Update kennisportfolio’s

ISSO werkt sinds dit jaar aan kennisontwikkeling in portfolioteams. In deze teams staan een aantal vragen centraal:

 Welke kennis is nodig in dit kennisportfolio?  Welke kennis is er al?  Waar is behoefte aan?  Welke trends & ontwikkelingen zijn er op het gebied van een kennisportfolio?  Hoe ontwikkelen we de juiste kennis voor de juiste doelgroep?  Wie ontwikkelt de kennis?

In een portfolioteam zijn verschillende specialisten vertegenwoordigd, zoals iemand die verantwoordelijk is voor de uitgeverij, een marketing adviseur, een kennisontwikkelaar en een programmamanager. Nadat in beeld is gebracht wat we aan kennis willen ontwikkelen of opnemen wordt er gebruiksonderzoek gedaan. Dit vormt samen input voor de kennisontwikkeling.

We werken aan de volgende portfolio’s:

Kennis over warmtepompsystemen krijgt forse update

Nu in de nieuwbouw, maar ook in bestaande bouw, het warmtepompsysteem een prominent energiesysteem is geworden, is de behoefte aan kennis groter dan ooit. Het jaar 2022 staat daarom in het teken van de grote update. Drie belangrijke ISSOpublicaties zullen dit jaar worden geactualiseerd, zodat de markt op basis van de meest recente kennis deze systemen kan realiseren.

Jos de Leeuw

Kennisbehoefte groeit snel

“De eerste publicatie die we zullen actualiseren is ISSO-publicatie 72 over ‘Ontwerpen van individuele en kleine elektrische warmtepompsystemen voor woningen’”, vertelt Jos de Leeuw, senior specialist bij ISSO. De oorspronkelijke versie is uit 2005. In de achterliggende jaren zijn wel enkele updates uitgevoerd, maar is er geen uitgebreide actualisatie gedaan. En daar zijn we nu wel mee gestart. De verwachting is dat we in het voorjaar de volledig vernieuwde publicatie voor deze warmtepompsystemen met bodemenergie kunnen publiceren op ISSO Open.”

Actualisatie ISSOpublicatie 73

Een andere publicatie waarvoor de actualisatie in 2022 start, is ISSO-publicatie 73 ‘Ontwerp en uitvoering van verticale bodemwisselaars’. “Deze publicatie is in het verleden wel eens geüpdatet, maar de introductie van de BRL 11000 is ook nadrukkelijk van invloed op de kennis in deze publicatie. Vandaar dat we het nodig vinden om ook ISSO-publicatie 73 te vernieuwen”, vertelt De Leeuw. “We zien echt aspecten in de kennisbehoefte die we nog beter en vollediger kunnen beschrijven. Deze publicatie zal wat later, naar verwachting rond de zomer beschikbaar zijn.”

De herziening van ISSO-publicatie 98 ‘Luchtwaterwarmtepompen in woningen’ staat voor de tweede helft van 2022 op stapel. “Ook voor dit vakgebied geldt dat de kennisbehoefte, maar ook het aanbod van nieuwe kennis en systemen, in deze snelgroeiende markt evenredig snel toeneemt. We willen daarom dicht op deze ontwikkelingen zitten en ervoor zorgen dat de vakman over de meest nieuwe inzichten kan beschikken. We zagen bijvoorbeeld in 2021 aan de populariteit van het Kleintje Hybride warmtepompen hoeveel animo en behoefte er is aan actuele kennis op de werkvloer en bij ontwerpers.”

Vakmanschap warmtepompen

Tot slot, zo vertelt De Leeuw, werkt hij namens ISSO mee aan het traject voor het vakmanschap warmtepompen. “Dit betekent dat wij input leveren voor de eindtermen die van groot belang zijn voor de vernieuwde erkenningsregeling warmtepompen, die InstallQ verzorgt.”

Belangrijke rol voor hemelwater en legionellapreventie in portfolio sanitairtechniek

Hoewel hij nog betrekkelijk kort, sinds 1 september 2021, senior specialist is binnen het portfolioteam sanitairtechniek, groeit Nick Post al goed in zijn rol. “Ik heb de werkzaamheden van secretaris op mij genomen in de NEN/ISSO-commissie Gebouwriolering. Ik was daarvan al eerder lid, maar nu namens ISSO.”

