Jaargang. VII oplage 25.000
Nieuwe Hollandse Waterlinie Schoon © Stichting Aquarius
ROTTERDAM, donderdag, 26 februari 2015
€ 2,75
Doe mee!
Welkom Vele ondernemers, particulieren, belangengroepen en overheden staken de afgelopen jaren energie, tijd en geld in de ontwikkeling en restauratie van deze Waterlinie. Daarmee zijn grote stappen gezet om dit grootste monument van Nederland te behouden voor toekomstige generaties.
Sinds 2009 maak ik op Wereld Water Dag (22 maart) met vrijwilligers elk jaar een rivier schoon. In verband met 200 jaar Nieuwe Hollandse Waterlinie maken wij dit jaar deze voormalige verdedigingslinie inclusief 45 forten, werken, batterijen, vestingen en kastelen van Werkendam tot Muiden over een lengte van bijna 140 km schoon.
Nu breekt een nieuwe tijd aan. De grote overheidsinvesteringen in de restauratie van sluizen, forten, fiets- en wandelpaden lopen ten einde. Het is tijd de Waterlinie ‘door te geven’ aan u: ondernemer, vrijwilliger, gemeente of andere betrokkene bij de Waterlinie. Zodat u in dit prachtig groene gebied kunt ondernemen en recreëren en de potentie van het gebied ten volle kunt benutten.
Om de route in één dag schoon te kunnen maken verzamelen wij ons om de 12 minuten bij een fort. Wij hebben dat gedaan om zo met jou de hele route in één grote golfbeweging van 45 x 12 = 540 minuten (9 uur) schoon te kunnen maken. Wil je ook deelnemen aan deze grote rivier schoonmaak. Meld je dan samen met familie, vrienden, kennissen, buren en collega’s van jong tot oud op onderstaande websites aan voor de grootste rivier schoon maak ooit. Kan je niemand vinden? Maak je dan maar geen zorgen want op Wereld Water Dag maak je heel eenvoudig vrienden. Tot zondag 22 maart!
Schoolkinderen uit Leiderdorp tijdens Oude Rijn Schoon 2014
Grootste rivier schoonmaak ooit!
Op zondag 22 maart organiseert men over de hele wereld activiteiten ten gunste van United Nations - World Water Day. In Nederland maakt Stichting Aquarius sinds 2009 elk jaar een rivier schoon. In verband met 200 jaar Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt dit jaar deze voormalige verdedigingslinie van Werkendam tot Muiden schoon gemaakt. Om deze 140 km lange route met daaraan 45 forten, kastelen, werken, batterijen en vestingen in één dag van al het plastic, ijzer, papier en ander zwerfafval te kunnen ontdoen zoeken wij per fort/etappe zo’n 40 vrijwilligers die ons daarbij willen helpen!
Erik Van Loon Stichting Aquarius
www.nieuwehollandsewaterlinieschoon.nl of www.facebook.com/wereldwaterdag
Naast deze 140 km lange ‘river clean up’ zijn er per provincie diverse kleinere evenementen: - 19 maart Kunstwerken Voor Water in Utrecht - 20 maart Ideeën Voor Water in Zuid Holland - 21 maart Dichten Voor Water in Gelderland
- 22 maart Schoon Water Ontbijt in Noord Brabant - 22 maart Schoon Water Feest in Noord Holland Voor al diegenen die op Wereld Water Dag wèl kunnen helpen, zorgt Stichting Aquarius voor bezems, schepnetten, vuilniszakken, handschoenen en een overheerlijke kruimelvlaai na afloop. Op alle forten zullen zelfs fotografen aanwezig zijn die alle deelnemers op de gevoelige plaat vast zullen leggen. Wil je deelnemen kijk dan op pagina 7 voor de exacte adressen en de tijden bij jou in de buurt en meld je vervolgens direct aan als sponsor, ambassadeur of vrijwilliger via de betreffende website.
Waterlinie museum opent haar deuren Vanaf dit najaar heeft Nederland er een stoer familiemuseum bij. Na een bezoek aan het Waterliniemuseum en een ontdekkingstocht over het fort heeft de Nieuwe Hollandse Waterlinie straks geen geheimen meer voor je.
Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Wiel van der Randen
200 Jaar Nieuwe Hollandse Waterlinie Misschien wel het mooiste infrastructurele project ooit!
Tegenwoordig heeft de Nieuwe Hollandse Waterlinie dan ook een ander functie. Het is nu een gebied waar je geweldig kunt recreëren en waarin je de geschiedenis volop kunt beleven. De Nieuwe Hollandse Waterlinie is overigens het grootste en duurste infrastructurele project dat Nederland ooit heeft ondernomen. Omgerekend naar de huidige tijd heeft de 140 km lange Nieuwe Hollandse Waterlinie de belastingbetaler zo’n 50 miljard euro gekost. Ter vergelijking: de Deltawerken, dat andere waterbouwkundige hoogstandje van Nederland, kostte zo’n 20 miljard euro.
In het nieuwe museumpaviljoen kom je in een interactieve ontdekkingstocht van alles te weten over de waterlinie. Mensen uit verschillende tijden nemen je mee in hun belevenissen. Zo vertelt (prins) Maurits over het briljante idee dat hij in 1588 kreeg, neemt een boerin je mee in haar persoonlijke leven in het Rampjaar 1672 en toont de soldaat je de zwakke plekken van de linie in 1794. Ingenieur Kraijenhoff legt uit waarom
Annemieke Traag Nieuwe Hollandse Waterlinie
Hou je ook van schoon water wordt dan nu vriend, ambassadeur of sponsor van Stichting Aquarius. www.StichtingAquarius.nl
- advertentie -
WERELD WATER DAG 2015
KUNSTWERKEN VOOR WATER I teken, schilder, schrijf, film, fotografeer, beeldhouw, doe alles voor water
EXPOSITIE Provinciehuis Utrecht 19/3 - 30/4
En mocht je er dan nog niet genoeg van hebben dan kun je binnenin het museum met een virtual reality-bril op over de waterlinie vliegen en zien wat nog nooit iemand heeft gezien; de Nieuwe Hollandse Waterlinie die onder water is gezet! Tijdens je zwerftocht over het fort kun je genieten van de bijzondere natuur. En in de historische gebouwen die je tegenkomt, je verder verdiepen in fortenbouw, het leven van de soldaten en de aanval en verdediging. Je ontmoet ook de Romeinen die hier 2000 jaar geleden al een fort stichtten, het Castellum Fectio. Ook kun je zien hoe Fort bij Vechten eruitzag toen het net was gebouwd.
Stichting Aquarius
O
De ingenieurs in die tijd hadden bedacht om van die nood een deugd te maken: als de vijand eraan komt dan zet je de boel gewoon onder water! De linie bestond zo voor een groot deel uit land dat door middel van dijken en sluizen onder water was te zetten (het zogenaamde inundatiegebied). Ter versterking bouwde men 200 jaar geleden vanaf Nationaal Park de Biesbosch tot Fort Pampus nog een groot aantal forten, batterijen en andere verdedigingswerken. Als gevolg van oorlogsdreiging heeft
men de Waterlinie in totaal driemaal onder water gezet: tijdens de Frans-Duitse oorlog, tijdens de Eerste Wereldoorlog en ook aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Die laatste keer bleek de waarde van de linie door de inzet van vliegtuigen echter voorgoed achterhaald.
Midden in dit bijzondere museumpaviljoen, ontworpen door architect Anne Holtrop, vind je een 50 meter lange openlucht maquette van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze kun je zelf in stelling brengen en ervaren hoe de linie werkt.
Ik heb er alle vertrouwen in en zie ernaar uit om dit samen met u voor elkaar te krijgen.
EXP
De Nieuwe Hollandse Waterlinie is een unieke verdedigingslinie van inundatiegebieden, forten en andere verdedigingswerken die de Republiek en later het Koninkrijk der Nederlanden moest beschermen tegen aanvallen van de vijand. De werking ervan berustte voor een groot deel op die zo opvallende kenmerken van ons land: veel water en veel laaggelegen gebieden.
