Nieuwe bossen voor nieuwbouw - Casestudy Holtland by Synchroon

NIEUWE BOSSEN VOOR WONINGBOUW onderzoek naar de kansen voor ontwikkelende partijen om te voorzien in hout ten behoeve van de woningbouw Casestudy Holtland - 15 juni 2021

Flux landscape architecture www.fluxlandscape.nl

Ravenoord 235 3523 DB Utrecht info@fluxlandscape.nl +31 30 303 10 94 KvK 75223295

In opdracht van synchroon

Datum 15 juni 2021

nieuwe bossen voor woningbouw

INHOUDSOPGAVE

1. INTRODUCTIE

2. ANALYSE

3. STRATEGIE

4. UITWERKINGEN NIEUWE BOSSEN

5. CONCLUSIE EN AANBEVELING

LITERATUURLIJST

nieuwe bossen voor woningbouw

1. INTRODUCTIE

nieuwe bossen voor woningbouw

AANLEIDING: ONDERZOEK HOLTLAND De afgelopen jaren duikelen de berichten en plannen voor nieuwe bossen over elkaar heen. De laatste tijd wordt duidelijk dat met de aanplant van nieuw bos vele doelen op het gebied van klimaat, circulariteit en herstel van de biodiversiteit gerealiseerd kunnen worden. De vele mogelijke toepassingen van bos hebben overheden, bedrijven en goede doelen organisaties in beweging gezet.

BOSSENBOEK

Catalogus met de 15 bostypen van de toekomst

Staatsbosbeheer heeft de afgelopen jaren van verschillende bedrijven en goede doelen organisaties al miljoenen bomen aangeboden te krijgen om te planten. Tegelijkertijd heeft het ministerie van LNV een bossenstrategie opgesteld om in 2030 37.000 hectare nieuwe bos te realiseren. Ook roept Eurocommissaris Timmermans op tot de aanplant van 2.000.000.000 nieuwe bomen. Om deze ambities op termijn te kunnen realiseren is een goed ruimtelijk verhaal nodig, waarmee de juiste ruimtelijke keuzes gemaakt kunnen worden.

Onderzoek Holtland Bestaande studies naar nieuwe bossen hebben een hoog abstractieniveau en richten zich vooral op oppervlaktes. Flux ziet de noodzaak voor een ontwerpend onderzoek naar de mogelijke herbebossing van Nederland, benaderd vanuit een diversiteit aan bostypes en gericht op een concrete ruimtelijke uitwerking van bosprojecten. Flux onderzoekt in het project Holtland welke toekomstige bostypes er mogelijk zijn, hoe dit bos er uit komt te zien, waar het geplant kan worden en wat het bos bij gaat dragen aan de grotere opgaven in Nederland zoals voedselproductie, houtproductie, filtering van bodem, lucht of water, CO2 opslag, het vergroten van biodiversiteit, waterbuffering, energieproductie en nieuwe recreatieve mogelijkheden in het landschap. Aan de hand van vier casestudies geeft Flux een alternatieve ruimtelijke bosvisie voor Nederland. In de afbeelding hiernaast is de opzet van het onderzoek verbeeld.

CASE 1

Nieuwe bossen voor woningbouw

CASE 2

Nieuw bos op en rondom de Utrechtse Heuvelrug

CASE 3

Rivierbossen voor natuur en waterveiligheid

CASE 4

Klimaatbossen in het Groene Hart

Case nieuwe bossen voor woningbouw De casestudie ‘Nieuwe bossen voor woningbouw’ is één van de casestudies van Holtland. In deze casestudie onderzoekt Flux hoe de aanplant van nieuwe bossen bij kan dragen aan het verduurzamen van de woningbouwopgave in Nederland. Hoewel deze studie vanuit de woningbouwopgave is ingestoken, kunnen de bevindingen uit deze studie ook voor utiliteitsbouw (kantoren, scholen, hotels, etc.) gebruikt worden. In deze casestudie wordt enerzijds gekeken naar de mogelijkheid van aanplant van nieuw bos voor de productie van hout voor bouwmateriaal en anderzijds naar de aanplant van bomen voor CO2 compensatie. Daarnaast wordt onderzocht waar ontwikkelaars zoals Synchroon nieuwe bossen aan zouden kunnen planten en hoe deze er uit komen te zien. De resultaten van deze casestudie vormen input voor de alternatieve bosvisie voor heel Nederland (zie afbeelding 1).

ALTERNATIEVE BOSVISIE

Kaart van Nederland waar en hoe bossen bij kunnen dragen aan grote opgaven.

Afb. 1 De casestudie ‘Nieuw bos voor woningbouw’ is een van de studies in het grotere Holtland onderzoek.

nieuwe bossen voor woningbouw

OPGAVE: 100.000 WONINGEN PER JAAR EN CO2 NEUTRAAL IN 2050 Bouwopgave In Nederland is er op dit moment een enorm woningtekort. “De woningnood is sinds de Tweede Wereldoorlog niet zo hoog geweest “ (Desiree Uitzetter, 2021). Het gaat om een tekort van 330.000 woningen. De woningbouw is onder andere door de stikstofcrisis grotendeels ingestort. Om de woningbouw toch door te laten gaan, gelden strengere milieueisen. De verwachting is dat deze trend zich doorzet. Zo is er bijvoorbeeld met natuurorganisaties afgesproken om woningen te bouwen die geen extra stikstof uitstoten. Negatieve effecten moeten gecompenseerd worden en nieuwbouw moet klimaatneutraal en natuurinclusief zijn. Ondanks deze eisen kan er toch voldoende gebouwd worden (Rijksuniversiteit Groningen 2020). Dit is hard nodig, aangezien er doelen zijn gesteld om 100.000 woningen per jaar te bouwen om de woningnood te verminderen (Julen 2021). Kortom, de woningbouw staat voor een gigantische opgave, waarin gezocht moet worden naar nieuwe bouwmethoden en vormen van compensatie.

