La Ligia Grischa da Glion ni da Trun?

Il davos venderdis sera ha il historicher, archivar e teolog Jan-Andrea Bernhard referiu a Glion davart la fundaziun dalla Ligia Grischa ils 1395 a Glion e davart la renovaziun dils 1424 aTrun.

«In’orientaziun historica cun in sguard sils basegns da quei temps» ha il referent numnau il scopo da siu referat ch’ei vegnius suandaus da var 150 persunas en la sala dalla casa-cumin.

MARTIN GABRIEL/FMR

Il historicher ed archivar Jan-Andrea Bernhard ha beneventau il publicum cun la canzun «La vendetga dils Grischs», cantadadilChorvirilLigiaGrischa.Ilreferent ha remarcau che siu referat seigi ina orientaziun che sebasi sin fatgs historics cumprovai. Secapescha ch el emprovi era da dar ina vesta als fatgs socials e culturals dil 14 e 15avel tschentaner en Surselva. Il referent ha mess spert ord marveglias il publicum davart la damonda dalla fundaziun dalla Ligia Grischa a Glion ils 1395 e la renovaziun dils 1424 a Trun sut il renomau ischi Tenor Jan-Andrea Bernhard seigi ei gia a caschun dalla fundaziun dalla Ligia Grischa a Glion vegniu decidiu ch ina renovaziun stoppi haver liug aTrun. Ed ina dallas raschuns per la renovaziun dils 1424 seigi stada che «La Ligia sura», sco ella vegnevi numnada avon la renovaziun, eri carschida cun novs territoris affiliai.Denter1395e1424seigienregiuns sco il signuradi da Hohentrins ni era il cuminSchonsvegnitierlaLigiasura.Plinavon hagi ei dau igl onn 1400 ina allianza da natira plitost economica denter la Ligia sura e la regiun da Glaruna Insumma, la Ligia Grischa seigi carschida entochen igl onn 1496. Naven dalla renovaziun da 1424 hagi la Ligia sura giu num definitivamein Ligia Grischa Il referent ha dau ina survesta dall’influenza dils signurs da Razén, dils conts de SaxMesauc e da Werdenberg-Sargans ed era dils dretgs carschents dil pievel cumin ella Ligia Grischa.

Suenter haver tedlau la canzun «A Trun sut igl ischi» ed in grond applaus final ha la FMR discurriu cun il referent Jan-Andrea Bernhard.

FMR: Anno 1995 han ins festivau a Glion la fundaziun dalla Ligia Grischa. Lu haveva ei dau discussiuns daco che la Ligia Grischa seigi vegnida fundada 1395 a Glion e buca 1424 a Trun. En tgei relaziun stat la Ligia

Grischa fundada a Glion culla Ligia Grischa renovada a Trun?

Jan-Andrea Bernhard: Plirs scienziai scrivan il medem: Peter Conradin von Planta, Johann Gaudenz von Salis-Seewis, pader Iso Müller ed sur Felici Maissen. Els scrivan: La Ligia Grischa daTrun (1424) ei ina confirmaziun dalla Ligia da Glion (1395). La Ligia Grischa daTrun era carschida denter 1395 e 1424 ed ei stada pli gronda Il Mesauc era aunc buca dalla partida 1424 aTrun. Malgrad quei ha era il cont Johann de Sax suttascret la renovaziun dalla Ligia Grischa aTrun, pia senza il Mesauc. Per saldo: La Ligia Grischa ha stuiu vegnir renovada igl onn 1424 aTrun, perquei ch’ella era carschida

e perquei ch’ins seteneva buca pli vid la ligia fundada 1395 a Glion.

Havess la Ligia sura d’avon 1424 buca surviviu, sch’ella fuss buca vegnida renovada?

Quei ei bunamein da supponer Ella ligia da Glion statti scret ch’ella stoppi vegnir renovada mintga tschun onns. Quei han ins fatg entochen circa igl onn 1410 e lu han ins calau da renovar ella. Pia san ins supponer che la ligia da Glion havess buca surviviu senza la renovaziun da 1424 a Trun. Quei ei denton ina supposiziun. La scienzia dalla historia s’occupescha dallas probabilitads e buca da pusseivladads ni da supposiziuns.

La spaghettada ei promta

Vus haveis getg en Vies referat che la Ligia Grischa historica cumpegli in grond territori cun il Mesauc, Valrein, la Val Schons, il Plaun, parts dalla Tumliasca e la Surselva. Il territori historic exista aunc adina, mo la Ligia Grischa exista dapi 1854 buca pli sco territori politic. Con stretgs eran ils contacts politics denter las singulas regiuns affiliadas dil temps che la Ligia Grischa haveva aunc ina muntada politica?