Fort bij Vechten is een van de grootste en fraaiste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De strategische ligging op het snijpunt van de Romeinse Limes en de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de ongerepte schoonheid ervan maken het fort geschikt als hét icoon van de Waterlinie; hier wordt het unieke verhaal verteld over de verdediging van Nederland met de hulp van water.
de waterlinie in 1815 werd verplaatst en een werkman laat je zelf ervaren onder welke zware omstandigheden hij in 1880 zijn werk moest doen.
Geen ambities zonder samenwerking. Zoals in de afgelopen periode is gebleken is een maatschappelijk, duurzaam en economisch waardevol gebruik van de Waterlinie onmogelijk zonder samenwerking, ambities, doelgerichtheid en energie. Alleen in gezamenlijke verantwoordelijkheid houden we de kennis en de kwaliteit van de linie hoog en rijgen wij vast en zeker ook de laatste parels aan de ketting van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Dan kunnen we in 2018 opgaan voor de status van Unesco Werelderfgoed, als uitbreiding van het Werelderfgoed Stelling van Amsterdam.
Provinciehuis Utrecht WWW.KUNSTWERKENVOORWATER.NL 19/3-30/4
Inhoud Agenda 2 Wereld Water Dag 3 Waterschapsverkiezingen 4 Kieskompas 4 Fotowedstrijd 4 Samen met... 5 Dit zijn de andere waterlinies 6 Forten, Kastelen en Vestingen 7 Jongeren 8 Disclaimer: Nieuwe Hollandse Waterlinie Schoon en deze krant is een initiatief van Stichting Aquarius.
Agenda
2
Jaar van de Nederlandse Waterlinies 2015 is het jaar van de Nederlandse Waterlinies. Onder de noemer ‘Waterlinies 2015’ worden alle activiteiten van alle Waterlinies en forten feestelijk gebundeld. Zo wordt nog duidelijker wat er op deze oorspronkelijke en soms afgelegen plekken voor u te beleven is.
van de Nieuwe Hollandse Waterlinie op Wereldwaterdag, en de opening van het Waterliniemuseum Fort bij Vechten. Maar er is meer! Doordat linies en forten de krachten bundelen, kunt u heel het seizoen genieten van bijzondere evenementen met de forten als decor:
Waterlinies 2015 Het fortenerfgoed gaat in de etalage want ‘Waterlinies 2015’ is een jaar van mijlpalen zoals de schoonmaak
Programma Start Fortenseizoen In het weekend van 17 t/m 19 april gaan de forten van de waterlinies
open. Tal van forten organiseren activiteiten rondom het thema ‘Feest en Vermaak’. Proef de linie De forten bieden een scala aan culinaire mogelijkheden. Geniet van lunch of diner in een van de vele fortenrestaurants. Zomer vol Verhalen De weekenden in juli en augustus worden ‘lazy afternoons’ dankzij ‘Zo-
mer vol verhalen’. Op 13 forten en waterlinielocaties brengen vertellers spannende, mysterieuze of ontroerende verhalen tot leven. Fortenfestival Van 4 t/m 13 september staan de forten bol van theater, film, kunst en muziek. Op een aantal locaties wordt een buitenbioscoop ingericht en worden bijzondere films vertoond.
Posters Wereld Water Dag 2008-2014
AGENDA
Stichting Aquarius organiseert elk jaar de volgende evenementen:
Nieuwsgierig naar ons water bij jou in de buurt?
1/1 Nationale Nieuwjaarsduik www.nationalenieuwjaarsduik.nl
22/3 Wereld Water Dag
www.nieuwehollandsewaterlinieschoon.nl
26/3 Rondje Noordereiland Kroegentocht www.rondjenoordereiland.nl
21/6 Zeemeerminnen Parade Paradeer met ons voor schoon zeewater
www.zeemeerminnenparade.nl
26/7 Rotterdam Swim Zwem met ons in de grootste haven van Europa
www.rotterdamswim.com
Kijk op onswater.nl
2/8 Amsterdam Rotterdam Triathlon
Zwem, fiets en ren van Amsterdam naar Rotterdam.
www.amrotriathlon.com
30/8 Amsterdam Swim Zwem onder 6 historische bruggen in hartje Amsterdam.
www.amsterdamswim.com
30/8 Royal Amstel Swim Neem deel aan de oudste zwemtocht van Europa!
www.royalamstelswim.com
houd 15#063 Ons Water Advertentie_280x435mm_def.indd 1
schoon 13-02-15 09:19
Wereld Water Dag Woudrichem serveert ontbijt Van de provincie Noord-Brabant en de gemeente Woudrichem krijgen deelnemers in Werkendam, Woudrichem en Zaltbommel een heerlijk ontbijtpakket met allerlei lokale lekkernijen.
topjaar 1885 maar liefst 125.000 vissen werden gevangen! Overigens zal ook de Voedselbank hiervan mee profiteren Zie www.stichtingaquarius. nl/voedselbank.
In het ontbijtpakket zit oa een boterham met zalm. Woudrichem heeft namelijk haar welvaart mede te danken aan deze trekvis waarvan in het
Dankzij OudWoerkum.nl weten wij sinds kort dat Marius Jan van Straten op bovenstaande foto uit 1913 staat.
3
Schoon Water Borrel in Gorinchem
zondag 22 maart 08:00-09:00 Schoon Water Ontbijt (8 forten in Noord-Brabant)
08:00-18:00 Rivier schoonmaak (Werkendam-Muiden)
18:00-21:00 Schoon Water Feest (Muiderslot, Muiden)
Do 19 maart
Vr 20 maart
Za 21 maart
16:00-18:00 Kunstwerken Voor Water II (Provinciehuis Utrecht, Utrecht)
16:00-18:00 Schoon Water Borrel (Buiten de Waterpoort, Gorinchem)
20:00-22:00 Dichten Voor Water II (Werk aan het Spoel, Culemborg)
bron: www.nieuwehollandsewaterlinieschoon.nl/programma
Dichten in Culemborg Op Zaterdag 21 maart worden de 20 mooiste gedichten over water voorgedragen.
Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Het Leven/Fotograaf onbekend
Dichten Voor Water II Stichting Aquarius organiseert samen met de gemeente Culemborg op 21 maart van 15:00-17:00 op Fort Werk aan het Spoel in Culemborg het festival ‘Dichten voor Water II’.
Dansende woorden Een aantal gedichten zal worden opgeluisterd door Charlotte van den Reek van BeYOU DanceCrew, die met dansers een aantal gedichten zal begeleiden.
Bijna 100 gedichten In 2014 namen 28 dichters deel aan het eerste ‘Dichten Voor Water’ festival. Bij het ter perse gaan was dit aantal al meer dan verdrievoudigd! Naast meer inschrijvingen is ook het niveau sterk toegenomen.
Bundel Al deze gedichten komen verder in een prachtige bundel en deze is vanaf 16 maart voor iedereen online beschikbaar via: www.dichtenvoorwater.nl
Jongeren presenteren ideeën Tijdens de Wereld Water Dag Netwerkbijeenkomst in Gorinchem presenteren de 5 meest briljante kinderen uit Nederland hun beste ideeën voor schoon water. Stilstaand Water Thema van Ideeën Voor Water dit jaar is Stilstaand Water. Door de populariteit van het zwemmen in open water door ondermeer de Rotterdam Swim en de Amsterdam Swim wil men op steeds meer plekken in Nederland zwemmen. Door botulisme en blauwalg is dat echter niet altijd veilig. Daarom hebben wij jongeren van 10 tot 14 jaar in heel Nederland gevraagd ons hun beste idee inzake schoon Stilstaand Water toe te zenden. TedKids De 5 beste ideeën worden door kinderen op een zeepkist tijdens de Schoon Water Borrel 2015 aan een deskundige jury in een zaal vol enthousiaste wetenschappers, journalisten, politici, ouders en ondernemers in Gorinchem gepresenteerd. De presentaties worden gefilmd en met Engelse ondertitels via YouTube wereldwijd verspreid. Zonneflessenboten Workshop De school met het winnende idee krijgt bovendien een gratis workshop Zonneflessenboten bouwen.
