit om door twee stalen stalen kolommen. kolommen. De De reiziger heeft hier onderdoor direct toegang tot het perron; van de NS verschoof steeds meer naar forenzen forenzen en perron; de doelgroep van abonnementhouders die niet eerst langs het loket hoefden. hoefden.

In deze serie stations is nog duidelijk geprobeerd In een bepaalde mate mate van geprobeerd een uniciteit en verbondenheid met de locatie te bereiken bereiken door kunstwerken kunstwerken op een In de volgende beeldbepalende laten maken maken door plaatselijke kunstenaars. kunstenaars. In beeldbepalende plek plek te laten series standaardtypen werd ook hier van van afgestapt om om tot echte standaardhaltes te komen in de eerste plaats uitstralen komen die in uitstralen onderdeel te zijn van van een een netwerk en en in de rest van de de huisstijl van de NS. NS. Dit loopt synchroon met ontwikkelingen huisstijl van ontwikkelingen in maatschappij en het bedrijfsleven: kantoren ontwikkelen een corporate identity, maatschappij en bedrijfsleven: kantoren identity, franchising etc. etc. De NS gaat dus meer de kant op van van het bedrijfsleven van bedrijfsleven dan van in de ‘institutie institutie in de stad’ stad’ met een een duidelijke band band met de stedelijke omgeving. omgeving. De kleine stations werden nu nu net zo behandeld behandeld als willekeurig elk ander onderdeel onderdeel van het ‘spoormeubiliair’, in heel heel spoormeubiliair’, dat ook gestandaardiseerd gestandaardiseerd was en identiek in Nederland. Nederland. Deze strategie werd werd alleen alleen toegepast bij bij de reproduceerbare reproduceerbare types van het kleine station met een ontvangstgebouwtje langs een een zijperron zijperron (niet bij bij stad, of kopstations). speciale stations voor een een grote stad, kopstations). Het ‘plinttype’ pIinttype’ Zou in het type Bunde Zou je in Bunde met wat fantasie een een familielid familielid van de Glass House van van (1947) kunnen herkennen, het volgende type - door de architect Philip kunnen herkennen, Philip Johnson (1947) zelf ‘plinttype’ zou dan dan meer een een verre achterneef van het Farnsworth Farnsworth plinttype’ genoemd genoemd - zou (1951) kunnen House van Ludwig Mies van van der Rohe (1951) kunnen zijn. zijn. Het gaat hier om het verschil van van een uiterst eenvoudige en gedematerialiseerde doos van glas die om een een kern kern is heen heen gebouwd, en die op een een schijf boven boven de grond zweeft zoals bij bij Rohe, Mies van van der Rohe, of die direct uit de grond oprijst, huis. Ook Ook oprijst, zoals bij bij Johnsons huis. 1965, is opgebouwd uit een in 1965, het plinttype, C. Douma ontworpen een stalen plinttype, door C. ontworpen in frame dat vooral is opgevuld bakstenen borstwering maar opgevuld met glas. glas. Hier geen geen bakstenen geëmailleerd en het grootste verschil verschil met het type Bunde is dat het gebouw geemailleerd glas en op de betonnen betonnen vloerplaat lijkt te zweven boven boven de grond. Brede trappen leiden grond. Brede trappen leiden -

14 14

1965-1976) station Nijverdal station Nijverdal -- plinttype (C. Douma 1965-1976)

de reiziger naar het station op perronniveau dan het perronniveau dat opmerkelijk hoger ligt dan voorplein. De verschillende ruimten ruimten zijn voorplein. De zijn als het ware gesandwicht tussen de plint punt dak, en en het platte dak, beide elementen elementen zijn even even groot en even even dik. dik. Het doorlopende (van binnen buiten) houten (van binnen naar buiten) houten schrotenplafond idee van van één één schrotenplafond onderstreept dit idee plaat die erbovenop is gelegd. gelegd. in dit type alleen verbijzonderd De bakstenen bakstenen wand aan aan het voorplein wordt in verbijzonderd siermetselverband, door een 3D siermetselverband, een klok kiok heeft het kunstwerk vervangen. vervangen. volume, hier bevindt zich De wand is eigenlijk deel deel van een een klein klein bakstenen bakstenen volume, zich enige bergruimte. Een tweede bakstenen bakstenen volume herbergt aan het einde van bergruimte. Een het gebouwtje de openbare en en personeelstoiletten en een kitchenette voor personeelstoiletten en in het personeel. en het rijke personeel. De transparantie is in dit type gemaximaliseerd en staal, verschillende kleuren baksteen, aluminium materiaalgebruik – staal, kleuren geglazuurde baksteen, voor de daklijst, en de ‘zwevende’ zwevende’ plint verlenen het type daklijst, (geëmailleerd) (geemailleerd) glas - en enige monumentaliteit. monumentaliteit. Verschillende stations van van dit type hadden hadden een kunstwerk kunstwerk (mozaIek Beilen), (mozaïek of tegelwerk) onder de balies (bijvoorbeeld (bijvoorbeeld station Beilen), deze zijn zijn echter toen de balies vervangen werden na verloop van tijd allemaal allemaal verdwenen en en vervangen werden bijna zeker verloren verloren gegaan. gegaan. Van het plinttype zijn zijn zeven gerealiseerd. gerealiseerd. —

Een Een nieuwe huisstijl, huisstijl, maar de architectuur wegbezuinigd jaren werd Aan het eind van van de zestiger werd de druk om cm te bezuinigen zestigerjaren bezuinigen steeds groter. groter. Een Een betere samenwerking werd werd opgezet met de overheid die planologisch planologisch betere aansluiting zocht bij en bij de ontsluiting per spoor (bijvoorbeeld (bijvoorbeeld de Zoetermeerlijn en Flevolijn) in de jaren zeventig het openbaar vervoer een belangrijke rol rol gaf Flevolijn) en in in het nieuwe planningsadagium in deconcentratie’. De ruimtelijke planningsadagium ‘gebundelde gebundeIde deconcentratie’. planning was er hierin hierin op gericht om de grote steden niet verder uit te laten laten breiden breiden en en nieuwe nieuwe steden te ontwikkelen ontwikkelen die de groei zouden kunnen kunnen opvangen groei zouden zodat de Randsteden Randsteden niet langzaam aan elkaar zouden groeien zich langzaam aan groeien door zich uitbreidende voorsteden voorsteden tot één één geheel. Bovendien werd het treinvervoer geheel geheel. Bovendien geheel forenzen, bijvoorbeeld gereorganiseerd en en gericht op de accommodatie van van forenzen, bijvoorbeeld door in enerzijds snelle intercityverbindingen de opdeling van van diensten diensten in intercityverbindingen en anderzijds in zoveel mogelijk voorsteden snel- en stoptreinen die in voorsteden en en stadsgewesten stadsgewesten stopten. stopten. De overheid overheid subsidieerde het tekort dat toch nog bestond bestond bij NS. De uitbreiding bij de NS. van het aantal aantal haltes en en de verhoging van de treinfrequentie stimuleerde het aantal aantal reizigers. een modern modern reizigers. Tegelijkertijd werd een nieuwe huisstijl huisstijl ontwikkeld en een logo verdween. Het logo ontworpen ontworpen waarmee het gevleugelde spoorwiel voorgoed voorgoed verdween. consequente gebruik van van geel een nieuwe nieuwe geel en blauw en de ontwikkeling van een bewegwijzering en belettering zorgden voor een overtuigend veel gewaardeerd overtuigend en veel bedrijfsimago. in deze periode De standaardtypen die in werden ontworpen bedrijfsimago. De periode werden ontworpen voor in het beeld de haltegebouwtjes passen beeld van rationalisering, passen in rationalisering, standaardisering en eenheid van van beeld beeld maar tegelijkertijd tegelijkertijd bij bij de sterke versobering die ondanks het succes dat de NS NS had had met het vergroten vergroten van het aantal reizigers en de versterking van het merk NS nodig was. was. De overheid moest immers nog steeds financieel bijspringen sluitend te maken. maken. bijspringen om de begroting sluitend

