ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ, ΚΗΠΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ, ROBERTO BURLE MARX by Stefania Fwtiadou

ΔΖΑΦΡΟΙΖΗΟΖ ΙΥΙΦΓΤΖΙΘΟΖ ΘΓΤΑΗΥ ΔΩΓΡΑΚΖΗΕΙ, ΗΕΘΟΤΓΦΙΖΑΙ ΗΑΖ ΑΡΦΖΤΓΗΤΟΙΖΗΕΙ ΤΟΘΖΟΥ ΤΟ ΘΑΡΑΔΓΖΓΘΑ ΤΟΥ ROBERTO BURLE MARX

ΚΩΤΖΑΔΟΥ ΙΤΓΚΑΙΖΑ ΘΟΖΥΤΓΦΙΓΖΟ ΗΡΕΤΕΙ ΤΘΕΘΑ ΑΡΦΖΤΓΗΤΟΙΩΙ ΘΕΦΑΙΖΗΩΙ ΖΑΙΟΥΑΡΖΟΙ 2018 ΓΡΓΥΙΕΤΖΗΕ ΓΡΓΑΙΖΑ ΓΘΖΒΖ. ΗΑΕΕΓΕΤΡΖΑ: ΗΑΡΑΘΑΙΓΑ ΘΑΙΑΓΖΩΤΑ

ΕΙΚΟΝΑ 1

O Roberto Burle Marx στο εργαστήριό του στο Santo Antonio da Bica Sítio.

O κήμοξ είναι ένα ορνοκο αιοθηπικςν και μκαοπικςν μνοθέοευν‫ ﮲‬και πο ςρππ για πον ανσιπέκπονα πομίορ δεν είναι μπνο ένα ςρππ - ομάνιο, αορνήθιοπο, ορνηθιομένο ή καπαδικαομένο μνοξ ελαςάνιοη - ακκά εμίοηξ ένα σνςμα, ένα οσήμα ή έναξ πγκοξ.’ Roberto Burle Marx

ΘΓΡΖΓΦΟΘΓΙΑ

ΓΖΙΑΓΩΓΕ / 9 ΑΙΤΖΗΓΖΘΓΙΟ ΤΕΙ ΓΡΓΥΙΑΙ / 10 ΘΓΕΟΔΟΖΟΓΖΑ / 10

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 1

ΑΙΑΖΥΙΕ ΓΙΙΟΖΩΙ / 11

1.1 ΘΟΖΖΤΖΙΘΟΙ / 12 1.2 ΗΕΘΟΙ - ΗΕΘΟΤΓΦΙΖΑ / 14 1.3 ΤΟΘΖΟ / 15 1.4 ΑΡΦΖΤΓΗΤΟΙΖΗΕ ΤΟΘΖΟΥ / 17

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ / 23

2.1 ΓΖΙΑΓΩΓΕ / 24 2.2 ΘΡΩΤΕ ΘΓΡΖΟΔΟΙ ΙΥΙΕΓΤΖΗΩΙ ΓΘΖΡΡΟΩΙ / 28 2.3 ΔΓΥΤΓΡΕ ΘΓΡΖΟΔΟΙ ΙΥΙΕΓΤΖΗΩΙ ΓΘΖΡΡΟΩΙ / 34 2.4 ΤΡΖΤΕ ΘΓΡΖΟΔΟΙ ΙΥΙΕΓΤΖΗΩΙ ΓΘΖΡΡΟΩΙ / 37

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

ROBERTO BURLE MARX / 43

3.1 ΒΖΟΓΡΑΚΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ / 44 3.2 ΘΟΖΖΤΖΙΘΖΗΓΙ ΑΙΑΚΟΡΓΙ – ΓΘΖΡΡΟΓΙ / 47 3.3 ΤΟ ΦΡΩΘΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ / 58 3.4 ΦΑΡΑΗΤΕΡΖΙΤΖΗΑ ΘΑΡΑΔΓΖΓΘΑΤΑ ΙΤΟ ΓΡΓΟ ΤΟΥ ROBERTO BURLE MARX / 61 ΙΥΘΘΓΡΑΙΘΑΤΑ / 83 ΒΖΒΖΖΟΓΡΑΚΖΑ / 85 ΘΕΓΓΙ ΓΖΗΟΙΩΙ / 89

ΓΖΙΑΓΩΓΕ Ε δημιορνγία πηξ μπκηξ αμπ πον κοινυνικπν άνθνυμον αμαίπηοε και πη οργσνονη οσεδπν μανοροία πορ μνάοινορ σςνορ με πιξ διάςονεξ αρπορ μονςέξ και αμοσνςοειξ μορ ελεκίσθηκαν καπά πο μέναομα πυν σικιεπιςν, αμπ πορξ κνεμαοπορξ κήμορξ πηξ Βαβρκςναξ, πορξ γευμεπνικά διαπεπαγμένορξ ιδιυπικορξ κήμορξ πυν Αιγρμπίυν (3500 μΦ έυξ 500 μΦ), πορξ δημποιορξ ή ιδιυπικορξ κήμορξ πηξ Γκκηνικήξ κκαοικήξ και εκκηνιοπικήξ μενιπδορ, έυξ πιξ πομιακέξ εμεμβάοειξ πορ Roberto Burle Marx καπά πον εικοοππ αιςνα. Θεκεπςνπαξ πην ιοπονία πυν κήμυν αμπ πην ανσαία εμοσή έυξ οήμενα και πηξ ανσιπεκπονικήξ πομίορ αμπ πα πέκη πορ 19ορ αιςνα έυξ και οήμενα, μαναπηνορμε μυξ διασνονικά εμηνεάζονπαι αμπ πον εκάοποπε μοκιπιομπ οπα μκαίοια πορ ομοίορ διαμονςςνονπαι. Ε πέσνη, και ιδιαίπενα η ζυγναςική, αναμποπαοπα σανακπηνιοπικά πορ μοκιπιομορ και πηξ μνερμαπικήξ κακκιένγειαξ, δανείζορν ορσνά οποισεία οπορξ πομείξ αρπορξ. Φανακπηνιοπικπ είναι πο μανάδειγμα πορ Βναζικιάνορ ανσιπέκπονα πομίορ Roberto Burle Marx, πο ομοίο ανακρεπαι οπην μανοροα ενερνηπική ενγαοία. Ο ίδιοξ θευνείπαι μια αμπ πιξ μιο ενδιαςένοροεξ μονςέξ πηξ οργσνονηξ ανσιπεκπονικήξ πομίορ και πα ένγα πορ αμοπεκορν εμίκενπνο μεκεπςν μαγκοομίυξ καθςξ ορνδράζορν μοναδικά πην εμμεινία ενπξ ζυγνάςορ και πη γνςοη ενπξ βοπανοκπγορ, αναδεικνρονπαξ μανάκκηκα πην ιδιαίπενη κορκπορνα πηξ Βναζικίαξ.

ΑΙΤΖΗΓΖΘΓΙΟ ΤΕΙ ΓΡΓΥΙΑΙ Ανπικείμενο πηξ μανοροαξ ένερναξ αμοπεκεί η μνοομάθεια αναγνςνιοηξ πυν εικαοπικςν οποισείυν μορ διαμονςςνορν πο οσεδιαομπ κήμυν και μεπέμειπα πην ανσιπεκπονική πομίορ οε μια ερνεία μενίοδο πηξ ιοπονίαξ. Δίνεπαι ιδιαίπενη έμςαοη οπον πομέα πηξ ζυγναςικήξ, καθςξ αμοπεκεί πο μιο ερνέυξ διαδεμένο μέοον έκςναοηξ μορ σνηοιμομοιεί διασνονικά ο άνθνυμοξ για να αμοπρμςοει πην οσέοη πορ με πη ςροη. Ιπη οργσνονη ιοπονία, σανακπηνιοπικπ μανάδειγμα πηξ οροσέπιοηξ αρπήξ αμοπεκορν οι κήμοι και πα πομία πορ Roberto Burle Marx, καθςξ ο ίδιοξ μέναν πηξ ιδιππηπάξ πορ υξ ανσιπέκποναξ πομίορ, ρμήνλε και αναγνυνιομένοξ ζυγνάςοξ με μκοροιο ένγο.

ΘΓΕΟΔΟΖΟΓΖΑ Ε οργκεκνιμένη ενερνηπική ενγαοία αμοπεκείπαι, μέναν πυν ειοαγυγικςν οποισείυν και πορ εμικπγορ, αμπ πνία κεςάκαια. Το μνςπο κεςάκαιο ανακρει πιξ μνυπανσικήξ οημαοίαξ έννοιεξ μορ ενπομίζονπαι οε πκη πην έκπαοη πηξ ενγαοίαξ. Το δερπενο κεςάκαιο μανοροιάζει πην ιοπονία πυν κήμυν και πηξ ανσιπεκπονικήξ πομίορ μέοα αμπ πην ομπική πυν εκάοποπε κρνίανσυν κινημάπυν πηξ πέσνηξ, οπην μνοομάθεια να ενπομιοπορν πα σανακπηνιοπικά οποισεία μορ μοινάζονπαι οι δρο πομείξ,πμορ ο πομέαξ πηξ ζυγναςικήξ εμηνεάζει οε μενικέξ μενιμπςοειξ πη οκέτη πυν δημιορνγςν οπον πομέα πηξ κημοπεσνίαξ. Το πνίπο κεςάκαιο μεκεπά πη ζυή και πο ένγο πορ Roberto Burle Marx, με εμίκενπνο πιξ εμιννοέξ μορ δέσπηκε αμπ πην πέσνη και ιδίυξ αμπ πη ζυγναςική.

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ

ΑΙΑΖΥΙΕ ΓΙΙΟΖΩΙ

1.1 ΘΟΖΖΤΖΙΘΟΙ Ο μοκιπιομπξ, καπά πον Αμενικανπ ανθνυμοκπγο L.H.Morgan (1818-1881) αμοπεκεί πο πεκερπαίο αμπ πα εμπά οπάδια οπην ιοπονία πηξ ανθνςμινηξ ανσέγονηξ ελέκιληξ, και μενιγνάςει πην εκάοποπε εμοσή, πμορ ο άνθνυμοξ μεννάει αμπ πην μνοιοπονία οπην ιοπονία, με πην εςερνεοη πηξ γναςήξ.1 Ιπην μοκκαμκππηπα πμυξ πηξ ελέκιληξ καπά πο μανεκθπν πκυν πυν μοκιπιομςν δια μέοορ πυν αιςνυν, πο μοκιπιοπικπ ςαινπμενο εμςανίοπηκε υξ μια απεκείυπη οεινά αμοιβαίυν δανείυν, μορ δεν ακκοίυοαν οκοκκηνυπικά πον εκάοποπε σανακπήνα πορ. Ο πνοξ ‘μοκιπιομπξ’ οπη ‘Γναμμαπική πυν

Ο Θοκιπιομπξ είναι μια κεμπή

εμιςάνεια μάνυ αμπ ένα ςκεγπμενο σάοξ.

Θοκιπιομςν’, καπά πον F.Braudel (1902-1985), μανοροιάζει ένα βαθμπ αονιοπίαξ οπον ονιομπ, καθςξ οι πνοι δεν είναι μονοοήμανποι άνα αμεπάκκηποι ακκά ελεκίοοονπαι ορνεσςξ μμνοοπά οπα μάπια μαξ. Ιρμςυνα με πον L. Wittgenstein (1889-1951) οε κάθε γκυοοικπ μεδίο ρμάνσορν κανπνεξ σνήοηξ πυν κέλευν, πορξ ομοίορξ οςείκορν να οέβονπαι οι σεινιοπέξ πυν. ‘Οι κέλειξ, καπά πον Ζεβί-Ιπνςξ, είναι ενγακεία, μορ ο καθέναξ μαξ μμονεί να πιξ σνηοιμομοιεί πμυξ νομίζει, ςπάνει, μνοηγορμένυξ να εληγεί πιξ μνοθέοειξ πορ.’ Θε άκκα κπγια, οπορξ πομείξ πυν εμιοπημςν πορ ανθνςμορ (πμυξ και οπον πομέα πηξ ςικοοοςίαξ) ακπμη και οι μιο αμκέξ κέλειξ έσορν ορσνά μοκκέξ οημαοίεξ, ανάκογα με πη οκέτη μορ πιξ ζυνπανερει και πιξ σνηοιμομοιεί. Ο Ηικένυν αναςένει ανσικά οπα γναμπά πορ πον πνο ‘κορκπορνα’ με πη διαπρμυοη ‘cultura animi philosophia est’2, πορπέοπιν, οπα εκκηνικά, η μαιδεία είναι τρσή πηξ ςικοοοςίαξ. Ιπορξ μεπέμειπα σνπνορξ και οργκεκνιμένα πον 3ο μ.Φ αιςνα, ο Διογένηξ Ζαένπιοξ αναςένει πη κέλη ‘μοκιπιομπξ’ ακκά με πη οημαοία ‘διοίκηοιξ πυν πηξ μοκιπείαξ μναγμάπυν’.3 Ο πνοξ ‘κορκπορνα’ σνηοιμομοιείπαι, έυξ πον 18ο αιςνα, για να μενιγναςεί η διαδικαοία πηξ κακκιένγειαξ ή εκπνοςήξ, κανμςν ή ζςυν 4, ενς οπαδιακά αμοκπά και πη μεπαςονική έννοια ‘κακκιένγεια’ πορ μνερμαποξ, μορ η κεκπική αρπή σνοιά καθιοπά μνοςανή πη οροσέπιοη πηξ κέληξ με πο ερνρπενο εκείνο μεδίο, αμπ πο ομοίο ονθςνεπαι οπαδιακά ο εκάοποπε κοινυνικπξ οσημαπιομπξ. Την εμοσή αρπή εμςανίζεπαι ο γακκικπξ νεοκογιομπξ ‘civilisation’ ο ομοίοξ μνοένσεπαι αμπ πιξ κέλειξ ‘civilise’ και ‘civiliser’, μορ ρμήνσαν οπη γακκική γκςοοα αμπ μακιά και σνηοιμομοιορνπαν ήδη αμπ πον 16 ο αιςνα. Ε κέλη ‘civilisation’, η ομοία μέσνι εκείνη πη οπιγμή ανήκε μπνο οπην νομική ονοκογία, δηκςνει οε γενικέξ γναμμέξ, πο ο

ανπίθεπο πηξ βανβανππηπαξ, και σνηοιμομοιείπαι ρμπ αρπή πην έννοια ερνέυξ καπά πον 18 αιςνα αμπ πην γακκική κοινυνία, η ομοία βκέμει με αρπανέοκεια οε αρπή πη κέλη να καθνεςπίζεπαι η 1Γγκρκκομαιδικπν Ζελικπν Γκερθενορδάκη, Γκδοπικπξ οίκοξ ‘Γκερθενορδάκηξ’, 1927, αναςενπμενη οπο βιβκίο πορ L.H.Morgan ANCIENT SOCIETY, US, 1877 2 F.Braudel, Γναμμαπική πυν Θοκιπιομςν, Θ.Ζ.Γ.Τ., 2001, οεκ.54 3 Ι.Ηορμανπρδηξ, ‘ Ιρναγυγή Ιέυν Ζέλευν’, Γνμήξ, Αθήνα 1900, οεκ.823 4 Γμίοηξ μενιγνάςει πιξ καπνερπικέξ ορνήθειεξ και διαδικαοίεξ.

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 1 δική πηξ εικπνα. Αμο πην οπιγμή αρπή, η κέλη ‘civilisation’ ανσίζει να ριοθεπείπαι και αμο πιξ ρμπκοιμεξ ερνυμαικέξ σςνεξ και η κέλη ‘κορκπορνα’ πην ορνοδερει, ορσνά με αοαςή πα πνια πηξ 5

ενμηνείαξ πυν δρο πνυν. Ιπην εκκηνική γκςοοα η κέλη ‘μοκιπιομπξ’ με πην νεοεκκηνική πηξ οημαοία οροσεπίζεπαι μνοξ πον γακκικπ πνο καθςξ ο Αδαμάνπιοξ Ηοναήξ πην μνππεινε για να αμοδςοει πον πνο ‘civilisation’. Αμπ πον 18ο αιςνα ορνανπάμαι μοικίκορξ ονιομορξ πυν πνυν ‘κορκπορνα’ και ‘μοκιπιομπξ’. Ηαπά πον Marx, η έννοια πορ μοκιπιομορ έσει πορκάσιοπον διμκπ μενιεσπμενο και αναςένεπαι οργσνπνυξ οε ηθικέξ και ρκικέξ αλίεξ. Ο ίδιοξ διακνίνει αμο πη μια πιξ ρμοδομέξ (ρκικέξ) και αμπ πην άκκη πο εμοικοδπμημα (μνερμαπικπ), πο ομοίο μάκιοπα έσει άμεοη ελάνπηοη αμπ πιξ μνοηγορμενεξ. Ο Marcel Mauss ρμογνάμμιζε μυξ ‘μοκιπιομπξ είναι πα εμιπεργμαπα πκηξ πηξ ανθνυμππηπαξ’ ενς για πον ιοπονικπ Γ.Ηαβαινιάκ ‘είναι ένα μίνιμορμ εμιοπήμηξ, πέσνηξ, πάληξ και ανεπςν...’. Ιπο ‘ΓΓΗΥΗΖΟΘΑΖΔΖΗΟΙ ΖΓΗΖΗΟΙ ΓΖΓΥΕΓΡΟΥΔΑΗΕ’, η κέλη ‘μοκιπιομπξ’ μενιγνάςει πην καπάοπαοη πηξ κοινυνίαξ μορ μκηνεί πιξ αμαιπορμενεξ μνορμοθέοειξ για πην εμίπερλη πηξ ομακήξ ζυήξ πορ ανθνςμορ οπιξ μπκειξ. Θε άκκα κπγια, ο πνοξ αναςένεπαι οε ομοιαδήμοπε καπάοπαοη πηξ ανθνυμππηπαξ, είπε μένορξ αρπήξ, καθοκικά ή οε μια δεδομένη εμοσή καπά πην ελέκιλη, η ομοία μανοροιάζεπαι υξ αμοπέκεομα ενενγειςν μορ αμοοκομορν οπην πιθάοεροη πυν δρνάμευν πηξ ςροηξ για πην ρκική και μνερμαπική ανρτυοη πορ ανθνςμορ. Ο ονιομπξ αρππξ καθιοπά εμςανέξ οπι ππαν αναςενπμαοπε οπο ορνοκο πηξ ανθνυμππηπαξ, ο μοκιπιομπξ δεν είναι έναξ, ακκά μοκκοί6, οποισείο μορ αμοπεκεί μναγμαπικππηπα μέσνι και οήμενα. Τα πεκερπαία σνπνια πμυξ η βιομησανική πεσνοκογία πηξ Δροηξ μορ ελάγεπαι οε πκη πην ρδνπγειο, έσει υξ αμοπέκεομα πηξ διάδοοη κοινςν μοκιπιοπικςν αγαθςν οε πκη πην ανθνυμππηπα. ‘Βνιοκπμαοπε οε μια ςάοη, γνάςει ο Raymond Aron, πμορ ανακακρμπορμε παρππσνονα πη οσεπικππηπα πηξ έννοιαξ πορ μοκιπιομορ και πην αναγκαοπική ρμένβαοη αρπήξ πηξ έννοιαξ... Ε ςάοη πυν μοκιπιομςν αγγίζει πο πέκοξ πηξ και... η ανθνυμππηπα, κακςξ η κακςξ ςπάνει οε μια καινορνγια ςάοη’, δηκαδή οε ένα και μοναδικπ μοκιπιομπ, μορ μμονεί να αμκυθεί οε 7

πκη πην ρςήκιο. Ωοπποο ο ‘βιομησανικπξ μοκιπιομπξ’ μορ ελάγει η Δροη είναι μπνον ένα αμπ πα οποισεία πορ δικορ μαξ μοκιπιομορ. Ηαι μπνο αρππ πο οργκεκνιμένο οποισείο δέσεπαι ο ρμπκοιμοξ κπομοξ, πσι πον μοκιπιομπ οπο ορνοκπ πορ. Γμί μκέον, θα μμονοροε κανείξ να οκεςθεί, οπι μεπαλρ πυν νρν μοκιπιομςν ρμάνσει μοκιπιομική ‘διαςονά δρναμικορ’ και η ομοία μανάγει μια αναλιομοίηπη ανθνςμινη ‘ενένγεια’. Ε γακκίδα εκκηνίοπνια Jacqueline de Romilly μαναπηνεί ππι: ’...ενς ο δρπικπξ μοκιπιομπξ εμιπασρνεπαι και αομάζεπαι πιξ μιο ποκμηνέξ ακκαγέξ, ενς ανσίζει να 5 Ε κέλη ‘μοκιπιομπξ’ είναι ανσαία, μνοένσεπαι αμπ πη κέλη ‘μοκίπηξ’ και η σνήοη πηξ ήπαν ομάνια. Ιήμαινε πα μοκιπικά μνάγμαπα, πη διακρβέννηοη πορ κνάπορξ. F.Braudel, Γναμμαπική πυν Θοκιπιομςν, Θ.Ζ.Γ.Τ., 2001, οεκ.53,55 6 Γρνυ οπα 1819, η κέλη ‘civilisation’, μορ είσε υξ πππε μπνον ενικπ ανιθμπ, αμοκπά και μκηθρνπικπ. F.Braudel, Γναμμαπική πυν Θοκιπιομςν, Θ.Ζ.Γ.Τ., 2001, οεκ.56 7 F.Braudel, Γναμμαπική πυν Θοκιπιομςν, Θ.Ζ.Γ.Τ., 2001, οεκ.56

ΑΙΑΖΥΙΕ ΓΙΙΟΖΩΙ

λεςυνίζει με πνπμο εμειδή δεν μμονεί να μαπήοει ςνένο...,και ακπμη, ανάμεοα οπο σθέξ και οπο οήμενα οι γέςρνεξ δεν μμονορν να κομορν...’, και εάν πμυξ κομορν δεν θα μμονέοει ο άνθνυμοξ να ςθάοει οπο αρνιο διαπηνςνπαξ πην διασνονική πορ ςροική ρμποπαοη. Οι μιο μάνυ εμιοημάνοειξ οκιαγναςορν πην οοβανππηπα και πορξ κινδρνορξ πηξ εμισεινορμενηξ ‘μαγκοομιομοίηοηξ’ αμπ πον δρπικπν άνθνυμο μορ εναβνρνεπαι μιοπερονπαξ οπι μμονεί να εμιβάκκει πην ελοροία πορ εμί πορ ορνπκορ πηξ ανθνυμππηπαξ.

1.2 ΗΕΘΟΙ - ΗΕΘΟΤΓΦΙΖΑ Ο πνοξ ‘κήμοξ’, οε ανπίθεοη με πο ‘πομίο’ αναςένεπαι οε κκειοπορξ – μενιςναγμένορξ και μενιονιομένηξ έκπαοηξ, σςνορξ, υξ εμί πο μκείοπον, ιδιυπικήξ έκπαοηξ πμορ εςανμπζεπαι μρκνή ςρπεροη. Θε πη κέλη κήμοξ αναςενπμαοπε οε μια μοικικία εννοιςν, πμυξ ο αμκπξ κήμοξ και οι ανθοδπσεξ μιαξ αοπικήξ καποικίαξ, πα μάνκα και πα ακορκκια μιαξ μπκηξ, πιξ μάνπνεξ και πιξ αρκέξ πυν ομιπιςν οπα συνιά. Θε άκκα κπγια, κήμοξ είναι η μνοομάθεια πορ ανθνςμορ, διασνονικά, να μιμηθεί πο ςροικπ πομίο, μνοοανμπζονπάξ πο οπιξ καθημενινέξ αιοθηπικέξ και κειπορνγικέξ ανάγκεξ πορ.8 Ε έννοια πορ μναοίνορ αναςένεπαι οε κάθε εμιςάνεια μορ δεν έσει δομηθεί και ςένει βκάοπηοη (ςροική ή πεσνηπή) κάθε μονςήξ (δένπνα, θάμνοι, μπεξ) με οκομπ πη βεκπίυοη πορ αοπικορ μενιβάκκονποξ και πυν ορνθηκςν διαβίυοηξ πυν καποίκυν οπιξ μπκειξ.9 Ιπη οημενινή εμοσή, Ηημοπεσνία ονομάζεπαι η πέσνη πηξ πνομομοίηοηξ πυν ςροικςν σανακπηνιοπικςν ενπξ πομίορ μενιονιομένορ σςνορ, πηξ διαννρθμιοήξ πορ με διάςονεξ καπαοκερέξ, σνήοιμεξ ή διακοομηπικέξ, πηξ κακκιένγειαξ πορ εδάςορξ και εγκαπάοπαοηξ σκοοπαμήπυν, κακκυμιοπικςν δένπνυν- θάμνυν, μανπενιςν κ.π.κ., ορμςυνα με ένα μεκεπημένο οσέδιο. Το πεκικπ αμοπέκεομα ικανομοιεί οκομορξ πμυξ είναι η σνηοιμππηπα, η κειπορνγικππηπα, η ανατρσή και η διακπομηοη. Ε Ηημοπεσνία και η Ανσιπεκπονική Τομίορ αμοπεκορν ελέκιλη και ελειδίκεροη πηξ Γευμονικήξ Γμιοπήμηξ. Ο ορνδραομπξ πυν γνςοευν πηξ Γευμονίαξ, πηξ Ανθοκομίαξ και πηξ Ανσιπεκπονικήξ Τομίορ αμοοκομεί οπην ονθοκογική σνήοη πυν ρκικςν μανάκκηκα με πιξ κειπορνγίεξ πορ ανοισπορ σςνορ μορ έσει ανάγκη ο άνθνυμοξ πμυξ η κίνηοη, η ανατρσή, η λεκορναοη, η άθκηοη και γενικά η εμαςή πορ με πη ςροη και πα οποισεία μορ πη ορνθέπορν. Ιπο μανεκθπν, η ςικοοοςία μορ σανακπηνίζει έναν κήμο εκςνάοθηκε αμπ πον κινέζο οργγναςέα Ζειν-Τοεν: ‘Ε πέσνη πορ οσεδιαομορ ενπξ κήμορ ορνίοπαπαι οπην μνοομάθεια πορ ορνδραομορ πηξ δρναμικήξ ανάμπρληξ, πηξ ερσάνιοπηξ πτηξ, πηξ οκιάξ, πηξ αμομπνυοηξ και πηξ ανάμαροηξ με πέποιο πνπμο μορ οι αιοθήοειξ να λεγεκιορνπαι αμπ πη μίμηοη πηξ ακηθινήξ ςροηξ.

8 Γ.Ιμανπιδάκηξ, ‘Γκκηνικπξ Ηήμοξ’, Γκδποειξ Αθ. Ιπαμορκηξ, Αθήνα, 2008, οεκ.67 9 Η.Ιμανπξ, Διακέλειξ οπο μάθημα ‘Γκμαιδερπικά μαθήμαπα – Ιεμινάνια οπο Θενιαοπικπ Θνάοινο’, Τμήμα Ανσιπεκπονικήξ Τομίορ, ΤΓΖ Ηαβάκαξ, ΔΡΑΘΑ 2007-2007

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 1 Ε μοικικία πορ ρκικορ μορ είναι σανακπηνιοπικπ πορ ςροικορ πομίορ μνέμει να εμιδιυσθεί. Ε 10

ορμμεπνία είναι κορναοπική και μνοκακεί μκήλη και αμέσθεια’. Οι ανσέξ αρπέξ μεπαςένθηκαν οπη Δροη και εμηνέαοαν πκορξ πορξ πρμορξ πυν κήμυν, ακκά και οήμενα ακπμα 11

ελακοκορθορν να εμηνεάζορν πη οργσνονη Ηημοπεσνία.

1.3 ΤΟΘΖΟ 12

Ε σνήοη πορ πνορ ‘πομίο’ μαναμέμμει άμεοα οπη κέλη ΄ππμοξ’. Ιήμενα, μνιν αναςενθορμε και εκδιμκςοορμε πιξ ενμηνείεξ και μαναπηνήοειξ πυν ρμπ ανάμπρλη, οπη ορνέσεια, εννοιςν πυν πνυν και κημμάπυν μορ εμμενιέσει εμβπκιμα η μανοροα ενγαοία, θευνορμε σνήοιμη και ιδίυξ εμβνιθή πην αναςονά οπην ειοαγυγική διερκνίνιοη πορ Fernand Braudel 13, μνοξ πον αναγνςοπη, η ομοία εκςνάζει πη δροκοκία μορ μανοροιάζει η μνοομάθεια πορ έκκογορ ανθνςμορ να ονίοει εννοιοκογικά πο μενιεσπμενο πηξ κάθε κέληξ, μορ πον ενδιαςένει ιδιαίπενα, αμκά και με οαςήνεια, ει δρναππν πμυξ ονίζορμε μια ερθεία, ένα πνιγυνο, ένα σημικπ οςμα... Ιπο μανεκθπν και ιδιαίπενα οπην ανσαία κκαοική εκκηνική εμοσή, μνςποξ ο Θκάπυν, οπο Διάκογο πορ ‘Ηναπρκοξ’ έθεοε πα θεμέκια πηξ εμιοπήμηξ πηξ επρμοκογίαξ, δηκαδή πηξ διδαοκακίαξ μενί πηξ μαναγυγήξ πυν κέλευν εκ πυν ανσικςν νιζςν∙ οργσνπνυξ πμυξ διαπρμςνεπαι η αμςιβοκία μενί αβεβαιππηπαξ για πο μνερμαπικπ αρππ εγσείνημα υξ αμπννοια πηξ αέναηξ μεπαβοκήξ πυν μάνπυν μορ διαπρμυοε μνςποξ ο Ενάκκειποξ. Ο δε Ηναπρκοξ – μαθηπήξ πορ Ενάκκειπορ – ρμοοπήνιζε ορμμκηνυμαπικά οπι είναι αδρναπον να διαπρμυθεί ομοιαδήμοπε αοςακήξ κνίοη. Ιπα ομηνικά έμη η κέλη ‘σςνοξ’ έσει , καπά μνοοέγγιοη, πην έννοια πορ ‘ππμοξ’. Ε μνοηγορμενη αρπή κελικογναςική αναςονά14 με πιξ ορναςείξ μνο πορπο αμοννέοροεξ κεκπικέξ εμιοημάνοειξ και διερκνινήοειξ, ορνειοςένει οπην ερνρπενη διασνονική ενμηνεία και καπανπηοη πορ πνορ ‘ππμοξ’ υξ και πορ ρμοκονιοπικορ πορ ‘πομείον’ οπην ανσαία εκκηνική ή οπην κέλη ‘πομίον’ πηξ καπομινήξ μεοαιυνικήξ, και πην ομοία σνηοιμομοιορμε ερνέυξ οήμενα (ςροικπ-, αοπικπ-, μοκιπικπ-, κκμ.). Ιπη ςικοοοςία πμυξ διαοπέκκονπαι οι έννοιεξ ‘ππμοξ’ και ‘σςνοξ’. ‘Τπμοξ’ είναι πο μένοξ πορ σςνορ μορ καπέσεπαι αμπ κάμοιο ανπικείμενο. Ο Ανιοποπέκηξ ονίζει αρππ υξ ‘πο μέναξ πορ μενιέσονποξ οςμαποξ’ και μαναπηνεί οπι αρππξ (ππμοξ) δεν είναι ορπε ρκη ορπε είδοξ. Ιπην Θποκεμαική πμυξ

10 Γ.Ιμανπιδάκηξ, ‘Γκκηνικπξ Ηήμοξ’, Γκδποειξ Αθ. Ιπαμορκηξ, Αθήνα, 2008, οεκ.69 11 Γ.Ιμανπιδάκηξ, ‘Γκκηνικπξ Ηήμοξ’, Γκδποειξ Αθ. Ιπαμορκηξ, Αθήνα, 2008, οεκ.69 12 Γ.Ηοςινιςπη, ‘ Ομηνικπν Ζελικπν’, Δημιορνγία, 1980, οεκ.359 13 F.Braudel, Γναμμαπική πυν Θοκιπιομςν, Θ.Ζ.Γ.Τ., 2001, οεκ.51 14 Γ.Ηοςινιςπη, ‘ Ομηνικπν Ζελικπν’, Δημιορνγία, 1980, οεκ.358

ΑΙΑΖΥΙΕ ΓΙΙΟΖΩΙ Αίγρμπο ‘ππμοξ’ οημαίνει εμανσία.15 ΋κοι πμυξ οι ππμοι οπορξ ομοίορξ αμοδίδορμε πον σανακπηνιομπ πορ πομίορ, έσορν ρμοοπεί εμελενγαοία μοκιπιοπική ή μοκιπιομική, έοπυ ΕΙΚΟΝΑ 2

και αν αρπή η εμελενγαοία μενιονίζεπαι οπην

Dogana und Santa Maria della Salute W.Turner, 1843

αναγνςνιοή πορξ, οπην ανπικημπική πορξ αλιοκπγηοη

και

οπη

καπηγονιομοίηοη.

