BĂŠton brut Arhitektura Brutalizma
Pregled razvoja u svetu u periodu od 1950. do 1991. godine.
Grafikon razvoja arhitektonskih pokreta u svetu od 1920.g. sa najznaÄ?ajnijim predstavnicima.
Zemlje u kojima se pojavio Brutalizam:
SSSR
SFRJ ‘’Sovjetski ‘’ Brutalizam (SB) NDR Nepostojeće države
Uticaj Sovjetskog Saveza
Azija Evropa Afrika Amerika i Karipska ostrva Australija i Okeanija
Osnovni kriterijumi klasifikacije objekata nastalih tokom brutalističke epohe: 1. Teritorija na kojoj su nastali, odn. država i mesto nastanka; 2. Godina nastanka 3. Arhitekta ili autorski tim 4. Tipologija objekta 5. Težina odn. lakoća sklopa i opšti vizuelni identitet 6. Metodologija materijala 7. Koncepcija prostornih elemenata i funkcionalnih sklopova 8. Bogatstvo fasadne plastike i ukrasa Obrazloženja i objašnjenja definisanih kriterijuma: 1. Zavisno od teritorije na kojoj su nastajali sukcesivno, objekti epohe Brutalizma se mogu u okviru ove stavke grubo podeliti na objekte koji su se razvili pod uticajem Sovjetske Moderne odnosno Sovjetskog Brutalizma, u onim državama u kojima je komunizam bio zvanična ideologija (SFRJ, Čehoslovačka, Bugarska, Istočna Nemačka itd.) i državama koje su bile pod direktnim uticajem Sovjetskog Saveza (Avganistan, Mjanmar, Laos, Kuba itd.) i državama koje su se nakon završetka Drugog svetskog rata pridružile zapadnoj alijansi gde je uslovljen razvoj kapitalizma (SAD, Velika Britanija, Kanada, Australija, Francuska, Zapadna Nemačka itd.). Nešto konvencionalniji oblik brutalističke arhitekture sa određenim segmentima Moderne, a sve u okviru još uvek vladajućeg Internacionalnog stila, razviće se nakon osnivanja Pokreta nesvrstanih 1954. godine, ali to se pre svega ogleda u upotrebi materijala, definisanju unutrašnje organizacije prostora, programskih sklopova i dr. 2. Uzevši u obzir godinu nastanka možemo razjasniti kakve su se promene dogodile i u upotrebi materijala ( ali neobrađen beton ostaje glavna karakteristika), organizaciji prostora,
kao i uporedna analiza međusobnih sličnosti sa objektima koji su izgrađeni u okviru drugih pravaca kao podcelina Internacionalnog stila (Grafikon, slajd 3.). 3. Arhitekta ili autorski tim je još jedna od karakteristika koja indirektno objekat uvrštava u arhitekturu određene svetske ideologije dominantne tog vremena. 4. Nakon skoro četrdeset godina postojanja na svetskoj sceni, tokom ove epohe izgrađeno je na stotine objekata različith funkcija i namena. Na istoku, odnosno u sferi dominacije SSSR-a, napravljen je veliki broj objekata stambenog tipa, zatim objekata kulture, obrazovanja, zabave i zdravstva; dok su na zapadu vodeću ulogu imali objekti obrazovanja, kulture, poslovanja i parkiranja (javne garaže). 5. Pod pojmom težina odnosno lakoća sklopa smatra se subjektivni osećaj posmatrača koji u njemu izaziva konstrukcija odnosno psihološko dejstvo objekta da izazove punoću, težinu, jačinu, tj. pritisak mase u prostoru na okolinu i posmatrača ili suprotno- da olakša, ublaži ili potpuno eliminiše pojavu prostorne tenzije. Na osnovu zapažanja i različitih doživljaja kod ljudi, određeni elementi mogu ostati prepoznatljiv detalj sklopa ili potpuno beznačajan i neuočljiv, na osnovu kojih se stvara opšta vizuelna slika prostora sa objektom u njemu. 