Kansen voor bos in deze opgave De huidige woningbouw is verantwoordelijk voor een groot deel van de CO2 uitstoot (40%) en draagt in grote mate bij aan het stikstofprobleem. Een oplossing hiervoor is het gebruik van biobased materialen, zoals hout. Hout is een materiaal dat al eeuwenlang ingezet in de bouw. Op dit moment zijn nieuwe methodes van houtbouw sterk in opkomst, zoals CLT (Cross Laminated Timber) en LVL (Laminated Veneer Lumber) waarbij houten planken of fineer worden verlijmd tot ijzersterk plaatmateriaal. CLT en LVL panelen zijn net zo stevig als beton, maar wegen 80% minder. Hierdoor is het sterk genoeg voor de woningbouw, terwijl er minder energie nodig is voor het transport, met minder stikstofuitstoot als resultaat (Vos et al., 2021). Het bouwen van woningen in hout zorgt voor een stuk minder CO2 uitstoot. Er wordt zelfs CO2 opgeslagen.Daarnaast zorgt het bouwen in hout voor minder overlast (lawaai, afval, uitstoot) tijdens het bouwproces.

nieuwe bossen voor woningbouw

Om voldoende woningen van hout te kunnen bouwen en CO2 te compenseren is er in Nederland meer bos nodig. Een hectare bos slaat elk jaar gemiddeld 9 ton CO2 op, terwijl ondertussen de materiaalvoorraad groeit. Het nadeel is dat het 20 tot 30 jaar duurt voordat er geoogst kan worden. Als de bossen eenmaal volwassen zijn leveren ze gemiddeld 7 m3/per jaar/ per hectare hout op (Marcovermeulen 2019). Om ervoor te zorgen dat de bossen tijdens deze 20/30 jaar ook waardevolle functies kunnen vervullen, moet een slimme strategie ontwikkeld worden. Omdat het voor Nederland gaat om een enorme hoeveelheid woningen, spitst dit rapport zich toe op de opgave van projectontwikkelaar Synchroon, die jaarlijks 1000 woningen bouwt. Synchroon heeft de ambitie om in hout te gaan bouwen. Maar hoeveel hout is er werkelijk nodig en waar komt dit hout vandaan? Is het mogelijk houtproductie op te zetten op eigen grond of is er een samenwerking nodig met andere partijen? Welke bomen en houttypes zijn nodig voor de verschillende onderdelen, van kozijn, tot deur en constructie? En wat voor landschap kan deze houtvraag opleveren: hoe groot is het, welke condities zijn nodig en waar zou dit een plek kunnen krijgen? Met deze studie wordt gezocht naar antwoorden op deze vragen. Deze studie met ruimtelijke uitwerkingen vormt geen blauwdruk maar dient als inspiratie voor ontwikkelaars en aannemers over de stappen die zij kunnen ondernemen om CO2 neutraal en meer in hout te bouwen.

ton/ha

4.3

CO2

m3/ha

Afb. 2 opbrengsten per hectare bos

Schaal

Bouwopgave woningen per jaar

Nederland

100.000

Synchroon

1.000

Tabel 1. bouwopgave

2. ANALYSE

nieuwe bossen voor woningbouw

DAK

2.1 HOEVEEL HOUT HEB IK NODIG VOOR EEN HUIS

trappen deuren kozijnen

raamwerk (CLT) balken

raamwerk (CLT)

L A AG

betimmering

vloeren raamwerk (CLT)

In de literatuur wordt er met name gekeken naar het benodigde CLT voor een eengezinswoning. Meestal is dit rond de 50m3 CLT per woning (Vermeulen et al., 2020 en StudioMarcovermeulen 2019). Maar dit betreft alleen de constructie van de woning. Andere onderdelen zoals buitenbetimmering, deuren, kozijnen etc. (zie afb. 3) zijn niet van CLT gemaakt. Om precies te onderzoeken hoeveel hout er nodig is voor een compleet houten woning, is een 3D model getekend van een standaard eengezinswoning. Deze is ontleed en vervolgens is uitgerekend hoeveel kuub hout er per onderdeel nodig is. Tabel 2 geeft een overzicht van de benodigde kubieke meter hout per onderdeel (Vos et al 2021) voor een standaard gebouwplattegrond. In de berekening is uitgegaan van een eengezinswoning uitgevoerd in CLT. Door gestapeld te bouwen, seriematig te bouwen, of gebruik te maken van andere technieken zoals LVL (tot max 5 verdiepingen toepasbaar) kan het benodigde materiaal eventueel lager uitpakken. De onderstaande getallen sluiten echter goed aan op de veel gebruikte getallen in literatuur over houtbouw en vormen daarom het uitgangspunt van deze studie.

kozijnen trappen deuren

Raamwerk (CLT)

51 m3

betimmering

3.8 m3

raamwerk (CLT)

vloeren

2.9 m3

balken

1.7 m3

trappen

0.56 m3

kozijnen

0.52 m3

vloeren

deuren

0.41 m3

raamwerk (CLT)

TOTAAL

61M3

raamwerk (CLT)

L A AG

betimmering

Afb. 3 hoeveel hout is er nodig voor een eensgezinswoning met een BVO van ca. 100m2.

nieuwe bossen voor woningbouw

Tabel 2. kuub hout per woningonderdeel

INTERMEZZO: WELK HOUT VOOR WELKE TOEPASSING? Per element van de woning is uitgezocht welke soorten hout hier geschikt voor kunnen zijn (Houtinfo 2020). Er is alleen gekeken naar boomsoorten die op dit moment in de Nederlandse bossen voorkomen. Per boomsoort staat vermeld op welke grondsoort deze kan groeien, of hij snel (S) middelmatig (M) of langzaam (L) groeit en of de boom inheems is.

