IOANNIS KAPODISTRIAS

A

Πορεία δ ξας και τραγωδίας

ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

2-32 AΦIEPΩMA

Πορεία δ ξας και τραγωδίας. Iωάννης Kαποδίστριας, ο μεγαλοφυής Eλληνας που αφού μεσουράνησε στη διεθνή πολιτική σκηνή έθεσε στο βωμ της πατρίδας την ίδια του τη ζωή.

O διορατικ ς διπλωμάτης. O Kαποδίστριας υπήρξε ο μεγάλος οραματιστής μιας φιλελεύθερης Eνωμένης Eυρώπης.

Oι διπλωματικοί αγώνες. Θέσεις και προσανατολισμοί απέναντι στην Eυρωπαϊκή Συμμαχία και την Eλληνική Eπανάσταση.

Yπερασπιστής της Δημοκρατίας. O Kαποδίστριας ετήρησε σθεναρή στάση εναντίον των συνωμοτών για την εγκαθίδρυση μοναρχίας.

H δολοφονία του Kυβερνήτη. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 ο Iωάννης Kαποδίστριας έπεφτε νεκρ ς στο Nαύπλιο απ σφαίρες ελληνικές.

Tα κυβερνητικά κτίρια. Aπλές και λιτές οικίες που χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμονή του Kαποδίστρια.

H Pωξάνδρα Στούρτζα. Γνωρίστηκε με τον Kαποδίστρια στη Pωσία και ανάμεσά τους αναπτύχθηκε αμέσως μία ειλικρινής και τρυφερή σχέση.

Tο υψηλ του ήθος.

H λιτή ζωή και η αφιλοκερδής στάση κατά την άσκηση των κυβερνητικών του καθηκ ντων.

Eξώφυλλο: Προσωπογραφία του Iωάννη Kαποδίστρια. Eλαιογραφία του Δ. Tσ κου. (Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

Iωάννης Kαποδίστριας, ο μεγαλοφυής Eλληνας που αφού μεσουράνησε στη διεθνή πολιτική σκηνή έθεσε στο βωμ της πατρίδας την ίδια του τη ζωή Tης Eλένης Kούκκου Kαθηγήτριας Παν/μίου Aθηνών

O IΩANNHΣ Kαποδίστριας γεννήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 1776 στην Kέρκυρα. Hταν το έκτο παιδί του Aντωνίου Kαποδίστρια και της Διαμαντίνας, κ ρης του Xριστοδούλου Γονέμη, που καταγ ταν απ την Kύπρο. Kαι οι δυο οικογένειες ανήκαν στην τάξη των ευγενών, ήταν εγγεγραμμένες στη «Xρυσή Bίβλο» (LIBRO D’ ORO) και έφεραν τον τίτλο του κ μη. Συνολικά η οικογένεια Eπιμέλεια αφιερώματος:

K·ΣTHΣ BATIKI·THΣ Kαποδίστρια απέκτησε δέκα παιδιά, έξι αγ ρια και τέσσερα κορίτσια, απ τα οποία έζησαν τα εννέα. Aπ λα ξεχώρισε, απ τα παιδικά του χρ νια, ο Iωάννης για τη σπάνια ευφυΐα του, τη σοβαρ τητα του χαρακτήρα του, την ευγένεια, την καλοσύνη και για «την κλασική ωραι τητα των χαρακτηριστικών του προσώπου του». Στα 12 χρ νια του αναπτύσσεται συνειδητά το θρησκευτικ του συναίσθημα. Eπισκέπεται συχνά τη Mονή της Παναγίας της Πλατυτέρας και συζητεί με τον μορφωμένο ηγούμεν της Συμεών θέματα που αφορούν την ορθ δοξη πίστη.

Tο 1794 φεύγει για τη Bενετία, που τελειοποιεί τα λατινικά του και τον επ μενο χρ νο εγγράφεται στο περίφημο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, που σπουδάζει ιατρική και παρακολουθεί και μαθήματα νομικής και φιλολογίας.

Tο 1797 «στεφανωμένος με τρία διδακτορικά διπλώματα» επιστρέφει στην Kέρκυρα ως γιατρ ς. Kατακτά σε λων τις καρδιές την αγάπη και την εκτίμηση. Mε την ξεχωριστή φροντίδα του για τους πτωχούς και τους «ποπολάρους» χαλαρώνει τον σκληρ διαχωρισμ ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις.

Στροφή στην πολιτική Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

ΦIEPΩMA

Tο 1801 η Eπτανησιακή Γερουσία, αναγνωρίζοντας τις ικαν τητές

2 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

Προσωπογραφία του Iωάννη Kαποδίστρια κατά την εποχή της εκλογής του ως Kυβερνήτη της Eλλάδος. (Λιθογραφία, Eθνικ και Iστορικ Mουσείο).

του, του αναθέτει την εφαρμογή του πρώτου Συντάγματος της Eπτανήσου Πολιτείας, του «Bυζαντινού» και οργανώνει τη διοίκηση της επαναστατημένης Kεφαλληνίας. Eκεί εκφώνησε και τον πρώτο πολιτικ του λ γο, που άλλαξε την πορεία και την μοίρα της ζωής του.

Tο 1803 διορίζεται γραμματέας του Eπτανησιακού Kράτους και πρ εδρος της επιτροπής για τη σύ-

νταξη του νέου Συντάγματος, που χαρακτηρίσθηκε ως το πιο «δημοκρατικ » της εποχής του. Mε ευφυή διπλωματικ τρ πο καθ ριζε, με συνταγματική ρύθμιση, ως ρο συμμετοχής στα κοινά το ύψος του εισοδήματος και χι τον τίτλο ευγενείας, πως ίσχυε ως τ τε, γνωρίζοντας τι τα μεγαλύτερα εισοδήματα τα είχαν οι έμποροι, οι πλοιοΣυνέχεια στην 4η σελίδα

O Kωνσταντίνος Kανάρης βοήθησε πολλαπλά και με σθένος τον Kαποδίστρια, ο οποίος του είχε αναθέσει την αρχηγία του στολίσκου των πυρπολικών. Yπ την αρχηγία του Mιαούλη συνέπραξε στην εξάλειψη της πειρατείας, ενώ στα θλιβερά γεγον τα του Στ λου στον Π ρο, προσπάθησε να εξομαλύνει την κατάσταση ταχθείς οπωσδήποτε με το μέρος του Kυβερνήτη. (Φωτ.: Eθνικ και Iστορικ Mουσείο).

O Aνδρέας Mιαούλης, κορυφαία ηρωική μορφή του ναυτικού αγώνα κατά την Eπανάσταση, τάχθηκε στο πλευρ του Kαποδίστρια ταν αυτ ς έφθασε στην Eλλάδα. Σύντομα, μως, διεφώνησε με τον τρ πο που ο Kυβερνήτης αντιμετώπισε τους Yδραίους πλοιοκτήτες. H οξύτατη διένεξη είχε ως αποτέλεσμα και την πυρπ ληση πολύτιμων πολεμικών πλοίων πως η φρεγάτα «Eλλάς» και η κορβέτα «Yδρα» στο λιμάνι του Π ρου. (Φωτ.: Eθνικ και Iστορικ Mουσείο).

H μεγάλη ηγετική φυσιογνωμία του ’21, ο Θε δωρος Kολοκοτρώνης. Στάθηκε με αυτοθυσία στο πλευρ του Kαποδίστρια πιστεύοντας απ λυτα στην ορθ τητα του έργου του. (Φωτ.: Eθνικ και Iστορικ Mουσείο).

Eνθερμος, αρχικά, υποστηρικτής του Kαποδίστρια ο Aδαμάντιος Kοραής, εστράφη τελικά εναντίον του, υποστηρίζοντας τους πλέον αδιάλλακτους αντιπάλους του Kυβερνήτη. (Φωτ.: Eθνικ και Iστορικ Mουσείο) ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

3

Λιθογραφία απ έργο του Kαρλ Kρατσάιζεν την εποχή του Kαποδίστρια, που παριστά το Mπούρτζι και στο βάθος το Nαύπλιο και το Παλαμήδι. (Συλλογή MIET). Συνέχεια απ την 2η σελίδα

Tο λιμάνι της Kέρκυρας κατά τα τέλη του περασμένου αιώνα. Mε βέλος σημειώνεται η οικία Kαποδίστρια. (Φωτ.: Mουσείο Mπενάκη).

4 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

κτήτες κ.λπ. και χι οι ευγενείς, οπ τε έδωσε τη δυνατ τητα συμμετοχής στα κοινά και της μεσαίας κοινωνικής τάξης. Mε συνταγματική επίσης κατοχύρωση ρισε ως επίσημη γλώσσα την ελληνική, καταργώντας τη βενετσιάνικη. Eπέκτεινε επίσης την παιδεία σε λες τις κοινωνικές τάξεις και ίδρυσε πλήθος σχολείων και υποχρεωτική μετεκπαίδευση λου του κλήρου και των δημοσίων υπαλλήλων.

Tο 1807 τα Eπτάνησα περιήλθαν για δεύτερη φορά στην «προστασία» των Γάλλων. O Kαποδίστριας αρνείται λες τις θέσεις που του προτείνουν.

Tο 1808 έλαβε πρ σκληση απ τον τσάρο Aλέξανδρο –εξαιρετικά τιμητική– να υπηρετήσει στο υπουργείο των Eξωτερικών της Pωσίας. Δέχεται, στοχεύοντας στη βοήθεια που θα μπορούσε να προσφέρει στην απελευθέρωση της Eλλάδος απ τη βάναυση τουρκική δουλεία.

1809-1811 στην Πετρούπολη. Συντάσσει αξι λογες μελέτες και υπομνήματα σχετικά με την κατά-

σταση στην Eλλάδα για να προετοιμάσει το έδαφος της απελευθέρωσής της.

1811. Διορίζεται στη ρωσική πρεσβεία της Bιέννης και διευθυντής του διπλωματικού γραφείου του Pώσου στρατηγού Tσιτσαγκ φ στο Bουκουρέστι. Tο υπ μνημά του για την ανεπίτρεπτη συνθήκη του Bουκουρεστίου του 1812, που άφηνε υποδούλους πάλι τους λαούς των Bαλκανίων στην Tουρκία, εντυπωσίασε τον τσάρο.

1813-1814. Eπίσημος απεσταλμένος του τσάρου στην Eλβετία. Eπιτυγχάνει την ενοποίησή της και συντελεί στη σύνταξη και εφαρμογή του πρώτου Συντάγματ ς της.

1814-1815. Στο συνέδριο της Bιέννης ο τσάρος τον διορίζει επίσημο πληρεξούσιο της Pωσίας, υπουργ των Eξωτερικών. Iδρύει τη «Φιλ μουσον Eταιρείαν» και διεθνοποιεί το ελληνικ ζήτημα. Σπουδάζει πολλούς Eλλην παιδες σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, προετοιμάζοντας το μορφωμένο δυναμικ για το ελληνικ κράτος. Προτάσσει θέμα για την κατάργηση του δουλεμπορίου των μαύρων.

Iδιαίτερα προσ ντα 1815. Σώζει την ηττημένη Γαλλία με καταπληκτικ διπλωματικ χειρισμ απ τον εδαφικ διαμελισμ και την οικονομική κατάρρευση με τεράστιες πολεμικές αποζημιώσεις, πως απαιτούσαν οι άλλες νικήτριες δυνάμεις. Aπώτερος στ χος του, να γίνει η Γαλλία σύμμαχος της Pωσίας για την απελευθέρωση της Eλλάδος. O τσάρος τον τιμά με πολλές τιμητικές διακρίσεις και τον διορίζει και επισήμως υπουργ των Eξωτερικών.

1816-1819. Συμμετέχει σε λα τα δύσκολα ευρωπαϊκά συνέδρια.

Aγωνίζεται για την ενοποίηση των 41 γερμανικών κρατιδίων, για την κατάπαυση των επαναστάσεων των νοτίων πολιτειών της Aμερικής και υπερασπίζει τα δικαιώματα των λαών τους εναντίον των απολυταρχικών διοικήσεων της Iσπανίας και Πορτογαλίας. Eισάγει δημοκρατικ τερη διοίκηση στο «Bασίλειο της Bαρσοβίας» και συνταγματικές ελευθερίες. Oργανώνει το μικρ κράτος της Bαρσοβίας.

Mε υπ μνημα προτείνει λύσεις για τη διευθέτηση των σοβαρών προβλημάτων της Περσίας και άλλων ανατολικών λαών. Oργανώνει το υπουργείο Eξωτερικών της Pωσίας, που μέχρι τ τε δεν είχε μ νιμες υπηρεσίες, και διαδίδει την παιδεία. Kινητοποιεί τις χιλιάδες του απ δημου Eλληνισμού στη Pωσία και τις ελληνικές κοιν τητες των ευρωπαϊκών χωρών για να διατηρήσουν άφθαρτη την ελληνική ταυτ τητά τους, τη γλώσσα και την ορθ δοξη πίστη. Tους βοηθά οικονομικά και με τη συμβολή των Eλλήνων πλουσίων ιδρύονται ελληνικά σχολεία και εκκλησίες σε λες τις ελληνικές κοιν τητες της διασποράς.

Eπαναφέρει δριμύτερα το θέμα του δουλεμπορίου των μαύρων, παρά την αντίδραση της Aγγλίας.

Aγωνίζεται με ισχυρά επιχειρήματα να πείσει τα μεγάλα κράτη για την ανάγκη της ενοποίησης της Eυρώ-

Aυγουστίνος Kαποδίστριας. Συνετέλεσε στην απελευθέρωση της Δυτ. Στερεάς Eλλάδος, του Mεσολογγίου και της Nαυπάκτου. Mετά τη δολοφονία του αδελφού του ανέλαβε πρ εδρος της τριμελούς Διοικητικής Eπιτροπής της Eλλάδος με τη συμμετοχή των Θ. Kολοκοτρώνη και I. Kωλέττη. Σύντομα, μως, ήλθε με τον τελευταίο, σε έντονη αντιπαράθεση, αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να αναχωρήσει για την Kέρκυρα μεταφέροντας μαζί του το ταριχευμένο λείψανο του αδελφού του. Πέθανε στην Πετρούπολη το 1857.

πης και της ισ τιμης συμμετοχής και συνεργασίας και λων των μικρών κρατών, με την παραχώρηση συνταγμάτων και δημοκρατικών δικαιωμάτων. Nα μην αποφασίζουν οι ισχυροί για την τύχη των μικρών κρατών χωρίς τη δική τους παρουσία και τη δική τους υποστήριξη των συμφερ ντων τους.

1819. Πρώτο και τελευταίο ταξίδι στην Kέρκυρα. Συνεργάζεται με

τους επώνυμους οπλαρχηγούς για το θέμα της ελληνικής Eπαναστάσεως. Tαξίδι στο Λονδίνο για να διαμαρτυρηθεί για την τυραννική διοίκηση των Aγγλων στα Eπτάνησα.

1820-1821. Πρωταγωνιστεί δυναμικά στα δύο τελευταία κρίσιμα ευρωπαϊκά συνέδρια εις Troppau και Laibach. H Eυρώπη συγκλονίζεται απ τα επαναστατικά κινήματα

στην Iσπανία και την Iταλία. Mε εισηγητή τον Metternich αποφασίζουν να τα καταπνίξουν στο αίμα τους (Nεάπολη, Πεδεμ ντιο). O Kαποδίστριας αγωνιά για την Eλλάδα.

O Yψηλάντης αρχίζει το κίνημα στη Mολδοβλαχία και αμέσως ξεσπά η ελληνική Eπανάσταση. Aυστρία και Aγγλία επιμένουν να εφαρμοστεί η ίδια αντιμετώπιση και στην Eλλάδα. Συνέχεια στην 6η σελίδα

ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

5

«Mετά τον Kαποδίστρια, η μικρή τ τε ελεύθερη Πατρίδα μεγάλωσε. Tο 1864, το 1881, το 1913, το 1920, το 1947. O Bενιζέλος, παρ’ λες τις κατοπινές συμφορές, έκανε πράγματι τη Mεγάλη Eλλάδα. Aλλά την Eλλάδα την έκανε ο Kαποδίστριας». Kωνσταντίνος Tσάτσος. H δολοφονία του Kαποδίστρια απ πίνακα λαϊκού ζωγράφου.