6. Ono po čemu je ovaj pravac postao prepoznatljiv je korišćenje betona bez ikakvih perforacija i završnih obrada nakon završetka gradnje. Ostavljanje čistog betona sa vidljivim tragovima oplate je na posmatrča trebalo da ostavi efektan uticaj i da bude interesantan u svom grubom izgledu. Tek posle 10 godina od nastanka, u brutalističke objekte ugrađuju se i drugi materijali poput opeke, da bi krajem 80-ih godina XX veka artikulacija različitih materijala preferirala podjedanku zastupljenost kako čistog betona tako i drugih građevinskih materijala. Ovde treba imati u vidu da je posebnu pažnju neophodno obratiti na međusobno usglašavanje materijala, njihovo komponovanje i kompletan utisak koji se stiče. 7. Za koncepciju prostora i prostornih elemenata može se reći da direktno potiče od opštih
normi društvenog uređenja države, jer postoji korelacija između ideologije i zakona koji su donešeni sa prostorima na koje se ti zakoni odnose i na koje se vrši implementacija. U jednoj soijalističkoj tvorevini gde vlada stanje zajedničkog dobra tj. kolektivne imovine postoje norme koje definišu kako izgleda ambijent poslovne zgrade, objekta uslužne delatnosti, rekreacije, razonode i dr. I shodno tome, budući prostor će biti kreiran tako da budu ispoštovane zakonske norme, norme tržišta odnosno bogatstva ponude raznih potrebština, kao i generalni socijalistčki stav o racionalizaciji i standardizaciji građevinskih elemenata pa samim tim i objekata; dok u zapadnom sistemu potrošačkog društva ne postoji ograničenje u smislu standardizacije elemenata koji bi na neki način uslovili funkcionalni sklop objekta, a s druge strane postoji bogatija ponuda, samim tim nema monopolističkog dejstva nad određenom sirovinom što omogućava veći prostor manevrisanja prilikom unutrašnje koncepcije i organizacije prostora. 8. Bogatstvo fasadne plastike i ukrasa kao opna definisane celine,predstavlja krajnji i najviše vizuelno pamtljiv element objekata. U okviru ove stavke može se dalje izvršiti podela na one objekte čije su fasade reljefno obradjene i skulptorisane istorijskim mitovima i događajima, zatim čije su fasade reljefno obrađene detaljima iz prirode; fasade sa reljefima i skulpturama apstraktnog karaktera; fasade koje su oslikane istorijskim događajima; fasade oslikane modernom umetnošću; fasade bez perforacija (oslikavanja, barreljefa i skulptorisanja); fasade čiji je ritam postignut međusobnim kombinovanjem arhitektonskih elemenata i formi i td. Uopšteno govoreći, može se zaključiti da se Brutalizam razvio kao vid Internacionalnog stila, ali osetno se razlikujući od principa Internacionale, neposredno po završetku 2. Svetskog rata, u svetu koji je pretrpeo stravična razaranja, i koji je trebalo obnoviti, šireći se polako i bez pravila iz države u državu. Oblikujući kako generalni duh pokreta tako i lokalni zavisno od mesta u kojem je nicao, mnogi gradovi su revitalizovani baš u vreme Brutalizma, poput Jerevana, Biškeka, Viljnusa itd. Nastalo je na hiljade objekata na različitim meridijanima. Mnogi od njih su sačuvani do danas, uprkos činjenici da je s početka XXI veka i promenom društvenog uređenja mnogih zemalja , primetna tendencija rušenja objekata nastalih u ovom pokretu, naročito u zemljama Bliskog istoka, kako planskim tako i neplanskim putem.
Levo gore: Exhibition Holl of the Uzbek Union of Artists, Bishkek, Uzbekistan; Desno gore: Hotel by Kenzo Tange, Teheran, Iran; Levo dole: House of Political Education, Ashgabat, Turkmenistan; Desno dole: Tribunal de Contas, S達o Paulo,
Brasilia, Brazil.
Almaty, Kazakhstan.
Budapest, Hungary.
Chandigar, India.