Haren, in in deze periode ontworpen in Twee typen werden in typen werden ontworpen en gerealiseerd. gerealiseerd. Type Haren, kiosk, de volksmond volksmond sextant genoemd, een zeskantig gebouwtje, een kiosk, genoemd, is een gebouwtje, meer een dat voor voorstadhaltes en marginale stations werd ontwikkeld. ontwikkeld. Het bevat een een plaatskaartenkantoortje, dienstruimten en en een kleine wachtruimte. wachtruimte. plaatskaartenkantoortje, enige dienstruimten uit, alsof het om een De vormgeving is uitermate sober en en straalt tijdelijkheid uit, een noodgebouw gaat. zestien keer gebouwd. gaat. Dit afwijkende type is zestien gebouwd. Het andere type Beilen, het type dat hier in in deze CV centraal staat en in het volgende betreft type Beilen, en in hoofdstuk beschreven beschreven zal worden. worden. Echte standaardtypen standaardtypen zijn hierna niet meer ontworpen. ontworpen. Veel kleine haltes kregen dan een een verwarmde abri abri en voor deze marginale haltes kregen niet meer dan

1968-1979) station Haren Haren -- type Haren Haren -- sextant -- (C. Douma 1968-1979) station

17 17

was de architectuur zo echt verworden verworden tot gestandaardiseerd meubilair. meubilair. De De kritiek vanuit de vakwereld en van van het publiek op mals, men de standaardstations was niet mals, men vond vond het smakeloze eenheidsworst. eenheidsworst. Vanaf de jaren tachtig streefde men men daarom weer naar uniciteit. uniciteit. Wel zijn een aantal aantal families van van stationsgebouwtjes ontworpen ontworpen die sterk op elkaar hadden, leken en leken Standaardstation en gestandaardiseerde Kloos 56-65 -> Vierlingsbeek onderdelen hadden, bijvoorbeeld bijvoorbeeld de serie stations voor de Zoetermeerlijn van van Douma en een cluster voorstadstations van i.J. Bak die opgebouwd elementen opgebouwd waren met gelijkvormige elementen (dakconstructie, draagsysteem, (dakconstructie, en puien) draagsysteem, borstwering en puien) in in terugkerende kleuren kleuren als een soort lego-stenen lego-stenen maar steeds in in een andere configuratie. configuratie.

Standaardstation Douma 68-79 -> Haren

t op

slo

\Øø

Lokatie kaart van nog bestaande en van gesloopte naoorlogse standaardstations

Koudum-Molkwerum, Klarenbeek 1956-1965 >> Type Vierlingsbeek (kleine versie: versie: Velsen Velsen Zeeweg, Kiarenbeek Kloos 1956-1965 Zeeweg, Koudum-Molkwerum, Riet, Wezep, en Zwolle ZwoIIe Veerallee; versie: Vierlingsbeek, de Riet, Doetinchem West, Wijlre-Gulpen, en Veerallee; grote versie: Vierlingsbeek, Almelo de Wezep, Doetinchem Wijire-Gulpen, Koog Blerick, Centrum, Zuid, Kerkrade Centrum, Soest Zuid, Hurdegaryp, Bloemwijk, Bloemwijk, Blerick, Kerkrade Hurdegaryp, Bovenkarspel-Grootebroek, Bovenkarspel-Grootebroek, Hoogkarspel) 1964-1965 >> Type Bunde Douma 1964-1965 1965-1976>> Douma 1965-1976 >> Type Etten-Leur Etten-Leur// ‘plinttype’ plinttype’ 1968-1979 >> Type Haren Haren Douma 1968-1979 1970-1980 >> Type Beilen Douma 1970-1980

18 18

0) ) 98 ) 80 ) 0-1 80 9770-19 70-19 1980 1 maa 19) a 19 970u 1 Dooum965 oum ) a ( m 79 1 D st -19 po n (D56- rk ( 0) Dou 68 iteonudoes 19pske-198orn ( 9 u 1 a • Benw(Klo Gri1j 970uidh um e p • Z (Do • Vgarij ouma • e en r D d ( r a a ) ) H • H nsum 1965 1980 • 6-Ir 0uw s 195 a 197 o r ) 80 • G (Kloo oum -19 m m (D 70 u 9 ) r 1 6 a we kru 97 um olk • Ak 5-1 ) Do -M 96 65 n( um a1 e -19 d l i 6 m u e u 95 ) Ko •B (Do s1 76 • oo na ) -19 (Kl ow 76 65 l k 9 9 a e ro ) a1 aP 5-1 nn teb 65 96 um •A roo -19 a1 Do 5) 96 l-G1956 um n( e o e p g D 6-1 ( a rs oos 5 h a 9 c d k l n K s1 •S aar ove el ( oo ow (Kl • Barsp ug lee 965) erh gk ) l e o 5 a r o 6 e •H 6-1 ) •H Ve -19 80 ) 6) 56 lle s 195 97 1965 19 -19 wo o ) 70 5-1 65 5) Kloos • Z (Klo 9 6 1 96 1964 9 ( a -19 1 p 1 e m a k z 56 ) u a e m 9 o 56 wij m u 1 9 0 D o ( ou •W os 98 s1 m te l (D en (D oo loe Klo -1 9) aal (Kl g B rda t ( 970 d ) 97 •R eg Koo 79 Rie ma 1 ijve Wier 8-1 9 w e N • 6 ) 1 e • • 9 Ze 65 lo d ou 68 a1 en -19 lme e (D 19 um els 0) 56 A rn ma Do •V 98 os 19 • • Bo ou n( 1 D e ( ) 0) 70 lo id 65 ) iem 19 k (K Zu 0-198 -19 79 •D m ma ee 56 19 ouarenb ssu a 197 19 968) u D 9 s ( l B 7 K oo 1 • um -19 (Kl uma rum • 68 (Do ent 5) uid Do 19 96 len t Z cht ( ld C e s ma e k e u v 6-1 e u o rv e 5 e S n r Do 9 ) r e ) ( • a •B 80 80 s 1 Ov ten •B -19 -19 loo ho cht 70 70 (K rsc ) tre 19a 19 est oo 76• U a V 9 W 1 m • ) umou m 5) 79 96 79 (Do (D che ) -19 a1 79 m hl tin -19 ) 68 79 8-19 79) oum 19 ida• We• Doe ) 1968 9 D a 1 D 6 0 • ) um 68 19 -19 s ( 80 98 ma Do 19 ma 1968npla -19 0-1 ou e er ( ma ou 70 97 (D ou id (D oumaWilg 19 ma 1daal and x D a ( e st Zu (D am ) Al um ou eyen ) 65 We elft esottterd 79 am (Doen (eDn H -19 erd -19 luis • D gen W 56 •R 4. ott tein ijchjmeg 68 9 s ass 9 R 1 n n a i i W • rd a1 os ave • •N •M laa um Klo •R •V k ( 9) (Do ) 9) bee-197 id 7 s 80 u 9 g tZ in 68 -1 -19 68 70 ierl a 19 ech r 9 9 ) V d 1 6 ) )• a a1 or 97 80 • oum um um •D 5-1 -19 (D ) (Do (Do 76) 96 70 n 65 st ay 5-19 19 enlaa a1 r e n a -19 m e k W 6 u m 56 • V a 19 ou n Beu urg (Do 0) 19 D b 8 ( s l r i m 9 e u oo eu •T est ov 0-1 (Kl (Do n-L 97 • B Eindh tte ne rick a1 • •E eur Ble um D o • • (D len ege •T