Daarnaast neemt Nick deel aan de ontwikkeling van een voorstudie met TVVL naar de verspreiding van pathogenen via riolering, en is hij toegetreden tot de expertgroep Sanitaire Technieken bij TVVL. “Verder zal ik de meeste activiteiten overnemen van Rob van Bergen binnen de verkenning met OSKA (Overleg Standaarden Klimaatadaptatie, red.) naar de maatregelen rondom de infiltratie van hemelwater”, zegt hij.

Samenvoeging 70.1 en 70.3

‘Hemelwater’ is de komende tijd überhaupt een belangrijk thema. Ook in de vorm van de herziening van ISSOpublicatie 70.1 ‘Omgaan met hemelwater binnen de perceelgrens’ en 70.3 ‘Grijswater binnen de perceelgrens’. Uit een onderzoek dat we afnamen onder professionals op dit gebied, bleek dat 85% van hen het wenselijk vindt als de twee publicaties worden samengevoegd. “Dat proces hebben we inmiddels in gang gezet”, zegt Post. “We zijn nu bezig een Kontaktgroep samen te stellen voor deze herziening en samenvoeging.” Daarnaast was er de kleine update van ISSOkleintje Riolering: lees meer op pag. 26.

Nieuwe examens LP-adviseurs

Wat betreft legionellapreventie speelde de actualisatie van ISSOpublicatie 55.2 (zie meer op pag. 22.) Ook hebben onze legionellapreventiekennisNick Post, senior specialist bij ISSO

ontwikkelaars nieuwe examens ontwikkeld voor LPadviseurs die zijn gecertificeerd volgens BRL 6010. Deze examens hebben we in online examenbank Cirrus geplaatst, zodat ze online zijn af te nemen. Daarnaast werkte Toshihiro Takada, junior specialist Sanitaire technieken, aan een actualisatie van de vraagbaak legionella. Deze is binnenkort te raadplegen via isso.nl.

In het portfolio Bouwtechniek zijn wij bezig met de ontwikkeling van kennis om oververhitting in gebouwen tegen te gaan. senior specialist Noortje Alders: “Dat komt vanuit OSKA, de Overleg Standaarden Klimaatadaptatieintentieverklaring ‘Koeling van Gebouwen’. OSKA is opgericht door NVKL, NEN, het bedrijfsleven, kennisinstellingen en ISSO.”

Noortje Alders op p. 24). Alders: “Dat rapport brengt de voor- en nadelen in kaart van deze techniek. We willen hiermee een antwoord geven op de ontbrekende kennis over verdampingskoeling onder installatietechnisch geschoolde professionals. En als we het hebben over binnenmilieu is het ook leuk te noemen dat ik in het november nummer van InstallateursZaken een interview gaf over comfort.” Alders vertelde in dat interview onder andere dat een verkeerd idee van comfort tot misverstanden kan leiden. In het artikel vertelt ze in hoeverre comfort op individueel niveau is te regelen. Bekijk via de QR-code het artikel in de special Energie en comfort van IZ, november 2021.