Van Slot Loevestein naar Muiderslot Ultralopers lopen op één dag de Nieuwe Hollandse Waterlinie! Met deze 140 km lange ultraloop van Slot Loevestein tot Kasteel Muiderslot door 18 gemeenten, 5 provincies en 3 waterschappen vragen de deelnemers aandacht voor schoon water.
Forum, Werk aan het Spoel, Culemborg
Schoon Water Feest Van 18-21:00 zijn tot maximaal 250 deelnemers aan Nieuwe Hollandse Waterlinie Schoon van harte welkom op het Muiderslot. Op het Muiderslot staat een mooi feest gepland waarin de vrijwilligers, ambassadeurs, sponsoren en medewerkers centraal staan. Zonder hen geen schoon water en onvergetelijke herinneringen. I Will Win 7 - The Crisis (2011) - Erik van Loon
Kunstwerken Voor Water in Provinciehuis Utrecht Gedeputeerde Pennarts opent expositie War, Peace and Beauty Samen met de Provincie Utrecht organiseert stichting Aquarius de eerste editie van ‘Kunstwerken voor Water’. Thema dit jaar is ‘War, Peace and Beauty’. Open inschrijving Deelname stond open voor kunstenaar uit binnen- en buitenland van alle leeftijden en disciplines. Een vakkundige jury bestaande uit Toon Korte (oud directeur UCK Utrecht), Piet de Jong (kunst historicus) en Wilma Kun (zelfstandig beeldend kunstenaar) kozen op 4 maart de winnende kunstwerken. Opening De kunstwerken worden op donderdag 19 maart om 15:00 door gedeputeerde mevr. Pennarts in het Provinciehuis Utrecht (Archimedeslaan 6) onthult en zijn daar van donderdag 19 maart tot 30 april te bezichtigen. Mis het niet! Catalogus Van werken is ook een catalogus uitgegeven. Vanaf maandag 23 maart 2015 kunt u deze via www.kunstwerkenvoorwater.nl downloaden zodat u ook thuis kunt genieten van de prachtige kunstwerken. W W W. KU N S T W E R K E N VO O R WAT E R . N L
Hoogtepunt van het Schoon Water Feest zal ondermeer de te waterlating van de 45 fortboten (zie pag 8.), de binnenkomst van de deelnemers aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie Loop en de dansvoorstelling ‘Wind, Storm en LUCHT’ van choreografie Maartje Jaspers zijn. Verder staat voor deelnemers met een toegangskaartje die om 18:00 al binnen zijn een mooie rondleiding te wachten op het kasteel. Het complete programma vindt u op onze website.
Toegangskaartjes Kaartjes voor het Schoon Water Feest kosten € 5,- per stuk. Max. 200 kaartjes kunt u gratis krijgen van Stichting Aquarius, haar sponsoren, ambassadeurs of evenementbegeleiders. Deze kaartjes geven van 18:00 tot 18:30 gratis toegang tot Muiderslot. Daarna geldt op = op. Muiderslot Heeft u een toegangskaartje van een van onze sponsors en/of ambassadeurs gekregen, maar bent u niet in staat om naar het Schoon Water Feest te komen dan kunt u met uw kaartje tot 1 september 2015 een gratis consumptiebon bij aankoop van een entreebewijs van het Muiderslot. Of je nu verzot bent op tuinen, terrassen, water of geschiedenis, het Muiderslot kent elke dag een verrassing.
Eerste keer In 2015 gaan ultralopers deze voormalige verdedigingslinie in estafette bedwingen. Vanaf 2016 hoopt men naast deze estafette-deelnemers ook een aantal solo ultralopers te vinden die de hele route in één dag willen lopen. Opbrengst Met de opbrengst van de ‘Nieuwe Hollandse Waterlinie Loop’ gaat men op op Wereld Water Dag 2016 vanaf het stadhuis van Rotterdam tot het stadhuis van Amsterdam de Rotte, de Maas, de IJssel, de Gouwe, het Aarkanaal en de Amstel schoon maken. Doe mee Inschrijven kan nog tot 15 maart www.hollandsewaterlinieloop.nl Stichting Aquarius - Voor Schoon Water
Amsterdam Rotterdam
Triathlon For Water
www.amrotriathlon.com
Let op! Het Muiderslot kent tot 17:00 een reguliere opening.
ZWEMMENSWIM FIETSENBIKE 70 km van Station Amstel tot Capelle aan den IJssel RENNENRUN 17,5 km van Capelle aan den IJssel tot Stadhuis Rotterdam 2,5 km van Stadhuis Amsterdam tot Station Amstel
augustus ZONDAG 2
Foto: Martin Sharrott
Waterschapsverkiezingen
4
Waterschap Rivierenland
Waterschap Amstel, Gooi en Vecht Het gebied van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht bestrijkt 700 km², verspreid over drie provincies. Het omvat zowel de stad Amsterdam, als de recreatieplassen rond Loosdrecht en Vinkeveen, de landbouw in de Ronde Venen en de natuur in het Gooi. In dit waterschapsgebied wonen, recreëren en werken in totaal ongeveer 1,3 miljoen mensen. Daarmee is dit het op één na meest verstedelijkte gebied van alle waterschappen. Het waterschap staat voor de uitdaging om de vaak tegengestelde belangen van natuurbehoud, recreatie, het stadsleven en agrarische werkzaamheden in evenwicht te brengen. De afwisseling van het landschap en de variëteit aan gebruik in het werkgebied van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht vormen een uitdaging voor het waterbeheer. In de waterkwaliteit zijn er de afgelopen decennia gro-
te sprongen voorwaarts gemaakt met bijvoorbeeld het aansluiten van woonboten op de riolering in Amsterdam, waar het waterschap zich sterk maakt voor een veilige en schone stad waarin het, juist ook door het water, aangenaam wonen, werken en uitgaan is. Het waterschap kijkt ook vooruit naar de toekomst, met innovaties op het gebied van technologie en terugwinnen van grondstoffen. De klimaatverandering brengt nieuwe uitdagingen met zich mee voor stad en buitengebied, zoals de stijgende zeespiegel en wateroverlast na extreme hoosbuien. Het democratisch gekozen bestuur van het waterschap maakt allerlei keuzes over het waterbeheer. Over de hoogte van de tarieven, de taken die daar tegenover staan en de investeringen in waterkwaliteit en veiligheid. Of over de mogelijkheden voor agrarisch gebruik, bebouwing of natuur.
Foto wedstrijd Op 22 maart fotograferen wij vanuit de lucht, langs de route en op de forten. Wij kunnen echter niet overal tegelijkertijd zijn en daarom zijn wij benieuwd naar jouw mooiste Nieuwe Hollandse Waterlinie Schoon foto? Stuur je foto’s naar: Email : foto@stichtingaquarius.nl Twitter:@schoon_water Facebook : wereldwaterdag Deadline Inzenden kan tot 31 maart. Je mag zoveel foto’s insturen als je wilt. Maak voor elke foto echter wel
een nieuw bericht, post of tweet. Op onze website vind je meer informatie. Prijzen Hoofdprijs: een Nokia Lumia 520 Tweede prijs (3 x): 32 GB SD Card Derde prijs (8 x): Een cadeaubon van € 10,-
Het rivierengebied is het stuk Nederland tussen de grote rivieren vanaf de Duitse grens tot aan Dordrecht. Het is een van de mooiste gebieden van Nederland. Hier zorgt Waterschap Rivierenland ervoor dat de inwoners van het rivierengebied veilig kunnen leven, werken en recreëren in hun mooie, maar kwetsbare leefomgeving. Dat doen we door te werken aan veilige dijken, een goed waterbeheer en het zuiveren van rioolwater. Veilige dijken In het rivierengebied met z’n vele dijken ligt het accent op de bescherming tegen rivierwater. Zeker
nu grote dijkversterkingsprojecten uitgevoerd worden en Waterschap Rivierenland een belangrijke bijdrage levert aan het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Zodat de inwoners van het rivierengebied veilig kunnen leven, werken en recreëren in hun mooie, maar kwetsbare leefomgeving.
stuwen en gemalen zorgen we voor een waterpeil dat past bij wat nodig is in het rivierengebied. We houden daarbij rekening met de verschillende belangen van natuur, landbouw, recreatie, bedrijfsleven en inwoners. Schoon water Daarnaast zorgen we voor een goede waterkwaliteit. Schoon water draagt bij aan een goede leefomgeving voor mensen, dieren en planten. We zuiveren het afvalwater van dorpen en steden in het rivierengebied. En we letten erop dat het oppervlaktewater niet vervuild raakt. Zodat de inwoners van het rivierengebied van het water in hun omgeving kunnen genieten.