νοηπική

Θμονορμε

ορμςυνήοορμε,

πορξ

κοιμπν

ακοκορθςνπαξ

να πιξ

εμιοημάνοειξ μορ μπκιξ μνοηγήθηκαν, μυξ ο πνοξ ‘πομίο’ αναςένεπαι οε έναν μοκιπιοπικπ ή μοκιπιομικπ μνοοδιονιομπ πορ ππμορ ο ομοίοξ,

οπην

αμκοροπενη

ΕΙΚΟΝΑ 3

μενίμπυοη,

Ploughing Scene in Suffolk, J.Constable, 1914

μενιονίζεπαι οπην ανπίκητη και πην ενμηνεία πορ

ππμορ,

ενς

οπιξ

μενιμκοκππενεξ

μενιμπςοειξ μενικαμβάνει πη δομική, καπαοκεραοπική μανέμβαοη.16 Ο πνοξ ‘πομίο’ εμομένυξ µε πιξ ιοπονικέξ µεπαβοκέξ πορ εννοιοκογικορ πορ μεδίορ, μενιγνάςει ένα ερνοξ πομιακςν ενμηνειςν. Ανσικά

ΕΙΚΟΝΑ 4

σνηοιμομοιήθηκε για να μενιγνάτει πη

Boats at the seashore Αλταμούρας Ιωάννης, 1874

ζυγναςική ανγππενα

μανάοπαοη πμυξ

πορ

πνοξ

ππμορ,17

εμεκπάθηκε,

μνοκειµένορ να μενικάβει πην ανσιπεκπονική πομίορ,

µε

έµςαοη

οπην

κημοπεσνική

ΕΙΚΟΝΑ 5

μνακπική. Αρπή η ανσιπεκπονική κήμυν

Τα εγκαίνια της Διώρυγας της Κορίνθου, Κωνσταντίνος Βολανάκης, 1883-1885

ενπορποιξ, είναι ήδη καπαοκεραοπικήξ πάληξ, καθςξ

ορμμενικαμβάνει

πσι

μπνο

πιξ

μνοαναςενθείοεξ διαδικαοίεξ εκέγσορ, ακκά ειδικά οε μενιμπςοειξ µεγάκηξ έκπαοηξ

15 Γγκρκκομαιδικπν Ζελικπν Γκερθενορδάκη, Γκδοπικπξ οίκοξ ‘Γκερθενορδάκηξ’, 1927, οεκ.195 16 Η.Θυναΐπηξ, Ε πέσνη πορ πομίορ, Ιρνδεομοξ Γκκηνικςν Ακαδημαξκςν Βιβκιοθηκςν, 2015, οεκ.14 17 Ο πνοξ landscape αναςένεπαι οπη ζυγναςική πομιογναςία, καπ’ ανπιοποισία μνοξ πο Οκκανδικπ landschap. Ιρκκογή κειµένυν Composer le paysage, O.Marcel, Θανίοι, 1989

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 1 πομίυν-κήμυν, πην αναοκερή πορ ςροικορ ανάγκρςορ, πην ονγάνυοη πηξ αμαναίπηπηξ πεσνικήξ ρμοδοµήξ καθςξ και καθπκορ ερκαπαςνπνηπα οε µέγεθοξ οποισεία κπινιακήξ ανσιπεκπονικήξ. Οι μνακπικέξ πορ πομίορ κοιμπν μενικαµβάνορν ένα ορνοκο αμπ εμιµένορξ μνακπικέξ αναμανάοπαοηξ – ανάμκαοηξ και καπαοκερήξ, κοινέξ πποο για πην μοκιπιοπική εμελενγαοία πυν μενιαοπικςν και αοπικςν μενιοσςν, πμορ πα οποισεία πηξ ςρπεροηξ ή πορ ςροικορ ανάγκρςορ είναι ιδιαίπενα εµςανή, ποο και για πη οργκνππηοη πυν αοπικςν µονςυµάπυν. Γν καπακκείδι, ο πνοξ ‘πομίο’ έσει οποισεία έκθεοηξ, είναι έναξ πνοξ δρναμικπξ μορ μαναμέμμει οπην ακκηκεμίδναοη μοκκςν μαναγπνπυν και πεκικά οπην διαμπνςυοη ενπξ σςνορ. Τη ζυγναςική ενμηνεία πορ μνοαναςενθένποξ σςνορ εμισεινεί η πομιογναςία μορ καπά πον Φνροανθο Φνήοπορ δεν είναι πίμοπα άκκο αμπ πην αμεικπνιοη και μνοουμική ενμηνεία πυν σανακπηνιοπικςν ενπξ πμήμαποξ πορ γυοπορ και οικείορ οπον κακκιπέσνη ςροικορ σςνορ. Ε εικπνα πορ ςροικορ σςνορ, πορ πομίορ, ακοκορθεί πη διαδνομή αμπ πα μνοιοπονικά σνπνια, πην αιγρμπιακή και πην κνηπομρκηναική πέσνη και ςπάνει οπιξ ποισογναςίεξ πηξ Θομμηίαξ και πορ Γνκοκάνορμ. Ιπη ορνέσεια, οι εικαοπικέξ καπηγονίεξ μορ δεομπζορν οπο ζυγναςικπ μεδίο είναι ιοπονικορ μενιεσομένορ, θνηοκερπικήξ αμεικπνιοηξ, ηθογναςικήξ μανοροίαοηξ, μνοουμογναςίεξ κκμ.18 Έποι μπνο αμπ πον 17ο αιςνα και μεπά, η πομιογναςία εμιβάκκεπαι οπην ερνυμαική πέσνη και ςπάνει οπην κονρςυοή πηξ καπά πον 19ο αιςνα με πιξ αναζηπήοειξ πυν Γάκκυν ιμμνεοιονιοπςν, μεπά πορξ Άγγκορξ W.Turner και J.Constable, μορ βαοίζονπαι οπο ςαινπμενο πηξ ενπρμυοηξ και πηξ ορνεσορξ ακκαγήξ πορ ςυππξ εμί πορ ςροικορ ή πεσνηπορ πομίορ. Βέβαια, η πομιογναςία ορνεσίζει πην μονεία πηξ, και πον 20ο αιςνα και μέσνι οήμενα, με μοικίκεξ εκςάνοειξ πορ θεμαπικορ μενιεσομένορ πηξ πμυξ θακαοοογναςία, μανάκιο ή αοπικπ πομίο, ονεινπ ή μεδινπ, αγνοπικπ πομίο κ.α. Ε εκκηνική πομιογναςία αναμπροοεπαι αμπ πα πέκη μενίμορ πορ 19ορ αιςνα και μεπά αμακκαγμένη αμπ πην εμίδναοη πηξ ακαδημαικήξ οσοκήξ πορ Θονάσορ οπη ζυγναςική πορ 19ορ αιςνα. Ε θεμαπική μοικικομονςία οπιξ μαναμάνυ αναςενθείοεξ εκςάνοειξ πηξ εκκηνικήξ πομιογναςίαξ και εν μένει νυμογναςίαξ, ρκομοιείπαι έσονπαξ αςεπηνία μκέον πο Θανίοι υξ εοπία πυν νέυν μειναμαπιομςν-μνυπομονιακςν πάοευν και πηξ μεπέμειπα μονείαξ μορ ακοκορθεί ο κακκιπέσνηξ υξ μνοξ πην μνοουμική ενμηνεία και πο μνοουμικπ πορ ρςοξ.19

18 M.Friedlander, ‘Uber die Malerei’, Lizenzausgabe. Bruckmann-Querschnitte, Θπνασο, 1963, οεκ.26 19 Φ.Φνήοπορ, ΄Το ονεινπ πομίο οπην εκκηνική ζυγναςική’, εκδποειξ Το Γνγαοπήνι Τέσνηξ, Αθήνα, 1991

ΑΙΑΖΥΙΕ ΓΙΙΟΖΩΙ

1.4 ΑΡΦΖΤΓΗΤΟΙΖΗΕ ΤΟΘΖΟΥ Ε εμιοπημονική ένερνα οπον πομέα πηξ ανσιπεκπονικήξ πομίορ λεκίνηοε με πιξ οροπημαπικέξ μενιγναςέξ πυν ναπορνακιοπικςν ελενερνήοευν ενερνηπςν πμυξ ο Alexander von Humboldt (1769—1859) και ο Charles Darwin (1809—1882). Αμοπέκεομα πυν καπαγναςςν αρπςν ήπαν έναξ ορνομπικπξ ονιομπξ πορ πομίορ, οπον ομοίο ρμοδηκςνεπαι ππι η συνική μοκρμονςία εκςνάζεπαι αμπ πο πομίο και ππι πο πομίο είναι ένα οκιοπικπ ςαινπμενο μορ γίνεπαι ανπικημππ αμπ πορξ ανθνςμορξ. Θανπκο μορ ο Alexander von Humboldt ήπαν μνυπομπνοξ οπη

‘Ε ςροη μμονεί να είναι πποο

βιογευγναςία, πη γευγναςία και πην κκιμαποκογία, έδινε μάνπα ιδιαίπενη

καπαμναονπική για πο

έμςαοη οπα κείμενά πορ οπιξ μοκιπιοπικέξ μπρσέξ πορ πομίορ και μάνυ αμ

βαοανιομένο μρακπ .’

'πκα οπιξ αιοθηπικέξ πορ ιδιππηπεξ, πιξ ομοίεξ θευνοροε θεναμερπικέξ για πον άνθνυμο.20 Ο Γάκκοξ γευγνάςοξ Paul Vidal de la Blache (1845-1918) ριοθέπηοε μια μιο κογοπεσνική και ιοπονική μνοοέγγιοη πορ πομίορ. Ε κρνια διαςονά πηξ μνοοέγγιοηξ πορ αμο εκείνηξ πορ Alexander von Humboldt ήπαν η αναγνςνιοη πηξ οημαοίαξ πηξ πομικήξ κοινυνίαξ και πορ πνπμορ ζυήξ πηξ («genre de vie») οπην ονγάνυοη πορ πομίορ, γεγονπξ μορ οδήγηοε οε μια διαςονομοίηοη πηξ εκάοποπε μνοοέγγιοηξ πσι μπνο βάοει πυν ςροικςν ορνθηκςν, ακκά και πυν μοκιπιομςν. Ο Carl Sauer (1889-1975) ειοήγαγε, πη γενμανική έννοια, ‘πομίο’ οπιξ ΕΘΑ και καπέοπηοε πην έννοια βαοικπ οποισείο πηξ μοκιπιοπικήξ γευγναςίαξ.21 Το πναμα πορ Sauer είσε ανγππενα υξ αμοπέκεομα οπο μνςπο οημανπικπ ορμμποιο για πον νπκο πορ ανθνςμορ οπο μεπαβακκπμενο μνπουμο πηξ γηξ.22 Αμοπέκεομα πυν μαναμάνυ πομοθεπήοευν ήπαν η καθιένυοη πορ πομίορ υξ ένα βαοικπ οποισείο πηξ γευγναςίαξ και η θεςνηοη πορ υξ μια μοναδική ορνθεοη μεπαλρ πυν ςροικςν και μοκιπιομικςν σανακπηνιοπικςν μιαξ μενιοσήξ. Για να μεκεπήοει κανείξ πο πομίο, αμαναίπηπη ήπαν μκέον η οργκένπνυοη μκηνοςονιςν αμπ εμιππμιεξ ένερνεξ, σάνπεξ, κογοπεσνία, οκίποα και ςυπογναςίεξ εδάςορξ. Αναμπρσθηκαν μέθοδοι για κεμπομενή μενιγναςή πυν οποισείυν πορ πομίορ και για πην καπαοκερή πρμοκογιςν. Ηαθιενςθηκαν εμιμκέον θευνηπικέξ ορζηπήοειξ για πη ςροη πορ πομίορ οπο μνςπο μιοπ πορ εικοοπορ αιςνα ιδίυξ οπη Γενμανία. Διαςονεπικέξ οσοκέξ αναμπρσθηκαν, κάθε μια με διαςονεπικέξ μνοοεγγίοειξ οπο ςροικπ ή μοκιπιοπικπ πομίο, πην ιοπονία και πα σανακπηνιοπικά πηξ εκάοποπε μενιοσή. Το 1830 ιδνρθηκε η Βαοικική Γευγναςική Γπαινεία (RGS) οπο Ενυμένο Βαοίκειο και πο 1888 η Γθνική Γευγναςική Γπαινεία (NGS) οπιξ Ε.Θ.Α. Ε αμοικιοκναπία, η βιομησανική εμανάοπαοη και μοκκέξ οσεπικέξ διαδικαοίεξ πμυξ η αοπική ελάμκυοη και η ειοαγυγή νέυν γευνγικςν μνοξπνπυν, δημιορνγηοε 20 Θ.Nicholson, Historical Introduction: Alexander von Humboldt Personal Narrative of a fourney to the Equinoctal Regions of the New Continent, Penguin, London, 1995, οεκ.45 21 C.O.Sauer, The Morphology of Landscape, University of California Publications in Geography, 1925, οεκ.315-50 22 W.L. Thomas, Man’s Role in the Changing Face of the Earth, University of Chicago Press, Chicago, 1956, οεκ.89

Alexander von Humboldt

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 1 νέα πομία μορ ανπικαπέοπηοαν πα ρμάνσονπα. Ε έννοια πορ πομίορ έγινε δημοςικήξ και οπιξ πέσνεξ, ιδίυξ οπη ζυγναςική και πην κημορνική. Ε Αμενικανική Γπαινεία Ανσιπεκππνυν Τομίορ 23

(ASLA) ιδνρθηκε πο 1899.

Ιπην ανσή πορ εικοοπορ αιςνα, η αμςκεια πηξ ςροηξ και πυν

μαναδοοιακςν αγνοπικςν πομίυν οδήγηοαν οπιξ μνςπεξ κινήοειξ για πην μνοοπαοία πυν μνημείυν, πυν πομοθεοιςν, πηξ ςροηξ και πυν πομίυν οπιξ μενιοοππενεξ δρπικέξ σςνεξ. Το πομίο έγινε αμοδεκππ υξ κοινή κκηνονομιά και θεομίοπηκαν νπμοι για πην μνοοπαοία πορ. Θαναδειγμαπική είναι η ίδνροη πηξ Γθνικήξ Γμμιοποορνηξ (NT) πο 1895 οπο Ενυμένο Βαοίκειο. Ο πνοξ ‘Ανσιπεκπονική Τομίορ’ εμινοήθηκε πο 1828 αμπ πο Ικοποέζο Gilbert Laing Meason (17691832). Θε πον πνο ‘ανσιπεκπονική πομίορ’, νοείπαι οήμενα η πέσνη και η εμιοπήμη, η ομοία αλιοκογςνπαξ και ανακρονπαξ ςροικορξ, οικοκογικορξ και κοινυνικορξ μανάγονπεξ αοσοκείπαι με πην μνογναμμαπιομένη και ονθοκογιοπική οσεδίαοη ελυπενικςν σςνυν κάθε μεγέθορξ και ορνδράζει παρππσνονα πη κειπορνγικππηπα και αιοθηπική ςοπε οι ομπικέξ πορ εμιδνάοειξ να διαπηνήοορν ή να αναβαθμίοορν πην τρσοκογική διάθεοη πορ ανθνςμορ.24 Ηαπά άκκορξ, η Ανσιπεκπονική πορ πομίορ αοσοκείπαι με πη ορνπήνηοη πηξ γηξ, πην ανάμπρλη μενιοσςν για διάςονεξ σνήοειξ, πην εραίοθηπη πομοθέπηοη κπιομάπυν μέοα οπο σςνο και πη γενικππενη εμίπερλη πηξ αιοθηπικήξ πάληξ, μορ υξ οκομπ έσει πην κακρπενη δρναπή οσέοη μεπαλρ πορ ανθνςμορ και πορ μενιβάκκονποξ οπο ομοίο αρππξ ζει. Γίναι δηκαδή, η ικανππηπα πσι μπνο πηξ ακκαγήξ πορ ςροικορ οκηνικορ ακκά και πηξ πκηξ μονςήξ πορ μενιβάκκονποξ είπε αρππ είναι ένα μενιαοπικπ δάοοξ είπε πο κένπνο πηξ μπκηξ ή ένα πενάοπιο οικιοπικπ οργκνππημα. Υμάνσορν πνειξ βαοικέξ θευνήοειξ πορ πομίορ, ορμςυνα με πιξ ομοίεξ γίνεπαι μνοομάθεια καπαγναςήξ και ανάκροηξ πηξ Ανσιπεκπονικήξ πορ Τομίορ οήμενα:

 Ε θεςνηοη πορ πομίορ υξ εικπνα, υξ ένα ανπικαμβανπμενο πομίο.  Το πομίο υξ ένα ορνοκο σανακπηνιοπικςν οποισείυν πηξ εμιςάνειαξ πηξ γηξ, υξ ένα μυοαξκπ.  Το πομίο υξ ορνοκικπ ορνθεπο οικοοροπημα με μοκρμκερνεξ κειπορνγίεξ.

Αμαναίπηπη μνορμπθεοη οε κάθε μενίμπυοη ειναι ο οεβαομπξ οπη ςροική μονςοκογία πορ πομίορ 25

και ο μενιονιομπξ πυν εμεμβάοευν οπο αμοκρπυξ αναγκαίο μέπνο. Ο άνθνυμοξ εμισεινεί να 23 S.Schama, Landscape and Memory, Annals of the Association of American Geographers, New York, 1995, οεκ.630-53 24 Α.Ηανπανπζήξ, ‘Διαπήνηοη Γευνγικςν Φνήοευν οε Θενιαοπικέξ Θενιοσέξ’, Τερσοξ 3, 1992, οεκ.74-76 25 Ζ.Ιπεςάνορ, ‘Το πομίο υξ ορνοκική έκςναοη πορ Τπμορ’. Θνακπικά Ιρνεδνίορ: Ανσιπεκπονική Τομίορ, Γκμαίδεροη, Ένερνα, Γςανμοομένο Ένγο, Τπμοξ II, 2005, οεκ.121-126

ΑΙΑΖΥΙΕ ΓΙΙΟΖΩΙ

μανέμβει οπο έδαςοξ, οπην μνοομάθεια πορ να αμοδςοει οπαθενπ οσήμα οε ππι, ορμςυνα με πην άμεοη εμμεινία, εμςανίζεπαι υξ ακαθπνιοπο ή μεπαβακκπμενο. Το έδαςοξ πορ ππμορ μμονορμε να ρμοθέοορμε με αοςάκεια μυξ ρςίοπαπαι μεπαβοκέξ. Αμπ πιξ οειομικέξ καπαμονήοειξ, αμπ διαβνςοειξ και καπακνημνίοειξ, αμπ πιξ μνοοσςοειξ πυν μοπαμςν, πιξ θίνεξ πηξ άμμορ κκμ. Ανπίοποισα και οπο ςρπικπ δρναμικπ, η αρληοη πυν ςρπςν, η μπςοη πυν ςρκκυν, η κίνηοη αμπ πο ςροημα πορ αένα, η εμιννοή πορ κρκκορ πυν εμοσςν, οι ορνεσείξ μεπαβοκέξ δηκαδή μαξ ςαίνονπαι αμπκρπα μνοςανείξ. Ιπον 21ο αιςνα, η Ανσιπεκπονική πομίορ είναι μια ελεκιοοπμενη εμιοπήμη μορ ορμβάκκει οπη κροη ονιομένυν μανπνπυν και μεκκονπικςν κοινυνικςν μνοβκημάπυν και βνίοκει ερνεία εςανμογή αμπ καορξ μορ δίνορν βανρνοροα οημαοία οπο μενιβάκκον, δημιορνγςνπαξ αιοθηπικά κακαίοθηπορξ, κειπορνγικορξ και σνηοπικορξ ελυπενικορξ σςνορξ μορ δένορν ανμονικά πο ςροικπ μενιβάκκον με πιξ ανθνςμινεξ καπαοκερέξ.

ΕΙΚΟΝΑ 6-8

Roof Public park Τομοθεοία: Montreal / Canada Έποξ: 1999-2002 Ανσιπέκπονεξ: Claude Cormier Έκπαοη: 2,000 πμ

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 1

ΕΙΚΟΝΑ 9-11

Esbjerg Beach Promenade & Sailing Club Τομοθεοία: 6710 Hjerting, Denmark Έποξ: 2006-2011 Ανσιπέκπονεξ: Claude Cormier Έκπαοη: 150.000 πμ

1.4.1 ΘΟΖΖΤΖΙΘΖΗΟ ΤΟΘΖΟ Αμαναίπηπη για πην καπανποη πορ πνορ ‘μοκιπιομικπ πομίο’ και πορ ορναςή ‘μοκιπιοπικπ πομίο’, κνίνεπαι μια ορνομπική αναςονά οπην εμιοπημονική, θευνηπική ειοαγυγή πορξ. Ηαθονιοπική για πη σνήοη πυν πνυν ςαίνεπαι να είναι η ορμβοκή πορ Γενμανορ γευγνάςορ Otto Ludwig Karl Schlüter (1872-1959) μορ ειοάγει πη σνήοη πορξ οπιξ ανσέξ πορ 20ορ αιςνα. Για πον Schlüter η εμιοπήμη πορ, η γευγναςία, ήπαν μια εμιοπήμη πομίορ η ομοία πμυξ πςεικε να μμονεί να εμικοινυνήοει και με άκκεξ εμιοπημονικέξ μενιοσέξ μορ αςονοροαν οπη διενερνηοη πυν κοινυνικςν και μοκιπιομικςν δεδομένυν. Έποι αμοςαοίζει να διακνίνει πποο πο ςροικπ ποο και πο μοκιπιομικπ πομίο, μνοβάκκονπαξ μια θευνηπική θέοη μορ πορ εμιπνέμει να αοσοκηθεί με θέμαπα μοκιπιομικήξ πάληξ.26 Ακκά η οημανπικππενη ίουξ ορνειοςονά πηξ εμιοπημονικήξ μενιοσήξ πηξ γευγναςίαξ οπην καπαλίυοη πυν πνυν ‘μοκιπιομικπ πομίο’ αςονά οπον Carl Sauer (1889-1975), μνυπομπνο πηξ οσοκήξ πορ Berkeley μορ μενιγνάςεπαι εμίοηξ με πον σανακπηνιομπ ‘Landscape School’. Φανακπηνιοπικά δηκςνει μυξ ‘πο μοκιπιομικπ πομίο διαμονςςνεπαι αμπ πο ςροικπ πομίο, αμπ μια μοκιπιομική ομάδα. Ο μοκιπιομπξ είναι ο ςονέαξ, η ςροη πο μέοο και πο μοκιπιομικπ πομίο

26 ΋μυξ για μανάδειγμα πο κείμενπ πορ ‘Το ονεινπ οργκνππημα πορ Ζερκορ ΋νορξ, πμυξ αμοδίδεπαι οε μια Υδαπογναςία πορ Carl Ritter πο θένοξ πορ 1812’, ‘Die Montblancgruppe nach einem Aquarell von Carl Ritter aus dem Sommer 1812’ (1935). Καίνεπαι μυξ ο Shlüter ενδιαςενππαν για πορξ πνορξ καποίκηοηξ πηξ κενπνικήξ Γρνςμηξ και διασυνίζει πο ςροικπ πομίο, Urlandschaft, αμπ πο μοκιπιομικπ πομίο, Kulturlandschaft. Ε οημανπικππενη ρμοσνέυοη πηξ γευγναςίαξ ήπαν, καπά πον Shlüter, η μενιγναςή πυν ακκαγςν οε αρπέξ πιξ δρο καπηγονίεξ πορ πομίορ.

ΑΙΑΖΥΙΕ ΓΙΙΟΖΩΙ πο αμοπέκεομα’.27 Ιπην μνππαοη αρπή βνίοκορμε, μαναδειγμαπικά διαπρμυμένη, πη βαοική θέοη μορ οδηγεί οπην ρμένβαοη πηξ καπερθρνοηξ μορ μενιγνάςεπαι ορνήθυξ υξ ‘μενιβακκονπικπξ νπεπενμινιομπξ’, ‘environmental determinism’, οπην ρμένβαοη δηκαδή πηξ άμοτηξ μυξ οι ςροικέξ μενιβακκονπικέξ ορνθήκεξ ενπξ ππμορ μμονορν να καθονίοορν πο κοινυνικπ μενιβάκκον. Γίνεπαι έποι ο Sauer μνοάγγεκοξ καπερθρνοευν πμυξ η μοκιπιομική οικοκογία, η μοκιπική οικοκογία ή η ιοπονική οικοκογία. Ηαθίοπαπαι εμομένυξ δρναππν να ανπιμεπυμιοπεί η διενερνηοη πορ πομίορ είπε υξ αναςονά οε κενπνικά μοκιπιομικά μαναδείγμαπα πηξ μακιππενηξ Δρπικήξ ιοπονίαξ και πηξ οργσνονηξ μναγμαπικππηπαξ -ικανά να ςυπίοορν πη ςροιογνυμία πυν κοινυνιςν πορξ, πα ήθη πορξ, πη οσέοη πορξ με πον ππμο, με πη ςροη και ενπέκει με πον κπομο-, είπε μμονεί να ανπιμεπυμιοπεί η διενερνηοη πορ πομίορ υξ ρμπδειλη πηξ οργσνονηξ, αιπορμενηξ ορνοκικήξ εραιοθηοίαξ για πο μενιβάκκον ζυήξ. Τεκικά η διενερνηοη πορ πομίορ εμςανίζεπαι υξ μνονομιακή μενιοσή, μνοκειμένορ να μαναπηνήοορμε μαναδειγμαπικά πον πνπμο μορ αναμπροοονπαι οι δνάοειξ πορ μοκιπιομορ, καθςξ ανάμεοα οπα άκκα μμονεί να ελεπάοει πποο πη οσέοη πορ μοκιπιομορ με πον ππμο, ποο και πηξ οσέοη πορ μοκιπιομορ με πο ονποκογικπ πορ ανπίθεπο, πη ςροη. Αναςενπμαοπε οπο γεγονπξ, μυξ οι μανεμβάοειξ πομίορ αμοπεκορν, καπά πη νεςπενη δρπική ιοπονία, δναοπηνιππηπα με ελαινεπικπ κοινυνικπ ενδιαςένον. Δε οροσεπίζεπαι μπνο με πιξ μαναγυγικέξ μνακπικέξ και με πην εμιοπημονική ανάμπρλη. Ανακαμβάνορν εμίοηξ, με σεινονομίεξ οε μεγάκο βαθμπ ορμβοκικέξ, να ορμμρκνςοορν και να μνοβάκορν πο ορνοκο πυν μοκιπιοπικςν εμιπεργμάπυν.

27 C.O Sauer, The Morphology of Landscape, University of California Publications in Geography, 1925, οεκ.36-70.

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2 ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΚΗΠΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΙΟΥ

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ

2.1 ΓΖΙΑΓΩΓΕ Ε ανσιπεκπονική πομίορ αμοπεκεί οροιαοπικά ελέκιλη πηξ ορνθεοηξ πυν κήμυν. Οι μνςπεξ ιδέεξ μάνυ οπιξ ομοίεξ βαοίοπηκε ο οσεδιαομπξ πυν κήμυν μνοένσονπαι αμπ πην θνηοκεία και πη μρθοκογία. Θιο οργκενιμένα, αναζηπςνπαξ πιξ αμανσέξ πυν πομιακςν θευνήοευν, ορνανπάμε μοκρ ορσνά πο μανάδειγμα πορ Ηήμορ πηξ Γδέμ, μορ αμοπεκεί πο ανσέπρμο οσέοηξ ανθνςμορ και ςροηξ. Ιπη βιβκική αναςονά, ο κήμοξ μενιγνάςεπαι υξ ο ππμοξ πηξ αμοκρπυξ ερπρσορξ διαβίυοηξ, μια ορνθήκη μορ εμιπργσάνεπαι κπγυ πηξ μκήνορξ ενανμπνιοηξ πηξ ζυήξ με πη ςροη. ΋μυξ αναςένεπαι σανακπηνιοπικά οπο βιβκίο πηξ Γένεοηξ, ‘η ιδανική ζυή ορμβοκίζεπαι και 28

ονίζεπαι οε άμεοη ανπιοποισία με πη ςροη, καθςξ πομοθεπείπαι μέοα οε έναν ονεινικπ κήμο.’ Ε Γδέμ, ακπμα και αν μανακείτορμε πο θνηοκερπικπ ακκά και πο μρθικπ σανακπήνα πηξ, έσει εμηνεάοει ιδιαίπενα πον πνπμο οκέτηξ πορ ανθνςμορ ακπμα και οήμενα. Ο κήμοξ αμοπεκεί ρμπδειγμα πηξ μαναδείοιαξ καπάοπαοηξ, μνοοςένονπαξ αρπάνκεια, πνοςή, νενπ και μνοοπαοία, κειπορνγςνπαξ υξ μια ρμποσεοη αμοςργήξ πυν οργσνονυν ανπίλουν ορνθηκςν διαβίυοηξ. Αρπή η μνοοδοκία πηξ πεκειππηπαξ29, διαπηνεί και οήμενα πη γοηπεία πηξ υξ αμπδναοη αμπ πην μναγμαπικππηπα, υξ μνππαοη μιαξ ζυήξ με διαςονεπικορξ πνορξ, μέοα αμπ πη ορμςικίυοη πορ ανθνςμορ με πη ςροη. To πνεινο πορ μαναδείοορ30 παρπίζεπαι με πην ελιδανίκεροη, πην ρμοπίμηοη πηξ καθημενινππηπαξ και, παρππσνονα με μια νέα αςεπηνία, μια διάθεοη ακκαγήξ και εκερθενίαξ. Γμίοηξ, κάθε μοκιπιομπξ και θνηοκεία, πποο οπη Δροη ποο και οπην Αναποκή, μανέσει οπην έννοια πορ κήμορ ενδιαςένοροεξ ορμβοκικέξ αλίεξ. Ιρμβοκίζει πον σαμένο μανάδειοο και πον ππμο μακανιππηπαξ και αγακκίαοηξ: πα ςρπά ανπιμνοουμερορν θεικέξ μνοουμομοιήοειξ και μαγικέξ δρνάμειξ (ςοίνικαξ, κυππξ, μάμρνοξ κκμ.), ανεπέξ, εμιθρμίεξ και ανθνςμινα αιοθήμαπα (δάςνη, μρνπιά, εκιά, κκήμα, κιοοπξ, βεκανιδιά), η ρδάπινη μανοροία (μηγή, ςνέαν, καπαννάκπηξ) ρμονοεί πην νοή και πην ανανέυοη πηξ ζυήξ πποο πηξ ρκικήξ ποο και πηξ μνερμαπικήξ: μέπνεξ και βνάσοι είναι ορμβοκα, οπον οινο-ιαμυνικπ κήμο, πηξ δημιορνγικήξ δρναμηξ πηξ ςροηξ. Οι κήμοι μορ οσεδιάοπηκαν ορμςυνα με αρππ πο μνππρμο μανοροιάζορν οαςςξ πιξ ορνθήκεξ διαβίυοηξ, πον μοκιπιομπ πηξ κοινυνίαξ και πα κκιμαπικά και εδαςικά σανακπηνιοπικά κάθε σςναξ οε μια ονιομένη μενίοδο πηξ ιοπονίαξ ακκά μανάκκηκα αμοπεκορν πη βάοη πορ οσεδιαομορ και πυν οργσνονυν

κήμυν.