CO2

Raamwerk (CLT)

Betula pendula Alle gronden S inheems

Vloeren

Betula pendula Voedselrijke gronden

Quercus robur Alle gronden L inheems

Fraxinus excelsior redelijk voedselrijke gronden S Inheems

inheems

Quercus petraea alle gronden L inheems

Quercus robur alle gronden M inheems

CO2

Carpinus betulus alle gronden M inheems

Quercus petraea Alle gronden L inheems

Picea abies Redelijk voedselrijke gronden S

CO2

Larix × eurolepis redelijk voedselrijke gronden S

Picea abies Redelijk voedselrijke gronden S

Prunus avium voedselrijke gronden M inheems

Pinus sylvestris redelijk voedselrijke gronden S inheems

Picea abies Redelijk voedselrijke gronden S

Pseudotsuga menziesii matig voedselrijke gronden S

Larix × eurolepis Redelijk voedselrijke gronden S

Juglans regia Voedselrijke gronden L

CO2

Pinus sylvestris redelijk voedselrijke gronden S inheems

Larix × eurolepis redelijk voedselrijke gronden S

Robinia pseudoacacia Redelijk voedselrijke gronden S inheems

CO2

Balken

Pinus nigra redelijk voedselrijke gronden S inheems

Quercus robur Alle gronden L inheems

CO2

Populus tremula alle gronden S Inheems

CO2

Buitenbetimmering

CO2

Fraxinus excelsior redelijk voedselrijke gronden S inheems

CO2

Quercus robur Alle gronden L inheems

Quercus petraea Alle gronden L inheems

Robinia pseudoacacia Voedselrijke gronden S Inheems

CO2

Trappen

Fagus sylvatica Redelijk voedselrijke gronden M inheems

Quercus robur Alle gronden L inheems

Pinus sylvestris redelijk voedselrijke gronden S inheems

Larix × eurolepis Redelijk voedselrijke gronden S

Betula pendula Alle gronden S inheems

Acer campestre Alle bodemsoorten L Inheems

Acer pseudoplatanus Redelijk voedselrijke gronden S Inheems

CO2

nieuwe bossen voor woningbouw

Balken

Picea abies Redelijk voedselrijke gronden S

Pinus sylvestris redelijk voedselrijke gronden S inheems

Larix × eurolepis redelijk voedselrijke gronden S

Fraxinus excelsior redelijk voedselrijke gronden S inheems

Quercus robur Alle gronden L inheems

Quercus petraea Alle gronden L inheems

Robinia pseudoacacia Voedselrijke gronden S Inheems

CO2

Trappen

Fagus sylvatica Redelijk voedselrijke gronden M inheems

Quercus robur Alle gronden L inheems

Pinus sylvestris redelijk voedselrijke gronden S inheems

Betula pendula Alle gronden S inheems

Larix × eurolepis Redelijk voedselrijke gronden S

Acer campestre Alle bodemsoorten L Inheems

Acer pseudoplatanus Redelijk voedselrijke gronden S Inheems

CO2

Kozijnen

Quercus robur Alle gronden L inheems

Quercus petraea Alle gronden L inheems

Pinus nigra redelijk voedselrijke gronden S

Acer campestre Alle bodemsoorten L Inheems

Pinus sylvestris redelijk voedselrijke gronden S inheems

Castanea sativa Voedselrijke gronden S

Larix × eurolepis Redelijk voedselrijke gronden S

CO2

Deuren

Quercus robur Alle gronden L inheems

Quercus petraea Alle gronden L inheems

Pinus nigra redelijk voedselrijke gronden S

Pinus sylvestris redelijk voedselrijke gronden S inheems

Acer campestre Alle bodemsoorten L Inheems

Castanea sativa Voedselrijke gronden S

CO2

Robinia pseudoacacia Voedselrijke gronden S Inheems

CO2

Larix × eurolepis Redelijk voedselrijke gronden S

Robinia pseudoacacia Voedselrijke gronden S Inheems

CO2

(inbouw) Meubilair

Acer campestre Alle bodemsoorten M Inheems

Alnus glutinosa Alle bodems mits vochtig S Inheems

Castanea sativa Voedselrijke gronden S

Fagus sylvatica Redelijk voedselrijke gronden M inheems

Acer pseudoplatanus Redelijk voedselrijke gronden S Inheems

Prunus avium Redelijk voedselrijke gronden S Inheems

Pyrus communis Redelijk voedselrijke gronden S Inheems

Juniperus virginiana redelijk arme gronden L inheems

Legenda

CO2

Gebruik goed gekeurd

Soort groeit snel

Gebruik wel onderzocht maar nog niet goed gekeurd

Soort heeft een middelmatige groeisnelheid

CO2-vastlegging in bestaande beplanting na 15 tot 30 jaar

Soort groeit langzaam

Geschikte soort voor productie Ecologisch waardevol N2

Wegvangcapaciteit stikstof/ozon nieuwe bossen voor woningbouw

CO2

Robinia pseudoacacia Voedselrijke gronden S Inheems

Betula pendula Alle gronden S inheems

Populus tremula alle gronden S Inheems

2.2 HOEVEEL HOUT IS ER JAARLIJKS NODIG? 51 m3 raamwerk (CLT)

3.8 m3 buiten betimmering

2.9 m3 planken vloeren

1.7 m3 balken

0.56 m3 trap

0.52 m3 kozijnen

De komende jaren zullen in Nederland jaarlijks 100.000 nieuwe woningen gebouwd moeten worden. Als al deze woningen van hout gebouwd worden, is per jaar ongeveer 6.089.000 kuub hout nodig (zie tabel 3). Voor deze berekening is uitgegaan van een standaard eengezinswoning in CLT. Een groot deel van de woningen zal waarschijnlijk binnenstedelijk en gestapeld worden uitgevoerd. Hierdoor valt het daadwerkelijke benodigde aantal kuubs mogelijk lager uit.

0.41 m3 deuren

Om inzichtelijk te maken wat deze bouwopgave voor een individuele ontwikkelaar betekent, is ook het aantal kuubs dat Synchroon zou moeten realiseren berekend. (zie tabel 4) In de volgende pagina’s is beschreven hoe deze aantallen zich verhouden tot het bestaande bos in Nederland.