Voldoende water Een evenwichtig watersysteem vraagt om een goede balans tussen water aan- en afvoer. Zodat de inwoners in tijden van neerslag droge voeten houden en in tijden van droogte over voldoende water kunnen beschikken. Met sluizen,
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden De Stichtse Rijnlanden is het waterschap dat in een groot deel van Utrecht en een klein deel van Zuid-Holland zorgt voor veilige dijken, droge voeten en schoon oppervlaktewater. Veilige dijken We staan er niet dagelijks bij stil, maar een groot deel van Utrecht en Zuid-Holland ligt onder NAP. Om u te beschermen tegen hoogwater liggen er dijken, groot en klein. De belangrijkste dijk in het gebied van De Stichtse Rijnlanden is de dijk langs de Neder-Rijn en de Lek tussen Amerongen en Schoonhoven. Die beschermt een groot deel van de Randstad tegen overstromingen. De kleinere dijken in het westelijk
deel van ons gebied, de kaden (in totaal ruim 400 kilometer lang), moeten geregeld opgehoogd worden. Dat is nodig, want de veenondergrond en de kaden zelf klinken in en daardoor komen ze lager te liggen. Droge voeten Met onze gemalen kunnen we regenbuien tot zo’n 13 mm per etmaal probleemloos uit de polders wegpompen. Maar als er meer regen valt, lukt dat niet altijd en kan er plaatselijk wateroverlast ontstaan. De verwachting is dat zware buien, als gevolg van klimaatverandering, steeds vaker voor gaan komen (het tegenovergestelde, langdurige droge perioden, trouwens óók). Het waterschap investeert daarom in het aan-
leggen van waterbergingsgebieden, waarin regenwater tijdelijk opgeslagen wordt. De Hooge Boezem achter Haastrecht is zo’n gebied. Hier gaan natuur, cultuurhistorie en waterberging hand in hand. Bekijk het filmpje over De Hooge Boezem. Schoon oppervlaktewater Wist u dat u ongeveer 116 liter afvalwater per dag produceert? Dat doet u door douchen, wassen en het doorspoelen van uw toilet. Al het afvalwater van huishoudens en bedrijven zuiveren wij in 17 rioolwaterzuiveringsinstallaties. Het waterschap houdt ook toezicht op waterlozingen van bedrijven, zodat de waterkwaliteit van rivieren, kanalen en sloten niet in gevaar komt.
Op welke partijen kunt u stemmen Rivierenland
Amstel, Gooi en Vecht
Stichtse Rijnlanden
- 50 Plus - Algemene Waterschapspartij - CDA - Christen Unie - Huiseigenaren - Lokale Regiobelangen Rivierenland - Partij voor de Dieren - PSP’92 - PvdA - SGP - VVD - Water Natuurlijk
- 50 Plus - Algemene Waterschapspartij - CDA - Christen Unie / SGP - De Groenen - Eigen Woning en Water - Mens en Spirit - Partij voor de Dieren - PvdA - Recreatie Wonen en Water - Socialistische Waterschapspartij - VVD - Water Natuurlijk
-
Kies op 18 maart uw Waterschapsbestuur. Door goed waterbeheer hebben wij schoon water. Maar verontreiniging ligt altijd op de loer. Daarom is niet alleen fris water belangrijk, maar ook een fris Waterschapsbestuur. Op 18 maart kunt u weer nieuwe bestuurders kiezen. Weten wie? Kijk op [website waterschap]. En laat uw stem straks meetellen.
Algemene Waterschapspartij CDA Christen Unie Inwonersbelangen Partij voor de Dieren PvdA SGP VVD Water Natuurlijk
Samen met ... Staatsbosbeheer beheert en benut natuur
Militairen in een praktische barak
Schoon water helpt bij beschermen natuur
Staatsbosbeheer beheert natuur én draagt zorg voor monumenten. In de Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft Staatsbosbeheer de zorg voor 15 forten en 142 ha natuurgebied en is daarmee de grootste beheerder. Binnen de linie wordt geprobeerd een optimaal evenwicht te realiseren tussen het beheren, beleven en benutten van natuur én cultuur. Schoon water draagt hieraan bij.
is dat een kwestie van ‘handen af’, gewoon zo laten. Vaker moet er zorgvuldig beheerd worden om karakteristieke landschapselementen van buitenplaatsen en monumenten in stand te houden.
De waterkwaliteit bij forten is vaak beter dan de waterkwaliteit in het gebied erbuiten. Dit komt omdat fortgrachten vaak geen verbinding hebben met wateren uit de omgeving en daardoor behoorlijk geïsoleerd zijn. De provincie Utrecht heeft Fort Rijnauwen zelfs een Waterparel genoemd. Waterkwaliteit blijft echter wel een aandachtspunt met mogelijkheden voor natuurontwikkeling.
Kansen voor natuur Op veel plekken rond de Nieuwe Hollandse Waterlinie helpt “schoon water” Staatsbosbeheer bij de taak de natuur te beschermen en door mensen te laten beleven. De Europees Kaderrichtlijn Water geeft aan waaraan de waterkwaliteit moet voldoen. De verantwoordelijkheid voor waterkwaliteit ligt bij waterschappen. Staatsbosbeheer werkt op vele plekken samen met waterschappen. Wanneer een waterschap maatregelen neemt om de waterkwaliteit te verbeteren is dit vaak ook gunstig voor natuur.
Zorgvuldig beheer Grote delen van de ongebruikte waterlinie waren decennialang eigendom van Defensie en dus verboden terrein. Zo kreeg de natuur kans er ongestoord haar gang te gaan. Opvallend zijn de vele meidoornstruiken die werden aangeplant als extra ondoordringbaar verdedigingsmiddel. In en rond de forten leven planten en dieren die elders in de omgeving niet voorkomen. De Zwarte toorts, Jacobskruiskruid, dagpauwogen en verschillende soorten vleermuizen zij maar enkele voorbeelden. Soms
Natuurvriendelijke oevers De aanleg van natuurvriendelijke oevers is een goed voorbeeld van zo’n maatregel. Natuurvriendelijke oevers hebben niet alleen de functie water te keren, maar houden vooral ook rekening met natuur en landschap. Dergelijke oevers vormen een grens tussen water en land. Deze grens verschuift doordat de hoogte van het water voortdurend verandert. Dit maakt de oevers en hun omgeving aantrekkelijk voor vele dieren en planten. Bij Staatsbosbeheer als beheerder van natuurterreinen zijn
Royal Amstel Swim
In 2016 bestaat de Royal Amstel Swim 175 jaar De ‘Royal Amstel Swim’ is het oudste open-water-zwemevenement van Europa. De zwemtocht werd in 1841 voor het eerst georganiseerd. Route Deelnemers zwemmen vanaf het Amstelkwartier (Station Amstel, Philips, Delta Lloyd, Rabobank en Waternet) naar de Stopera. De route is 2,5 kilometer lang en voert langs zes historische bruggen, vele imposante gebouwen en prachtige grachten. Werelderfgoed Een groot deel van het parcours voert de deelnemers zelfs door de 17e eeuwse grachtengordel van Amsterdam, een van Nederland’s tien monumenten met werelderfgoedstatus! Deelnemen kan nog steeds. Kijk op www.royalamstelswim.com en meld je aan.
5
Stichting Aquarius - Voor Schoon Water
KING OF THE RIVERS
ROYAL AMSTEL SWIM
Sinds 1841
Year 7 Jaar
Nationaal archief/collectie Spaarnestad/Het Leven
In Weesp loopt het hele college mee! De gemeente Weesp reageerde gelijk enthousiast.