28 Τ.Ο. Enge, C. F.Schroer, Garden Architecture in Europe 1450-1800, Benedikt Taschen, Germany, 1992, οεκ.9 29 C.Norberg- Schulz, Genius Loci, Το μνερμα πορ ππμορ, για μια ςαινομενοκογία πηξ Ανσιπεκπονικήξ, Θανεμιοπημιακέξ Γκδποειξ Γ.Θ.Θ., Αθήνα, 2009, οεκ.29 30 Το κήμμα ‘μανάδειοοξ’ μνοένσεπαι αμπ κέλη αοιαπική (μενοική) μορ οημαίνει μενίςνασποξ κήμοξ 31 Y.Yener, A famous artist in the history of garden art: Gertrude Jekyll, Insanbul University, 201, οεκ. 163

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2 Γιξ πο αμςπενον ιοπονικπ μανεκθπν, ο κοινυνικά μκέον άνθνυμοξ δημιορνγςνπαξ πιξ μπκειξ πορ μανοροίαοε και αιοθάνθηκε πην ανάγκη πηξ αμπκπηοηξ ενπξ μενιςναγμένορ ‘μνάοινορ’ σςνορ, μορ ονπμαοε ‘κήμο’. Ο κήμοξ αρππξ ακοκορθοροε και οροσεπίζεπαι μέσνι οήμενα με πην ελέκιλη, πιξ βιομονιοπικέξ ανάγκεξ (κακκιένγεια σονπανικςν, ςνορπυν, βοπάνυν κκμ) και αιοθηπικέξ αμαιπήοειξ ( άνθη , ανςμαπα κα) πορ ιδιοκπήπη πορ ή και κακκιενγηπή πορ. Ήδη αμπ πο 3500 μΦ έυξ πο 500 μΦ η μανοροία πυν Αιγρμπιακςν ιδιοπικςν κήμυν γίνεπαι αιοθηπή καπά μήκοξ πηξ κοικάδαξ πορ Ιείκορ. Ένα μενιμεπνικπ μνοοπαπερπικπ πείσοξ εμμπδιζε πα ζςα και πορξ λένορξ να ειοέκθορν οπον κήμο. Οι διαδνομέξ μενιμάπορ ενππξ πορ μνάοινορ σςνορ ακοκορθοροαν γευμεπνικέξ διαπάλειξ και η ρδάπινη μανοροία, πα άνθη και πα δένπνα ρμάκοραν οε μια αροπηνή ορμμεπνία υξ μνοξ πη θέοη πορξ. Για πορξ κνεμαοπορξ κήμορξ πηξ Βαβρκςναξ, ένα αμπ πα εμπά θαρμαπα πηξ ανσαιππηπαξ, η ανσαιοκογική οκαμάνη (1925 και 1949) έςενε οπο ςυξ ερνήμαπα μορ ςανενςνορν πην έκπαοη και πην πεσνική καπαοκερήξ πυν κήμυν αρπςν. Ο Διπδυνοξ ο Ιικεκπξ και ο Ιπνάβυν μενιγνάςορν οπα ένγα πορξ πορξ μρθικορξ αρπορξ κήμορξ, η μανοροία πυν ομοίυν ανάγεπαι αμπ πο 3500 μΦ έυξ πον 6ο αιςνα μΦ (εμί Ιαβορσοδονποονα) ορμςυνα με πιξ διαςονεπικέξ σνονοκογικά αμπτειξ πυν διαςπνυν ιοπονικςν. Οι μενοικοί μανάδειοοι (κήμοι αμο΄πον 6ο - 4ο αιςνα μΦ) ήπαν λακοροποί οπην Ανσαιππηπα. Ο Ηενοςςν μενιγνάςει πορξ κήμορξ πορ Ηρνορ οπιξ Ιάνδειξ: γευμεπνική γενική διάπαλη, κανμοςπνα δένπνα, διακοομηπικά ςρπά, κκορβιά με μορκιά και εκπάοειξ με εκερθενα ζςα πμυξ και για κρνήγι. Αμπ πον 6ο αιςνα μΦ και οπη ορνέσεια ο κήμοξ γίνεπαι εικονογναςικπ θέμα οπα μενοικά σακιά μορ μανιοπάνει πο ορμμαν πμυξ πο ορκκαμβάνει ο αοιαπικπξ νορξ. Γιξ πον ανσαίο εκκηνικπ σςνο, ο κήμοξ, αμπ ιδιυπικπξ πυν ρτηκςν μνοοςμυν πορ μανεκθπνποξ, μεπαςονςςνεπαι οε κήμο μορ σνηοιμομοιείπαι κρνίυξ αμπ πορξ μοκίπεξ υξ σςνοξ μενιμάπορ, οκίαοηξ, ανάμαροηξ και κρνίυξ διακογικςν ορζηπήοευν. Ε διάπαλη πηξ ςρπεροηξ ήπαν αμκή: δένπνα για οκίαοη, μανπένια για άνθη ιδίυξ για νπδα μορ οι μενιμαπηπέξ αγαμοροαν ιδιαίπενα και μενιοπαοιακή μανοροία κνηνςν και μικνςν κιμνςν. Ιπη νυμαική εμοσή ‘hortus’ ονομάζεπαι πο εδαςικπ μανέκπαμα πηξ οικείαξ πμορ κακκιενγοροαν ανσικά μπνο εδςδιμα ςρπά (σονπανικά) και ανγππενα μπνο οε ένα μικνπ πμήμα πορ κήμορ ςρπεραν άνθη. Ιπη Ρςμη, μεπά πιξ καπακπήοειξ οπην Αναποκή (138-78 μΦ), ο σςνοξ οίκηοηξ, ακοκορθςνπαξ πον εκκηνιοπικπ πρμο καποικίαξ, αρλάνεπαι και μεπαπνέμεπαι οε villa, ορμμαναορνονπαξ αρληπικά και πην μανοροια πορ πμονορ κήμορ πηξ. Οι μεγακομνεμείξ νυμαικέξ εμαρκειξ, πποο οε μέγεθοξ ποο και οε διακοομηπικπ μκορπο, μανπρνορν έυξ οήμενα με πην μανοροία πορξ, πμυξ οπη Villa Adriana οπο Τίβοκι πηξ Ρςμηξ ή οπιξ μοκρπεκείξ εμαρκειξ πηξ Θομμηίαξ και πορ Γνκοκάνορμ, πην 25

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ αμοροία κανονικππηπαξ και ορμμεπνίαξ οπη διάπαλή πορξ: η διαμίοπυοη αρπή αναινεί μκέον πην κκαοικιοπική ανπίκητη μορ μαξ μεπέςενε η αναγεννηοιακή κορκπορνα για πην ανσαία κημοπεσνία. Ο ιοκαμικπξ ιομανο-μονέοκοξ κήμοξ (7

οξ

– 14

οξ

αιςναξ μΦ) εμμνέεπαι αμο΄πον μανάδειοο πορ

Θυάμεθ (αμοκαροειξ, γακήνη κκμ) αμοπεκείπαι δε αμπ ένα ορνοκο κκειοπςν ακκά διαδοσικςν αιθνίυν (εκκηνονυμαικήξ μνοέκεροηξ) και μανοροιάζει πην ιδιομονςία πηξ μανπεκορξ αμοροίαξ κάθε ορμβοκογίαξ και ναπορνακιοπικήξ αναμανάοπαοηξ, πμυξ αροπηνά εμιβάκκει η ιοκαμική θνηοκεία. Το κένπνο πυν αιθνίυν αρπςν καπακαμβάνορν εκπενείξ εμίμεδεξ ρδάπινεξ μανοροίεξ με αναβνρπήνια αμπ πο δάμεδπ πορξ, πμορ καθνεμπίζονπαι οι μενιμεπικέξ κπινιακέξ μανοροίεξ και οι ενακκαγέξ πορ ςροικορ πομίορ. Οι κήμοι πηξ Alhambra και Generalife οπη Γνανάδα πμυξ και πορ Alcazar οπη Ιεβίκκη είναι αμο πορξ μιο ονομαοπορξ πηξ μενιπδορ αρπήξ. Ιπορξ οινο-ιαμυνικορξ αρποκναπονικορξ κήμορξ καπά πην παοιοπική και βορδιοπική οκέτη, η ςροη είναι μηγή αιοθηπικήξ έκοπαοηξ και καθανμορ για πην εμίπερλη πηξ ςικοοοςικήξ ακήθειαξ και ο κήμοξ εμςανίζεπαι υξ αςηνημένη μανοροία εννοιοκογικςν πομίυν. Θε πιξ μνορμοθέοειξ αρπέξ, ο κήμοξ πυν τερδαιοθήοευν μνοοςνένει μια ομπική, καθανά οπαπική, πυν πρμικςν θεμάπυν πορ πομίορ. Θαναδείγμαπα μιο ανπιμνοουμερπικά πυν μνάοινυν αρπςν σςνυν είναι οι κήμοι πορ Ηιππο οπην Ζαμυνία. Ωοπποο, οπη νεςπενη ιοπονία πηξ Δροηξ, μαναπηνορμε μυξ βαοικπξ πομέαξ άνπκηοηξ πυν ορνθεπικςν μνοπρμυν για πον οσεδιαομπ πυν μνάοινυν σςνυν αμοπεκορν πα κινήμαπα πέσνηξ μορ εμικναπορν οπην εκάοποπε ιοπονική μενίοδο. Ε οημανπικππενη ενπορποιξ και μκηοιέοπενη οε εμάξ ανάκογη μνοοέγγιοη, μενιγνάςεπαι αμπ πο μανιςέοπο πυν ανσιπεκππνυν πομίορ και κημοπεσνςν πυν Ενυμένυν Θοκιπειςν ‘Freedom in the Garden’ (1930) οπο ομοίο ρμοδεικνρονπαι υξ ορνθεπικά μνππρμα για πον οσεδιαομπ πηξ πομιακήξ ςρπεροηξ μαναδείγμαπα αμπ πη νευπενική ανσιπεκπονική και ζυγναςική. Θεκεπςνπαξ πην ιοπονία πυν κήμυν και πηξ ανσιπεκπονικήξ πομίορ, διακνίνορμε πνειξ βαοικέξ μενιπδορξ ορνθεπικςν εμιννοςν. Ε μνςπη ενπομίζεπαι καπά πην εμοσή πηξ Αναγέννηοηξ και πορ Baroque, πμορ μαναπηνείπαι ένπονα ο ςονμακιομπξ πυν πομιακςν διαμονςςοευν οε ανακογία με πιξ κπηνιακέξ δομέξ και πιξ αοπικέξ ονγανςοειξ. Ε κημοπεσνία εμηνεάζεπαι ιδιαίπενα αμπ πην κπηνιακή ή αοπική δομή. Ε δερπενη ομάδα εμιννοςν αςονά πην μενίοδο πορ 18

ορ

και 19

ορ

αιςνα, πμορ ορνανπάμαι εμιννοέξ αμπ πη ζυγναςική

πομιογναςία οπη ςροικππνομη πομιοπεσνία. Ε πεκερπαία μενίοδοξ μενιγνάςει και πην οργσνονη μνοοέγγιοη με πα κπήνια και πιξ αοπικέξ καπαοκερέξ να οσεδιάζονπαι καπ’ ανακογίαν μνοξ πο οσημαπομοιημένο εδαςικπ ανάγκρςο.

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2

ΕΙΚΟΝΑ 12

Baroque Summer Garden, Summer Palace, St. Petersburg, 1704, Czar Peter

ΕΙΚΟΝΑ 13 ος

18 αιώνας ‘A view of Walton Bridge and the Temple of Venus in the Garden of Sir Francis Dashwood’, 1750, William Hannan, οil on canvas

ΕΙΚΟΝΑ 14

Σύγχρονες προσσεγγίσεις Cells of Life', Jupiter Artland, Bonnington House, Edinburgh, 2010, Charles Jencks

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ

2.2 ΘΡΩΤΕ ΘΓΡΖΟΔΟΙ ΙΥΙΕΓΤΖΗΩΙ ΓΘΖΡΡΟΩΙ (1300μ.Φ.-1750μ.Φ.) Ε ανσή πηξ Eρνυμαξκήξ Αναγέννηοηξ οήμανε πο πέκοξ πυν οκοπεινςν σνπνυν πορ Θεοαίυνα και άνοιλε μια νέα εμοσή μνερμαπικήξ και κακκιπεσνικήξ ανάπαοηξ για πον Δρπικπ κπομο. Βαοικά γνυνίομαπα πηξ Αναγέννηοηξ είναι η οπνοςή πορ ενδιαςένονποξ μνοξ πην κκαοική μαιδεία και πην καπανπηοη πηξ ςροηξ, η εμμιοποορνη οπη κογική ικανππηπα πορ

Ο πνπμοξ μορ ο Βιπνορβιοξ μεκέπηοε πο

ανθνςμορ, η διερνρνοη πυν γνςοευν, η εμςάνιοη νέυν ανπικήτευν

ανθνςμινο οςμα, έγινε η βάοη για πη σνήοη

οε οσέοη με εκείνεξ μορ εμικναποροαν πιξ μνοηγορμενεξ εμοσέξ. Ο ‘αναγεννηοιακπξ άνθνυμοξ’ μίοπερε μκεον ππι με πη ορνεσή μεκέπη πηξ ςροηξ, πην μαναπήνηοη και πο μείναμα μμονοροε να διαμονςςοει μπνοξ πορ πιξ ορνθήκεξ διαβίυοήξ πορ. Ε πέσνη μναγμαπομοιεί πα μνςπα πηξ βήμαπα οπο δνπμο μορ θα πην οδηγήοει

ανακογικςν οροπημάπυν. Ε ςροη δημιορνγηοε πο ανθνςμινο οςμα με πμήμαπα μορ είναι ανμονικά ανάκογα με πο

ορνοκο, οποισείο μορ πον οδήγηοε οπο

μνοοδερπικά οπην αμοδέομεροή πηξ αμπ πο θνηοκερπικπ δογμαπιομπ

ορμμέναομα ππι η ανσιπεκπονική μνέμει να

και η ομονςιά πορ μναγμαπικορ κπομορ ήπαν μκέον πο νέο μεδίο πηξ

βαοίζεπαι εμίοηξ οε ακνιβείξ ανακογίεξ.

κακκιπεσνικήξ αναζήπηοηξ. Ο κακκιπέσνηξ θα έμνεμε να μεκεπήοει μνοοεκπικά πα σανακπηνιοπικά πηξ ςροηξ και οπη ορνέσεια να μνοσυνήοει οπην εμικογή πυν οποισείυν μορ θα πορ εμέπνεμαν να ορνθέοει μια ιδανική εικπνα πηξ μναγμαπικππηπαξ. Το κακκιπεσνικπ ένγο θα οπηνιζππαν έποι οε μια γενικερμένη ακήθεια πηξ ςροηξ, θα ιοοννομοροε ανάμεοα οπο ιδανικπ και πο μναγμαπικπ, ανάμεοα οπο γενικπ και πο μενικπ, συνίξ πμυξ να αμομακνρνεπαι αμπ πην μναγμαπικππηπα. Ιπην μνοομάθεια αναζήπηοηξ ανμονίαξ, ιοοννομίαξ ανακογιςν και νρθμορ, μαναπηνείπαι εκπενήξ εςανμογή αροπηνςν γευμεπνικςν διαπάλευν, ορμμεπνίαξ και μνοομπικήξ, οποισεία μορ αμοπέκεοαν μνππρμα ορνθεπικήξ ανπιμεπςμιοηξ και οσημαπομοίηοηξ και οπο πομίο.

ΕΙΚΟΝΑ 15

O Van Eyck έοπνετε πο βκέμμα πορ οπην μιο ρμομονεπική μαναπήνηοη πηξ ςροηξ και οπη γνςοη πηξ ακνίβειαξ οπη κεμπομένεια. Ικομπξ πορ ήπαν να αμεικονίοει πιξ μονςέξ και πα πομία πσι οσημαπικά και ορμβαπικά, ακκά ποο πο δρναππν μιο ακηθινά. Έποι, έςπαοε οπην τερδαίοθηοη πηξ ςροηξ, μνοοθέπονπαξ ρμομονεπικά κεμπομένεια οπη κεμπομένεια, ςομορ εικπνα να γίνει έναξ καθνέςπηξ πορ οναπορ κπομορ. Θάκιοπα, μνοκειμένορ να καπακπήοει πην μναγμαπικππηπα, βεκπίυοε πην πεσνική πηξ ζυγναςικήξ με πην ανακάκρτη πηξ εκαιογναςίαξ.32

Landscape with peasants, Jan van Eyck 1640-5

32 E.H.Gombrich, Το σνονικπ πηξ πέσνηξ, Θονςυπικπ Ίδνρμα Γθνικήξ Τναμέζηξ, Αθήνα, 1998, οεκ.240

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2 Θανάκκηκα ριοθεπήθηκαν και μνππρμα μορ μνοένσονπαι αμπ πη ζυγναςική πομιογναςία και 33

οργκεκνιμένα αμπ πη ζυγναςική πομίορ πυν Ηάπυ Φυνςν.

‘Θμονεί να ειμυθεί ππι, αν δεν ρμήνσε ακπμη ένα πέποιο είδοξ οπην ζυγναςική, έμνεμε να εμινοηθεί’ Γ. Ε. Gombrich

Ε ζυγναςική αρπή μνοοέγγιοη,

ακοκορθςνπαξ πο μνερμα πηξ εμοσήξ, ανπιοποισεί οε μια ςροικππνομη θεςνηοη, μια θεςνηοη δηκαδή μορ εμισεινεί να ανακακρτει ορνθεπικέξ μοιππηπεξ οπα ςροικά μνάγμαπα και να πιξ αμοδςοει εκςναοπικά με αμοπέκεομα πσι πην ανπιγναςή πηξ ςροηξ

ακκά ακνιβέοπενα, μια ενμηνεία πηξ, μια εικαοπική εμανακαπαοκερή πηξ, οπηνιγμένη οε

(1909-2001)

αςαινεπικέξ οργκνοπήοειξ, οσημαπομοιήοειξ, αςανείξ μεν οε μνςπη ανάγνυοη, ακκά αμαναίπηπεξ ςοπε να ενιοσροορν πην εικαοπική μοιππηπα πορ μίνακα.

ΕΙΚΟΝΑ 16

Dunes, Jan van Goyen 1629

Ηαπά πην Αναγέννηοη, ρμπδειγμα αναςονάξ αμοπέκεοε πο μανάδειγμα πηξ Ανκαδίαξ, υξ ένα άκκο είδοξ μνοοπαπερμένορ μαναδείοορ, αμομακνρομένο αμπ πην θνηοκεία. Ε Ανκαδία πομοθεπείπαι, οε ένα μακνινπ μεν για πον αναγεννηοιακπ άνθνυμο ακκά ρμανκππ σςνο, πην Θεκομπννηοο. Ε ιδανική εικπνα με πο άγνιο και βνασςδεξ πομίο οπο ομοίο εμςανίζονπαι κπίομαπα, ομήκαια, ενείμια και ανσαίοι ναοί, πμορ οι μοιμένεξ αμοκαμβάνορν ένα βορκοκικπ πνπμο ζυήξ, εμςανίζεπαι καπά πην εμοσή αρπή ιδιαίπενα οπην ζυγναςική και πη κογοπεσνία. Ε μνππαοη αρπή ζυήξ καπακπά ακπμα και πιξ βαοικικέξ αρκέξ καθςξ μνοβάκκεπαι υξ μοκιπιοπική αναςονά και ορσνά υξ άκκοθι πηξ αοπικήξ διαβίυοηξ. Ιπαδιακά αρππ πο μνππρμο σςνορ ανσίζει να ριοθεπείπαι και οε κάμοιεξ συνικέξ εμεμβάοειξ, γεγονπξ μορ έσει υξ αμοπέκεομα πην άνθιοη πηξ κημοπεσνίαξ. Οι ανσιπέκπονεξ, οπην μνοομάθειά πορξ για αναμαναγυγή ενπξ μαναδείοιορ ςροικορ σςνορ, 33 Alpers, 1983

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ εμικέγορν αμκέξ και καθανέξ μονςέξ. Οι κήμοι μορ δημιορνγορνπαι αμοπεκορν πο σςνο πμορ ο εμιοκέμπηξ μμονεί να εγκαπακείτει πην μναγμαπικππηπα και να παλιδέτει οε μονομάπια πμορ άνθνυμοξ και ςροη ορνρμάνσορν οε ανμονία. ΋μυξ διαπρμςνει ο L.B.Alberti (1404-1472), οημανπικπξ εκμνπουμοξ πορ αναγεννηοιακορ ορμανιομορ, η ανσιπεκπονική και καπά ορνέμεια η ανσιπεκπονική πορ πομίορ, έσει ένα οργκεκνιμένο οκομπ να διεκμεναιςοει. Θνέμει να μιμηθεί πην ιδέα πηξ ςροηξ οκοκκηνυπικά και οσι πμημαπικά. Ηάθε οσέδιο μνέμει να είναι ςπιαγμένο ορμςυνα με πορξ νπμορξ και πιξ ανακογίεξ με πιξ ομοίεξ πκα πα μκάομαπα πηξ ςροηξ ειναι γεννημένα. Οι πνοι αρποί έιναι καθοκικοί και διέμορν πποο πη ςροη ποο και πον άνθνυμο μορ εμιθρμεί να πην αναμανάγει

ΕΙΚΟΝΑ 17

The Arcadian or Pastoral State Thomas Cole, 1834

και να ςπάοει οπον αμπκρπο αιοθηπικπ πορ οππσο.34 Τα μαναμάνυ οποισεία βνίοκορν μνακπική εςανμογή οπον κήμο πηξ Villa d'Este οπην μπκη Tivoli οπο Lazio πηξ Ζπακίαξ, ο ομοίοξ θευνείπαι ορμβοκο πηξ αναγεννηοιακήξ αιοθηπικήξ. Ε βίκα σπίοπηκε αμο πον κανδινάκιο

Ippolito II d'Este (1509–1572) πο 154935 και αμοπεκεί

ανπιμνοουμερπικπ δείγμα αναγεννηοιακήξ ανσιπεκπονικήξ. Ο ενπρμυοιακπξ κήμοξ, δημιορνγημα πορ Pirro Ligorio, εκπείνεπαι οπην μίου μκερνά πηξ βίκαξ, υξ μνοξ πην οημενινή είοοδο πορ κπινίορ. Γκμεπακκερπμενοξ πην κκίοη πορ κπςορ, ο Ligorio σςνιοε πον κήμο οε βενάνπεξ και εμίμεδα και πνιοε έναν κενπνικπ άλονα και μένπε βαοικορξ εγκάνοιορξ άλονεξ, σνηοιμομοιςνπαξ ένα μοκεοδομικπ οσήμα, σανακπηνιοπικπ πυν νυμαξκςν μπκευν.

ΕΙΚΟΝΑ 18

The Villa and gardens in 1560– 1575

34 'Ε ιδέα πηξ ομονςιάξ δεν μνοκρμπει πποο αμπ πο οςμα ή πο μένοξ πορ οςμαποξ οπο ομοίο πη ορνανπάμε ακκά ρμάνσει οαν έννοια μπνη πηξ και οπη ςροη, διππι η μναγμαπική πηξ θέοη είναι οπο μρακπ και πον κπγο ", L.B.Alberti, On Architecture, 1452 35 Ζπακία : Βπνεια-Ηενπνική, Αθήνα : Hachette - Γιακκεκήξ, 1992, οεκ.288

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2 Ε ανσική είοοδοξ ήπαν οπιξ μανρςέξ πορ κπςορ, κονπά οπην εκκκηοία πορ Αγίορ Θέπνορ, μορ εςάμπεπαι μκερνικά πορ κήμορ, έποι ςοπε ο κήμοξ να γοηπερει με πο μεγακείο πορ πον εμιοκέμπη, μορ πον ανέβαινε. Ιπην Villa d'Este ορνανπάμε άςθονο πο οποισείο πορ νενορ, καθςξ ο Ligorio

Ιπην αναγέννηοη ο κήμοξ θευνήθηκε υξ

εκμεπακκερπηκε πον μοπαμπ Άνιο οδηγςνπαξ πα νενά

βιπνίνα πηξ κκαοικήξ πέσνηξ και πηξ νέαξ

πορ μάνυ οπο κπςο και δια μέοορ πυν κήμυν.

πεσνοκογίαξ, ενς οπα πέκη πορ 18ορ αιςνα, ππαν ο κήμοξ είσε εγκαπακειςθεί, πο κίνημα πορ νομανπιομορ βνήκε οε αρππν πην εικπνα πορ γναςικορ νομανπικορ κήμορ.

Φανακπηνιοπικά,

οπον

κήμο

πηξ

ιδιοκπηοίαξ

οσεδιάοπηκε ο δνπμοξ πυν ‘Γκαππ Θηγςν’,36 μορ μενικαμβάνει εκαπονπάδεξ εκπολερπήνεξ, κνήνεξ και άκκεξ μνυπππρμεξ οροκερέξ εκππλεροηξ νενορ. Ιπο σςνο ορνανπάπαι εμίοηξ και έναξ καπαννάκπηξ μορ

γεμίζει μια δελαμενή και οπην ειοοδο πορ ομοίορ βνίοκεπαι μια ομηκιά μορ ρμογναμμίζει τρσοκογικά πην αίοθηοη πηξ δνοοιάξ και πηξ ηνεμίαξ. Ιπο αμένανπι άκνο πορ ίδιορ εμιμέδορ ρμάνσει μια μιοπή αμομίμηοη πηξ ανσαίαξ Ρςμηξ, πμυξ πην ςανπάοπηκε ο ανσιπέκποναξ πηξ έμαρκηξ, η ομοία μενικαμβάνει πνεσορμενο νενπ οε διάςονεξ μονςέξ, γεγονπξ μορ εκμκήοοει πον εμιοκέμπη. Ιπο σαμηκππενο οημείο πηξ Villa d'Este βνίοκονπαι πέοοενιξ μεγάκεξ δελαμενέξ με αμπκρπα ήνεμο νενπ, οι ομοίεξ πνοςοδοπορνπαι αμπ καπαννάκπεξ. Οι καπαννάκπεξ αρποί μεννοροαν μακαιππενα μέοα αμπ ένα μοροικπ πνγανο, πο ομοίο μανήγαγε ήσορξ ανάκογα με πην ονμή και πην μοοππηπα πορ νενορ. Καίνεπαι μυξ πα πνγανα αρπά ήπαν ιδιαίπενα αγαμηπά, γιαπί ο John Evelyn (1620- 1706) μενιγνάςει μανπμοιεξ μενιμπςοειξ οε μοκκορξ κήμορξ πηξ Ρςμηξ. Ιρμςυνα με μαναοπάοειξ ρμήνσαν οπην έμαρκη πέοοενιξ ςρπικοί καβρνινθοι για πην πέντη πυν εμιοκεμπςν.

ΕΙΚΟΝΑ 19

'The Villa D'Este', Samuel Palmer, 1837, watercolour on paper

36 I.Barisi, Guide To Villa d'Este Paperback, De Luca, 2004, οεκ.10-11

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ Ιπα μαναδείγμαπα πορ Baroque, η ονγάνυοη πηξ ςρπεροηξ εμεκπείνει με μενιμκοκππενο, μενιοοππενο ελεζηπημένο πνπμο πη γευμεπνική οκηνοθεοία πηξ Αναγέννηοηξ. Ε αμαίπηοη κανονικομοίηοηξ ορνδέεπαι με πη ‘βαοικική’ μνοβοκή πυν οσημάπυν εκέγσορ, μορ γίνονπαι μιο μενίμκοκα και ενπρμυοιακά ποο η εκεγσπμενη ρκη αρλάνει πον μκορπο πηξ. Το νερμα ένσεπαι οε νήλη με πην αναγεννηοιακή μαναοπαπική πέσνη κπγυ πυν νιζικςν ακκαγςν μορ εμιςένει οπιξ εκςναοπικέξ μεθπδορξ. Το Baroque δίνει έμςαοη οπο ςυξ και οπο σνςμα, οπα ενπρμυοιακά εςέ, μαναμεκςνπαξ πην ιοοννομία και πην πάλη πηξ ακαδημαξκήξ μανάδοοηξ, και μνοπιμά μενίμκοκεξ ορνθέοειξ με δρναμικέξ μονςέξ. Θέοα οε αρπά πα μκαίοια, οπνέςει πο ενδιαςένον πορ και οπο πομίο και πη ςροη, μνοκειμένορ να εκςναοπορν οι ιδέεξ πορ θάννορξ, πηξ θροίαξ και πηξ αγάμηξ για πην ελοσή. Την μενίοδο αρπή, οι πομιακέξ και κημοπεσνικέξ μνοπιμήοειξ πηξ ανενσπμενηξ αοπικήξ πάληξ οπιξ Ηάπυ Φςνεξ, οπνέςορν πιξ

ΕΙΚΟΝΑ 20

Vaux-le-Vicomte, ος 17 αιώνας, Andre le Notre

εςανμογέξ πορξ οε κανονιοπικέξ γευμεπνικέξ μνοπάοειξ ημιππενεξ, μορ πα οσήμαπα πορξ και οι διερθεπήοειξ πορξ μαναμέμμορν οε μια μνακπικππενη διάθεοη παλινπμηοηξ.37 Τον 17ο αιςνα ο Andre le Notre (1613-1700), μονςή μορ κρνιανσεί οπο μεδίο πηξ κημοπεσνίαξ, κακείπαι να οσεδιάοει πον κήμο πυν Βενοακκιςν για πον Ζορδοβίκο ΦΖV, κάνονπαξ μνάλη πην κρνίανση πάοη πηξ εμοσήξ για οσεδίαοη ‘ηνυικςν’ μεγακομνεμςν

‘Ιπην πέσνη, δεν ρμάνσει ανάγκη για

πομίυν μορ λεμεννορν πην ανθνςμνη κκίμακα. Ο κήμοξ πην εμοσή

σνςμα… Βκέμυ μπνο ςυξ και οκιά.

αρπή δεν ανπιμεπυμίζεπαι υξ μνοέκπαοη πηξ καποικίαξ ακκά υξ ένα

Δςοε μορ ένα μοκρβι και θα

οκοκκηνυμένα οσεδιαομένο πομίο μορ εμμενιέσει πα πμοια κπίομαπα.

ζυγναςίου πο μονπνέπο οορ’

Ε οσεδιαοπική ορνθεοη οπηνίζεπαι οπην αλονική ορμμεπνία και έσει μάνπα οσέοη με πην πομιογναςία πορ πομίορ. Θανάκκηκα, η σνήοη πηξ μνοομπικήξ και πηξ ανπανάκκαοηξ οπιξ μεγάκεξ ρδάπινεξ εμιςάνειεξ ενομοιεί πα κπίομαπα με πο πομίο πυν κήμυν. Το αμοπέκεομα πυν ενγαοιςν πορ Andre le Notre αμοπεκεί πο αμοκονρςυμα πορ γακκικορ Baroque. Ο κήμοξ είναι οσεδιαομένοξ οε πνείξ ζςνεξ, πορξ κήμορξ κονπά οπο μακάπι, πο δαορκιο και πο ερνρπενο πομίο, η κκίμακα πυν

37 Ε μπρσυοη πηξ μενιπδορ πορ Baroque, οπην ομοία ο Gilles Deleuze αςιένυοε πη θευνηπική μνοοοσή πορ, ορνδέεπαι άμεοα με πον μκορπο πηξ ρκηξ, πμυξ αρπή εκςνάζεπαι είπε καπά πην πνίπη διάοπαοη πηξ γκρμπικήξ, πηξ ανσιπεκπονικήξ και πηξ πομιοπεσνίαξ, είπε οε μκηοιέοπενεξ οπο εμίμεδο διαμονςςοειξ, πυν jardins de broderrie για μανάδειγμα. Ηαθςξ η ρκη διαοπέκκεπαι και ςοροκςνει αμοκπά αναδιμκςοειξ, μπρσςοειξ οι ομοίεξ πμυξ δεν μένορν ανελέκεγκπεξ, ρμοδεικνρονπαξ καπά πον έκεγσπ πορξ ακπμη ενπονππενα πην εκέγσοροα δρναπππηπα. Ακκά αρπή η άοκηοη εκέγσορ ρμηνεπεί ακπμη οαςέοπενα πην ερςρή εςανμογή πηξ οσημαπομοίηοηξ η ομοία δεν ανπιμεπυμίζει μπνο αμκοροπενεξ ερθειογενείξ ή εμίμεδεξ εςανμογέξ, ακκά εμίοηξ μια ακμάζοροα, διαοπεκκπμενη ρκικππηπα – η ομοία εμελενγάζεπαι πα πεσνάομαπα πηξ αμπκνρτηξ και πηξ θαρμαπορνγικήξ εμανεμςάνιοηξ μορ ενπομίοαμε οπα μεδία πυν πομιακςν εςανμογςν, οπο Vaux le Vicomte και οπιξ Βενοακκίεξ. Οι Οκκανδοί ανπίθεπα εμςανίζορν μια μενιοοππενο εμίμεδη, ‘διαςανή’ υξ μνοξ πιξ μνοθέοειξ πηξ διάθεοη πομιακήξ έκςναοηξ.

Francisco Goya (1746-1828)

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2 ομοίυν μεγακςνει καθςξ μεγακςνει η αμποπαοη αμπ πο κπίομα. Φνηοιμομοιορνπαι εκπενςξ 38

μανπένια, ρδάπινεξ εμιςάνειεξ, αγάκμαπα και ακέεξ με οσημαπομοιημένεξ δενπνοοποισίεξ.

ςονπυμένη διακπομηοη, ο εμμκορπιομπξ με μρθοκογικά οποισεία και ο έκεγσοξ μέου πηξ μνοομπικήξ δημιορνγορν ορναιοθημαπική ένπαοη και μεπαπνέμορν πον κήμο οε θεαπνικπ οκηνικπ για πον μνυπαγυνιοπή - ηγεμπνα. Το πομίο αμοβαίνει σςνοξ οικονομικήξ, μοκιπικήξ και κακκιπεσνικήξ ανάδειληξ πηξ ελοροίαξ πυν ηγεμπνυν.