“Wat we op het gebied van bouwtechniek de afgelopen tijd ook deden”, zegt Noortje Alders, “is bijdragen om de kennis over circulair bouwen te Een zorgvuldig aangelegd rioleringsstelsel dat nauwkeurig wordt onderhou den, helpt verstopping, lekkage of stankoverlast, en verspreiding van veel verhogen. We hebben bij 28 referentiedetails de infectieziektes voorkomen. Een thema van belang dat ISSO-kleintje Riolering behandelt. Het Kleintje bespreekt vuilwater- en hemelwaterafvoer binnen de losmaakbaarheid van producten weergegeven. Dit perceelgrens voor woningen, woongebouwen en kleine utiliteitsgebouwen. Dit zakboekje gaat ook in op de realisatie van nieuwe riolering, uitbreiding deden we bij 13 bestaande details en 15 voor dit van bestaande riolering, beheer en onderhoud. Vanuit de gebouwriolering wordt vuilwaterafvoer (huishoudelijk afvalwater) project ontworpen beter losmaakbare details. Per geloosd op de gemeentelijke riolering, en ook hemelwaterafvoer (van particulier terrein) wordt daar ingezameld en afgevoerd. De gebouwriolering moet element en per verbinding is aangegeven hoe losvoldoen aan de prestatie-eisen van het Bouwbesluit. Deze eisen gelden voor de functionele eigenschappen van de riolering en de dichtheid van de maakbaar ze zijn. We hebben daarvoor een kleurleidingsystemen. In Kleintje Riolering komt dit aan bod. Het is een compact naslagwerk met afbeeldingen, schema’s en montagerichtlijnen voor afvoerleidingen van vuil- en hemelwater. codering toegepast, waarbij groen het best losBelangrijkste wijzigingen in herziene versie maakbaar is en paars het slechtst. Deze referentieDe belangrijkste wijzigingen in deze herziene versie zijn onder andere actualisatie op basis van NEN 3215 en NTR 3216 (2018), uitwerking van een details waarin we de losmaakbaarheid aangeven, closetaansluiting met enkele voorbeelden, uitleg voor overbruggen van een dilatatie, aansluiten van een begane grond appartement bij woongebouwen komen beschikbaar in ISSO Open. Zo kan de markt en uitwerking van een paragraaf over beheer en onderhoud. Ondersteuning op de bouwplaats ons feedback geven of ze er op deze manier mee ISSO-kleintje Riolering is een zakboekje voor installateurs en servicemonteurs om snel de meest gebruikte richtlijnen voor het ontwerp en de aanleg uit de voeten kunnen. Verder vertellen we meer over van riolering te kunnen terugvinden. Het biedt informatie ter ondersteuning bij overleg met de opdrachtgever, overheidsinstanties en andere partners de bepalingsmethode die we hebben toegepast om op de bouwplaats. Ook architecten en aannemers kunnen met dit zakboekje snel kennis opdoen van de basisbeginselen van het rioleringsstelsel.losmaakbaarheid te berekenen.”

Comfort in het binnenmilieu

Een interessante ontwikkeling in het binnenmilieu portfolio-, is de publicatie van het ISSO-rapport ISBN 978-90-5044-346-3 Indirecte adiabatische koeling (lees hierover meer

Rapport

Indirecte adiabatisache koeling Indirecte adiabatische koeling

Versie 2021

Rapport

Energieopslag en laadpaaltechnologie

zijn speerpunten in 2022 Pudanis ut et quiam, consequiae veratendae niene dolliciminum et accus ilit, omnis ut fuga. Namuscidem quodit, officit, quiant alibea vendi tectum quunt verciissime eatiorerepe pro es nam, illigent aborepe audae od molestota dit odia quibuscienti idunt id que ea porrum dolent. Tatecum quisquatibus res es modi de vitatur autem ratias a quo et omnissinciis dolutemquas voluptam fuga. As arionse dipsum harumquo est, ut aliqui andi sae doluptio officit aquide quibustiam, non conemo bearcim endenihillit quias iliam latur sitas et poristotas molore pa des ex essectur re excerunti blam volenis quibus nim non nonseque sumque vernam enis erovide nditamu sandanimus dem eaque vollat ma voluptas earcid que solupta corerati as ad In het portfolio elektrotechnische installaties zal ISSO vooral de que volorem et quam aut et plaut quis alit am sit eumquas vitatquiamus undi dolor sequam quis et aut ium fugiat omnis aut omnis volo volut velendem sa porest, corrovid ut alitia dolupic totae magnist, et et alitiatiam, que parum etur? Quidund itatus audia conecab orrorest, que eat qui dolupiciis pedis kennisontwikkeling op het gebied van energieopslag en laadpaalsitatur alisque il mint. Haruptae ra et presti dollacerum quation ecatus ipid el molor am delita volest, sequiam, odit voloritae plis ipsum ullentibusa qui samusci qui volorepudi consed quisqui nonessum ligenistinus si voluptatum nusam ut eaque ma sum nihicius et endest quibus quiae. Nequi od ut quo volupient mil et molup-technologie een impuls geven. Energieopslag wordt onderdeel tae venimusam, non cus nobit, ullaut rehento ea quam eumquament quam nimoluptata corporpos eseritis re sit quas intus endita voluptae rem erro dem et odiate volorem poritibus num nobis as eum inullorem. Beatiis et adis sin con rerupta quassequi adit, et volesti ullacest officie ntiosam, velecae van de herziene uitgave van het Handboek Zonneenergie. En bij ent quis explique dolenimo cum inimi, velecus elesti simpos maximus, venit prem ipsae. Ut officillut et fuga. Optatem rerci officit iatquo blaut occum unto eum utem rem delicil ipictem odipsam volore, et harit reicipsaerum nonsequ oditatae reri con reped et voloratus int libus sam, offici tempor apis que niet, con cum es ipsaept aspieniassi vellacc umquias peditatiorem voluptatusae het onderwerp laadpalen werken we aan kennis die nodig is voor es eatur? Ihicien debitia quassin venihil lignatquis molo voles nonsedio. Nem samentur, cust, etum reriaeprem. Agnamusam volore niae site eum nis in pre num que eindtermen en certificering. Daarnaast gaat er ook aandacht naar

