BX L
FORUM BXL - Dromen van een Museum
FORUM
Bundel masterproef ‘Dromen van een Museum’ Alle afbeeldingen en schema’s van Stina Lembrechts tenzij anders vermeld.
inspitariebeeld: NHM museum concept door 51N4E
Dromen van een museum voor Brussel ontwerpopdracht advanced architectural design(AAD) Sint Lucas Brussel 2ma_ar
Musea beperken zich niet langer tot het archiveren en tonen van kunstwerken. Ze zijn geëvolueerd naar dynamische centra met een intense, vaak themagebonden, interactie tussen kunstenaar en publiek. Ze zijn een plaats van dialoog, kritische reflectie en bezinning. Het gebouw kan dit mechanisme sturen, stimuleren en intenser maken. [...] Het Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, van België zou hun afdeling moderne kunsten sluiten. Brussel, dat van oudsher een centrale plaats bekleedt in de internationale kunstwereld, heeft geen museum voor hedendaagse kunst. Buitenlandse voorbeelden als het Tate Modern, het Centre Pompidou, het MOMA, … tonen aan dat dergelijke musea van betekenis zijn voor de stad. Politici en kunstenaars dromen luidop van een nieuw museum voor Brussel. [...] Langsheen het kanaal. Een gebouw ontwerpen dat getuigt van een architectonisch vernieuwende visie (advanced architectural design) en dat door zijn programma en verschijningsvorm een bijzondere discussie aangaat met zijn omgeving, waardoor een nieuw en noodzakelijk stedenbouwkundig elan voor de buurt gegenereerd wordt. Bron: Opdracht 42 masterproef Brussel
5
FORUM BXL
Ambitieus Brussel
Bestaande toestand. De vijfhoek van Brussel met aan de westkant het kanaal Brussel-Charleroi
Huidige kleine ring. Omsluit het historisch centrum van Brussel.
6
De wijken Molenbeek en Kuregem. Deze wijken breiden steeds verder uit en zijn een plek van aankomst en tevens de belangrijkste groeipolen voor de stad. Ze zijn fysiek afgesloten van het historisch centrum door het kanaal en de klein ring.
Dromen van een Museum voor Brussel
Dromen van een museum voor Brussel langsheen het kanaal gaat uit van een ambitieuze toekomstgerichte visie over de stad. Heel wat westerse landen hebben te maken met een enorme groei van de steden. Brussel kent en verwacht de volgende decennia een enorme bevolkingsgroei waardoor een nieuwe toekomstgerichte visie op de ontwikkeling van Brussel zich opdringt. Het nieuw demografisch zwaartepuntvan Brussel ligt aan westelijke kant in Molenbeek en Anderlecht (Kuregem), een stukje Brussel op de linkeroever van het kanaal. Men stelt vast dat de gekende ‘vijfhoek’ zich uitbreidt in westelijke richting en dat er een nieuwe, grotere ‘vijfhoek’ ontstaat. In 2009 veranderde het Brussels metronetwerk grondig en werd het netwerk rond Brussel gesloten. Het omsluit deze nieuwe vijfhoek. Kijkend naar dit ‘nieuwe centrum’ stellen we vast dat het kanaal en de westelijke kleine ring een scheiding of grens markeren. Ring en kanaal vormen een fysieke barrière. Ze markeren tevens de scheiding tussen de ontwikkeling van Molenbeek en de ontwikkeling van de historisch centrum. Uitgaande van een ambitieus Brussel heeft de stad er baat bij die scheiding op te lossen en de brug te slaan tussen deze 2 polen. Hiervoor is het relevant om eerst een analyse te maken van groot Brussel. Waar bevinden zich momenteel de culturele polen in de stad? Wat is hun inhoud en draagwijdte. Waar bevindt zich de kwalitatieve openbare ruimte en waaraan moet zo’n ruimte voldoen? Kunnen we hier elementen uit meenemen voor een nieuw museum langsheen het kanaal?