Afb. 4 kuub hout per woningonderdeel

Opgave Nederland

Opgave Synchroon

raamwerk (CLT) 51 x 100.000

5.100.000 m3

x 1.000

51.000 m3

betimmering

3.8 x 100.000

380.000 m3

x 1.000

3.800 m3

vloeren

2.9 x 100.000

290.000 m3

x 1.000

2.900 m3

balken

1.7 x 100.000

170.000 m3

x 1.000

1.700 m3

trappen

0.56 x 100.000 =

56.000 m3

x 1.000

560 m3

kozijnen

0.52 x 100.000

52.000 m3

x 1.000

520 m3

deuren

0.41 x 100.000

41.000 m3

x 1.000

410 m3

TOTAAL

6.089.000 M3 PER JAAR

Tabel 3. benodigde kuub per woningonderdeel voor bouwopgave Nederland

TOTAAL

60.890 M3 PER JAAR

Tabel 4. benodigde kuub per woningonderdeel voor bouwopgave Synchroon

nieuwe bossen voor woningbouw

2.3 WAT IS ER VOORRADIG IN DE NEDERLANDSE BOSSEN? TOTAAL: 1.261.000 m3 per jaar (waarvan nu 100.000 m3 waardig voor de bouw)

Afb. 5 naaldbos in Nederland dat geoptimaliseerd kan worden

nieuwe bossen voor woningbouw

Een deel van de Nederlandse bossen bestaan op dit moment uit naaldbomen, ooit grootschalig aangeplant voor de mijnbouw en om stuifzand vast te houden. De kaart laat zien waar deze naaldbomen zich bevinden. Op dit moment is hier in totaal 1.261.000 m3 hout te oogsten, waarvan 100.000 m3 hout geschikt is voor de bouw (PROBOS 2014). Dit zijn vaak bossen met een monocultuur van dezelfde naaldboomsoorten. Deze naaldbossen hebben verschillende nadelen. Ten eerste onttrekken de bomen erg veel vocht uit de bodem, waardoor de gebieden eromheen verdrogen. Ten tweede zorgen de naalden van de naaldbomen voor een verzuring van de bosbodem (den Ouden 2015). Daarnaast zijn de monoculturen gevoelig voor plagen. Om de verzuring en de verdroging van het bos te verminderen, zijn Inheemse loofbomen veel beter geschikt. Door naaldhout selectief te kappen en te vervangen door loofbomen, kunnen bossen stapsgewijs omgevormd worden naar bossen die het water beter vast houden, de mineraalhuishouding van de bodem verbeteren en de biodiversiteit verhogen. Veel van deze monoculturen zijn bovendien aan het einde van hun levensduur. Om het bos in stand te houden moet er meer diversiteit in soorten en leeftijden worden aangebracht. Dit omvormingsbeheer levert echter niet direct veel hout op. Hiervoor is een optimalisatie van de keten noodzakelijk (zie afbeelding 7 en 8). Het omvormen van bos heeft tijd nodig en gaat in kleine stapjes volgens een methode die duurzaam houtbeheer heet. Dit wordt verder toegelicht op de volgende pagina.

2.4 JAARLIJKS TE REALISEREN WONINGEN VAN NEDERLANDS HOUT Duurzaam bosbeheer

Optimalisatie in de houtketen

Met duurzaam bosbeheer haal je nooit meer hout uit een bos dan dat er per jaar bij groeit. Op dit moment wordt er ook al hout geoogst uit de Nederlandse bossen. Dit is echter nog maar de helft van wat er mogelijk is. Zo wordt er nu gemiddeld 3 m3 hout per hectare geoogst, terwijl de natuurlijke aanwas op dit moment gemiddeld 7,3m3 per hectare is (Vermeulen et al., 2020). Naast dat het hout oplevert draagt duurzaam houtbeheer ook bij aan de biodiversiteit en de verjonging van het bos. Doordat er ooit grootschalige productiebossen zijn

aangeplant voor de mijnbouw is er een monocultuur van naaldbomen ontstaan. Deze soorten zijn vaak uitheems, wat ze ecologisch minder interessant maakt. Daarnaast onttrekken ze water uit de bodem, wat leidt tot verdroging. Door selectief naaldhout te kappen en deze te vervangen door loofbomen ontstaat er uiteindelijk een bos dat meer biodiversiteit oplevert en klimaatbestendiger is.

Op dit moment is de houtproductie inefficiënt in Nederland. De oogst is niet maximaal, maar er zijn meer aspecten in de Nederlandse houtindustrie die geoptimaliseerd zouden kunnen worden. Er gaat namelijk veel hout ‘verloren’ dat prima geschikt zou zijn voor de woningbouw (zie afb. 6). Uit de bossen wordt minder hout geoogst dan dat er per jaar bij komt. 80% van het in Nederland geoogste loofhout wordt gebruikt als haardhout. Vanwege strenge NEN normering wordt veel geschikt hout afgekeurd. Een afzetmarkt is nauwelijks aanwezig in Nederland. Mogelijke optimalisatie punten (zie afb. 8):

LOOFBOMEN HEBBEN RUIMTE EN LICHT OM TE GROEIEN

CO2 OPSLAG IN BODEM EN BOMEN

OPEN PLEKKEN BIEDEN RUIMTE VOOR VERJONGING

MEER BIODIVERSITEIT

RECREATIEF INTERESSANT BOS

11.

Houtvoorraad in bossen vergroten door bossen te ontwerpen die meer aanwas hebben dan 7,3 m3 hout.

2. 2

Geschikt hout van loofbomen naar de bouw en zaagverlies inzetten als haardhout.

3. 3

NEN normering aanpassen naar aanleiding van verschillende onderzoeken die nu lopen bij Nederlandse universiteiten zoals de WUR (Wageningen universiteit 2019).

4. 4

Afzetmarkt verbeteren voor bouwhout: smartgrid van kleine zagerijen of CLT fabrieken.

Het streven is om het hout uit Nederland hoogwaardiger te gebruiken. Dit betekent toepassingen met een zo lang mogelijke levensduur en mogelijkheden tot hergebruik, zodat CO2 zo lang mogelijk wordt opgeslagen. Wanneer dit hout ook nog producten vervangt met een hoge uitstoot zoals beton, levert het nog meer winst op.