(Mουσείο Mπενάκη). Συνέχεια απ την 5η σελίδα

O Mητροπολιτικ ς Nα ς της Aίγινας στον οποίον υπάρχει και το στασίδι του I. Kαποδίστρια. (Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

6 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

O Kαποδίστριας κατατροπώνει τους συνέδρους με τον συγκλονιστικ διαχωρισμ του απελευθερωτικού κινήματος των Eλλήνων απ εκείνα των άλλων χωρών. Aποφασίζουν να μη στείλουν στρατεύματα στην επαναστατημένη Eλλάδα, να κρατήσουν μως «αυστηράν ουδετερ τητα» τ τε «έσωσε την Eλλάδα επαναστάσαν».

1822. Yποβάλλει την παραίτησή του στον τσάρο, ταν εκείνος διστάζει να βοηθήσει τον αγώνα των Eλλήνων. H παραίτηση δεν γίνεται δεκτή. Tου δίδεται εξάμηνη άδεια.

1822-1827. Eγκαθίσταται στη Γενεύη. Kινητοποιεί την Eυρώπη υπέρ της αγωνιζ μενης πατρίδας του. O φιλελληνισμ ς προσλαμβάνει τεράστιες θετικές διαστάσεις.

1827. H Γ΄ Eθνική Συνέλευση των Eλλήνων τον εκλέγει πρώτο κυβερνήτη. Yποβάλλει οριστικά την παραίτησή του στον τσάρο Nικ λαο, στην Πετρούπολη. «Aποβάλλει τον ρωσικ ν μανδύαν, ίνα τεθή μ νον ως Eλλην εις την απελευθέρωσιν της πατρίδος του και την οργάνωσιν του ελληνικού κράτους». Tαξίδι στο Παρίσι και το Λονδίνο. Oι Aγγλοι δεν εγκρίνουν την εκλογή του.

1828, Iανουάριος. O Kαποδίστριας φτάνει στο Nαύπλιο και ακο-

λούθως στην Aίγινα, την τ τε πρωτεύουσα. Παντού υπήρχε «ένα απέραντον ερείπιον». Στην πρώτη του εγκύκλιο προς τον ελληνικ λα άρχισε με τη φράση απ την Παλαιά Διαθήκη: «Eι ο Θε ς μεθ’ ημών ουδείς καθ’ ημών». Στα τρία χρ νια και τους οκτώ μήνες που τον άφησαν να ζήσει και να διοικήσει το νεοσύστατο κράτος –και παρά τις τεράστιες αντιδράσεις του «κατεστημένου» πολλών κοτζαμπάσηδων και κυρίως της αγγλικής, απ την αρχή, και αργ τερα και της γαλλικής κυβερνήσεως– δημιούργησε ένα τεράστιο, μοναδικ και πρωτοποριακ έργο. Tο δημιουργικ αυτ έργο με επιστημονική αντικειμενικ τητα μπορεί να χαρακτηρισθεί τι ξεπέρασε και τις πιο αισι δοξες και ρηξικέλευθες προσδοκίς. Eχτισε πέτρα πέτρα με τη συγκλονιστική δική του αυτοθυσία και προσφορά τα θεμέλια σε λες τις μορφές της οργανώσεως εν ς αρτιγέννητου κράτους.

Tο τεράστιο έργο

Tο επίσημο Tυπογραφείο που δημιουργήθηκε στην Aίγινα απ τον I. Kαποδίστρια.

(Eθνικ και Iστορικ Mουσείο).

Tακτικ ς στρατ ς, συνέχισε τον π λεμο, προκειμένου να επεκτείνει τα σύνορα του κράτους, απ τον θανάσιμο γεωγραφικ κλοι , που απαιτούσε η Aγγλία –που δεν υπέγραφε και την παραχώρηση του δανείου– ανάπτυξη της οικονομίας –γεωργία, βιοτεχνία, εμπορική ναυτιλία– πάταξη της πειρατείας, οργάνωση διοίκησης, σωστή εξωτερική πολιτική, νομοθετικ έργο και δικαιοσύνη, πολεοδομία, ίδρυση νέων π λεων, προστασία περιβάλλοντος διανομή γης σε ακτήμονες –αψηφώντας τις απειλές Aγγλίας και Γαλλίας– Eκκλησία, ίδρυση εκκλησιαστικής σχολής και

γεωργικής σχολής, τεχνικών σχολών, νοσοκομείων. Kαι πάνω απ’ λα η μ ρφωση των παιδιών της Eλλάδος. Περίθαλψη και μ ρφωση των ορφανών, απελευθέρωση των αιχμαλώτων, ίδρυση σχολείων σε λες τις επαρχίες, εκτύπωση σχολικών βιβλίων, μ ρφωση νέων διδασκάλων. Για τη μ ρφωση των Eλληνοπαίδων, για το «Pοδ χρουν νειρον της Eλλάδος», πως το αποκαλούσε, δεν υπήρχαν ρια. Aρνήθηκε να δεχτεί και την πιο μικρή αμοιβή απ το κράτος, δαπανούσε πάντοτε εξ ιδίων και χωρίς δισταγμ δήμευσε λη την κτηματική του πατρική περιουσία στην Kέρκυρα στο Λ. Kουντουριώτη, για να σώσει το λα απ την πείνα.

Eγινε ο μαχητικ ς υπερασπιστής των δικαιωμάτων του λαού και των πτωχών και αυτ τον έφερε σε σύγκρουση με τα συμφέροντα τω προκρίτων και των πλοιοκτητών. Aντέκρουσε με σθένος και γενναι τητα τις δ λιες επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων στα εσωτερικά και στη διοίκηση του δημιουργημένου ελληνικού κράτους και αγωνίστηκε να αποτινάξει την ασφυκτική «προστασία» τους. Kαι η Aγγλία και η Γαλλία γνώριζαν τι ήταν ικαν ς να το επιτύχει.

Kαι οι δύο αυτοί αντιδραστικοί και ισχυροί παράγοντες συμφώνησαν πως έπρεπε να πεθάνει, εφ σον δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντά τους. Στις 27 Σεπτεμβρίου του 1831 έπεφτε νεκρ ς στα σκαλοπάτια του ναού του Aγίου Σπυρίδωνος στο Nαύπλιο. Oι σφαίρες ήταν ελληνικές, της οικογενείας του Mαυρομιχάλη. Tο τραγικ σύνθημα, μως, το έδωσαν η αγγλική και η γαλλική κυβέρνηση.

H τραγωδία της Eλλάδος είχε αρχίσει.

H τελετουργική διάταξη της πομπής κατά την εκφορά της σορού του Iωάννη Kαποδίστρια (Eθνικ Iστορικ Mουσείο). ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

7

O διορατικ ς διπλωμάτης O Kαποδίστριας υπήρξε ο μεγάλος οραματιστής μιας φιλελεύθερης Eνωμένης Eυρώπης

Aποψη της π λεως της Kέρκυρας περί το 1820. Eργο του Kάρτραϊτ. (Eθνικ Iστορικ Mουσείο) Tης Eλένης Kούκκου Kαθηγήτριας Παν/μίου Aθηνών

O XAPAKTHPIΣMOΣ εν ς σημερινού διπλωμάτου ως «Eυρωπαίου», ασφαλώς για τις ημέρες μας αποτελεί κοιν τοπη έκφραση. H απονομή μως αυτού του τίτλου, με την βαθύτερη έννοια του ρου, σε ένα διπλωμάτη των πρώτων δεκαετιών του 19ου αι. ασφαλώς αποτελεί είδηση. Kαι η είδηση αυτή αφορά εξ ολοκλήρου στον μεγάλο Eλληνα διπλωμάτη και μετέπειτα πρώτο κυβερνήτη του ελληνικού κράτους, τον Iωάννη Kαποδίστρια.

Aν μως το ζωτικ πρ βλημα της ευρωπαϊκής εν τητας απασχ λησε σοβαρά τους πολιτικούς άνδρες

αυτής της ηπείρου τ σο καθυστερημένα «τελευτώντας του 20ού αιώνα», το μοναδικ Eλληνα Eυρωπαίο διπλωμάτη, τον Kαποδίστρια, τον είχε σοβαρά ενεργοποιήσει εδώ και περίπου 182 χρ νια, απ το 1812.

Aπ την ανεπίτρεπτη συνθήκη του Bουκουρεστίου, που άφηνε πάλι την Eυρώπη διχασμένη και τους μικρούς λαούς των Bαλκανίων σκλάβους στην τουρκική βαναυσ τητα.

Eπιβολή κυριαρχίας O Kαποδίστριας είχε παρακολουθήσει απ κοντά τις ανεπιτυχείς προσπάθειες των αρχηγών των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων για

8 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

την δημιουργία ειρηνευτικών συμμαχιών και για την επίτευξη συνεργασίας και εν τητας μεταξύ τους, που τους έδιναν βαρύγδουπα ον ματα: «μεγάλη Συμμαχία», «Tετραπλή», ή «Πενταπλή Συμμαχία», «Iερή Συμμαχία» ή ακ μη και «Aρειος Πάγος της Eυρώπης». Oλες μως αυτές οι συμμαχίες απέβλεπαν και στ χευαν στη συνεργασία και εν τητα μ νο των τεσσάρων και αργ τερα των πέντε μεγάλων δυνάμεων, με μοναδικ σκοπ την ενδυνάμωση των συμφερ ντων τους και την επιβολή της κυριαρχίας ή «προστασίας» τους στα μικρά ευρωπαϊκά κράτη και τους λαούς τους. Στο συνέδριο του Aachen (Aix-laChapelle), το Σεπτέμβριο του 1818,

ο Kαποδίστριας υπήρξε απ τις πιο εξέχουσες προσωπικ τητες, κατά γενική ομολογία και αναγνώριση.

Kύριος στ χος των ενεργειών του ήταν η υπεράσπιση των μικρών ή δευτερευ ντων, πως τα αποκαλούσαν, ευρωπαϊκών κρατών και η αποδέσμευσή τους απ τον ασφυκτικ εναγκαλισμ και την εκβιαστική υπερπροστασία των ισχυρών δυνάμεων, που στραγγάλιζαν τις ελευθερίες τους και τα δικαιώματα των λαών τους. Mέσα σ’ αυτούς τους λαούς, σκλαβωμένος στην πιο βάρβαρη χώρα, την Tουρκία, ήταν και ο ελληνικ ς, ο λα ς στον οποίο και αυτ ς ανήκε. Στις 8 Oκτωβρίου 1818, ο Kαποδίστριας υπέβαλε στην ολομέλεια

του συνεδρίου βαρυσήμαντο υπ μνημα, που δικαιολογημένα του αποδίδεται ο χαρακτηρισμ ς ως «το προσχέδιο για μια πανευρωπαϊκή συνεργασία». Bασικοί κίνδυνοι για την διάσπαση της ειρήνης και της εν τητος του ευρωπαϊκού χώρου ήταν, κατά τον Kαποδίστρια, οι κοινωνικές επαναστάσεις, που τις προκαλούσαν οι απολυταρχικές και ανελεύθερες ενέργειες των μεγάλων κρατών εναντίον των μικρών.

Eπέκρινε δε με δριμύτητα τη βιαία επιβολή του συμφεροντολογικού δικαίου των πιο ισχυρών επάνω στους πιο αδύνατους λαούς. O κίνδυνος για την επικράτηση εν ς ή περισσοτέρων ισχυρών, που θα μεταβάλλονταν σε «τυράννους», μπορούσε να αποτραπεί με την καθιέρωση εν ς «υπερεθνικού οργανισμού», ακριβώς αυτ που σήμερα λέγεται «Oργανισμ ς Hνωμένων Eθνών», με κύριο στ χο την εγγύηση της ειρήνης και της εν τητος και τη διευθέτηση των διακρατικών διαφορών.

Eιρήνη και ασφάλεια H «τετραπλή Συμμαχία» έπρεπε να διευρυνθεί με την ένταξη σ’ αυτήν λων ανεξαιρέτως των ευρωπαϊκών κρατών και να καθιερωθεί η αλληλέγγυος και συνυπεύθυνη συμμαχία, που θα εγγυ ταν την εσωτερική και εξωτερική ειρήνη και ασφάλεια λων των κρατών, οπ τε θα διασφαλιζ ταν και η συνοχή και εν τητα του ευρωπαϊκού χώρου.

Bασικ ς στ χος του Kαποδίστρια ήταν η οφειλομένη αναγνώριση στους μικρούς λαούς του δικαιώματος να συμμετέχουν στις διπλωματικές συζητήσεις και οι ίδιοι και να αναζητούν τη λύση των εθνικών τους προβλημάτων μέσα στο πλαίσιο των δικαιωμάτων τους, με τη συνεργασία των μεγάλων κρατών.

Kαι να μην επιδιώκουν οι ισχυροί να επιβάλουν εκβιαστικά τις δικές τους απ ψεις που πάντοτε εξυπηρετούσαν τα δικά τους αποκλειστικά συμφέροντα. Mε τη θερμή υποστήριξη αυτών των απ ψεων προετοίμαζε μεθοδικά το άνοιγμα του δρ μου για την απελευθέρωση της Eλλάδος. Στο συνέδριο του Aachen ο Kαποδίστριας, ο μεγάλος αυτ ς ανθρωπιστής, έδωσε διπλωματικές και σκληρές μάχες για την κατάργηση του δουλεμπορίου των μαύρων, γεγον ς το οποίο δυστυχώς εμείς οι Eλληνες αγνοούμε.

Kορύφωμα στη διπλωματική του σταδιοδρομία απετέλεσε η πρωταγωνιστική συμμετοχή του Kαποδίστρια στα δύο τελευταία ευρωπαϊκά συνέδρια, που έλαβαν χώρα στο Troppau και Laibach, απ το φθιν πωρο του 1820 ώς το τέλος της ανοίξεως του 1821. Στα συνέδρια αυτά των πέντε δυνάμεων συνήλθαν για να αντιμετωπίσουν την εκκρηκτική κατάσταση που δημιουργήθηκε σε ολ κληρη την Eυρώπη απ την έκρηξη των κοινωνικών επαναστάσεων στην Iσπανία, στη Nεάπολη και το Πεδεμ ντιο. Oι τραγικές προβλέψεις του Kαποδίστρια επαληθεύονταν με φοβερή νομοτέλεια απ την άρνηση των ισχυρών να κατανοήσουν τη

H κήρυξη της Eλληνικής Eπαναστάσεως, στις 24 Φεβρουαρίου 1821 στο Iάσιο απ τον Aλέξανδρο Yψηλάντη, έφερε σε δυσχερή θέση τη ρωσική διπλωματία. O Kαποδίστριας με ευφυείς ελιγμούς κατ ρθωσε να απαλύνει τις αντιδράσεις των Mεγάλων Δυνάμεων (με επικεφαλής τον Mέτερνιχ), ενώ συγχρ νως επέτυχε την έκδοση διαταγής ουδετερ τητας του ρωσικού στρατού στη Mολδοβλαχία. (Φωτ. Eθνικ και Iστορικ Mουσείο)

ορθ τητα των προτάσεών του στο Aachen.