) 79 -19 ) 68 65 79) 9 9 a1 -1 19 64 968um 9 o D a1 1 n( um ma ere Do ou 79) ust st ( de (D8-19 o •S 5) O a 6 ) 96 en tter 19 65 6-1 ele -Lu ma 65) -1s9195 • G leen(Dou 4-19 6 e 6 95 o s 1 lo • Glsloo a 19 oo (K -E um (Knl trum eek (Do n B e e • nde ulp e C u -G rad •B ylreKerk •W •

if—

5 4

7 5

Standaardstation -> Vierlingsbeek Stadaardstatio Kloos r<Ioos 56-65 56-65-> Viedigsbeek

Standa

7 5

6 4

NijerdaI Stadaardstatio Douma Oouna 65-76 65-76 -> -> Nijverdal Standaardstation

7 1

3 4 5

Standaardstation Douma Douma 64-65 64-65 -> -> Bunde Standaardstation

20 1. wachtruimte wachtruimte 1/2. balie // 5. berg-/technische ruimte 1/6. toilet 1. // 2. balie 3. plaatskaartenkantoor // 4. bagage // // 6. kitchenette // 7. toilet 1/3. 1/4. II 5. /17

Standaardstation Douma 70-80

Stardaardstatk Douma Dorna 70-80 Standaardstation

2 1

5 6

360

750

235

450

300

Ravenstein Raenstein

360

750

235

450

300

Ravenstein

2 1

5 6

360

750

235

450

300

Zuidhor Zuidhorn

360

750

235

450

300

6 Zuidhorn

5 3

286

477

221

750

360

Grijpskerk Cnjpskerk

21 21 1. wachtruimte wachtruimte // balie // 1. 2. balie 3. plaatskaartenkantoor 1/4. // 4. bagage 1/5. // 5. berg-/technische ruimte 1/6. // 6. kitchenette // 7. toilet 1/2. 1/3. /17 286

477

221

750

360

Grijpskerk

‘I C

4’

C. -

t_-.

—

-t: -

Beilen, 1970 (foto: stationsweb) station Beilen, 1970 (foto:

22 22 Beilen, 2009 station Beilen, station

Standaardstation type Beilen Achtergrond Het standaardstation standaardstation type Beilen Beilen is specifiek ontworpen cm de 19e 19e eeuwse ontworpen om in standaardstations te vervangen vervangen in kleine landelijke Iandelijke gemeenten. gemeenten. Deze stations waren waren vaak te groot geworden geworden (de afschaffing van de stationschef betekende leegstand van de woning) ruimten bleken bleken meestal meestal Ieegstand van woning) en de leegstaande Ieegstaande ruimten onverhuurbaar. onverhuurbaar. De plattegronden van de 19e 19e eeuwse stations waren waren bovendien bovendien plattegronden van verouderd; er was geen wachtruimte, geen zicht vanuit het plaatskaartenkantoor op de werkte, en vanuit de wachtruimte was er onvoldoende in de hand wat vandalisme in hand werkte, In veel uitzicht op de sporen en perrons. veel gevallen sporen en perrons. In gevallen waren de stations bouwvallig (metselen stucwerk, houtwerk e.d.) of hadden hadden veel veel achterstallig onderhoud onderhoud (metselen stucwerk, en en bovendien bovendien was net de nieuwe nieuwe huisstijl en imagocampagne ingezet waarin huisstijl en modern, snel de NS NS modern, snel en efficiënt efficient naar voren voren kwam. kwam. Men Men wilde dus snel snel van het verouderde en in 1972 1972 een en lastige een groot aantal stations lastige vastgoed vastgoed af en aangezien in op de Rijksmonumentenlijst was geplaatst, men ervan uit dat die gebouwen geplaatst, ging men gebouwen die waardevol waardevol waren waren bescherming genoten had men men weinig scrupules de genoten en had vernieuwing grootscheeps aan aan te pakken. achttien stations van het pakken. Er zijn dan ook achttien snelle, type Beilen Beilen gebouwd. een standaardontwerp was de meest snelle, gebouwd. Herhaling van een efficiënte en economische manier om deze klus kius te klaren. kiaren. De financiële tekorten tekorten in in het bedrijf hadden hadden tot gevolg men zich zich geheel van zijn core gevoig dat men geheel op de basics van zijn core business richtte: richtte: een goedkoop kaartje, en kaartje, een punctuele dienstregeling, dienstregeling, goed en in comfortabel comfortabel materieel materieel en klantvriendelijk personeel. kwam in de jaren personeel. Architectuur kwam zeventig op de tweede plaats en werd werd veronachtzaamd. veronachtzaamd.

23 23

Beschrijving Beschrijvi ng Type Beilen in een Beilen is in een grote en en kleine variant gebouwd. Het grote type heeft een rechthoekige en heeft de gebruikelijke indeling van rechthoekige plattegrond plattegrond van 6 bij bij 20 meter en 26 overluifelde toegang, loketbalie met ruimte voor toegang, wachtkamer met kuipstoeltjes, kuipstoeltjes, loketbalie loketten, plaatskaartenkantoor en dienstruimte. twee loketten, dienstruimte. Aan Aan de perronzijde heeft waren, de middelste de dienstruimte drie dichte deuren die blauw geschilderd waren, middeiste gaf

I station Veenwouden, Veenwouden, 2009 Raalte, 2011 station Raalte, 2011 station

station Veenwouden, Veenwouden, 2009

1kA

24 24

Raalte, 2011 station Raalte, 2011 station station Wijchen, 2011 station Wijchen, 2011

