1 )
( 2
)งเล็บเปิด เมื่อพููดเรื่อง อึ ฉี่ ตด ทำ�ไมคนเราจึงหัวเราะ หรือจะเป็นเพราะธรรมชาติของมนุษย์ ทุกคนที่ต้องการกลบเกลื่อนความรู้สึกน่าอับอายของตนเองเพราะสิ่งที่เกิดขึ้นใน ส้วมล้วนไม่น่าพิสมัยจนต้องสร้างขึ้นเป็นห้องปกปิดไว้ สภาพของนางงามขณะขับ ถ่ายก็คงไม่ต่างจากชายฉกรรจ์หนวดเฟิ้มที่เบ่งเอาของเสียออกจากร่างกาย จนหน้า ดำ�หน้าแดง ส้วมเป็นสถานที่ที่แสดงสัจธรรมได้ชัดเจนที่สุด ไม่ว่ากินอาหารรสเลิศ หรือข้าวราดแกงข้างทางสิ่งที่กินเข้าไปก็ต้องมาจบลงที่ส้วม ทุกคนเสมอภาคกันในส้วม ไม่ว่ายากดีมีจน ทุกคนก็ต้องเข้าส้วม ส้วมเป็นสถานที่ที่น่าสนใจ และบ่งบอกความเอกลักษณ์ของชาติ บอก เล่าความคิด ความเชื่อ ความเป็นอยู่ของผู้คนได้เป็นอย่างดี ส้วมญี่ปุ่นสุดแสนไฮเทค บ่งบอกความใส่ใจทุกรายละเอียด ส้วมจีนที่ความน่าสะพรึงร�่ำลือไปทั่วโลกบ่งบอก ความเร่งรีบ และระบอบการปกครอง แล้วส้วมไทยเป็นอย่างไร? ฉันคิดว่าส้วมไทยบ่งบอกถึงความแตกต่าง ประเทศไทยมีผู้คนหลายเชื้อชาติ หลากศาสนา มากความเชื่อมาอยู่รวมกัน คนไทยเป็นคนง่าย ๆ สบาย ๆ เราจึงได้ เห็นนวัตกรรมน่ารัก ๆ จากภูมิปัญญาชาวบ้าน เช่น ขันเจาะรูกันขโมยหรือมะกรูด ผ่าซีกสำ�หรับดับกลิ่นในส้วมเมืองไทยอยู่เสมอ ก็เพราะเราเป็นคนง่าย ๆ สบาย ๆ ส้วมจึงเป็นไปแบบที่เห็นมีคำ�กล่าวไว้ว่า การที่เราจะดูว่าใครสักคนเป็นอย่างไร ดูได้ จากชั้นหนังสือของเขา ฉันก็อยากบอกคล้าย ๆ กันว่า อย่าเพิ่งตัดสินใคร หากยังไม่ได้เข้าส้วมของเขา ส้วมสาธารณะเป็นสิ่งที่บ่งบอกพฤติกรรมของคนในชาติได้ไม่แพ้วินัยจราจร แล้ว ส้วมในประเทศไทยมีความเป็นมาอย่างไรและกำ�ลังจะเป็นไปอย่างไร เปิดหน้าต่อ ไปแล้วเราจะได้รู้กัน สุวิชา พิทักษ์กาญจนกุล
บรรณาธิการ
3 )
( 4
5 )
สารบัญ 10
27
14
28
ขึ้นเหนือล่องใต้ ตลาดย้อนเวลา สุขาล�้ำสมัย วัดบางพลีใหญ่ใน สมุทรปราการ
เรื่องนอกวงเล็บ ส้วม ประวัติศาสตร์มีกลิ่น
18
ส่องส้วมต่างแดน พิพิธภัณฑ์ส้วมนานาชาติซูลาบห์
22
บุคคลสัมพันธ์ แม่บ้านบนแดนสุขาวดี
( 6
อาหารการกิน อาหารที่ควรกินเมื่อท้องเสีย
ภูมิปัญญา Squatty Potty เปลี่ยนชักโครกเป็นส้วมยอง
34
สุข(า)ภาพ ส้วมสาธารณะ สะอาดหน่อยนะ
8 มองทั่วเมืองไทย 26 คนในอยากบอกคนนอกควรฟัง 31 ลูบคมคลำ�คม 32 เล่นคำ� 33 สี่มุมเมือง
37 ธรรมะ ทำ�มา 39 ลงไม้ลงมือ 40 สารพันบันเทิง 46 เล่าความตอบคำ� 49 Good Old days
7 )
มองทั่วเมืองไทย : กองบรรณาธิการ :
นิทรรศการภาพวาด “…ในหมวกของฉัน” นิทรรศการภาพวาด “…ในหมวกของฉัน” เป็ น การแสดงงานโซโลเอ็ ก ซิ บิ ชั่ น ครั้ ง ที่ ส องของ ไตรรงค์ ประสิทธิผล หรือนามปากกา หัวแจกัน นัก วาดการ์ตูนที่หลายคนคุ้นตา นิทรรศการเปิดให้เข้าชมตั้งแต่วันที่ 16 กุมภาพันธ์ ที่ผ่านมา ไปจนถึงวันที่ 16 มีนาคม 2556 ที่ไดอะล็อก คอฟฟี่แอนด์แกลลอรี่ (Dialogue Coffee and Gallery) 553 ถนนพระสุ เ มรุ บวรนิ เ วศ พระนคร กรุงเทพฯ ไปหาค�ำตอบกัน ว่ามีอะไรอยู่ในหมวกของหัวแจกัน
คอนเสิร์ต “เต็มใจให้ ใต้แสงจันทร์” ศูนย์การเรียนรู้โครงการสายใยรักครอบครัว จังหวัด ราชบุรี ร่วมกับ กะทิกะลาคอมปานี ชวนชมคอนเสิร์ต เต็มใจให้ ใต้แสงจันทร์ โดย ศุ บุญเลี้ยง วันเสาร์ที่ ๓๐ มีนาคม ๒๕๕๖ เวลาแดดร่มลมตก ดูดนตรี มีกิจกรรม ท�ำตัวเบิกบาน กินอาหารบ้าน ๆ บัตรราคาไม่แพง จองเก้ า อี้ กองฟาง หรื อ เสื่ อ สาด เลื อ กร่ ว มงานได้ หลายแบบ จะฟังดนตรีอย่างเดียว ฟังดนตรี และรวม ทริป “เที่ยวละไม นั่งรถไฟ ไปราชบุรี” หรือ ฟังดนตรี และพัก ๑ คืน ที่ศูนย์การเรียนรู้ฯ ก็เลือกกันได้ตามใจ บัตรราคา 500 บาท ติดตามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ www.katikala.com/แฟนเพจกะทิกะลาคอมปานี
( 8
ศูนย์ศิลปกรรมแห่งประเทศไทย สถาบันวัฒนธรรมและศิลปะ ขอเชิญชมนิทรรศการ “ศิลปวัฒนธรรมเพื่อการพัฒนาสุนทรียะ: ธรรมะ ธรรมดา ธรรมชาติ” ซึ่งมีผลงานทัศนศิลป์ของศิลปินที่เข้า ร่วมจัดนิทรรศการ7 ท่าน ดังนี้ อารี สุทธิพันธุ์ วิรุณ ตั้งเจริญ สาธิต ทิมวัฒนบรรเทิง วิเชียร วงศ์ศุภลักษณ์ นุกูล ปัญญาดี อัศวิน ลชิตา วงศ์ และบรรลุ วิริยาภรณ์ประภาส จัดแสดงในวันที่ 27 ธันวาคม 2555 - 22 มีนาคม 2556 ณ พิพิธภัณฑ์ภูมิปัญญาไทย เรือนไทย หมู่ ธ ทูลกระหม่อมแก้ว มศว องครักษ์ จังหวัดนครนายก
เทศกาลโคมไฟสีสันเมืองใต้ ครั้งที่ 7 (Hatyai Lentern Festival) เทศบาลนครหาดใหญ่และการท่องเที่ยวแห่ง ประเทศไทย(ททท.) ร่วมมือกันจัดงานนี้ขึ้น ตั้งแต่วันที่ 24 ธันวาคม 2555 - 30 เมษายน 2556 เปิดให้เข้าชม เวลา 17.00-21.00 น. ณ สวนสาธารณะเทศบาลนคร หาดใหญ่ นำ�เสนอโคมไฟหลากสีสัน 23 รูปแบบ แบ่ง เป็น 6 โซน ขอบคุณข้อมูลจาก www.thailandexhibition.com
9 )
ขึ้นเหนือล่องใต้ : สุวิชา :
ตลาดย้อนเวลา สุขาล�้ำสมัย วัดบางพลีใหญ่ใน สมุทรปราการ
ลมหนาวเริ่มพัดโชยมาขณะที่แสงแดดก็ยังคงร้อนแรงไม่ เปลี่ ย นแปลง ยามสายของวั น อั ง คารเราออกเดิ น ทางจาก อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิที่คลาคล�่ำไปด้วยรถราและผู้คน กระโดด ขึ้นรถเมล์สีส้มสาย 536 ฝ่าการจราจรอันเชื่องช้าผ่านถนน เพชรบุรี จนเมื่อเลี้ยวขึ้นทางด่วน รถเมล์จึงได้วิ่งฉิวเต็มก�ำลัง อ่านหนังสือฆ่าเวลาไปได้หลายตอน รถเมล์ก็จอดที่หน้าห้าง อิมพีเรียลส�ำโรง ฉันลงจากรถแล้วถามแม่ค้าขายผลไม้ที่ท่ารถ ว่าจะไปบางพลีต้องต่อรถที่ไหน แม่ค้าชี้มือไปทางสะพานลอย ที่เลยมาแล้ว ฉันจึงต้องเดินย้อนกลับไป เดินมองหาท่ารถ พอได้หายใจเหนื่อยหอบก็เห็นรถกระบะหลังคาสูงสีส้มเรียง รายอยู่ริมบาทวิถี ใจตุ๊ม ๆ ต่อม ๆ ว่าขึ้นคันผิดหรือไม่ และยัง ไม่รู้ว่าจะลงตรงไหน แต่ก็ท�ำใจดีสู้เสือนั่งโงกเงกโงนเงนไปตาม แรงเหยียบคันเร่งสลับเบรคของคนขับ แม้จะเป็นชานเมืองแต่ การจราจรก็หนาแน่นไม่แพ้ในตัวกรุงเทพ ฯ รถแล่นได้อย่าง เชื่องช้าสลับหยุดนิ่ง ออกตัวแต่ละทีผู้โดยสารที่นั่งอยู่ก็ไถลไป รวมกันด้านหน้าตามแรงเฉื่อย เก็บข้าวของที่วางไว้บนพื้นรถ กันเป็นพัลวัน
( 10