Afb. 6 principe duurzaam houtbeheer

nieuwe bossen voor woningbouw

Afb. 7 huidige houtketen

4 1

Afb. 8 voorstel voor optimalisatie houtketen

nieuwe bossen voor woningbouw

2.5 BOS VOOR CO2-COMPENSATIE

CO2 compensatie bouwopgave Nederland

CO2

90 ton CO2*

CO2 compensatie bouwopgave Synchroon

9 ton CO2

CO2

per hectare

per woning

CO2

OPNAME

9 ton CO2

OPNAME

CO2

per woning

per hectare

OPNAME

1.000.000 ha UITSTOOT

per hectare

per woning

UITSTOOT

10.000 ha CO2

Beton/baksteenbouw

316km

per woning

CO2

32km

9 ton CO2 per hectare

32km

UITSTOOT

316km

90 ton CO2

OPNAME

UITSTOOT

CO2

90 ton CO2

9 ton CO2

CO2

90 ton CO2

Nederland moet 100.000 woningen per jaar bouwen om het woningtekort tegen te gaan. Om überhaupt te kunnen bouwen moet de CO2 die wordt uitgestoten gecompenseerd worden. Een van meest efficiënte en goedkoopste oplossingen is het aanplanten van bossen. Bomen zetten CO2 door middel van zonlicht om in zuurstof en hout. Wanneer dit hout zou verbranden of de boom gaat dood dan komt dezelfde CO2 weer vrij. Wanneer het hout wordt gebruikt als bouwmateriaal, wordt de CO2 voor tientallen jaren opgeslagen (studiomarcovermeulen 2019). Op afbeelding 9 en 10 zijn alle gegevens over CO2 compensatie bij elkaar gezet en berekend hoeveel bos er in Nederland moet komen om de woningbouw te compenseren en welk deel daarvan voor Synchroons rekening komt. De volgende getallen zijn van toepassing: •

De bouw van een woning van beton of baksteen stoot 90 ton CO2 uit

•

De bouw van een woning van hout stoot 20 ton CO2 uit

•

Een woning van hout slaat 50 ton CO2 op

•

Een hectare bos neemt 9 ton CO2 op

Beton/baksteenbouw

Afb. 9 hoeveelheid hectare bos voor woningen van beton voor Nederland en Synchroon * Uitstoot co2 bij de bouw van een traditionele woning op basis van Climate Cleanup (2020) 20 ton CO2

per woning

per hectare

OPNAME

20 ton CO2*

9 ton CO2

CO2

UITSTOOT

per woning

CO2

9 ton CO2 per hectare

9 ton CO2

CO2

per hectare

OPNAME

20 ton CO2

CO2

UITSTOOT

per woning

Beton/baksteenbouw

Houtbouw

20 ton CO2 50 ton CO2 per woning

CO2

9 ton CO2

50 ton CO2

220.000 ha

per woning

100.000 x 90 = 9.000.000 / 9 = 1.000.0000 ha bos

OPNAME

UITSTOOT

OPNAME

UITSTOOT

Houtbouw

1.000 x 90 = 90.000 /9 = 10.000 ha bos

2.200 ha Houtbouw

Houtbouw

50 ton CO2**

50 ton CO2

148km

Berekeningen afbeelding 9

per hectare

per woning

148km

per woning

1,4km

per woning

1,4km

Berekeningen afbeelding 10 100.000 x 20 = 2.000.000 / 9 = 220.000 ha bos 100.000 x 50 = 5 milj. ton CO2 opslag 1000 x 20 = 20.000 / 9 = 2200 ha bos

Afb. 10 hoeveelheid hectare bos voor woningen van hout voor Nederland en Synchroon. * uitstoot co2 bij de bouw van een houten woning op basis van een modle woning Climate Cleanup (2020) ** berekening vastlegging co2 in een woning via Centrum hout (2021)

1000 x 50 = 50 duizend ton CO2 opslag

nieuwe bossen voor woningbouw

3. STRATEGIE

nieuwe bossen voor woningbouw

3.1 DRIE LIJNEN VOOR DE HOUTBOUW Bossen hebben 20 tot 30 jaar de tijd nodig om te groeien, voordat er geoogst kan worden. Wat doe je in de tussentijd? Om bij wijze van spreken morgen te kunnen beginnen met het bouwen van woningen van hout, hebben wij een combinatiestrategie ontwikkeld. Deze strategie bestaat uit drie lijnen (zie afb. 11): 1.

lijn 1: bestaande bossen benutten en omvormen

Hout oogsten uit bestaande naaldbossen: Hiermee kan een deel van het benodigde hout in het binnenland verkregen worden en worden de bossen met een monocultuur van naaldbomen omgevormd naar een biodivers bos met meer loofbomen.

2. Nieuwe bossen voor compensatie en productie: Gronden waar op dit moment nog geen bos is herbestemmen en hier bossen aanplanten. De aangeplante bossen dienen optimale productiebossen te worden die uiteindelijk veel hout opleveren. In de tussentijd dragen zij bij aan de CO2 compensatie, verbeteren biodiversiteit en bodemkwaliteit.

lijn 2: nieuwe bossen voor compensatie en productie

3. Hout importeren uit het buitenland: Tot de bossen van lijn 2 volgroeid zijn kan er in de tussentijd hout uit Europa geïmporteerd worden. Nadeel is dat het transport van dit hout veel CO2 uitstoot met zich meebrengt. Lijn 2 wordt in hoofdstuk 4 verder uitgewerkt. Lijn 2 is cruciaal om Nederland in de toekomst van hout te voorzien. Maar we zien hier ook de meeste uitdaging met betrekking tot locatie en de grote van de investering, waar pas op de lange termijn van geprofiteerd kan worden.

lijn 3: hout uit het buitenland

Afb. 11 drie strategie lijnen voor houtproductie en CO2 compensatie

nieuwe bossen voor woningbouw

3.2 COMBINATIE STRATEGIE IN TIJD Vanwege het belang van houtbouw en het doel om in 2050 CO2 neutraal te zijn moet er gezocht worden naar een strategie voor houtproductie en CO2 compensatie voor de woningbouwopgave in Nederland. De twee grafieken hiernaast (afb. 12 en 13) laten zien hoe deze strategieën in de tijd vorm zouden kunnen krijgen.