Δύσκολη περίοδος O Kαποδίστριας γνωρίζοντας τον γενικ επαναστατικ αναβρασμ που επικρατούσε στην Eλλάδα και το κίνημα που ετοίμαζε ο Aλέξανδρος Yψηλάντης φοβ ταν μήπως η ελληνική επανάσταση εκραγεί σ’ αυτή τη δύσκολη περίοδο απ την διεθνή κατάσταση, εφ σον οι μεγάλες δυνάμεις είχαν αποφασίσει να καταπνίξουν στο αίμα κάθε επαναστατικ κίνημα. Eπρεπε να δώσει μάχη με τον φοβερ αντίπαλ του, τον Metternich, τον υποστηρικτή της επιβολής της καταπιέσεως και της βίας. Aντίθετα ο Kαποδίστριας υποστήριζε τι οι κοινωνικές επα-

ναστάσεις έπρεπε να αντιμετωπίζονται με σταδιακές μεταρρυθμίσεις, που θα λάμβαναν υπ ψη τους τα εθνικά και τα ανθρώπινα δικαιώματα των λαών. «Mονάχα η συνετή και έλλογη επικράτηση των φιλελευθέρων και δημοκρατικών ιδεών, ο σεβασμ ς των δικαιωμάτων των μικρών λαών και χι η επιστροφή σε παλιούς σε ξεπερασμένους θεσμούς της βίας είναι εκείνα που πρέπει να αποφασίσουμε, προκειμένου να επιτύχουμε την επικράτηση της ειρήνης και της συμφιλιώσεως των λαών της Eυρώπης», έγραφε στο υπ μνημα που κατέθεσε στο συνέδριο του Troppau «Tο συνέδριο του Troppau είχε μεταβληθεί σε μια σκληρή πάλη ανάμεσα στον απολυταρχικ Metternich και

τον φιλελεύθερο Kαποδίστρια», γράφει ο ιστορικ ς Ch. Webster. Tα επιχειρήματα του Kαποδίστρια για την ανάγκη να παραχωρηθούν στη Nεάπολη «λαϊκή ελευθερία... και πολιτική και εθνική ανεξαρτησία», ήταν ακαταν ητα για τον Metternich.

H «καινούργια τάξη πραγμάτων» που ονειρευ ταν ο Kαποδίστριας για την Eυρώπη, για να είναι βιώσιμη, έπρεπε να προβλέπει απαραιτήτως την παραχώρηση «συντάγματος και συνταγματικών ελευθεριών» έστω και αρχικά περιορισμένων στα μικρά κράτη. «Tα συντάγματα και οι συνταγματικές ελευθερίες εμποδίζουν την εξάπλωση των κοινωνικών επαναστάσεων» υποΣυνέχεια στην 10η σελίδα

ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

9

O αυτοκράτορας της Pωσίας Nικ λαος A΄, ο επονομαζ μενος Σιδηρούς Tσάρος. H νίκη των στρατευμάτων του επί της Tουρκίας συνέβαλε στην εδραίωση της ανεξαρτησίας της Eλλάδος. Eτρεφε (και) αυτ ς μεγάλη εκτίμηση προς τον Iω. Kαποδίστρια πως και ο αδελφ ς του Aλέξανδρος A΄ τον οποίον διεδέχθη στο θρ νο. Συνέχεια απ την 9η σελίδα

Eνδεικτική για τον Kαποδίστρια είναι η μαρτυρία εν ς έντιμου δημ σιου άνδρα, αλλά χι και πολιτικού του φίλου, του Σπυρίδωνα Tρικούπη: «Oυδεν ς Eλληνος ήτο ελληνικωτέρα η καρδιά της του Kαποδίστρια...». (Λιθογραφία του κυβερνήτη απ έργο του Mίλερ).

10 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

στήριζε. O Kαποδίστριας πίστευε τι η παραχώρηση συντάγματος στους μικρούς λαούς θα έπαιζε τον ρ λο του «σωματοφύλακος» εναντίον του δεσποτισμού των ισχυρών, που εμπ διζε τους λαούς της Eυρώπης να ενωθούν. «Oι λαοί πολεμούν για ελευθερία και ανεξαρτησία θεμελιωμένη σε ν μους και θεσμούς και χι σε παθητική υποταγή», έγραφε. «Tα συντάγματα θα παραχωρούσαν στους λαούς τη δυνατ τητα πολιτικής σταθερ τητος, γιατί αφ’ εν ς θα περι ριζαν τον δεσποτισμ των ισχυρών και αφ’ ετέρου θα καθ ριζαν τα ν μιμα κοινωνικά δικαιώματα των ανθρώπων, οπ τε θα προλάμβαναν την προσφυγή στις επαναστάσεις».

O οπαδ ς των θεωριών και της πολιτικής του Mettercnich, Henry Kissinger, χαρακτηρίζει –με ειρωνική φυσικά διάθεση– τη δραστηρι τητα του Kαποδίστρια που ανέπτυξε τ τε στα δύο αυτά συνέδρια, τι με τις προσπάθειές του να προσκαλεί σε πανευρωπαϊκές συσκέψεις, μεγάλα και μικρά κράτη, επεδίωκε να «διοριστεί συνταγματικ ς διαιτητής της Eυρώπης». H αλήθεια είναι τι ο Kαποδίστριας επεδίωκε να αποτρέψει τον κίνδυνο απ την επικράτηση μιας «νέας πολιτικής πρα-

κτικής», που θα συνέθλιβε τελικά τις προσπάθειες για πολιτική και οικονομική εξέλιξη των ευρωπαϊκών λαών και κυρίως των μικρών.

Eπέκρινε τ τε τους συναδέλφους του πολιτικούς για έλλειψη ηθικού σθένους και πολιτικής δικαιοσύνης και για το τι ήταν ανίκανοι να καταλάβουν τι εκείνος πίστευε τι ηταν το «νέο πνεύμα του αιώνος, η νέα τάξη των πραγμάτων που αναπ φευκτα γρήγορα θα επικρατούσε».

Aντιπαλαίοντας με τον ξεπερασμένο κ σμο του Mettercnich, σκ ρπισε σε ολ κληρο τον ευρωπαϊκ χώρο το μήνυμα της ανάγκης για μια συσπείρωση γύρω απ «μια κοινή πατρίδα, την Eυρώπη». Για τον Kαποδίστρια ο ακρογωνιαίος λίθος για την εν τητα εν ς πανευρωπαϊκού ή και παγκ σμιου οργανισμού δεν είναι η επιβολή της θέλησης των μεγάλων, αλλά η εγγύηση της αυτονομίας και των δικαιωμάτων των μικρών κρατών.

Aυτ το μεγάλο μήνυμα μας στέλνει και σήμερα αυτ ς ο μεγάλος Eλληνας διπλωμάτης και πολιτικ ς, ο «πιο Eυρωπαίος» Eλληνας πολιτικ ς, ο πραγματικ ς πρ δρομος και σκαπανέας και μεγάλος οραματιστής της τ σο αναγκαίας και σήμερα ενωμένης Eυρώπης.

Aποψη του Nαυπλίου απ έργο του Πεϊτιέ.

Oι διπλωματικοί αγώνες Θέσεις και προσανατολισμοί απέναντι στην Eυρωπαϊκή Συμμαχία και την Eλληνική Eπανάσταση Tου K. Σβολ πουλου Kαθηγητή Παν/μίου Aθηνών

O POΛOΣ που διαδραμάτισε ο Iωάννης Kαποδίστριας στο πλαίσιο των κρίσιμων γεγον των και των έντονων πολιτικών ζυμώσεων που σηματοδοτούν την ευρωπαϊκή ιστορία στη διάρκεια της δεύτερης και της τρίτης δεκαετίας του 19ου αιώνα, έχει επανειλημμένα εξαρθεί και αναλυθεί. H παρουσία του ως εκπροσώπου του ανακτοβουλίου της Πετρούπολης στις διπλωματικές διαβουλεύσεις που προηγήθηκαν και ακολούθησαν τη σύγκληση του Συνεδρίου της Bιέννης, κυρίως μως η συμμετοχή του στις σημαντικές διεθνείς διασκέψεις της περι δου 1818-1822 υπήρξε περισσ τερο απ αισθητή, συχνά καθοριστική για την πορεία των ευρωπαϊκών πραγμάτων. Eχει μως, αντίστροφα, σκιαγραφηθεί η εικ να που είχε ο ίδιος διαπλάσει για την Eυρώπη - υπαρκτή ή ιδεατή; Iχνηλατώντας το περιεχ μενο των κύριων ιδεολογικών επιλογών που προσφέρονταν στους Eυρωπαίους κατά την εκπνοή της ναπολε ντειας περι δου, θα ήταν δυνατ να προ-

βληθεί πρωταρχικά το ερώτημα αν οι αναζητήσεις του Kαποδίστρια εντάσσονταν στο πλαίσιο που προδιέγραφαν οι αποφάσεις του Συνεδρίου της Bιέννης ή αν κατέτειναν στην υπέρβασή του - προς την κατεύθυνση των ριζοσπαστικών αρχών και καν νων που εμπνέονταν απ τη Γαλλική Eπανάσταση.

Aραγε, πιο συγκεκριμένα, η Eυρώπη που οραματιζ ταν συνέπιπτε με την Eυρώπη της Παλιν ρθωσης, αναδομημένη πάνω σε αυστηρά συντηρητικούς θεσμούς και προσηλωμένη στη διατήρηση του status quo; Ή μήπως προσέβλεπε, αντίθετα, στην ιδεατή Eυρώπη των ελευθεριών, των φυσικών δικαιωμάτων του ατ μου και του πολίτη, της λαϊκής κυριαρχίας, της αυτοδιάθεσης των λαών;

Tο Δημ σιον Δίκαιον O προσανατολισμ ς του Kαποδίστρια, πως απορρέει τ σο απ τις προσωπικές του εκμυστηρεύσεις σο και απ τα επίσημα κείμενα που φέρουν την υπογραφή του, έκλεινε σταθερά προς την πρώτη κατεύθυνΣυνέχεια στην 12η σελίδα

O ανδριάντας του Kαποδίστρια στο Nαύπλιο. ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

11

Συνέχεια απ την 11η σελίδα

ση: το συμφέρον της Eυρώπης έγκειται εις «την εδραίωσιν του συστήματος του εγκαθιδρυθέντος εν Παρισίοις και την εφαρμογή των Συνθηκών των αποτελουσών την βάσιν αυτού», οι οποίες και συγκροτούν το «Δημ σιον Δίκαιον της Eυρώπης».

H τοποθέτηση απέναντι στο θεμελιακ πολιτικ δίλημμα της εποχής του, κατατάσσει τον Kαποδίστρια στους συνειδητούς εκφραστές του συντηρητικού ρεύματος - στους οπαδούς της «παλαιάς», σε αντιπαράθεση με τη «νέα» Eυρώπη που οραματίζονταν οι φορείς του πνεύματος της Γαλλικής Eπανάστασης. Aν εντούτοις εξαντλούνταν σ’ αυτήν αποκλειστικά τη διμερή διάσταση η διερεύνηση των ιδεών που έτρεφε ο Kαποδίστριας για το μέλλον της Eυρώπης θα κινδύνευε να αποδειχτεί χι μ νο συμβατική αλλά και, στην ανεπάρκειά της, παραπλανητική. Πέρα, πράγματι, απ το κεντρικ σχήμα της διμερούς αντίθεσης μεταξύ συντηρητικών και ριζοσπαστών, θα λειτουργήσουν στους κ λπους της ευρωπαϊκής κοινωνίας βαθύτερες δυναμικές που θα δημιουργήσουν αντιθετικά ρεύματα στο εσωτερικ των δύο ευρύτερων αυτών ιδεολογικών παρατάξεων. Tο φαιν μενο αυτ θα γίνει αμεσ τερα αισθητ στους κ λπους της συντηρητικής μερίδας, η οποία έφερε την ευθύνη της εξουσίας. Στη διαχείρισή της, μέσα απ τα συλλογικά ργανα που είχαν θεσμοθετηθεί στη Bιέννη, θα ανακύψουν, βαθμιαία, διαφοροποιήσεις που ουσιαστικά εξικνούνταν πέρα και απ τα ρια της τακτικής. Στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής ο Iωάννης Kαποδίστριας θα διαδραματίσει ρ λο καθοριστικ ανακινώντας πρώτος, μέσα απ αυτούς τους διαύλους των ευρωπαϊκών ανακτοβουλίων, την ανάγκη για την υιοθέτηση μιας πολιτικής αντίληψης λιγ τερο στατικής και περισσ τερο δυναμικής, ικανής να ανταποκριθεί, ως ένα τουλάχιστο σημείο, και τελικά να κατευθύνει τις πηγαίες αναζητήσεις των λαών, ισχυρ τερων και ασθενέστερων.

Eθνικοί π θοι H αφορμή για την εκδήλωση της διαφοροποίησής του απέναντι στους περισσ τερο συντηρητικούς ομολ γους του, θα δοθεί ταν ο Kαποδίστριας, με στ χο την αντιμετώπιση της έκρυθμης κατάστασης στο βασίλειο της Nεαπ λεως, εισηγηθεί ως βασική προϋπ θεση για την εφαρμογή του δ γματος της συλλογικής επέμβασης «την εγκαθίδρυση τάξης πραγμάτων που θα αποτελούσε εγγύηση για την πραγματοποίηση εν ς γνήσιου εθνικού π θου». οι εκπρ σωποι της Συμμαχίας υπ την καθοδήγηση του Mέτερνιχ θα απορρίψουν τις ρηξικέλευθες προτάσεις του.

Aν η αναταραχή στην ιταλική και την ιβηρική χερσ νησο αποτέλεσαν το έναυσμα, η έκρηξη της Eλληνικής Eπανάστασης προοριζ ταν να αποτελέσει τον καταλύτη στη μορφοποίηση της ιδιαίτερης αντίληψης του Kαποδίστρια για τους καν νες που θα φειλαν να διέπουν την ευρωπαϊ-

O φημισμένος για τον συντηρητισμ του Aυστριακ ς διπλωμάτης Kλέμενς φον Mέτερνιχ, φανατικ ς αντίπαλος του Kαποδίστρια. Πολέμιος των απελευθερωτικών κινημάτων, ετήρησε ιδιαιτέρως εχθρική στάση απέναντι στην Eλληνική Eπανάσταση του 1821.

κή πολιτική. H εδραίωση του επαναστατικού αγώνα των Eλλήνων αποδείκνυε τι η σχολαστική διατήρηση του status quo δεν ήταν σε κάθε περίπτωση δυνατή στην ευρύτερη έκταση της ηπείρου απ τη στιγμή που φιλοδοξίες, συμφέροντα και ανάγκες ζωτικού χαρακτήρα υπ κεινταν –ανεξάρτητα ή και σε πείσμα της βούλησης των πέντε ανακτοβουλίων– στη διαδικασία μιας αέναης δυναμικής μεταλλαγής.

H συμπαράσταση O Kαποδίστριας, κατηγορηματικά αντίθετος στον τρ πο της εκδήλωσης και στους υποκινητές του επαναστατικού κινήματος των Eλλήνων, κατέληγε εντούτοις να εισαγάγει ένα διαφορετικ σκεπτικ στην αντιμετώπιση των συνεπειών του, το ο-

12 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

ποίο και ανταποκριν ταν στις δεδομένες απ ψεις του για τον ρ λο των εθνών στους κ λπους της ευρωπαϊκής κοινωνίας της εποχής του.

Mέσα απ την επιχειρηματολογία που περίτεχνα θα αναπτύξει στον Tσάρο, θα προβάλει τη σκοπιμ τητα μιας ένοπλης επέμβασης της Pωσίας κατά της Πύλης με σκοπ την «ειρήνευση της Aνατολής» –ουσιαστικά την παροχή συμπαράστασης στους επαναστατημένους Eλληνες.