เมื่อรถแล่นไปเรื่อย ๆ การจราจรเริ่มเบาบางลง เปลี่ยนเป็นฝุ่นผงจากการขุดเจาะต่อเติมถนนแทน สอง ข้างทางเต็มไปด้วยโรงงานอุตสาหกรรมน้อยใหญ่ เราชัก ใจไม่ดี คิดอย่างตื่นตระหนกว่าลืมมองป้ายไปหรือเปล่า บางพลีอาจจะเลยมาแล้วก็ได้ เอียงคอมองออกนอกรถ จนเริ่มปวด แต่ไม่กล้าละสายตาจากป้ายบอกทาง เพราะ เป็ น ย่ า นที่ ไ ม่ คุ ้ น ชิ น ใจเต้ น ตึ ก ตั ก มาจนถึ ง ห้ า งบิ๊ ก ซี บางพลี มีผู้โดยสารลงหลายคน พี่ผู้หญิงวัยกลางคนที่นั่ง ข้าง ๆ ก็ลงมาพร้อมกัน เราจึงเอ่ยปากถามถึงวัดบางพลี ใหญ่ใน “พี่ก็ก�ำลังจะไป ไปด้วยกันไหม ไปพร้อมกับพี่เลย” เธอเอ่ยปากชวน “ถามถูกคนนะเนี่ย” เธอพูดต่ออย่าง ใจดี แล้วเดินน�ำเข้าไปในห้างแล้วทะลุออกด้านหลัง เธอ บอกว่าใกล้กว่ากันเยอะ เตรียมเงินหนึ่งบาทไว้ข้ามเรือ ด้วย เราเองก็คิดในใจว่า เรือข้ามฟากอะไรแค่บาทเดียว แล้วก็ได้ค�ำตอบเมื่อเดินออกมาจากลานจอดรถของห้าง เบื้องหน้ามีล�ำคลองสายเล็ก ๆ ทอดตัวขวางอยู่อีกฝั่งเป็น ตลาดเรียงรายอยู่ริมน�้ำ มีเรือล�ำใหญ่จอดนิ่งอยู่สองล�ำ ส่วนหัวเรือมัดติดกัน เป็นทางเดินข้ามฝั่งไป ระหว่างเดิน อยู่บนเรือพี่สาวใจดีบอกว่าตอนเด็ก ๆ เธอมาว่ายน�้ำที่นี่ ทุกวัน แม้ไม่ได้เห็นสีหน้าแต่น�้ำเสียงนั้นบ่งบอกถึงความ ภูมิใจ และหวงแหนบ้านเกิดของเธออย่างยิ่ง เมื่อถึงฝั่งก็ วางเหรียญบาทลงบนโต๊ะ มีคนเฝ้าที่ดูท่าทางไม่แยแส การเก็บเงินเท่าใด นั่งคุยกันอย่างออกรสมากกว่าจะ สนใจเรา วั น นี้ ต ลาดเงี ย บเชี ย บร้ า นค้ า ส่ ว นใหญ่ ป ิ ด เพราะเป็นวันธรรมดา ผู้คนจะมากันเยอะในวันเสาร์ อาทิตย์ “วันอาทิตย์นะน้องเอ๊ย เบียดกัน เดินไปไหนไม่ได้ เลย” พี่สาวบอก ก่อนจะบอกลา ขอตัวไปอีกทาง ฉันเดินลึกเข้าไปอีกหน่อย พบร้านขายของช�ำ จ�ำพวก เครื่องใช้ไม้สอย จตุปัจจัย เครื่องสังฆทาน โต๊ะหมู่บูชา สิ่งของที่ใช้ส�ำหรับถวายวัด มีร้านก๋วยเตี๋ยวท่าทางน่า อร่ อ ย เราเล็ ง ไว้ ว ่ า ขากลั บ จะมาลองแวะชิ ม สั ก ชาม สังเกตเห็นว่าพ่อค้าแม่ค้าที่เฝ้าร้านส่วนใหญ่จะเป็นคุณปู่
คุณ ย่ า อาม่ า อาก๋ ง นั่ ง เหม่ อ มองคิ ด อะไรไปเรื่ อ ยเปื ่ อ ย เงียบ ๆ คนเดียว (หลายคนแอบงีบหลับอยู่ที่มุมหน้า ร้าน) ระหว่างทางมีศูนย์บริการข้อมูลของนักท่องเที่ยว มี ภ าพวาดตลาดน�้ ำ บางพลี แบบจ�ำลองตลาดน�้ ำ อัตราส่วน 1 : 200 ที่ท�ำให้เห็นภาพรวมทั้งหมดของ ตลาด และมีพระบรมฉายาลักษณ์ของพระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ ที่เสด็จมาพระราชทานผ้าพระกฐินเป็นการส่วนพระองค์ เมื่อปีพ.ศ. 2504 ที่วัดบางพลีใหญ่ใน เรียงรายอยู่เต็มฝา ผนั ง แสดงให้ เ ห็ น ความภาคภู มิ ใ จและความรั ก ที่ ประชาชนมีต่อศูนย์รวมดวงใจของชาติ ออกจากตลาดเข้าสู่ตัววัดบางพลีใหญ่ใน มองหาตัว วัดแทบไม่เห็น เพราะมีเต็นท์ผ้าใบสูงตั้งอยู่รายรอบวัด ภายในเป็นร้านขายของของชาวบ้าน ไม่ต่างจากตลาด น�้ ำ ที่ เ พิ่ ง เดิ น ผ่ า นมา แต่ ที่ นี่ จ อแจกว่ า มาก ทั้ ง เสี ย ง ประกาศของวัด พ่อค้าแม่ค้าและผู้คนที่เข้ามาในวัด เดิน อ้อมลานวัดเข้าไปถึงอุโบสถ ทางวัดให้จุดธูปเทียนนอก ตัวโบสถ์ ฉันเดินเข้าไปไหว้หลวงพ่อโต พระพุทธรูปองค์ ใหญ่สีทองสุกปลั่ง ผู้ที่มากราบไหว้ปีนร้านที่ทางวัดตั้งไว้ รอบฐานพระขึ้นไปปิดทองที่องค์หลวงพ่อกันไม่ขาดสาย ฝาผนั ง มี ภ าพเขี ย นพุ ท ธประวั ติ ล ายเส้ น แปลกตาไม่ เหมือนใคร แต่มีสายสิญจน์โยงไว้บดบังสายตาไปบ้าง ไหว้พระแล้วเดินออกมาก็พบป้าย ทางไปสุขาไฮเทค ที่มีผู้คนเดินเข้าออกไม่ขาดสาย ฉันเดินตามไปบ้างก็พบ ห้องกั้นกระจกใส ภายในติดเครื่องปรับอากาศเย็นฉ�่ำ ตกแต่งด้วยต้นไม้ใบไม้ประดิษฐ์หลากสีสัน มีน�้ำตก เสียง นกร้องและกลิ่นหอมเอียนจาง ๆ คนที่เข้ามายืนถ่ายรูป กันอย่างสนุกสนาน ห้องของผู้หญิงมี 12 ห้อง ผู้ชายมี 3 ห้อง แต่มีห้องปัสสาวะโดยเฉพาะเมื่อแอบเมียงมอง เข้าไปก็พบว่าสวยงาม เป็นระเบียบเรียบร้อยไม่แพ้กัน ภายในห้องน�้ำหญิงมีชักโครกสีขาวสะอาดสะอ้าน (แต่ ไม่มีฝาปิด) แต่ละห้องกว้างราวสองตารางเมตร มีพัดลม ติดผนัง ตกแต่งด้วยกระเบื้องอย่างดี มีกระดาษช�ำระ พร้อมสรรพ ชักโครกใช้ระบบตรวจจับ เมื่อน�ำมือไปจ่อ ใกล้ ๆ เครื่องประมาณห้าวินาทีก็จะช�ำระได้หมดจด ไม่
11 )
( 12
ต้องสัมผัสแต่อย่างใด ตัวเครื่องเป็นภาษาญี่ปุ่น ทางวัดจึงต้องพิมพ์ วิธีการใช้เป็นภาษาไทยมาแปะไว้อีกที เมื่อเสร็จธุระ ออกมาล้าง มือ ก๊อกน�้ำก็เป็นระบบตรวจจับเช่นเดียวกัน มีน�้ำยาล้างมือ ผ้าเช็ด มื อ และเครื่ อ งเป่ าลมส�ำหรั บ ให้ มื อ แห้ ง เหมื อ นกั บ ในห้า งสรรพ สินค้าไม่มีผิด หลายคนที่เจอกันในโบสถ์ก็เข้ามานั่งถ่ายรูป พักผ่อนหย่อนใจ กันในส้วมไฮเทคนี้ ซึ่งดูเหมือนจะใช้เวลาอยู่ที่นี่มากกว่าในโบสถ์ เสียอีก เมื่อสังเกตดูแล้วแสงไฟและการตกแต่งก็คงเอื้อให้คนมา ถ่ายรูปเช่นเดียวกัน เมื่อได้นั่งอยู่สักพักก็ เกิดความคิดว่า ส้วม ไฮเทคนี้ช่างขัดแย้งกับความเรียบง่าย สมถะของความเป็นพุทธที่ สอนให้มนุษย์ละวาง ปล่อยวาง ไม่ยึดติดกับรูปรสกลิ่นเสียง แต่ก็ดู เหมือนส้วมนี้จะเป็นสิ่งที่ดึงดูดใจนักท่องเที่ยวได้ดีไม่น้อย เพราะ เราเองก็เลือกมาที่นี่เพราะจะมาดูส้วมที่คนร�่ำลือเช่นกัน จะว่าไปนี่อาจเป็นปริศนาธรรมก็ได้ใครจะรู้ หลวงพ่ออาจจะ ต้องการสื่อให้เห็นว่า ความทุกข์ ความสุขก็เป็นเรื่องชั่วคราว ต่อให้ ทางโลกสวยสดงดงามเพียงใด เราก็ไม่อาจอยู่ในนั้นได้ตลอดไป แต่ ญาติโยมจะเก็บกลับไปคิดได้มากน้อยเพียงใดก็สุดจะคาดเดา ขณะที่เดินออกจากวัด ฉันได้เห็นผู้คนที่หลากหลายเช่นเดียว กับวัดอื่น ๆ นักท่องเที่ยวคนไทย นักท่องเที่ยวชาวต่างชาติ คนแก่ คนพิการ เด็กตัวเล็ก ๆ ทุกคนเหมือนกันคือ ต่างต้องดิ้นรนเพื่อสิ่งที่ ต้องการ นักท่องเที่ยวมองหาสิ่งที่ตนไม่เคยพบเห็น พ่อค้าแม่ค้า ต้องการเสนอสิ่งที่ตนเองมี บางทีวัดเองก็ต้องดิ้นรนเช่นกัน ที่จะ ท�ำให้คนเข้าวัดกันบ้าง แม้จะต้องใช้ส้วมเป็นจุดขายก็ตาม )(
การเดินทาง จากกรุงเทพฯ ด้วยรถเมล์ ลงป้ายสำ�โรงแล้วต่อ รถสองแถว (10 บาท) ลงบิ๊กซีบางพลี เดินทะลุ บิ๊กซีออกทางด้านหลัง ค่าข้ามเรือ 1 บาท ผู้ที่เดินทางด้วยรถยนต์ส่วนตัวก็ให้ขับรถเลยบิ๊ก ซีไปอีก จะพบทางเข้าวัด ข้ามสะพาน มีที่จอด รถกว้างขวางในบริเวณวัด เส้นทางผ่านวัด มีรถ แท็กซี่ รถตู้ประจำ�ทางวิ่งผ่าน
13 )
เรื่องนอกวงเล็บ : สุวิชา :
ส้วม