Het nieuwe metronetwerk. Gaat uit van een globale vervoers-visie voor Brussel en beperkt zich niet tot het centrum.
Een nieuwe ring. Brussel zou baat hebben bij een verlegging van de kleine ring naar het metrotracé temeer daar de open ruimte hiervoor aanwezig is. 7
Ambitieus Brussel. Een visie voor Brussel waarbij wordt uitgegaan van een uitgebreid centrum. Waarbij de stad Brussel baat heeft bij het opheffen van de barière tussen het oude historische centrum en zijn westelijke uitbreiding.
FORUM BXL
(4)
(3)
(1) (2)
(4) (3)
(5)
(1) (2)
Brussel als een collectie van meervoudige, heterogene en hybride plekken: het versterken van het verschil als een kans voor de stad. Š 51N4E, l’AUC, BBS 8
Dromen van een Museum voor Brussel
Waar situeren zich de culturele polen in de nieuwe vijfhoek? Gezien de opdracht ‘Dromen van een museum voor Brussel’ werd er een stedelijke analyse gemaakt naar culturele instellingen en initiatieven in en rond Brussel. Uit deze analyse is gebleken dat er een enorme densiteit aan cultuur gesitueerd is rondom de Kunstberg (1). Ook wel ‘dé museumwijk van Brussel ‘genoemd met als belangrijke trekpleisters het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van België, het Muziekinstrumentenmuseum, de Koninklijke Bibliotheek van België, de Bozart en nog verschillende andere musea. Een tweede pool, buiten het centrum, is gesitueerd rond het Jubelpark (2) waar zich de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis bevinden. In het historische centrum van Brussel situeren zich nog enkele kleinere instellingen en musea met een zeer verscheiden programma en doelpubliek.
Als we dan heel specifiek gaan kijken naar de demografische groeiwijken Molenbeek en Kuregem (Anderlecht) dan stellen we vast dat hier slechts enkele initiatieven gevestigd zitten. Kijk naar Charleroi Danses (3), het Choreografisch Centrum van de Federatie Wallonië-Brussel dat zich resoluut richt op de hedendaagse danscreatie. Of het gemeenschapscentrum De Vaartkapoen (4). “De Vaartkapoen creëert in Molenbeek en daarbuiten kansen voor en door ontspanning, ontmoeting, ontplooiing en hulp met als rode draad: een unieke versmeltende aanpak van cultuur, educatie, welzijn en werk.” (http://vaartkapoen.vgc.be/)
In vergelijken met de rest van Brussel stellen we vast dat deze wijken op cultureel vlak enigzins achterop hinken.
wat is een kwalitatieve openbare ruimte en waar vinden we ze terug in de nieuwe vijfhoek? Opdat de ingreep ‘Dromen van een musuem voor Brussel’, langsheen het kanaal zich niet enkel zou beperken tot een het ontwerpen van een iconografisch museaal gebouw is het noodzakelijk ook een analyse te maken van de kwalitatieve openbare ruimte in Brussel.
zeer grote kwalitatieve publieke ruimtes aanwezig zijn. Het Warandepark (1), het Jubelpark (2), het Sint Elisabethpark (3) bij de Baseliek van Koekelberg, de site ven Tour en Taxi (4),... In het historisch centrum zijn deze ruimtes kleiner van schaal maar toch zeer aanwezig (5).
Hiervoor werd beroep gedaan op een analyse van het bureau 51N4E voor de tentoonstelling Brussels 2040.
Opnieuw stellen we echter vast dat deze analyse niet of nauwelijks opgaat voor de wijken Molenbeek en Kuregem. Deze wijken aan de westelijke kant van het kanaal zijn niet zo voorzien van kwalitatieve publieke ruimtes als de rest van Brussel. Toch snakken deze dens bewoonde en bebouwde wijken naar groene ruimte, naar plekken voor ontmoeting en (re) creatie.