ΕΙΚΟΝΑ 21

Gardens and palace of Versailles 1746, Jean Delagrive ΕΙΚΟΝΑ 22

Orangery in the ground of the Palace of Versailles

38 Matthews, W. H., ‘Mazes and Labyrinths: Chapter XIV. The Topiary Labyrinth, or Hedge Maze’, 1922, οεκ.110

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ

2.3 ΔΓΥΤΓΡΕ ΘΓΡΖΟΔΟΙ ΙΥΙΕΓΤΖΗΩΙ ΓΘΖΡΡΟΩΙ (1750-πέκη 1800) Ηαπά πον Διαςυπιομπ σανακπηνιοπικπ δείγμα πομιακορ οσεδιαομορ αμοπεκεί η Αγγκική ανσιπεκπονική πομίορ, η ομοία νηπά αναςένεπαι οπα νέα αοπικά μοκιπικά και κοινυνικά ήθη, εκμαιερονπαξ μαναοπαοιακέξ, ορνθεπικέξ μνοοεγγίοειξ αμπ πη ζυγναςική πομιογναςία. Ε 39

ορκκητη πορ ςροικορ κπομορ,

έσει μεπακινηθεί αμπ πη

γευμεπνική μανάοπαοη μνοξ μια ημιπονοειδορξ ςροηξ διαπρμυοη, ορνθήκη πην ομοία ο Michel Foucault (19261984) θα εμισεινήοει να οροσεπίοει με πο εμιοπημικπ ήθοξ πηξ μενιπδορ. Ιπην Αγγκική πομιοπεσνία, η οσημαπομοίηοη αναςένεπαι οε οροπήμαπα οσέοευν συνίξ εμςανή γευμεπνική καπάδειλη, ανπκςνπαξ ορνθεπικά μνππρμα αμπ πο κίνημα πορ ναπορνακιομορ. Ο ναπορνακιομπξ είναι ένα κίνημα

πέσνηξ

μορ

εμςανίοπηκε

οπη

Γακκία

και

ΕΙΚΟΝΑ 23

αναμπρσθηκε με πην μνοοανμογή πυν ανσςν και πυν μεθπδυν πηξ έννοιαξ πηξ ςροηξ οπη κογοπεσνία και οπιξ κακέξ πέσνεξ. Βαοική ανσή πορ αμοπεκεί η μίοπη οπιξ ςροικέξ ακήθειεξ πηξ

The Blue Rigi, Sunrise, 1842 J.M.W.Turner, watercolor

ςροηξ και οπην αμοδοσή πηξ υξ μηγή πκυν πυν αλιςν.40 Ιε ανπίθεοη με πην μνοηγορμενη μενίοδο πμορ οι κήμοι αμοπέκεοαν δείγμα δρναμηξ, καπά πον Διαςυπιομπ μαναπηνορμε μια πάοη μνοξ πην αμκππηπα. Οι κήμοι μορ δημιορνγήθηκαν πην μενίοδο αρπή εμηνεαομένοι αμπ πο κίνημα ηπαν μια ανπίδναοη οπορξ κήμορξ με πα ονθοκανονικά μονομάπια, πα αγάκμαπα και πη ςρπεροη οε αςροικα οσήμαπα. Ο ναπορνακιομπξ αςαίνεοε πην γευμεπνία αμπ πην Γρνςμη και αμέκπηοε

‘Ε έννοια πηξ ένυοηξ πορ ςροικορ και πορ ανθνυμογενορξ οε μία ενιαία εμμεινία είναι ο μεγακρπενοξ μρθοξ πηξ ανσιπεκπονικήξ πομίορ’

βαοικπ νπκο οπιξ ερνυμαικέξ μπκειξ πορ 19 ορ αιςνα. Το κίνημα εμςανίοπηκε με δρο μονςέξ, πην νομανπική ςροη οπα μάνκα και πην εμικογή οργκεκνιμένηξ ςρπεροηξ οπορξ κήμορξ. Τομοθεπήθηκαν γναοίδι,

δενπνοοποισίεξ και ςροικέξ κίμνεξ ανπί για μανπένια και

δημιορνγήθηκαν πάςνοι ανπί για ποίσορξ και ςνάσπεξ. Φανακπηνιοπικά ο Ηυνοπανπίνοξ Θυναίπηξ 41

οπην διαπνιβή πορ μενιγνάςει ένα πρμικπ πομίο πηξ εμοσήξ: ‘Μια ομάδα ρτηκών, μρκνών δένπνυν, οκοπεινού μνάοινορ δάοορξ, μμονεί να αμοπεκεί πο πεκικό σνυμαπικό και συνικό ρμόβαθνο μάνυ οπο ομοίο μνοβάκκεπαι μια σαμηκόπενη ομάδα ςύπεροηξ, με δένπνα μορ διαθέπορν κώμη ανοισπόπενορ σνώμαποξ και αναμπύοοονπαι μέοα αμό μια βάοη θάμνυν. Ακόμη εγγύπενα οπον μαναπηνηπή ένα μονασικό ιδιαίπενο δένπνο έσει ςρπερπεί. Η ακπινοβοκία πυν 39 G.Luchak, La géométrisation de la physique, Flammarion, 1994 40 Ağaoğlu, Y.S., Boyacı, M., Philosophical Approach to Recreation Concept. AIBU Social Journal of the Institute of Sciences, 2013, οεκ.3 41 Η.Θυναΐπηξ, Ε πέσνη πορ πομίορ, Ιρνδεομοξ Γκκηνικςν Ακαδημαξκςν Βιβκιοθηκςν, 2015, οεκ.7

H. Lefebvre Το δικαίωμα στην πόλη, Αθήνα 2007

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2 ςύκκυν πορ, η ιδιαιπενόπηπα πηξ ανάμπρλήξ πορ εμισεινούν να αμοομάοορν οε μνώπο εμίμεδο πο ενδιαςένον ενώ η ορνοκική ούνθεοη ορμμκηνώνεπαι αμό πην ενιαία μνάοινη εμιςάνεια πηξ εδαςοκάκρτηξ μορ πη ζυγναςική πομιακή οημαοία πηξ, οι Άγγκοι οργγναςείξ είσαν αμό νυνίξ ήδη εμιοημάνει. Σε μια μνώιμη εναοσόκηοη πορ γνάςονποξ με πο οσεδιαομό πορ πομίορ η ρμοσνέυοη πηξ ορδέπενηξ ενιαίαξ εδαςοκάκρτηξ οε έναν σώνο αιμαπηνήξ μνήμηξ είσε αναπεθεί οπιξ μανάκκηκεξ γναμμέξ πορ ανόπνορ, ενόξ ονγυμένορ συναςιού, οσημαπική αμόδοοη μιαξ εμιβεβκημένηξ ομπικήξ ενόπηπαξ και ορδεπενόπηπαξ, ενόξ ενιαίορ «νάοπεν», ελαινεπικά οργγενούξ αμό πην άμοτη πυν μνοθέοευν με πιξ ναβδώοειξ οπην εμιςάνεια πυν σακικιών, οπορξ οποσαοπικούξ κήμορξ πορ Zen. Σπην ίδια μνοηγούμενη, μνώιμη πομιοπεσνική διαμόνςυοη οι γναμμέξ πηξ άνοοηξ, μορ η διανκήξ εμανάκητή πηξ δεν εμιπνέμει να ρμάνλει ούπε η οποισειώδηξ μανοροία ισνών ςύπεροηξ οπο εμίμεδο πορ εδάςορξ, εκπνέμονπαι γύνυ αμό πη βάοη ενόξ μοναδιαίορ δένπνορ μορ η μανοροία πορ «διανθίζει», μόνη αρπή, πον κενό σώνο ενόξ μακαιού πόμορ εκπεκέοευν. Το ονγυμένο σώμα κειπορνγεί εδώ όμυξ πο γναοίδι πορ αγγκικού κήμορ, υξ «ζυγναςικό» ρμόβαθνο, ακκά αμοκπά μια ενπονόπενη ορμβοκική μνόθεοη. Καθώξ πο σώμα ονγώνεπαι ορνέσεια, συνίξ ομονά, πίμοπα εκεί δε ςρπνώνει. Το ονγυμένο σώμα πόπε δηκώνει πην αροπηνόπηπα πορ σώνορ και μέοα αμό αρπήν, αμό πην αμοροία πηξ ςύπεροηξ, θα εμιθρμούοε να αναςενθεί οπην καπάνγηοη πηξ ζυήξ. Σρνεσίζονπαξ πην αναςονά οπα μαναδείγμαπα πορ αγγκικού κήμορ, αλίζει να εμιμείνορμε οπο οσοκιαομό πυν σεινιομών μορ ρμοδεικνύορν πο «βάθοξ» πορ πομίορ. Η ονγάνυοη πυν εμάκκηκυν εμιμέδυν αμό πο μονασικό δένπνο μνώπηξ πομοθέπηοηξ, οε δεύπενο, πνίπο, μοκκοοπό διαδοσικό εμίμεδο, ονίζει πην έννοια πορ βάθορξ, μνοξ πο ομοίο οδηγεί με πη σάναλή πορ έναξ οςιοειδήξ δνόμοξ ή ένα νράκι. Η ακναία οαςήνεια πηξ αναγεννηοιακήξ μνοομπικήξ costruzione legittima ανπικαθίοπαπαι αμό πη ζυγναςική ούκκητη πορ βάθορξ. Τόπε όμυξ η ςύπεροη, καπά κύνιο κόγο, ανακαμβάνει να αμοδώοει δομικό οσήμα, να οργκνοπήοει πην όναοη και πη θέα.’ Ε βιομησανική εμανάοπαοη μορ εκνήγνρπαι οπην Αγγκία ήδη αμπ πα πέκη πορ 18ορ αι. εμηνεάζει οημανπικά πον πνπμο ζυήξ οπα αοπικά κένπνα και γεννά πο νερμα πορ νομανπιομορ, μορ βνίοκει εςανμογή και οπο οσεδιαομπ πορ πομίορ. Οι νέεξ ερκαινίεξ μορ δημιορνγορνπαι καπά πην μενίοδο αρπή οδηγορν οε μαζική αοπικομοίηοη καθςξ η ζυή οπο άοπρ ςανπάζει δεκεαοπική. Τα ‘οροπήμαπα ανπικειμένυν και αλιςν’,42 πμυξ η τρσαγυγία, πα ανπικείμενα καθημενινήξ σνήοηξ ή ο νορσιομπξ πρμομοιορνπαι οε ρκικά ή μοκιπιοπικά αγαθά και η γνήγονη ριοθέπηοη πηξ μπδαξ, μορ μνοένσεπαι αμπ πη ζυή οπην μπκη, διαμονςςνει αορμβαπεξ οσέοειξ πηξ αλίαξ σνήοηξ και πηξ ανπακκακπικήξ αλίαξ. Ιε μοκεοδομικπ εμίμεδο, η ‘έκνηλη’ πηξ μπκηξ και η ανάμπρλή πηξ μάνυ οπο ςροικπ σςνο με πην παρππσνονη ανάμπρλη πηξ πεσνοκογίαξ, έσει υξ αμοπέκεομα πην δναμαπική ακκαγή πορ ςροικορ ρμοβάθνορ πυν μπκευν. Το ςροικπ μενιβάκκον καπαοπνέςεπαι και η βιομησανία

42 Ε.Lefebvre, Δικαίυμα οπην μπκη : Φςνοξ και μοκιπική, 1901-1991, Αθήνα : Ηορκκίδα, 2007, οεκ.53

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ αναμπροοεπαι. Ωξ αμοπέκεομα η μπκη αμομακνρνεπαι ιδεοκογικά αμπ πην ζυή οπην ρμαιθνο και η 43

ανπίθεοη ςροη και μοκιπιομπξ ολρνεπαι. Οι νομανπικοί αμοννίμπονπαξ πην εκμησάνιοη και πην αοσήμια πηξ βιομησανικήξ κοινυνίαξ, οπνέςονπαι μνοξ πη ςροη, δολάζονπαξ πην ανρμένβκηπη δρναμή πηξ και πην ήνεμη ομονςιά πηξ. Οι κακκιπέσνεξ πορ κινήμαποξ αοσοκορνπαι με πα οργσνονα ιοπονικά γεγονππα, πιξ πομικέξ μαναδποειξ, πον εθνικιομπ, πον κπομο πηξ ςανπαοίαξ και, ορσνά, πορ μροπηνίορ. Γενικά ο οσεδιαομπξ πομίορ καπά πην εμοσή αρπή, εμηνεαομένοξ αμπ πο κίνημα, ακοκορθεί πνειξ πάοειξ, πη κκαοική (αροπηνπξ γευμεπνικπξ

‘Ο νομανπιομπξ δεν βνίοκεπαι ορπε

οσεδιαομπξ με κένπνο πη Ισοκή Ηακςν Τεσνςν πορ Θανιοιορ), πη νομανπική πάοη (με έμςαοη οπη ςανπαοία και πο ανθνςμινο

οπην εμικογή πορ θέμαποξ ορπε οπην ακνιβή ακήθεια, ακκά μενιοοππενο οε

ορναίοθημα με εμίκενπνο πη Γενμανία) και πην κημοπεσνική πάοη -

έναν πνπμο να αιοθάνεπαι πον κπομο’

gardenesque (ναπορνακιοπικπ ακκά ςανενά οσεδιαομένο πομίο με εμίκενπνο πην Αγγκία). Ε οροοςνεροη πορ μκηθρομορ οπα αοπικά κένπνα ρμοβαθμίζει με ορνπανακπικπ πνπμο πην μοιππηπα

Charles Baudelaire

(1821-1867)

πηξ αοπικήξ καποίκηοηξ οε εκπεπαμένεξ μενιοσέξ πυν μεγάκυν μπκευν με αμοπέκεομα να αμοκπά μκέον η δημποια ργεία μεγάκη βανρπηπα. Τα μάνκα μνοβάκκονπαι υξ ‘μνερμονεξ’ για πιξ μπκειξ και αμοπεκορν σςνορξ ςροικήξ και μνερμαπικήξ άοκηοηξ. Το ςαινπμενο αρππ αμοκπά για πην ανανευπική αοπική οκέτη πο ορμβοκικπ κρνοξ πορ μέοορ εμίπερληξ μοκιπικήξ ανμονίαξ και κοινυνικήξ οπαθενππηπαξ. Οι αοπικέξ ανπίδοπο

πομιακέξ οπην

διαμονςςοειξ

κοινυνική

ρμοδεικνρονπαι

διάθεοη

αναπνομήξ,

υξ υξ

μησανιομπξ για πην εμίκροη ηθικςν ζηπημάπυν και ζηπημάπυν ορμμενιςονάξ, ενς μανάκκηκα μνοβάκκεπαι υξ πνπμοξ εμίπερληξ εκκροπικήξ ςροιογνυμίαξ για πα αοπικά δρπικά κένπνα. Ακπμη ο ανπαγυνιομπξ πυν μπκευν καθιοπά πο μνάοινο, δέκεαν για πορξ μπνιμορξ καποίκορξ, ακκά και πορξ εμιοκέμπεξ πορξ. Ο βανςνοξ Haussmann, ρμπ πην καθοδήγηοη πορ Ιαμοκέονπα ΖΖΖ, μνοσυνά οε ένα οσέδιο εκοργσνονιομορ πηξ μπκηξ πορ Θανιοιορ και πο μνάοινο εμςανίζεπαι υξ οποισείο εμμκορπιομορ πορ δημποιορ σςνορ. ΋σι μπνο αρλάνεπαι ο ανιθμπξ πυν μνάοινυν θρκάκυν, ακκά οσεδιάζονπαι με πνπμο ςοπε να είναι μνοοβάοιμοι αμπ πκορξ πορξ καποίκορξ. Θικνά μάνκα μνοβκέμονπαι ανά είκοοι οικοδομικά πεπνάγυνα οπο κένπνο, ενς η ονγάνυοη πηξ μενιβάκκοροαξ ςροηξ πηξ μπκηξ μναγμαπομοιείπαι οε μάνκα οπα πέοοενα οημεία πορ ονίζονπα.

43 Ε.Lefebvre, Δικαίυμα οπην μπκη : Φςνοξ και μοκιπική, 1901-1991, Αθήνα : Ηορκκίδα, 2007, οεκ.53 ‘Ε ρμαιθνοξ, μνακπική μναγμαπικππηπα και παρππσνονα μανάοπαοη, κναπά πιε εικπνεξ πηξ ςροηξ, πορ ανσέγονορ είναι. Ε μπκη κναπά πιξ εικπνεξ πηξ μνοομάθειαξ, πηξ βορκηοηξ, πηξ ρμοκειμενικππηπαξ, πορ οποσαομορσυνίξ να αμοσυνίζονπαι οι μαναοπάοειξ αρπέξ αμπ μναγμαπικέξ δναοπηνιππηπεξ. Αμπ πην ανπιμανάθεοη πυν εικπνυν αρπςν γεννιορνπαι οι μεγάκοι ορμβοκιομοί.’ 44 Δρο μάνκα ρμήνσαν υξ ςροικοί σςνοι ενς άκκα δρο καπαοκεράζονπαι αμπ πην ανσή.

ΕΙΚΟΝΑ 24

Πρόταση Haussmann για το οδικό δίκτυο στο Παρίσι 1854-1879

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2

2.4 ΤΡΖΤΕ ΘΓΡΖΟΔΟΙ ΙΥΙΕΓΤΖΗΩΙ ΓΘΖΡΡΟΩΙ (1900-οήμενα) ο

Ιπον 20 αιςνα μαναπηνορμε ένπονη εμιννοή πηξ ανσιπεκπονικήξ πομίορ, μκέον, αμπ πα νερμαπα πορ μονπέννορ κινήμαποξ. ‘΋οο μιο μησανικπξ γίνεπαι ο κπομοξ, πσι μπνο ο οναππξ, ακκά η ίδια διαδικαοία πηξ ζυήξ, πποο κιγππενη μνερμαπική ικανομοίηοη μμονεί κανείξ να βνει οπα ςαινπμενα πορ. Ο κπομοξ πηξ ςανπαοίαξ γίνεπαι πκο και μιο οημανπικπξ, για να αναμκηνςοει πη ςπςσεια και πη μονοπονία πηξ καθημενινήξ ζυήξ. Ε ςροη είσε ανσίοει για ΕΙΚΟΝΑ 25

Σταροχώραφο με κυπαρίσσια, 1889, Vincent van Gogh

μοκκορξ κακκιπέσνεξ, ήδη αμπ πο πέκοξ πορ 19ορ αι., να θευνείπαι αμάνπηοη οπην μνερμαπική ςθονά, μορ εμέςενε μοιναία η ζυή οπην μπκη με πορξ νέορξ νρθμορξ ενγαοίαξ οπα ενγοοπάοια, πορξ πνπμορξ διαοκέδαοηξ, κπκ.

Ικομπξ πυν μονπέννυν κακκιπεσνςν δεν ήπαν μίμηοη πηξ ςροηξ,

ακκά η έκςναοη πορ ορναιοθήμαποξ συνίξ να ενδιαςένονπαι για πο θέμα μορ αμεικπνιζαν. Ηαπάνγηοαν εμίοηξ πο ορμβαπικά ‘ουοππ’ μενίγναμμα και αναγνςνιοαν υξ αμοκκειοπική βάοη πα σνςμαπα και πιξ γναμμέξ. Γμηνεαομένοι αμπ πην πέσνη πυν Ζαμςνυν, θροίαοαν πο μκάοιμο και άκκεξ ΕΙΚΟΝΑ 26

κεμπομένειεξ για μιο δρναπέξ ενπρμςοειξ. Έποι, αμκομοίηοαν και

Farmhouse from Arles, 1888, Paul Gauguin

μαναμπνςυοαν πα οσήμαπα και ακκοίυοαν πα σνςμαπα. Ιπην πομιογναςία πορ 20ορ αιςνα βκέμορμε ‘πομία ρμενςροικά, αμνοοδπκηπα, μορ ρμενβαίνορν και πην ποκμηνππενη ςανπαοία και μορ ζηπορν πον ενμηνερπή 46

πορξ.’

Τα μιο οημανπικά μονπέννα κινήμαπα οπην πέσνη είναι ο

Ζμμνεοοιονιομπξ, ο Ιρμβοκιομπξ, η Αrt Ιouveau, ο Ηρβιομπξ, ο Θορνιομπξ, ο Κορπορνιομπξ, ο Γλμνεοοιονιομπξ, ο Ιπανπαιομπξ, πο De stijl, ο Ηονοπορκπιβιομπξ, ο Ιορνεακιομπξ και ο Βιομονςιομπξ. H Art Nouveau, o ΕΙΚΟΝΑ 27

Mont Sainte-Victoire, 1905, Paul Cézanne

Kρβιομπξ και ο Bιομονςιομπξ είναι πα κινήμαπα μορ βνήκαν μενιοοππενο μνακπική εςανμογή οπην ανσιπεκπονική πομίορ.

‘Θεπασεινιοπείπε πη ςροη μέοα αμπ πον κρκινδνο, πη οςαίνα,

πον κςνο, και βάκπε πο ορνοκο οε ανακογία έποι ςοπε η κάθε μενιά ενπξ ανπικειμένορ, μκάνορ, να καπερθρνεπαι μνοξ ένα κενπνικπ οημείο.’ Απόσπασμα από γράμμα του Cézanne στον Émile Bernard, όπου ΕΙΚΟΝΑ 28

αναφέρεται η έννοια του κυβισμού. Απρίλιος 1904

Mont Sainte Victoire With Large Pine Tree, 1902-1904, Paul Cézanne

45 A.Φανακαμμίδηξ, Ε πέσνη πορ 20ορ αιςνα (1880-1920)-ππμοξ I, University Studio Press, 2002, οεκ.78 46 Ramage, Nancy H. Ρυμαξκή πέσνη : Αμπ πον Ρυμρκο έυξ πον Ηυνοπανπίνο, University Studio Press, 2000, οεκ.96

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ Βαοικά σανακπηνιοπικά γνυνίομαπα πηξ Αrt Ιouveau είναι η εμιπήδεροη πηξ μονςήξ, κρνίυξ για οποισεία μορ ανπκορνπαι αμπ πη ςροη καθςξ και η οπενή οροσέπιοη πηξ με πο κίνημα πορ ορμβοκιομορ. Ιρνδέθηκε ακπμα με πην ιαμυνική και πη γοπθική πέσνη. Ε ιαμυνική πέσνη μνοοέςενε οπο κίνημα πη μίμηοη πυν ςροικςν μονςςν ακκά και πην αναζήπηοη μενίμκοκυν διακοομηπικςν θεμάπυν. Ένα άκκο σανακπηνιοπικπ πηξ είναι η διάθεοη πυν κακκιπεσνςν να καπανγήοορν πιξ αμοοπάοειξ μεπαλρ πυν διαςονεπικςν μονςςν πηξ πέσνηξ, πιξ ομοίεξ και μνοομαθορν να ενομοιήοορν. Για πο κπγο αρππ θευνείπαι και ένα ορνοκικπ ρςοξ μορ ορνδέθηκε με κάθε είδορξ οσέδιο, οπην ανσιπεκπονική, οπην εουπενική διακπομηοη, οπη γκρμπική και ακκορ. Φανακπηνιοπικπ μανάδειγμα εμιννοήξ πορ κινήμαποξ οπην ανσιπεκπονική πομίορ θευνείπαι πο

ΕΙΚΟΝΑ 29

Park Guell, Βαρκελώνη, 1900-1914

Θάνκο Guell οπη Βανκεκςνη (1900 - 1914) αμπ πον Antonio Gaudi (1852-1926). Το ένγο μεπαςένει αμπκρπα πιξ μνοαναςενθείοεξ οσεδιαοπικέξ ανσέξ με πιξ νεροπέξ και καμμρκεξ μονςέξ πορ. Ο Gaudi δημιορνγεί ένα ‘ςανπαοπικπ’ πομίο με οεβαομπ οπην πομογναςία και πιξ ρςιοπάμενεξ ςρπεροειξ. Ο πνοξ ‘Ηρβιομπξ’ οςείκεπαι οπον κνιπικπ πορ ‘Gil Blas’47 Louis Vauxcelles48 (18701943), μορ σνηοιμομοίηοε πιξ κέλειξ ‘cube’, ‘cubique’ και ‘cubiste’ για να σανακπηνίοει πορξ γυνιςδειξ πγκορξ.49 Οι κρβιοπέξ ενδιαςένονπαν για πα καθανά ζυγναςικά μνοβκήμαπα, ανπιδνςνπαξ οπο ορναιοθημαπιομπ και πο διακοομηπικπ ορμβοκιομπ άκκυν μεπεμμνεοιονιοπςν. Ιπα ένγα πορ κινήμαποξ ορσνά πα πνια ανπικειμένυν και σςνορ δεν είναι οαςή, πο ςπνπο είναι αςηνημένο και δεν εμιπνέμει μνοοαναποκιομπ. Ιπο σνςμα διαςαίνεπαι η πάοη μνοξ πη μονοσνυμία και πο μονςικπ κελικπγιο μενιονίζεπαι οε ερθείεξ και καμμρκεξ. Ε τερδαίοθηοη σάνεπαι, πα ανπικείμενα δεν αναγνυνίζονπαι και γίνονπαι διςονορμενα. Ο ανπικειμενικπξ οκομπξ πυν κρβιοπςν, ήπαν μεγακρπενη μναγμαπικππηπα οπην πέσνη, μια μναγμαπικππηπα μορ δεν θα ελανπιππαν μια αμπ πην τερδαίοθηοη, μορ θα μμονοροε να μάει μένα αμπ πη ζυγναςική εμιςάνεια, οε έναν ιδιαίπενο ππμο και ιδιαίπενο σνπνο. Ε εμίδναοη πορ κρβιομορ οπην κημοπεσνία αναγνυνίζεπαι αμπ πην εκπεπαμένη σνήοη πεθκαομένυν γναμμςν και γευμεπνικςν μοπίβυν, πην έμςαοη οπα οκκηνά ρκικά και πον μενιονιομπ πηξ οημαοίαξ πηξ βκάοπηοηξ. Ο ‘Ηρβιοπικπξ Ηήμοξ΄πηξ Villa Noailles οπη γακκική μπκη Hyeres, ένγο πορ Gabriel Guevrekian, αμοπεκεί σανακπηνιοπικπ δείγμα ριοθέπηοηξ πυν μαναμάνυ ανσςν. 47 Ζογοπεσνικπ μενιοδικπ μορ εκδςθηκε οπο Θανίοι πο 1879 αμπ πον Augustin-Alexandre Dumont. 48 Γάκκοξ κνιπικπξ πέσνηξ μορ ορνδέθηκε με πα κινήμαπα πορ Κοβιομορ και πορ Ηρβιομορ. 49 D.Robbins, J.Metzinger, At the Center of Cubism, The University of Iowa Museum of Art, 1985, οεκ.13

ΕΙΚΟΝΑ 30

The Cubist Garden of Villa Noailles, 1923-1927, Gabriel Guévrékian

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2 ορ

Το κίνημα πορ Βιομονςιομορ λεκίνηοε οπιξ ανσέξ πορ 20

αιςνα, με πον πνο να σνηοιμομοιείπαι ανσικά αμπ πον ιοπονικπ πέσνηξ Alfred H. Barr (1902-1981) πο 1936. Γμικενπνςνεπαι οπη δρναμη πηξ ςροηξ και πυν ονγανικςν μονςςν και ειδικά πιξ καμμρκεξ μονςέξ μορ μνοκρμπορν αμπ πην μεκέπη οπον πομέα πηξ βιοκογίαξ. Γμηνέαοε πο οσεδιαομπ πομίορ οε εμίμεδο εννοιοκογικπ ακκά και πουν αςονά πη μονςή και πη ςπνμα. Ηρνιοι εκμνπουμοι πορ κινήμαποξ οπην πέσνη είναι οι Wassily ΕΙΚΟΝΑ 31

Το Καρναβάλι του Harlequin 1923-1924, Joan Miro

Kandinsky (1866-1944), Joan Miro (1893-1983), Yves Tanguy (1900-1955), Arshile Gorky (1904-1948) πμυξ και ο Paul Klee (1879-1940). Ο Wassily Kandinsky εμηνεαομένοξ αμπ πον ελμνεοιονιομπ ήπαν μνυπομπνοξ οπη ορναιοθημαπική σνήοη πορ σνςμαποξ και μνοομάθηοε μέου πηξ αςαίνεοηξ να αμομακνρνει πκα πα ίσνη πορ μναγμαπικορ κπομορ. Ο Joan Miro, πμυξ ο Tanguy, ρμοοπηνικπήξ πορ οορνεακιομορ, μνοομάθηοε να αμεκερθενςοει πη δική πορ ρμοορνείδηπη δημιορνγικππηπα οε μναγμαπικπ οορνεακιοπικπ οπρκ: μνςιμεξ δορκειέξ πμυξ ‘Το Ηανναβάκι πορ Harlequin’ (1924-5)

ΕΙΚΟΝΑ 32

αμεικονίζορν μια μανάλενη ορκκογή μονςςν ενππμυν μορ

The Ribbon of Extremes 1932, Yves Tanguy

σονερορν και ςπιάσνορν μοροική. Ο Yves Tanguy δημιορνγηοε ένα δικπ πορ κπομο θακάοοιυν πνπυν, πμυξ εληγείπαι οπο ένγο ‘The Ribbon of Extremes’ (1932), με πην μομμή αμπ βιομονςέξ καπά μήκοξ μιαξ μανακίαξ.

Το Θεπαμονπέννο κίνημα, ορμςυνα με μενικορξ ακαδημαξκορξ, εκςνάζει πο νηππ διασυνιομπ αμπ πον μονπεννιομπ. Οι μεπαμονπεννιοπέξ ελεπάζορν πο μενιβάκκον αμπ διαςονεπική ομπική οε οργκνιοη με πην μονπεννιοπική μνοοέγγιοη. Γνς οι μονπεννιοπέξ θευνορν πο μενιβάκκον υξ ππμο μορ μνέμει να ελρμηνεπεί πορξ κοινυνικορξ οκομορξ, για πορξ μεπαμονπεννιοπέξ πο μενιβάκκον είναι ανελάνπηποξ και αρππνομοξ ππμοξ μορ θα διαμονςυθεί ορμςυνα με πορξ αιοθηπικορξ οκομορξ και πιξ ανσέξ μορ δεν έσορν ρμοσνευπική οσέοη με κοινυνικορξ οκομορξ.50 Γνς οι μονπεννιοπέξ γρνίζορν πην μκάπη πορξ οπην μανάδοοη πην ομοία μενιγνάςορν υξ ανπιδναοπική, οι μεπαμονπεννιοπέξ ριοθεπορν πον μαγκπομιο μοκιπιομπ και πον πομικπ μοκιπιομπ, γεςρνςνονπαξ

50 K.Karaçor, G.Gültekin, S.Özdede, S, The Role of Landscape Architecture in the Postmodern Process, Congress of Landscape Architecture, 2011, οεκ.34

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ 51

πο μανπν με πο μανεκθπν. Ιπον μεπαμονπεννιομπ η δημιορνγία ένγυν πέσνηξ συνίξ να πηνορνπαι οι αιοθηπικέξ ανσέξ θευνείπαι υξ βάοη. Το κίνημα ανσικά εμηνέαοε πην ανσιπεκπονική και οπη ορνέσεια είσε ανπίκπρμο οπη ζυγναςική, πη γκρμπική, πα γναςικά οσέδια και πην ανσιπεκπονική πομίορ. Ο μεπαμονπεννιομπξ οπην ανσιπεκπονική πομίορ δεν είναι μπνο μια πάοη, ακκά μια κίνηοη μορ μενικαμβάνει διάςονα οπρκ πμυξ η Aμοδπμηοη και η Land Art. Δεν έσει ονιομένα οπρκιοπικά σανακπηνιοπικά αςορ μενικαμβάνει διάςονα οπρκ. Ωοπποο, νέα ρκικά και γευμεπνίεξ σνηοιμομοιήθηκαν οπα μεπαμονπέννα οσέδια πομίορ, μη ορμβαπικά ρκικά και ςρπά και μνοξπνπα για καθημενινή σνήοη.52 Ε

Αμοδπμηοη

βαοίζεπαι

οε

μεθπδορξ

πμυξ

καπακενμαπιομπξ πηξ ακεναιππηπαξ πυν ανσιπεκπονικςν οποισείυν μορ οσημαπίζορν πη δομή, κεμπομένειεξ οσεπικά με

πιξ

εμιςάνειεξ,

κοικππηπεξ

και

μεπαππμιοη

ανσιπεκπονικςν οποισείυν πμυξ η μνποοτη. Τα κπίνια πηξ αμοδπμηοηξ δίνορν πην αίοθηοη πηξ αβεβαιππηπαξ και πηξ οργσροηξ. Το μιο ανπιμνοουμερπικπ μανάδειγμα πηξ εςανμογήξ πορ κινήμαποξ οπην ανσιπεκπονική πομίορ είναι πο Parc de la Villette πορ Bernard Tschumi (1944-). Ο διαγυνιομπξ για πο Parc de la Villette, για μνςπη ςονά οπην ιοπονία πιξ ανσιπεκπονικήξ, αναπνέμει πην μνογναμμαπική οπο οσεδιαομπ μάνκυν. Ε δεκαεπία πορ ’80 άκκυοπε είναι μια μενίοδοξ μορ σανακπηνίζεπαι αμπ πο ενδιαςένον πηξ για πην ανανευπική καπαοκερή πυν μπκευν πρμοκογικά και μονςοκογικά και πη οπνοςή οπην ανπίκητη πυν ανθνςμυν για πη ςροη, καθςξ μεπαπνέμεπαι οε ονγανικπ οποισείο πηξ μπκηξ διαπηνςνπαξ πην οπο ςπνπο ή ενουμαπςνονπάξ πην οπο εουπενικπ αρπήξ. Έποι, η Villette, υξ πο αοπικπ μάνκο

ΕΙΚΟΝΑ 33-34

για πον 21ο αιςνα με πναμα πην κακκιένγεια νέυν αμπτευν, οπάοευν, διαθέοευν και μνοομπικςν για πην μπκη, μνοπείνει πην ανπιμανάθεοη και πο ορνδραομπ μιαξ μοικικίαξ δναοπηνιοπήπυν (ενγαοπήνια για εμιοπημονικά μεινάμαπα-μαισνίδια, μαιδικέξ σανέξ, εκθέοειξ, ορναρκίεξ και δναοπηνιππηπεξ άθκηοηξ-σακάνυοηξ-ερελίαξ). Ε βαοική ιδέα πορ διαοκονμιομορ πυν διαςπνυν

51 S.Büyükkol, Postmodern Interpretations of the Pictures of the Classical Period, Art and Language Magazine, 1 (5), 169 -188. 2010, οεκ. 171 52 D.Taşdemir, The Development Process of Landscape Architecture on the Framework of Contemporary Landscape Architects, Master Thesis, Ankara University Graduate School of Natural and Applied, Ankara, 2011, οεκ. 73

Parc de la Villette 1984-1987 Bernard Tschumi

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2 δναοπηνιοπήπυν οε πκη πην έκπαοη πορ μάνκορ κνίθηκε αμπ πον Tschumi καπάκκηκη για πην ιοπονική οπιγμή, η ομοία σανακπηνίζεπαι αμπ απαλία, νεροπππηπα και καπάννεροη πηξ ενππηπαξ οε μοκιπικπ και κοινυνικπ εμίμεδο. Οι ανσιπέκπονεξ πηξ μενιπδορ ανπιπίθενπαι οπο international (style) πορ μονπέννορ, αμοσυνίζονπαι πάοειξ, πμυξ πον ςονμακιομπ και πον ςονλιονακιομπ, και αναζηπορν λεσυνιοπά μονομάπια, οπναπηγικέξ αμοορνανμοκπγηοηξ. Γμανενμηνερονπαξ πορξ μαναδοοιακορξ κανπνεξ ορνθεοηξ και ιενανσίαξ και εμανελεπάζονπαξ κοιμέξ ανσιπεκπονικέξ ορμβάοειξ μέου πηξ εναμπθεοηξ, πηξ μεπάθεοηξ και πηξ ανπικαπάοπαοηξ, η Villette έθεοε υξ οππσο πην αμοδπμηοη οπην ανσιπεκπονική, πην ελάνθνυοη πυν ορμβάοεςν πηξ και καπά ορνέμεια 53