Het college van Weesp roept alle inwoners van Weesp op om op zondag 22 maart samen met hen Fort aan de Ossenmarkt schoon te maken.
den, maar ook delen van de vesting schoon maken zoals de Herengracht, de Oude Gracht en de Singel in het centrum van Weesp.
Bij meer dan 40 deelnemers gaan wij samen met het college niet alleen dit fort en de route naar Fort H in Mui-
Weespernieuws.nl Als het aan Weespernieuws ligt gaat dit zeker lukken. Zij hebben al drie
keer geschreven over deze honderd veertig kilometer lange rivier schoonmaak van Werkendam tot Muiden waarmee wij 1,1 miljoen inwoners, wonend en werkend in 60.000 bedrijven, 18 gemeenten, 5 provincies en 3 waterschappen verbinden.
Nieuwe Hollandse Waterlinie gaat voor UNESCO Werelderfgoedstatus in 2018 U hebt vast wel eens gehoord van de piramides van Gizeh of de Chinese muur. Heel verschillende monumenten in verschillende delen in de wereld. Wat ze gemeen hebben is dat ze uniek zijn, niet alleen in hun eigen land maar ook in de rest van de wereld. En ze hebben officieel de status van UNESCO Werelderfgoed.
Stichting Aquarius - Voor Schoon Water
AMSTERDAM SWIM
DOE MEE!
DOE MEE!
meer info: www.staatsbosbeheer.nl
KING OF THE RIVERS Year 7 Jaar
WWW.ROTTERDAMSWIM.COM
Militairen in een praktische barak, een uitvinding van Vissers Landbouwkantoor te Amsterdam. Tull en ‘t Waal, 1914.
Beleven van natuur en cultuur Staatsbosbeheer vindt het belangrijk dat mensen de natuur en cultuur kunnen beleven. Zelf heeft de organisatie niet genoeg mensen en middelen om al deze sporen van het verleden te beheren, restaureren en open te stellen. Maar door samen te werken met organisaties en particulieren kan dat wel lukken. Zo doet een aantal forten inmiddels dienst als cultuurfort, taverne, natuurkampeerterrein en geofort. Op vele forten worden er activiteiten en excursies georganiseerd en op sommige plekken kun je zelfs overnachten.
Werelderfgoedverdrag Daarvoor is in 1972 het Werelderfgoedverdrag opgericht. Dat is bedoeld om cultureel en natuurlijk erfgoed dat van unieke en universele waarde is voor de mensheid, beter te kunnen bewaren voor toekomstige generaties.
KING OF THE RIVERS ROTTERDAM SWIM
Amsterdam Swim | Rotterdam Swim | Royal Amstel Swim
natuurvriendelijke oevers vaak al aanwezig. Nu ze ook buiten natuurgebieden over grote afstanden worden aangelegd, worden de omstandigheden voor dieren en planten waarover met provincies beheerafspraken zijn gemaakt, gunstiger. Voor de bezoekers vergroot dit de kans op een onverwachte ontmoeting met een bijzonder dier of unieke plant in de natuur.
De Nieuwe Hollandse Waterlinie vormt, samen met de Stelling van Amsterdam, de unieke en nationale verdedigingslinie die de Republiek Holland en later het Koninkrijk der Nederlanden verdedigde tegen een mogelijke vijand. De forten, kastelen, sluizen en kazematen zijn de zichtbare overblijfselen daarvan.
meer werken, moderne tanks van het leger zouden het water makkelijk trotseren.
Inundatie Nergens ter wereld is een verdedigingslinie gemaakt die werkt met het systeem van het onder water laten lopen van land, ook wel inundatie genoemd. Door het onder water zetten van een deel van Nederland kon de vijand tegen gehouden worden. Dat deed men door gebruik te maken van een vernuftig stelsel van inen uitlaatpunten om het waterpeil in dat gebied te beheersen. Zo kon het gebeuren dat soldaten en paard en wagen vastliepen in het ondergelopen land. In deze tijd zou dat niet
Waterlinie ook graag de Werelderfgoedstatus krijgen en daarmee aansluiten bij de Stelling van Amsterdam.
Dat maakt de Waterlinie zo uniek. Bovendien is inundatie een vorm van watermanagement die aansluit bij het Nederlandse UNESCO thema. Daarom wil de Nieuwe Hollandse
UNESCO UNESCO is de afkorting van United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization en is opgericht in 1945. UNESCO gebruikt de werkterreinen onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie om de doelstellingen van de Verenigde Naties te realiseren: de ontwikkeling van universele waarden en de verbetering van de leefomstandigheden van alle mensen ter wereld.
Stichting Aquarius - Voor Schoon Water
Year 7Jaar
5
DOE MEE!
WWW.AMSTERDAMSWIM.COM
Amsterdam Swim | Rotterdam Swim | Royal Amstel Swim
DOE MEE!
WWW.ROYALAMSTELSWIM.COM Amsterdam Swim | Rotterdam Swim | Royal Amstel Swim
Ook Nederland heeft een aantal UNESCO werelderfgoederen. De meeste Werelderfgoederen in Nederland hebben iets te maken met watermanagement. Voorbeelden zijn het Woudagemaal in Lemmer, Schokland en omgeving en de Stelling van Amsterdam. Nederland heeft in totaal 10 wereld erfgoederen.
Doel is om dat in 2018 te bereiken. Het hebben van de UNESCO status is niet alleen belangrijk voor het behoud en de bescherming van de Nieuwe Hollandse Waterlinie voor de toekomst en toekomstige generaties. Het is ook goed voor het toerisme naar alle leuke en mooie evenementen van de forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Dit zijn de andere waterlinies
6
Oud Hollandse Waterlinie
Stelling van Utrecht De Stelling van Utrecht maakt deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en bestaat uit een serie forten en andere militaire ‘werken’ rondom Utrecht.
De Hollandse Waterlinie is evenals haar navolgers (Nieuwe Hollandse Waterlinie en Stelling van Amsterdam) aangelegd ter verdediging van de economische en politieke macht van (voornamelijk) het gewest Holland en de stad Amsterdam.
Twee ringen De werken werden gebouwd in de 19e eeuw, de eerste vanaf 1820 (Fort aan de Klop, Fort de Gagel, Fort Blauwkapel, Fort de Bilt, Fort Vossegat en de vier Lunetten op de Houtense Vlakte) en later kwam er nog een tweede kring bij die bestond uit het Werk te Maarsseveen (1881), Fort Ruigenhoek (1870), Fort Voordorp (1870), Fort Hoofddijk (officeel Werk aan de Hoofddijk, 1879), Fort Rijnauwen (1871), Fort Vechten (1870) en Fort ‘t Hemeltje (1881).
Tachtigjarige Oorlog Tijdens en na de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), de opstand tegen het destijds oppermachtige Spaanse Rijk, had het concept van de inundatie zijn effectiviteit grotendeels bewezen. Gouden Eeuw De Republiek (1588-1795) speelde ruim twee eeuwen mee op het toneel van de Europese staten. In de zeventiende eeuw speelde zij zelfs een hoofdrol, want hoewel het grondgebied nooit groot was, had zij toen een grootschalige visserij en een wereldomvattend handelsstelsel opgebouwd (de Gouden Eeuw).
Verval Tegen de tijd dat beide ringen waren voltooid, was het nut van de Stelling eigenlijk al achterhaald. Er volgde een periode van verval en uiteindelijk werd een groot deel van de forten afgestoten door Defensie. In de tweede helft van de vorige eeuw werd men zich ervan bewust hoe bijzonder dit erfgoed eigenlijk was en werden verschillende onderdelen langzaamaan herontwikkeld.