ประวัติศาสตร์มีกลิ่น ส้วม เมื่อใครได้ยินค�ำนี้ก็คงจะคิดถึงความสกปรก และสิ่งปฏิกูลที่อยู่ในนั้น หากไม่มีธุระจ�ำเป็นก็ คงไม่อยากจะเหยียบย่างเข้าไปใกล้ แต่หากปิด จมูก เปิดใจ ก้าวเข้าไปสังเกตให้ดี จะพบว่า ส้ ว มเป็ น สถานที่ ที่ บ อกเล่ า ความเป็ น ไปของ แต่ละชนชาติได้เป็นอย่างดี ประเทศไทยของเรามีประวัติศาสตร์อัน ยาวนาน ลองมาไล่ตามกลิ่น สืบหาร่องรอย ส้วมของคนไทยในแต่ยุคสมัยว่าเราเปลี่ยนไป เพราะส้วม หรือส้วมเปลี่ยนไปเพราะเรากันแน่ ในอดีตคนไทยไม่มีห้องน�้ำในบ้านเป็น กิ จ จะลั ก ษณะอย่ า งในปั จ จุ บั น อาศั ย ความ สะดวกเข้าว่า วิถีชีวิตของเราใกล้ชิดธรรมชาติ ใกล้ที่ไหนปล่อยที่นั่น ใกล้ป่าก็เดินเข้าไปในป่า ใกล้ ท ่ า น�้ ำ ก็ เ ดิ น ไปหย่ อ นก้ น กั น ตรงนั้ น เลย เพราะอย่างนี้ เวลาที่เกิดปวดหนัก ปวดเบาขึ้น มา ก็จะบอกพี่น้องเพื่อนฝูงว่า ไปป่า ไปท่า หรือ ไปทุ่ง ขึ้นอยู่กับว่าอยู่ใกล้อะไร เมื่อถ่าย เสร็จหมู หมาที่เลี้ยงไว้ตามบ้านก็จะมากิน ไม่ก็ ปล่ อ ยให้ แ ห้ ง เป็ น ปุ ๋ ย ดิ น ไปเอง เนื่ อ งจากใน
( 14
สมัยก่อนจ�ำนวนประชากรยังไม่มาก เราจึงมัก ถ่ า ยกั น ตามอ�ำเภอใจ ในเมื่ อ ทุ ก คนก็ ท�ำเช่ น เดียวกัน ไม่มีใครรู้สึกว่าน่ารังเกียจ ไม่ได้สร้าง ความล�ำบากใจให้แก่กันแต่อย่างใด พวกที่อยู่ในชุมชนเมืองหนาแน่น หาทุ่งหา ท่าหาป่าไม่ได้ ก็อาจใช้วิธีขุดหลุมไว้ไกล ๆ เรือน สักหน่อย ไม่ก็สร้างห้องเล็ก ๆ ตรงไม้กระดานมี ช่องให้ของเสียตกลงพืน้ หรือสร้างยืน่ ลงไปในนำ �้ ไม่ ก็ ถ ่ า ยกั น ตรงร่ อ งไม้ ก ระดานนอกชาน โดย เฉพาะเด็กและคนแก่ที่ออกไปถ่ายไกล ๆ ล�ำบาก ส้วมที่มีเป็นที่เป็นทางชัดเจนก็คือ เว็จ ของ พระสงฆ์ พระวินัยบัญญัติไว้ว่าพระจะต้องถ่ายใน สถานที่ที่จัดไว้ ไม่ให้เป็นที่อุจาดตา ซึ่งมาคิดดู แล้วพระสงฆ์ เป็นผู้ที่ชาวบ้านเคารพนับถือ จะให้ มานั่งยอง ๆ ถ่ายตามสุมทุมพุ่มไม้ ญาติโยมมา เจอะเข้าคงจะไม่งามนัก ค�ำว่า “ส้วม” มีการน�ำมาใช้ในความหมาย ของสถานที่ ขั บ ถ่ า ย ปรากฏเป็ น ลายลั ก ษณ์ อักษรครั้งแรกสมัยรัชกาลที่ ๓ แต่คาดว่ามีการใช้ มาก่อนหน้านี้แล้ว หมอบรัดเลย์ มิชชันนารีชาว อเมริกันเขียนไว้ในหนังสืออักขราภิธานศรับท์ว่า
ส้วม คือเว็จเป็นที่ถ่ายอุจจาระแห่งพระสงฆ์ มี ส�ำหรับอารามทุกอาราม เขาท�ำไว้ที่ข้างวัดนั้น แสดงให้เห็นว่า คนในสมัยนั้นมองว่าเป็นที่ขับ ถ่ายเฉพาะของพระสงฆ์ เพราะคนทั่วไปไม่มี ส้วมนั่นเอง ในสมัยสุโขทัย เมืองหลวงเป็นที่ดอน ไม่มี น�้ำบริบูรณ์เหมือนอยุธยา จึงต้องมีการจัดการ เกี่ยวกับน�้ำเป็นอย่างดี ในเว็จจะมีแผ่นหินปิด หลุมส้วมส�ำหรับเป็นที่นั่งขับถ่าย ท�ำจากหิน มี การขุดค้นพบ แผ่นหินใหญ่ มีร่องด้านหน้าเป็น ทางให้ น�้ ำ ปั ส สาวะไหลออกไปด้ า นนอกให้ ระเหยแห้งไป และมีรูให้อุจจาระหล่นลงไปใน หลุ ม ภายในหลุ ม จะแห้ ง ท�ำให้ ไ ม่ มี ก ลิ่ น โชย ออกมา อีกทั้งดินในสุโขทัยไม่อุ้มน�้ำ เมื่อขับ ถ่ายลงไปจึงไม่มีน�้ำขังนองให้เกิดกลิ่นอีกเช่น กัน เป็นสภาพส้วมที่เหมาะสมกับภูมิประเทศ เป็ น อย่ า งมาก น่ า นั บ ถื อ ภู มิ ป ั ญ ญาของ บรรพบุรุษ ต่อมาเมื่อศูนย์กลางอ�ำนาจมารวมอยู่ที่ อาณาจักรอยุธยา เราเปลี่ยนมาอยู่ในพื้นที่ราบ ลุ่มแม่น�้ำ ชาวบ้านอาศัยอยู่ตามฟากฝั่งของ แม่น�้ำสามสายที่ล้อมรอบเมือง (แม่น�้ำป่าสัก แม่น�้ำลพบุรี และแม่น�้ำเจ้าพระยา) ชาวบ้านจึง มักขับถ่ายลงไปในแหล่งน�้ำโดยตรง มีปลาตอด กิ น เมื่ อ ถึ ง ฤดู น�้ ำ หลากก็ พั ด พาสิ่ ง สกปรกที่ หมักหมมอยู่ไปกับน�้ำ เป็นเช่นนี้มาจนถึงสมัย รัตนโกสินทร์ ส่วนพระมหากษัตริย์หรือเจ้านายจะมีที่ ลงบั ง คนกั้ น เป็ น สั ด ส่ ว นอยู ่ ใ นที่ พั ก อาศั ย มี กระโถนรองรั บ แล้ ว มี พ นั ก งานน�ำไปจ� ำ เริ ญ หรือเรียกอย่างชาวบ้านก็คือน�ำไปทิ้ง แต่ไม่ได้ ทิ้งอย่างสาดเทส่ง ๆ จะน�ำใส่กระทงแล้วลอย แม่น�้ำไป
สุขภัณฑ์อย่างหนึ่งที่น่าสนใจคือ หีบชัก เป็นหีบไม้สี่เหลี่ยม เจาะเป็นช่องด้านบนให้พอ นั่งถ่ายได้ ด้านในมีโถตั้งไว้ตรงกับช่องที่เจาะ ด้านบน ด้านหลังมีบานเปิดปิดน�ำภาชนะที่ใส่ ของเสี ย ออกไปท�ำความสะอาด คาดว่ า เป็ น เพราะไม่ต้องการให้เจ้านายมองเห็นของเสียที่ ไม่ เ ป็ น มงคล และจะได้ นั่ ง สบายไม่ เ มื่ อ ยอี ก ด้วย ย้อนกลับไปสมัยอยุธยาก็มีที่ขับถ่ายจัด ไว้เฉพาะส�ำหรับสาวชาววังเรียกว่า สีส�ำราญ หรือสรีรส�ำราญ หมายถึง เมื่อเข้าไปแล้วกาย (สรีระ) ก็จะสบายเพราะได้ปลดทุกข์ แต่ยัง ไม่มีหลักฐานบ่งบอกว่าหน้าตาสีส�ำราญเป็น อย่างไร ไทยเราอยู่กันแบบนี้มาหลายร้อยปี วิถี ชี วิ ต อยู ่ ร ่ ว มกั บขี้ ต ่ า ง ๆ จนเป็ น ความเคยชิ น ไม่รู้สึกว่าสกปรกหรือน่ารังเกียจแต่อย่างใด จน กระทั่งเมืองขยายตัว คนมากขึ้นเรื่อย ๆ เฉพาะ ประชากรในพื้นที่พระนครสมัยรัชกาลที่ ๒ มี ราวห้าหมื่นถึงเจ็ดหมื่นคน เมื่อถึงสมัยรัชกาลที่ ๕ มีประชากรสี่แสนคนและเพิ่มเป็นหกแสน คนเศษในปลายรัชกาล ความสะอาดเริ่มเป็น เรื่ อ งที่ ต ้ อ งใส่ ใจมากขึ้ น เนื่ อ งจากพระนคร ประสบกับโรคห่า (อหิวาตกโรค) หลายครั้ง เมื่อเกิดโรคระบาดพลเมืองล้มตายครั้งละเป็น จ�ำนวนมากเนื่องจากไม่มีการสุขาภิบาล บวก กับการที่ชาวต่างประเทศเข้ามาในประเทศไทย มากขึ้ น ท�ำให้ เราต้ อ งพั ฒ นาตนเองให้ เ ป็ น ที่ ยอมรับ หากมองในแง่ของชาวตะวันตกที่เข้ามา ช่วงแรก ๆ เหล่าท่านทูตเชอวาเลีย เดอโชมองต์ ท่านทูตลาลูแบร์ รวมทั้งจอห์น ครอว์เฟิร์ด โร เบิร์ต ฮันเตอร์ ร้อยเอกเฮนรี เบอร์นี ได้มาพบ สภาพการขับถ่ายของคนไทย ก็คงจะเกิดความ
15 )
ตะขิดตะขวงใจอยู่บ้าง ที่คนไทยขับถ่ายเรี่ยราดไม่เป็น ที่เป็นทางทั้งยังไม่มีความรู้เกี่ยวกับสาธารณสุข แต่ใน ช่วงแรก ๆ ก็คงไม่ได้มีปัญหามากนักเพราะยังมากัน น้ อ ย จนกระทั่ ง เวลาผ่ า นไปบ้ า นเมื อ งพั ฒ นาขึ้ น ประชากรมากขึ้น และชาวต่างชาติเข้ามาลงหลักปัก ฐานค้าขายอยู่ในเมืองไทยมากเข้า ก็เริ่มเรียกร้องให้ จัดการปัญหาการขับถ่ายของชาวบ้าน ในตอนนั้นการ ล่าอาณานิคมที่แผ่ขยายไปทั่วโลก เราจึงต้องเร่งพัฒนา ประเทศไทยให้มีอารยะในมุมมองของฝรั่ง โดยแสดง ความสะอาดเรียบร้อยของบ้านเมือง จึ ง เกิ ด พระราชก�ำหนดสุ ข าภิ บ าล พ.