H στάση του Kαποδίστρια απέναντι αρχικά στο ζήτημα της Nεαπ λως και κυρίως, στη συνέχεια, απέναντι στο ελληνικ ζήτημα, αιρετική σε σχέση με τη στάση των υπ λοιπων εκπροσώπων της Συμμαχίας, θα επιφέρει τελικά τη διάρρηξη στις σχέσεις του με τον ίδιο τον αυτοκράτορα Aλέξανδρο και θα επισύρει, αναπ φευκτα, την απομάκρυνσή του απ τη

θέση του υπουργού των Eξωτερικών. O Mέτερνιχ, νικητής στην άνιση αυτή αναμέτρηση, πιστ ς εκφραστής του πνεύματος που φάνηκε σε πάγια βάση να επικρατεί στους κ λπους της Συμμαχίας, θα θεωρήσει –γεγον ς που θα επιβεβαιωθεί– τι και η λη σταδιοδρομία του στην κορυφή της ευρωπαϊκής διπλωματίας, είχε τερματιστεί. Δύο σχεδ ν αιώνες αργ τερα, είναι εύλογο να υποστηρίζεται ανεπιφύλακτα τι ο Kαποδίστριας είχε ορθά διαγνώσει τη δυναμική φορά της ιστορικής εξέλιξης. H πορεία του μως προς την ορθή κατεύθυνση δεν ήταν εφικτή μέσα απ την στενωπ της Eυρωπαϊκής Συμμαχίας, τους στρατηγικούς στ χους και τις θεμελιακές αρχές της οποίας είχε καταρχήν, εντούτοις, και ο ίδιος ρητά υιοθετήσει.

Πορτρέτο του Iω. Kαποδίστρια. (Mουσείο Mπενάκη). ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

13

Tο αναπαλαιωμένο κτίριο που στεγάζεται το Πνευματικ Kέντρο «Iωάννης Kαποδίστριας» στο Nαύπλιο, πρώην οικία Zυμβρακάκη. (Φωτ. K. Bέργας)

Tο κτίριο της πρώτης Σχολής Eυελπίδων στο Nαύπλιο, που κτίστηκε με διάταγμα του Kαποδίστρια. (Φωτ.: K. Bέργας)

Yπερασπιστής της Δημοκρατίας O Kαποδίστριας τήρησε σθεναρή στάση εναντίον των συνωμοτών για την εγκαθίδρυση μοναρχίας Tου Δρα Kώστα Zηλεμένου

Tρία χάλκινα νομίσματα της καποδιστριακής περι δου με χρονολογία 1828-1831 και ο ασημένιος φοίνιξ (κάτω αριστερά), που αποτέλεσε το πρώτο βασικ ν μισμα της απελευθερωμένης νεώτερης Eλλάδας. Mετά τη δολοφονία του Kαποδίστρια και την άφιξη του Oθωνα, ο φοίνικας αντικαταστάθηκε απ την ασημένια δραχμή. (Συλλογή A. Π. Tζαμαλή).

14 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

ΣTHN ευρωπαϊκή ήπειρο του 19ου αιώνα κυριαρχούσε η μοναρχική συμμαχία Aγγλίας, Pωσίας, Γαλλίας, που η περιορισμένη μοναρχία ήταν το κυρίαρχο πολίτευμα. Kύριο γνώρισμα αυτού του πολιτεύματος, ήταν η μονοπώληση της διακυβέρνησης με ομοι μορφα συνταγματικά κείμενα που εξατομίκευαν ουσιαστικά την άσκηση της πολιτικής εξουσίας στον ελέω Θεού μονάρχη, με την ψευδεπίγραφη επίκληση της αρχής της διάκρισης των εξουσιών, πως την είχε εκλαϊκεύσει ο Montesquieu με τους επηρεασμούς του απ τον Aριστοτέλη.

H μονοπώληση αυτής της συμμαχικής κηδεμονίας υπέτασε κάθε εθνικ κίνημα και καταδίκαζε κάθε ιδέα και κίνηση που θα μπορούσαν να επαναφέρουν σε λειρουγία αρχές που είχε διακηρύξει η γαλλική επανάσταση, αφού η παρέμβαση του Nαπολέοντα στα μύχια των αντιθέσεων του 1789 με το Bατερλώ του είχαν ενταφιάσει τη δημοκρατία στην Eυρώπη.

Hδη, απ το 1814, η Γαλλία έχει

παλινορθώσει, μετά 19 χρ νια εξορίας στο Mπάκιγχαμ, τους Bουρβώνους στην εξουσία.

Oι Pώσοι που ποτέ δεν εγεύτηκαν την ποι τητα του δημοκρατικού διαλ γου και δεν άσκησαν τις ποιες στοιχειώδεις διαδικασίες κοινοβουλευτικής διακυβέρνησης, υπηρετούν την ίδια περίοδο, τα παραμύθια των γαλλοφερομένων Tσάρων.

H τρίτη δύναμη, η Aγγλία, θαλασσοκράτειρα και αυτοκρατορία ολκής στην αποικιακή νοοτροπία και συμπεριφορά, διατηρεί το γερμανικής καταγωγής μοναρχικ στέμμα επί αιώνες, γιατί κάτω απ αυτ υποτάσσονται οι φερ μενοι ως ισοδύναμοι υπήκοοι δούλοι της Aσίας που καλλιεργούν τα αποικιακά προς πώληση απ τους Aγγλους εμπ ρους και μάχονται γι’ αυτήν.

Tα ομ σπονδα γερμανικά κρατίδια διαθέτουν άρχοντες των μεγάλων συμφερ ντων και ηγεμονίσκους της ποταμοπλοΐας της κεντρικής Eυρώπης, ενώ η Iταλία, διηρημένη σε επαρχιακούς δούκες και περιφερειακούς πρίγκηπες, αποζητούσε μορφή διακυβέρνησης στο

πνεύμα του μοναρχικού συντάγματος της Iσπανίας του 1812, που εκδηλώθηκε με επαναστατική μορφή το 1820 στη Nάπολη που ολοκληρώθηκε με την ένωσή της με το Risorgimiento και κατέληξε στο μοναρχικ θεσμικ πλαίσιο που παραχώρησε το 1858 ο Kάρολος - Aλβέρτος.

Aπ το 1809 η Σουηδία έχει ήδη επιψηφίσει το δικ της μοναρχικ συνταγματικ κείμενο, το 1814, ακολουθεί το μοναρχικ παράδειγμά της η Nορβηγία, το 1815, μιμείται η μοναρχική Oλλανδία, έπεται η μοναρχική Δανία και ολοκληρώνεται το θεσμικ αυτ μοναρχικ παραλήρημα, το 1831, με το βελγικ σύνταγμα. H Aνατολική Eυρώπη, βέβαια, βρισκ ταν ακ μα σε υπανάπτυξη ή οθωμανική κατοχή.

Δημοκρατικές τάσεις Σ’ αυτή την πολιτική και θεσμική μοναρχική πραγματικ τητα, μία μικρή υποδουλωμένη χώρα, μετά 400 χρ νια δουλείας, αρχίζει να ενεργεί απομονωτικά και αντίθετα προς τη διαμορφωμένη αυτή πραγματικ τητα της Eυρώπης του 19ου αιώνα.

Aψηφώντας τη μοναρχική αλήθεια που επικυριαρχούσε, υπάκουε με δύναμη ενστίκτου στις απωθημένες απ τη σκλαβιά μέχρι τ τε προτιμήσεις και άφηνε να τον παρασύρουν συναισθηματικά ο θούριος του Bελεστινλή, οι διδαχές του Kοραή και τα οράματα της ήδη γκρεμισμένης εποποιΐας των αβράκωτων της Γαλλίας του 1789.

Mε τις ευκαιρίες που εμφανίστηκαν, σε στιγμές ανάπαυλας απ τον αγώνα της εθνικής ελευθερίας και απ τον πρ σκαιρο σιγασμ των καρυοφιλιών, αυτ ς ο αυθ ρμητος λα ς μπ ρεσε να συντάξει τρία πολιτεύματα και ένα θεσμικ ονειρικ θούριο με δομή πολιτεύματος, βασισμένα, επηρεασμένα και υιοθετημένα απ την περίοδο της δ ξας της ήδη νεκρής γαλλικής επανάστασης. Kύρια στοιχεία σύνθεσης αυτών των πολιτευμάτων ήσαν ο λα ς, το έθνος και η δημοκρατία.

Tο πρώτο, χρονικά, πολιτειακ σκίρτημα είναι η εμπνευσμένη θεσμική οιστρηλασία του Pήγα το 1797, με θεμέλιο του προτεινομένου πολιτεύματος την πεμπτουσία της δημοκρατίας.

Tο δεύτερο κείμενο, είναι το προσωριν πολίτευμα της Eπιδαύρου, το 1822, που ψηφίστηκε στην Πιάδα, επηρεασμένο κι αυτ στη σύνθεση του νομοτελεστικού, απ τα γαλλικά συντάγματα της συλλογικής εκτελεστικής λειτουργίας.

O N μος της Eπιδαύρου, ως προσωριν κι αυτ πολίτευμα του έτους 1823, αποτελεί δευτερεύουσα αναθεωρητική παρέμβαση στο πολίτευμα της Eπιδαύρου.

Tέλος, το τέταρτο πολίτευμα του 1827, το πολίτευμα της Tροιζήνας, απομακρύνεται απ τα γαλλικά πρ τυπα και προσεγγίζει περισσ τερο το αμερικανικ πολιτικ σύστημα της προεδρικής δημοκρατίας με μονοπρ σωπο αρχηγ κράτους θητείας επτά ετών. Δεν έχει τον χαρακτήρα του προσωρινού και εξατομικεύει την πρ σκληση στον «εσ μενο», πως αναφέρεται, κυ-

βερνήτη Iωάννη Kαποδίστρια.

Tέσσερα λοιπ ν πολιτεύματα με δομή δημοκρατίας και απομυθοποιημένο αρχηγ Kράτους που έχει περιοδική εκλογή.

Παραφωνίες... Ωστ σο είναι γεγον ς, τι σ’ αυτ ν τον επαναστατικ ενθουσιασμ της δημοκρατικής απομυθοποιημένης έξαρσης, διατυπώθηκαν και δύο ισχνές μοναρχικές παραφωνίες στους κ λπους συγκεκριμένων εθνοσυνελεύσεων. Συζήτηση περί μοναρχίας έγινε για πρώτη φορά τον Nοέμβριο του 1821 στη Nομική Διάταξη της Aνατολικής Xέρσου Eλλάδος, η οποία καταργήθηκε το 1823. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, η μέλλουσα να συγκροτηθεί Bουλή, πρέπει να είναι ο τοποτηρητής του «εσομένου» βασιλέως, τον οποίον η Eλλάς έχει να ζητήσει απ τη χριστιανική Eυρώπη και τον οποίο, αφού καθυποβάλει στους εθνικούς ν μους, τους οποίους, αν κοινώς αποδεχθή, έχει αναγνωρίσει μονάρχη της.

Kαι για μια δεύτερη φορά, στα χρ νια του αγώνα, έκθεση που υποβλήθηκε το Φεβρουάριο του 1824 απ επιτροπή στο Bουλευτικ .

Kυνική πολιτική Aυτή την αντίφαση θα τη διακρίνουμε κατ’ αρχήν στο Πρωτ κολλο του Λονδίνου της 16 Nοεμβρίου 1828 που παρέσχε προσωρινή εγγύηση μ νο για την απελευθερούμενη Πελοπ ννησο και τα προσκείμενα σ’ αυτή νησιά, μέχρις του αποφασιζ ταν οριστικά η τύχη της Eλλάδας με τη συγκατάθεση της Πύλης. Tην συναντάμε και πάλι στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου της 22 Mαρτίου 1829, που ενώ ο Kαποδίστριας είναι ο κυβερνήτης της Eλλάδας και πρ εδρος της πρώτης ελληνικής δημοκρατίας, οι μεγάλες δυνάμεις διακηρύσσουν κυνικά κατά πρ σωπο στον απομυθοποιημένο ηγέτη κράτους, την προτίμησή τους για εγκαθίδρυση μοναρχικού πολιτεύματος στην Eλλάδα.

Φωτογραφία της δάφνης που φύτευσε κατά την παράδοση ο ίδιος ο κυβερνήτης στο Nαύπλιο, πως αναφέρεται και στη διακριν μενη πινακίδα. (Φωτ.: K. Bέργας)

Hταν φανερ τι η αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, έπρεπε ν’ αντικατασταθεί με υποταγμένα ξένου δ γματος ργανα που δεν θα ανήκαν στην ορθοδοξία και δεν θα εγνώριζαν τη γλώσσα, τις παραδ σεις και το γεωγραφικ στίγμα της χώρας που επρ κειτο να ηγεμονεύσουν. Oι

O τάφος του Iωάννη Kαποδίστρια στην Kέρκυρα και πλησίον του ο τάφος του αδελφού του Aυγουστίνου.

πικρίες και οι αντιδράσεις του Kαποδίστρια στις ωμές αυτές παρεμβάσεις στο πρ σωπο και στο αξίωμά του και η παραγνώριση με τ ση ωμ τητα των αποφάσεων των εθνοσυνελεύσεων που με τ σο σθένος υπεράσπιζε, είχαν ως συνακ λουθο αποτέλεσμα τη συντομ τερη προαποφασισμένη φυσική εξ ντωσή του.

Aπ την 27 Σεπτεμβρίου 1831, που πέφτει νεκρ ς ο Kαποδίστριας στο πλακ στρωτο του Aγίου Σπυρίδωνα στ΄ Aνάπλι, αρχίζει πλέον η επίσημη εσωτερική διαδικασία του φανερού εκμοναρχισμού του δημοκρατικού πολιτεύματος της χώρας που περνά απ την E΄ Eθνοσυνέλευση που συνήλθε στο Nαύπλιο την 16 Δεκεμβρίου 1831 και καθ ρισε τις αρχές πάνω στις οποίες η συσταθείσα εννεαμελής επιτροπή θα συνέτασσε σχέδιο Συντάγματος που θα είχε ως βάση το μοναρχικ σύστημα.

Tην 16η Mαρτίου 1832, η ίδια Eθνοσυνέλευση, εψήφισε το «Hγεμονικ » ή «Bασιλικ » Σύνταγμα για τη χώρα.

Aπ ’κει και πέρα αρχίζει η πολιτειακή περιπέτεια, η πολιτική υποδούλωση του λαού και η θεσμική δουλοφροσύνη του Eθνους και χρειάστηκαν 143 χρ νια για να επανεύρει το προδομένο έθνος το ραμα της χαμένης απομυθοποίησης στην πατρίδα της δημοκρατίας.

ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

15

Tρία χρ ρες αγων απογοήτε Eνας Γολ νο μία σφ σύνη του δολοφονί του Δ. Tσ

16 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

νια, οκτώ μήνες, είκοσι μία ημέωνίας για την πατρίδα. Πίκρες και τευση, κ ποι, αφ ρητες πιέσεις. λγοθάς και αντί τον δημ σιο έπαιφαίρα. H δικαίωση και η ευγνωμου Eθνους ήλθε μετά θάνατον... (H νία του Kαποδίστρια. Eλαιογραφία σ κου, Mουσείον Mπενάκη).

H δολοφονία του Kυβερνήτη Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 ο Iωάννης Kαποδίστριας έπεφτε νεκρ ς στο Nαύπλιο απ σφαίρες ελληνικές Tου Παναγιώτη Φ. Xριστ πουλου Aναπληρωτή καθηγητή του Iονίου Παν/μίου Διευθυντή της Bιβλιοθήκης της Bουλής

ENA απ τα συγκλονιστικ τερα γεγον τα της νεωτέρας ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας, κριν μενο απ τα αποτελέσματά του, είναι η δολοφονία του κυβερνήτου της Eλλάδος Iωάννου Kαποδίστρια, στις 6.15΄ το πρωί της Kυριακής 27 Σεπτεμβρίου 1831, ενώ έμπαινε για να εκκλησιασθεί στο να του Aγίου Σπυρίδωνος Nαυπλίου. Ποια ήταν τα αίτια του ανοσιουργήματος; Πριν απ’ λα οικονομικά. H οργάνωση του κράτους, κατά τα διεθνή πρ τυπα, απ τον Kαποδίστρια, απεστέρησε οικογένειες ισχυρές και κοινωνικές ομάδες απ τα μέχρι τ τε εν πολλοίς άνομα εισοδήματά τους. H οικογένεια Mαυρομιχάλη έχασε τα εισοδήματα του ιδι τυπου κρατιδίου της στη Mάνη, αλλά και τις δυνατ τητες πειρατικών καταδρομών, συνήθων μέχρι τ τε.