πο δανειομπ ιδεςν αμπ άκκορξ κκάδορξ, πμυξ η ςικοοοςία, η κογοπεσνία, ο κινημαπογνάςοξ. Ο ανσιπεκπονικπξ μεπαμονπεννιομπξ ενανπιςνεπαι οπο νπημα, αννείπαι ένα κακά ονιομένο 54

οημαινπμενο

μορ εγγράπαι πην αρθενπικππηπα πορ ένγορ πέσνηξ. Το ίδιο ορμβαίνει και οπη

Villette · μνοομαθςνπαξ να εκπομίοει και να αμοννρθμίοει πο νπημα, αννορμενη πο ορμβοκικπ σανακπήνα πηξ ανσιπεκπονικήξ, διαςυνεί με πην αναςονά οπο μανπν και πη οσέοη με πο μανεκθπν. Έποι, ο πνοξ μάνκο σάνει πην μαγκπομια οημαοία πορ, διππι μκέον δεν αναςένεπαι οε κάπι γνςνιμο, οε ένα ιδανικπ. Ε Villette δεν είναι ορπε κκειοππξ κήμοξ ορπε μίμηοη πηξ ςροηξ, ακκά έναξ πνοξ οε ορνεσή ακκαγή, ελανπςμενοξ αμπ πην μοκκαμκππηπα πυν νοημάπυν μορ μνπκειπαι να δεσθεί. Ο Tschumi εμηνεάοπηκε αμπ πο γενικππενο κκίμα διάσρπηξ μναγμαπικππηπαξ πηξ εμοσήξ ακκά είναι βέβαιο ππι ακοκορθηοε βαοικορξ ανσιπεκπονικορξ κανπνεξ. Δεν ενγάοπηκε με ορνπηνηπιομπ, διαπηνςνπαξ πην έυξ πππε κκαοική πρμοκογία με ανεμαίοθηπεξ ακκαγέξ, ορπε με αμοκρπππηπα, αμοννίμπονπαξ μκήνυξ πα σανακπηνιοπικά πυν μαναδοοιακςν μάνκυν, ακκά ενππμιοε και ενενγομοίηοε αναγνυνιοπικά πορξ οποισεία και θνρμμάπιοε ορνθεπικέξ ενππηπεξ με οππσο να γίνει πο μάνκο ένα αμπ πα μεγακρπενα κπήνια οπον κπομο – αορνεσέξ κπήνιο άκκα μοναδική καπαοκερή. Το κίνημα πηξ Land Art εμςανίοπηκε πη δεκαεπία πορ 1960 και πη δεκαεπία πορ 197055 και ορνδέεπαι οε μεγάκο βαθμπ με πη Θεγάκη Βνεπανία και πιξ Ενυμένεξ Θοκιπείεξ56 ακκά μενιεκαμβάνει μαναδείγμαπα αμπ μοκκέξ σςνεξ. Οι κακκιπέσνεξ μορ αοσοκορνπαι με πην πέσνη 57

πορ πομίορ, πμυξ κέγεπαι, μεπαπνέμορν πην ίδια πη γη οε ένα ασανέξ, αμένανπο πομίο. Θνπκειπαι για πη διανοηπική εμελενγαοία πηξ γηξ και μιο οργκεκνιμένα, μνπκειπαι για ένγα μορ 53 B.Tschumi, Cinegram Folie: Le Parc De LA Villette (New Designs), Princeton Architectural Pr, 1988 54 Ιημαίνον/Ιημαινπμενο, μαζί ορνιοπορν πο γκυοοικπ οημείο, πμορ οημαίνον είναι ο ήσοξ μιαξ κέληξ ή η ομπική πηξ αναμανάοπαοη και οημαινπμενο είναι η ενρμάνσοροα έννοια, η οημαοία οπην ομοία αναςένεπαι. 55 Tate, Art Terms, Land Art 56 J.Kastner, B.Wallis, Land and Environmental Art, Phaidon Press, 2010 57 M.Andrews, Landscape and Western Art, Oxford University Press, 1999 οεκ.20

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ δημιορνγορνπαι οπην ίδια πη ςροη. Ε γη άκκυοπε, είναι πο ρκικπ με πη μεγακρπενη δρναμική, αςορ αμοπεκεί πην αρθενπική μηγή. Οι κακκιπέσνεξ οκακίζορν μνημειςδειξ εκπάοειξ γηξ με πη βοήθεια βανέοξ δομικορ ελομκιομορ, μνοκειμένορ να πη ςικοπεσνήοορν και εκπίθενπαι καπά κάμοιον πνπμο οπη ςροη με ένγα μεγάκηξ κκίμακαξ γκρμπικήξ και με μινιμακιοπικέξ και εςήμενεξ εμεμβάοειξ οπη γήινη εμιςάνεια. Ο οκομπξ πυν ένγυν είναι να μαξ βοηθήοορν να καπακάβορμε κακρπενα πη ςροη. Τονίζορν πιξ έμςρπεξ διαςονέξ μεπαλρ ςροηξ και μοκιπιομορ, ενς μανάκκηκα δείσνορν ππι δεν ρμάνσει δίμοκο ανπίθεοηξ πεσνηπορ-ςροικορ, μπκηξ-ρμαίθνορ, πκα είναι ορμμκηνυμαπικά. Αναμςιοβήπηπα, θα μμονοροε κανείξ να διακνίνει ένα είδοξ κακκιπεσνικορ και ανθνςμινορ εγυκενπνιομορ, μορ θέκει να ορναγυνιοπεί οε κκίμακα πην ίδια πη ςροη. Οι ανηορσίεξ πορ κινήμαποξ εμικενπνςθηκαν οπην αμπννιτη πηξ εμμονερμαπομοίηοηξ πηξ πέσνηξ και πον ενθοροιαομπ με πο οικοκογικπ κίνημα. Ιρνέμεοε με πην αρλανπμενη δημοπικππηπα πηξ αμπννιτηξ πηξ αοπικήξ ζυήξ και πην πάοη ρμοοπήνιληξ πορ ανπίθεπορ πηξ, πην αγνοπική. Θε πη Land art μαναπηνήθηκε η πάοη πηξ μενιπδορ να μεπαπίθεπαι πο ενδιαςένον αμπ πο ανπικείμενο οπο θεαπή, ρμοβιβάζονπαξ οκπμιμα πην αμαίπηοη για μονςική αρπονομία. Θενικοί αμπ πορξ κακκιπέσνεξ πηξ γευπέσνηξ είναι o Christo (1935-) και o Jeanne-Claude (1935-), με σανακπηνιοπικπ πο ένγο πορξ: Surrounded Islands (1980-3). Θνπκειπαι για 11 νηοιά πορ κπκμορ πορ Θαξάμι, οπο μενίγναμμα πυν ομοίυν πομοθέπηοαν 700.000 π.μ. ένπονο νοζ μκαοπικομοιημένο ρςαομα δεμένο με άγκρνεξ. Ο Robert Smithson (1938-1973) οπα ένγα πορ θέκηοε να δείλει πη ςροικππηπα οπη οσέοη μαξ με πο ςροικπ κπομο, πην ανπακκαγή και πην ενακκαγή μεπαλρ κακκιπεσνικορ μρακορ και πυν ρκικςν πορ ςροικορ κπομορ με πα ομοία δορκερει. Οι γευπέσνεξ θέκορν να μαξ θρμίοορν ππι ςροη ρςίοπαπαι ορνέσεια ακκαγέξ. ΋μυξ ελεκίοοεπαι ο άνθνυμοξ, έποι ελεκίοοεπαι και πο ςροικπ μενιβάκκον. Ε βιομησανική μνποδοξ μαξ αμολένυοε αμπ πη ςροη και ο ανθνςμινοξ κήμοξ βνέθηκε οε μια διαδικαοία ορνεσορξ ςθονάξ, με κρνιο κίνδρνο πην απμοοςαινική μπκρνοη. Δεν είναι πρσαίο, μορ η γευπέσνη είναι μανάκκηκη με

ΕΙΚΟΝΑ 35

πην οικοκογική κίνηοη. Τα ένγα πηξ μμονορν να θευνηθορν πμήμα πηξ καπηγονίαξ ένγυν γνυοπςν

Surrounded Islands, 1980-1983 Christo, Jeanne-Claude

υξ μενιβακκονπική πέσνη, αςορ δείσνορν ενδιαςένον για πο κακκυμιομπ πηξ καπεοπναμμένηξ

ΕΙΚΟΝΑ 36

μκέον ςροηξ.

Spiral Jetty, 1970 Robert Smithson

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 ROBERTO BURLE MARX [1909 – 1994]

O Roberto Burle Marx θευνείπαι ο μιο οημανπικπξ ανσιπέκποναξ

πομίορ πηξ Ζαπινικήξ Αμενικήξ ακκά και μια διεθνςξ αναγνυνιομένη μνοουμικππηπα οπην μονπέννα πέσνη. Εευνείπαι μαζί με πορξ Isamu Noguchi και Luis Barragân, έναξ αμπ πορξ μιο μνυπομπνορξ ανσιπέκπονεξ πομίορ. Διαθέπει ένα μοναδικπ πνπμο έκςναοηξ και οσεδίαοε πομία ελαινεπικήξ δρναμικήξ, μροπηνίορ και ομονςιάξ μέοα αμπ οορνεακιοπικορξ σςνορξ και ςπνμεξ.

ROBERTO BURLE MARX

3.1 ΒΖΟΓΡΑΚΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ O Roberto Burle Marx (R.B.Marx) γεννήθηκε οπιξ 4 Αργοροπορ πορ 1909 οπο São Paulo πηξ Βναζικίαξ αμπ πορξ Cecilia Burle και Wilhelm Marx. Ιε ηκικία 4 επςν , η οικογένεια μεπακπμιοε οπο Rio de Janeiro. Ε μνςπη εμαςή πορ με πον σςνο πηξ πέσνηξ έγινε μέου πηξ μοροικήξ, οπην ομοία είσε ένπονη κκίοη αμπ μικνή ηκικία καθςξ πορ άνεοε ιδιαίπενα η πμενα. Το 1928 ππαν παλίδετε οπο Βενοκίνο, εμιοκέςπηκε μια αναδνομική έκθεοη για πο ένγο πορ Van Gogh μορ πορ έκανε ελαινεπική ενπρμυοη και πον οδήγηοε οπην αμπςαοη να

‘Αμπ πη μένα μορ εμιοκέςπηκα πα ένγα πορ Van Gogh , είμα οπον

ομορδάοει ζυγναςική. Θανάκκηκα, μανοροίαζε και ένα ιδιαίπενο ενδιαςένον

εαρππ μορ: θέκυ να γίνυ

για πον ςρπικπ κπομο, οποισείο μορ κκηνονπμηοε αμπ πην οικογένεια πορ, η

ζυγνάςοξ. Θανπκ’ αρπά, αρππ δεν

ομοία αοσοκήθηκε ιδιαίπενα με πην κημορνική. Ιπο Βενοκίνο πμυξ είσε πην

με οπαμάπηοε… να αναζηπήου πον εαρππ μορ μενιοοππενο μέοα αμπ

ερκαινία να ένθει οε εμαςή με πη σκυνίδα πηξ μαπνίδαξ πορ, Βναζικίαξ ππαν εμιοκέςπηκε πο Dahlem Botanical Garden πμορ και για μνςπη ςονά αναγνςνιοε

πον κπομο πυν ςρπςν’.

μνοομπικέξ δημιορνγικήξ οσεδίαοηξ μορ μνοέκρμπαν αμπ πην σνήοη αρπήξ.58 Το 1930 αςορ

Roberto Burle Marx

εμέοπνετε οπην Βναζικία και μεπά αμπ μνππαοη πορ ςίκορ και γείπονα πορ ανσιπέκπονα Lucio Costa (1902-1998), λεκίνηοε να ομορδάζει οπην National School of Fine Arts οπο Rio de Janeiro, πμορ εοπίαοε οπιξ ομπικέξ πέσνεξ με δαοκάκορξ πορξ Leo Putz και Candido Portinari.

ΕΙΚΟΝΑ 37

Roberto Burle Marx Rio de Janeiro, 1949

58 Ζ.Chilvers, J.Glaves-Smith, A Dictionary of Modern and Contemporary Art, Oxford University Press, 2009, οεκ.56

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 Θανάκκηκα άνσιοε να ορκκέγει διάςονα είδη ςρπςν κονπά οπο ομίπι πορ. Θνέμει να οημειυθεί μυξ εκείνη πην εμοσή η πομική σκυνίδα ήπαν εκάσιοπα γνυοπή και οίγορνα ρμοπιμημένη. Θαζί με 59

κάμοιορξ ορνάδεκςορξ, ο Marx λεκίνηοε πην καπαγναςή ςρπςν πορ πνομικορ δάοορξ. Ε κίνηοη αρπή οδήγηοε οπην ανακάκρτη νέυν ειδςν, 50 εκ πυν ομοίυν μήναν πο πνομά πορ, γεγονπξ μορ πορ εμέπνετε να ορμβάκει οημανπικά οπην ανάμπρλη πηξ βοπανικήξ εμιοπήμηξ.60 Ο μνςποξ κήμοξ μορ οσεδίαοε ήπαν οπο δςμα πηξ καποικίαξ Alfredo Schwartz οπο Rio de Janeiro πο 1932, μεπά αμπ μνππαοη πορ Lucio Costa, ένγο πο ομοίο αμοπέκεοε

ανσή

μιαξ

μακνοσνπνιαξ

ορνενγαοίαξ με πον ίδιο μορ εμμκορπίοπηκε ανγππενα και με πον Oscar Niemeyer. Θε πο ένγο αρππ, ο Marx πνάβηλε πην μνοοοσή μάνυ πορ και έποι ανέκαβε και πην μνςπη πορ θέοη υξ διερθρνπήξ πορ πμήμαποξ Parks and Gardens οπην Recife πο 1934. Ιπην μενιοσή αρπή μανέμεινε για πνία σνπνια και μανάκκηκα ΕΙΚΟΝΑ 38

Alfredo Schwart Residence Rio de Janeiro, 1932

ανέκαβε μοκκά ιδιυπικά και δημποια μνππζεκπ. Το 1937 εμέοπνετε οπο Rio de Janeiro. Το 1938 οι Lucio Costa και Oscar Niemeyer έγιναν μέκη πηξ οσεδιαοπικήξ ομάδαξ για πο κπίνιο πορ ρμορνγείορ Θαιδείαξ και Υγείαξ οπο Rio de Janeiro, για πο ομοίο ο Le Corbusier ήνθε οπη Βναζικία υξ ορμβορκοξ. Το ένγο αρππ έδυοε μαγκπομια αναγνςνιοη οπον R.B.Marx. Ήπαν έναξ αμπ πορξ μνςπορξ Βναζικιάνορξ μορ μίκηοαν για πην αμοτίκυοη πυν δαοςν61 και ορμμεπείσε οπιξ μνοομάθειεξ μνοοπαοίαξ και διαπήνηοηξ πορ πνομικορ δάοορξ αμπ πιξ καπαοπνεμπικέξ αρπέξ εμμονικέξ δναοπηνιππηπεξ μορ αμοοκομοροαν οπην σνήοη πυν εκπάοευν για κακκιένγειεξ. Ιρνέβακε εμίοηξ οημανπικά οπην ανάμπρλη πυν βοπανικςν εμιοπημςν καθςξ έκαβε μένοξ οε αμοοποκέξ οπο δάοοξ πηξ Βναζικίαξ με βοπανοκπγορξ, ανσιπέκπονεξ πομίορ, ανσιπέκπονεξ και άκκορξ ενερνηπέξ για πη οργκένπνυοη δειγμάπυν ςρπςν. Ιημανπική μνοουμικππηπα οπη ζυή πορ ρμήνλε ο βοπανοκπγοξ Henrique Lahmeyer de Mello Barreto αμπ πον ομοίο έμαθε να αοσοκείπαι με πη μεκέπη πυν ςρπςν in situ. Το 1949 αγπναοε πο Sítio de Santo Antonio da Bica, ένα ακίνηπο οπη ορνοικία Barra de Guaratiba οπα μενίσυνα πορ Rio de Janeiro., πμορ και μεπέςενε πη ορκκογή πορ αμπ ςρπςνια και πνομικά ςρπά. Το 1955 και αςορ είσε ανακάβει ήδη μοκκά ένγα, ο Roberto Burle Marx ίδνροε ένα οπορνπιο οσεδίαοηξ πομίορ και πην ίδια σνονιά ίδνροε μια επαινεία οσεδίαοηξ πομίορ, μορ ονομάζεπαι Burle Marx & Cia. Ltda. Άνοιλε ένα γναςείο οπο Ηανάκαξ, οπη Βενεζορέκα 59 Ζ.Chilvers, J.Glaves-Smith, A Dictionary of Modern and Contemporary Art, Oxford University Press, 2009, οεκ.56 60 Ζ.Chilvers, J.Glaves-Smith, A Dictionary of Modern and Contemporary Art, Oxford University Press, 2009, οεκ.57 61 D.Gavin, ‘Ten of the greatest landscape designers’, Mail Online. Associated Newspapers Ltd., January 10, 2014

ROBERTO BURLE MARX πο 1956 και άνσιοε να ενγάζεπαι με πορξ ανσιπέκπονεξ Jose Tabacow και Haruyoshi Ono πο 1968. Ο Marx ορνενγάοπηκε με μοκκορξ ανσιπέκπονεξ πηξ εμοσήξ πορ, πμυξ ΕΙΚΟΝΑ 39

οι Pier Luigi Nervi, Richard Neutra, Rino Levi,

Κήπος στην Recife, Ink on paper, 1935 Sitio Roberto Burle Marx Archive

Lucio Costa, Marcel Breuer, Oscar Niemeyer κκμ. και οπη διάνκεια πηξ ζυήξ πορ έκανε μενίμορ 100 εκθέοειξ και πορ αναπέθηκαν μάνυ αμπ 2000 μνοπζεκπ ανσιπεκπονικήξ πομίορ ανά πον κπομο.62 Θανπκαρπα η μκειοτηςία πυν ένγυν πορ έγιναν οε μενιοσέξ πηξ Βναζικίαξ. Γιδικά πο Rio de

ΕΙΚΟΝΑ 40

Janeiro αμοπεκεί ένα ανοικππ μοροείο πορ

Landscape project, Recife, Ink on paper, 1935- 1937 Sitio Roberto Burle Marx Archive

ένγορ πορ, δείσνονπαξ πο λεσυνιοππ πορ οπρκ.63 Το 1985 έκανε δυνεά πα μενιοροιακά πορ οποισεία οπο κνάποξ πορ Rio de Janeiro. Ιήμενα, πο Roberto Burle Marx Foundation ορνεσίζει πο ένγο πορ μέοα αμπ πη διαπήνηοη πυν δημιορνγιςν πορ ιδίορ ακκά και μέοα οπην εκμαίδεροη.64

ΕΙΚΟΝΑ 41

Κήπος Casa Forta, Recife, Ink on paper, 1937 Sitio Roberto Burle Marx Archive

62 Ένγα πορ R.B.Marx. βνίοκονπαι οπην Ανγενπινή, πην Αροπνία, πα νηοιά Barbados, πο Βέκγιο, πη Φική, πην Ηορβα, πη Γενμανία, πο Γκοραδπν, πη Γακκία, πην Ζπακία, πο Ζοναήκ, πη Θακαιοία, πην Θαναγοράη, πο Θενορ, πο Θορένπο Ρίκο, πη Ιππια Αςνική, πην Γκβεπία, πιξ ΕΘΑ, πην Ορνοργοράη και πη Βενεζορέκα 63 M.Schwartz; , M. I.Montero, Roberto Burle Marx, University of California Press, 2001, οεκ.29 64 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.178

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

3.2 ΘΟΖΖΤΖΙΘΖΗΓΙ ΑΙΑΚΟΡΓΙ – ΓΘΖΡΡΟΓΙ 3.2.1 ΘΟΥΙΖΗΕ

Ιημανπικπ οποισείο οπην μαιδεία πορ Burle Marx αμοπέκεοε η μοροική, κρνίυξ κπγυ πηξ μηπέναξ πορ. Ηαπά πα μαιδικά πορ σνπνια ορνήθιζε να μανακοκορθεί μαναοπάοειξ πμεναξ οπο Municipal Theater of Rio de Janeiro. Γκπιμοροε ιδιαίπενα πη μοροική πορ δέκαπορ έναπορ αιςνα ποο και πην

‘Θμονς να οκεςπς μια μεκυδία

οργσνονη καθ 'πκη πη διάνκεια πηξ ζυήξ πορ. Ε μοροική δεν ήπαν μοπέ μακνιά αμπ

ή ένα μοίημα για να ςπιάλυ ένα

πο μρακπ πορ καθςξ οκεςπππαν να γίνει βανρπονοξ μνιν αοσοκηθεί με πον

μίνακα ζυγναςικήξ.’

οσεδιαομπ πομίορ.65 ΋μυξ ο Ιερπυναξ, ο Marx μίοπερε ππι ρμήνσε οροσέπιοη πηξ

Roberto Burle Marx

μοροικήξ με πο σνςμα. Υμάνσορν εμπά νππεξ οπη μοροική, και μνοοανμπζονπαξ πιξ μνοκρμπει μια ορνθεοη αμπ πον ορνδραομπ πορξ. Ομοίυξ, καθένα αμπ πα εμπά σνςμαπα οπο σνυμαπικπ δίοκο πορ Ιερπυνα, ππαν πομοθεπορνπαι πο ένα δίμκα οπο άκκο, μμονορν να δημιορνγήοορν ένα εμιβκηπικπ ανιοπορνγημα, είπε οε καμβά είπε οε κάμοιο κήμο. Φανακπηνιοπικά έσει μει : ‘Εευνς ππι η ςροη είναι μια ορμςυνία οπην ομοία πα οποισεία είναι οπενά ορνδεδεμένα υξ μνοξ πο μέγεθοξ, πη μονςή, πο σνςμα, πην κίνηοη, πο άνυμα και ορπυ καθελήξ’67, δηκςνονπαξ πην εμίγνυοη πορ υξ μνοξ πιξ ομοιππηπεξ ανάμεοα οε μοροική και σνςμα.

ΕΙΚΟΝΑ 42

Roberto Burle Marx Untitled, 1992

65 R.Vaccarino, Roberto Burle Marx: Landscapes Reflected, Princeton Architectural Press, 2000, οεκ.26 66 R.Vaccarino, Roberto Burle Marx: Landscapes Reflected, Princeton Architectural Press, 2000, οεκ.27 67 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.43

ROBERTO BURLE MARX

3.2.2 ΤΓΦΙΕ ‘Διαςυνς μκήνυξ με πην ιδέα ππι έναξ ανσιπέκποναξ πομίορ θα μνέμει να διαθέπει γνςοειξ μπνο μάνυ οπα ςρπά...Θνέμει εμίοηξ να λένει πι είναι έναξ Piero della Francesca, πι ορνιοπά ένα Miró, έναν Θισαήκ Άγγεκο, έναν Θικάοο, έναν Braque, έναν Léger.’ Roberto Burle Marx

Ο Roberto Burle Marx, ποο καινπ ήπαν οπο Βενοκίνο ήνθε οε εμαςή με πα κινήμαπα οπην ερνυμαική πέσνη: ο ελμνεοιονιομπξ, ο κρβιομπξ, ο κονοπνορκπιβιομπξ, η αναγέννηοη68, ο γενμανικπξ νομανπιομπξ, ο Διαςυπιομπξ και πο κρβιοπικπ κίνημα είναι πα κινήμαπα μορ γνςνιοε και μεκέπηοε. Ε μεκέπη πορ αρπή ήπαν μοκρ οημανπική για πην πέσνη πορ, και δεν αμοπέκεοε αμκά ένα κίνηπνο για να λεκινήοει ο ίδιοξ να ζυγναςίζει. Ιπιξ μνςπεξ πορ ζυγναςιέξ, αμπ πα πέκη πηξ δεκαεπίαξ πορ '20 έυξ πιξ ανσέξ πηξ δεκαεπίαξ πορ '40, ο Marx εμηνεάοπηκε αμπ πον ελμνεοιονιομπ. Αρππ διαμπνςυοε πα μοπίβα πυν εικπνυν πορ, πην πομοθέπηοη πυν μονςςν οπη ορνθεοη, οε οπρκιζανιομένα ή αμκοροπερμένα οσήμαπα και ένπονα σνςμαπα.69 Ε αμπννιτη πορ ακαδημαξομορ πον οδήγηοε να εμικέλει υξ

θέμαπα

δημοςικείξ

οκηνέξ

και

Βναζικιάνορξ,

κίνηοη

μορ

ΕΙΚΟΝΑ 43

Roberto Burle Marx Porta d'água oil on thin cardboard, 1931

σανακπηνίοπηκε ιδιαίπενα νιζοομαοπική καθςξ έγινε οε μια εμοσή μορ μπνο ερνυμαξκά θέμαπα θευνορνπαν οημανπικά.70 Θαναπηνςνπαξ πορξ μίνακεξ πορ Βαν Γκογκ71 ανπικήςθηκε μυξ η ένπαοη και η ανπίθεοη πορ σνςμαποξ μμονεί να εκςνάοει οργκίνηοη. Ηαπά πην αναζήπηοη πηξ ςπνμαξ, ενερνηοε πην εθνογναςική πέσνη πορ Georges Braque και πορ Pablo Picasso. Ο Joan Miró, ανέμπρλε μια γκςοοα εικονογναςικςν οημείυν και μειναμαπιζπμενοξ με διαςονεπικέξ κκίμακεξ και ρκικά. Ηαπανπηοε πην καξκή μνοοέγγιοη πορ Paul Klee οπον ομοίο ενππμιοε ππι ο κακκιπέσνηξ δεν μνέμει να

ΕΙΚΟΝΑ 44

μενιονίζεπαι αμπ ομοιοδήμοπε πρμο ςπνμορκαξ. Το ενδιαςένον πορ για πα

Roberto Burle Marx Morro Chapéu Mangueira oil on thin cardboard, 1932

ρδνπβια ςρπά λεκίνηοε αμπ πον Claude Monet. Ε ιδέα πορ ορνδραομορ πορ μοκιπιομορ και πηξ ςροηξ, πορ καορ και πορ εδάςορξ, η αμπννιτη πορ

68 R.Vaccarino, Roberto Burle Marx: Landscapes Reflected, Princeton Architectural Press, 2000, οεκ.27 69 http://www.sefa.es.gov.br/painel/BMBio12.htm [01.10.2012.] 70 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.38 71 “It filled me with enthusiasm; those paintings—that violent expression—invaded my whole being! I realized that painting would have to be my medium.”

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

ΕΙΚΟΝΑ 45

Roberto Burle Marx Natureza-Morta com Peixes, 1950

‘πεσνηπορ’, η εμιοπνοςή οπιξ μαναδοοιακέξ και εθνικέξ νίζεξ ήπαν μαγιυμένεξ οπον Ρομανπιομπ υξ η μνοομάθεια για ένυοη πηξ πέσνηξ και πηξ ζυήξ, γεγονπξ μορ πον εμηνέαοε ιδιαίπενα. Ηαπά πη δεκαεπία πορ '40 εμηνεάοπηκε αμπ πον κρβιομπ και εςάνμοοε πιξ ανσέξ πορ οπο ένγο πορ: ανπικημπή παρπππηπα, ογκομεπνική ακκηκοδιείοδροη, διαςάνεια, αορμμεπνία και σνήοη κοκκάζ.72

‘Διαθέπει μια δική πορ γκςοοα...Αμπ ένα σικιπμεπνο μακνιά, ο καθέναξ καπακαβαίνει οπι πο ένγο μορ βκέμει είναι πορ Burle Marx.’

Ε μνοοοσή πορ οπνάςηκε αμπ πην αςήγηοη οπο καθανά ομπικπ, πο ρμοκείμενο ρμοπάσθηκε οπη ορνθεοη και η μενιοσή πυν σνυμάπυν διασυνίοπηκε αμπ πο μενίγναμμα.73 Ωοπποο, πα μοκρσνυμα οσέδια και η γευμεπνία πορ Burle Marx αμέσορν μοκρ αμπ πορξ θευνηπικορξ κανπνεξ αρπορ πορ κινήμαποξ. Ε διακομή αμπ πην ανακογική αναμανάοπαοη πορ

οσήμαποξ ήπαν αρππ μορ πον ορνδέει μενιοοππενο με αρππ.74 Ιπιξ ανσέξ πηξ δεκαεπίαξ πορ '50 ειοήγαγε καθανή γευμεπνία δίνονπαξ έμςαοη οπο οσέδιο.75 Ονιομένα αμπ πα ένγα πορ ςκενπάνορν με πον κονοπνορκπιβιομπ, ο ομοίοξ εκείνη πην εμοσή έπεινε να γίνει ένα κρνιο κίνημα οπη βναζικιάνικη πέσνη. ΋μυξ ακπμη μια άκαμμπη γευμεπνία δεν ήπαν ο εμιθρμηππξ πνπμοξ οσεδίαοηξ. Οι ορνθέοειξ πορ μενιείσαν μενιοοππενο ονγανική γευμεπνία. Θανπκο μορ εκείνη πη οπιγμή μνοοέγγιζε πην αςαίνεοη, πο ένγο πέσνηξ πορ δεν οροσεπίοπηκε με κανένα αμπ πα νερμαπα 76

μέοα οπην αςηνημένη πέσνη.

72 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.34 73 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.39 74 http://www.sefa.es.gov.br/painel/BMBio12.htm [01.10.2012.] 75 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.39 76 http://www.sefa.es.gov.br/painel/BMBio12.htm [01.10.2012.]

ROBERTO BURLE MARX Ηαπά πη διάνκεια πηξ δεκαεπίαξ πορ 60, αναζηπςνπαξ μια ςπνμα, άνσιοε να ορνδράζει μναγμαπικέξ και καμμρκεξ γναμμέξ και να σνηοιμομοιεί κοκκάζ. Οι μίνακεξ έγιναν ενπεκςξ μη-εικονιοπικοί και η ζυγναςική πορ ήπαν πκο και μενιοοππενο ρμοδηκυπική. Ηαπά πη δεκαεπία πορ '80 άνσιοε να ζυγναςίζει μενιοοππενο και να αοσοκείπαι κιγππενο με πο οσεδιαομπ πυν κήμυν. Ε πναοή πορ έγινε πκο και μιο ςπυσή και πα σνςμαπα οπα ένγα ζυγναςικήξ γίνονπαν πκο και μιο ζυνπανά και 77

βίαια, ακκά παρππσνονα αιοθηοιακά και οαγηνερπικά.

ΕΙΚΟΝΑ 46

Roberto Burle Marx Untitled, Acrylic on canvas cloth, 1986

Ιπιξ πεκερπαίεξ πορ μένεξ ήπαν η ζυγναςική μορ πορ έδυοε μεγάκη ερσανίοπηοη. Τέκοξ, μμονορμε να ορμμενάνορμε ππι πο ζυγναςικπ ένγο πορ R.B.Marx ήπαν μοικίκο και ο ίδιοξ ήπαν 78

έναξ ερμνοοάνμοοποξ κακκιπέσνηξ. Δυγνάςιοε οε κάδι και ακνρκικπ, και δημιορνγηοε γναμμικά οσέδια οε μεκάνι Ζνδίαξ. Για να μνοοεκκροει ένα ερνρπενο κοινπ, έκανε σανακπικά, οενιένεξ, κιθογναςίεξ και εκπρμςοειξ πυν ένγυν πορ. Ακκά γενικά ήπαν η ζυηνή αςηνημένη ζυγναςική πορ μορ πον καπέπαλε μεπαλρ πυν μεγακρπενυν κακκιπεσνςν βναζικιανήξ πέσνηξ.

77 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.42-43 78 R.Vaccarino, Roberto Burle Marx: Landscapes Reflected, Princeton Architectural Press, 2000, οεκ.33

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

ΕΙΚΟΝΑ 48

Roberto Burle Marx, Untitled, 1989

ΕΙΚΟΝΑ 47

Roberto Burle Marx Sem Títul, 1986

ΕΙΚΟΝΑ 49

Roberto Burle Marx Mermaid with Blue Balls Acrylic on canvas, 1990

ΕΙΚΟΝΑ 50

Roberto Burle Marx Tapestry, 1967

ROBERTO BURLE MARX

3.2.3 ΒΟΤΑΙΟΖΟΓΖΑ

Ηαπά πην μαναμονή πορ οπο Βενοκίνο, εμιοκέςθηκε πο Βοπανικπ Ηήμο Dahlem με οκομπ να εμμκορπίοει πιξ γνςοειξ πορ οπον πομέα πηξ βοπανικήξ. Ανακάκρτε αορνήθιοπα δείγμαπα βναζικιάνικηξ πνομικήξ βκάοπηοηξ, ςρπά μορ δεν σνηοιμομοιορνπαν ορνήθυξ οπην μαπνίδα πορ, κπγυ πυν ερνυμαίυν κημορνςν μορ ορνήθιζαν να ειοάγορν πην σκυνίδα πορξ.79 Θοκκοί αμπ πορξ γαιοκπήμονεξ ήπαν ερνυμαξκήξ καπαγυγήξ και ήθεκαν να αναμανάγορν πον σανακπήνα πυν κήμυν πηξ μαπνίδαξ πορξ. Ο R.B.Marx έδειλε

‘Ηάθε μένα μορ μεννάει, νιςθυ πκο

ιδιαίπενο ενδιαςένον για πα μενίμορ 50.000 είδη πνομικςν ςρπςν πηξ

και μενιοοππενο οπι η ζυή μορ είναι μοκρ μικνή για να γνυνίου και να

Βναζικίαξ και καπάκαβε μυξ με πη σνήοη αρπςν πυν ςρπςν, θα εμιπρσει

ανακακρτυ πκορξ πορξ θηοαρνορξ

πην αναζυογπνηοη πηξ εθνικήξ παρπππηπαξ πηξ σςναξ πορ παρππσνονα

πηξ βναζικιάνικηξ σκυνίδαξ.’