ศ. ๒๔๔๐ มี ก ารตั้ ง กรมศุ ข าภิ บ าล จั ด การเรื่ อ งความ สะอาดเรียบร้อยของพระนคร เพื่อให้เกิดความเป็น ระเบี ย บเรี ย บร้ อ ยแลงดงาม และ ป้ อ งกั น โรค ภยันตรายของมหาชน ท�ำให้เกิดเว็จสาธารณะ ที่สร้าง ให้ประชาชนมาขับถ่ายกันให้เป็นที่เป็นทาง โดยสร้าง ตามแหล่งชุมชน ใกล้กับวัด เช่น แถวตลาดเสาชิงช้า หน้าวัดบรมธาตุ ข้างวัดก�ำโลยี่ ตรอกข้างวัดมหรรณ์ ข้างวัดศิริ หลังวัดบวรนิเวศ รวมถึงใกล้วังของเจ้านาย เช่ น เว็ จ หลั ง วั ง กรมหมื่ น นรา หลั ง วั ง กรมหลวงพิ ชิ ต หลังบ้านพระยาทิพ ข้างบ้านหลวงศรีอิศวเดช หน้า บ้านพระยาเกษตร นอกจากนี้ยังมีเว็จหลังโรงพักพล ตระเวรในกระทรวงเมื อ ง ในกระทรวงต่ า งประเทศ เป็นต้น กรมศุขาภิบาล (เดิมใช้ ศ ต่อมาเปลี่ยนเป็น ส สะกดเป็น สุขาภิบาล) นี่ที่เป็นที่มาของค�ำว่า ห้องสุขา ย่อมาจาก ห้องสุขาภิบาล นั่นเอง เว็จส่วนใหญ่เป็นแบบถังเท มีถังรองรับด้านล่าง ไม่ใช่ส้วมหลุมอย่างในสมัยสุโขทัย จึงเกิดบริษัทรับขน เทอุจจาระ บริษัทแรกที่รับท�ำคือ บริษัทสะอาด เมื่อ ด�ำเนินการมาได้ราว ๒๐ ปีจึงได้โอนกิจการให้บริษัท ออนเหวง ที่ติดปากคนไทยจนค�ำว่า ออนเหวง หมายถึง การไปเข้าส้วม ไปโดยปริยาย การเก็บถังอุจจาระจะท�ำในตอนกลางคืน เก็บค่า เทถังละ ๑ บาทถึง ๖ สลึง ต่อหนึ่งเดือน มีชาวจีนเป็นผู้ ลากรถที่เป็นตู้สี่เหลี่ยม ใส่ถังเข้าไปได้ ๓๐-๔๐ ถัง ใช้วัว
( 16
ลาก ๒ ตัว น�ำถังเปล่ามาเปลี่ยน น�ำถังที่ใส่อุจจาระไป ก�ำจัด การก�ำจัดในระยะแรกมีปัญหาเพราะมักน�ำไปทิ้ง ในแม่น�้ำ สร้างความเดือดร้อนให้ผู้ที่อาศัยปลูกเรือนแพ อยู่ริมแม่น�้ำ ทางราชการจึงให้น�ำไปทิ้งที่ห่างไกลผู้คน ต่อมาใช้วิธีขุดหลุมฝังไว้ตามสวน มีการคิดประดิษฐ์ส้วมให้สะดวกสบายเหมาะแก่ การใช้งานมากขึ้น โดยนายอินทร์ บุญสะอาด ออกแบบ ส้วมบุญสะอาดที่ฝาส้วมสามารถไปขัดประตู ท�ำให้คน ข้างนอกรู้ว่ามีคนอยู่ข้างใน และท�ำให้คนไม่ลืมปิดฝา ส้วม เพราะขัดอยู่กับประตู เมื่อเสร็จธุระแล้วจะเปิด ออกไปได้ต้องปิดฝาส้วมก่อน ส้ ว มคอห่ า น พระยานครพระราม (สวั ส ดิ์ มหากายี) เป็นผู้ประดิษฐ์ขึ้นในปี พ.ศ.๒๔๖๗ ขณะเป็น ผู ้ ว ่ า ราชการจั ง หวั ด สวรรคโลกและจั ง หวั ด อุ ต รดิ ต ถ์ ส้วมแบบนี้เมื่อถ่ายแล้วเทน�้ำลงไปอุจจาระก็จะลงไปใน หลุมข้างล่าง มีน�้ำขังอยู่ตรงคอห่าน ท�ำให้แมลงวันไม่ สามารถลงไปได้ ได้รับความนิยมแพร่หลาย เพราะมี ราคาไม่แพงเท่าของที่น�ำเข้าจากต่างประเทศ อีกทั้งท่า นั่ ง เป็ น แบบนั่ ง ยองเหมื อ นที่ ช าวบ้ า นคุ ้ น เคย ประเทศไทยจึงใช้เวลานานพอควรกว่าจะเปลี่ยนมาใช้ โถส้วมแบบชักโครก การใช้ส้วมแบบชักโครกเริ่มจากในวังและเจ้านาย ขุนนางที่ร�่ำรวย เริ่มมีมากขึ้นในสมัยหลังสงครามโลก ครั้งที่สอง เพราะคนไทยเริ่มสร้างบ้านแบบสมัยใหม่ ที่มี รูปแบบอย่างตะวันตก เป็นไปตามแนวคิดรัฐนิยมของ จอมพลป. พิบูลสงคราม คือ การใช้ชีวิตอย่างเป็น ผู้มี วัฒนธรรม ในกรุงเทพฯมีการออกเทศบัญญัติควบคุม ให้การก่อสร้างอาคาร จ�ำเป็นต้องมีส้วมที่ถูกสุขลักษณะ อยู่ด้วย วันเวลาผ่านไป รูปร่างหน้าตาของส้วมที่คนไทยใช้ ก็เปลี่ยนตาม รวมถึงความสัมพันธ์ของส้วมกับวิถีชีวิต ผู้คน ทุกอย่างล้วนเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลาทั้งสิ้น เมื่อเราก้าวออกมาจากส้วม คลายมือที่บีบจมูก ออก ก็พบว่ากลิ่นความเป็นไทยได้หายไปจากส้วมใน บ้านเราเสียแล้ว )(
17 )
International
Sulabh
Museum of Toilets ( 18
ส่องส้วมต่างแดน : ปราวตี :
พิพิธภัณฑ์ส้วมนานาชาติซูลาบห์
ส้ วมเป็ นสิ่งส�ำคัญดุจสวรรค์ บนดิน ในช่วง เวลาที่ทกุ ข์ทนของมวลมนุษยชาติ เราทุกคนรู้วา่ ส้ วม ส� ำ คั ญ แต่ ก ารให้ ความส� ำ คั ญ นั น้ แตกต่ า งกั น ไป ประเทศไทยของเรามีการประกวดส้ วมแห่งปี ว่าที่ใด สวยงามสะอาดปลอดภัย มากที่ สุด เพื่ อ กระตุ้น ให้ หน่วยงาน ห้ างร้ านต่าง ๆ พัฒนาส้ วมของตนให้ ถูก สุขลักษณะ หรื อที่ประเทศฝั่ งยุโรปก็มีการเก็บเงินค่า เข้ าส้ วมเพื่อใช้ ส�ำหรับบ�ำรุ งรักษา แต่ชายชาวอินเดีย คนหนึง่ เลือกที่จะท�ำพิพิธภัณฑ์
ดอกเตอร์ บนิ เดชวาร์ ปาธัก (Dr. Bindeshwar Pathak) ก่ อ ตัง้ พิ พิ ธ ภัณ ฑ์ ส้ ว มขึ น้ ในปี พ.ศ.2513 พิพธิ ภัณฑ์ส้วมนานาชาติซลู าบห์นี ้ตังอยู ้ ใ่ นกรุงนิวเดลี ประเทศอินเดีย จัดแสดงส้ วมหายาก ภาพส้ วมแปลก สิ่งของที่ใช้ ในส้ วม และโถส้ วมแบบต่าง ๆ ซึง่ ผ่านกาล เวลา พัฒนาเปลี่ยนแปลงมาเรื่ อย ๆ ตังแต่ ้ 2,500 ปี ก่อนคริ สตกาลมาจนถึงปั จจุบนั ภายในพิพิธภัณฑ์ มี ส่วนจัดแสดงวิวัฒนาการของส้ วมและการออกแบบ ส้ วมที่หลากหลายรูปแบบ โดยได้ รับความร่วมมือจาก
นานาประเทศทัว่ โลก จัดส่งสุขภัณฑ์ที่เป็ นศิลปะวัตถุ ของชาติตนมาจัดแสดงที่นี่ และบางส่วนก็เป็ นแบบ จ�ำลอง จุดเริ่ มต้ นของพิพิธภัณฑ์ส้วมแห่งนี ้ มาจากการที่ ดร.ปาธัก ที่ ไ ด้ รั บ แรงบัน ดาลใจจากการไปเยี่ ย มชม พิ พิ ธ ภั ณ ฑ์ หุ่ น ขี ผ้ ึ ง้ มาดามทุ ส โซ ที่ ก รุ ง ลอนดอน ประเทศอังกฤษ จึงคิดสร้ างพิพิธภัณฑ์ของตนเองขึ ้น บ้ าง จุดประสงค์ในการก่อตังพิ ้ พิธภัณฑ์นี ้ขึ ้นมาก็เพื่อ ให้ ความรู้ แก่คนทั่วไปเกี่ ยวกับการเปลี่ยนแปลงของ ส้ วมในแต่ละยุคสมัย จัดการข้ อมูลเพื่อการวิจยั เกี่ยว กับการออกแบบ วัสดุ และเทคโนโลยีที่พฒ ั นาขึ ้นจาก อดีตถึงปั จจุบัน สร้ างความเข้ าใจถึงภูมิปัญญาของ บ ร ร พ บุ รุ ษ ทั่ ว โ ล ก ช่ ว ย เ ป็ น ฐ า น ข้ อ มู ล ใ ห้ แ ก่ อุตสาหกรรมการผลิตสุขภัณฑ์ปรับปรุงผลิตภัณฑ์และ ช่วยเป็ นที่ ปรึ กษาปั ญหาและช่วยเหลือเกี่ ยวกับการ สุขาภิบาล ดร.ปาธักริ เริ่ มการผลิตนวัตกรรมมากมายเกี่ยวกับ
19 )
สุขาภิบาลในอินเดีย ไม่วา่ จะเป็ นส้ วมสองหลุมที่ ปลอดภัยและก� ำจัดสิ่งปฏิกูลได้ อย่างหมดจด หรื อแนวคิดเกี่ยวกับการดูแลรักษาและการวาง รู ปแบบการจ่ายเงินค่าใช้ บริ การส้ วมสาธารณะ เรี ยกว่า ซูลาบห์ คอมเพล็กซ์ (Sulabh Complexes) ที่รวมเอาห้ องส้ วม ห้ องอาบน� ้ำ ร้ านซักรี ดเข้ า ไว้ ด้วยกัน ซึง่ มีผ้ ใู ช้ บริ การราวสิบล้ านคนต่อวัน และคิดสร้ างไบโอแก๊ ส (bio-gas) จากของเสียที่ ได้ รับมาในแต่ละวัน เพื่อน�ำมาใช้ หงุ จต้ มอาหาร ในครัวเรื อนของชาวบ้ าน นอกจากนี ้ยังได้ จดั ตัง้ โรงเรี ยนที่เป็ นศูนย์ กลางในการฝึ กให้ เด็กหญิ ง เด็ ก ชายจากครอบครั ว ที่ ย ากจนมี ง านท� ำ ดร.ปาธักเป็ นผู้ที่สนใจเกี่ ยวกับการสุขาภิ บาล เป็ นอย่างมาก เนื่องจากเล็งเห็นความส�ำคัญของ การขับ ถ่ า ยที่ ถูก สุข ลัก ษณะ ต้ อ งการพัฒ นา คุณภาพชีวิตที่ดีของประชาชน แม้ ตวั พิพิธภัณฑ์จะเป็ นเพียงห้ องเล็ก ๆ แต่ก็