H κατάργηση του ελευθέρου λιμένος της Yδρας και η εγκατάσταση δημοσίων αρχών, στέρησε το ναυτικ νησί απ τα πλούτη της ασυδοσίας των πρώτων χρ νων και επέφερε οικονομική κρίση τοπικών, πως συνέβη και με το άλλο ναυτικ νησί, που απέμεινε εν δράσει μετά το ολοκαύτωμα της Kάσου και των Ψαρών, δηλ. των Σπετσών. Xαρακτηριστικ είναι τι το Mεσολ γγι δεν χάθηκε για λ γους στρατιωτικούς, αλλά οικονομικούς. H φρουρά του είχε λαμβάνειν εν ς έτους μισθούς. Παρητήθη των μισθών, προκειμένου να δοθούν τα χρήματα στους Yδραίους, να αποπλεύσει ο στ λος και να εφοδιάσει το Mεσολ γγι. Mη υπαρχ ντων χρημάτων για να προκαταβληθούν οι μισθοί των πληρωμάτων, ο στ λος αδράνησε και το Mεσολ γγι χάθηκε.

Kατ ρθωμα απίστευτο των Xίων προσφύγων η Eρμούπολη της Σύρας, πολέμησε τον κυβερνήτη για ανάλογα αίτια. Σταμάτησε το λαθρεμπ ριο, τις αποδοχές πειρατειών, την κιβδηλοποιία, και τα ν μιμα τελωνειακά τέλη πήγαιναν πλέον στο Δημ σιο Tαμείο.

O φθ νος και η φιλαρχία των άλλοτε ισχυρών, οι οποίοι παραμερίσθηκαν και έσβησε η λάμψη τους μπροστά στο μετέωρο του Kαποδίστρια. Aυτοί οι άνθρωποι, με επικεφαλής τον Mαυροκορδάτο και το πειθήνιο ργαν του τον Aναστάσιο Πολυζωίδη, ενορχήστρωσαν την αντιπολίτευση, την αντίσταση και τη

συνωμοσία εναντίον εν ς ανθρώπου που «εργαζ ταν για έναν κ σμο καμωμένο απ ντα τ σα τέλεια σο και ο ίδιος», κατά τον χαρακτηρισμ του συναδέλφου του στο ρωσικ υπουργείο των Eξωτερικών Nesselrode ήδη απ την 9ην Iανουαρίου 1821.

Aν προστεθούν σ’ αυτά η αυστηρ τητά του, η ελευθεροστομία του και η εξ αυτής δυσαρέσκεια αρκετών αγωνιστών, έχει κανείς τα ερείσματα της εναντίον του καταδρομής.

Tο ψυχολογικ κλίμα Mπορεί κατά κάποιο τρ πο η μοίρα του Kαποδίστρια να είχε κριθεί απ τη στιγμή που οι Mαυρομιχαλαίοι πίστεψαν τι ήταν βαθιά πληγωμένοι απ τη συμπεριφορά του, αλλά παρά ταύτα ποτέ ίσως δεν θα αποτολμούσαν κατά τη λογική τους μανιάτικο φ νο, αν δεν είχε δημιουργηθεί το κατάλληλο ψυχολογικ κλίμα απ λογίους πως ο Πολυζωίδης, που εξέδιδε τη δηλητηριώδη εφημερίδα του «Aπ λλων» στην Yδρα, πίσω απ τον οποίο κρυβ ταν ο Mαυροκορδάτος και ο ποιητής Aλέξανδρος Σούτσος, που βάφτισαν τυραννοκτ νους τους επίδοξους δολοφ νους και τους δ ξαζαν στεφανωμένους με μυρσίνες: «Oταν ζούσαν εις ημέρας δουλικάς οι Aθηναίοι, δύο ήρωες γενναίοι, ο Aρμ διος ο ένας κι άλλος ο Aριστογείτων, σκέπασαν με τας μυρσίνας το αθάνατον σπαθί των και τα σπλάγχνα του Tυράννου σπάραξαν εις τον βωμ ν.

Eπεθάναν, πλην μ’ ανδιάντας τιμάς έλαβον θεών».

Aυτές τις στροφές του Σούτσου απήγγειλαν με ενθουσιασμ οι Mαυρομιχαλαίοι την παραμονή του φ νου, κατά τη μαρτυρία του Aλεξ. Pαγκαβή. Θα έφθαναν, ίσως, λα αυτά για να συντελεσθεί το έγκλημα, που ο Tερτσέτης ονομάζει βλάσφημον αμαρτίαν εναντίον του πνεύματος. Kαι μως, ο αποφασιστικ ς παράγων, που συνετέλεσε στην ολοκλήρωση του σκηνικού, ήταν οι ξένοι. Eκείνοι προσέφεραν, πλην άλλων, στους δολοφ νους τη διαβεβαίωση προστασίας της ζωής τους μετά την αν σια πράξη. Eπ’ αυτού είναι κατηγορηματικ ς ο αφοσιωμένος συνεργάτης και γραμματεύς της Eπικρατείας, δηλ. πρωθυπουργ ς του Kαποδίστρια Nικ λαος Σπηλιάδης.Tο τμήμα των Συνέχεια στην 18η σελίδα

ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

17

Συνέχεια απ την 17η σελίδα

Aπομνημονευμάτων του, που είναι πράγματι η πιο εκτεταμένη, εμπεριστατωμένη και τεκμηριωμένη ιστορία της Παλιγγενεσίας, γραμμένη απ άνθρωπο σύγχρονο των γεγον των, που έπαιξε ο ίδιος σημαντικ ρ λο στα πολιτικά πράγματα, μπ ρεσε, μως, να κρατηθεί σε πολύ υψηλ επίπεδο αμεροληψίας, παραμένει ανέκδοτο. Eξ αυτού αντλώ μερικά αποσπάσματα, μέρος της εξαιρετικής βαρύτητος μαρτυρίας του.

Oι υποκινητές «Oι ξένοι, γράφει ο Σπηλιάδης, οίτινες υπεκίνησαν τους εν Yδρα ν’ αποστατήσωσι κατά του κυβερνήτου, δεν είχον άλλον σκοπ ν, ειμή να κατορθώσωσι δια των ιδίων Eλλήνων να λείψη απ την Eλλάδα ο άγρυπνος φύλαξ αυτών, επειδή δεν τους συμφέρει να υπάρχει αυτ θι ο άνθρωπος, στις ανέδειξε το Eλληνικ ν Eθνος άξιον να κυβερνηθή, καθώς κυβερνώνται λα τα ευνομούμενα έθνη· στις συντηρεί στολίσκον συγκείμενον απ εξήντα περίπου πλοία πολεμικά και μετ’ ολίγον θα τον καταστήση δύναμιν αξι λογον· στις ζωογονεί το εμπορικ ν ναυτικ ν της Eλλάδος, συνιστάμενον εις τρεις περίπου χιλιάδας πλοίων, τα οποία ήδη προξενούσιν εμπ δια εις το εμπ ριον των Eυρωπαίων· στις ηύξησε δια των ελληνικών πλων εις την Στερεάν Eλλάδα τα ρια και θα τ’ αυξήσει εφεξής. Eπί πλέον και είναι φ βος μη συμπεριλάβει εις την ελευθέραν Eλλάδα, χι μ νον την Kρήτην, αλλά και την Eπτάνησον· μη συνεργήσει να ανακτήση το ελληνικ ν έθνος την Nεορρωμαϊκήν Aυτοκρατορίαν του.

Oι Eλληνες πρέπει να διατηρήσωσι την θρησκείαν των, επειδή δι’ αυτής εφύλαξαν τον εθνισμ ν των και ανεγεννήθησαν εις τον πολιτικ ν κ σμον και δια τούτο ο ηγεμών έπρεπε να είναι ομ θρησκος και επομένως να δεχθεί το ανατολικ ν δ γμα. Oτι οι Eλληνες πρέπει να έχωσιν ρια της ασφαλείας των φερέγγυα».

O Σπηλιάδης, ως κοινων ς των μυχίων σκέψεων και των οραμάτων του Kαποδίστρια, μας εισάγει ακριβώς στον κ σμο του, μας ενημερώνει για τα σχέδιά του, μας αναπτύσσει τις προοπτικές του. Παραλλήλως, παρέχει σαφώς την εξήγηση της αρνητικής πολιτικής των δυο δυνάμεων, της Aγγλίας και της Γαλλίας. Aναγεννάται μια ναυτική και εμπορική δύναμις που ήταν ήδη, χωρίς να έχει εθνική κρατική οντ τητα, εμπ διο στις δικές τους ανάλογες δραστηρι τητες. Eπρεπε, για την εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερ ντων, να φαλκιδευθεί η υπ σταση της νέας πολιτείας, ώστε να περιορισθούν οι δυνατ τητές της.

O Kαποδίστριας πολιτικ ς και διπλωμάτης ευρωπαϊκής εμβέλειας, που μιλάει ως ίσος προς ίσον προς τους ηγεμ νες και τους λοιπούς πολιτικούς της Eυρώπης, επιδιώκει και είναι σε θέση να επιτύχει το αντίθετο: ευνομούμενο κράτος, με συνταγματικ ηγεμ να ασπαζ μενο την Oρθοδοξίαν και σεβ μενο τους δημοκρατικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Iσχυρή οικονομία, γεωργία, βιομηχανία, εμπ ριο, αποτίναξη

Tο Nαύπλιο κατά την εποχή του Kαποδίστρια. Στο βάθος το φρούριο του Παλαμηδίου. (Λιθογραφία απ πίνακα του Kρατσάιζεν. Συλλογή Mορφωτικού Iδρύματος Eθνικής Tραπέζης).

κάθε οικονομικής εξαρτήσεως δια των παραγωγικών επενδύσεων και αποσβέσεων των εθνικών δανείων, ανάπτυξη του εμπορικού ναυτικού, που είχε ήδη τ τε τρεις χιλιάδες πλοία, ισχυρές εθνικές ένοπλες δυνάμεις και επέκταση των συν ρων, ώστε να περιλάβουν την Kρήτη, την Eπτάνησο, με τάση «να ανακτήση το Eλληνικ Eθνος τη Nεορρωμαϊκήν Aυτοκρατορίαν του».

Tι άλλο θα μπορούσε να προσθέσει, εκείνη μάλιστα την εποχή, και ο πιο απαιτητικ ς Eλληνας μεγαλοϊδεάτης;

Tο εθνικ συμφέρον Kαι συνεχίζει ο Σπηλιάδης: «Δεν τους συμφέρει, βέβαια, ο Kαποδίστριας, στις εμπορεί ν’ αναδείξη τον ηγεμ να της Eλλάδας έξοχον μεταξύ των ηγεμ νων και δυνάμενον να φυλάξη την ανεξαρτησία του, μη αγ μενος και φερ μενος απ τους ξένους εναντίον του δικαίου και παντελεύθερον να κυβερνήση πως ήθελε συμφέρει εις το έθνος του και να μεταχειρισθή ποιον θε-

18 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

λήσει εις τα πράγματα και να ενθαρρύνει την αρετήν και να συστείλη την κακίαν και να διώξη τους τυχοδιώκτας, τους ανθρώπους του εγκλήματος και να μη φοβείται μήπως δυσαρεστήσει τους προστάτας, ως ηπείλησεν ο Δώκινς τον Kυβερνήτην αυτ ν, τι παύσας τον Tρικούπην απ την Γραμματείαν της Eπικρατείας ήθελε δυσαρεστήσει την Aγγλίαν. Δια ταύτα πάντα, οι ξένοι εσυμβούλευσαν και ήδη τους ολιγαρχικούς και τους Φαναριώτας, αφ’ ου δεν ημπ ρεσαν να κατορθώσωσι τίποτε αποστατήσαντες, να καταφύγωσιν εις την δολοφονίαν, δια να ελευθερωθώσιν απ΄ τον φοβερ ν δι’ αυτούς αρχηγ ν του Eθνους, τον οποίον αποκαλούσι τύραννον, καθ’ ο πεπεισμένοι τι είναι πατήρ των Eλλήνων».

H φυσική εξ ντωση του αντιπάλου, λοιπ ν, ως μέσον πολιτικής επικρατήσεως, συνιστάται απ τους ξένους παράγοντες και υιοθετείται απ κάποιους Eλληνες. Kατά τον Σπηλιάδη πάντα, ο πρώτος που εξεδήλωσε την ιδέα της δολοφονίας ήταν ο Kωνσταντίνος Zωγράφος, ο οποίος

σφύριξε στο αυτί του Λ ντου στο Nαύπλιο: «Eνα πιστ λι θα μας σώση απ τον άνθρωπον τούτον».

Mέχρι να επιτευχθεί το αν σιο έργο έγιναν πολλές απ πειρες απ διάφορα πρ σωπα. «Oι δ’ ολιγαρχικοί αυτοί και οι Φαναριώται, συνεχίζει ο Σπηλιάδης, προέθεντο να τον εξοντώσωσι αφ’ ης ήλθεν εις την Eλλάδα. Πλην, έως τώρα δεν ημπ ρεσαν να το κατορθώσωσι...».

H προετοιμασία Θα μακρηγορούσα πάρα πολύ διατρέχοντας το πολύτιμο χειρ γραφο και προσπαθώντας να δώσω μια συνοπτική εικ να του περιεχομένου.

Eργώδεις προετομασίες, παροτρύνσεις των ξένων πρέσβεων των δύο Δυνάμεων, διαβεβαιώσεις φυγαδεύσεως των κακούργων μετά το έγκλημα. H είδηση της δολοφονίας κοιν ς τ πος, χι μ νο στην πρωτεύουσα, στο Nαύπλιο, αλλά και σε λη την Eλλάδα. O Kωνσταντίνος, σαν μετανοιωμένος, θέλει να φύγει για τη Mάνη με κάποιο πρ σχημα, οπ τε Συνέχεια στην 20ή σελίδα

O Γεώργιος Mαυρομιχάλης. (Φωτ. Eθνικ και Iστορικ Mουσείο).

O Kωνσταντίνος Mαυρομιχάλης. (Φωτ. Eθνικ και Iστορικ Mουσείο).

Aποψη του Nαυπλίου απ έργο του Peutier. ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

19

H δολοφονία του Iωάννη Kαποδίστρια απ άγνωστο λαϊκ ζωγράφο. (Iστορικ και Eθνολογικ Mουσείο). Συνέχεια απ την 18η σελίδα

δεν θα γιν ταν το μεγάλο κακ .

Eμποδίζεται, μως· είναι εγκλωβισμένος. Oι δύο στρατιώτες που επιτηρούν τους Mαυρομιχαλαίους είναι εξαγορασμένοι, πως και ο Πολιτάρχης Nαυπλίου Π. Xρυσανθ πουλος, ο γνωστ ς ως Kακλαμάνος.

Tην Kυριακή 20 Σεπτεμβρίου ήταν αποφασισμένη η δολοφονία του. Eίχε σταλεί δε η είδηση της δολοφονίας ως τετελεσμένη στην Aθήνα, στη Mάνη, την Πάτρα και αλλού. O Aυγουστίνος, μως, εμπ δισε τον Kυβερνήτη να πάει στην Eκκλησία, γιατί λεγ ταν τι επρ κειτο να τον δολοφονήσουν. Oι δολοφ νοι πήγαν στον Aγιο Σπυρίδωνα και το Σάββατο 26 Σεπτεμβρίου, ημέρα εορτής του Aγίου Iωάννου του Θεολ γου, για να δείξουν τι συχνάζουν στην εκκλησία, αλλά δεν πήγε εκείνη την ημέρα ο Kυβερνήτης.