“Intentiteitsvoorwaarden van de openbare ruimte. Wat wij ‘intentiteitsvoorwaarden’ noemen, omvat een aantal factoren die de openbare ruimte aantrekkelijker maken. Deze voorwaarden stellen ons ook in staat om de motie van openbare ruimte te bevragen om haar te oriënteren in de richting van een operatieve strategie voor een meer gedeelde metropool.” 51N4E voor Brussels 2040
Als we dan kijken naar de kaart : “Brussel als collectie van meervoudige, heterogene en hybride plekken” stellen we vast dat er enkele 9
FORUM BXL
Zicht op het kanaal Brussel - Charleroi. Links van het kanaal Molenbeek, rechts van het kanaal Brussel Centrum.
10
Dromen van een Museum voor Brussel
11
FORUM BXL
een project van stadsontwikkeling
12
Dromen van een Museum voor Brussel
Centraal in de nieuwe vijfhoek ligt de Ninoofse poort. Dit is één van de weinige plekken in Brussel waar het Kanaal nog zeer sterk voelbaar is. Vandaag wordt deze plek niet optimaal benut. Biedt zich hier de mogelijkheid aan de barière binnen de nieuwe vijfhoek op te heffen? 13
FORUM BXL
Ninoofsepoort Molenbeek Tour & Taxi
Baseliek van Koekelberg Birmingham wijk
Stadhuis Brussel
danseartwijk
Kuregem & Anderlecht
Abatoir Anderlecht
Justitiepaleis Zuidtoren
1. de site +/- 5ha
2. de verschillende wijken
De Ninoofse poort ligt centraal in de nieuwe vijfhoek, in het midden van de Grote Markt, het Zuidstation, het Slachthuis, het Saincteletteplein, het Weststation en Ossegem. De Ninoofse poort omvat in zijn ruime context zo’n 5ha (1). Het is een kruispunt van drie Brusselse gemeenten en van vijf wijken (2). De omliggende wijken zijn van de dichtst- bevolkte en bebouwde in de regio. Het zijn voor de stad Brussel “plekken van aankomst” die snakken naar een beetje groene en open ruimte. De centrale ligging van deze plek wordt ondersteund door de zichtassen op heel Brussel (3). Vanop de Ninoofse poort kan je de koepel van het Justitiepaleis en het stadhuis van Brussel zien, maar eveneens de Slachthuizen van Anderlecht en de Koepel van de Baseliek van Koekelberg. Al deze omliggende wijken en plekken in Brussel
3. de zichtassen vanop de site
staan in verbinding met de site (4). Deze immens grote en centraal gelegen plek heeft het potentiëel om de verbinding te maken tussen twee afgescheiden stadshelften. Het is belangrijk om de eventuele ingreep niet algemeen overheersend en dominant te maken. De ingreep moet een antwoord bieden op de noden voor heel Brussel maar eveneens op de noden van de directe omwonende. Om dit te realiseren is het dus belangrijk resoluut te kiezen voor een project van stadsontwikkeling en geen spektakel architectuur die niet verder kijkt dan zijn directe omgeving. Een eerste belangrijke ingreep is een herdenking van het verkeer allerhande. Verder, bouwend op de ambitieuze visie waarbij de kleine ring niet langer langs de Ninoofse poort passeert, is het ook belangrijk het lokaal
14
Dromen van een Museum voor Brussel
4. de verbindingen met de site
5. het autoverkeer op de site
6. het openbaar vervoer op de site
verkeer te herdenken (5). Door het autoverkeer te beperken en terug te dringen naar de rand van de site verkrijgen we een potentiëel grote open ruimte waar voetgangers en fietsers prioriteit krijgen.
en gevariëerd programma waarbij zowel de noden uit de nabijgelegen wijken als noden van de stad Brussel ingevuld worden. Een grondige analyse van al deze noden, behoeften en functies is dus noodzakelijk.
Naast autoverkeer kent de site ook een grote densiteit aan openbaar vervoer. Deze belanrijke verbindende functie blijft behouden (6). Tramverkeer wordt mee opgenomen in het ontwerp. Er dient nagedacht te worden over één centrale stop en overstapplaats voor het openbaar vervoer. Ook standplaatsen voor de villo fietsen, autodelen kunnen hier een plek krijgen.