25 25

station Borne

toegang tot het openbare toilet. in veel toilet. Het plaatskaartenkantoor heeft in veel gevallen gevallen een een glazen erker om toezicht te kunnen kunnen houden houden op de sporen en en de overweg. overweg. Aan de pleinzijde is een een tweede bakstenen bakstenen uitbouw waarin zich zich een een kitchenette beyond. Dit bakstenen bevond. bakstenen volume steekt ruim ruim boven boven het hoofdvolume uit en en vormt zo toren, het enige verticale element. een een kleine toren, element. Op Op de eenvoudig gemetselde muur is een een (lichtgevende) baken voor de reiziger. (lichtgevende) klok geplaatst als accent en baken reiziger. Het kleine type heeft een een plattegrond en heeft een een wachtkamer met plattegrond van 4,05 bij bij 17,35 meter en 14 tot 20 zitplaatsen. één loket. loket. De toegangsdeuren zitplaatsen. Dit type bezit slechts één toegangsdeuren naar de wachtkamer bevinden bevinden zich zich op variërende plekken. hebben plekken. De grote stations hebben naar gelang de looproutes drie of twee deuren. deuren. De kleine hebben hebben soms slechts één deur, meestal situatie, of het station deur, meestal twee. twee. Het ligt aan aan de situatie, station direct toegang biedt tot niet, waar de deuren het perron deuren zijn een deur aan aan de kopse perron of niet, zijn geplaatst. geplaatst. Er is altijd altijd een kopse kant, onder de luifel. kant, luifel. (1972) in in deze reeks standaardstations bouwde men in Beilen in Het eerste station station in men in Beilen (1972) een een grauwe, betonsteen. De meeste stations zijn daarna opgetrokken grauwe, goedkope betonsteen. opgetrokken toren). in bezande handvormsteen in handvormsteen (geel dienstdeel en bruin bruin voor de toren). (geel voor het dienstdeel in een Een Een uitzondering wordt gevormd door Venray dat in een eenvoudige metselsteen metselsteen

station Raalte

werd opgetrokken. In Raalte station heeft ook geen opgetrokken. Dit station geen erker voor de beveiliging. beveiliging. In en en Barneveld Barneveld Centrum Centrum is voor alle delen gele handvormsteen handvormsteen gebruikt en en ook deze stations hebben hebben geen uitkijkerker gekregen. Breukelen zijn net als gekregen. Best en Breukelen in de serie nogal Beilen Beilen opgetrokken betonsteen. Station Station Best week in opgetrokken uit goedkope betonsteen. nogal af omdat onder een extra lange luifel een een trap en en tunnel tunnel naar het tweede perron lange luifel perron in 2000 gesloopt. leidde. leidde. Dit station werd werd overigens in gesloopt.

(1972), Buitenpost, Didam, De grote versie van in: Beilen van type Beilen Beilen bouwde men men in: Beilen (1972), Buitenpost, Didam, (1977). Veenwouden, Wijchen (4x 1973), 1973), Venray (1976), (1976), en Veenwouden, en Best (1977). Zuidhorn, Akkrum (3x 1972), 1972), Wehl, WehI, in: Tegelen, De kleine versie kwam kwam te staan staan in: Tegelen, Zuidhorn, (beide 1973), 1973), Grouw-Irnsum, Grouw-Irnsum, Grijpskerk (beide 1976), 1976), Borne (1975), (1975), Ravenstein Ravenstein (beide 1978) en Breukelen (1980). Centrum, Raalte (beide 1978) Barneveld Barneveld Centrum, Breukelen (1980). Didam, Tegelen, Gesloopt zijn inmiddels: inmiddels: Didam, Breukelen. Tegelen, Grijpskerk, Grijpskerk, Best en Breukelen.

27 27

Architectuur: Balktype in 1970 door Douma ontwikkeld als een Het nieuwe nieuwe standaardtype Beilen Beilen werd in een In opzet en uitgeklede versie van het eerdere plint-type. en plattegrond Beilen plint-type. In plattegrond is type Beilen

â&#x20AC;&#x2DC;I S

station station Barneveld

28 28 station Borne

station station Wijchen Wijchen

hetzelfde; een in de lengterichting hetzelfde; een rechthoekige gebouwtje met plat dak dat in Qok in parallel parallel naast het spoor is geplaatst. geplaatst. Ook in dit type is er een duidelijk contrast tussen tussen publieksruimte (open, toilet- en dienstruimten (gesloten, (open, glas) en toilet(gesloten, baksteen). baksteen). Op de gebruikte materialen materialen is echter bezuinigd: baksteen bezuinigd: geglazuurd geglazuurd baksteen handvormsteen, betonsteen metselsteen, stalen werd handvormsteen, betonsteen of eenvoudige metselsteen, stalen puien puien (meranti), het stalen skelet werd een constructie werden van van geschilderd geschilderd hardhout (meranti), van van een betonnen betonnen fundering met dragende muren muren en en daarboven daarboven twee grote gelamineerde liggers van van geïmpregneerd Deze liggers, geImpregneerd hout die het dak dragen. dragen. Deze liggers, Beilen, nogal in het type Beilen, balken vormen het beeldbepalende element in nogal grove, grove, dikke balken dat we daarom daarom ook het ‘balktype’ kunnen noemen. noemen. Aan de kopse kant balktype’ zouden kunnen worden worden de balken bal ken waar het dak sterk overkraagt om een luifel luifel en en doorgang te vormen, vormen, aan aan de uiteinden uiteinden ondersteund ondersteund door een een metalen metalen portaalspant. portaalspant. Aan de kant, in deel, bevindt zich in het gesloten andere kopse bakstenen deel, zich tussen de balken balken kopse kant, gesloten bakstenen een strook ramen. ramen. De oorspronkelijke kleur van van de geschilderde delen lijkt NSNS29 blauw te zijn in ieder geval balken en en de gesloten deuren. deuren. Ook de zijn geweest, geweest, in geval op de balken detail, dat nog overgebleven borstweringen waren blauw geëmailleerd. Een mooi mooi detail, borstweringen waren geemailleerd. Een overgebleven

station Beilen, 1971 (foto: Utrechts Archief) station Beilen, 1971 (foto:

wvriJâ&#x20AC;&#x2122;v

30 Borne, 1975 (foto: Utrechts Archief) station Borne, 1975 (foto: station

station Archief) Best, 1980 (foto: Utrechts Archief) station Best, 1980 (foto:

I “I

—a,

•

31 31 (foto: Utrechts Archief) station Wijchen, 1975 (foto: station Archief) Wijchen, 1975

—ii station Barneveld Centraal

— --

32 32 station Borne

station Raalte

33 33 station Wijchen station Wijchen

station Beilen station

=i_

i.c

11.4V.

is van van het plinttype en en kwaliteit verleent aan de gebouwen, houten gebouwen, is het gelakte houten schrotenplafond binnen naar buiten. buiten. De De onderkant van van het schrotenplafond dat doorloopt van binnen in de dak is als het ware behandeld behandeld als één één doorlopend vlak viak en en is opgebouwd uit in lengte van het gebouw doorlopende schroten. schroten. Oorspronkelijk houten Oorspronkelijk waren deze houten schroten schroten transparant gelakt. gelakt. Misschien Misschien het belangrijkste verschil verschil met het voorgaande type is dat de ‘plint’ pIint’ verdween verdween en het gebouw op spoorstaafniveau werd gebouwd. spoorstaafniveau werd gebouwd. Dit bespaarde geld doordat de constructie eenvoudiger werd. werd. Hiermee verloor dit type echter in aan architectonische een belangrijk architectonisch architectonisch motief en en boet het duidelijk in in het kwaliteit en monumentaliteit. monumentaliteit. Het stationsgebouw fungeert niet meer zoals in element, als brug, ‘plinttype’ tussen het lagere en het plinttype’ als verbindend element, brug, tussen lagere voorplein voorplein en hogere perron, luifel is onderdoor gegaan perron, de reiziger moet nadat hij hij de luifel gegaan alsnog een trapje of ramp beklimmen. ramp beklimmen.