Aς συνεχίσω πάλι αποσπασματικώς απ τον Σπηλιάδη, την περιγραφή αυτού καθ’ εαυτού του εγκλήματος: «H αύριον είναι η ημέρα εκείνη, καθ’ ην η πατρίς θα αφαιρεθή τον πατέρα της, προδιδομένη εις τους ξένους απ τους ολιγαρχικούς και Φαναριώτας, καθ’ ην ο μέγας πολί-

της θα δολοφονηθεί απ τους ξένους διά χειρών Eλλήνων.

Oι Mαυρομιχάλαι εκοιμώντο τε εσήμανε ο ρθρος εις την εκκλησίαν, δι τι λην την νύκτα συνευωχούντο με τον Aναστάσιον Λ ντον και με τον Aνδρέαν Kαλαμογδάρτην. O Kακλαμάνος υπάγει εις την οικίαν των και τους εξυπνίζει ν’ απέλθωσιν εις την εκκλησίαν.

O Kωνσταντίνος δεν φαίνεται διατεθειμένος να υπάγη· δεν ήτο ασυμπαθής. Δείχνει τρ πον τινά μεταμέλειαν. O Γεώργιος τον ερεθιζει· στέλλει και φέρει ρουμ, πίνουσι και οι δύο και μεθύουσι, διώχνει ο Γιώργιος την γυναίκα του απ την οικίαν του και απέρχεται ευθύς εις ενέδραν με τον Kωνσταντίνον και με τους δύο φύλακας στρατιώτας εις την εκκλησίαν του Aγίου Σπυρίδωνος.

O δε Kακλαμάνος περιφέρεται και πίνει ’ρακήν εις τα εργαστήρια, ως αν διά να κατασκοτίσει το λογικ ν του και να αποθηριωθή, ώστε να κολυβήση μετ’ ολίγον εις τα αίματα των αθώων».

Eναντίον α πλου Φθάνουμε τέλος στην ολοκλήρωση του δράματος, εκείνο το μοιραίο

20 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

πρωί της 27ης Σεπτεμβρίου: «Eπειδή δε ο Aυγουστίνος δεν τον αφήκε να υπάγη εις την εκκλησίαν την παρελθούσαν Kυριακήν, διά να μην εμποδισθή και σήμερον, εγείρεται πολύ πρωί και δεν φωνάζει ουδέ τον υπηρέτην, κατά το σύνηθες, να τον βοηθήση, να ενδυθή και ενδύεται μ νος του. Eν τοσούτω, εξυπνήσαντα τον υπηρέτην: «φέρε, τον λέγει να νιφθώ ογλήγορα, μη έλθη πάλι ο Aυγουστίνος και μ’ εμποδίσει» και άμα νίψας το πρ σωπ ν του, εξήλθεν απ τον οίκον με δύο κλητήρας, τον μεν ονομαζ μενον Γεώργιον Kοζώνην, Kρήτα, στις είναι μον χειρ, αποκοπείς την ετέραν των χειρών του, καθ’ ο πληγωθείς εις το Nε καστρον και στις δεν τον συνώδευσε, ως επί το πλείστον, και σήμερον τον συνώδευσεν εις την εκκλησίαν εκτάκτως, καθ τι ησθένει ο έτερος των κλητήρων, τον δε ονομαζ μενον Δημήτριον Λεωνίδαν, Πελοποννήσιον, στις ών εις εκ των δύο, οι οποίοι εχρημάτισαν πάντοτε κλητήρες εις λας τας ελληνικάς κυβερνήσεις, δεν είδε ποτέ εις την Eλλάδα τοιαύτην σκηνήν και δια τούτο δεν είχε καν γεμάτα, τα οποία έφερε πιστ λια.

O Kυβερνήτης, απερχ μενος εις την εκκλησίαν, βλέπει μακρ θεν

τους Mαυρομιχάλας ισταμένους προ της πύλης και κρυφομιλούντας. Παρατηρείται δε βαρυθυμία τις εις το πρ σωπ ν του, στρέφεται επομένων, βλέπει εις τα παράθυρα της οικίας του Pοδίου, αντίκρυ του ιερού βήματος του ναού κειμένης και ακολουθεί βαδίζων προς την πύλην του ναού.

Oι Mαυρομιχάλαι, πλησιάζοντος του Kυβερνήτου, απομακρύνονται ο εις απ τον άλλον ολίγον, ώστε δια να εισέλθη ο κυβερνήτης εις τον να ν, έπρεπε να περάσει ανάμεσον αυτών. Eν ω περνά εμπροσθέν των εισερχ μενος, εκβάλλει τον πίλον και τους χαιρετά. T τε ο Γεώργιος κύπτει εμπρ ς του ως αν δια να του εγχειρίση αναφοράν, τον καταλαμβάνει αίφνης με την ετέραν των χειρών απ τους ώμους, και με την άλλην του εμπήγει το μαχαίριον εις το υπογάστριον και του ανοίγει την ειλεώδη αρτηρίαν, τον πληγώνει θανατηφ ρως. Tαυτοχρ νως δ’ ο Kωνσταντίνος φέρει την μίαν χείρα εις την κεφαλήν, ως αν δια ν’ αντιχαιρετήσει τον αρχηγ ν, και με την άλλη, με την οποία εκράτει το πιστ λιον, που είχεν ήδη έτοιμον να ρίψει και εκάλυπτε με το αιγυπτιακ ν του επανωφ ρεμα (βουρνούζι, λεγ με-

Aριστερά: O Nικ λαος Σπηλιάδης έτυχε της αμέριστης εμπιστοσύνης του Kαποδίστρια. Aνέλαβε «Γραμματεύς της Eπικρατείας», θέση ανάλογη με του πρωθυπουργού και κατέλιπε πολύτιμο ιστορικ έργο. Eζησε τα τελευταία του χρ νια παραγκωνισμένος, ενώ υπέστη διώξεις ως φιλοκαποδιστριακ ς απ την αντιβασιλεία. (Φωτ. Π.

Xριστ πουλος). Δεξιά: H είσοδος του ναού του Aγίου Σπυρίδωνα στο Nαύπλιο που βρήκε τον θάνατο ο Iωάννης Kαποδίστριας, πλάι στην π ρτα εντ ς πλαισίου διακρίνεται το ίχνος της σφαίρας. (Φωτ. K. Bέργας).

νον), άμα του Γεωργίου εμπήξαντος το μαχαίριον εις το υπογάστριον του Kυβερνήτου, σύρει το αυτ πιστ λιον εις τον νοτιαίον του εγκεφάλου και ω συμφορά υπέρ πάσαν συμφοράν... ω δυστυχής Eλλάς... Tον φονεύει. Kαι ταύτα γίνονται εν ριπή οφθαλμού (...).

H δολοφονία του Kυβερνήτου διεδ θη ως αστραπή εις την π λιν και πανταχού ακούονται γοεροί θρήνοι, κοπετοί , κλαυθμοί και οδυρμοί και λοι οι Eλληνες αναθεματίζουσι τους φονείς και παραπονούνται πικρώς εις τον ουραν ν, δι τι απώλεσαν τον πατέρα των και τας ελπίδας των (...)».

O Kυβερνήτης, γράφει αλλού ο Σπηλιάδης, εφάμμιλος του Σωκράτους κατά την ηθικήν, του Θεμιστοκλέους κατά το φιλ πατρι, του Aριστείδου κατά την δικαιοσύνην, άλλος K δρος κατά την αυταπάρνησιν, άνθρωπος του Πλουτάρχου μ’ λας τας αρετάς, ενδοξοτάτων πατέρων κατά πάντα άξιος απ γονος (...) ήλθεν εις την πατρίδα του, διά να τη σώση απ τον λεθρον και υπέρ αυτής αγωνιζ μενος ν’ αποθάνη.

Mετά αρκετά χρ νια ο πιστ ς και τίμιος και αφοσιωμένος στη μνήμη του Iωάννου Kαποδίστρια εν ς αγίου ίσως της πολιτικής, ο Nικ λαος Σπηλιάδης διερωτάτο αναστενάζοντας: «Tι θα ήτο η Eλλάς σήμερον, αν ο ανήρ Eκείνος μίαν και μ νην δεκαετηρίδα επρ φθανε να κυβερνήση αυτήν;».

H οικία του Nικ λαου Σπηλιάδη στο Nαύπλιο. (Φωτ. Π. Xριστ πουλος). ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

21

Tα κυβερνητικά κτίρια Aπλές και λιτές οικίες που χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμονή του Kαποδίστρια

Tο κυβερνείο της Aίγινας πως είναι σήμερα. (Φωτ.: Γ. Mαΐλης).

Tης Mάρως Kαρδαμίτση-Aδάμη Aρχιτέκτονος, επικ. καθηγ. του E.M.Π.

OTAN έφθασε στην Eλλάδα ο Iωάννης Kαποδίστριας, διέτρεχε ήδη το 52ον έτος της ζωής του. Γεννημένος στην Kέρκυρα απ οικογένεια γραμμένη στο Libro d’oro μεγάλωσε σε αριστοκρατικ περιβάλλον. T σο στην πατρική γη σο και στη Pωσία αργ τερα, που υπηρέτησε στην αυλή του τσάρου, αλλά και στα πολλά ταξίδια που έκανε ως μέλος του διπλωματικού σώματος αρχικά και ως υπουργ ς των Eξωτερικών της Pωσίας στη συνέχεια, είχε την ευκαιρία να γνωρίσει και να κατοικήσει σημαντικ αριθμ αρχοντικών, μεγάρων και ανακτ ρων.

H Eλλάδα του 1828 δεν είχε τη δυνατ τητα να παρέχει παρ μοια ανάκτορα στον κυβερνήτη της. Στην Aίγινα που εγκαθίσταται αρχικά μετά την άφιξή του στην Eλλάδα, ειδική επιτροπή είχε φροντίσει να επισκευασθεί η κατοικία του AρχιEντοιχισμένη αναμνηστική πλάκα στην κατοικία του Kαποδίστρια στην Aίγινα.

22 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

Συνέχεια στην 24η σελίδα

O Iωάννης Kαποδίστριας σε χαρακτηριστική λιθογραφία της εποχής.

H οικία Kαποδίστρια στην Kέρκυρα (Mουσείο Mπενάκη).

Eξοχική κατοικία στην Tίρυνθα στην οποία εφιλοξενείτο ο κυβερνήτης. ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

23

Tο Mουσείο του Iω. Kαποδίστρια στην Kέρκυρα. Συνέχεια απ την 22η σελίδα

μανδρίτη Aιγινήτου Γρηγορίου Mοίρα για να χρησιμεύσει ως κατοικία του κυβερνήτη. Tην επισκευή ανέλαβε ο Kεφαλλονίτης μηχανικ ς και φίλος του Kαποδίστρια Θ. Bαλλιάνος, που αμέσως μετά την κήρυξη της επανάστασης εγκατέλειψε το σώμα των Iντζενιέρων (μηχανικών) των σωματοφυλάκων του τσάρου Aλέξανδρου, που υπηρετούσε, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στη χώρα του. Δεν γνωρίζουμε ποιες ακριβώς προσθήκες επέφερε ο Bαλλιάνος. Tο πιθαν τερο είναι να προσέθεσε μερικούς νέους χώρους στον ροφο του κτιρίου, έτσι ώστε να μπορέσει να καλύψει τις νέες ανάγκες που προέκυψαν απ την αλλαγή χρήσης του.

H μελέτη του υπάρχοντος κτιρίου φανερώνει περισσ τερες απ μία φάσεις κατασκευής, χωρίς μως να μπορεί κανείς να τις χρονολογήσει με ακρίβεια, πολύ περισσ τερο που το κτίριο υπέστη πολλές ακ μα μετατροπές και αλλαγές χρήσης μέχρι να φθάσει στις μέρες μας.

Tο κυβερνείο σήμερα είναι ένα μεγάλο διώροφο αιγινήτικο αρχοντικ σε σχήμα Γ που καλύπτεται με κεραμοσκεπή. Tο ισ γειο αποτελείται απ 9 μικρούς χώρους, που λοι επικοινωνούν μεταξύ τους. Tέσσερις είσοδοι, δύο απ την αυλή, μία απ την οδ Kυβερνείου και μία απ το χώρο της πύλης εισ δου φέρνουν στο εσωτερικ του. Mια μαρμάρινη εξωτερική σκάλα οδηγεί στον ροφο που σύμφωνα με την παράδοση βρισκ ταν η κατοικία του κυβερνήτη. Eδώ οι χώροι είναι μεγαλύτεροι. Tέσσερα μεγάλα δωμάτια και ένα χολ εισ δου αποτελούν τη διαρρύθμιση του ορ φου. Eίναι δύσκολο σήμερα, έπειτα απ τις πολλές αλλαγές χρήσης που έχει υποστεί το κτίριο στο πέρασμα του χρ νου, να αναγνωρίσει κανείς τις χρήσεις των χώρων κατά την καποδιστριακή περίοδο κι ακ μα δυσκολ τερο να μιλήσει με ασφάλεια για τις προσθήκες του Bαλλιάνου.

Tο δεύτερο κτίριο που χρησίμευσε για κατοικία του Kαποδίστρια στην Eλλάδα είναι το Παλατάκι του Nαυπλίου. Mετά τη μεταφορά της κυβέρ-

H οικία που διέμενε ο κυβερνήτης κατά τις επισκέψεις του στον Π ρο.

24 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

νησης στο Nαύπλιο, ο Kαποδίστριας εγκαθίσταται αρχικά στην οικία Ξένου, ένα απλ σπίτι στη μέση του μεγάλου δρ μου (σημερ.

Bασ.

Kων/νου), ενώ ο Θ. Bαλλιάνος έχει επιφορτιστεί απ τη Δημογεροντία να βρει και να επιδιορθώσει ένα άλλο κτίριο κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί ως κυβερνείο. Tο κτίριο βρέθηκε. Πρ κειται για το σπίτι του Tούρκου Iσίς αγά Mασκ β Xουσεΐν Oγλού «γέννημα και θρέμμα» Nαυπλιώτη που αγοράστηκε κατά την αποχώρηση των Tούρκων απ την π λη, μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο, απ τον Πανούτσο Nοταρά. Tο ακίνητο πουλήθηκε εν συνεχεία απ τον Nοταρά στην κυβέρνηση για να χρησιμεύσει ως κυβερνείο. Tο 1829 άρχισαν οι εργασίες επιδι ρθωσης και μετατροπής του με επιβλέποντα αρχιτέκτονα τον Iταλ Πασκουάλε Iππολίτι. Στις αρχές του 1830 το κτίριο είναι έτοιμο και ο Kαποδίστριας εγκαταλείπει την οικία Ξένου για να εγκατασταθεί οριστικά σ’ αυτ . Στα Γενικά Aρχεία του Kράτους εντοπίστηκε το «Kατάστιχον των εξ δων της Kατασκευής του Παλατιού». Πρ κειται για ένα πολύ σημαντικ τεκμήριο που ο στρατηγ ς Πίζας έχει σημειώσει σχολαστικά και με κάθε λεπτομέρεια τα της κατασκευής του κυβερνείου, αρχίζοντας απ το «Δώρον των μαστ ρων που άνοιξαν τα θεμέλια», μέχρι τον τελικ συνοπτικ λογαριασμ της κατασκευής που στοίχισε 101.110,10 γρ σια.

H κάτοψη του κυβερνείου σύμφωνα με τα πολεοδομικά του Nαυπλίου των Bούλγαρη και Stademan του 1828 και 1834 είχε σχήμα τραπεζίου (9X30 περίπου) με τη μεγάλη του πλευρά προς την πλατεία Tριών Nαυάρχων.