Op deze manier kan de Ninoofse poort een plek worden waar een culturele instelling en een kwalitatieve openbare ruimte een nieuwe dynamiek ontwikkelen voor de Stad Brussel en de lokale bewoners!
De Ninoofse poort heeft de potentie een nieuwe centrumplek te worden voor het Brusselse stadsweefsel. Toch vraagt het om een doordacht
15
FORUM BXL
16
Dromen van een Museum voor Brussel
Het klein kasteeltje. Oorspronkelijk was dit een kazerne van de grenadiers- en de karabiniers. Na de tweede wereldoorlog werd het gebruikt als gevangenis voor krijgsgevangenen. Nadien kreeg het nog andere bestemmingen en momenteel wordt het gebruikt door Fedasil als opvangcentrum voor asielzoekers. Het is tevens het oudste (sinds november 1986) en grootste opvangcentrum van BelgiĂŤ.
kanaal Brussel - charleroi met zicht op de sluis aan de Ninoofse poort.
<< kanaal Brussel - Charleroi met zicht op het jaagpad en de brug aan de Vlaamse poort
17
FORUM BXL
keuze van het programma lezingen “educatie”
“studie”
leeszaal
conservatie
“Een publieksgericht ‘instituut’ dat wil bijdragen aan de samenleving. ”
kantoren
gastateliers extra muros
gastateliers
reflectie en collectie
hotspot
debatten “onderzoek”
auditorium
workshop ruimte
depots restauratie
archief
vergadering
MUSEUM
“behoudt
& restauratie”
“ Een permanente instelling ten dienste van de gemeenschap en haar ontwikkeling, toegankelijk voor het publiek, niet gericht op het maken van winst, die de materiële getuigenissen van de mens en zijn omgeving verwerft, behoudt, wetenschappelijk onderzoekt, presenteert en hierover informeert voor doeleinden van studie, educatie en genoegen.” Officiële definitie (1974) “The international Council of museums (ICOM) cafetaria
restaurant
“genoegen
& vrijetijd”
externe curator
giftshop
tentoonstelling vaste collectie
bookshop
info & tickets “Internationale & nationale instelling” “informatie
groepstentoonstellingen
quarentaine ruimte
lockers
loskade stockage
ontmoetingsruimte
vestiaire
technische ruimte “logistiek
& presentatie”
tentoonstelling tijdelijk /wisselend
& voorzieningen” sanitair toelevering
technieken onderhoud
berging
Het onderzoek naar een gepast programme voor het museum en de openbare ruimte leverde twee definities op. Deze helpen bij het ontwikkelen van een scenografie voor het nieuwe hedendaagse museum in de publieke ruimte.
Een ontwerp voor een instelling die verder wil denken dan haar eigen grenzen. Een werkplaats waar, naast het presenteren en tonen van kunst in al zijn vormen ook wordt gefabriceerd aan het stedelijke leven.
18
Dromen van een Museum voor Brussel
groendienst
vertoefruimte ontmoetingsruimte “Comfortabele dilatatie: publieke ruimte die ademruimte biedt in het stedelijk weefsel.”
sport spel en recreatie
“Het gaat niet om de spontaniteit van de ingreepen maar om de spontane sociale interactie die wordt gelokt” p139 UUD “Netwerk: verbinding leggen met andere publieke ruimtes.”
“terras: ruimte voor de contemplatie van de stad.”
OPENBARE RUIMTE
“historiek: getuigen van de geschiedenis van de stad.”
“ Brussel als een collectie van meervoudige, heterogene en hybride plekken : het versterken van het verschil als een kans voor de stad. Intensiteitsvoorwaarden van de openbare ruimte (51N4E) Brussels 2040
“mobiliteit: verbinding met de metropool.”
Tram 82, 51
“natuurlijke voorzieningen: aanwezigheid van natuurlijke territoriale elementen.”