อัดแน่นไปด้ วยเรื่ องราวน่าสนใจ มีมคั คุเทศก์น�ำ ชมโดยไม่เสียค่าใช้ จ่าย สิง่ ที่พลาดไม่ได้ เมื่อมาที่ นี่คือ แบบจ�ำลองพระที่นั่งของพระเจ้ าหลุยส์ที่ แปด กษัตริ ย์ของฝรั่งเศส ที่ตดิ โถส้ วมไว้ ส�ำหรับ ให้ พ ระองค์ ท รงขับ ถ่ า ยขณะว่ า ราชการ หรื อ โถส้ วมจากฝรั่งเศสที่ท�ำเป็ นรูปร่างหนังสือ เมื่อ
( 20
เปิ ดปกขึ ้นก็จะมีชอ่ งให้ นงั่ มีโซฟาส้ วมที่มีเบาะปิ ด ทับฝาถังส้ วมที่มีโถรองอยู่ใต้ ที่นั่ง และภาพถ่าย ช้ างนัง่ โถส้ วมจากประเทศไทยด้ วย เมื่อได้ เห็นความพยายามในการรวบรวมองค์ ความรู้ เกี่ ย วกั บ ส้ วมอย่ า งจริ ง จั ง มี ร ะบบของ ดร.ปาธัก ก็เริ่ มจะคิดว่าหากประเทศไทยของเรามี พิพิธภัณฑ์ที่น�ำเสนอสิ่งที่ผ้ มู องข้ ามให้ น่าสนใจได้ ก็คงจะดีไม่น้อย พิพิธภัณฑ์นี ้เปิ ดทุกวัน ตังแต่ ้ เวลา 10.00 น.17.00 น . หากต้ อ งการข้ อ มูล เพิ่ ม เติ ม สามารถ เข้ าไปที่เว็บไซต์ของพิพิธภัณฑ์ http://www.sulabhtoiletmuseum.org/ จะมีข้อมูลสถานที่ตง และ ั้ เบอร์ โทรศั พ ท์ ติ ด ต่ อ (แน่ น อนว่ า เป็ นเบอร์ ที่ อินเดีย) ในอนาคตจะมีวิชวลทัวร์ (Visual tour) ให้ เข้ าไปเยี่ ย มชมพิ พิ ธ ภั ณ ฑ์ จ ากที่ บ้ านผ่ า นทาง เว็ บ ไซต์ ด้ ว ย แต่ ต้ อ งรออี ก นิ ด ก� ำ ลัง จะเปิ ดให้ บริ การในเร็ ว ๆ นี ้ )(
21 )
( 22
บุคคลสัมพันธ์ : สุวิชา :
แม่บ้านบนแดนสุขาวดี
“สวัสดีค่ะ เชิญค่ะ” “ขอบคุณค่ะ” ทุกครั้งที่เราเดินเขาไปในส้วมบนชั้นเจ็ดของห้างเซ็นทรัลเวิร์ล ก็จะได้ยินเสียงนี้อยู่ เสมอ ตามมาด้วยใบหน้ายิ้มแย้มของพี่แม่บ้านที่ท�ำงานอย่างขยันขันแข็งตลอดเวลา หลาย ครั้งเราก็มองข้ามผู้หญิงในชุดยูนิฟอร์มคาดผ้ากันเปื้อนที่เดินวนเวียนอยู่ในนั้น อาจเคยยิ้ม ให้หรือเดินออกมาบอกว่ากระดาษช�ำระหมดแล้ว แต่ก็ไม่เคยได้พูดคุยกันเป็นเรื่องเป็นราว เราจึงลองชวนพี่แม่บ้านพูดคุยกันดูสักครั้งว่าการท�ำงานในสถานที่ปลดทุกข์ของคนอื่น มี อะไรอยู่ในใจพี่แม่บ้านคนนี้บ้าง
23 )
พี่ท�ำงานเป็นแม่บ้านที่นี่มานานเท่าไหร่แล้ว - เพิ่งเข้ามาท�ำงานได้สามเดือนค่ะ แต่ละวันพี่ท�ำอะไรบ้าง - แต่ ล ะวั น จะมี ค นพื้ น ที่ กั บ คนห้ อ งน�้ ำ สลั บ กั น เปลี่ยนกัน ถ้าเป็นห้องน�้ำก็จะท�ำทุกอย่าง ใส่น�้ำยา ใส่ ก ระดาษทิ ช ชู ่ ต อนเช้ า แล้ ว ก็ ห มั่ น ดู แ ลความ สะอาด ก็ท�ำทุกอย่าง การเป็นแม่บ้านท�ำความสะอาดห้องน�้ำแต่ละวัน ต้องเจออะไรบ้าง - ถ้าเจอพวกของมีค่าก็จะส่งที่ประชาสัมพันธ์ชั้น หนึ่ง แจ้งหัวหน้างานแล้วส่งประชาสัมพันธ์ ส้วมที่ท�ำงานอยู่เป็นอย่างไรบ้าง - ก็ไม่ได้คิดยังไงนะ ส่วนตัวเราท�ำหน้าที่นี้ก็หมั่นขยัน ขึ้นน่ะ ต้องเดินอยู่ตลอดน่ะค่ะ เพราะอย่างต่างชาติ เค้ามา บางครั้งเค้าก็ไม่รู้จักว่าใช้ยังไง หัวก๊อกอยู่ไหน มาบางครั้งเสร็จธุระแล้วเค้าก็ไป หาไม่เจอ ส่วนมาก เค้าจะหาไม่เจอ
“ท�ำให้ ดีที่สุด
เท่าที่เราคิดว่าท�ำดีแล้ว” ( 24
เวลาที่พี่ไปเข้าห้องน�้ำสาธารณะที่อื่นรู้สึกอย่างไร บ้าง - ก็ เ ฉย ๆ จ้ ะ ไม่ ไ ด้ อ ะไรมาก ก็ คื อ ว่ า หน้ า ที่ เรา ท�ำความสะอาด ก็จะเอาใสใจ ส่วนมากถ้าเจอพวก อะไรน่ะ (พี่แม่บ้านพยักเพยิดเป็นเชิงเข้าใจกัน ว่า หมายถึงสิ่งสกปรกในห้องน�้ำ) เราก็ท�ำเป็นหันไปทาง อื่น หลับหูหลับตาท�ำไป ก็ต้องท�ำไปอย่างนี้น่ะค่ะ ท�ำให้ดีที่สุดน่ะ เท่าที่เราคิดว่าท�ำดีแล้วน่ะ มีอะไรจะฝากบอกคนที่มาเข้าห้องน�้ำ - ไม่รู้จะบอกยังไง (หัวเราะ) บางคนเค้าก็มารยาทดี บางคนเค้าก็เหมือนกับ...ยังไงไม่รู้ เราก็ท�ำเป็นไม่รับ ไม่รู้อะไร แต่ก็อยู่ได้ค่ะ ทันทีที่จบการพูดคุยกัน พี่แม่บ้านก็หยิบไม้ถูพื้น ท�ำงานต่ออย่างแข็งขัน แม้จะเป็นบทสนทนาสั้น ๆ แต่ก็แสดงให้เห็นถึงความตั้งใจท�ำงานของพี่แม่บ้าน ในห้ อ งสุ ข าชั้ น เจ็ ด บนห้ า งสรรพสิ น ค้ า หรู ใจกลาง เมือง ที่คาดหวังให้งานที่ตนท�ำออกมาดีที่สุด แม้คน ที่มาเข้าห้องน�้ำจะไม่ได้สนใจ ไม่มีใครให้รางวัล แต่ รอยยิ้มที่มอบให้แก่ผู้มาใช้บริการไม่เคยจางหาย น�้ำ เสียงบ่งบอกความสุภาพและยินดีให้บริการยังคง แว่วมาอยู่ไม่ขาด ความสุขของพี่แม่บ้านคืออะไร เราเองก็คงไม่รู้ อาจจะเป็นการที่มีคนมาเข้าห้องสุขายิ้มตอบกลับ หรือเป็นวันที่ไม่มีใครท�ำเลอะเทอะให้ต้องท�ำความ สะอาดเพิ่มเติม แต่เราขอแอบคาดเดาว่า ความสุข ของพี่แม่บ้าน เป็นความสุขจากการท�ำงานอย่างเต็ม ที่ ตั้งใจ มีหัวใจบริการ จึงท�ำให้สามารถยิ้มแย้มกับผู้ อื่นได้ออกมาจากใจจริง เมื่อหันไปมองผนังด้านหลังที่เรายืนคุยกันเมื่อ ครู่ ก็ได้เห็นตัวอักษรภาษาอังกฤษเล่นหางสวยงาม เขียนว่า Heaven on 7th (เฮฟเวน ออน เซเวนธ) เรา จึงเพิ่งได้รู้ว่า พี่แม่บ้านท�ำงานอยู่บนสวรรค์
เมื่อพูดถึงส้วมแล้วก็อดไม่ได้ที่จะกล่าวถึงบุคคล สำ�คัญของส้วมไทย ผู้คิดค้นส้วมแบบใหม่แทนส้วม ถังเทที่ไม่ถูกสุขลักษณะ โดยใช้แนวคิดง่าย ๆ และได้ ผลจริง คนไทยยังคงใช้ส้วมของเขาอยู่จนถึงทุกวันนี้ ....... .
พระยานครพระราม (สวัสดิ์ มหากายี) บิดาแห่งส้วมคอห่าน อดีตสมุหเทศาภิบาล ผู้ส�ำเร็จราชการมณฑล พิษณุโลก จบการศึกษาจากโรงเรียนมหาดเล็ก ใน พระบรมมหาราชวัง เป็นผู้ประดิษฐ์ “ส้วมคอหงษ์ หรื อ คอห่ า น” เมื่ อ ปี พ.ศ.๒๔๖๗ ขณะด�ำรง ต�ำแหน่ ง ผู ้ ว ่ า ราชการจั ง หวั ด สวรรคโลก (จั ง หวั ด สุโขทัยในปัจจุบัน) และจังหวัดอุตรดิตถ์ ซึ่งเป็นช่วง เวลาที่ รั ฐ บาลร่ ว มมื อ กั บ มู ล นิ ธิ ร็ อ กกี้ เ ฟลเลอร์ ท�ำ โครงการปราบโรคพยาธิ ป ากขอ และรณรงค์ ใ ห้ ราษฎรทั่วประเทศใช้ส้วมตั้งแต่นั้นมา คุณพี่แม่บ้านอาจจะไม่รู้จักพระยานครพระราม ว่าเคยท�ำคุณงามความดีอะไรไว้แก่แผ่นดินไทย และ แน่นอนว่าพระยานครพระรามต้องไม่รู้จักพี่แม่บ้าน แต่ทั้งคู่เกี่ยวโยงกันด้วยส้วม - สถานที่ที่ทุกคนหลีก เลี่ยง ปฏิเสธที่จะเข้าไปคลุกคลี บางที เราอาจกล่าวได้ว่า ส้วมเป็นสถานที่ที่เผย ให้ เ ห็ น ตั ว ตนของผู ้ ค นมากที่ สุ ด เราเห็ น ผู ้ ที่ เ อา เปรียบและผู้เสียสละ ได้ชัดเจนในส้วม ที่นี่มีเรื่อง ราวซุกซ่อนอยู่มากมาย แม้จะไม่ค่อยมีใครพูดถึงใน เชิงให้เกียรตินัก แต่เราก็ดีใจที่อย่างน้อยมันก็เป็นที่ที่ ท�ำให้เราเห็นว่าทุุกคนนั้นสัมพันธ์กันอยู่ ในทางใด ทางหนึ่ ง หวั ง ว่ า คนเล็ ก ๆ สองคนนี้ จ ะสร้ า งแรง บันดาลใจให้ผู้อ่านลุกขึ้นมาท�ำอะไรดี ๆ เพื่อสังคม และคนรอบข้าง )(
25 )
คนในอยากบอก คนนอกควรฟัง : สุวิชา :
อยากฝากบอกอะไรให้คนที่มาใช้บริการห้องน�้ำ ที่พี่ท�ำความสะอาดบ้างคะ?