de kennis die nodig is voor het upgraden van groepenkasten van

1fase naar 3fase installaties. ISBN ............................. Rapport

Marktverkenning veiligheid en laadvoorzieningen e-mobility Marktverkenning veiligheid en laadvoorzieningen e-mobility

Henry Lootens

“We zijn al volop bezig om het Handboek Zonneenergie te updaten. Daarbij is de uitbreiding van dit handboek via een bijlage Energieopslag één van de belangrijke en opvallende zaken”, vertelt ISSOspecialist Henry Lootens. “Bij energie-opwekcentrales, wat zonne-energiesystemen ten slotte zijn, zullen we steeds vaker een vorm van energieopslag gaan combineren. Iedereen denkt dan meteen aan batterijen, maar deze uitbreiding bekijken we het toch wat breder.”

Veel regels en voorschriften

Naast de technische aspecten zal de uitbreiding van het Handboek, zo vertelt Lootens, ook informatie bevatten over de werking van de energiemarkt. “De markt zal straks te maken krijgen met veel meer regels en voorschriften. Netcongestie begint al een aardig probleem te worden. En bijvoorbeeld deel 8 van de NEN1010 schrijft voor dat grote panden met een hoog energiegebruik aan energiemanagement moeten doen. Daarin kan energieopslag weer een voorname rol vervullen.” De uitbreiding is straks niet alleen beschikbaar via het Handboek Zonneenergie, maar ook als aparte publicatie.

Naar een merkloze kennisontwikkeling

Een ander ‘hot topic’ is de snelgroeiende markt voor laadpalen voor elektrisch vervoer. “Een meer merkloze kennisontwikkeling en -aanbod voor bijvoorbeeld trainingen en certificering wordt steeds wenselijker. Veel informatie komt nu nog van fabrikanten, wat natuurlijk prima is. Maar als we naar openbare eindtermen willen voor bijvoorbeeld een certificering voor installateurs, dan zijn onafhankelijke en breed gedragen kennisproducten nodig. We willen bijvoorbeeld ook het Kleintje Elektrisch vervoer updaten. Deze is uit 2015. En geloof me; in de afgelopen 6 jaar is er op dit vakgebied echt heel veel veranderd.” Onlangs is de ‘Marktverkenning veiligheid en laadvoorzieningen e-mobility’ beschikbaar gekomen in ISSO Open. Deze is met een ISSO-profiel gratis te raadplegen.

Van 1fase naar 3fase aansluitingen

Tot slot wil ISSO voor de E-wereld werken aan een publicatie over het verzwaren van de groepenkasten. Lootens: “We hebben circa 6 miljoen woningen in ons land die in de groepenkast over een 1 fase aansluiting beschikken. Als we in toenemende mate naar all-electric willen, of laadpalen bij woningen willen plaatsen, dan hebben die woningen een 3 fase-aansluiting nodig. Zo’n ombouw was tot voor kort het domein van de netbeheerders. Nu willen we dat ook installateurs die ombouw kunnen doen. Maar dan moeten ze wel over de vereiste kennis kunnen beschikken. Daar wil ik vanuit ISSO in de tweede helft van 2022 voor zorgen.”