Cambio Taxi standplaats
Bus 86, 126, 127, 128 Villo Neem een fiets in het ene station en laat hem achter in het andere!
“Programmatische coproductie : aanwezigheid van meerdere programma’s rond eenzelfde publieke ruimte.”
bemiddeling, sensibilisering, vorming ateliers
buurttheater/ cinema “symboliek: culturele of politieke manifestatieruimtes, identiteitsbepalende ruimtes voor de stad.”
vitrines bibliotheek BUURTWERKING : Naar buiten komen door buurtwerking en visualisatie van het museumgebeuren aan de buitenkant.
Waar creativiteit, communicatie, stedelijke uitwisselingen, kennis, emoties, ontmoetingen, interacties, cultuurshocks, uitdagingen,... kunnen plaatsvinden. Waar nieuwe impulsen voor de stad ontstaan.
19
De combinatie van beide maakt van het museum een stadsfabriek en van de openbare ruimte een plek dit uitnodigt tot interactie.
FORUM BXL
(1) niet centraal gelegen op plein
(4) een volle kader
(2) wel een omkadering van het plein
(3) een doorbroken kader
(5) een verdraaide kader
(6) de buitenkader evenwijdig aan de perceels grenzen
20
Dromen van een Museum voor Brussel
de inplanting van het gebouw Een analyse naar de contrete inrichting van de Ninoofse poort wordt een versmelting van alle vooraf opgesomde eisen en verwachtingen. Eerst en vooral is daar de wens om de barière tussen de twee stadshelften op te heffen en naast museum ook een kwalitatieve openbare ruimte aan te bieden. Het toekomstig museum dient zich dan ook op te stellen naar deze verwachtingen. We stellen dat het zich niet centraal mag opstellen op de site. Moest dit echter wel gebeuren dan zou het gebouw gezien de omvang van de site alle contact verliezen met de omliggende bebouwing, zich slecht aan één kant
21
van het kanaal bevinden en de publieke ruimte in verschillende stukken scheuren (1). Wil het gebouw aan deze verwachtingen beantwoorden dan heeft het er alle baat bij zich op te stellen aan de randen van de site en als het ware de publieke ruimte te omkaderen (2). Op deze manier is het mogelijk een interactie aan te gaan met de omliggende gebouwen, wijken, assen, zichten,... en is het mogelijk één grote publieke ruimte te creëren. Verder onderzoek naar de juiste inplanting, doorwaadbaarheid, openheid,... van dit kader (3, 4, 5 & 6).
FORUM BXL
forum bxl Museum en stadsfabriek
Naast het opheffen van de barière wenst het nieuwe museum ook een versmelting van het gevraagde maar zeer gevariëerd stedelijke en museaal programma. Beide zijn ze misschien nog het best te omschrijven als een FORUM: 1) Oud Grieks woord voor een publieke plek, waar iedereen met elkaar van gedachten kan wisselen. 2) Elektronische discussiegroep waar mensen met een gemeenschappelijke interesse informatie, meningen en standpunten kunnen uitwisselen. 3) Een marktplaats 4) Een plaats waar mensen online kunen deelnemen aan discussies (via berichten of in een gesprek) of gewoon alleen maar meekijken. 5) Gerecht, rechterlijk college. 6) Een openbaar plein in een Romeinse stad. Oorspronkelijk een marktplaats ontwikkelde zich het forum tot het culturele en politieke centrum. Bekend is het Forum Romanum. Een FORUM waar museale functies: behoud, onderzoek, presentatie, studie en educatie,.. samengaan met stedelijke functes: ontmoetingsplaats, communiceren, spel en recreatie,... Die combinatie in FORUM BXL daagt de gebruikers en buurtbewoners van zowel het museum als van de openbare ruimte en de kunstenaars uit verder te denken en te handelen over de eigen grenzen. Op die manier wordt FORUM BXL een kruispunt, een plek waar confrontatie, samenkomen, ontmoeten, discussiëren,… centraal staan. Het FORUM bestaat uit vier verschillende layers. De luifel is het verbindend element, hierrond, -onder, -binnen,... wordt een plek gecreëerd waar kunst, cultuur en stedelijkheid een plaats krijgen. Onder en boven deze luifel bevinden zich de museumboxen. Ze omvatten verschillende functies die de werking van het museum ondersteunen zoals tentoonstelling- en exporuimtes, depot, administratie,… Verder zitten er nog andere boxen verspreidt onder en boven de luifel. Zij vormen de stadsfabriek. Ze ondersteunen het forum en hebben de ambitie een input te geven aan de buurt en de omwonenden. Ze omvatten een bibliotheek, galerijen, jeugdhuis, een workshopruimte, …
22
Dromen van een Museum voor Brussel
DE LUIFEL Is het verbindend element van het forum. Hier -rond, -onder, -binnen,... wordt een plek gecreĂŤerd waar kunst, cultuur en stedelijkheid een plaats krijgen.