Stedenbouwkundige context en situering Qok de situering van de stations type Beilen Ook Beilen is vaak minder vanzelfsprekend. vanzelfsprekend. In In de meeste meeste gevallen werd het nieuwe station station naast het oude gebouwd. gevallen werd gebouwd. Zo kon kon het oude gebouw gewoon nieuwbouw. Op gewoon doorfunctioneren tijdens de nieuwbouw. Op de plek van van het oude station werd werd na de sloop een een fietsenstalling of parkeerplaats gemaakt. kon men men de aansluiting op het perron gemaakt. Bij Bij de meeste stations kon perron redelijk redelijk voor elkaar krijgen krijgen door het perron perron te verlengen of een stuk te verplaatsen, verplaatsen, al was er wel steeds het probleem van het hoogteverschil tussen station station en perron probleem van hoogteverschil tussen perron dat meestal). Uitzonderingen overbrugd een korte ramp vormen overbrugd moest worden (met een ramp meestal). Uitzonderingen vormen (inmiddels Centrum, Buitenpost, gesloopt) Barneveld Centrum, Ravenstein Ravenstein en Didam Didam Buitenpost, Barneveld waar geen directe aansluiting op het perron kon worden worden en het station station perron gemaakt kon een stukje verderop langs het spoor staat. staat. Dit leverde voor de reizigers een wat onnatuurlijke routing op. Men moest als men men geen abonnement had had via het op. Men voorplein naar het stationsgebouw, een kaartje kopen stationsgebouw, hier een kopen en dan weer een stukje teruglopen om het spoor over te steken steken of een een ramp beklimmen naar ramp te beklimmen Er het perron. meestal wel wel een directe aansluiting van van de fietsenstalling die perron. was meestal naast het perron worden de kaartjes perron was verrezen naar het perron. perron. Inmiddels worden voornamelijk via automaten automaten verkocht die op de looproute staan waardoor deze eigenaardigheid eigenaardigheid minder een struikelblok is geworden geworden voor de reiziger. reiziger. in Wat de stedenbouwkundige context van de stations in deze serie betreft is deze gevarieerd. staan meestal meestal een eind eind weg van het oude dorpscentrum gevarieerd. De stations staan en en dus oorspronkelijk aan aan de rand rand van van het dorp of zelfs een een eindje buiten buiten het dorp. dorp.

In de meeste gevallen zijn de dorpen In station gegroeid staan dorpen naar en/of om het station gegroeid en staan (Beilen), de stations nu in een woonwijk, nu in een industrieterrein industrieterrein (Beilen), of aan aan een woonwijk, soms een (Grou-iirnsum). Barneveld (Wehi), of zelfs snelweg rotonde (Wijchen), Barneveld (Wijchen), grote weg (Wehl), sneiweg (Grou-Jirnsum). station, Centrum Centrum is het meest centraal gelegen gelegen station, ook toen het gebouwd werd was de locatie niet ver van de dorpskern. allemaal een een voorplein dorpskern. De stations kregen kregen allemaal voorplein waar plaats is voor een een bushalte bushalte en waar personenautoâ&#x20AC;&#x2122;s kunnen kunnen stoppen voor het wegbrengen van passagiers. hebben bovendien bovendien wegbrengen en ophalen van passagiers. De meeste stations hebben ruime parkeergelegenheid een speciaal parkeergelegenheid en bij bij sommige stations is er een speciaal P+R Borne). (Beilen, Buitenpost, parkeerterrein parkeerterrein gekomen (Beilen, Buitenpost, Wijchen, Wijchen, Borne). Inventarisatie actuele staat stations type Beilen Beilen in De meeste stations van van het type Beilen Beilen zijn architectonisch architectonisch nog grotendeels in originele en en goede staat. staat. Inmiddels hebben hebben de veel veel van van de gebouwen hun hun functie staan, als station verloren. Een Een aantal aantal van de stations lijken een aantal aantal Iijken leeg te staan, een (restaurant, snackbar, snackbar, VVV-kantoor) en bij hebben hebben een nieuwe functie gekregen (restaurant, bij sommigen een kassa kaartjes te kopen sommigen bestaat nog de mogelijkheid mogelijkheid aan een kopen maar overal is deze functie in in de eerste plaats overgenomen overgenomen door kaartjesautomaten. kaartjesautomaten. In Buitenpost, In en Zuidhorn zijn van Arriva die er treinen treinen Buitenpost, Veenwouden en zijn haltes van Raalte) is door schildering van In een aanbieden. aanbieden. In een aantal aantal gevallen van de balken balken gevallen (bijv. (bijv. Raalte) Qok en en het aanbrengen van borden borden het beeld beeld enigszins aangetast. aanbrengen van aangetast. Ook wordt de transparantie van van het beglaasde deel deel hier en daar geweld aangedaan door dichtplakken en zijn de interieurs aangepast, dichtplakken en gordijnen gordijnen en aangepast, maar de veranderingen veranderingen zijn van aard. aard. Een Een uitzondering vormt station zijn over het algemeen algemeen niet structureel van in 2000 behoorlijk verbouwd Grou-Irnsum. Grou-Irnsum. Dit station is in verbouwd door er een groot bakstenen bakstenen volume tegenaan bouwen aan aan de pleinzijde tegenaan te bouwen pleinzijde en het gebouwtje rondom rondom te vergroten. daken van deze aanbouw en het vergroten. Door de afgeschuinde daken tympaan boven boven de ingang heeft het gebouw een een geheel en geheel ander silhouet en uitstraling gekregen. gekregen.

Waardering en aanbevelingen Inleiding Deze waardering en aanbevelingen betreffen betreffen een hulpmiddel intern binnen binnen hulpmiddel om intern het bedrijf NS/ NS Poort/ ProRail ProRail herbestemmingsen renovatieplannen herbestemmingsen renovatieplannen vanuit te ontwikkelen en en te toetsen. toetsen. Zij Zij vervangen niet de redengevende beschrijving of gemeentelijke welstandscriteria die de juridische basis vormen vormen voor monumentendiensten monumentendiensten en en welstandcommissies. welstandcommissies. Voor deze serie stations bestaan bestaan betreft, geen redengevende beschrijvingen monumenten betreft, beschrijvingen aangezien aangezien het geen geen monumenten zij hebben voor de monumentendiensten monumentendiensten en welstand weistand dan ook geen zij hebben geen bijzondere status. status. Deze CV kan kan wel worden worden aangereikt aan aan deze instanties bij indienen bij het indienen van van plannen cultuurhistorisch onderzoek waar zij dikwijls toch tech plannen als het bijbehorende cultuurhistorisch naar vragen. vragen.