Napoleon In 1672 bleek het systeem evenwel niet waterdicht; hoewel de troepen zich uiteindelijk terugtrokken, slaagden zo’n 9000 Franse soldaten er dat jaar in om bij Woerden de smalle strook water over te steken omdat… het water was bevroren! Zij plunderden het dorp Zwammerdam en trokken zich vervolgen in zuidelijke richting terug. Nieuwe vestingwerken Omdat Frankrijk, Engeland en een tweetal Duitse bisdommen gezamenlijk de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden de oorlog hadden verklaard, werd besloten de waterlinie uit te bouwen tot een duurzamere verdedigingslinie. Op cruciale punten werden (meer) forten en andere verdedigingswerken aangelegd en ook veel steden kregen nieuwe vestingwerken. Tweede fase Pas vanaf 1815 wordt de linie uitgebreid met gebieden en forten ten oosten van de stad Utrecht, een linie die sedert 1871 officieel de naam ‘Nieuwe Hollandse Waterlinie’ gaat dragen (zie pag. 1) waardoor de Hollandse Waterlinie voortaan zal voortleven als ‘Oude Hollandse Waterlinie’
Zuider Waterlinie De Zuiderwaterlinie is een verzamelnaam voor verschillende linies uit verschillende tijden die net als de overige linies op deze pagina regelmatig werd verbeterd en aangepast aan de eisen van de tijd. In haar geheel vormt zij de langste aaneenschakeling van vestingsteden, forten en inundatiegebieden van ons land. Zij loopt van Sluis in Zeeland tot aan Nijmegen in Gelderland.
Het westelijke deel van deze linie is tevens het oudste, haar effectiviteit berustte oorspronkelijk voornamelijk op de aanwezigheid van vestingen en forten. Ten tijde van de Tachtigjarige oorlog (1583) besloot men ook hier om het gebied onder water te zetten, maar van een gecontroleerde vorm van inundatie was toen nog geen enkele sprake. Men stak eenvoudigweg de dijken door. In de achttiende eeuw worden dan de meer oostelijk gelegen vestingste-
Stelling van Amsterdam
Grebbelinie
van Utrecht die De stelling van Amsterdam is een 135 km Stelling lange verdedigingslinie (grotendeels) werd aangelegd tussen 1874 en 1914. Net als de overige verdedigingswerken op deze pagina was ook de stelling van Amsterdam primair een waterlinie.
Fietstochtkan Stelling De Grebbelinie worden beschouwd een voorpost van de van als Utrecht Hollandse Waterlinie. Met de aanleg ervan in 1745 begonnen. U fietstwerd via eenal prachtige, groene
den en linies fors verbeterd en met elkaar verbonden op basis van plannen van vestingbouwkundige Menno Coehoorn. In die tijd is de benaming voor de gordel Zuiderfrontier. De Zuiderwaterlinie markeert op prachtige wijze de vroegere scheidslijn tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden, tussen het protestante Noorden en het katholieke Zuiden.
Nieuwe bestemming Zo kreeg Fort Hoofddijk al in 1960, toen de Universiteit Utrecht zich op De Uithof vestigde, een bestemming als universitair botanische tuin. Ook de Gemeente Utrecht kreeg een aantal forten onder haar hoede die ze verder ontwikkelde. Fort aan de Klop kreeg een horeca en recreatieve bestemming, op de Lunetten werd o.a. een kinderdagverblijf gevestigd. Op Fort De Bilt heeft de Stichting Vredeseducatie het Herinnergingscentrum voor de Toekomst ingericht. Fort Rhijnnauwen is in bezit van Staatsbosbeheer en wordt als natuurgebied beheerd. Samen een Al deze verschillende eigenaren en beheerders werken samen in de Stelling van Utrecht met als doel de naamsbekendheid van dit stukje Waterlinie te vergroten. Ze trekken samenop bij bepaalde activiteiten en organiseren o.a. een jaarlijkse fietstocht langs de verschillende locaties.
route door het gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
De linie werd nog lang onderhouden maarWelkom in 1926 werd een groot deel De ondernemers, eigenaren, van de vestingwerken al opgeheven. huurders en gebruikers van de forten Toch van werden devaninundaties nog de Stelling Utrecht heten uzelfs van hartede welkom. Kijk voorWereldoorlog openingstijden tijdens Tweede in bij de routebeschrijving of op: werking gesteld. Het Nederlandse www.stellingvanutrecht.nl leger hield de Duitsers hier enkele is er van alles te ontdekken dagenOnderweg dattegen. herinnert aan de Waterlinie: Groepsschuilplaatsen, van gewapend
Pas in de jaren ’80 van de vorige eeuw kreeg men daadwerkelijk oog Colofon en waardering voor de monumentaUitgave: Stichting Stelling van Utrecht, le en cultuur-historische Utrecht, augustus 2013waarde van en tekst: Anton de van Emst, de stelling.Concept In 1996 werd stelling gemeente Utrecht van Amsterdam in RedMatters haar geheel op de Vormgeving: , Zeewolde Oplage: 3000 exemplaren werelderfgoedlijst van de UNESCO geplaatst.
Ruigenhoek Schotbalkenloodsen: opslag van balken die in de sluizen werden geplaatst om het water op het gewenste niveau te krijgen: zwarte loods, Kapelweg, Fort Blauwkapel Bomvrije wachthuizen: gebouwen van zwaar metselwerk die bestand waren tegen 19e eeuwse projectielen: forten Aan de Klop, de Gagel, Blauwkapel, Rijnauwen, Vechten
Herinneringscentrum voor de Toekomst. Een monument herinnert aan het fusilleren van verzetsstrijders op het fort.
plaats. Begin 2015 wordt hier het Nationaal Liniecentrum: museum en infocentrum over de Nieuwe Hollandse Waterlinie geopend.
Het gebied binnen deze fortengordel diende als toevluchtsoord voor het veldleger en de burgerbevolking. Omdat dit toevluchtsoord bij een vijandig beleg voldoende voedsel, water, brandstof en munitie moest bieden om het een half jaar vol te houden, lagen grote delen van de Haarlemmermeer en de Beemster binnen de fortengordel. Zo voorzag men in de behoefte aan weide- en landbouwgrond.
N
P NAAR FORT VECHTE
VAN FORT AAN DE KLO
bescherming van de Ruigenhoeksedijk. Staatsbosbeheer zoekt een toekomstige bestemming van het fort.
Een enorm gebied rondom Amsterdam (en ommeland) zou onder water worden gezet wanneer ons land zou worden aangevallen. Langs de randen daarvan werd een groot aantal forten gepland.
vooral vlak vóór WO II zijn Tijdensbeton de die bezetting werd begonnen gebouwd om militairen te beschermen met detegen ontmanteling van de linie inkomend vuur: overal rondom forten De Stelling van Utrecht bestaat uit 16 forten maar inde 1944 besloten de Duitsers Inundatiekanalen waarmee gebieden ten noorden en oosten van de stad en vormt haar nieuw leven in gezet: te blazen onder water werden Klopvaart onder een onderdeel van de Nieuwe Hollandse ’Asperges’: stalen balken in de grond Waterlinie. Na de Tweede Wereldoorlog verloor de naam Pantherstellung. Tot aan om oprukken van tanks te de Waterlinie zijn functie en raakten de forten, het einde van de oorlog werd aan voorkomen: Fort Blauwkapel sluizen en inundatiekanalen in verval. Pas vanaf Reduit: laatste toevluchtsoord rest dan deze Pantherstellung met als meer het einde van de 20ste eeuw kwam er nieuwe van het fort al gevallen was: eiland voor dit militair erfgoed. De meeste 10.000 Nederlandse en Russische Hoewelbelangstelling de stelling van Amsterdam met wachthuis aan zuidzijde Fort forten worden gerestaureerd en krijgen een gewerkt. Ook de min of nieuwe meerbestemming. een vervolg op de (!) dwangarbeiders Blauwkapel Eigenaren,is exploitanten, Artillerieloodsen: loodsen de stahuurders en gebruikers van de 16 forten rond heeft houten inmiddels Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Grebbelinie voor geschut en manschappen: Fort Utrecht hebben zich verenigd in de Stichting tus van rijksmonument. nodige Stelling verbeteringen omvatte, toch aan de Klop van Utrecht. De stichting wil de Nieuwe Kringenwethuizen: houten huizen die Hollandse en de Stelling vantechUtrecht bleek ook dezeWaterlinie stelling door de snel afgebroken/afgebrand konden meer bekendheid geven bij een breed publiek. nische www.stellingvanutrecht.nl ontwikkelingen al snel achworden voor een vrij schootsveld: terhaald. Door de opkomst van het Voordorpsedijk en Biltsestraatweg Inundatiesluizen: met deze sluizen vliegtuig verloor de stelling na WO I kon het gebied onder water worden eigenlijk al snel haar betekenis. gezet: sluis in Kanonsdijk bij Fort
Forten, Kastelen en Vestingen Leeswijzer Bent u geïnteresseerd in forten, kastelen, vestingen, batterijen en werken leer dan hier meer over de verschillende Nieuwe Hollandse Waterlinie forten. Schoonmaken Om de 140 km lange route en 45 forten in één dag schoon te kunnen maken starten wij om de 12 minuten. Zo kunnen wij in 9 uur (45 x 12 = 540 minuten) de hele route schoonmaken. Route Helaas doen niet alle forten mee. Op deze forten verzamelen wij ons op de openbare weg! Aanmelden Like onze Facebook eventpagina’s via onderstaande website.