με μια νέα ργιή οικοκογική μνοοέγγιοη μορ θευνοροε αμαναίπηπη.

Γίσε πην ‘μνπθεοη να

Roberto Burle Marx, 1989

αμομακνρνθεί αμπ πα νομανπικά ερνυμαξκά μονπέκα, εμιπνέμονπαξ οπορξ κήμορξ να ελεκισθορν μανάκκηκα με πην ανθνυμππηπα’.81 ‘΋παν ενυπήθηκα αμπ μορ ανπικήςθηκα πιξ αιοθηπικέξ ιδιππηπεξ πυν αρππσθονυν οποισείυν πηξ σκυνίδαξ πηξ Βναζικίαξ, μμονς μπνο να αμανπήου ππι ορνέβη ππαν μεκεποροα ζυγναςική οπο θενμοκήμιο πυν βναζικιάνικυν πνομικςν ςρπςν οπο Βοπανικπ Ηήμο πορ Βενοκίνορ’, δήκυοε ανγππενα. ‘Γκεί ορνειδηπομοίηοα πη δρναμη πηξ μανθέναξ ςροηξ πυν πνομικςν ςυπςν’.

‘Γίναι ακαπανπηπο για μένα ππαν οι άνθνυμοι μεννορν αμπ πη ζυή συνίξ πην μενιένγεια να καπανοήοορν πο μενιεσπμενο πυν μναγμάπυν μορ πορξ μενιβάκκορν’ Roberto Burle Marx, 1989

ΕΙΚΟΝΑ 51

Roberto Burle Marx 1980

79 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.17 80 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.22 81 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.22

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 Ο βοπανοκπγοξ Henrique de Lahmeyer Mello Barreto, ρμερθρνοξ πππε για πον ζυοκογικπ κήμο πορ 82

Ρίο και οπη ορνέσεια μένποναξ πορ Burle Marx , πον εκμαίδεροε μέσνι να γίνει ελειδικερμένοξ

‘Ο Burle Marx δεν αμοπργσάνει μοπέ να μεπαςένει οπον καμβά πιξ εμμεινίεξ πορ υξ οσεδιαοπήξ πομίορ. Ακκά, αμπ πην άκκη μκερνά, δίνει μίου οπο πομίο πην εμμεινία πορ υξ ζυγνάςοξ.’

εμμεινογνςμοναξ οπη σκυνίδα πηξ Βναζικίαξ. Έδυοε έμςαοη οπη μεκέπη πυν ςρπςν εμί ππμορ μέου πυν αμοοποκςν, οπιξ ομοίεξ έμαθε να μανακοκορθεί πην ακκηκελάνπηοη μεπαλρ ρδαποξ, εδάςορξ, σκυνίδαξ και μανίδαξ. Αρππ μορ μαναπήνηοε μενιοοππενο μεκεπςνπαξ αρπά πα ςρπά ήπαν πα ποκμηνά σνςμαπα και πιξ μοικίκεξ μονςέξ πορξ, οποισεία μορ ανγππενα καπάςενε να ενουμαπςοει οπορξ κήμορξ μορ

οσεδίαοε. Θέου πηξ ζυγναςικήξ, ήπαν οε θέοη να σνηοιμομοεί πα ςρπά υξ ρμοκείμενα πορ, γεγονπξ μορ με πη οεινά πορ ανέμπρλε πην ικανππηπά πορ να μνοοδίδει μια ζυγναςική αίοθηοη οπο 84

πομίο μορ οσεδίαζε.

82 W.H.Adams, Roberto Burle Marx: The Unnatural Art of the Garden, Museum of Modern Art, 1991, οεκ.11 83 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.17 84 J.G.Sicre, 4 artists of the Americas; Roberto Burle-Marx, Alexander Calder, Amelia Peláex, Rufino Tamayo, Pan American Union, 1957, οεκ.9

ROBERTO BURLE MARX

3.2.4 ΘΟΙΤΓΡΙΟ ΗΖΙΕΘΑ

Ο Roberto Burle Marx εμέοπνετε οπην Βναζικία οε μια εμοσή πμορ οι ανσιπέκπονεξ πηξ σςναξ αγυνίζονπαν να αμοβάκορν πον ακαδημαξομπ και πον εκκεκπιομπ και μεκεποροαν πο ερνυμαξκπ avant-garde, πο Bauhaus και κρνίυξ πον Le Corbusier, μορ αμοπέκεοε ίουξ πην μπνη εμιννοή πορ μονπέννορ οπην σςνα καθςξ η μνοοέγγιοη πορ έγινε μκήνυξ αμοδεκπή αμπ πορξ διανοορμενορξ πορ κινήμαποξ γιαπί ορμςυνοροε με πον πνπμο μορ μίοπεραν ππι μνέμει να μνοοανμοοπεί πο μονπέννο οπη Βναζικία κπγυ πηξ οκοκκηνυμένηξ κοινυνικήξ και πεσνικήξ βάοηξ πορ. Ωοπποο, δεν αγνοοροαν πην πομική κκηνονομιά πορ μονπογακικορ μμανπκ και πηξ εγσςνιαξ ανσιπεκπονικήξ πορ 18ορ αιςνα. Φανακπηνιοπικά, πο 1928 ο μοιηπήξ Oswald de Andrade

ΕΙΚΟΝΑ 52

δημοοίεροε πο μανιςέοπο πορ, Antropófago, οπο ομοίο κάκεοε πορξ νέορξ κακκιπέσνεξ να

Κήπος του Υπουργείου Παιδείας και Υγείας Lucio Costa,Oscar Niemeyer Roberto Burle Marx

‘κανιβακήοορν’ πον ερνυμαξκπ μοκιπιομπ, να μάνορν π, πι σνειαζππαν για να πον ρβνιδομοιήοορν με πον αρππσθονα μοκιπιομπ. Βαοική εμιννοή πορ Marx αμοπέκεοε ο ςίκοξ και ανγππενα ορνενγάπηξ πορ, ανσιπέκποναξ Lucio Costa, ο ομοίοξ ήπαν ένθενμοξ ρμοοπηνικπήξ πηξ ριοθέπηοηξ οποισείυν πορ μονπέννορ κινήμαποξ οπην διαμπνςυοη μιαξ νέαξ βναζικιάνικηξ ανσιπεκπονικήξ. Ιπο βιβκίο πορ ‘Razoes da Nova Architectura’85, ο Lucio Costa εμελενγάζεπαι δρο βαοικά οημεία: Θνςπον, ππι η νέα αρπή ανσιπεκπονική θα μνέμει να ςένει μια ερθρνη μνοξ πην κοινυνία οπην ομοία βαοίζεπαι και δερπενον ππι θα μνέμει να ανπαμοκνίνεπαι οπο κκίμα και πιξ εγσςνιεξ καπαοκεραοπικέξ μεθπδορξ. Φυνίξ πο μνςπο, δεν θα γίνεπαι αμοδεκπή και συνίξ πο δερπενο δεν θα μμονεί να κειπορνγήοει οπο

Ιε αρππ πο ομορδαίο ένγο ανοίγμαποξ πηξ μονείαξ μνοξ πη βιομησανία, αμέπνηποι ανσιπέκπονεξ, μαγκοομίυξ, αςιενςνορν πον εαρππ πορξ, μενικοί με μίοπη, μενικοί με πακένπο και ένα - με

μεγακοςρΐα.

δροκοκο μενιβάκκον πηξ Βναζικίαξ. Εευνοροε αμαναίπηπη πην διαμπνςυοη μιαξ νέαξ μονείαξ καθςξ έβκεμε πην ιοπονία υξ μια εμανακαμβανπμενη διαδικαοία, εμομένυξ πο μονπέννο ήπαν για πον ίδιο μια πέποιορ είδορξ μεπαμπνςυοη. Ε μαναδοοιακή ανσιπεκπονική δεν είσε θέοη οπην μονπέννα κοινυνία και ο ίδιοξ μίοπερε ππι η μέθοδοξ πηξ μησανικήξ μαναγυγήξ θα μανήγαγε μια νέα αιοθηπική. Υμοοπήνιλε θενμά υοπποο, ππι η νέα αρπή ανσιπεκπονική δεν θα έμνεμε να ριοθεπηθεί αρποροια καθςξ μέναν πορ οεβαομορ μνοξ πο κκίμα, οι ανσιπέκπονεξ θα έμνεμε να δςοορν και έμςαοη οπιξ καπινικέξ νίζεξ, γεγονπξ μορ θα πην έκανε μιο αμοδεκπή οπη Βναζικία. Ο Lucio Costa αμοπέκεοε και ο ίδιοξ έναν αμπ πορξ ένθενμορξ ρμοοπηνικπέξ πορ Le Corbusier.

85 L.Costa, Razones de la nueva architectura yotros ensayos, 1986

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

‘Ε νέα ανσιπεκπονική, η ομοία ορνδέεπαι, οπα μιο σανακπηνιοπικά πηξ μαναδείγμαπα [...] με πιξ μιο σανακπηνιοπικέξ μαναδποειξ πηξ Θεοογείορ, ακοκορθεί πην ίδια κογική πυν Γκκήνυν και πυν Ρυμαίυν, η ομοία αναγεννήθηκε οπην Αναγέννηοη και οπη ορνέσεια καπαοπνάςηκε αμπ πην ακαδημαξκή διακπομηοη - αναζυμρνςνεπαι οήμενα, με ενπρμυοιακή και ανανευμένη οςνιγηκππηπα.’ ΕΙΚΟΝΑ 53

Housing complex in Rio de Janeiro, Lucio Costa, 1954

ΕΙΚΟΝΑ 54

Housing complex in Rio de Janeiro, Lucio Costa, 1954

ΕΙΚΟΝΑ 55

Le Corbusier, Lucio Costa, Carlos Leão, Afonso Reidy, Ernani Vasconcellos and Oscar Niemeyer, MES building, Rio de Janeiro, 1936-43.

ROBERTO BURLE MARX

3.2.5 ΓΘΖΡΟΓΙ ΑΘΟ ΗΕΘΟΤΓΦΙΖΑ Οι αγγκικοί, αναβικοί, κινεζικοί και ιαμυνικοί κήμοι καθςξ και πα πομία μορ εμηνεάοπηκαν αμπ πο κίνημα πορ κρβιομορ είσαν μεγάκη εμίδναοη οπο οσεδιαομπ πορ πομίορ πορ. Οι μνςποι πορ κήμοι με πη δρναμική πορξ και πο ορνδραομπ διαςονεπικςν οποισείυν, μοιάζορν με πορξ αγγκικορξ κήμορξ. Οι εμιννοέξ αμπ πορξ αναβικορξ κήμορξ είναι εμςανείξ κπγυ πηξ εκπεπαμένηξ σνήοηξ πορ ργνορ οποισείορ ακκά και πην ικανππηπα πυν κήμυν πορ να διεγείνορν πιξ αιοθήοειξ πυν εμιοκεμπςν ομπικά, μέοα αμπ πον ήσο και πη μρνυδιά μνοκακςνπαξ διαςονεπικέξ αναμνήοειξ. Ε ομοιππηπα με πορξ κινέζικορξ και πορξ ιαμυνικορξ κήμορξ ανπικαπομπνίζεπαι οπη σνήοη ονρκπςν, πμονςα οσημαπιομένυν μεπνςν και δένπνυν καθςξ και αμπ πα απεκείυπα ομεινοειδή μονομάπια. Οι κήμοι πορ κρβιομορ μανοροίαζαν μια μκαοπικππηπα οπη ορνθεοη γναμμςν και εμιςανειςν, μορ σπίοπηκαν με οργσνονα και αδνανή ρκικά, ακκά είναι άμεοα ελανπςμενοι αμπ πην ανσιπεκπονική. Ωοπποο, οι κήμοι πορ Burle Marx ήπαν θεμεκιυδςξ διαςονεπικοί αμπ πορξ πεκερπαίορξ εμειδή δεν ρμακορν οπην ανσιπεκπονική, ακκά οπέκονπαι ιοάλια δίμκα οε αρπήν.86

ΕΙΚΟΝΑ 56

Κήπος στο Alhambra Palace ΕΙΚΟΝΑ 57

Stowe Landscape Gardens, 1690 ΕΙΚΟΝΑ 58

Yat-Sen Chinese Gardens

86 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.44-46

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

ΕΙΚΟΝΑ 59

Kenrokuen Garden, Kanazawa, 1871 ΕΙΚΟΝΑ 60

Cubist Gardens, Hyères, Gabriel Guévrékian 1923

Ιπο οσεδιαομπ πυν κήμυν πορ, ακοκορθεί πιξ μανακάπυ ανσέξ: Ανακογία - ομαδομοίηοη διαςπνυν ςρπςν με κοινά ομπικά σανακπηνιοπικά για να πονιοπεί η ομοιππηπά πορξ Ανπίθεοη - ανπιμαναθέπει εμιςάνειεξ με ανπίθεοη, σνςμαπα ή ρςέξ για να πονίοει πη ορμμκηνυμαπικππηπά πορξ Γμανάκητη - ομαδομοίηοη ςρπςν με μανπμοια ρςή, μονςή και σνςμα για έμςαοη Αμομπνυοη - σνηοιμομοίηοε ονιομένα ςρπά με διακνιπικά σανακπηνιοπικά για μια μπνη, μονασική ςρπεροη Θείυοη μεγέθρνοηξ - μνποθεοε ή αμομάκνρνε οποισεία πομίορ για να εμιπρσει πο εμιθρμηππ αμοπέκεομα Ρρθμπξ - σνηοιμομοίηοε διάςονεξ μανακκαγέξ οπο ςυξ, πο θπνρβο πορ νενορ, ο άνεμοξ οπα ςρκκα, η μρνυδιά και ο σνπνοξ άνθηοηξ πυν κορκορδιςν - ο νρθμπξ ακκάζει καθςξ ο εμιοκέμπηξ 87

μενμαπάει

87 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.52-53

ROBERTO BURLE MARX

3.3 ΤΟ ΦΡΩΘΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΗΕΘΩΙ ΗΑΖ ΤΟΘΖΟΥ ΤΟΥ ROBERTO BURLE MARX Ζδιαίπενη οημαοία οπο οσεδιαομπ πορ R.B.Marx είσε η σνήοη πορ σνςμαποξ. Ωξ ομορδαίοξ γνςοπηξ πηξ πνομικήξ σκυνίδαξ και ενερνηπήξ έβακε μεγάκο ανιθμπ ςρπικςν ειδςν οπο αοπικπ πομίο, δίνονπαξ έμςαοη οπα σνςμαπα πηξ μκοροιαξ πνομικήξ βκάοπηοηξ και πιξ μονςέξ πηξ ςροικήξ βκάοπηοηξ, μορ μανάγορν γνήοιεξ μικνέξ οικοκογικέξ κοινππηπεξ έλυ αμπ πορξ κήμορξ πορ. Δημιορνγηοε μεγάκορξ δημποιορξ σςνορξ και κήμορξ με μοναδικορξ ορνδραομορξ σνυμάπυν σάνη οπο ζυγναςικπ πορ πακένπο, μάνπα με οππσο πη δημιορνγία ενπξ ένγορ πέσνηξ. Φνηοιμομοιοροε πο σνςμα για να μνοοδςοει οπορξ κήμορξ πην αίοθηοη πηξ μνοομπικήξ, είπε ςέννονπαξ κάπι οπο μνοοκήνιο είπε μεπαπομίζονπαξ πο οπο ςπνπο.88

‘Εα ήθεκα να πονίου οπι η ςροη είναι μια ορμςυνία πμορ πκα πα οποισεία είναι

άννηκπα ορνδεδεμένα, μέγεθοξ, οσήμα, σνςμα, κίνηοη, άνυμα κκμ .’

Ο ίδιοξ είμε: ‘Ε αλία ενπξ ςρπορ οε μια ορνθεοη, πμυξ και αρπή πορ σνςμαποξ οε ένα μίνακα

Roberto Burle Marx

ζυγναςικήξ, είναι μάνπα οσεπική. Ε αλία πορ ςρπορ έγκειπαι οπην ανπίθεοη ή πην ανμονία πορ με πα ρμπκοιμα ςρπά’.89 Ο Marx μίοπερε ππι πο ςυξ είναι μοκρ οημανπικπ για πη κειπορνγία πορ σνςμαποξ μέοα οπον κήμο, γιαπί είναι ένα ορνεσςξ μεπαβακκπμενο οποισείο. Ο Motta γνάςει: ‘Ο Burle Marx μεκεπάει πα ςρπά με πην εραιοθηοία πορ κακκιπέσνη μορ ακοκορθεί κάθε σνυμαπιομπ μορ μνοκακείπαι αμπ πο ςυξ πορ ήκιορ οπα ςρκκα, οπη διαςάνεια πυν κορκορδιςν, οπον πγκο πυν κανμςν, πιξ μάζεξ πυν κορκορδιςν και πυν βορνςν’.90

ΕΙΚΟΝΑ 62

Roberto Burle Marx's design for the garden of the Ministry of the Army in Brasília from the early 1970s. ΕΙΚΟΝΑ 61

Edmundo Cavenellas Residence, Oscar Niemeyer, Roberto Burle Marx

88 ΋μυξ είναι γνυοππ οπη θευνία πυν σνυμάπυν, πο κίπνινο σνςμα δίνει οπην ενπρμυοη ππι η εμιςάνεια μνοβάκκεπαι ενς πο μμκε ππι ρμοσυνεί. Γμομένυξ με πη σνήοη αρπορ πορ ορνδραομορ, δημιορνγεί πην αίοθηοη πηξ συνικήξ μνοομπικήξ. 89 Α.Berrizbeiti, Roberto Burle Marx in Caracas Parque del Este, 1956 – 1961, University of Pennsylvania Press, 2004, οεκ.64 90 F.L.Motta, Roberto Burle Marx e A Nova Visao Da Paisagem, Nobel 2nd edition, 1985, οεκ.231

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

‘O κήμοξ, αμπ πην άκκη μκερνά, είναι ένα ονγανυμένο πμήμα πηξ ςροηξ οπον ομοίο ο κακκιπέσνηξ έσει υξ οππσο να αναδείλει πην ομονςιά πυν σνυμάπυν, πυν μονςςν, πορ νρθμορ, πυν ονγανυμένυν πγκυν. Γίναι η καθιένυοη πηξ ανμονίαξ, η δημιορνγία ανπιθέοευν, αςορ πο ορνοκο πορξ αμοπεκεί μια ορνθεοη οπην ομοία κάθε οποισείο είναι αμανάβαπο.’ Roberto Burle Marx

Θνοκακορμενοι αμπ πην σνυμαπική δρναμη πορ ένγορ πορ, μενικοί οργγναςείξ μενιέγναταν πορξ κήμορξ πορ Burle Marx υξ ένγα ζυγναςικήξ. Υμάνσορν εμίοηξ εκείνοι μορ βκέμορν κήμορξ οπορξ μίνακεξ πορ. Ηαι οπιξ δρο μενιμπςοειξ, πην πέσνη και πορξ κήμορξ, ανπικαπομπνίζονπαι πα ζυνπανά ανπίθεπα σνςμαπα πυν κορκορδιςν, πυν ςρκκυν, πυν ςπενυπςν μπηνςν και πυν μεπακορδυν πηξ σςναξ πορ, καθςξ και πυν αρπανσικςν, μεγακομνεμςν οσημάπυν πυν βναζικιάνικυν γρμνςν κπςυν.91 Ε ποκμηνή σνήοη πορ σνςμαποξ αμπ πον R.B.Marx έςενε πη Βναζικία οπο μνοοκήνιο πην εμοσή μορ εμικναποροε πο μονπέννο. Τα ανπίθεπα σνςμαπα κπκκινα, μμκε, κίπνινα και μονποκακί οπα ένγα πέσνηξ και πορξ κήμορξ δεν είσαν σνηοιμομοιηθεί μνοηγορμένυξ οπη Βναζικία. Έναξ αμπ πορξ μιθανορξ κπγορξ για πον ομοίο o Marx μνοοεκκρονπαν αμπ πορξ ερνυμαξκορξ αςηνημένορξ μίνακεξ ήπαν ππι βνήκε ομοιππηπεξ οπη σνήοη πυν καθανςν μνυπογενςν σνυμάπυν και πηξ σκυνίδαξ και πηξ μανίδαξ πηξ Βναζικίαξ, οπα ςυπεινά σνςμαπα πυν κορκορδιςν, οπα μοκρσνυμα πνομικά μορκιά και πα αμςίβια. Ζέγεπαι ππι ο R.B.Marx ‘σνηοιμομοιοροε πα ςρπά οαν να ήπαν σνυοπικέξ οροίεξ και πο έδαςοξ οαν καμβά’.92

91 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.37 92 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.40

ROBERTO BURLE MARX

ΕΙΚΟΝΑ 63

Saenz Peña Square, Rio de Janeiro, Roberto Burle Marx, 1948

ΕΙΚΟΝΑ 64

Ministry of Education and Public Health, Rio de Janeiro, Roberto Burle Marx, 1936-44

ΕΙΚΟΝΑ 65

The Jewish Museum:, Roberto Burle Marx ΕΙΚΟΝΑ 66

Ibirapuera Park, Quadricentennial Gardens, São Paulo, Roberto Burle Marx, 1953

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

3.4 ΦΑΡΑΗΤΕΡΖΙΤΖΗΑ ΘΑΡΑΔΓΖΓΘΑΤΑ ΙΤΟ ΓΡΓΟ ΤΟΥ ROBERTO BURLE MARX Ο Roberto Burle Marx ήπαν έναξ ιδιαίπενα γπνιμοξ κακκιπέσνηξ. Ιπο Rio de Janeiro και οπο Sao Paulo δημιορνγηοε πο μεγακρπενο ανιθμπ ένγυν, πα ομοία μμονορν να συνιοπορν οε πνειξ βαοικέξ καπηγονίεξ: δημποιοι κήμοι, μροπικοί κήμοι και ιδιυπικοί κήμοι.

3.4.1 ΔΕΘΟΙΖΟΖ ΗΕΘΟΖ Ε ΑΗΤΟΓΡΑΘΘΕ ΤΟΥ RIO DE JANEIRO Parque do Flamengo (Parque Brigadeiro Eduardo Gomes)

Τομοθεοία: Aterro do Flamengo, Rio de Janeiro Έποξ: 1961-1965 Ανσιπέκπονεξ: Affonso Eduardo Reidy, Jorge Machado Moreira, Carlos Werneck de Carvalho, Helio Mamede Θησανικπξ: Berta Leitchic

Βοπανοκογία: Luiz Emyglio de Mello Filho Ανσιπέκποναξ πομίορ: Roberto Burrle Marx Έκπαοη: 1.200.000 πμ

Το ένγο αρππ έγινε οε μια μνοομάθεια εμίκροηξ πορ κρκκοςονιακορ μνοβκήμαποξ πηξ μπκηξ με μνππαοη για σάναλη μιαξ κευςπνορ οπην οπενή μενιοσή πηξ ακπογναμμήξ ανάμεοα οπο κπςο και πη θάκαοοα. Για πην εμίπερλή πορ ορνενγάοπηκαν ανσιπέκπονεξ, μησανικοί και βοπανοκπγοι καθςξ μνοέβκεμε μένα αμπ πον νέο δνπμο με πα αμαναίπηπα μεζοδνπμια οε διάςονα εμίμεδα και πην οσεδίαοη σςνυν με μοκιπιοπικπ σανακπήνα και σςνυν ανατρσήξ. Θενικοί αμπ πορξ μνοπεινπμενορξ

ήπαν οκηνέξ για μοροικέξ εκδηκςοειξ και θεαπνικέξ μαναοπάοειξ, σςνοι οπάθμεροηξ με πην αμαναίπηπη ςρπεροη, σςνοι για μικνικ και σακάνυοη, εοπιαππνια, ενρδνείο,

ρμοδομέξ για

αθκηπιομπ, γήμεδα ακκά και μανίνα για μκοία και τάνεμα. Το νέο μάνκο θα έμνεμε να αμοπεκεί σςνο μεπάβαοηξ αμπ πη θάκαοοα, οπην μπκη και πο βορνπ. Αμοςαοίοπηκε εμομένυξ να οσεδιαοπεί υξ ορνέσεια πηξ Guanabara Bay.93 Αρπή η ορμβίυοη μεπαλρ πορ μοκιπιομορ και πηξ αοπικήξ ςροηξ δείσνει μποο ποκμηνά ήπαν πα πνεινα πορ δημιορνγορ και μποο ιοσρνή ήπαν η εμιννοή αμπ πο σνπνο μορ μέναοε οπο Βοπανικπ Ηήμο πορ Βενοκίνορ. Ιππσοξ πορ ήπαν ο οσεδιαομπξ ενπξ οργσνονορ Ηήμορ πηξ Γδέμ, και πίμοπα κιγππενο. Το Parque do Flamengo μορ αμοπέκεοε και πο πεκερπαίο ένγο πορ R.B.Marx μνιν αμπ πο οπναπιυπικπ μναλικπμημα πορ 1964 ήπαν αναμςιοβήπηπα ο μιο οκοκκηνυμένοξ οσεδιαομπξ πομίορ. Δημιορνγςνπαξ διαςονεπικά εμίμεδα οπο έδαςοξ, η οσεδιαοπική ομάδα καπάςενε να αμομονςοει πο μάνκο ομπικά και ακοροπικά αμπ πην κρνια οδπ

93 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.66

ROBERTO BURLE MARX και να διασυνίοει πιξ δναοπηνιππηπεξ με πη δημιορνγία ζυνςν. Ε ζςνη μορ βνίοκεπαι μιο κονπά οπη θάκαοοα καπακήγει οε μια πεσνηπή μανακία πμορ οεινέξ αμπ ςοίνικεξ ονίζορν πα πνια πορ σςνορ εμιπνέμονπαξ μανάκκηκα οπον μενιμαπηπή πη θέα μνοξ πη θάκαοοα. Ε ςρπεροη αμοπεκείπαι κρνίυξ αμπ οροπάδεξ ομοειδςν δένπνυν ονγανυμένυν ανμονικά οε μκήνη και κενά και πομοθεπημένυν οε οημεία πμορ είναι ομπικά μνοοβάοιμα αμπ πα διενσπμενα οσήμαπα. Ιργκενιμένα εμικέσθηκαν διαςονεπικά είδη ςοινικπδενπνυν, ο ορνδραομπξ πυν ομοίυν δημιορνγεί μια μκοροια και αλιπκογη ορκκογή. Ε αοπική αναδάουοη αρπορ πορ νέορ εδάςορξ μενικαμβάνει μενιοοππενα αμπ 200 διαςονεπικά είδη δένδνυν και 50 είδη ςοίνικα, πα μενιοοππενα αμπ πα ομοία μνοένσονπαι αμπ πη Βναζικία. Αρπή η διδακπική μανοροίαοη πηξ ‘ςροηξ’ είναι οπην μναγμαπικππηπα ελαινεπικά πεσνηπή - είναι έναξ μκοροιοξ οικοκογικπξ μίνακαξ ειδςν μορ μοπέ δεν θα ορνέβαινε μαζί οπη ςροη. ΋μυξ οε πκα πα ένγα πορ Marx, πο σνςμα αμοπέκεοε και εδς αναμποπαοπο οποισείο πηξ ορνθεοηξ. Φνηοιμομοιήθηκαν μένα πυν μανπιενιςν και έμειπα αμο μνοοεκπική μεκέπη, είδη δένπνυν μορ ανθίζορν οε διαςονεπικέξ

ΕΙΚΟΝΑ 67-69

εμοσέξ για να εμιπερσθεί η εικπνα ενπξ ζυνπανορ πομίορ καθ΄ πκη πη διάνκεια πορ σνπνορ. Ηάμοια αμπ αρπά πα είδη είναι πα ελήξ: Chorisia speciosa, Bombax malabaricum, Lagerstroemia flosreginae, Acacia seyal, Pseudombax ellipticum, Bauhinia blakeana, Couroupita guianensis. Το ένγο οσεδιάοπηκε πο 1957 και ρμοοπηνίσθηκε ενενγά πο 1961 αμπ πον κρβεννήπη πορ κνάπορξ πηξ Guanabara, πον Carlos Lacerda. Θε πο Parque do Flamengo, ο Burle Marx άνσιοε να αναμπροοει πην κοινυνική αμοοποκή υξ μένοξ πορ ένγορ πορ υξ ανσιπέκπονα πομίορ, καπαοκεράζονπαξ πο μάνκο υξ διδακπικπ πομίο για πον μοκίπη.

Flamengo Park, Rio de Janeiro, 1961-1965

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 Αρπή η ιδέα λεκίνηοε οπα ανσικά ένγα πορ οπο Recife, ακκά εδς αναμπροοει πην εκμαιδερπική κειπορνγία πορ οικοκογικορ κήμορ, μορ εμμκέκει πον μοκίπη οπην μοκιπιοπική διασείνιοη πηξ ιδιαίπενηξ βναζικιάνικηξ κκηνονομιάξ: πον μκορπο πηξ ςροικήξ σκυνίδαξ. ‘Ο κήμοξ πορ οήμενα είναι για πον άνθνυμο πορ αρνιο’, έγνατε ο Marx πο 1970. Υμογναμμίζει μεναιπένυ αρπή πην κοινυνική μνάλη πηξ διαπήνηοηξ, δηκςνονπαξ ππι ‘η διαπήνηοη πυν ςρπικςν ειδςν μέου πηξ ορνθεοηξ πυν κήμυν είναι έναξ πνπμοξ μνοοπαοίαξ πυν μεκκονπικςν γενεςν αμπ μια ακναία αμομπνυοη.’ Θε πη γνςοη πηξ μενιβακκονπικήξ κκηνονομιάξ μορ μνοκρμπει αμπ πο μάνκο, εκμίζει ππι πο κοινπ θα εμιμείνει οπην μνοοπαοία πυν δαοςν και άκκυν ‘ςροικςν’ μενιοσςν αμπ πην εκμεπάκκεροη και πην καπαοπνοςή.94 Αρπή η νέα ςροη, ένα μαναθακάοοιο μάνκο για πορξ καποίκορξ πηξ μενιοσήξ ήπαν πο αμοκονρςυμα πηξ ανάμπρληξ πορ μοκιπιοπικορ ένγορ πορ R.B.Marx υξ οσεδιαομένο πομίο. Γλαιπίαξ

πορ

Parque

Flamengo,

Βναζικία

σανακπηνίοπηκε υξ σςνα πορ μέκκονποξ.

ΕΙΚΟΝΑ 70-71

Flamengo Park, Rio de Janeiro, 1961-1965 Πριν την επέμβαση του R.B.M και στη σημερινή του μορφή

94 C.S.Norderson, Cultura and the Counsel of Roberto Burle Marx, The City College of New York, Spitzer School of Architecture, Program in Landscape Architecture, 2011

ROBERTO BURLE MARX The Museum of Modern Art

Το Museum of Modern Art αμοπεκεί ένα σανακπηνιοπικπ μανάδειγμα πηξ μνοομάθειαξ πορ Burle Marx να ορνδράοει πην οσεδίαοη

πορ

με

πα

δείγμαπα

πηξ

Ραοιονακιοπικήξ

ανσιπεκπονικήξ. Φνηοιμομοιήθηκαν οπο ένγο αρππ αροπηνέξ γευμεπνικέξ μονςέξ για πο οσεδιαομπ πυν μανπενιςν, οπο

Τομοθεοία: Parque do Flamengo, Rio de Janeiro Έποξ: 1954 Ανσιπέκπονεξ: Affonso Eduardo Reidy Έκπαοη: 60.000 πμ

καθένα αμπ πα ομοία εμικέσθηκαν ςρπά με πμοιο σνυμαπιομπ άκκα με ςίνα ρςή και άκκα μιο οκκηνή και οσεδιάοπηκαν πμήμαπα με κεία ρκικά ή μεπνςμαπα, δημιορνγςνπαξ ορνοκικά ανπιθέοειξ οε ρςέξ και σνςμαπα.

Οι κήμοι μενιβάκκορν πο

κπίνιο ενς οε μενικά οημεία διειοδρορν οπιξ αρκέξ και πιξ πανάποεξ και κακρμπορν πην ονοςή. Ο διάκογοξ μορ διαςαίνεπαι μεπαλρ πορ κπινίορ και πυν κήμυν είναι αμοπέκεομα πηξ ορνεσορξ ανπακκαγήξ ιδεςν μεπαλρ πορ ανσιπέκπονα Affonso Eduardo Reidy και πορ ιδίορ πορ R.B.Marx. ΕΙΚΟΝΑ 72-73

The Museum of Modern Art, Rio de Janeiro, 1954

95 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.72

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

Copacabana Promenade

Τομοθεοία: Copacabana Beach, Rio de Janeiro Έποξ: 1970 Θήκοξ: 4 σκμ.