Tο κτίριο κάηκε 100 χρ νια ακριβώς μετά την ανέγερσή του, τον Oκτώβριο του 1929. Mαζί του κάη-

καν τα αρχεία του Kαποδίστρια, τα οποία εφυλάσσοντο στα γραφεία της νομαρχίας που στεγαζ ταν εκεί απ το 1884.

Tο κυβερνείο του Nαυπλίου αποτελεί πρώιμο παράδειγμα νεοκλασικού ρυθμού. H ψη του είναι οργανωμένη σε τρία τμήματα. Tο κεντρικ σε ελαφρά προεξοχή ως προς το υπ λοιπο κτίριο, τονίζεται με τον εξώστη του ορ φου και την κεντρική πύλη που προαναφέραμε. Σαφής είναι επίσης η οριζ ντια διαίρεση της σύνθεσης σε τρία τμήματα, βάση, μεσαίο και στέψη. Aνάλογη θα πρέπει να ήταν και η εσωτερική διάταξη των χώρων του για τους οποίους δυστυχώς ελάχιστα στοιχεία έχουμε.

Oι περιγραφές των Michaud, Pos, Lacour και άλλων ξένων και Eλλήνων που το επισκέφθηκαν συμφωνούν λες στο τι επρ κειτο «για ένα μικρ και απλ κτίριο, λιτ τατα επιπλωμένο». Παρά τη λιτ τητά του, μως, η τοποθέτησή του στον κεντρικ άξονα της Πλατείας Tριών Nαυάρχων, της καινούργιας νεοκλασικής πλατείας του Nαυπλίου που σχεδίασε ο Σταμάτης Bούλγαρης, προσδίδει στο κτίριο κύρος και βαρύτητα.

Tην ίδια περίπου περίοδο, το φθιν πωρο του 1829, ο προσωριν ς διοικητής Π ρου Kων/νος Aξιώτης εξουσιοδοτείται απ την κυβέρνηση να βρει το κατάλληλο οίκημα που θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως κατοικία του Kαποδίστρια στο νησί. O Aξιώτης επιλέγει την οικία του Aλέξανδρου Kολοκουβάρου και υπογράφει το σχετικ συμβ λαιο. Γίνονται οι σχετικές επισκευές και τον Nοέμβριο του 1829 το κτίριο είναι έτοιμο να δεχθεί τον κυβερνήτη. Στον Π ρο την περίοδο αυτή βρισκ ταν ο Oλλανδ ς βαρ νος Kάρολος Schumbourg, μηχανικ ς του ρωσικού στρατού και εξ αγχιστείας

Tο γραφείο του Iωάννη Kαποδίστρια, πως εκτίθεται στο Eθνικ Iστορικ Mουσείο μαζί με την καρέκλα του και επί της οποίας υπάρχει πινακίδα που αναγράφεται: «Πρώτος θρ νος επί του οποίου εκάθησε κατά πρώτον ο φθάσας εν Nαυπλίω η A.E. ο κυβερνήτης της Eλλάδος I.A. Kαποδίστριας εν μηνί Iανουαρίου τη 8 εν έτει 1828».

συγγενής του Kαποδίστρια, ο οποίος πιθαν τατα ανέλαβε τις εργασίες μετατροπής της οικίας Kολοκούβαρου.

Mια απλή πλάκα υποδηλώνει σήμερα το κτίσμα που χρησιμοποιήθηκε ως κυβερνείο. Oι πολλές μετατροπές που έχει υποστεί στα χρ νια που πέρασαν δεν επιτρέπουν μια γρήγορη αναγνώριση των προσθηκών που έγιναν επί Kαποδίστρια, πολύ περισσ τερο που το κτίριο συνεχίζει να χρησιμοποιείται. Πρ κειται για ένα διώροφο ποιοτικ αρχοντικ που βλέπει στο λιμάνι, με ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία στο εσωτερικ του.

H απ φαση της ενοικίασης προσωπικής κατοικίας στον Π ρο μετά τα κυβερνεία της Aίγινας και του Nαυπλίου ίσως να επηρεάστηκε και απ τη δύσκολη κατάσταση που επικρατούσε στις σχέσεις του Kαποδίστρια με τους πλούσιος και ισχυρούς πλοιοκτήτες της Yδρας.

Aπ τα τρία κτίρια που χρησιμοποιήθηκαν για κυβερνεία - ανάκτορα, το περισσ τερο αξι λογο ήταν το κυβερνείο του Nαυπλίου.

T σο το κυβερνείο της Aίγινας σο και το παλάτιον του Π ρου δεν μπορούν βέβαια να αποτελέσουν δείγματα αρχιτεκτονικής διοικητικού κτιρίου ή μεγάρου. Kαι τα δύο, Συνέχεια στην 26η σελίδα

Pολ ι και δακτυλίδι, δώρα του Iωάννη Kαποδίστρια στον Θε δωρο Kολοκοτρώνη. (Eθνικ Iστορικ Mουσείο). ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

25

Eικ να καθημερινής ζωής στην Aίγινα την εποχή της αφίξεως του Kαποδίστρια. Στο βάθος, η π λη της Aίγινας και το λιμάνι. (Λιθογραφία απ έργο του Kρατσάιζεν, συλλογή MIET). Συνέχεια απ την 25η σελίδα

Tο κυβερνητικ μέγαρο στο Nαύπλιο.

26 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

άλλωστε, προϋπήρχαν και διασκευάστηκαν, βιαστικά μάλιστα, για να καλύψουν προσωρινά τις ανάγκες της διοίκησης, απ ικανούς μεν μηχανικούς, αλλά οπωσδήποτε στρατιωτικούς μηχανικούς.

Aντίθετα το παλατάκι του Nαυπλίου τοποθετημένο στον άξονα μιας σημαντικής πλατείας, σύμφωνα με τα πρ σωπα της παλαντιανής αρχιτεκτονικής, είναι το μ νο που σχεδιάστηκε και χτίστηκε εξ αρχής για κυβερνείο. H λιτ τητά του είναι χαρακτηριστικ δείγμα της πολιτικής του Kαποδίστρια, μως, με μεγάλη σαφήνεια περιγράφεται σε επιστολή του προς τον κ μητα Λομβέρδο.

«Oχι, δεν είναι αλήθεια τι γίνομαι απρ σιτος εις τους κατοίκους και εις τα επίσημα υποκείμενα περί ων λέγετε. Tο δωμάτι ν μου είναι ανοικτ ν απ πρωίας μέχρι εσπέρας εις πάντας. Aλλ, ούτε μως υπερασμενίζω ουδένα, ούτε γεύματα δίδω, ούτε μως ποιώ ουδέν των σα κολακεύουσι μαται τητας και ορέξεις τινάς παντάπασιν αλλοτρίας του ήθους μου».

H Pωξάνδρα Στούρτζα Γνωρίστηκε με τον Kαποδίστρια στη Pωσία και ανάμεσά τους αναπτύχθηκε μία ειλικρινής και τρυφερή σχέση Tης Eλένης Kούκκου Kαθηγήτριας Παν/μίου Aθηνών

ΣYNANTHΘHKAN για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 1809. Δεν είχε περάσει ούτε ένας μήνας απ την άφιξη του Kαποδίστρια στην Aγία Πετρούπολη, μετά την επίσημη πρ σκληση που είχε λάβει απ τον Tσάρο Aλέξανδρο στην Kέρκυρα, το Mάιο του 1808. O Kαποδίστριας ανέλαβε αμέσως υπηρεσία στο υπουργείο των Eξωτερικών και είχε συχνές ευκαιρίες να παρευρίσκεται σε δεξιώσεις και τελετές της αυτοκρατορικής Aυλής. Eκεί γνωρίστηκαν.

H Pωξάνδρα, 10 χρ νια νεώτερη απ τον Kαποδίστρια, ήταν ήδη Kυρία επί των τιμών της Γερμανίδας αυτοκράτειρας της Pωσίας Eλισάβετ. O πατέρας της Σκαρλάτος Στούρτζας καταγ ταν απ πάμπλουτη ευγενή οικογένεια, που ήταν εγκατεστημένη στη Mολδαβία. H μητέρα της ήταν πριγκίπισσα, κ ρη του Eλληνα πρίγκιπα Kωνσταντίνου Mουρούζη. Mετά τη συνθήκη του Iασίου το 1792 και έπειτα απ πρ σκληση της Aικατερίνης B΄, η οικογένεια Στούρτζα εγκαταστάθηκε οριστικά στην Πετρούπολη και κατοίκησε σ’ ένα μεγάλο πύργο ιδι κτητο στα περίχωρα της π λης. O φιλ ξενος πύργος τους έγινε κέντρο συγκεντρώσεων πολλών σοφών και ευγενών της εποχής και κυρίως Eλλήνων. Tο 1801 χωρίς να εγκαταλείψουν τον πύργο τους η οικογένεια Στούρτζα μετακ μισε στην Πετρούπολη, προκειμένου να δώσουν στα πέντε παιδιά τους περισσ τερες ευκαιρίες για μ ρφωση και συμμετοχή στις εκδηλώσις της ρωσικής αυτοκρατορίας.

Πρώτη εντύπωση Στα επίσημα δείπνα που έδινε η οικογένεια Στούρτζα, δύο φορές την εβδομάδα στο αρχοντικ της, απαραίτητοι προσκεκλημένοι ήταν και ο κ μης Iωάννης Kαποδίστριας και ο πρίγκιπας Aλέξανδρος Yψηλάντης, που ήταν και συγγενής τους. Oταν πολύ αργ τερα η Pωξάνδρα θα γράψει τα απομνημονεύματά της, θα περιγράψει την εντύπωση που της προκαλούσε ο Kαποδίστριας, «ο τ σο σημαντικ ς για την ιστορία και για τη δική μου ζωή», γράφει: «...O κ μης Kαποδίστριας είχε θυσιάσει τα ωραι τερα χρ νια της νι της του στο ωραίο νειρο και στην ελπίδα της απελευθερώσεως του ελληνικού έθνους...». Oταν με μια μονοκοντυλιά η συνθήκη του Tιλσίλ του 1807 κατάργησε την «Δημοκρατία των Iονίων Nήσων», στην ελευθερία της οποίας είχε τ σο πολύ συμβάλει και αυτ ς, ο Kαποδίστριας έφυγε απ τον τ πο του δράματος και αποδέχτηκε την πρ ταση του Tσάρου να υπηρετήσει στο υπουργείο των Eξωτερικών. Συνέχεια στην 28η σελίδα

Προσωπογραφία του I. Kαποδίστρια που βρίσκεται στην αίθουσα του Bατερλ στον Πύργο του Oυίνδσορ. O πίνακας φιλοτεχνήθηκε στη Bιέννη απ τον Aγγλο ζωγράφο T μας Λ ρενς. ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

27

Συνέχεια απ την 27η σελίδα

Kαι η Pωξάνδρα Στούρτζα συνεχίζει: «O κ μης Kαποδίστριας ανήκε στους σπάνιους ανθρώπους που η γνωριμία τους αφήνει εποχή και σφραγίζει τη ζωή εκείνων που τον συναναστρέφονταν, χωρίς να τον συνδέσουμε με το ιστορικ του μεγαλείο. H ωραία του μορφή με τη σφραγίδα της μεγαλοφυΐας, θα έπρεπε να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για τους ζωγράφους και τους φυσιογνωμιστές. Tο διαυγές πνεύμα του, γ νιμο και οξύ, συλλαμβάνει σε βάθος τιδήποτε τον απασχολεί και δίνει στο αντικείμενο των σκέψεων και των προβληματισμών του νέα και ουσιαστική μορφή. Oπως ο καλλιτέχνης που εργάζεται για τις μελλοντικές γενιές και οι δημιουργικές ανησυχίες του Kαποδίστρια του απορροφούσαν λες του τις σκέψεις και λα τα άλλα γύρω του αποτελούσαν απλώς το «φ ντο» του πίνακα.

Aυτ με πλήγωνε μερικές φορές.

Oταν μως τα ξανασκεφτ μουν του το συγχωρούσα, γιατί συνδε ταν με τη σπάνια ανωτερ τητα του πνεύματ ς του. Ποιος θα τολμούσε να κατηγορήσει το Mιχαήλ Aγγελο απ έλλειψη ευαισθησίας, ταν χάραζε τα σχέδια του ναού του αγίου Πέτρου; Kαι πώς θα μπορούσα να κατηγορήσω τον Kαποδίστρια, που ζούσε στον δικ του κ σμο, που χάραζε το μέλλον της Eυρώπης και της πατρίδας του;».

Aνάμεσα στις γραμμές που άφηνε να χαράσσονται επάνω στο χαρτί, ο αναγνώστης διαισθάνεται τι η Pωξάνδρα είχε ήδη συναισθηματικά σαγηνευτεί απ τη γνωριμία του Kαποδίστρια, που συχνά περνούσε τα Σαββατοκύριακά του ανάμεσα στην οικογένειά της. Oπως μως θα φανεί και απ τις μετέπειτα επιστολές του Kαποδίστρια προς τη Pωξάνδρα τα ίδια συναισθήματα κυριαρχούσαν και στη δική του καρδιά. Eκείνα μως τα τρία χρ νιαα 1809-1811 δεν της εκδήλωσε τίποτα περισσ τερο απ μια θερμή, τρυφερή και ειλικρινή φιλία και βαθιά εκτίμηση προς την ανώτερη προσωπικ τητά της και την απίθανη μ ρφωσή της για μια γυναίκα εκείνης της εποχής.

Oικονομικ πρ βλημα Tους λ γους θα τους αναφέρει ο Kαποδίστριας σε επιστολές του προς τον πατέρα του Aντώνιο, που τον πίεζε να προχωρήσει σε γάμο. Kατά το χρονικ αυτ διάστημα των 3 περίπου χρ νων που έμεινε στην Πετρούπολη, δεν ήταν καθ λου ευχαριστημένος απ τη θέση που κατείχε, παρ’ τι λοι και στο υπουργείο και στην Aυλή του Tσάρου τον περιέβαλαν με ξεχωριστή αγάπη και εκτίμηση. O μισθ ς του ήταν πολύ μικρ ς: «Σήμερα δεν δύναμαι να ζήσω μ νος... πώς θα δυνηθώ να ζήσω συντροφευμένος;», έγραφε.

Tο φθιν πωρο του 1811 επιτέλους διορίστηκε στην πρεσβεία της Bιέννης. Σταθμ ς για τη ζωή του. H άνοδ ς του στον ευρωπαϊκ διπλωματικ ορίζοντα ήταν απίστευτα θεαματική. Mε την αξία του. Tο 1813 ο Tσάρος του αναθέτει την τ τε πιο δύσκολη διπλωματική υπ θεση: Tην ενοποίηση της Eλβετίας.

H αναχώρησή του απ την Πε-

H προτομή της Pωξάνδρας Στούρτζα που ευρίσκεται στο Πανεπιστήμιο Aθηνών. (Φωτ.: I. Mπαρδ πουλος).

τρούπολη γέμισε με απέραντη λύπη τη Pωξάνδρα: «Mας αποχαιρέτησε με μια βαθιά συγκίνηση, που φανέρωνε το π σο είχε συνδεθεί μαζί μας. H αναχώρησή του άφησε στη ψυχή μου αγεφύρωτο κεν ».

Tο 1814 ο Kαποδίστριας είχε καταγράψει μια μεγάλη διπλωματική νίκη.

Eίχε ενοποιήσει την Eλβετία και της είχε δώσει τα σχέδια για το πρώτο σύνταγμά της. O Tσάρος τον γέμισε με τιμές και διακρίσεις. Kαι οι άλλοι βασιλείς και αυτοκράτορες της Eυρώπης. Oι αμοιβές ήταν απίθανα υψηλές.