204.000HA NIEUW BOS* 25% HOUTBOUW** 5% HOUT UIT BESTAANDE BOSSEN 6% HOUT UIT HET BUITENLAND

Houtproductie Er moet zo snel mogelijk zo veel mogelijk bos geplant worden, zodat we over 20 jaar voldoende hout binnen Nederland kunnen oogsten. Tegelijkertijd moet een bepaald percentage van de woningen van hout gemaakt worden. Dit kan klein beginnen, maar met een stijgende lijn, zodat uiteindelijk een groot deel van de woningen van hout gemaakt wordt. Het hout voor deze woningen komt deels uit bestaande bossen, maar zal met name in het begin vaak geïmporteerd worden uit het buitenland. De hoeveelheid geïmporteerd hout kan vanaf 2040 sterk afnemen, omdat de nieuw aangeplante bossen dan volgroeid zijn en klaar voor de oogst.

14% HOUT UIT NIEUWE BOSSEN

2020

2030

2040

2050

Afb. 12 grafiek strategie houtproductie * Het aantal hectare nieuw bos is een schatting op basis van een realisatie van 20% van de in het volgende hoofdstuk beschreven strategiën ** Het percentage van 25% houtbouw in 2050 is een schatting op basis van de potentie van aanplant nieuwe bossen, het optimaliseren van de bestaande houtketen en de afhankelijkheid van het buitenland zoveel mogelijk te beperken.

NIEUWE BOSSEN PERCENTAGE HOUTBOUW

CO2 compensatie De uitstoot van CO2 door de woningbouw zal naar verloop van tijd afnemen, doordat er meer woningen van hout gebouwd gaan worden. Dit betekent ook dat steeds meer CO2 wordt vastgelegd in deze houten woningen. Tegelijkertijd nemen de nieuwe bossen een groot deel van de CO2 op.

7.250.000 TON CO2 UITSTOOT DOOR BOUW IN

2020

2030

2040

2050

CO2 BUFFER DOOR BOSSEN

CO2 BALANS***

132.900.000 TON CO2 BUFFER IN BOUWMATERIAAL IN 2050

Afb. 13 grafiek strategie CO2 compensatie *** De C02 balans is een het verschil tussen de uitstoot en opname van CO2 op basis van een verwacht percentage houtbouw van 25% in 2050 18

nieuwe bossen voor woningbouw

4. UITWERKING NIEUWE BOSSEN

nieuwe bossen voor woningbouw

4.1 POTENTIËLE PLEKKEN VOOR NIEUWE BOSSEN In deze studie worden drie potentiële locatietypes voor bosontwikkeling uitgewerkt. Dit zijn gebieden rond Natura 2000, gebieden waar veel agrariërs stoppen en saneringsgebieden. Eerst hebben we gezocht naar de aanwezige ruimte voor de aanplant van bos. Daarnaast zijn we op zoek gegaan naar mogelijke extra toegevoegde waarde van deze bossen.

Buffers rond natura 2000 gebieden: Maar liefst 71% van alle Natura 2000 gebieden lijdt schade door een teveel aan stikstof. Stikstof is een voedingsstof die planten nodig hebben, maar een teveel is slecht voor de natuur. Bepaalde soorten groeien extreem hard bij een teveel aan stikstof, waardoor andere soorten geen kans meer hebben. Kwetsbare soorten maken geen kans meer en de biodiversiteit daalt (Natuurmonumenten 2020). Een teveel aan stikstof wordt veroorzaakt door verschillende factoren zoals uitlaatgassen van auto’s, industrie, de bouw en de landbouw. Naast dat we de uitstoot moeten verminderen, moeten er ook maatregelen komen om Natura 2000 gebieden te beschermen. Een mogelijkheid hiervoor zijn bufferbossen van twee kilometer rondom de natuurgebieden. Deze bossen nemen stikstof op, waardoor er uiteindelijk minder in de natuurgebieden komt. Tegelijkertijd ontstaat er een robuuster systeem van bossen en natuurgebieden, waarin stikstof minder invloed heeft (Vista 2020). Afbeelding 14 laat zien waar deze gebieden liggen met een buffer van 2 kilometer eromheen.

Nieuwe dorpsbossen op oude agrarische gronden: Slechts 41% van de Nederlandse boerderijen met een bedrijfshoofd van 55 jaar of ouder had een bedrijfsopvolger in 2020. Dit betekent dat mogelijk 59% van de boerenbedrijven geen opvolging heeft. Volgens het CBS overweegt 38% van de boeren om in de nabije toekomst te stoppen (CBS 2020). De kaart laat zien in

nieuwe bossen voor woningbouw

welke gebieden dit het meeste speelt. Hier is te zien dat het met name in Oost-Nederland veel grond vrij komt. Deze grond is goedkoper dan grond in het Westen en qua landschapstype geschikt voor bossen. Dit zijn gebieden met weinig steden maar vele dorpen. De bossen zouden kunnen bijdragen aan de leefbaarheid van het gebied. Ook kunnen de bossen het oorspronkelijke coulisselandschap herstellen na de kaalslag tijdens de ruilverkaveling. Er moet wel bij vermeld worden dat een deel van deze gronden over wordt genomen door andere bedrijven. Op dit moment wordt nog maar amper de helft van de bedrijven overgenomen. In 2015 was dit nog 62 procent. Dit getal neemt af omdat veel boeren op de lange termijn moeilijk een toekomst zien (Bouhuijzen 2020). Afbeelding 15 laat zien waar de meeste agrarische grond vrijkomt (donker oranje op de kaart ).

Toegevoegde waarde van nieuwe bossen

Voor de aanplant van nieuwe bossen geldt dat deze vaak niet alleen een toegevoegde waarde hebben voor de productie van hout of de opslag van CO2, maar ook voor tal van andere functies, zoals biodiversiteit, waterhuishouding, recreatie en stikstofbinding. In de doorsnedes in de uitwerking van de verschillende bostypes is door middel van de onderstaande schaal aangegeven hoe de bostypologiën en het omliggende gebied scoren op de verschillende functies.