Algemene waardering in de serie standaardtypen die de NS Het type Beilen Beilen vormt in NS heeft voortgebracht In niet het meest architectonisch architectonisch interessante type. type. In vergelijk met het plinttype en in zijn en het type Bunde Bunde is het wat het materiaalgebruik betreft maar ook in architectonische elementen en en motieven motieven een een wat armoedig en saai saai lid lid van van de familie te noemen. noemen.

helderheid, in zijn Toch bezit type Beilen Beilen in wel een een hoge mate mate van helderheid, zijn originele staat wel stevigheid en en vanzelfsprekendheid en en staat het gebouw voor een belangrijke NS-historie, een periode van periode in in de NS-historie, van harde bezuinigingen en weinig bezuinigingen en rationele, aandacht voor architectonische vormgeving, een rationele, functionele vormgeving, maar een Qok en en efficiĂŤnte benadering van van haar product en en alles wat daarbij hoort. Ook daarbij hoort. heeft het gebouw cultuurhistorische waarde als laatste laatste lid lid van van een een hele hele reeks standaardtypen dat vanaf type Vierlingsbeek werd werd ontworpen en gebouwd ontworpen en gebouwd door heel heel Nederland. Nederland. Alleen al al om deze redenen redenen is het interessant om een een paar van van de gebouwen in in originele staat te behouden behouden als dat mogelijk is. Juist de historische mogelijk is. beleving van van het stationsgebouw kan kan bijdragen een door de reiziger als prettig bijdragen aan een

ervaren ervaren wachttijd. historische uitstraling nu flu nog wachttijd. Bij Bij deze standaardstations lijkt Iijkt de historische klein klein te zijn, kan toenemen door het verstrijken van van tijd. behoud van zijn, maar dit kan tijd. Het behoud in de de architectonische kwaliteiten kwaliteiten die het type bezit kan kan dus de waarde (zeker in toekomst) vergroten. vergroten.

dertien van de stations bestaan bestaan ligt hand waar Aangezien nog flog dertien Iigt het voor de hand nodig nieuwe functies voor de gebouwtjes te zoeken zodat ze bestaansrecht houden. houden. Dat hierbij hierbij soms aanpassingen aanpassingen aan de gebouwtjes nodig of wenselijk in de zijn voorzien. Omdat de kwaliteiten kwaliteiten van de architectuur juist liggen zijn is te voorzien. liggen in helderheid, helderheid, soberheid soberheid en rationaliteit van het ontwerp en en materiaalgebruik en en deze heel heel kwetsbaar zijn, een waardestelling en standaardontwerp voor zijn, zijn zijn een in het behoud aanpassing instrumenteel instrumenteel in behoud ervan. ervan. Onbeheerste Onbeheerste en onoverwogen ingrepen kunnen gemakkelijk mediocriteit en rommeligheid ingrepen kunnen rommeligheid opleveren, opleverefl, wat wordt geïllustreerd in al gedaan geIllustreerd door verschillende aanpassingen aanpassingen die al gedaan zijn zijn (bijvoorbeeld (bijvoorbeeld in Grou-Irnsum). Het is bovendien Grou-Irnsum). bovendien van van belang dat de regels uiterst eenvoudig zijn, zijfl, omdat ze begrepen, beheerd moeten moeten kunnen kunnen worden worden door kleine kleine begrepefl, uitgevoerd uitgevoerd en beheerd ondernemers ook als er geen direct door NS Poort aangestuurde ontwerpers aan aan meedoen. meedoen. Tenslotte is het verstandig om bij bij een ontwerp voor uitbreiding van de Thill wordt gedaan stations zoals nu flu door Kempe Thill een beheersconvenant op te gedaan ook een nemen, nemen, zodat de transparantie en en helderheid helderheid niet alsnog door reclame-uitingen, reclame-uitiflgefl, borden borden en en inrichting teniet wordt gedaan. gedaan. Waardering op onderdelen met met bijbehorende aanbevelingen aanbevelingen Zoals gezegd kwaliteiten van van het gebouw bij aan de gezegd dragen dragen de architectonische kwaliteiten bij aan identiteit van het station station en en daarmee ook aan het bedrijf NS. NS. De architectonische kwaliteiten in de volgende kenmerken kwaliteiten van van type Beilen Beilen liggen kenmerken en elementen: elementen: liggen in

- De rechthoekige plattegrond met uitbouwtjes aan de lange kanten. De rechthoekige plattegrond met uitbouwt/es aan de lange kanten. Aanbeveling Aan beveling 1: • Het gebouw moet in in de basis een een rechthoekige ‘bungalow’ tungalow’ blijven blijven opgebouwd opgebouwd uit glazen en en bakstenen bakstenen ‘blokken’. tlokken’. -

•

_________________

Aanbeveling 2: • Aanbouwen zijn mogelijk mits rekening gehouden wordt met de contrastwerking tussen tussen openheid en de structurele openheid en geslotenheid, geslotenheid, en D.w.z. logica van het gebouw. bakstenen aanbouw gebouw. D.w.z. niet ineens een bakstenen onder de luifel luifel bijvoorbeeld. Eén kant is meer gesloten bijvoorbeeld. Eén gesloten en daar zou worden, de andere kant is open in baksteen in baksteen uitgebouwd kunnen worden, en uitgebouwd kunnen open en daar zou aan aan de lange kanten kanten een glazen den kbaar zijn glazen erker denkbaar zijn (zoals sommige stations oorspronkelijk hadden hadden voor de bediening van de veiligheidsinstallatie). van het gebouwtje zou zou kunnen kunnen mits veiligheidsinstallatie). Verlenging van kant, aan aan de gesloten al is dan dan wel de vraag hoe men men met de balken balken en gesloten kant, al de raamstrook ertussen ertussen omgaat. omgaat.

•

- Het contrast tussen het open, glazen deel (openbaar) en het gesloten, bakstenen Het contrast tussen het open, glazen deel (openbaar) en het gesloten, bakstenen deel (privé). deel (privé). Aanbeveling 3: • Het contrast moet zo helder mogelijk gehouden/gemaakt worden. worden. mm Dit betekent het transparante deel deel zo min mogelijk dichtmaken dichtmaken door plakfolies, reclameborden of wanden wanden en anderzijds geen plakfolies, reclameborden geen grote openingen maken in het gesloten maken in deel waardoor de zonering verwaterd. verwaterd. gesloten deel -

•

- Het silhouet van een doos met een plat dak met overstek aan de lange kanten Het silhouet van een doos met een p/at dak met overstek aan de lange kanten en een ruime luifel/onderdoorgang aan de korte kant. en een ruime luifel/onderdoorgang aan de korte kant. Aanbeveling 4: • De luifel/onderdoorgang moet _____________________________ behouden behouden blijven, luifel mag niet blijven, de luifel worden worden dichtgebouwd. dichtgebouwd. -

•

______

- De balken/liggers als grote, losse ononderbroken/onopgedeelde elementen. De balken/liggers a/s grote, losse ononderbroken/onopgedeelde elementen. Aanbeveling 5: • De balken balken moeten moeten zichtbaar gelaten worden, worden, verhullende borden borden of belettering moet vermeden worden. worden. -