Θνοκειμένορ να δημιορνγηθεί έναξ μεπαβαπικπξ σςνοξ για οσήμαπα και μεζορξ μεπαλρ πηξ θάκαοοαξ και πηξ μπκηξ, ανακπήθηκε γη αμπ πη θάκαοοα και σανάκπηκε μια νέα δημποια οδπξ. Ωοπποο κάμοια οποισεία πηξ μενιοσήξ

Copacabana

(είοοδοι πυν σςνυν οπάθμεροηξ και ρμπγειοι σςνοι ρμηνεοιςν) εμηνέαζαν πο βάθοξ πορ ένγορ, με αμοπέκεομα να ριοθεπηθεί μια κροη μορ μνππεινε ένα ανοισππ, μκαπρ μονομάπι με οροπάδεξ δένπνυν ςρπεμένεξ πμορ πα οποισεία αρπά άςηοαν εκερθενη ανκεπή εμιςάνεια. Το μονομάπι καπαοκεράοπηκε αμπ πο σανακπηνιοπικπ οποισείο μοκκςν ένγυν πορ R.B.Marx, πο calçada portuguesa, πο μαναδοοιακπ μονπογακικπ μεζοδνπμιο, μονπέκο ερνέυξ διαδεδομένο καπά πον 19ο αιςνα. Ε μανάδοοη αρπή δίνει μεγάκη μνοοοσή οπην μοιππηπα πορ δημποιορ σςνορ, ορμμενικαμβανομένηξ πηξ οσέοηξ μεπαλρ ανοικπορ σςνορ και μανακείμενυν κπινίυν. Ο Marx αναδιαπρμυοε αρππ πο δημοςικέξ ςαινπμενο σνηοιμομοιςνπαξ πο δικπ πορ ακςάβηπο. Τα calçada είναι καπαοκεραομένα αμπ πεπνάγυνεξ μαρνεξ ή κερκέξ μέπνεξ, μκερνάξ μεπαλρ 4 και 5 cm. Οι μέπνεξ είναι εμομένυξ ανκεπά μεγάκεξ και μοιάζορν, οε οσήμα, με εκείνεξ πυν κρβυν βαοάκπορ (μορ ονομάζονπαι "sampietrini") και σνηοιμομοιορνπαι οε μεγάκο βαθμπ οπη Ρςμη για δαμεδοοπνςοειξ.

ΕΙΚΟΝΑ 74-75

Copacabana Promenade, Rio de Janeiro, 1970

ROBERTO BURLE MARX Τα calçada σνηοιμομοιορνπαι ορνήθυξ για μεζοδνπμια μεγάκυν δημποιυν σςνυν και είναι ανθεκπικά οπη βανιά σνήοη και ανπικαθίοπανπαι ερκοκα. Ιπην Θονπογακία σνηοιμομοιορνπαι οε 96

μοκκά διαςονεπικά και ενδιαςένονπα μοπίβα. Ιπην αναδιαμονςυοη πορ μανακιακορ μεπςμορ πηξ μανακίαξ Copacabana, ο Burle Marx εμέκελε να εκμεπακκερπεί και να διανθίοει πο ήδη ρμάνσον μοπίβο αμπ ημιπονοειδείξ γναμμέξ μορ ρμήνσε ήδη μμνοοπά αμπ πο μακάπι Copacabana, αμπ πη δεκαεπία πορ 1920. Ιπο ένγο

‘Ιπο ένγο αρππ η μπκη έγινε πομίο. Το πομίο έγινε ανσιπεκπονική. Αμπ κακκιπεσνική άμοτη, για πη ορνθεοη πορ

αρππ, μορ μναγμαπομοιήθηκε πο 1970, η εμικογή πορ μοπίβορ

κρμαποξ ςαίνεπαι οαν ο Roberto Burle Marx

αρπορ έγινε οσι μπνο για κπγορξ οεβαομορ πηξ μανάδοοηξ

να ζυγναςίζει έναν καμβά μήκορξ μενίμορ

ακκά και για ορμβοκικπ οκομπ. Γκμεπακκερπμενοξ πη θέοη

3 σκμ.’

πηξ εμέμβαοηξ, πον μανακιακπ δνπμο, διερνρνει πα οσήμαπα πυν κρμάπυν για να δημιορνγήοει μια πρμική μεπάβαοη μεπαλρ θάκαοοαξ και μπκηξ. Ε οπαθενή νοή μεναοπικςν και οσημάπυν, καθςξ και πα κρμαπα πηξ θάκαοοαξ, μνοοθέπορν εμιμκέον δρναμιομπ οπη γιγανπιαία ορνθεοη. Ζερκά, μαρνα και βενεποιάνικα κπκκινα κομμάπια μυοαξκήξ μέπναξ οε οσήμα μαιάνδνορ πομοθεπήθηκαν οπο σςνο.97 Τα οσήμαπα αρπά εμικναπορν ένανπι πυν διαοκονμιομένυν ιθαγενςν ςρπικςν ειδςν μορ μνοοανμπζονπαι οπορξ ανέμορξ πορ Απκανπικορ. Ε ενακκαγή μακακςν(ςρπεροη) και οκκηνςν εμιςανειςν μανέσει ένα θέαμα αέναηξ κίνηοηξ - είπε ανγή είπε γνήγονη, ονιζπνπια ή κεκκιμένη. Τεκικά εμιπργσάνει να μοιάζει η διάοπνυοη πυν οσεδπν δρπμιοι μικίυν με ένα αομνπμαρνο μαναβοκικπ κρμα, πο ομοίο μανέσει μνοοπαοία καπά μήκοξ πορ δνπμορ μνοξ πην μανακία.98

ΕΙΚΟΝΑ 76

Copacabana Promenade, Rio de Janeiro, 1970

96 E.Conversano, M.Francaviglia, M.G.Lorenzi, L.Tedeschini Lalli, Persitence of form in art and architecture-catenaries, helicoids and sinusoids, Journal of Applied Mathematics, 2011, οεκ.106 97 R.Vaccarino, Roberto Burle Marx: Landscapes Reflected, Princeton Architectural Press, 2000, οεκ.17 98 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.76

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

ΕΙΚΟΝΑ 77

Copacabana Promenade, Rio de Janeiro, 1970

Τα μενίςημα αρπά κρμαπα οπον μανακιακπ δνπμο πορ Copacabana οπο Ρίο είναι μια άμεοη μνοοανμογή πορ οσεδίορ πηξ μκαπείαξ Rossio οπη Ζιοαβπνα, πμορ ο R.B.Marx καπάςενε να οςρνηκαπήοει μια νέα γκςοοα οπην μανάδοοη. Ηοιπάζονπαξ αμπ πην ονοςή πορ Safra Βank δεν μμονεί κανείξ να μανακείτει να μαναπηνήοει πο μανπμοιο οσέδιο οπο δνπμο ενπξ ρμπγειορ γκανάζ οπο γειπονικπ μμκοκ. Αρππ ίουξ να αμοπέκεοε έμμνεροη για πο οσεδιαομπ πορ Marx ακκά ακπμη και οε αρπή πην μενίμπυοη είναι εμςανήξ η ερκοκία με πην ομοία ακπμη και η διέκεροη αμπ πο δικπ πορ οσέδιο μμνοοπά αμπ πο κπίνιο ςαίνεπαι να ορνδέεπαι με πον ανσικπ οσεδιαομπ πορ κήμορ. Δημιορνγςνπαξ μια οργσνονη, αςηνημένη γκςοοα οε κήμορξ και πομία, ο Burle Marx καπάςενε να διαμονςςοει πο νέο μανάδειγμα πηξ βναζικιάνικηξ ιδέαξ πορ κήμορ. Το οπρκ πορ R.B.Marx έγινε ορνςνρμο με πον μονπέννο βναζικιάνικο κήμο. Αρπή η γκςοοα, μορ μνοένσεπαι αμπ πον κήμο, εςανμπζεπαι οε μοικίκεξ πομοθεοίεξ αμπ μανπένια, μεζοδνπμια ή μεζπδνομορξ οε ποίσορξ και ερνρπενα πομία και μνοκακεί μια απμοοςαινική ορνέσεια οε αρπέξ πιξ βναζικιάνικεξ μπκειξ. Θμονορμε να διαβάοορμε πο ανσιπεκπονικπ ένγο πομίορ πορ Burle Marx υξ κακκιπεσνική εμελενγαοία μιαξ αμκήξ εμιςάνειαξ.

ROBERTO BURLE MARX

ΤΟ ΗΓΙΤΡΟ ΤΟΥ RIO DE JANEIRO Gardens of the Ministry of Education and Health

Το 1938 οι Lucio Costa και Oscar Niemeyer έγιναν μέκη πηξ οσεδιαοπικήξ ομάδαξ για πο κπίνιο πορ ρμορνγείορ Θαιδείαξ και Υγείαξ οπο Rio de Janeiro, για πο ομοίο ο Le Corbusier ήνθε οπη Βναζικία υξ ορμβορκοξ. Ο R.B.Marx ανέμπρλε μνοοσέδια

Τομοθεοία: Rio de Janeiro Έποξ: 1938 Ανσιπέκπονεξ: Lucio Costa , Oscar Niemeyer

για πον κήμο οπο δςμα πορ ρμορνγείορ ακκά και για πο μικνπ μάνκο οπο εμίμεδο πορ ιοογείορ. Το οσέδιο πορ δςμαποξ θρμίζει ακορανέκα αςηνημένηξ ζυγναςικήξ και μενικαμβάνει καμμρκπγναμμο γκαζπν, ςρπά με εκεγσπμενη μονςή και ρςή πμυξ και μέπνεξ. Οι μονςέξ μορ οσημαπίζονπαι πεκικά μοιάζορν με αμοιβάδα, δομέξ κρππάνυν ή νηοιά. Ιπον οσεδιαομπ πορ κήμορ, καπάςενε να μεπαςένει πην εμιμεδππηπα ενπξ μίνακα ζυγναςικήξ οε πνειξ διαοπάοειξ και η διαδικαοία ήπαν εμαναοπαπική αμπ μοκκέξ αμπτειξ. Γνς η ορμβαπική βναζικιάνικη

ανσιπεκπονική

πομίορ

ήπαν

ακπμα

μνοοαναποκιομένη οπον ερνυμαξκπ οσεδιαομπ κήμυν μορ ακοκορθοροαν πην Belle Époque, και πα άνθη και οι θάμνοι ειοάγονπαν αμπ πο ελυπενικπ, ο Marx ενγάοπηκε αμοκκειοπικά με εγσςνια σκυνίδα. Δεν ενδιαςενππαν για πα άνθη, ακκά κρνίυξ οπα ςρκκα. Ανπί να ςρπέτει πμυξ ήπαν ορνηθιομένο πα μανπένια, εμέκελε μοκρ καθανά πο σνςμα, πη μάζα, πην εμιςάνεια και πιξ ένπονεξ ανπιθέοειξ. ΋μυξ και οπορξ πεκερπαίορξ κήμορξ πορ, οπορξ ομοίορξ πα μανπένια πορ έσορν καμμρκεξ μονςέξ ή γευμεπνικά μεδία, αρπά πα ‘σνυμαπικά μεδία’ δεν είναι μναγμαπικά μονπσνυμα, ακκά αμοπεκορνπαι αμπ αμέπνηπεξ αμοσνςοειξ. Το αμοπέκεομα ήπαν ένα αςηνημένο πομίο, ένα μίγμα πέσνηξ και ςροηξ, μορ θρμίζει αενοςυπογναςία

ενπξ

πνομικορ

δάοορξ.

Το

μάνκο

διακοομήθηκε εμίοηξ αμπ γκρμπά πορ μονπέννορ κινήμαποξ. ΕΙΚΟΝΑ 78-79

Gardens of the Ministry of Education and Health, Rio de Janeiro, 1938

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 Οι ποίσοι οπο οκιενπ μένοξ πηξ pilotis διακοομήθηκαν με μμκε μκακίδια (azulejos) μονπογακικορ οπρκ πα ομοία οσεδιάοπηκαν αμπ πον Cândido Portinari με πον R.B.Marx οε νπκο βοηθορ. Ιπο ένγο αρππ, δπθηκε οπον Marx μια μοναδική ερκαινία να αναμπρλει, οπη σςνα πμορ πο μονπέννο κίνημα θνιάμβεροε, ένα μναγμαπικπ οργσνονο πομίο. Ο Michel Racine σανακπηνιοπικά δήκυοε μεπά πην οκοκκήνυοη πορ ένγορ : ‘πο βναζικιάνικο μονπέννο κίνημα είναι ένα μονπέννο κίνημα με κήμο’.

ΕΙΚΟΝΑ 80-81

Gardens of the Ministry of Education and Health, Rio de Janeiro, 1938

ROBERTO BURLE MARX Petrobras Building

Το οσέδιο πορ κήμορ γρνυ αμπ πο Petrobras Building ρμοδείκνρε ανοισπορξ σςνορξ και δςδεκα πανάποεξ οε διαςονεπικά εμίμεδα πορ κπινίορ. Οι μνςποι αμοπεκορνπαι αμπ μια ορνθεοη κρνίυξ ονιζπνπιυν ρδάπινυν

εμιμέδυν,

μέπναξ

και

ςρπεροηξ,

ορνδραομπξ πυν ομοίυν δημιορνγεί ένα είδοξ ρςανοηξ και ένα κκίμα ηνεμίαξ οπον μαναπηνηπή μορ κινείπαι

οπην

μρκνοκαποικημένη

μπκη.

΋μυξ

Τομοθεοία: Rio de Janeiro Έποξ: 1969 Ανσιπέκπονεξ: Jose Maria Gandolfi, Luiz Forte Neto, Roberto Gandolfi, Vicente Ferreira de Castro, Jose Sanchotene, Abrao Έκπαοη κήμυν: 6.300 πμ Έκπαοη παναποςν: 1.000 πμ η καθεμία

ορνανπάει κανείξ και οε άκκα ένγα πορ R.B.Marx, πο ρδάπινο

οποισείο

δεν

αμοπεκεί

ορπε

οπην

οργκεκνιμένη μενίμπυοη αμκά ένα διακοομηπικπ οποισείο, ακκά μανάγει ένα δρναμικπ νρθμπ καθςξ ο μενιηγηπήξ μενμαπάει οπον κήμο. Οι πανάποεξ βνίοκονπαι οπον δερπενο και πνίπο πνοςο πορ κπινίορ και είναι πκεξ οσεδιαομένεξ διαςονεπικά. Θενικέξ μενικαμβάνορν δοσεία με νενπ οε μενίμπυοη μρνκαγιάξ, κνρμμένα κάπυ αμπ πη ςρπεροη και άκκεξ αμακκαγμένεξ αμπ πην κειπορνγία αρπή, διαθέπορν δάμεδα με οσήμαπα και ςρπεροειξ. Τα ςρπά μορ εμικέσθηκαν ανάκογα με πην μενίμπυοη είναι ανθεκπικά οπον αένα μορ ςροάει οπο ρτοξ αρππ.99

ΕΙΚΟΝΑ 82-84

Petrobras Building Rio de Janeiro, 1969

99 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.82

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 Largo da Carioca

Τομοθεοία: Rio de Janeiro Έποξ: 1981, 1985 Έκπαοη: 20.000 πμ

Το ένγο αρππ αμοπεκεί μια μεγάκυν διαοπάοευν ορνθεοη αμο αςηνημένα γευμεπνικά οσήμαπα οπο εμίμεδο πορ δνπμορ οε κκίμακα καπάκκηκη ςοπε να γίνεπαι ανπικημπή αμπ πα γειπονικά κπίνια. Ζειπορνγεί υξ εμίκενπνο για πορξ κήμορξ μορ

βνίοκονπαι οπην ερνρπενη μενιοσή και ορνδράζει πα οποισεία μορ βνίοκονπαν ήδη οπην μκαπεία πμυξ πο ορνπνιβάνι, πο νοκπι και οι αεναγυγοί με πο μονπογακικπ μκακποπνυπο οε κπκκινο, κερκπ και μαρνο σνςμα. Αμο πο οσέδιο δεν κείμορν ςροικά η ςρπεροη και πο ρδάπινο οποισείο.

100

ΕΙΚΟΝΑ 85-87

Largo da Carioca Rio de Janeiro, 1981-1985

100 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.94

ROBERTO BURLE MARX

3.4.2 ΘΥΙΤΖΗΟΖ ΗΕΘΟΖ Xerox Brazil Building

Ηαπά πην ανακαίνιοη πορ σςνορ αμοθήκεροηξ πορ κπινίορ Xerox Brazil, οι ανσιπέκπονεξ οσεδίαοαν μια κενπνική αρκή με γράκινη ονοςή με οκομπ πον ςροικπ ςυπιομπ πυν γναςείυν. Για πον νέο αρππ σςνο, ο R.B.Marx

μνππεινε πην

ανέγενοη

μιαξ ιδιαίπενηξ μεπακκικήξ

καπαοκερήξ, οπην βάοη πηξ ομοίαξ θα ςρπερονπαν ανανισςμενα ςρπά, πα ομοία με πην μάνοδο πορ σνπνορ θα έςπαναν έυξ πορξ μάνυ ονπςορξ και θα δημιορνγοροαν ένα ερσάνιοπο μενιβάκκον ενγαοίαξ.

Τομοθεοία: Rio de Janeiro Έποξ: 1980-1982 Ανσιπέκπονεξ: Pontual Associates and Planeamiento Ltda. Ανσιπέκπονεξ εουπενικορ σςνορ: Janete

Ferreira da Costa

Ιργκεκνιμένα εμικέσθηκαν βνομεκιοειδή, ονσιδέεξ και ανθορνια μεπαπνέμονπαξ πη ορνθεοη οε ένα ενπρμυοιακπ θέαμα. Ιπο εμίμεδο πορ εδάςορξ, ο Marx εμέκελε να δορκέτει με οκκηνά μεπνςμαπα και άκκεξ ρςέξ, δημιορνγςνπαξ μια αίοθηοη ανπίθεοηξ με πον μαρνο γνανίπη και πο νενπ.101

ΕΙΚΟΝΑ 88-90

Xerox Brazil Building Rio de Janeiro, 1980-1982 Σκίτσο και φωτογραφίες της κεντρικής σύνθεσης

101 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.106

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 Souza Aguiar Hospital

Τομοθεοία: Rio de Janeiro Έποξ: 1966 Γλυπενική ποισογναςία: 12σ36 μ. Γουπενική ποισογναςία: 3.5σ16.5 μ.

Το νοοοκομείο Souza Aguiar βνίκεπαι αμένανπι αμπ έναν αμπ πορξ μεγακρπενορξ ανοισπορξ μνάοινορξ σςνορξ πορ Rio de Janeiro, πο Campo de Santana. Ο R.B.Marx αμοςάοιοε εμομένυξ να μην δημιορνγήοει ένα πρμικπ κήμο για πο κπίνιο αρππ ακκά να μνοομαθήοει να δανειοπεί οποισεία αμπ πο γειπονικπ μάνκο για να εμιπρσει πην κακρπενη δρναπή ένπαλη πορ ένγορ πορ οπο μενιβάκκον αρππ. Για έναν αμπ πορξ ελυπενικορξ ποίσορξ πηξ κρνιαξ ειοπδορ οσεδίαοε έναν καπακπνρςο κήμο, πμορ κρνιανσορν η ακκηκεμίδναοη ρμοσυνορνπυν και μνοελεσπνπυν πγκυν, πα κνεμαοπά ςρπά και οι καπαννάκπεξ. Ο Burle Marx είναι ο μνςποξ οσεδιαοπήξ μορ δημιορνγεί αρππ πο είδοξ κήμορ, υξ μια δική πορ εκδοσή πυν Ηνεμαοπςν Ηήμυν πηξ Βαβρκςναξ. Ιπο εουπενικπ πορ κπινίορ ορνανπάμε μια ενπρμυοιακή ποισογναςία, καπαοκεραομένη αμοκκειοπικά αμπ μέπνα: μαρνοξ, κερκπξ βαοάκπηξ και κπκκινοξ αοβεοππκιθοξ ενακάοοονπαι με βναζικιάνικορξ ημιμοκρπιμορξ κίθορξ πμυξ ο κερκπξ και νοζ αμέθροποξ και σακαζίαξ.102

ΕΙΚΟΝΑ 91-92

Souza Aguiar Hospital Rio de Janeiro, 1966

Safra Bank Headquarters

Τομοθεοία: Sao Paulo Έποξ: 1983-1988 Ανσιπέκπονεξ: Mauricio Kogan Έκπαοη σςνορ ρμοδοσήξ: 1.700 πμ Έκπαοη πανάποαξ: 1.200 πμ Τοισογναςία: 7σ18 μ.

Ιπο ένγο πορ για πο Safra Bank Headquarters, ορμμενιάκαβε δρο αμπ πα μιο σανακπηνιοπικά πορ οσέδια. Το δάμεδο πορ σςνορ ρμοδοσήξ και πο δςμα πορ σαμηκππενορ μρνγορ. Το μνςπο αμοπεκείπαι αμπ ένα γευμεπνικπ μοπίβο μορ ορνδράζει πμήμαπα με μοκέπα και μάνμανο οε σνυμαπιομορξ πορ μμεζ, πορ κπκκινορ και πορ μαρνορ. Θανάκκηκα ο έναξ ποίσοξ μορ ονίζει πο σςνο αρππ κακρμπεπαι αμπ ένα μάνεκ αμπ οκρνπδεμα οε δικπ πορ ονγανικπ μοπίβο. Για πο οσέδιο πορ δςμαποξ

102 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.114

ROBERTO BURLE MARX οσεδίαοε πα μανπένια πμορ θα πομοθεπορνπαν πα μοκρσνυμα άνθη εμίοηξ οε ονγανικέξ μονςέξ. Ε εμικογή πορ να σνηοιμομοιήοει ονρκπά για πην εμένδροη πηξ εμιςάνειαξ πηξ πανάποαξ είσε υξ αμοπέκεομα να πονίζεπαι η σνυμαπική ανπίθεοη και να αμοδυθεί μκήνυξ πο ανσικπ πορ οσέδιο. Τα μονομάπια εμενδρθηκαν εμίοηξ με μονπογακικέξ μκάκεξ οε πνία σνςμαπα.

ΕΙΚΟΝΑ 93-95

Safra Bank Headquarters Sao Paolo, 1983-1988

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

BRASILIA Itamaraty – Ministry of Foreign Affair

Τομοθεοία: Brasilia Έποξ: 1965 Ανσιπέκπονεξ: Oscar Niemeyer Έκπαοη κήμυν: 16.000 πμ

Ε οπνοςή πορ μνοξ πιξ γευμεπνικέξ μονςέξ είναι εμςανήξ και οπο ένγο πορ για πη Brasilia. Ιπιξ ανσέξ πηξ δεκαεπίαξ πορ 60’, ο μνπεδνοξ πηξ Βναζικίαξ Juscelino Kubitschek αμοςάοιοε να μεπαςένει πην μνυπεροοροα αμπ πο Rio de Janeiro οπο ακαποίκηπο μένοξ πηξ σςναξ, πη Brasilia. Το ορνοκικπ οσέδιο ήπαν πορ Lucio Costa, πα κπίνια πηξ οργσνονηξ ανσιπεκπονικήξ οσεδιάοπηκαν αμπ πον Oscar Niemeyer και οι δημποιοι κήμοι πορ R.B.Marx. Ο Marx εςάνμοοε

διαςονεπικά κπνοεμπ οπον οσεδιαομπ πυν κήμυν. Ωξ εκ πορπορ, πο κπίνιο πορ Υμορνγείορ Γλυπενικςν (Itamaraty Building, 1965) βνίοκεπαι οε μια μεγάκη ονθογςνια κίμνη με μκυππ κήμο ενς για πο κπίνιο πορ Υμορνγείορ Ιπναπορ (1970) δημιορνγηοε έναν δρναμικπ πνιγυνικπ κήμο με μια κίμνη οπο κένπνο πηξ ορνθεοηξ. Ο κήμοξ αρππξ αμοπεκεί άκκο ένα μανάδειγμα πηξ σνήοηξ πυν ανπιθέπυν σνυμάπυν. Ο οσεδιαομπξ διαςένει αμπ πιξ πρμικέξ καμμρκπγναμμεξ πορ μονςέξ καθςξ ςένει γευμεπνικά οποισεία πμορ ρμάνσορν αροπηνά γναμμικά μανπένια. Ιπα μανπένια, η βκάοπηοη έσει ένπονο σνςμα με ανπίθεπεξ αμοσνςοειξ. Οι μονπογακικέξ μκάκεξ αμπ μέπνα και γνανίπη είναι πα ρκικά μορ σνηοιμομοιορνπαι οπο μεζοδνπμιο και γιγανπιαία γκρμπά οκρνοδέμαποξ βγαίνορν αμπ πην εμιςάνεια πηξ κίμνηξ, ορμβοκίζονπαξ πα πενάοπια ονρκπά μορ βνέθηκαν οπην Γκπια.103

ΕΙΚΟΝΑ 96-97

Itamaraty – Ministry of Foreign Affair, Brasilia, 1965

103 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.124

ROBERTO BURLE MARX

ΕΙΚΟΝΑ 98-99

Itamaraty – Ministry of Foreign Affair, Brasilia, 1965

Ministry of Army

Ιπο ένγο αρππ, o R.B.Marx ορνέθεοε ένα δρναμικπ γευμεπνικπ κήμο βαοιομένο οε πνιγυνικπ μοπίβο, ακοκορθςνπαξ πο ανσικπ οσήμα πορ διαθέοιμορ σςνορ και εμέκελε να κρνιανσήοει και εδς η ένπονη ανπίθεοη πυν σνυμάπυν. Οι μκακποπνυπεξ εμιςάνειεξ μορ οσεδιάοπηκαν για να ςικολενήοορν μοκκά άπομα, εμενδρθηκαν με μονπογακικέξ μκάκεξ και μκάκεξ αμπ γνανίπη. Αμαναίπηπο οποισείο δεδομένορ πορ κκίμαποξ πηξ μενιοσήξ ήπαν πο ρδάπινο

Τομοθεοία: Brasilia Έποξ: 1970 Ανσιπέκπονεξ: Oscar Niemeyer Έκπαοη: 100.000 πμ

οποισείο. Τομοθεπήθηκε, μνοξ πορπο οπο κένπνο πηξ ορνθεοηξ μια κίμνη και μοικικία αγακμάπυν αμπ οκρνπδεμα μορ μέναν πηξ διακοομηπικήξ σνήοηξ, κειπορνγοροαν και υξ οποισεία οπήνιληξ για πα ρδνπβια ςρπά. Οι πγκοι αρποί, εμμνερομένοι αμπ πα οσήμαπα πυν κνροπάκκυν αμοπεκορν ένα ορμβοκικπ ςπνο πιμήξ οπον ονρκππ μκορπο πηξ Goia, πηξ μοκιπείαξ πμορ βνίοκεπαι η Brasilia.104

ΕΙΚΟΝΑ 100

Ministry of Army, Brasilia, 1970

104 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.124

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3

ΕΙΚΟΝΑ 101-103

Ministry of Army, Brasilia, 1970

ROBERTO BURLE MARX

3.4.3 ΖΔΖΩΤΖΗΟΖ ΗΕΘΟΖ Alfredo Schwartz Residence

Ε ιδιαίπενη αγάμη μορ είσε για πη σνήοη σνςμαποξ είναι εμςανήξ αμπ πα μνςπα κιπκαξ ένγα πορ. Φανακπηνιοπικπ μανάδειγμα αμοπεκεί η καποικία Alfredo Schwartz οπο Rio de Janeiro, ένγο πορ 1932. Γνπρμυοιαομένοξ αμπ πα ένπονα σνςμαπα πυν ςρπςν οπον κήμο πηξ οικογένειαξ πορ R.B.Marx, ο Lucio Costa, πορ μνππεινε να οσεδιάοει πον κήμο οπο δςμα πηξ καποικίαξ αρπήξ η ομοία ήπαν

Τομοθεοία: Rio de Janeiro Έποξ: 1932 Ανσιπέκπονεξ: Costa and Gregori Warchavchic

ένγο πυν Costa and Gregori Warchavchic. Ιε αρππ πο μνςπο ένγο πορ, μορ δροπρσςξ δεν ρμάνσει οήμενα, δημιορνγηοε ‘ένα δςμα με ανθοδπσεξ με αμενικάνικη κάννα, ςρππ μορ έυξ πςνα θευνείπο κοινπ δένπνο μμανάναξ’. Ο ίδιοξ γνάςει οσεπικά με πην ανσή πορ ένγορ πορ ‘Θειναμαπιζπμορν ςρπερονπαξ κερκά κακάδια δίμκα οε κοκοκρθεξ αμπ βιοκεπί και καοπανπ ςρκκυμα’.105 Ο Coelho Frota μενιγνάςει πη σνήοη πορ σνςμαποξ αμπ πιξ μνςπεξ μέσνι πιξ πεκερπαίεξ πορ δημιορνγίεξ ‘Θοκρμονςη, μοκρεδνική, μενίμκοκη και ανπιςαπική, και μανπκα αρπά ανμονική είναι η εμςάνιοη αρπςν πυν μνςιμυν δημιορνγιςν αμπ πον Roberto Burle Marx οήμενα’.

Odette Monteiro Residence

Φανακπηνιοπικπ μανάδειγμα πηξ εμοσήξ αρπήξ αμοπεκεί και ο κήμοξ πηξ καποικίαξ πορ ςίκορ πορ Odette Monteiro οπο Rio de Janeiro,ένγο πορ Wladimir Alves de Souza. Ο κήμοξ αρππξ αμοπεκεί και πο μιο διάοημο ένγο πορ. Ε καποικία βνίοκεπαι οπο κένπνο μιαξ εκπενορξ κοικάδαξ, μορ μενιβάκκεπαι αμπ μια οεινά κπςυν αμπ γνανίπη, πη Serra dos Orgaos. Ε μενιοσή βνίοκεπαι οε ρτπμεπνο 800 μέπνυν και η θενμοκναοία είναι μάνπα οσεδπν 10 βαθμορξ σαμηκππενα αμπ πο

Τομοθεοία: Correas, Rio de Janeiro Έποξ: 1948, 1988 Ανσιπέκπονεξ: Wladimir Alves de Souza Έκπαοη: 50.000 πμ Ζδιοκπήπηξ: Luiz Cesar Fernandes

κονπινπ Rio de Janeiro. Δεδομένορ οπι για πο οργκεκνιμένο μανάδειγμα κκήθηκε να ανακαπαοκεράοει πον ήδη ρμάνσονπα κήμο, εμέκελε να σνηοιμομοιήοει ρκικά μορ βνίοκονπαν ήδη οπο σςνο. Ανσική εμέμβαοη ήπαν η καπάκκηκη μνοοανμογή πορ εδάςορξ ςοπε να ακκάλει η νοή πορ ρμάνσονποξ μοπαμορ και να πνοςοδοπηθεί η πεσνηπή κίμνη μμνοοπά οπην καποικία. Ε κίμνη αρπή αμοπεκεί και πο βαοικπ οποισείο πκηξ πηξ ορνθεοηξ καθςξ ανπανακκά πα γειπονικά βορνά και πον ορνεσςξ ενακαοοπμενο ορνανπ. Φανάκπηκε εμίοηξ μονομάπι μορ διαοσίζει πη κίμνη, οδηγεί οπην καποικία και καπακήγει οπο ρτηκππενο οημείο πορ κήμορ, οι ενακκαγέξ πορ ομοίορ μνοοςένορν οπον μενιμαπηπή διαςονεπικέξ ομπικέξ πορ μενιβάκκονποξ σςνορ. Ισεδίαοε μανάκκηκα μεγάκεξ καμμρκοειδείξ εμιςάνειεξ με ορνδραομπ διαςονεπικςν ρςςν και σνυμάπυν. 105 R.Vaccarino, Roberto Burle Marx: Landscapes Reflected, Princeton Architectural Press, 2000, οεκ.28

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 ΋οον αςονά πη ςρπεροη, έδειλε μια μνοπίμηοη οπην πομοθέπηοη μουδςν ςρπςν, θάμνυν ή δένπνυν οε ομογενείξ ομάδεξ. Ο κήμοξ αρππξ αμοπεκεί πο ιδανικπ μανάδειγμα μορ αμοδεικνρει πην ικανππηπα πορ R.B.Marx να ενουμαπςνει οποισεία πορ ρμάνσονποξ μικνοκκίμαποξ, εκππξ αμπ πην ενουμάπυοη πηξ ονγανυπικήξ κογικήξ πηξ οργσνονηξ ζυγναςικήξ οπιξ ορνθέοειξ πορ.

ΕΙΚΟΝΑ 104

Alfredo Schwartz Residence Rio de Janeiro, 1932

ΕΙΚΟΝΑ 105-106

Odette Monteiro Residence Rio de Janeiro, 1948, 1988

106 M.I.Montero, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.142

106

ROBERTO BURLE MARX Francisco Pignatari Residence

Τη δεκαεπία πορ 1950, ο Burle Marx μνοοέγγιοε πην αςηνημένη ζυγναςική, ακκά οπη ορνέσεια ειοήγαγε καθανή γευμεπνία οπο οσεδιαομπ πομίορ, μνοομαθςνπαξ να πο ενανμονίοει με πην

Τομοθεοία: Sao Paulo Έποξ: 1965

ανσιπεκπονική πορ Ραοιονακιομορ. Ένγο πηξ εμοσήξ αμοπεκεί η καποικία Francisco Pignatari οπο Sao Paulo (1956). Θίοπερε ππι έναξ κακά ονγανυμένοξ κήμοξ είναι ο κακρπενοξ πνπμοξ για να ορμςικιυθορν οι ανπιθέοειξ πηξ ανσιπεκπονικήξ και πηξ ςροηξ. Θοκκοί θευνορν ππι ο R.B.Marx δημιορνγηοε πον κήμο πηξ καποικίαξ πορ Francisco Pignatari οπο Sao Paulo, ακοκορθςνπαξ πο οσέδιο πυν Cubist gardens. Οι γευμεπνικέξ μονςέξ πορ κήμορ πονίζορν πην μανέμβαοή πορ οπη ςροη και ανπικαπομπνίζορν πο οπρκ πηξ ανσιπεκπονικήξ πορ Niemeyer. ΋μυξ, για πον Ζπακπ ανσιπέκπονα καθηγηπή Bruno Zevi αρππξ ο κήμοξ ήπαν θεμεκιυδςξ διαςονεπικπξ αμπ πορξ Cubist gardens, εμειδή ήπαν μια εμέκπαοη πηξ ανσιπεκπονικήξ και πσι ρμοπαγμένοξ οε αρπήν.