Quei haveva da far surtut cun ils conts de Sax. Cheu era il cont de Sax-Mesauc. El e tut ils conts de Sax han giu lur sedias principalas el Mesauc ed a Castrisch. Ils contacts denter las regiuns af-

La davosa sonda sera ein tut las amaturas ed ils amaturs da spaghettis stai envidai ad ina spaghettada a Flond en la halla polivalenta. Il chor mischedau ed ils scolarets han accumpignau la sera cun canzuns e sault.

MARTIN GABRIEL/FMR

Cun ina canzun da spaghettis ha il chor mischedau da Flond aviert la spaghettada ch’ins festivescha a Flond enstagl d’ina sera famigliara tradiziunala La canzun ei stada l’avertura dil buffet, nua che mintgina e mintgin ha saviu tener neu il taglier per ina dètga purziun spaghettis cun tomata e caschiel sgartau.

13 kilos spaghettis Il cuschinier dils spaghettis Adolf Caminada ha detg enviers la FMR ch’il pli grev seigi ei da saver cons carschi che separticipeschian dalla spaghettada. «Tut tenor l’aura han surtut ils hosps da vacanzas da Flond in auter program la sonda sera. Mo jeu haiel cuschinau ordavon inagada 13 kilos spaghettis. Quei tonscha segir per ina hazra roscha purziuns.» Adolf Caminada ha era manegiau ch’ei seigi ina sfida d’ensalar adequatamein ina purziun spaghettis aschi gronda. «Il prighel d’ensalar memia pauc ei silmeins aschi gronds sco il prighel d’ensalar memia fetg.»

Gl’entir vitg en moviment

Il president dil chor mischedau da Flond e plevon dil liug, ser Albrecht Merkel, era propi satisfatgs da veser bunamein in e scadin habitonta e habitont

da Flond ed era biaras persunas dil contuorn ch’eran vegnidas per tedlar las producziuns e naturalmein per magliar spaghettis. «Quella

filiadas alla Ligia Grischa naven da 1424 eran surtut politics ni economics.

Con gronda era la pussonza dallas regiuns affiliadas en la Ligia Grischa?

Ins sto dir che la pussonza dalla Ligia Grischa era en Surselva Ei deva fetg da rar inagada in Landrechter dil Mesauc. Il guvernagl dalla Ligia Grischa midava mintga dus onns en Surselva denter ils signurs libers da Razén cun ils loghens da Vuorz, Sursaissa e Razén, la Cadi cun la claustra da Mustér, e la Lumnezia, la Foppa e Flem che manteneva sco ils auters cumins era il guvernagl dalla Ligia Grischa duront dus onns. Quei era pia in turnus da sis onns en Surselva.

La Ligia Grischa e las autras duas ligias dil Grischun ein vegnidas fundadas el 14 e 15avel tschentaner La fusiun constituziunala da quellas treis ligias cun la renomada brev «Bundsbrief» ha denton giu liug per 1524, pia varga 100 onns pli tard. Daco ha quei process cuzzau aschi ditg?

La confirmaziun dalla Ligia Grischa dils 1424 ha era decidiu che la ligia stoppi puspei vegnir renovada suenter 10 onns. Sco getg ei il Mesauc vegnius vitier pli tard. El decuors dils decennis suenter 1424 eisi denton semussau ch’ei duvrava in svilup per cattar in model da ligia che teneva pli ditg che 10 onns. Il medem ha valiu per la Ligia dalla casa da Diu e per la Ligia dallas diesch dertgiras. Il «Bundsbrief» ei la finiziun d’in process, d’in svilup dil 15avel tschentaner

E cun il «Bundsbrief» ha il pievel era survegniu dapli dretgs?

Il pievel aveva dretgs da cogestiun gia avon, pia enteifer la Ligia Grischa e buca pér cun il «Bundsbrief». Quels dretgs ein naturalmein sesviluppai vinavon suenter il«Bundsbrief»ch’eistausnuotauterch’in patg denter las treis ligias grischunas.

Il historicher e teolog Jan-Andrea Bernhard ha salvau in referat engaschau davart la fundaziun e la refundaziun dalla Ligia Grischa. FOTOS MARTIN GABRIEL

sera ei in impurtont termin per nies vitg da Flond. Pign e grond e giuven e vegl ei en moviment»,

aschia Albrecht Merkel, «e quei ch’jeu vulessel accentuar ei l’impurtonza che la part romontscha dalla vischnaunca Sursaissa Mundaun hagi ina tribuna e sappi sepresentar cun canzuns e producziuns romontschas.»

Il Chor mischedau da Flond ha aviert la spaghettada cun ina canzun da Spaghettis.