Noord Brabant
Zuid Holland
START 08:00 Fort Steurgat Fort 4, Werkendam In 1881-1882 gebouwd als sluitstuk van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Omgebouwd tot woningen. Niet toegankelijk. 08:12 Fort Bakkerskil Kildijk 143, Nieuwendijk Gebouwd in de jaren 1877-1879 ten zuidoosten van Werkendam. Vanaf voorjaar 2012 Bed en Breakfast. Wil je een weekend weg, dan is dit adres zeker de moeite waard. 08:24 Fort Altena Tol 8, Werkendam Diende ter afsluiting van de weg Gorinchem-Breda en de Uppelsche Dijk. Nu: culinair genieten of sportief arrangement mogelijk.
08:36 Fort Giessen* Burgstraat, Giessen Gebouwd in de jaren 1878-1881 ter voorkoming van een directe aanval op de vesting Woudrichem. 09:24 Vesting Woudrichem Waterpoort 1, Woudrichem De Vesting Woudrichem is met haar militaire gebouwen goed bewaard gebleven. De voormalige vestingstad heeft een historische haven, er is een museum en u kunt met de veerdienst naar Vesting Gorinchem, Fort Vuren en Slot Loevestein. * Let op! Deelnemers van Fort Giessen lopen via drie forten in Gelderland naar Vesting Woudrichem. Daarna gaat men eerst naar Vesting Gorinchem alvorens de deelnemers op Fort Vuren starten.
Utrecht 10:48 Fort Everdingen Noordweg 2, Everdingen Sloot de hooggelegen doorgang van de Lekdijken en de uiterwaarden af. Niet toegankelijk. 11:12. Werk aan de Groeneweg Lekdijk 32, Schalkwijk Het infanteriewerk Werk aan de Groeneweg werd aangelegd in de periode 1914-1918, dwars op de lekdijk ten oosten van het Fort Honswijk. Nu een vrij toegankelijk natuurgebied. 11:24 Fort Honswijk Lekdijk 58, Houten Het was het eerste en grootste torenfort in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Lunet aan de Snel flankeerde fort Honswijk en hield het binnentalud van de Lekdijk onder vuur. 11:36 Werk aan de Korte Uitweg Lange Uitweg 42a, Tull en ‘t Waal Het verdedigde de noorder Lekdijk en de Lange Uitweg. Nu is er een kampeerterrein. Het Werk is gebouwd in 1877 als verdedigingswerk en is onderdeel van de Stelling van Honswijk. 11:48 Werk aan de Waalse Wetering Waalseweg 24, Tull en ‘t Waal Dit werk moest de Achterdijk met de niet-inundeerbare terreinstrook ten noorden van de Schalkwijkse Wetering bestrijken. Vrij toegankelijk. 12:00 Fort Vreeswijk Fort Vreeswijk 1b, Vreeswijk In 1672 was op deze plek al een schans aanwezig. Het fort is in de 18e eeuw gebouwd. Nu zit er de Oudheidskamer. 12:12 Fort Jutphaas Fort Jutphaas 3, Nieuwegein Tijdens de Duitse bezetting werd dit fort gebruikt als radiozend- en ontvangststation voor de duikbootoorlog. Nu zijn er voor wijnliefhebbers speciale wijnactiviteiten 12:24 Batterijen aan de Overeindse Weg Overeindseweg, Nieuwegein De Batterijen aan de Overeindse
Weg werden in 1871-1873 aangelegd als voorpost voor Fort Jutphaas. 12:36 Fort ‘t Hemeltje Fortweg 11, Houten Fort ‘t Hemeltje is het laatst gebouwde fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het fort wordt opgeknapt en is straks op beperkte schaal te bezoeken. 12:48 Fort bij Vechten Marsdijk 2, Bunnik Fort Vechten is gebouwd tussen 1867 en 1870 ten zuidwesten van het dorp Bunnik. Hier komt het Waterliniemuseum. 13:00 Fort bij Rijnauwen Vossegatsdijk, Bunnik Fort Rijnauwen is het grootste fort uit de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het is in bezit van Staatsbosbeheer en te bezoeken tijdens rondleidingen. 13:12 Werk aan de Hoofddijk Budapestlaan 17, Utrecht Het Fort Hoofddijk is in 1877-1879 gebouwd ter afsluiting van de Hoofddijk. Botanische Tuinen van Universiteit Utrecht. 13:24 Lunetten op de Houtense Vlakte Koningsweg, Utrecht De vier lunetten werden ten oosten van Utrecht in 1821-1828 gebouwd als afsluiting van de, niet inundeerbare, Houtense Vlakte en de later aangelegde spoorlijnen. 13:36 Fort aan de Biltstraat Biltsestraatweg 160, Utrecht Rond 1930 werd de straatweg die om het fort liep, dwars door het fort aangelegd. Tijdens WOII werden op het noordelijke deel 140 verzetsmensen gefusilleerd. 13:48 Fort Voordorp Voordorpsedijk 28b, Groenekan Fort Voordorp lag te midden van de inundaties en verdedigde de nabijgelegen inundatiesluizen en duikers. Nu congrescentrum.
7
14:00 Fort Blauwkapel Kapelweg 2-4, Utrecht Opmerkelijk is dat het fort het dorpje Blauwkapel omsluit. Het is nu eigendom van gemeente Utrecht. 14:12 Fort Ruigenhoek Ruigenhoeksedijk, Utrecht Fort Ruigenhoek werd in de jaren 1869-1870 gebruikt om de Ruigenhoekse Dijk af te sluiten en de keerkade tussen twee inundatiekommen te verdedigen. 14:24 Fort De Gagel Gageldijk 161, Utrecht Het fort sloot de Gageldijk, Kerkeindse Dijk en de Klopdijk af en beschermde voorgelegen inundatiesluizen. Op Fort de Gagel moet ruimte komen voor een combinatie van horeca en recreatie. 14:36 Fort Aan de Klop 1e Polderweg 2, Utrecht Fort aan de Klop werd al vroeg als strategische verdedigingsplaats van de stad Utrecht ingezet. Het is nu een theehuis en een herberg met overnachtings- en vergadermogelijkheden. Ook zijn er regelmatig evenementen. 14:48 Werk Bij Maarsseveen Herenweg 3, Maarssen Rondom het fort uit 1881 staan nog enkele houten Kringenwet-woningen. Het fort wordt ontwikkeld tot een duurzame broedplaats voor kunst, cultuur en recreatie.
09:36 Vesting Gorinchem B. de Waterpoort 1, Gorinchem Beleef de Gorcumse vesting op de mooie stadswallen, met de vele monumenten; in het museum en vanaf het water. Let op! deelnemers lopen van Gorinchem naar Fort Vuren.
10:24 Werk Op de Spoorweg Diefdijk 11, Leerdam In 1880 gebouwd aan weerszijden van de spoorweg Dordrecht - Elst. Voor en achter het werk lagen beweegbare kraanbruggen waarvan de achterste intact is.