•

- De oorspronkelijke materialen behouden: baksteen, (geëmailleerd) glas, De oorspronkeli/ke materialen behouden: baksteen, (geemailleerd) glas, merantihouten puien, gelamineerd hout van de liggers, metalen portaalspant, merantihouten puien, gelamineerd hout van de liggers, metalen portaalspant, houten schrotenplafond, verf op kozijnen, deuren, balken. houten schrotenpla fond, verf op kozi/nen, deuren, ba/ken. Aanbeveling 6: • Het heeft de voorkeur voort te bouwen in de oorspronkelijke bouwen in in materialisering: Het is in principe mogelijk een materialisering: mogelijk op een heldere manier een introduceren, maar dit moet dan nieuw materiaal materiaal te introduceren, dan duidelijk een een nieuw element zijn in de en in zijn en geest van de oorspronkelijke wil zeggen materialisering, material isering, dat wil natuurecht en sober. sober. Geen Geen composieten, beplating of composieten, stucwerk, de materiaaleigen stucwerk, materiaaleigen verschijningsvorm moet zichtbaar blijven. blijven. -

•

7: Aanbeveling 7:

•• De glaspuien kunnen kunnen wel

helemaal helemaal geopend en geopend en doorzichtig gemaakt worden maar de borstweringen borstweringen mogen mogen verdikt, d.w.z. niet worden verdikt, d.w.z. deze moeten moeten van van geëmailleerd geemailleerd glas of een een net zo glanzend glanzend materiaal materiaal blijven van blijven en mogen mogen niet worden vervangen vervangen door muurtjes van wat voor materiaal ook. De doorlopende gladheid van de originele materiaal gladheid in het contrasteffect met het bakstenen borstweringen bakstenen borstweringen zijn zijn belangrijk in deel, er is ook een deel, contrast tussen glad en ruw. Bij uitof aanbouwen een tussen en ruw. Bij uit- aanbouwen deze contrasten voortzetten voortzetten of versterken. versterken.

Aanbeveling 8:

•• Een Een detail detail dat kwaliteit verleent aan aan de gebouwen gebouwen is het gelakte

houten houten schrotenplafond binnen naar buiten. buiten. Het was schrotenplafond dat doorloopt van binnen in de lengte van opgebouwd uit in het gebouw doorlopende schroten. van schroten. is, is deze het behouden Als dit plafond behouden waard. waard. Als de plafond nog aanwezig is, in stations verdwenen/vervangen plafonds in raden verdwenen/vervangen zijn is het aan te raden

____)

in ieder geval eenzelfde soort plafond plafond terug te brengen, brengen, of in geval ernaar te streven streven het plafond één vlak viak te behandelen behandelen en en plafond zoals oorspronkelijk als één door te laten laten lopen binnen naar buiten. buiten. lopen van binnen Aanbeveling 9:

•• Een Een kleuronderzoek van de geverfde delen delen om om uit te zoeken zoeken hoe de originele kleurstelling was is aan aan te bevelen. bevelen.

- Indeling en entrees Indeling en entrees Aanbeveling 10: • De plattegrond Beilen is steeds ongeveer hetzelfde: hetzelfde: plattegrond van type Beilen balie(s) met daarachter het wachtruimte, balie(s) luifel/onderdoorgang, luifel/onderdoorgang, wachtruimte, in de uitbouw aan plaatskaartenkantoor met in aan de pleinzijde een een kitchenette, daarachter een kitchenette, een zone met bergruimte, toiletten (openbaar bergruimte, toiletten en en personeel) en technische ruimte. ruimte. Deze indeling heeft ook de personeel) en verdeling van in gesloten van het gebouw in gesloten (privé) (privé) en transparant (publiek) (publiek) tot gevolg, een verdeling en contrast die behouden behou den dienen dienen te worden. worden. gevoig, een in Naar gelang de looproute van de reizigers zijn de entreedeuren in (aan de kopse kant en het gebouwtje geplaatst, geplaatst, soms drie entrees (aan (aan de kopse kant en aan aan beide lange zijden) en en soms twee (aan en aan de in het geval pleinzijde), versie. De kleine versie heeft twee pleinzijde), in geval van de grote versie. -

•

41 41

(aan de kopse kant). kant). Aangezien de entrees en soms slechts maar één (aan locatie van de entreedeuren steeds werd aangepast aan entreedeuren werd aan looproutes en omstandigheden is er geen geen bezwaar tegen tegen het verplaatsen verplaatsen of weghalen van entrees wanneer daar behoefte aan zou zijn aan zou zijn bij bij herbestemming. herbestemming. Bij zou wel eenzelfde soort deur op dezelfde wijze moeten moeten Bij verplaatsing zou worden ingepast en bij het geheel weghalen van een entree zou en bij van zou de geheel gevel moeten worden aangeheeld, d.w.z. op dezelfde wijze doorgezet gevel moeten aangeheeld, d.w.z. met boven transparant glas en onder een boven en een borstwering van geëmailleerd geemailleerd glas. glas.

- Stedenbouwkundige aanbevelingen: Stedenbouwkundige aanbevelingen: 11: Aanbeveling 11: • De architectuur van dit type station station heeft een een heldere klare kiare lijn en sobere uitstraling, zonder Iijn uitstraling, opsmuk of architectonische in de pretentie. zich ook in pretentie. Dit uit zich wijze waarop de gebouwtjes zijn en direct op zijn gesitueerd en staan, zonder plint, de grond grond staan, punt, drempel of opstapje. De drempel opstapje. stations zijn zijn ontworpen ontworpen met los, vrijstaand het idee dat ze los, vrijstaand aan het voorpleintje staan staan zodat van van ver duidelijk is waar het station is, waar de reiziger wezen moet. is, Het is aan te bevelen moet. bevelen deze vrijstaande behouden, de gebouwtjes zoveel situatie te behouden, zoveel mogelijk vrij te houden houden en en ervoor, omheen, geen andere constructies ervoor, omheen, tegenaan te bouwen. Voor bouwen. geen terrassen terrassen bijvoorbeeld bijvoorbeeld heeft het de voorkeur mogelijke mogelijke omheiningen omheiningen zo Raalte, doorzichtig mogelijk bouwen. De terrasomheining bij station Raalte, mogelijk te bouwen. bij station waar Herzog & De De Meuron-achtig muurtjes zijn opgetrokken, d.w.z. opgetrokken, d.w.z. rasterwerk, stenen gevat in metalen rasterwerk, is te gesloten. De materiaalkeuze in metalen stenen gesloten. in het geheel sluit bovendien bovendien in bestaande architectuur. architectuur. geheel niet aan bij bij de bestaande Beter zou zijn te kiezen voor glas of een ander doorzichtig materiaal. zou kiezen een materiaal. -