1
DE MUSEUMBOXEN De museumboxen omvatten verschillende functies die de werking van het museum ondersteunen. 1: Tentoonstellingsruimte 2: Tentoonstellingsruimte 3: Auditorium 4: Expo ruimte 5: Administratie en personeelsruimte 6: Tickets en bookshop 7: Depot & Archief
4 5
3 7 2
6
8 9
11
12
10
DE STADSFABRIEK Naast de museum functies bevinden er zich onder en boven de luifel nog verschillende andere functies. Deze ondersteunen het forum en hebben de ambitie om een input te geven aan de buurt. 8: Bibliotheek 9: CafĂŠ & Restaurant 10: Jeugdhuis en workshop ruimte 11: Artisten galerij 12: Artiesten galerij
DE SITE De site wordt verkeersvrij gemaakt. Enkel aan de randen wordt plaatselijk verkeer toegelaten. De randen van de omliggende bebouwing worden waar nodig aangevultd met nieuwe woningen. 23
FORUM BXL
Het Forum ingenomen door straatartiesten
Het Forum ingenomen door kunst
24
Dromen van een Museum voor Brussel
Het Forum ingenomen door kunst
Het Forum ingenomen door bezoekers spelende kinderen,...
25
FORUM BXL
Het plein
betegeling plein, gaat geleidelijk over in grasveldjes
inplanting bomen tussen de betegeling
grasveld
zitellementen bij een grasveldje
26
Dromen van een Museum voor Brussel
wandelpaden tussen de grasveldjes
zitellementen bij de overgang tussen betegeling en gras
tramberm
tramhalte met lantaarn
27
FORUM BXL
28
Dromen van een Museum voor Brussel
29
FORUM BXL
PLAN OO
30
Dromen van een Museum voor Brussel
0
31
10
20
30
40
50
FORUM BXL
PLAN OI
32
Dromen van een Museum voor Brussel
0
33
10
20
30
40
50
FORUM BXL
E
E’
D
D’
C C’
B
B’
A A’
34
Dromen van een Museum voor Brussel
0
10
35
20
30
40
50
FORUM BXL
36
Dromen van een Museum voor Brussel
37
BXL
FORUM BXL
FORUM
FOR U M
B XL
BXL
FOR UM
B XL
BXL
Jan De Cock 01/04/2013 > 31/07/2012 F O RUM
F O RUM
Arne Quinze 02/06/2015 > 30/10/2015
Eliasson 013 > 31/07/2012
Olafur Eliasson 01/04/2013 > 31/07/2012
38
Atelier van Lieshout 09/11/2012 > 30/03/2013
BXL
B XL
BXL
Atelier van Lieshout 09/11/2012 > 30/03/2013
B XL
Dromen van een Museum voor Brussel
F O RU M
FOR U M
F O RUM
F O RUM
Anish Kapoor 02/06/2012 > 30/10/2012 Luc DeleuLuc Deleu 02/06/2012 02/06/2012 > 30/10/2012 > 30/10/2012
Daniel Buren 08/02/2013 > 30/05/2013
Damien Hirst 15/11/2013 > 30/02/2014
39
FORUM BXL
40