Gelderland 08:48 Batterijen Poederoijen Noorder Maasdijk, Brakel Gebouwd tussen 1879 en 1886 aan de noorder Maasdijk ten zuiden van de Batterij onder Brakel. 09:00 Batterijen Onder Brakel Nieuwendijk, Brakel Ten zuidwesten van het dorp Brakel gebouwd in 1879-1884 aan de Zuider Waaldijk. 09:12 Slot Loevestein Loevestein 1, Poederoijen Rond 1368 werd dit kasteel op een strategische plaats in het hart van Nederland gebouwd, daar waar Maas en Waal samenkomen. Later maakte het slot als militair fort deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tegenwoordig is Slot Loevesteijn een nationaal monument en museum. 09:48 Fort Vuren Waaldijk 29, Vuren In 1944 recht tegenover Slot Loevestein gebouwd. Met rustig terras en verschillende overnachtingsmogelijkheden. Let op! Loop naar Fort Asperen.
10:00 Fort Nieuwesteeg Nieuwesteeg 74, Herwijnen In 1878 ten oosten van Asperen gebouwd. Is nu educatieve attractie gericht op cartografie en navigatie. Let op! Fort Nieuwesteeg kent alleen een start! Deelnemers van Fort Vuren eindigen hier niet. 10:12 Fort Asperen Langendijk 60, Acquoy De bomvrije geschutstoren verrees tussen 1845 en 1847. In de zomer zijn er kunst- en designtentoonstellingen. 10:36 Diefdijklinie Diefdijk 5, Culemborg U kunt hier wandelen door de moeras- en griendvelden en langs inundatievelden die ook als waterberging dienen. Let op! Deelnemers lopen naar Fort Everdingen. 11:00 Werk aan het Spoel Goilberdingerdijk 40a, Culemborg Dit werk verdedigde een sluis, waarmee het achterliggende gebied met water uit de Lek werd geïnundeerd. Te bezoeken.
Noord Holland 15:24 Fort Spion Bloklaan 9, Loosdrecht Het fort Spion diende ter afsluiting van de om het fort heen geleide Bloklaan. Wandelaars en fietsers kunnen bij Fort Spion overnachten. 15:36 Fort Kijkuit Gabrielweg 6, Kortenhoef Het fort diende ter afsluiting van de Kortenhoefse Zuwe met het ernaast gelegen kanaal. Nu heeft het een ecologische functie. 15:48 Fort Hinderdam Hinderdam 7, Nederhorst ten Berg Fort Hinderdam grendelde de Vecht en de Vechtkaden af. Tegenwoordig heeft dit fort van Staatsbosbeheer een ecologische functie.
15:00 Fort bij Tienhoven Nieuweweg 20, Tienhoven Ook wel ‘Redoute aan de Tienhovense Vaart’ genoemd. Gebouwd in 18481850 ter afsluiting van de Tienhovense Vaart, de ernaast gelegen inundatiekade, damsluis en schutsluis.
16:00 Fort Uitermeer ’s Gravenlandseweg, Weesp In 1845 werd op het fortterrein een bomvrije toren gebouwd, voorzien van gracht en ophaalbrug. De fortwallen zijn ooit geëgaliseerd; in die tijd is ook een poging gewaagd om de toren van binnen uit op te blazen.
15:12 Vesting / Fort Nieuwersluis Rijksstraatweg, Nieuwersluis Aan de rand van de fraaie vestingplaats werd in 1850 Fort Nieuwersluis gebouwd. Het diende ter verdediging van de sluizen in de Nieuwe Wetering en de Vecht. Tegenwoordig zijn er kantoor- en vergaderruimtes en er is een theetuin.
16:12 Vesting Weesp / Fort Ossenmarkt Ossenmarkt 44, Weesp Weesp functioneerde als militair depot voor een aantal forten in het Noorden van de Waterlinie. Op de Ossenmerkt werd in 1860 daarom een bomvrije toren met gracht en ophaalbrug gebouwd.
Fort Ronduit A. Heffrichweg 1, Naarden Dit fort is aangelegd om de buitendijkse gronden ten noorden van de vesting Naarden te kunnen verdedigen.
worden. Nu is het de fraaiste vestingstad van Nederland. Inclusief een unieke dubbele omwalling.
16:24 Vesting Muiden / Fort H Herengrachtt 119, Muiden Muiden herbergt belangrijke gebouwen van de Nieuwe Hollandse waterlinie. Het Muizenfort is een museum en Fort H is een restaurant. Vanuit Muiden vertrekt de boot naar Pampus. 16:36 Westbatterij Zuiderzeedijk, Muiden Als aarden batterij in 1799 aangelegd om de havenmond en Zeedijk te beveiligen. De bomvrije toren werd later gebouwd. Finish Muiderslot Herengracht 1, Muiden Deze middeleeuwse waterburcht is gebouwd in opdracht van graaf Floris V (1254-1296). Het Muiderslot speelde een strategische rol als vesting langs de handelsroute over water, maar ook als onderdeel van de Hollandse Waterlinie. De wallen zijn aan het eind van de 18de eeuw aangelegd.
FINISH
Locaties zonder begeleiding Let op! Op deze locaties zijn geen vrijwilligers van Stichting Aquarius aanwezig.
Van de vijf verdedigingswerken rondom Naarden is fort Werk IV het enige overgebleven werk.
De Franse Kamp Franse Kampweg 5a, Bussum Een infanteriestelling ten zuiden van Bussum.
Werken aan de Karnemelksloot Oud Blaricummerweg en Verlengde Fortweg, Naarden Deze twee werken zijn verbeterd in 1873. Deze kleine werken bewaakten de Karnemelksloot en de inundatiesluis die tussen de werken lag.
Werk IV Dr. Abraham Kuyperlaan 1, Bussum
Vesting Naarden Eeuwenlang beschermde Naarden Amsterdam tegen aanvallen uit het oosten. In 1814 moesten de troepen van Napoleon eruit geschoten
Pampus Enige orginele forteiland in Nederland. Gebouwd in de voormalige Zuiderzee ter bescherming van de haven van Amsterdam. Hier lagen vroegen schepen ‘voor Pampus’.
Fort Pannerden Het fort is van 1869 tot 1871 gebouwd om de splitsing van de Rijn en de Waal te bewaken.
WWW.NIEUWEHOLLANDSEWATERLINIESCHOON.NL/ROUTE
8
TOT 22 MAART Hoofdsponsor
Samen maken we de hele Nieuwe Hollandse Waterlinie schoon
Stichting Aquarius
Jongeren
Bouw met je klas een fort na Stichting Aquarius - Voor Schoon Water
Veel basisscholen aan de route bouwen momenteel een fort, vesting of kasteel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie na.
ZEEMEERMINNENPARADE
Kom op 21 juni (midzomernacht) naar de Boulevard van Scheveningen en paradeer met ons als zeemeermin, piraat of haai voor schoon zeewater en het begin van de zomer.
Zondag 21 juni
Gratis Greentech Doos Maximaal 45 scholen krijgen een techniekdoos ter waarde van € 50,- met daarin allerlei spullen om met een klas een replica te bouwen van een fort in hun gemeente. Deze forten moeten net als een woonboot kunnen varen met als doel dat alle replica’s tijdens het afsluitende ‘Schoon Water Feest’ in het Muiderslot op de slotgracht kunnen varen. Studie of baan in de techniek Als de schroeven, motoren, lampjes en zonnecellen goed zijn aangesloten zullen de 45 mini forten ’s avonds het Muiderslot verlichten. Met dit bouwpakket willen wij jongeren enthousiast maken voor een studie of baan in de greentech door hen kennis te laten maken met recycling, motortechniek, elektrotechniek, scheepsbouwkunde, architectuur, zonne-energie, etc.
18-19:00 Zeemeerminnen Parade 19-20:00 Zeemeerminnen Race 20-02:00 Zeemeerminnen Party
Schrijf je snel in en doe mee!
www.zeemeerminnenparade.nl facebook.com/zeemeerminnenparade | twitter.com/zeeparade
Haai, kan je al tot 13 tellen verbind dan de letters en cijfers