28 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

Kαι τ τε αρχίζει να αλληλογραφεί με τη Pωξάνδρα. Tο πρώτο του γράμμα, που μας είναι γνωστ , το έστειλε απ τη Zυρίχη στις 4/16 Φεβρουαρίου 1814. Πρέπει μως να είχαν προηγηθεί και άλλα. Aπαντούσε σε δικ της «αγαπημένο γράμμα». Tο έλαβε ταν έπρεπε να αναχωρήσει απ τη Zυρίχη προκειμένου να συναντήσει τον Aλέξανδρο. Eκφράζει τη λύπη του: «...δυστυχώς δε μπορώ να σας απαντήσω διά μακρών κατά την καρδιά μου. H ελπίδα μως του να σας γράψω μακρά επιστολή ή να σας ξανασυντήσω αποτελεί τη μεγαλυτέ-

ρα ευτυχία του ταξιδιού μου...».

Tο μοιραίο ταξίδι Kαι σε κάποια άλλη: «...π σο θα ήμουν ευτυχής να ευρεθώ πάλι ανάμεσα στην αγαπητή μου οικογένειά σας... και να σας έβλεπα να κάθεσθε εκεί στη θέση σας, πως τ τε στο Bουκουρέστι...». Eλπίζοντας να τη συναντήσει στη Bιέννη, πως του έγραψε, της γράφει: «...αισθάνομαι αληθινή χαρά, ταν αναλογίζομαι τι θα μπορέσω να έχω την ευτυχία να ευρεθώ εκεί που θα βρίσκεσθε και

Eσωτερικοί χώροι της θερινής κατοικίας της οικογενείας Kαποδίστρια στην Kουκουρίτσα της Kέρκυρας. O Iωάννης Kαποδίστριας αναπολούσε πάντα με νοσταλγία το σπίτι αυτ . Σήμερα λειτουργεί ως Mουσείο.

σεις...». Eχω πάντοτε κατά νουν και με τη γλυκύτερη ψυχική ηδονή το σχέδιο για ένα ταξίδι στην Kαρλσρούη, που θα σας συναντήσω... H ιδέα αυτή ήταν ο πιο ευχάριστος σύντροφ ς μου κατά το ταξίδι μου απ τη Zυρίχη στο Γενικ Aρχηγείο...

Mου φαίνεται τι ήδη βρίσκομαι ανάμεσά σας, τι σας ομιλώ και σας διηγούμαι ανέκδοτα άγνωστα σε λον τον κ σμο. Eσείς δε, ευρίσκεσθε εκεί κοντά μου και με ακούετε...».

Kαι μια ακ μα φράση απ τις πολλές που υπάρχουν στις επιστολές του: «...η μητέρα σας με διαβεβαίωνε κάποτε, τι ποτέ δεν πρέπει να διανοείται κανένας υπέρ το δέον για τα ευχάριστα γεγον τα, τα οποία η φαντασία μας οδηγουμένη απ την καρδιά μας, αρέσκεται να προβλέπει και να περιμένει... H κυρία Στούρτζα ισχυρίζεται τι τα γεγον τα αυτά ουδέποτε σχεδ ν πραγματοποιούνται.

H μεγάλη υπ ληψη και ο σεβασμ ς που τρέφω προς τις παρατηρήσεις της Kυρίας Mητέρας σας, ευρίσκονται τη φορά αυτή –και για πρώτη φορά– σε τελεία αντίφαση προς τους π θους μου τους οποίους τρέφω... το να μάθω τι ευρίσκεσθε καθ’ οδ ν προς την Bιέννη, που θα σας συναντήσω...». Παρ μοιες φράσεις και άλλες πιο

τρυφερές υπάρχουν σε λες σχεδ ν τις επιστολές του.

Kύρια θέματα μως ήταν τα δύσκολα διπλωματικά ζητήματα της Eυρώπης, οι υψηλές συναντήσεις του με λους τους τ τε ισχυρους της γης, η αγωνία του για την τύχη των Eπτανήσιων και της σκλαβωμένης Eλλάδος, της πατρίδος του, οι αγώνες και οι προσδοκίες του, η μ ρφωση των Eλληνοπαίδων. Tην έκρινε άξια –και ήταν– να της εμπιστεύεται σοβαρ τατα διπλωματικά θέματα και να ζητεί τη γνώμη της. Tης έγραφε ακ μα τι κρατούσε ένα ιδιαίτερο ημερολ γιο αποκλειστικά για κείνην, που έγραφε λα εκείνα που ήθελε να της πει και δεν μπορούσε να της γράψει στα γράμματά του. Λαχταρούσε να της το δώσει ιδιοχείρως.

Oι επιστολές της Pωξάνδρας προς τον Kαποδίστρια δεν διασώθηκαν. Διασώθηκε μως το ημερολ γιο της το εκδιδομένο και το ανέκδοτο. Συναντήθηκαν τελικά στη Bιέννη, το φθιν πωρο του 1814. Kαι εκεί παραμ νευε και για τους δύο η τραγωδία και ο π νος. Που βάσταξαν σο και η ζωή τους.

H μητέρα Στούρτζα είχε σωστά προμαντεύσει... Σημείωση: Aποσπάσματα απ τη βιογραφική μελέτη που πρ κειται να εκδοθεί. ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

29

Tο υψηλ του ήθος H λιτή ζωή και η αφιλοκερδής στάση κατά την άσκηση των κυβερνητικών του καθηκ ντων Tης Eλένης Kούκκου Kαθηγήτριας Παν/μίου Aθηνών

O KAΠOΔIΣTPIAΣ και ταν ήταν υπουργ ς των Eξωτερικών της Pωσίας και μεσουρανούσε στην ευρωπαϊκή διπλωματία, αλλά και στη διεθνή –εφ σον είχε επί χρ νια ασχοληθεί και με τις πολιτείες της Aμερικής και με την Περσία και με άλλες ασιατικές χώρες– έστελνε συνεχώς στην αγωνιζομένη Eλλάδα πολεμεφ δια και τρ φιμα και σπούδαζε με δικές του δαπάνες πολλούς Eλλην παιδες στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια για να προετοιμάζει τους μορφωμένους επιστήμονες σε λους τους κλάδους που θα επάνδρωναν τις διάφορες υπηρεσίες του ελληνικού κράτους μ λις θα ελευθερων ταν απ την τουρκική καταδυνάστευση.

Oταν το 1822 υπέβαλε την παραίτησή του απ το υπουργείο, ο τσάρος Aλέξανδρος δεν τη δέχθηκε και του έδωσε άδεια επ’ α ριστον με λα μως τα προν μια του αξιώματ ς του, εφ σον τυπικά το διετηρούσε. Στη Γενεύη που εγκαταστάθηκε, έπρεπε να κατοικήσει σε «ένα μέγαρο, να έχει τέσσερις άμαξες και ικαν ν υπηρετικ ν προσωπικ ν». O Kαποδίστριας κατοικούσε «δύο πτωχικά δωμάτια στην Rue De L’ Hotel, είχε μ νο μια άμαξα και έναν υπηρέτη». Oταν οι πάντες, διπλωμάτες, αριστοκράτες και απλοί άνθρωποι τον ρωτούσαν κατάπληκτοι εκείνος απαντούσε: «Oταν αφού εκτύπησα πρώτον τας θύρας των μεγάρων των πλουσίων ηναγκάσθην κατ πιν να κτυπήσω και τας θύρας των πτωχών ζητώντας τον οβολ ν τους προκειμένου να στείλω τρ φιμα και πολεμεφ δια εις τον αγωνιζ μενον ελληνικ ν λα ν έπρεπε να ημπορώ να τους λέγω: Eδωσα πρώτος εγώ τα πάντα. Kαν νισα να μη εξοδεύσω διά τον εαυτ ν μου και διά τον υπηρέτην μου περισσ τερα απ 60 φράγκα τον μήνα. Oλον τον άλλον μισθ ν μου τον στέλνω στην Eλλάδα...».

Oι αγροτικές, σήμερα, φυλακές της Tίρυνθας κατασκευάσθηκαν επί Kαποδίστρια ως Γεωργική Σχολή. (Φωτ.: K. Bέργας)

Παράδειγμα λιτ τητος Oταν έφθασε στην Eλλάδα ως κυβερνήτης του ελληνικού κράτους προσφέρθηκαν να του δώσουν ανάλογο οίκημα ως κατοικία. O Kαποδίστριας δεν το δέχτηκε. Hθελε να ζει απλά συμμεριζ μενος την κατάσταση που επικρατούσε τ τε στη χώρα.

Mε δικά του έξοδα δι ρθωσαν απλές οικίες στην Aίγινα και στον Π ρο, «χωρίς καμιάν επιβάρυνση των ιδιοκτητών». Eδωσε εντολή να μην ανοίξουν τις αποσκευές που έφερε απ

τη Γενεύη και επίπλωσε το σπίτι που έμενε με σιδηράν κλίνην και ξύλινον τραπέζιον». Kαι αυτ ς ο αντικαποδιστριακ ς Γερμαν ς ιστορικ ς Mέντελσον - Mπαρτ λντι, ταν επισκέφτηκε τον Kαποδίστρια έγραψε: «O μ νος στολισμ ς του κυβερνητικού... “μεγάρου” είναι ο λαμπρ ς ή-

Oι στρατώνες του Aργους. Kατασκευάσθηκαν κατά την περίοδο του Kαποδίστρια και φέρουν το νομά του. (Φωτ.: K. Bέργας)

λιος της Eλλάδας και η λατρεία των Eλλήνων με την οποία δικαίως τον περιβάλλουν».

Oλα τα επίσημα ενδύματα δεν τα φ ρεσε ποτέ. O γραμματέας του Nικ λαος Δραγούμης, διηγείται το περιστατικ που συνέβη κατά την πρώ-

30 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995

τη περιοδεία που έκανε στην K ρινθο, αμέσως μετά την άφιξή του.

Tης λης κυβερνητικής πομπής προηγείτο ο ταχυδρομικ ς διανομέας Kαρδαράς, που ήταν ενδεδυμένος με βελούδινον χρυσοκέντητον σεγκούνι. Aκολουθούσε έφιππος ο

Kυβερνήτης, ντυμένος απλούστατα και κάτισχνος απ την ταλαιπωρία και την κακήν διατροφή. O λα ς που είχε παραταχθεί αυθ ρμητα, νομίζοντας τι ο Kυβερνήτης του ήταν ο λαμπροφορεμένος διανομέας, τον χειροκροτούσε με αμέτρητες εκδη-

λώσεις αγάπης. Στην αρχή λοι διασκέδασαν. O Kολοκοτρώνης, μως, δεν το άντεξε. Πλησίασε τον Kαποδίστρια και του είπε τι ο λα ς έπρεπε να γνωρίσει τον Kυβερνήτη του.

— Kαι τι θέλεις να κάμνω, Θεοδωράκη; απήντησε ο Kαποδίστριας.

— H υπερεξοχ της σου να ενδυθεί την κυβερνητική του στολή.

Kαι ο Δραγούμης προσθέτει: «Oδήγησαν τον Kυβερνήτη εις τι παρακείμενον χάνιον και τον ηνάγκασαν να ενδυθεί την στολή ήτις ουδαμώς διέφερεν της των διασον μων της αντιβασιλείας!...».

O γιατρ ς του, βλέποντάς τον τ σον καταβεβλημένο απ τους αδιάκοπους μ χθους και αγώνες, του συνέστησεν αυστηρά τι έπρεπε να βελτιώσει την τροφήν του. Kαι ο Kαποδίστριας απάντησε: «Oυδέποτε θα επιτρέψω στον εαυτ ν μου βελτίωση της τροφής, παρά μ νον τ τε ταν θα είμαι βέβαιος τι δεν υπάρχει ούτε ένα Eλλην πουλο που να πεινάει...».

O Mακρυγιάννης βεβαιώνει τι ο κυβερνήτης «έτρωγε μια κ τα τέσσερις ημέρες...».

Aρνηση μισθού Tο Πανελλήνιο και η Γερουσία δύο φορές ψήφισαν τον μισθ που έπρεπε να δίνεται στον Kυβερνήτη. Kαι τις δύο φορές ο Kαποδίστριας αρνήθηκε να δεχθεί μισθ . «...Eίμαι ευτυχής δι τι ηδυνήθην να προσφέρω... διά την εθνικήν ανεξαρτησίαν και ελευθερίαν, δι’ αυτ

το τ σον θεάρεστον έργον, τα λείψανα της μετρίας καταστάσεώς μου εις το θυσιαστήριον της πατρίδας... Διά τον αυτ ν τούτον λ γον θέλη αποφεύγει και ήδη να δεχθή την προσδιοριζ μενην ποσ τητα διά τα έξοδα του αρχηγού της Eπικρατείας, απεχ μενος, εν σω τα ιδιαίτερά μου χρηματικά μέσα που εξαρκούν απ το να εγγίσω μέχρι και οβολού τα δημ σια χρήματα προς την ιδίαν μου χρήσιν... Aποστρέφομαι το να προμηθεύω εις τον εαυτ ν μου τας αναπαύσεις του βίου, αι οποίαι προϋποθέτουν την ευπορίαν, ενώ ευρισκ μεθα εις το μέσον ερειπίων περικυκλωμένοι απ πλήθος ολ κληρον ανθρώπων βυθισμένων εις την εσχάτην αμηχανίαν... Eλπίζω τι σοι εξ υμών συμμετάσχουν εις την κυβέρνησιν θέλουν γνωρίσει μεθ’ εμού τι εις τας παρούσας περιπτώσεις, σοι ευρίσκονται εις δημ σια υπουργήματα δεν είναι δυνατ να λαμβάνουν μισθούς αναλ γους με τον βαθμ

του υψηλού υπουργήματ ς των και με τας εκδουλεύσεις των, αλλ’ τι οι μισθοί ούτοι πρέπει να αναλογούν ακριβώς με τα χρηματικά μέσα, τα οποία έχει η κυβέρνησις εις την εξουσίαν της». (O Kαποδίστριας προς την Δ΄ Eθνικήν Συνέλευση, Aργος 4 Aυγούστου 1829).

Aυτ το συγκλονιστικ μήνυμα αυτού του Mεγάλου Hγέτου και Aνθρώπου δεν του έπρεπε άραγε να αναρτηθεί μέσα στο ελληνικ Kοινοβούλιο;...

H πρώτη σφραγίδα του κράτους με παράσταση της θεάς Aθηνάς και υπογραφή του κυβερνήτη Iωάννη Kαποδίστρια. (Eθνικ και Iστορικ Mουσείο)

H Eθνική Xρηματιστική Tράπεζα εξέδωσε, το 1831, χαρτονομίσματα των 5, 10 , 50 και 100 φοινίκων. Oι Eλληνες, μως, εξακολουθούσαν να προτιμούν το «κροτούν» (μεταλλικ ) ν μισμα και οι φοίνικες αναγκαστικά αποσύρθηκαν λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία τους. (Aπ το βιβλίο «Tα Xαρτονομίσματα της Eλλάδος» της ALPHA Tραπέζης Πίστεως»)

Eυχαριστούμε το Eθνικ Iστορικ Mουσείο, το Mουσείο Mπενάκη, το Mορφωτικ Iδρυμα Eθνικής Tραπέζης και τον κ. Γιάννη Mαΐλη για το φωτογραφικ υλικ που μας παραχώρησαν.

Λιθογραφία του I. Kαποδίστρια απ τον ζωγράφο Πέτρο Παυλίδη Mινώτο, το 1859. (Συλλογή Διονυσίου Mινώτου) ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995 - H KAΘHMEPINH

31

Aριστερά: Aπεικ νιση του γενεαλογικού δένδρου της οικογενείας του Iωάννη Kαποδίστρια. Δεξιά: Πορτρέτο του Iωάννη Kαποδίστρια κατά την νεανική του ηλικία. (Συλλογή Mητροπολιτικού Mεγάρου).

H π λη και το λιμάνι της Kερκύρας κατά την εποχή της Eπανάστασης του 1821 απ υδατογραφία του Kάρτραϊτ. (Eθνικ και Iστορικ Mουσείο).

32 H KAΘHMEPINH - ΣABBATO 25 - KYPIAKH 26 MAPTIOY 1995