ไม่รู้จะบอกอะไรค่ะ -แม่บ้านที่ห้างเซ็นทรัลแอร์พอร์ต
เชียงใหม่
( 26
อาหารการกิน : ตะหลิว :
กินกันถ่าย อาหารที่ควรกินเมื่อท้องเสีย
อาหารกับการขับถ่ายเป็นของคู่กัน บางครั้งเรา ตามใจปากมากเกินไปก็ล�ำบากท้องไส้ยามขับถ่าย หากอาหารที่ กิ น เข้ า ไปนั้ น รสจั ด เกิ น ไป หรื อ มี สิ่ ง สกปรกปนเปื้อน อาจท�ำให้เกิดอาการท้องเสียได้ บาง คนเป็ น ๆ หาย ๆ กิ น อะไรก็ท้องเสีย เรื้อรังจนอาจ ลุกลามเป็นโรคอื่น ๆ ที่รักษายาก หลายคนกินโลโมติล เพื่อจะได้หยุดถ่าย ให้ทันท่วงที เพราะมีภาระหน้าที่ที่ ไม่สามารถละทิ้งได้รออยู่ ยานั้นท�ำให้หยุดถ่ายท้องก็ จริง แต่ไม่ได้แก้ไขที่ต้นเหตุ เป็นเพียงการระงับอาการ ไว้ชั่วคราว ควรกินอาหารที่มีประโยชน์และช่วยลด อาการจะดีกว่า น�้ำเปล่า ดื่มน�้ำเปล่ามาก ๆ หรือจะเป็นน�้ำเกลือแร่ บรรจุขวดหรือน�้ำหวานก็ได้ เพื่อชดเชยน�้ำที่สูญเสียไป หากอยู่ที่บ้าน น�ำน�้ำแช่ข้าวสาร 1 แก้ว ใส่เกลือป่น ประมาณ 1 ช้อนชา และน�้ำตาลทราย 1 ช้อนโต๊ะ ผสมให้ เข้ า กั น แล้ ว ดื่ ม หรื อ ยั ง ไม่ ไ ด้ หุ ง ข้ า วก็ น�ำน�้ ำ ต้ ม สุ ก 1 ขวดใหญ่ (ประมาณเกื อ บหนึ่ ง ลิ ต ร) ใส่ น�้ำตาลทราย 2 ช้อนโต๊ะ และเกลือป่น ครึ่งช้อนชา ผสมให้เข้ากันให้ส่วนผสมละลายก่อนค่อยดื่ม นมเปรี้ยว การดื่มนมเปรี้ยวช่วยปรับสมดุลในล�ำไส้ เพิ่มจ�ำนวนแบคทีเรียที่มีประโยชน์ต่อการขับถ่ายหลัง จากที่ ติ ด เชื้ อ แล้ ว ท�ำให้ แ บคที เ รี ย ตายไป เมื่ อ มี แบคทีเรียเหล่านี้มากขึ้นก็จะช่วยได้บ้าง ในช่วงแรก กินอาหารที่อ่อน ๆ และดื่มน�้ำมาก ๆ เพื่อให้ล�ำไส้ได้ ปรับตัว เมื่อหายดีแล้วจึงค่อยกินอาหารตามปกติ ฝรั่ง ใช้ยอดอ่อนของฝรั่งประมาณ 10-15 ใบ ปิ้ง ไฟให้กรอบ ต้มกับน�้ำสะอาด หรือใช้วิธีชงกับน�้ำร้อน แล้วดื่มเป็นชาสมุนไพร หรือใช้ผลอ่อนของฝรั่งเคี้ยว สดๆ รสฝาดของฝรั่งจะช่วยบรรเทาอาการท้องเสียได้
กล้วยน�้ำว้า กินกล้วยน�้ำว้าห่ามมีรสฝาดครึ่งลูก หรือหนึ่งลูก เลือกที่เปลือกยังเป็นสีเขียว จะมีสาร หลายชนิด ที่ช่วยรักษาอาการท้องเสียชนิดไม่รุนแรง ได้ อาจมีอาการท้องอืดท้องเฟ้อจากการกินกล้วยดิบ ควรกินร่วมกับยาขับลมอย่างน�้ำขิงหรือพริกไทย ทับทิม น�ำใบหรือเปลือกของผลทับทิมแห้งมา ต้มกับน�้ำสะอาด ชิมดูถ้ารสฝาดลิ้นถือว่าใช้ได้ (ส่วน ปริมาณแล้วแต่ความเหมาะสมของอาการแต่ละคน) ดื่มเรื่อยๆ จนอาการดีขึ้น กะเพราแดงน�ำยอดใบกะเพราแดงมา 1 ก�ำมือ ล้างน�้ำให้สะอาด แล้วน�ำไปต้มกับน�้ำ เมื่อเดือดจึงยก ลง ดื่มครั้งละ 1 แก้ว วันละ 3 ครั้ง จะช่วยบรรเทา อาการท้องเสียได้ดีขึ้น หากยังไม่หายลองสูตรน�้ำมะตูม น�ำผลดิบแห้ง ของมะตูม 1 ผล มาต้มกับน�้ำ 1-2 ลิตร เมื่อเดือด แล้วยกลงจากเตา น�ำมากรองเอาแต่น�้ำ ดื่มครั้งละ แก้ว มีรสฝาด ในกรณีที่หาสมุนไพรยากเพราะอยู่ในเมือง ก็ออก ไปซื้อชาจีนมาชงดื่มสลับกับน�้ำขิง ทุก ๆ 2 ชั่วโมง ก็ จะช่วยลดอาการท้องเสีย ปวดมวนท้องได้เช่นกัน ผลไม้ที่มีรสฝาดจะช่วยลดอาการท้องเสียได้บ้าง แต่สุดท้ายหากอาการไม่ทุเลา ต้องสังเกตตัวเอง นับ จ�ำนวนครั้งที่เข้าส้วม และประเมินสภาพร่างกายว่า ยังไหวหรือไม่ ถ้าค�ำตอบคือ ไม่ ก็ควรไปพบแพทย์ดี กว่า )(
27 )
เปลี่ยนชักโครกเป็นส้วมซึม
( 28
ภูมิปัญญา : ฟ้าฮ่อม :
Squatty Potty นวัตกรรมจากภูมิปัญญา สควอทตี้ พอตตี้ (Squatty Potty) มีค�ำตอบ สิ่ง ประดิษฐ์จากประเทศอังกฤษนี้ี่ท�ำให้เราสามารถนั่งบน ชักโครกในท่านั่งยองเหมือนส้วมซึมได้ โดยไม่รู้สึกเมื่อย ผลิตภัณฑ์นี้มี 3ขนาด คือ ความสูง 5 นิ้ว 7 นิ้ว และ 9 นิ้ว สาเหตุที่ต้องมีความสูงแตกต่างกันก็เพื่อรองรับการ ใช้กับชักโครกที่มีความสูงไม่เท่ากัน และยังมีอีกสามรูป ส้วมซึม คอห่าน ส้วมยอง เป็นส้วมที่มีที่วางเท้าสอง แบบให้เลือกตามความต้องการ ข้าง ขณะขับถ่ายก็ต้องนั่งยอง ๆ ลงไป แม้ร่างกายของ มนุษย์จะถูกออกแบบมาให้ขับถ่ายโดยการนั่งยอง แต่ ผลการวิจัยของแพทย์ในประเทศอังกฤษสนับสนุน หากนั่งนาน ๆ ก็อาจเกิดอาการ “ขาแข็ง” ได้เหมือนกัน การใช้ ส ควอทตี้ พอตตี้ ว่ า ท�ำให้ ก ารขั บ ถ่ า ยที่ ดี ขึ้ น ท�ำให้ ผู ้ ใช้ รู ้ สึ ก เมื่ อ ย บางรายอาจหน้ า มื ด จนอาจเกิ ด เนื่องจากเมื่อยกขาเหยียบ ก็จะกดสะโพกให้ตัวของเรา อันตรายได้ คนไทยจึงหันมาใช้ชักโครกตามอย่างฝรั่ง งอท�ำมุม 45 องศา ท�ำให้ไส้ตรงเหยียดออกพร้อมส�ำหรับ มากขึ้ น เพราะนั่ ง สบายกว่ า และยั ง ท�ำให้ รู ้ สึ ก ไม่ น ่ า การขับถ่าย ที่สะดวกและหมดจดกว่าที่เคย เกลียดเวลาขับถ่ายอีกด้วย อาม่าคนนั้นอาจจะเมื่อยขาสักหน่อยแต่อาม่าจะมี ชาวตะวันตกเป็นผู้คิดค้นและสร้างส้วมแบบชักโครก ความเสี่ยงน้อยลงที่จะเป็นโรคล�ำไส้ เราพยายามหลีกหนี ขึ้นมา แต่ผลการวิจัยของพวกเขาเองพบว่า ท่าทางใน ความล�ำบากต่าง ๆ ที่คนในอดีตต้องพบเจอ แต่เมือ่เวลา การนั่งชักโครก เป็นสาเหตุใหญ่ที่ท�ำให้เกิดปัญหาเกี่ยว ผ่านไป เรากลับพบว่าวิธีที่บรรพบุรุษของเรารับมือกับ กับระบบขับถ่าย ไม่ว่าจะเป็นอาการท้องผูก ริดสีดวง ปัญหานั้น ไม่ใช่การยอมแพ้ แต่เป็นการเผชิญหน้ากับ ทวาร ไส้ติ่งอักเสบ ไปจนถึงมะเร็งล�ำไส้ ที่คนส่วนใหญ่ ปัญหาด้วยปัญญาต่างหาก คิดว่ามีสาเหตุมาจากอาหาร ทั้งที่จริงแล้วเป็นผลมาจาก ถึงแม้การพัฒนาโลกใบนี้จะดีขึ้น หรือแย่ลง ขับ ท่าทางในการนั่งขับถ่ายด้วยส่วนหนึ่ง เคลื่อนโลกให้หมุนไปทางตะวันตก หรือตะวันออก อย่าง ครั้นจะให้ทุบชักโครกทิ้งแล้วกลับมาใช้ส้วมซึมอย่าง น้ อ ยเราก็ ยั ง ดี ใจที่ ม นุ ษ ย์ ไ ม่ เ คยหยุ ด คิ ด ไม่ เ คยหยุ ด เดิมก็ดูจะเป็นเรื่องใหญ่เกินไป เพราะไม่ใช่ทุกคนที่จะรื้อ สร้างสรรค์ เหมือนที่ทุกวันเราไม่เคยหยุดขับถ่าย )( ส้วมที่มีอยู่ทิ้งได้ และหลายคนก็ไม่สามารถนั่งยองได้ นาน ๆ โดยเฉพาะคนเฒ่าคนแก่ สิบปีก่อนมีโฆษณายาบรรเทาอาการปวดยี่ห้อ หนึ่งพูดถึง อาม่าที่ไปเที่ยวก�ำแพงเมืองจีน เกิดปวดท้อง กะทันหัน แกเดินจนขาสั่นพั่บ ๆ ก็มาถึงห้องส้วมที่บาก บั่นดั้นด้นมาปลดทุกข์ เมื่อเห็นส้วมนั้นอาม่าถึงกับร้อง ว่า “ไอ๊หยา! ส้วมซึมอ่า!”