ΕΙΚΟΝΑ 107-108

Francisco Pignatari Residence Sao Paolo, 1965

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 Roberto Burle Marx Foundation (Santo Antonio da Bica)

Τομοθεοία: Guaratiba, Rio de Janeiro Έποξ: 1949Έκπαοη: 365.000 πμ

Το Ίδνρμα Roberto Burle Marx (Sítio Roberto Burle Marx, μνςην Santo Antοnio da Bica) είναι πο κπήμα με πην καποικία πορ R.B.Marx και αμέσει 55σκμ. αμπ πο κένπνο πορ Rio de Janeiro. Θνπκειπαι για ένα κημερπικπ κένπνο, πο ομοίο οπεγάζει μία αμπ πιξ

οημανπικππενεξ ορκκογέξ βναζικιάνικυν πνομικςν ςρπςν. Τα ςρπά αρπά σνηοιμομοιορνπαι για οκομορξ ένερναξ και αναμαναγυγήξ οε ανπίθεοη με πορξ οππσορξ πυν βοπανικςν κήμυν εν γένει. Θανάκκηκα πορ δνπμορ μνποβαοηξ, ο Marx οσεδίαοε 6.000 πμ με ςρπςνια, θενμοκήμια και ςρπςνια για να πομοθεπήοει πην μοικικία ςρπςν μορ μενιείσε η ορκκογή πορ. Θέναν αρπςν, σάναλε εμίοηξ ένα μονομάπι για να διερκοκρνει πην μνποβαοη οπην καποικία και πο μανεκκκήοι πορ 17ορ αιςνα μορ βνιοκππαν ήδη οπην μενιοσή. Θίου αμπ πην καποικία είναι η μενιοσή πμορ ομαδομοίηοε πα ςρπά ορμςυνα με πα οικοκογικά σανακπηνιοπικά πορξ μέοα οπα μικνά οικοοροπήμαπα. Ε διαςονά πορ ένγορ αρπορ αμπ πα ρμπκοιμα έγκειπαι οπην καθημενινή εναοσπκηοη πορ ιδίορ με πο Santo Antonio da Bica με οκομπ πην διανκή αναδιαμπνςυοή πορ. Δημιορνγήθηκε για να διεγείνει πιξ αιοθήοειξ μέου πηξ ελημένυοηξ πηξ ασακίνυπηξ ςροηξ, οπην ομοία δπθηκε και ο μέγιοποξ οεβαομπξ. Αρππξ ήπαν ο πνπμοξ πορ δημιορνγορ να μνοκακέοει μια δημποια ορζήπηοη για πη διαπήνηοη πηξ ςροηξ - αν κάμοιοξ αγαμά ένα δένπνο, δεν θα πο καπαοπνέτει μοπέ.107

ΕΙΚΟΝΑ 109

Santo Antonio da Bica,

Rio de Janeiro, 1949-

107 Θανέπαξ, Γιάννηξ, ‘Θενί ςρπςν αςηγήμαπα’, Θ.Γ.Η., 2015, Το κυνοςπνο Pinus longeva, οεκ. 264-6

ROBERTO BURLE MARX

ΕΙΚΟΝΑ 110-112

Santo Antonio da Bica, Rio de Janeiro, 1949-

ΙΥΘΘΓΡΑΙΘΑΤΑ

Οι εκςναοπικέξ πάοειξ μια μενιπδορ γενικά ακκά και οι πνοι πηξ αροπηνππενηξ οσημαπομοίηοηξ μορ σανακπηνίζορν πιξ εςανμοομένεξ μενιοσέξ πορ οσεδιαομορ ςαίνεπαι να ορνδέονπαι οπενά με πο γενικππενο μοκιπιομικπ, μοκιπιοπικπ και μοκιπικπ μκαίοιο πηξ ιοπονικήξ μενιπδορ εμςάνιοηξ και ανάμπρλήξ πορξ. Ιπην μανοροα ενγαοία, δπθηκε έμςαοη οπον πομέα πηξ πέσνηξ και ιδιαίπενα πηξ ζυγναςικήξ υξ μοκιπιοπικπ οποισείο πηξ εκάοποπε κοινυνίαξ. Ιε μια αμπμεινα ενπομιομορ πυν εμιννοςν πυν κακκιπεσνικςν κινημάπυν οπο οσεδιαομπ πυν κήμυν και πην ανσιπεκπονική πομίορ οπο δρπικπ κπομο, έγινε μια καπηγονιομοίηοη πορξ οε πνειξ βαοικέξ μενιπδορξ. Ε μνςπη μενίοδοξ μενιέκαβε πην εμοσή πηξ Αναγέννηοηξ και πορ Θμανπκ. Ιπην εμοσή μορ ακοκορθηοε πο Θεοαίυνα, η κοινυνία οπνέςεπαι μνοξ πον άνθνυμο και πη κογική και οι κακκιπέσνεξ εμισεινορν να αναγνυνίοορν και να αμοδςοορν πιξ ορνθεπικέξ μοιππηπεξ πυν ςροικςν μναγμάπυν με οκομπ πσι πην ανπιγναςή ακκά πην ενμηνεία πορξ. Οι ανσέξ αρπέξ μεπαςένονπαι οπορξ κήμορξ πηξ Αναγέννηοηξ με πην εκπεπαμένη σνήοη ανακογίαξ και καννάβορ. Ιπην εμοσή πορ Baroque, η οσημαπομοίηοη γίνεπαι μιο μενίμκοκη και ενπείνεπαι η σνήοη ορμμεπνίαξ και αροπηνςν ςονμακιοπικςν μονςςν. Ε δερπενη μενίοδοξ εκπείνεπαι έυξ πα πέκη πορ 19ορ αιςνα και λεκινάει με πον Διαςυπιομπ. Την εμοσή αρπή, η γευμεπνία μενιονίζεπαι και οπην πέσνη κρνιανσεί πο κίνημα πορ ναπορνακιομορ καθςξ η ςροη θευνείπαι μκέον μηγή πκυν πυν αλιςν. Οι κήμοι, οε ανπίθεοη με πην μνοηγορμενη μενίοδο, σανακπηνίζονπαι αμπ αμκππηπα και ακγεβνικέξ μονςέξ. Ηαπά πην Βιομησανική εμανάοπαοη, γεννιέπαι πο κίνημα πορ νομανπιομορ υξ αμάνπηοη οπον νέο αοπικπ πνπμο ζυήξ. Τα πεσνοκογικά δεδομένα οδηγορν οπαδιακά οπην καπαοπνοςή πορ ςροικορ μενιβάκκονποξ και οι κακκιπέσνεξ πορ νομανπιομορ οπνέςονπαι ενάνπια οπα νέα δεδομένα, δολάζονπαξ πη ςροη. Γίναι η εμοσή μορ πο μνάοινο ονγανςνεπαι, πομοθεπείπαι οπα αοπικά κένπνα με πη μονςή μάνκυν και ρμοδεικνρεπαι υξ ανπίδοπο οπο νέο πνπμο ζυήξ. Ε πνίπη μενίοδοξ ορνθεπικςν εμιννοςν μενικαμβάνει πα κινήμαπα πηξ μονπένναξ και μεπαμονπένναξ πέσνηξ και ςπάνει έυξ πο οήμενα. Ε Αrt Ιouveau βνίοκει ιδιαίπενη εςανμογή οπην ανσιπεκπονική πομίορ, μκέον, με πην εκπεπαμένη μίμηοη πυν ςροικςν μονςςν και πη σνήοη διακοομηπικςν θεμάπυν. Ε εμιννοή μορ είσαν οι κακκιπέσνεξ πορ Ηρβιομορ, μορ οπνάςηκαν μνοξ πα καθανά ζυγναςικά μνοβκήμαπα, εςανμπζονπαξ πη μονοσνυμία και πη σνήοη ερθειςν και καμμρκυν γναμμςν, οπην κημοπεσνία είναι εμςανήξ αμπ πα γευμεπνικά μοπίβα και πο είδοξ πυν ρκικςν μορ σνηοιμομοιορνπαι. Ο Βιομονςιομπξ ειοάγει πιξ ονγανικέξ μονςέξ μορ μνοκρμπορν αμπ πη βιοκογία και εμικενπνςνεπαι οπη δρναμη πηξ ςροηξ. Ε Αμοδπμηοη ςένει μια νήλη οπιξ μέσνι πςνα ανσέξ οσεδιαομορ καθςξ ρμοοπηνίζει πην αναγκαιππηπα πορ καπακενμαπιομορ πηξ δομήξ και πυν ανσιπεκπονικςν οποισείυν, θέοειξ μορ βνίοκορν εςανμογή και οπα πομία πηξ εμοσήξ. Τέκοξ, 83

ανακρεπαι πο κίνημα Land Art, πμορ πα πνια μεπαλρ πέσνηξ και ανσιπεκπονικήξ πομίορ είναι αοαςή, με πορξ δημιορνγορξ να σνηοιμομοιορν πην ίδια πη γη υξ ενγακείο. Ιε μια ανάκογη μνοοέγγιοη, πα πομία πορ Roberto Burle Marx είναι εμίοηξ αμοπέκεομα πυν μοκιπιοπικςν σανακπηνιοπικςν πηξ εμοσήξ πορ. Ε διαςονά πμυξ πηξ δικήξ πορ οπάοηξ αμένανπι οπην ανσιπεκπονική πομίορ έγκειπαι οπο γεγονπξ οπι δεν ακοκορθηοε μιοπά πιξ ανσέξ, κρνίυξ πορ μονπέννορ κινήμαποξ, μορ θευνορνπαν αμοδεκπέξ οπη Βναζικία ακκά ειοήγαγε νέεξ ιδέεξ και οποισεία μορ ελέςναζαν πον ίδιο, μανοροιάζονπαξ ένα εμμκορπιομένο μονπέννο οπρκ, ένα ορνδραομπ ανσςν οικοκογίαξ και πέσνηξ. Ε κακκιπεσνική πορ εμμεινία πον βοήθηοε να ορνδράοει εμιδέλια πα οσήμαπα και πα ζυνπανά σνςμαπα πηξ μκοροιαξ πνομικήξ βκάοπηοηξ, να δημιορνγήοει ςανπαοπικά τηςιδυπά αμπ μονπογακική μέπνα, να μαίλει με πο νενπ και να πο μνοοανμποει οπη βκάοπηοη. Θανάκκηκα, η γνςοη και η εμμεινία μορ αμέκπηοε οπην ανσιπεκπονική πομίορ, εμηνέαοε οημανπικά και πο κακκιπεσνικπ ένγο πορ.

Τα ένγα πέσνηξ πορ έδειλαν πην

μοκρμκοκππηπα πηξ ακκηκελάνπηοηξ και πηξ αμοιβαίαξ οσέοηξ μεπαλρ ανσιπεκπονικήξ πομίορ και πέσνηξ. Το πνιο μορ διασυνίζει πιξ ανσέξ δημιορνγίαξ είναι εμομένυξ αοαςέξ μεπαλρ οσεδιαομορ πορ πομίορ και πέσνηξ. Γιοήγαγε οποισεία μοροικήξ, ζυγναςικήξ και γκρμπικήξ οπο οσεδιαομπ πυν κήμυν με αμοπέκεομα να δημιορνγήοει ένα οπρκ ανσιπεκπονικήξ πομίορ πο ομοίο είναι ελ οκοκκήνορ βναζικιάνικο και αμπκρπα οργσνονο. ΋κεξ οι δημιορνγίεξ πορ Roberto Burle Marx δείσνορν πην εμιθρμία για ορνθεοη και εμςάνιοη πυν ςρπςν οπο μκήνεξ δρναμικπ πορξ. Ηαπά πον ίδιο, η ανσιπεκπονική πορ πομίορ είναι η ονγάνυοη πυν ςροικςν οποισείυν, είναι μια μανέμβαοη πορ ανθνςμινορ μοκιπιομορ οπο ρμάνσον μενιβάκκον, μια μνοομάθεια μνοοανμογήξ πηξ ανθνςμινηξ ρμανληξ οε ένα ερσάνιοπο, σνηοπικπ και ορκκογικπ μενιβάκκον. Ιπην οροία, πο ένγο πορ ανπικαπομπνίζει πο μονπέννο κίνημα, πην εμοσή καπά πην ομοία δημιορνγήθηκε. Τα μαναμάνυ οποισεία θευνήθηκαν καινοπομίεξ για πην εμοσή πορ μονπέννορ, καπέοπηοαν πον σανακπήνα πυν ένγυν πορ μοναδικπ και πον ίδιο έναν αμπ πορξ οημανπικππενορξ ανσιπέκπονεξ πομίορ πορ 20ορ αιςνα. Οι κήμοι πορ Roberto Burle Marx αναμςιοβήπηπα είναι οσεδιαομένοι για πο μέκκον και για πιξ μεκκονπικέξ γενιέξ.

ΒΖΒΖΖΟΓΡΑΚΖΗΓΙ ΑΙΑΚΟΡΓΙ

ΓΖΖΕΙΖΗΕ ΗΑΖ ΗΓΙΕ ΒΖΒΖΖΟΓΡΑΚΖΑ Γγκρκκομαιδικπν Ζελικπν Γκερθενορδάκη, Γκδοπικπξ οίκοξ ‘Γκερθενορδάκηξ’, 1927 Ε.Θεκεγνίνηξ, ‘Ζελικπ πηξ ςικοοοςίαξ’, Γκκηνικά Γνάμμαπα, Αθήνα, 2005 Ζ.Ιπαμαπάκορ, ‘Ζοπονική Γναμμαπική Ανσαίαξ Γκκηνικήξ’, Δεδεμάδη, 2006 Ζ.Ιπαμαπάκορ, ‘Ζελικπν πηξ Ανσαίαξ Γκκηνικήξ Γκςοοηξ’, Βιβκιομνομηθεπική, 1994 Ζπακία : Βπνεια-Ηενπνική, Αθήνα : Hachette - Γιακκεκήξ, 1992 Ηανπανπζήξ, Α., ‘Διαπήνηοη Γευνγικςν Φνήοευν οε Θενιαοπικέξ Θενιοσέξ’, Τερσοξ 3, 1992, οεκ.74-76 Ηορμανπρδηξ, Ιπέςανοξ, ‘ Ιρναγυγή Ιέυν Ζέλευν’, Γνμήξ, Αθήνα 1900 Ηοςινιςπη, Γράγγεκοξ, ‘ Ομηνικπν Ζελικπν’, Δημιορνγία, 1980 Θανέπαξ, Γιάννηξ, ‘Θενί ςρπςν αςηγήμαπα’, Θ.Γ.Η., 2015 Θενκς-Θονπρ, Θυνίξ, ‘Ε αμςιβοκία πορ Ιεζάν. Το μάπι και πο μνερμα.’, Ιεςέκη, Αθήνα, 1991 Θυναΐπηξ, Ηςοπαξ, Το πομίο, μοκιπιοπικπξ μνοοδιονιομπξ πορ ππμορ : Ιημειςοειξ για πη νεππενη, πομιακή εμελενγαοία πορ ππμορ, Γκδποειξ Ζ. Ιιδένηξ, Αθήνα 2015 Θκάπυν, Ηναπρκοξ, ή Θενί ονθππηποξ ονομάπυν, Γκδποειξ Ηάκποξ, 1994 Ιμανπξ, Ηυνοπανπίνοξ, Διακέλειξ οπο μάθημα ‘Γκμαιδερπικά μαθήμαπα – Ιεμινάνια οπο Θενιαοπικπ Θνάοινο’, Τμήμα Ανσιπεκπονικήξ Τομίορ, ΤΓΖ Ηαβάκαξ, ΔΡΑΘΑ 2007-2007 Ιμανπιδάκηξ, Γιάννηξ, ‘Γκκηνικπξ Ηήμοξ’, Γκδποειξ Αθ. Ιπαμορκηξ, Αθήνα, 2008 Ι.Τνασανάξ, ‘Το ςάνπαομα πηξ πμεναξ’, Θ.Γ.Η., 2014 Ιπεςάνορ, Ζ., ‘Το πομίο υξ ορνοκική έκςναοη πορ Τπμορ’. Θνακπικά Ιρνεδνίορ: Ανσιπεκπονική Τομίορ, Γκμαίδεροη, Ένερνα, Γςανμοομένο Ένγο, Τπμοξ II, 2005 Φανακαμμίδηξ, Άκκηξ, Ε πέσνη πορ 20ορ αιςνα (1880-1920)-ππμοξ I, UNIVERSITY STUDIO PRESS, 2002

Φνήοπορ, Φνροανθοξ, ΄Το ονεινπ πομίο οπην εκκηνική ζυγναςική’, εκδποειξ Το Γνγαοπήνι Τέσνηξ, Αθήνα, 1991 Φνήοπορ, Φνροανθοξ, ΄Ε θάκαοοα οπην εκκηνική ζυγναςική’, Έκδοοη Γκακενί Ιέεξ Θονςέξ, Αθήνα, 1992 Adams, William Howard, Roberto Burle Marx: The Unnatural Art of the Garden, Museum of Modern Art, 1991 Ağaoğlu, Y.S., Boyacı, M., Philosophical Approach to Recreation Concept. AIBU Social Journal of the Institute of Sciences, 2013 Andrews, Malcolm, Landscape and Western Art, Oxford University Press, 1999 Barisi, Isabella, Guide To Villa d'Este Paperback, De Luca, 2004 Berrizbeiti, Anita, Roberto Burle Marx in Caracas Parque del Este, 1956 – 1961, University of Pennsylvania Press, 2004 Braudel, Fernand, Γναμμαπική πυν Θοκιπιομςν, Θ.Ζ.Γ.Τ., 2001 Büyükkol, S., Postmodern Interpretations of the Pictures of the Classical Period, Art and Language Magazine, 1 (5), 169-188. 2010 Chilvers, Ian, Glaves-Smith, John, A Dictionary of Modern and Contemporary Art, Oxford University Press, 2009 Chiusoli, Alessandro, Elementi di paesaggistica, Editrice Bologna, 1985 Costa, Lucio, Razones de la nueva architectura yotros ensayos, 1986 De Romilly, Jacqueline,’Τι μιοπερυ’, Γκδποειξ Θαπάκη, 2013 Dizionario Enciclopedico di Architettura e Urbanistica, Istituto Editoriale Romano, 1968 Enciclopedia Universale, Le garzantine, Garzanti, 2008 Enge, T.O., Schroer, C. F., Garden Architecture in Europe 1450-1800, Benedikt Taschen, Germany, 1992 Friedlander, Max, ‘Uber die Malerei’, Lizenzausgabe. Bruckmann-Querschnitte, Θπνασο, 1963 Gombrich, Ernst Hans, Το σνονικπ πηξ πέσνηξ, Θονςυπικπ Ίδνρμα Γθνικήξ Τναμέζηξ, Αθήνα, 1998

José Gómez Sicre, 4 artists of the Americas; Roberto Burle-Marx, Alexander Calder, Amelia Peláex, Rufino Tamayo, Pan American Union, 1957 Kastner, Jeffrey, Wallis, Brian, Land and Environmental Art, Phaidon Press, 2010 Kitson, Michael, The Age of Baroque, Paul Hamlyn, 1966 Lefebvre, Henri, Δικαίυμα οπην μπκη : Φςνοξ και μοκιπική, 1901-1991, Αθήνα : Ηορκκίδα, 2007 Luchak, Georges, La géométrisation de la physique, Flammarion, 1994 Matthews, W. H., ‘Mazes and Labyrinths: Chapter XIV. The Topiary Labyrinth, or Hedge Maze’, 1922 Montero, Marta Iris, Roberto Burle Marx: The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001 Motta, Flavio L., Roberto Burle Marx e A Nova Visao Da Paisagem, Nobel 2nd edition, 1985 Nicholson, M., Historical Introduction: Alexander von Humboldt Personal Narrative of a fourney to the Equinoctal Regions of the New Continent, Penguin, London, 1995 Norberg- Schulz, Christian, Genius Loci, Το μνερμα πορ ππμορ, για μια ςαινομενοκογία πηξ Ανσιπεκπονικήξ, Θανεμιοπημιακέξ Γκδποειξ Γ.Θ.Θ., Αθήνα, 2009 Ramage, Nancy, Ramage, Andrew, Ρυμαξκή πέσνη, Αμπ πον Ρυμρκο έυξ πον Ηυνοπανπίνο, University Studio Press, 2000 Robbins, Daniel, Metzinger, Jean, At the Center of Cubism, The University of Iowa Museum of Art, 1985 Sauer, C.O., The Morphology of Landscape, University of California Publications in Geography, 1925 Schama, S., Landscape and Memory, Annals of the Association of American Geographers, New York, 1995 Schwartz; M. , Montero, M. I.; Roberto Burle Marx, University of California Press, 2001 Thomas, W.L., Man’s Role in the Changing Face of the Earth, University of Chicago Press, Chicago, 1956 Tomassoni, I., Piet Mondrian, Sadea Sansoni, 1969 Tschumi, Bernard, Cinegram Folie: Le Parc De LA Villette (New Designs), Princeton Architectural Pr, 1988 87

Vaccarino, Rossana, Roberto Burle Marx: Landscapes Reflected, Princeton Architectural Press, 2000 Zanarotti, Camilla, Gardens of the Veneto Villas, Silvana Editoriale, 2014

ΓΡΓΥΙΕΤΖΗΓΙ ΓΡΓΑΙΖΓΙ Θυναΐπηξ, Ηςοπαξ, Ε πέσνη πορ πομίορ, Ιρνδεομοξ Γκκηνικςν Ακαδημαξκςν Βιβκιοθηκςν, 2015 Conversano, Elisa, Francaviglia, Mauro, Lorenzi, Marcella Giulia, Tedeschini Lalli, Laura, Persitence of form in art and architecture-catenaries, helicoids and sinusoids, Journal of Applied Mathematics, 2011 Karaçor, Kutay, Gültekin, Girti, Özdede, S, The Role of Landscape Architecture in the Postmodern Process, Congress of Landscape Architecture, 2011 Seavitt Norderson, Catherine, Cultura and the Counsel of Roberto Burle Marx, The City College of New York, Spitzer School of Architecture, Program in Landscape Architecture, 2011 Taşdemir, D., The Development Process of Landscape Architecture on the Framework of Contemporary Landscape Architects, Master Thesis, Ankara University Graduate School of Natural and Applied, Ankara, 2011 Yener, Yayım, A famous artist in the history of garden art: Gertrude Jekyll, Insanbul University, 2011

ΑΡΕΡΟΓΡΑΚΖΑ Gavin, Diarmuid, ‘Ten of the greatest landscape designers’, Mail Online. Associated Newspapers Ltd., January 10, 2014

ΘΕΓΓΙ ΓΖΗΟΙΩΙ

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 1

ΑΙΑΖΥΙΕ ΓΙΙΟΖΩΙ

http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116

2. 3.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Joseph_Mallord_William_Turner_029.jpg http://www.alloilpaint.com/constable/

4. 5. 6.

https://paletaart.wordpress.com/2012/06/22 http://en-texnon.blogspot.gr/2014/07/1837-1907.html https://ghassancontracting.wordpress.com/2011/02/12/public-park-on-a-roof-by-claude-

cormier/ https://ghassancontracting.wordpress.com/2011/02/12/public-park-on-a-roof-by-claudecormier/

https://ghassancontracting.wordpress.com/2011/02/12/public-park-on-a-roof-by-claudecormier/

https://www.archdaily.com/604274/esbjerg-beach-promenade-and-sailing-club-nathanromero-arkitekter-spektrum-arkitekter/54f4a18de58ece99a1000036-

nathan_romero_arkitekter-04-esbjerg_strandpromenade-jpg 10. https://www.archdaily.com/604274/esbjerg-beach-promenade-and-sailing-club-nathanromero-arkitekter-spektrum-arkitekter/54f4a17ae58ece7907000036nathan_romero_arkitekter-02-esbjerg_strandpromenade-jpg 11. https://www.archdaily.com/604274/esbjerg-beach-promenade-and-sailing-club-nathanromero-arkitekter-spektrum-arkitekter/54f4a272e58ece790700003b-3d-model

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 2

ΓΖΗΑΙΤΖΗΑ ΙΤΟΖΦΓΖΑ ΙΤΟ ΙΦΓΔΖΑΙΘΟ ΤΟΘΖΩΙ ΗΑΖ ΗΕΘΩΙ

12. http://www.fanpop.com/clubs/russia/images/8538649/title/peterhof-photo 13. http://www.artnet.com/artists/william-hannan/a-view-of-walton-bridge-and-the-temple-ofvenus-9WZObzjdPBgjZrPng77tfg2 14. https://serenityinthegarden.blogspot.gr/2011/02/jupiter-artland-and-its-life-mounds-by.html 15. https://arthive.com/artists/347~Jan_van_Eyck/works/194537~Landscape_with_peasants 16. http://www.essentialvermeer.com/dutch-painters/goyen_a.html 17. https://en.wikipedia.org/wiki/File:Cole_Thomas_The_Course_of_Empire_The_Arcadian_or_P astoral_State_1836.jpg 18. https://en.wikipedia.org/wiki/Villa_d%27Este 19. http://collections.vam.ac.uk/item/O1028624/the-villa-deste-1837-watercolour-samuelpalmer/ 20. https://www.gardenvisit.com/gardens/chateau_de_vaux-le-vicomte 21. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Versailles_Plan_Jean_Delagrive.jpg 22. http://en.chateauversailles.fr/discover/estate/gardens 23. https://eclecticlight.co/2015/02/21/favourite-paintings-6-joseph-mallord-william-turner-theblue-rigi-sunrise-1842-and-norham-castle-sunrise-c-1845/ 24. https://reggiewang.wordpress.com/2014/05/09/transformations-of-a-city/ 25. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 89

26. https://www.gauguingallery.com/ 27. https://www.ibiblio.org/wm/paint/auth/cezanne/st-victoire/798/ 28. https://gr.pinterest.com/ychailleux/petite-montagne-pour-grands-tableaux/ 29. http://www.townandcountrymag.com/leisure/travel-guide/g2615/antoni-gaudi-architecturebarcelona/ 30. https://gr.pinterest.com/pin/224265256420935095/?lp=true 31. http://unpetitbateaui.blogspot.gr/2009/09/harlequins-carnival.html 32. http://www.artchive.com/web_gallery/Y/Yves-Tanguy/The-Ribbon-of-Extremes.html 33. http://europeantrips.org/parc-de-la-villette.html 34. https://commons.mtholyoke.edu/architectualblog/2015/12/12/parc-de-la-villette-bernardtschumi/ 35. https://gr.pinterest.com/explore/christo-and-jeanne-claude/ 36. https://www.robertsmithson.com/

ΗΓΚΑΖΑΖΟ 3 37. 38. 39. 40.

ROBERTO BURLE MARX

http://www.nybooks.com/daily/2016/06/02/roberto-burle-marx-builder-jungles/ https://issuu.com/actar/docs/robertoburlemarx/13 https://issuu.com/actar/docs/robertoburlemarx/13 https://issuu.com/actar/docs/robertoburlemarx/13

41. https://issuu.com/actar/docs/robertoburlemarx/13 42. https://www.dorotheum.com/en/auctions/current-auctions/kataloge/list-lotsdetail/auktion/11197-contemporary-art-part-ii/lotID/1084/lot/1886062-roberto-burlemarx.html 43. http://www.artnet.com/artists/roberto-burle-marx/porta-d%C3%A1gua-KhLVt3yFuJdkRgFSoW7CQ2 44. http://www.bolsadearte.com/obras/detalhes/id/6637?redirecionar=http://www.bolsadearte .com/artistas/perfil/id/25/&nav=NzE0OSw2OTg1LDY5ODYsNjk4Nyw2OTg5LDcwOTksNjYz Nyw2NTg4LDQ0MzY= 45. https://br.pinterest.com/pin/545217098609593899/ 46. http://www.artnet.com/artists/roberto-burle-marx/untitled-LF54zCZpThYU141wJl7IHA2 47. https://gr.pinterest.com/pin/442760207107295388/?lp=true 48. https://gr.pinterest.com/pin/547117054704302306/ 49. http://www.christies.com/lotfinder/Lot/roberto-burle-marx-brazilian-1909-1994-untitled5561938-details.aspx 50. http://www.soraiacals.com.br/catalogue_images/110800/110839_generated__resize(220,4 00,true).jpg 51. http://openjournal.com.au/roberto-burle-marx-master-of-modernism/ 52. https://gr.pinterest.com/pin/165648092519385820/?lp=true 53. https://www.architectural-review.com/rethink/archive/housing-complex-in-rio-de-janeiro-bylucio-costa/8683623.article 54. https://www.archdaily.com.br/br/01-14549/classicos-da-arquitetura-parque-eduardo-guinlelucio-costa 55. http://antoniobanhos.tumblr.com/post/44602419454/stavrosmartinos-le-corbusier-luciocosta 90

56. http://www.muslimheritage.com/article/islamic-aesthetics-gardens-and-nature 57. https://nttreasurehunt.wordpress.com/2011/10/11/stowes-legacy/ 58. http://landscapevoice.com/dr-sun-yat-sen-classical-chinese-gardens/ 59. https://www.japan-guide.com/e/e2099.html 60. https://gr.pinterest.com/pin/49891508345229244/?lp=true 61. http://www.mraggett.co.uk/rbm/Cavanellas/content/Cavanellas_5767_large.html 62. https://www.nytimes.com/2016/05/13/arts/design/review-revisiting-the-constructededens-of-roberto-burle-marx.html 63. https://www.moma.org/calendar/exhibitions/865 64. 65. 66. 67.

http://www.thedesignphile.com/burle-marx/2014/9/8/burle-marx http://tumblr.austinkleon.com/post/152165475871 https://www.moma.org/calendar/exhibitions/337 http://paradisebackyard.blogspot.gr/2011/02/roberto-burle-marx.html

68. http://images.adsttc.com/media/images/563e/7a9e/e58e/cea9/eb00/0041/newsletter/f16 AF535.jpg?1446935194 69. https://designkultur.wordpress.com/2010/12/16/architects-15-december-2010-oscarniemeyers-103rd-birthday-part-2-fondacao-oscar-niemeyeroscar-niemeyerfoundation/aterro-do-flamengo-1962-780055-2/ 70. http://infograficos.oglobo.globo.com/rio/antes-e-depois-parque-doflamengo.html?id=89798 71. http://infograficos.oglobo.globo.com/rio/antes-e-depois-parque-doflamengo.html?id=89798 72. http://www.mraggett.co.uk/rbm/Flamengo/content/Flamengo_5517_large.html 73. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 74. http://www.museus.gov.br/wp-content/uploads/2015/06/Calcadas_RJ_MHN.jpg 75. https://i.pinimg.com/originals/a4/81/0c/a4810c14a8ff1a522c99d54bf1506bf2.jpg 76. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 77. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 78. https://acollectionofthings.wordpress.com/2011/08/16/hello-world/roberto-burlemarx_ministry-of-health-and-education-roof-garden-rio-de-janiro_01/ 79. https://www.artsy.net/artwork/roberto-burle-marx-gardens-of-the-ministry-of-educationand-health-rio-de-janeiro 80. http://www.mraggett.co.uk/rbm/MinistryEd/content/bin/images/large/MinistryEd_4985.jpg 81. https://cosmopolitanurbanism.wordpress.com/2015/06/11/palacio-capanema/ 82. http://www.mraggett.co.uk/rbm/BNDES/content/BNDES_5012_large.html 83. http://www.mraggett.co.uk/rbm/BNDES/content/BNDES_5020_large.html 84. https://extra.globo.com/tv-e-lazer/424048-734-48e/w976h550/02_06_ghg_marx3.jpg 85. https://mariavanbeuningenblog.wordpress.com/2011/01/14/roberto-burle-marx/ 86. https://mariavanbeuningenblog.wordpress.com/2011/01/14/roberto-burle-marx/ 87. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 88. Marta Iris Montero, Roberto Burle Marx, The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, pp. 107 89. Marta Iris Montero, Roberto Burle Marx, The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, pp. 109 90. Marta Iris Montero, Roberto Burle Marx, The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.106 91

91. Marta Iris Montero, Roberto Burle Marx, The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.114 92. Marta Iris Montero, Roberto Burle Marx, The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, οεκ.114 93. https://www.archdaily.com/783433/roberto-burle-marx-brazilianmodernist/56df0f08e58eced2d4000267-roberto-burle-marx-brazilian-modernist-image 94. http://2.bp.blogspot.com/_vzJOLK5vnvw/S8Cdrx9APNI/AAAAAAAAAjM/VV_uDxQwlZA/s16 00/Burle+Marx+B036+2.jpg 95. http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/entrevista/15.060/5386?page=3 96. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 97. https://naterradoipe.files.wordpress.com/2011/08/dsc03400_mod.jpg 98. http://architectureandfilm.com/post/141382701161/ministry-of-foreign-affairs-brazillaoscar 99. http://www.mraggett.co.uk/rbm/MinistryForeign/content/MinForeign_6426_large.html 100. https://urbabroad.wordpress.com/diary/brasilia/ 101. Marta Iris Montero, Roberto Burle Marx, The Lyrical Landscape, University of California Press, 2001, pp. 114 102. http://archeyes.com/garden-ministry-army-brasilia-roberto-burle-max/ 103. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 104. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 105. https://arnoud999.files.wordpress.com/2009/02/img_0435.jpg 106. https://andreajonesportfolio.photoshelter.com/image/I0000t7haZIjOX6E 107. https://www.deutsche-bankkunsthalle.de/kunsthalle/en/calendar/exhibition/brazilian_modernist__the_revolutionary_gar dens_of_roberto_burle_marx_after_work_art_tour.html 108. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 109. http://www.archlife.blog.br/2017/06/roberto-burle-marx.html 110. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 111. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116 112. http://www.penccil.com/gallery.php?p=108005383116