Gore levo:Tripleone Somerset, Singapore, Singapore; Dole levo: 9th Forth, Memorial and Museum, Kaunas, Lithuania; Gore desno: Ibrahimi Building, Abu Dhabi, UAE.
Kao što je već rečeno, Brutalizam se razvio u okviru već postojećeg svetskog pravca, Internacionalnog stila, ali u cilju preciznijeg definisanja same brutalističke epohe, potrebno je naglasiti osnovne ideje Internacionale i Brutalističkog perioda: Internacionalni stil 1.Arhitektura kao volumen ne kao masa 2.Pravilnost, ne osna simetrija, glavni instrument za organizaciju projekta 3.Proskripcija arbitrarno primenjene dekoracije Brutalistički period 1.Arhitektura i kao vloumen i kao masa 2.I pravilnost i osna simetrija 3.I proskripcija i primena dekoracije Dakle, može se zaključiti da je Brutalizam, ma koliko delovao ‘’teško’’, nešto konvencionalnijeg karaktera od Internacionalnog stila; jer daje mogućnost autoru da izabere način na koji će biti definisati arhitektonsku celinu, počevši od plana pa sve do kompletiranja celine, koja ukuljučuje ili isključuje dekoracije. -Brutalizam je od ključnog značaja za razumevanje tranzicije u ovom periodu. Ishod oba generacijska sukoba u CIAM-u iz kasnih 40-ih, i naknadni rad Tima 10, Brutalizam je (da citiram Alison Smithson) signalizirao prisvajanje i transformaciju ‘’herojskog modernizma’’.Tokom svog trajanja od skoro 40 godina, Brutalizam se, radi lakše pojedinačne analize objekata, može podeliti na: 1. Rani brutalizam 1950- 1960 2. Brutalizam praćen strukturalnim ekspresionizmom i dekonstruktivizmom 1961-1977 3. Novi brutalizam 1978-1989
Rajner Banham je u svojoj knjizi ,, The New Brutalism: Ethic or Aesthetic?’’ iz 1966. godine, postavio pitanje,,Da li je posleratni neoavangardni pokret- Novi Brutalizam, bio moralni krstaški rat reformacije u arhitekturi ili je to čisto još jedan pokret?’’
MEFT Riga, Lithuania.
National Library of Belarus, Minsk, Belarus.
Gore levo:Parkhaus Hannover, Germany U sredini: SESC, Sao Paolo, Brazil Gore desno: Mirvari Kafesi, Baku, Azerbaijan Dole levo: Tokyo, Japan
Luxury apartment Condominium, Mexico city, Mexico
Zaisan Memorial, Ulan Bator, Mongolia Centrosoyuz-building Moscow, Russia
Marche Municipal, Agadir, Morocco
Russian embassy Havana, Cuba
House of Political Education, Ashgabat, Turkmenistan
Marina City Towers, Chicago, IL, USA
Art College Ben’kov Bishkek, Uzbekistan
Gore levo: Ho Chi Minh City, Viet Nam Dole levo: Building of Government of the Republic Moldova, Kishinev , Moldova Gore desno: Housing for Gosstroy, Baku, Azerbaijan.
Metro Station Yerevan, Yerevan, Armenia.
Gore levo: Central Post Office Tallinn, Estonia; Dole levo: Palatul Telefoanelor, Cluj-Napoca, Romania; Gore desno: Residential Tower, Belgrade, Serbia.
Gore levo: Madrid, Spain Dole levo: NLB Banka, Tuzla, BiH Gore desno: Parkhaus Stockholm, Sweden.
Library of Foreign Languages Phnom Penh, Cambodia
Bank of Israel, Jerusalem, Israel
Bratislava, Slovakia
Gore levo: Lenin Palace, Almaty, Kazakhstan Dole levo: Eglise Sainte Anne, Saint Nazare, France Gore desno: Western City Gate –Genex-, Belgrade, Serbia.
House of Political Education Tbilisi, Georgia.
-Belgacom- Belgian Telecom Office Building, Gent, Belgium.
Bangalore, India
School of Architecture, Polytechnic Institute, Minsk, Belarus
Kuala Lumpur, Malaysia