ค�ำถามคือ แล้วเราจะท�ำอย่างไร
29 )
( 30
ลูบคมคลำ�คม : Ciawush :
31 )
เล่นคำ�
: Ciawush :
( 32
สี่มุมเมือง
: สุวิชา พิทักษ์กาญจนกุล : สี่ภาพเมืองไทยประจำ�ฉบับนี้เป็นผลงานจากคุณสุวิชา พิทักษ์กาญจนกุล เธอเล่าให้ ฟังว่า จุดเริ่มต้นของคอนเซ็ปต์ภาพถ่ายชุดนี้มาจากการที่เธอมักพบเห็นผู้คนนอนตามริมทาง ริม ถนนในกรุงเทพมหานครอย่างไม่แยแสเสียงรถราหรือผู้คนที่เดินผ่านไปมา จึงเก็บภาพพวกเขาไว้ เกิดเป็นภาพถ่ายชื่อชุดว่า
Sleeping Bangkok
33 )
สุข(า)ภาพ : อยู่เย็น :
ส้วมสาธารณะ รักษาความสะอาดหน่อยนะ
ที่ใดมีชุมชนที่นั่นมีห้องน�้ำสาธารณะ ไม่ว่าจะเป็นร้านค้า ห้าง สรรพสินค้า สวนสาธารณะ ศูนย์ราชการ ร้านอาหารต่าง ๆ ล้วนต้องมี ห้องส้วมส�ำหรับบริการประชาชน ชื่อก็บอกอยู่แล้วว่าสาธารณะ ผ่าน คนมาไม่รู้เท่าไร เราจะแน่ใจได้อย่างไรว่าส้วมนี้สะอาดพอที่จะหย่อนก้น ลงไปสัมผัส
( 34
โรคติดต่อหลายอย่างมีส้วมสาธารณะเป็นแหล่งเพาะ เชื้อที่ส�ำคัญ เช่น ท้องร่วง อหิวาตกโรค เชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส และเชื้อรา ที่อาจก่อให้เกิดโรคทางเดินอาหาร ได้ เชื้อซาลโมเนลล่า (Salmonella) ก่อให้เกิดโรคไข้ รากสาดน้อยหรือไข้ไทฟอยด์ โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ เช่น เริม ก็มีโอกาสติดต่อได้จากการใช้ส้วมสาธารณะ ด้วยเช่นกัน เมื่อคนหนึ่งใช้มือที่เปรอะเปื้อนของเสียจากการขับ ถ่ายไปจับลูกบิดเปิดประตู แล้วออกไปเปิดก๊อกน�้ำเพื่อ ล้างมือ จะเห็นได้ว่าเชื้อโรคเหล่านั้นแพร่กระจายไปยังผู้ ที่เข้ามาใช้ต่อไปแล้วอย่างน้อยสองคน หากผู้ที่ไปจับ ลูกบิด กลอนประตู หรือก๊อกน�้ำต่อ แล้วเผลอยกมือขึ้น สัมผัสหน้าตา เข้าปาก ก็ติดโรคอย่างง่ายดาย
ผู้เขียนเองมักเข้าส้วมสาธารณะอยู่เสมอเนื่องจาก การเดินทางท่องเที่ยว ครั้งหนึ่งมีโอกาสได้เข้าไปภายใน โรงแรมแห่งหนึ่งริมแม่น�้ำเจ้าพระยาในห้องสุขา (ที่ไม่ใช่ ในห้องพัก) สะอาดหมดจด มีสิ่งหนึ่งที่สร้างความตื่นเต้น ในการเข้ า ห้ อ งน�้ ำ ครั้ ง นี้ นั่ น คื อ แผ่ น รองนั่ ง ท�ำจาก กระดาษบาง ๆ ตัดโค้งตามรูปร่องโถ วิธีใช้ให้ดึงส่วนที่ ตัดเป็นรูปโค้งไว้ออกมา วางขอบลงบนที่นั่งปล่อยให้ ส่ ว นโค้ ง ลงไปในโถ เมื่ อ ขั บ ถ่ า ยเสร็ จ เรี ย บร้ อ ย ก็ ก ด ชักโครกตามปกติ กระดาษนั้นพาดอยู่บนผนังโถส้วมอยู่ แล้ว เมื่อน�้ำไหลลงมาก็จะดึงให้กระดาษรองนั่งนั้นไหล ลงไปพร้อมของเสีย กระดาษที่ว่านี้บางและย่อยสลาย ง่าย จึงไม่ท�ำให้เกิดการอุดตันในท่อ
ปัญหานี้โดยส่วนมากมักเป็นผู้หญิงที่ต้องนั่งชักโครก ทั้งปวดหนักและปวดเบา หลายคนใช้วิธีเช็ดด้วยทิชชู่ แล้วจึงนั่ง บางคนเช็ดแล้วก็ยังท�ำใจไม่ได้จึงต้องน�ำทิชชู่ มาวางเรียงรอบขอบโถแล้วจึงจะนั่งได้อย่างสบายใจ บาง คนใช้อุปกรณ์เสริมเป็นแอลกอฮอล์ฆ่าเชื้อโรคเช็ดหรือ พ่น ท�ำความสะอาดก่อนลงนั่ง บางคนลงทุนยักแย่ยักยัน ขึ้นไปนั่งแบบส้วมซึม ท�ำให้ทิ้งรอยรองเท้าฝังแน่นอยู่บน ที่นั่ง สร้างปัญหาให้กับคนที่เข้ามาใช้ส้วมต่อไป เกิดเป็น วงจรปัญหาที่ไม่รู้จบ เราอาจไม่สามารถหลีกเลี่ยงเชื้อโรคได้อย่างหมดจด หากมีส้วมซึมอยู่ด้วย ก็อาจจะยอมเมื่อยสักหน่อยใช้ ร้อยเปอร์เซ็น แต่อย่างน้อยการได้ใส่ใจดูแลให้ตนเอง ส้วมซึมก็จะช่วยลดปัญหาเรื่องเชื้อโรคได้มากขึ้น แต่ก็ไม่ ห่างไกลจากเชื้อโรคก็เป็นสิ่งหนึ่งที่ช่วยให้การใช้ชีวิตเป็น ได้ เรี ย กว่ า เป็ น วิ ธี แ ก้ ป ั ญ หาเลยเสี ย ที เ ดี ย ว เหมื อ น ไปอย่างรื่นรมย์ขึ้น เหนือสิ่งอื่นใด การมีจิตส�ำนึกที่ดีใน การใช้ส้วมสาธารณะเป็นสิ่งที่จ�ำเป็นไม่แพ้เรื่องความ เป็นการหนีปัญหาเสียมากกว่า สะอาด เพราะต่อให้มีแม่บ้านท�ำความสะอาดตลอดเวลา หนทางที่ดีที่สุดคือควรเลือกมองหาห้องที่ดูสะอาดสัก ก็ยังไม่อาจท�ำให้ส้วมสะอาดขึ้นมาได้หาผู้ใช้ยังไม่ยอมกด หน่อย ใช้ทิชชู่เช็ดท�ำความสะอาดที่รองนั่งเสียหน่อย น�้ำ ไม่ราดน�้ำท�ำความสะอาด ทิ้งกระดาษเรี่ยราด สิ่ง อาจใช้ทิชชู่เปียกก็ได้เช่นกัน ห้องน�้ำในศูนย์การค้าบาง เหล่านี้นอกจากจะท�ำให้สกปรกแล้วยังแพร่เชื้อโรคต่ไป แห่งมีเครื่องกดแอลกอฮอล์ส�ำหรับเช็ดท�ำความสะอาด ให้ผู้อื่นอีกด้วย ก่อน แต่ก็ยังคงหาได้น้อยมาก บางครั้งทิชชู่ก็หมด และ การไม่มีโรคนั้นนับเป็นลาภอันประเสริฐ ที่ส�ำคัญคือทิชชู่ในห้องน�้ำเหล่านั้นไม่สะอาดพอ ท�ำจาก กระดาษรีไซเคิลคุณภาพต�่ำ จึงควรเตรียมทิชชู่ติดตัวไว้ แต่การไม่แพร่เชื้อโรคให้ผู้อื่นนับว่าประเสริฐยิ่งกว่า บ้างจะดีที่สุด
35 )
ภาพ : สุวิชา
( 36
ธรรมะ ทำ�มา : สุวิชา :
ขี้ ขี้กลัวขี้เกียจคร้านขี้รำ�คาญขี้นินทา ขี้บ่นขี้ดุด่าขี้คดโกงขี้ประจาน ขี้อวดขี้ใจน้อยขี้ใจร้อนขี้ไหว้วาน ขี้โม้โอ้อวดนานขี้ประชดสบถดัง ขี้เหล้าขี้หลอกลวงขี้ตัวถ่วงขี้อยากเป็น ขี้โลภขี้อยากได้ขี้กลัวตายขี้สอดเห็น ขี้ทำ�ตนลำ�เค็ญขี้ชอบเน้นสำ�คัญตน ขี้โกรธขี้เคียดแค้นฝังใจแน่นขี้อิจฉา ขี้สายเลยเวลาขี้ประหม่าขี้สับสน ขี้เหนียวตระหนี่งกขี้จิตตกขี้อ่อนไหว ขี้เบื่อขี้ลังเลขี้ไขว้เขวขี้เปลี่ยนใจ ขี้ตามคนอื่นไปขี้ไม่เป็นตัวของตัว ขี้คือไม่ต้องการอย่าปล่อยนานใจผูกได้ ปลดปล่อยขี้เป็นคนใหม่ด้วยตนเอง
37 )
แกนเก๋ไก๋ ภาพจาก http://tali-schiffer-oren.blogspot.com/2010/09/home-work-tp-flower-project.html
( 38
ลงไม้ลงมือ : จาวตาล :
แกนกระดาษช�ำระในห้องน�้ำมีค่า อย่าทิ้ง! นำ�มาประดิษฐ์เป็นของตกแต่งบ้านให้สวยงามได้ง่าย ๆ ใช้กรรไกรคม ๆ ตัดแกนกระดาษชำ�ระออกเป็นชิ้นเล็ก ๆ ความหนาประมาณ 1 เซนติเมตร บีบให้ปลายสองข้างเป็นมุมแหลมเรียว (หรือจะคงรูปร่างกลม ๆ ไว้เหมือนเดิมก็ได้)
ทากาวด้านนอกของชิ้นส่วน นำ�มาติดกันให้เป็นรูปร่างตามใจชอบ ใช้ไม้หนีบผ้าหรือคลิปหนีบกระดาษมาหนีบ เพื่อให้ติดแน่น ไม่ดีดออกจากกัน รอจนกาวแห้ง ใช้สีสเปรย์พ่น สีอะครีลิกระบาย หรือจะจุ่มลงไปในสีทาบ้านที่ยังเหลืออยู่ก็ได้ นำ�ไปตกแต่งมุมในบ้าน ให้ดูมีชีวิตชีวา ไม่แกน ๆ อีกต่อไป
หากสนใจต้องการค้นหาไอเดียดี ๆ เพิ่มเติม เข้าไปในเว็บไซต์ Pinterest.com แล้ว ค้นหาคำ�ต่อไปนี้ Tissue paper roll, art, DIY, Craft
39 )
สารพันบันเทิง : CiawusH :
READ อึทกศาสตร์ (Arstrology) แฮร์รี่ ฮอลแลนด์ และ โอลิเวอร์ ชีดท์ : เขียน
โคจร สมุทรโชติ : แปล
อึเล่าประวัติศาสตร์ (Poop Happened!) Sarah Albee: เขียน
หัวใจอึ (Uncocoro): แนะนำ�การ ใช้ชีวิต ให้อึอย่างมีความสุข
ธวัชชัย ดุลยสุจริต: แปล
อทิตา : แปล
บุนเป โยริฟุจิ, โคอิชิโร ฟุจิตะ: เขียน
หลายคนอาจเบื่ อ การดู ไ พ่ ดู ล ายมื อ หนังสือน่ารักเล่าประวัติศาสตร์โลก หนังสือแปลจากภาษาญี่ปุ่นพร้อม หนังสือเล่มนี้มีสิ่งใหม่มานำ�เสนอ นั่นก็ ผ่ า นการอึ ข องมนุ ษ ย์ ชวนคุ ณ มา ภาพประกอบแสนน่ารักจากฝีมืออา คือ การทำ�นายชีวิตจากรูปร่างของอึ! เรี ย นรู้ ว่ า ท่ อ น้ำ � ทิ้ ง ที่ ไ ม่ ดี นำ � มาซึ่ ง จารย์บุนเป นักวาดการ์ตูนและนัก พร้อมภาพประกอบเพื่อเปรียบเทียบ การล่ ม สลายของอาณาจั ก รโรมั น ออกแบบสื่ อ สาธารณะผู ้ เ ปี ่ ย ม ศาสตร์การพยากรณ์จากลำ�ไส้ใหญ่นั้น ได้อย่างไร นักโบราณอุจจารวิทยา อารมณ์ขัน จะมาเล่าให้เราฟังว่าอึมี เป็ น ศาสตร์ ที่ ถู ก ซุ ก ซ่ อ นมานานแสน คืออะไร อัศวินยุคกลางเข้าห้องน้ำ� ประโยชน์อย่างไร อึแบบใดบ่งบอก นาน น้อยคนนักที่จะกล้าหาญเผชิญ กั น อย่ า งไร ไล่ เรี ย งประวั ติ ศ าสตร์ ถึ ง การมี สุ ข ภาพดี สุ ข ภาพแย่ การผจญภัยอันน่าตื่นตา ด้วยการก้ม โลกตะวันตก ตั้งแต่ยุคกรีก โรมันมา แนะน�ำข้อมูลอึ รูปแบบของอึที่บ่ง ลงมองสิ่งที่ตัวเองปลดปล่อยออกมา จนถึ ง ปั จ จุ บั น ผู้ เขี ย นใช้ ภ าษาง่ า ย บอกสุขภาพ และความรู้เรื่องอึอีก รั บ รองว่ า เมื่ อ ได้ อ่ า นคุ ณ จะต้ อ งตก ๆ แทรกเกร็ ด ความรู้ ต ลกขบขั น หลายอย่างที่น่าสนใจเป็นอย่างยิ่ง ตะลึง จนหงายหลัง ผู้แปลใช้ภาษาได้ อันไม่น่าเชื่อตลอดเล่ม และมีภาพ ประกอบกับภาพการ์ตูนที่เข้าใจง่าย สนุ ก สนาน อ่ า นได้ อ ย่ า งเพลิ ด เพลิ น ประกอบสวยงามตลอดเล่ม เมื่อได้ เนื้ อ หาอ่ า นสนุ ก หากเราสนใจ เป็ น หนั ง สื อ อี ก เล่ ม ที่ แ ม้ จ ะเน้ น ให้ ลองเปิดอ่านจะรู้ว่า อึนั้นสำ�คัญไฉน พิจารณาลองหันมามองสิ่งที่ไม่น่า ความสนุกมากกว่าสาระ แต่เมื่ออ่าน มอง แล้วจะพบว่าอะไรก็มีหัวใจ ให้ดีบางเรื่องที่ไร้สาระก็สร้างความคิด ที่แปลกใหม่ ให้อะไรมากกว่าที่คิด