•

42 42

- Borden en reclame-uitingen Borden en reclame-ultingen Aanbeveling 12: 12: • Bij Bij verschillende voorgaande aanbevelingen aanbevelingen wordt gewaarschuwd gewaarschuwd voor de aantasting van het transparante deel. Dit kan deel. kan met name name van belang zijn bij van borden borden en en reclame-uitingen. bij de plaatsing van reclame-uitingen. Het is niet wenselijk deze grote delen van de ramen delen ramen te laten laten beslaan. beslaan. Een Een denkbaar, als het in een raam bescheiden bescheiden neonwerk of lichtbak Iichtbak in raam is denkbaar, transparante karakter niet teveel inboet. inboet. Bij ter sprake alter Bij aanbeveling 5 is al gekomen bal ken geen geko men dat de balken geen plek kunnen kunnen bieden bieden aan borden borden en belettering, de balken en belettering, balken moeten moeten herkenbaar blijven elementen. blijven als elementen. Een Een plek waar wel wel borden/ borden! reclame aangebracht kunnen kunnen toren’, worden is de ‘toren’, mits het worden bord/vlak, d.w.z. gaat om één bord/vlak, d.w.z. geen serie verschillende borden. borden. Qok op andere baksteenmuren Ook baksteenmuren reclameuitingen kunnen kunnen borden borden of reclameworden, al uitingen aangebracht worden, al verdient het de aanbeveling dit tot een een minimum te beperken, hoe meer borden e.d. de vlakken onderbreken minimum beperken, hoe borden e.d. onderbreken hoe rommeliger het aanzicht wordt. wordt. Een Een andere mogelijke zou mogelijke plek zou zijn tussen de palen van het metalen portaalspant gezien het feit dat tussen metalen palen gezien dit oorspronkelijk de locatie was van de originele NS-borden NS-borden met aankomst- en vertrektijden. Wanneer het gebouw geen stationsfunctie en vertrektijden. meer heeft kan kan de lichtbak met NS-logo NS-logo op het dak vervangen vervangen worden door een nieuwe versie met een andere boodschap. een boodschap. -

•

‘

43 43

/i_

Extra aanbevelingen voor andere typen In principe In Beilen ook voor de principe gelden gelden alle bovengenoemde bovengenoemde punten punten voor type Beilen andere typen. Daar waar de typen verschillen zijn echter nog extra aanbevelingen typen. zijn aanbevelingen Bunde, nodig. hoewel het de voorloper is van Type Bunde, nodig. Type Vierlingsbeek vormt hoewel het plinttype en type Beilen een geval apart. De architectuur en ook de grote Beilen een plinttype apart. in ontwerp en situering tussen verschillen verschillen in tussen de stations van dit type maken maken een standaard benadering gebaseerd op de verkenning en waardering van type Beilen Beilen gebaseerd lastig. hebben dit type daarom bij buiten beschouwing lastig. Wij Wij hebben bij de aanbevelingen aanbevelingen buiten gelaten. Bunde, enig resterende station: Aanvullende aanbevelingen voor Type Bunde, Wieringen • Het kunstwerk van Joep Gierveld in de voorgevel Gierveld op de bakstenen bakstenen schijf in voorgevel moet vanzelfsprekend behouden blijven en zo nodig gerestaureerd. vanzelfsprekend behouden blijven en gerestaureerd. • De lage plantenbak moet behouden behouden blijven van de ruimtelijke blijven als onderdeel van ruimtelijke compositie en als deze vervangen zou moeten moeten worden worden zou zou een een gelijkende vervangen zou geglazuurde baksteen baksteen gevonden moeten worden worden zodat het niet afsteekt bij gevonden moeten bij de bakstenen bakstenen schijf. schijf.

• •

Aanvullende aanbevelingen ‘Plinttype’ Plinttype’ • De plint moet onaangetast blijven, tussen het betonnen betonnen punt blijven, d.w.z. de ruimte tussen Qok de basisvlak en en de lager gelegen grond worden opgevuld. grond moet niet worden opgevuld. Ook trappen die bij sommige stations van dit type oorspronkelijk opgebouwd van bij opgebouwd losse, ‘zwevende’ waren waren uit losse, zwevende’ treden zouden zouden als deze aan vervanging toe zijn zijn op dezelfde wijze terug moeten komen. moeten komen. • houden, d.w.z. in ere houden, Uitbreidingen aanbouwen moeten moeten de plint in d.w.z. dat Uitbreidingen en aanbouwen de plint moet worden uitgebreid voor aanbouwen als dit nodig is of het aanbouwen uitgebreid hoogteverschil hoogteverschil moet op een andere manier worden overbrugd overbrugd die geen geen inbreuk doet aan de bestaande plint. inbreuk plint. • Qok bij Ook vormentaal van van aanpassingen bij dit type is het materiaalgebruik materiaalgebruik en de vormentaal aanpassingen en uitbreidingen van groot belang, de materialen zijn hier: stalen en uitbreidingen van materialen zijn hier: stalen kozijnen, belang, kozijnen, (kleuren (geëmailleerd) bakstenen (kleuren (geemailleerd) glas, glas, aluminium daklijst, daklijst, geglazuurde bakstenen station), betonnen verschillen verschillen per station), betonnen plint en trappen. trappen.

•

• •

Geraadpleegde literatuur Iiteratuur Historians, Urban Fabric, De Bureau Bureau Spoorbouwmeester, Crimson Architectural Historians, Urban Fabric, Spoorbouwmeester, Crimson Nederland, NAi Collectie. in Nederland, Collectie. Bijzondere stationsgebouwen in NAi Uitgevers, Rotterdam Uitgevers, Rotterdam 2009. 2009. Douma, Stationsarchitectuur in 1998, Walburg Pers, Pers, C. in Nederland 1838 – 1998, C. Douma, Zutphen 1998. 1998. Zutphen —

Lansink, Spoorwegstations in M. Lansink, in Nederland in Victor M. Nederland 1955 1955 – 1980: 1980: Variatie in standaardisatie, Doctoraalscriptie Kunstgeschiedenis, 1998, Universiteit standaardisatie, Kunstgeschiedenis, april april 1998, Utrecht. Utrecht. —

Romers, Spoorwegarchitectuur in 1841/1938, Walburg Pers, Pers, H. H. Romers, in Nederland Nederland 1841/1938, 2000. Zutphen Zutphen 2000. www.stationsweb.nl www.stationsweb. nI www.hetutrechtsarchief.nl/spoorwegen www.hetutrechtsarchief. nI/spoorwegen

Cultuurhistorische analyse en aanbevelingen Standaardstation type Beilen Beilen

In In opdracht van NS Poort

Crimson Crimson Architectural Historians Dorman, Wouter Vanstiphout, (Ewout Dorman, Vanstiphout, Cassandra Wilkins)

Rotterdam, februari Rotterdam, 2012 februari 2012 (versie september 2013)

,,i- , I Mathenesserlaan 179-181 iviatnenesseriaan 3014 HA Rotterdam The Netherlands 3014 HA Rotterdam The Netherlands (31) 10 2827724 F: (31) 10 2827725 P: P: (31) 10 2827724 F: (31) 10 2827725 crimson@crimsonweb.org www.crimsonweb.org crimson@crimsonweb.org www.crimsonweb.org

ARCHITECTURAL HISTORIANS

fl /7. 6:

)

ARCHITECTURAL H ISTORIANS ARCHITECTURAL HIS