Bossen op braakliggende saneringsgronden: In Nederland zijn op dit moment 250.000 saneringsgronden. Dit zijn vervuilde gronden die eerst gesaneerd moeten worden, voordat er gebouwd mag worden. Omdat de kosten van de sanering erg hoog zijn, wordt er zeer weinig op gebouwd. Maar ook voor andere functies zoals natuurontwikkeling zijn ze niet geschikt. Bossen planten op saneringsgronden is een mogelijke oplossing. Er kan begonnen worden met niet veeleisende soorten die hier prima kunnen groeien en veel water onttrekken uit de bodem en op deze manier al een deel van de grond saneren. Na verloop van tijd kunnen deze soorten vervangen worden door loofboomsoorten die meer geschikt zijn voor houtproductie. Het is een lang proces, maar uiteindelijk ontstaat er een geschikte bosbodem voor hoogwaardige productiebossen. Afbeelding 16 laat zien hoeveel saneringsgronden er voorkomen per gemeente.

Houtopbrengst:

CO2-buffer:

CO2

Overige functies: Negatief effect ---

Positief effect +

+++

Natura 2000 gebieden met buffer

Vrijgekomen agrarische grond

Saneringsgronden per gemeente

Afb. 14 Natura 2000 gebieden met een buffer van 2 kilometer

Afb. 15 nieuwe dorpsbossen op oude agrarische gronden

Afb. 16 nieuwe bossen op saneringsgronden

nieuwe bossen voor woningbouw

4.2 BUFFER ROND NATURA 2000 Als voorbeeld voor het bufferbos is Engbertsdijkvenen genomen, een hoogveengebied in Overijssel dichtbij de grens van Duitsland. Hoogveengebieden zijn zeldzaam in Nederland en uiterst gevoelig voor stikstof. Een ander probleem is dat het gebied grenst aan landbouw. Agrariërs willen de grondwaterstand laag hebben, terwijl deze voor het hoogveen juist hoog moet zijn. Dit levert problemen op voor beide partijen, zowel het natuurgebied als de boeren. Om deze problemen op te lossen is er een buffer rondom het natuurgebied ontworpen. Deze buffer is 2 kilometer breed en bestaat uit verschillende type bos. De binnenste rand van de bufferzone bestaat uit natuurlijk bos dat aansluit op de huidige vegetatie. Het hoofddoel van dit natuurlijke bos is ecologie en het nevendoel productie. Grenzend hieraan ligt een flinke zone van 1.250 meter breed met dichte productiebossen die bedoeld zijn om zoveel mogelijk hout op te leveren. De bosvakken volgen de oude kavelstructuur, zodat boerenlandwegen ingezet kunnen worden als houtproductiewegen. In deze zone bevindt zich een nieuwe CLT fabriek, waar het hout direct verwerkt wordt tot CLT. Hier is ook een zagerij waar meubels gemaakt kunnen worden. Om mensen bewust te maken van het doel van de productiebossen is een duidelijke scheiding tussen recreatieve paden en productiepaden. Natuurpoorten versterken deze scheiding tussen natuur en productie. De buitenste zone is de voedselbossen/agroforestry zone. Deze bossen dragen bij aan de CO2 compensatie, maar in mindere mate aan de houtproductie. Daarentegen levert deze zone voedsel op. De berekeningen in de onderstaande tabel 5 laten zien hoeveel woningen de verschillende typen bos opleveren en hoeveel woningen gecompenseerd worden. De afbeelding op de volgende pagina laat per bostype zien wat het oplevert qua stikstof, recreatie, ecologie etc. Afb. 17 Natura 2000 gebieden met een buffer van 2 kilometer

Disclaimer en toelichting berekeningen

bostypen

Oppervlakte in hectare

CO2 opname

m3/ha/j na 20 jaar

Woningen Woningen van gecompenhout per jaar seerd per jaar na 20 jaar

Natuurlijk bos

105.053

x 9 ton = 945.477

x 4.3 m3 = 451.726

/ 90 ton = 10.505

/ 61 m3 = 7.405

Productie bos

205.238

x 9 ton = 1.847.142

x 6 m3 = 1.231.428

/ 90 ton = 20.524

/ 61 m3 = 20.187

Agroforestry

37.180

x 3 ton = 111.540

x 1 m3 = 37.180

/ 90 ton = 1.239

/ 61 m3 = 610

32.268

28.202

Per bufferzone is berekend om hoeveel hectare het gaat. Deze berekeningen hebben we gedaan voor de komende 20 jaar. We gaan er vanuit dat niet alle Natura 2000 gebieden een buffer krijgen. Met name natuurgebieden op de zandgronden zijn kwetsbaar voor het stikstofprobleem. Hier ligt ongeveer de helft van de Nederlandse Natura 2000 gebieden. Natuurlijk bos = 210.105 / 2 = 105.053 Productie bos = 410.476 / 2 = 205.238 Agroforestry = 74.359 /2 = 37.180

TOTAAL

Tabel 5 berekingen hoeveel woningen er uiteindelijk gemaakt kunnen worden en hoeveel gecompenseerd met de verschillende typen bufferbossen (bron: CO2 opslag VBNE 2020) 22

nieuwe bossen voor woningbouw

Natuurpoorten maken onderscheid tussen natuurlijk bos en productie bos Vogeluitkijktoren gemaakt van het hout uit de zagerij

meer groepjes bomen en vogels

natuurpoorten aangeven

Boerderij langs rijweg omvormen tot CLT fabriek en houtzagerij. Met een recreatieve hotstpot waar producten van hout gekocht kunnen worden.

vogeluitkijktorens 2x Natuurlijk bos met de focus op

productie paden grijs of wit

natuur en niet op productie

Houtproductie padensysteem

vrachtwagens en machines Zone met productiebossen geoptimaliseerd met een zo hoog mogelijke houtproductie

Recreatief padensysteem

meer wandelpaden

voedselbosAgroferestry en voedselbossen als overgang tussen landbouw en productie bos

productie paden grijs of wit productie paden grijs of wit productie paden grijs of wit

Afb. 18 ruimtelijk beeld bufferbossen nieuwe bossen voor woningbouw

Afb. 19 doorsnede laat zien wat de bossen opbrengen aan hout en CO2 maar ook voor de nevenfuncties