( 40
ประวัติศาสตร์สังคม ว่าด้วยส้วมและ เครื่องสุขภัณฑ์ในประเทศไทย มนฤทัย ไชยวิเศษ : เขียน
หนังสือเล่มนี้เป็นวิทยานิพนธ์ ซึ่งได้รับ รางวั ล วิ ท ยานิ พ นธ์ ดี เ ด่ น ประจ�ำปี 2542 จากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ว่ า ด้ ว ยเรื่ อ งของส้ ว มที่ เ กี่ ย วพั น กั บ ประวั ติ ศ าสตร์ สั ง คมไทยตั้ ง แต่ ส มั ย สุโขทัยมาจนถึงทุกวันนี้ น�ำเสนอแง่มุม ได้อย่างครบถ้วนและครอบคลุม
LISTEN เทพเจ้าในห้องน้ำ� (Toire no kamisama) - คานะ อุ เอมูระ( Kana Uemura) เพลงนี้พูดถึงความผูกพันระหว่างยายกับหลาน ทั้งสองท�ำ อะไรด้วยกันตลอด แต่มีอยู่อย่างหนึ่งหลานไม่ชอบก็คือ การขัดห้องน�้ำ คุณยายบอกว่าถ้าขัดห้องน�้ำแล้วจะสวย เหมือนเทพธิดาที่อยู่ในห้องน�้ำ เธอจึงเต็มใจขัดห้องน�้ำ เต็ ม ที่ เ พราะเชื่ อ ค�ำคุ ณ ยาย จนวั น ที่ เ ธอเติ บ โตขึ้ น เธอ ทะเลาะกับคุณยาย ทะเลาะกับคนในครอบครัว จากบ้าน ไปนานจนรู้ข่าวว่ายายไม่สบายจึงกลับมาหา พบว่ายาย รอเธออยู ่ ท�ำให้หวนคิดถึงทีย่ ายเคยพูดไว้ถงึ การขัดห้องน�ำ ้ เป็ น เพลงที่ ย าวถึ ง สิ บ นาที เน้ น การเล่ า เรื่ อ งที่ เ กิ ด ขึ้ น ดนตรีใช้กีตาร์โปร่งเล่นด้วยตัวนักร้องเอง แม้ฟังไม่เข้าใจ แต่ก็สัมผัสได้ถึงความอบอุ่นที่เธอได้รับจากคุณยาย เป็น เพลงซึ้ง ๆ ที่น่าฟังเพลงหนึ่งสะท้อนให้เห็นวัฒนธรรมของ ชาวญี่ปุ่นที่เชื่อว่ามีเทพเจ้าสิงสถิตอยู่ทุกที่ แม้แต่ในห้อง ส้วมก็ตาม
มนฤทัยยกหลักฐานทางประวัติศาสตร์ มากมายมาอ้างถึงเรื่องส้วม ที่ปรากฏ อยู่แทบทุกวรรณกรรมแต่ไม่เคยมีใคร สังเกตอย่างจริงจังมาก่อน หรืออาจจะ เห็ น แต่ ม องข้ า มไปอย่ า งน่ า เสี ย ดาย หยิบมาเล่าใหม่อย่างเป็นระบบ เรียบ เรี ย งอย่ า งน่ า สนใจ ใช้ ส�ำนวนภาษา เป็นทางการอยู่สักหน่อย แต่รับรองว่า สนุก และเปี่ยมสาระ ความรู้ทาง ประวัติศาสตร์มุมใหม่ที่มองผ่านส้วม เป็นอีกเล่มที่ผู้สนใจประวัติศาสตร์ของ ไทยไม่ควรพลาด
41 )
LISTEN กู้ส้วม - เสนาหอย featering ดาจิม เพลงนี้เป็นเพลงประกอบภาพยนตร์ ที่มีเนื้อหาออกมา เรียกร้องห้องน�้ำของเหล่าเพศที่สาม เป็นเพลงประกอบ ภาพยนตร์เรื่องโกยเถอะเกย์ ถึงแม้จะแสดงออกในแนว ตลกขบขัน แต่เรื่องนี้เป็นเรื่องใหญ่ในปัจจุบัน เมื่อข�ำเสร็จ แล้วอยากให้ลองคิดอย่างจริงจังว่าถึงเวลาแล้วหรือยังที่ เราจะใส่ใจ มองส้วมในฐานะของพื้นที่หนึ่งที่เคารพความ หลากหลายของมนุษย์ ไม่ใช่เพียงที่ปลดทุกข์แต่เพียง อย่างเดียว
( 42
สุขาอยู่หนใด - ชัยรัตน์ เทียบเทียม ท่วงทำ�นองง่าย ๆ ผสานกับสำ�เนียงซื่อๆ ใน เพลงนี้ แม้จะผ่านมานานหลายสิบปีแต่เพลง นี้ก็ยังคงความคลาสสิกไว้ได้เป็นอย่างดี เล่า เรื่ อ งราวของหนุ่ ม คนหนึ่ ง ได้ พ บหญิ ง สาวที่ สวยน่ารัก เขามองอยู่ไกล ๆ สงสัยว่าเธอกำ�ลัง จะไปไหน กำ�ลังจะทำ�อะไร เมื่อเธอเดินเข้ามา หากลั บ มาถามทางไปสุ ข าเสี ย นี่ เป็ น เพลง ประกอบภาพยนตร์วัยรุ่นที่โด่งดังที่สุดในยุค หนึ่ ง ของไทยซึ่ ง ก็ คื อ เรื่ อ ง วั ย อลวน ในฉาก บนเรือแจว พระเอกเล่นกีตาร์ร้องเพลงนี้จน นางเอกหลุดขำ�หายงอนทันทีที่ได้ยินประโยค ที่ร้องว่า “สุขาอยู่หนใด”
WATCH 100 ฉากในห้องส้วมที่คุณไม่ต้องดูก็ได้ก่อนตาย
ห้องส้วมอาจเป็นสถานที่ที่มนุษย์ปลดปล่อยความเป็น ตัวเองออกมามากที่สุดที่หนึ่งบนพื้นที่ในโลกใบนี้ เราจึง นำ�คลิปวิดีโอที่รวบรวมฉากในห้องน้ำ�ห้องส้วมมาให้ถึง หนึ่งร้อยฉากจากหนึ่งร้อยเรื่อง เราจะได้เห็นพระเอก นางเอกอ้วกอย่างหมดสภาพในโถส้วม ฉากฆาตกรรม ฉากดราม่าสะเทือนอารมณ์ หรือความตลกที่แม้แต่ได้ เห็นเพียงสองสามวินาทีก็ชวนให้อยากดูเรื่องนั้นแล้ว มี ทั้งหนังเก่าภาพขาวดำ�จนถึงหนังไม่เมื่อไม่นานมานี้ ที่ ห้ามพลาดคือเรื่องที่ 49 Slumdog Millionaire ขอรับ รองว่าฉากที่พระเอกของเรื่อง - จามาลกระโดดลงมา
จากส้วมนั้นต้องเป็นฉากในดวงใจใครหลาย ๆ คน อย่างแน่นอน เมื่อดูจบท่านผู้อ่านอาจจะเกิดความ คิดในใจเช่นกัน ว่าหากคนทำ�คลิปนี้ไม่รักหนังมากก็ คงต้องว่างมาก ๆ แน่ หากสนใจส้ ว มห้ อ งใดมากเป็ น พิ เ ศษ ในคลิ ป จะ มี ชื่ อ ภาพยนตร์ แ ละปี ท่ี ฉ ายสำ � หรั บ อ้ า งอิ ง อยู่ ด้ า น บน ให้ผู้ที่สนใจไปค้นต่อได้อย่างสะดวก เข้าไปรับ ชม 100 ส้วม ได้ที่ http://www.youtube.com/ watch?v=QXpc2YKeW6U
43 )
WWW
www.toiletmap.gov.au
เว็บไซต์ของชาวออสเตรเลีย ช่วยคุณให้หาห้องน�้ำในบริเวณที่คุณอยู่ได้ อย่างรวดเร็วทันใจ เป็นฐานข้อมูลได้เป็นอย่างดี สามารถเรียกดูแผนที่ห้องน�้ำตาม สถานที่ต่างๆ มีการเปิดโอกาสให้เข้ามาแนะน�ำห้องน�้ำด้วย หรือเมื่อต้องเดินทางไกล สามารถใช้ตัวช่วยวางแผนการเข้าห้องน�้ำระหว่างเส้นทางที่ไปได้อีกด้วย เว็บไซต์แสน มีประโยชน์นี้เกิดจากโครงการของกระทรวงสาธารณสุข (Department of Health and Ageing) ของออสเตรเลีย
www.worldtoilet.org
องค์การอนามัยโลก ต้องการแสดงให้เห็นความสำ�คัญของห้องส้วมที่ถูก สุขอนามัย ที่ยังขาดแคลนในประเทศต่าง ๆ ทั่วโลก เชิญชวน สนับสนุนให้ทุกคนมา ช่วยกันใส่ใจส้วมของผู้อื่นด้วย เว็บไซต์นี้เปิดรับอาสาสมัครจากทั่วโลกเพื่อช่วยเหลือ ผู้ที่ต้องการส้วมจากทั่วทุกมุมโลก เพื่อสุขอนามัยที่ดีของเพื่อนมนุษย์ แม้น้อยคนจะ พูดถึงในสื่อต่าง ๆ แต่ส้วมเป็นสิ่งสำ�คัญระดับโลก กำ�หนดให้วันที่ 19 พฤศจิกายน ของทุกปี เป็นวันส้วมโลก สร้างความตระหนักให้ทั่วโลกหันมาสนใจ
( 44
www.facebook.com/interpoo เพจอิ น เทอร์ พู (Interpoo) เป็ น เพจที่ ใ ห้ ค วามรู้ เ กี่ ย วกั บ การขั บ ถ่ ายทั้ ง ในไทยและต่ า งประเทศ เป็ น เพจน้ อ งใหม่ ม าแรงที่ น่ า จั บ ตาม อง นอกจากจะมีเกร็ดความรู้แปลก ๆ ที่น่าสนใจเกี่ยวกับส้วมและอึแล้ว ยังได้ ความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์ ศิลปะ วัฒนธรรมของผู้คนในอดีตผ่านเรื่องราว ของส้วมอีกด้วย
45 )
เล่าความตอบคำ� : กองบรรณาธิการ:
ยังมองไม่เจอแต่ าจ อ อ ม เส บ ็ เล วง น ใ ่ ู มีความหมายอย ยังคงมี ี้ ธอเกี่ยวกับประเทศน งเ อ ข ง วั ห ม วา ค บ ั วก เช่นเดีย งไฟ อย่างไรก็ดียังคงมีแส เลือนไป อาจริบหรี่หรุบหรู่ลาง ย ยังมีเธอ ถึงอย่างไรประเทศไท
ไปด้วยกัน
( 46
ไปเห็น ไป
มอง ไปด
ู ไปรู้ ไปร
ับความจร
ิง
47 )
( 48
49 )
:
แต่ยงั คงเป็ นที่พกั พิงของคนไร้ บ้าน และมีเด็ก ๆ มาปั่ นจักรยานเล่นเช่นวันวาน
ปั จจุบนั สนามหลวงได้ รับการดูแลให้ สวยงามอยูเ่ สมอ แม้ จะไม่มีพอ่ ค้ าแม่ค้ามาขายของแล้ ว
ที่ใดมีชมุ ชนที่นนั่ ย่อมต้ องมีส้วม
ภาพแรกคือสนามหลวงเมื่อ ๔๓ ปี ที่แล้ ว เมื่อครัง้ สนามหลวงมีตลาดนัดสนามหลวง
ภาพจาก https://www.facebook.com/77PPP
: สุวิชา
Good old days
( 50