4.3 NIEUWE DORSPBOSSEN OP ‘ARME’ AGRARISCHE GRONDEN Venhorst dient als voorbeeld voor de aanleg van nieuwe dorpsbossen. Venhorst is een ontginningsdorpje in Noordoost-Brabant dichtbij de Peel. Het gaat om een jong ontginningslandschap met uitgestrekte akkers en weilanden en weinig opgaand groen. De percelen zijn rechttoe rechtaan en de intensieve veehouderij is dominant met vele grote varkenshouderijen. Doordat 38% van de boeren geen opvolger heeft en zijn bedrijf zal moeten opgeven, komt er veel land vrij. Het ontwerp bestaat uit bossen en singelstructuren die het dorp verbinden met het landschap. Dichtbij het dorp wordt ingezet op voedselbossen en agroforestry. Dit levert naast een kleine hoeveelheid hout met name voedsel en CO2 compensatie op. Ook is er dichtbij het dorp ingezet op dorpsuitbreiding in de vorm van tiny houses in dichte bossen, ontwikkeld door de desbetreffende ontwikkelaar. Zij zijn het verdienmodel zolang de bossen nog aan het groeien zijn. De tiny houses zijn omringd door bos, maar kunnen gebruik maken van de faciliteiten van het dorp. Verder weg van het dorp liggen de productiesingels en bosjes. Dit zijn dichte structuren waar houtproductie centraal staat. Deze singels geven het landschap meer structuur, maar bieden ook ruimte voor agrariërs om te blijven boeren. Zo blijft een groot deel van de landbouw behouden. Een deel van de bedrijven zal toch stoppen. Deze boerderijen worden omgevormd tot voedselbos boerderij, of ze krijgen een recreatieve functie. Venhorst heeft ook een klein bedrijventerrein. Hier kan een nieuwe CLT fabriek/houtzagerij geplaatst worden. Het bedrijventerrein is goed ontsloten en geschikt voor grote machines en vrachtwagens. Belangrijk is dat de recreatie dichtbij het dorp blijft, bij de tiny houses bos en het voedselbos. De productiebosjes en singels zullen recreatief minder ontsloten worden. Hier ligt de focus op houtproductie. De afbeelding op de volgende pagina laat per bostype zien wat het oplevert, ook qua stikstof, recreatie, ecologie etc.

Disclaimer en toelichting berekeningen

Afb. 20 agrarische gronden die vrijkomen

bostypen

Oppervlakte in hectare

CO2 opname

m3/ha/j na 20 jaar

Woningen Woningen van gecompenhout per jaar seerd per jaar na 20 jaar

Tiny houses in het bos

106.225

x 9 ton = 956.025

x 3 m3 = 318.675

/ 90 ton = 10.623

/ 61 m3 = 5.224

Productie bos

531.125 x 0.6 40% blijft open = 159.338

x 9 ton = 1.434.042

x 6 m3 = 956.025

/ 90 ton = 15.934

/ 61 m3 = 15.673

Voedselbos

53.113

x 9 ton = 478.013

x 1 m3 = 53.113

/ 90 ton = 5.311

/ 61 m3 = 871

42.490

21.767

Per type dorpsbos is berekend om hoeveel hectare het gaat. Op dit moment is er 2.236.317 hectare landbouwgrond (Bakker 2021). 38% overweegt in de toekomst te stoppen (CBS 2020). 2.236.317 x 0.38 = 849.800 ha landbouwgrond. De helft van deze grond wordt overgenomen door bestaande agrarische bedrijven (Bouhuijzen 2020) 849.800 / 2 = 424.900. De berekeningen in de onderstaande tabel 6 laten zien hoeveel woningen de verschillende types bos opleveren na 20 jaar als de bomen volgroeid zijn en hoeveel woningen gecompenseerd worden.

TOTAAL

Tabel 6 berekingen hoeveel woningen er uiteindelijk gemaakt kunnen worden en hoeveel gecompenseerd met de dorpsbossen (bron: CO2 opslag VBNE 2020)

nieuwe bossen voor woningbouw

Tiny houses van de ontwikkelaar als kostendragers en uitbreiding van het dorp

CLT fabriek en houtzagerij op het bedrijventerrein plaatsen. Met een recreatieve hotspot waar producten van hout gekocht kunnen worden.

Recreatieve routes liggen dichtbij het dorp en nemen af daar waar de productie bossen starten

Voedselbossen als overgang tussen dorp en het landschap

Productiebossen en singels zijn geoptimaliseerd met een zo hoog mogelijke houtproductie

Houtproductie padensysteem

Afb. 21 ruimtelijk beeld dorpsbossen nieuwe bossen voor woningbouw

Afb. 22 doorsnede laat zien wat de bossen opbrengen aan hout en CO2 maar ook voor de nevenfuncties

4.4 NIEUWE BOSSEN OP SANERINGSGRONDEN In Nederland zijn momenteel ca. 250.000 gronden te vinden die zijn vervuild met bijvoorbeeld zware metalen, anorganische stoffen of PCB’s. Bos en bomen kunnen een goede bijdrage leveren in het saneren van deze gronden (zie afbeelding 26). Of bos een bodem volledig kan saneren hangt af van een aantal factoren (Henssen & van den Heuvel 2015): •

Verontreiniging concentraties: deze moeten binnen bepaalde grenzen liggen voor de vegetatie om te kunnen overleven;

•

diepte van de verontreiniging: deze moet bereikbaar zijn voor de wortels van planten en/of bodem

•

grondsoort en -conditie, klimaat: deze zijn van invloed op de toepasbaarheid van bepaalde plantensoorten;

•

Verwerkbaarheid van het plantmateriaal.

Voor de saneringsbossen is een exemplarische uitwerking gemaakt bij de haven van Vlissingen. Het gaat om 60 hectare vervuilde grond, waarvan de toekomst al jarenlang ter discussie staat. Lange tijd was dit de beoogde locatie voor de Marinierskazerne, maar hier is in 2020 een streep door gezet. Totdat dit gebied een nieuwe bestemming krijgt zou bos een interessante tijdelijke invulling kunnen zijn. Door bossen te planten op de vervuilde grond kan geleidelijk de grond gesaneerd, CO2 gecompenseerd en hout geproduceerd worden. Op lange termijn zou deze grond getransformeerd kunnen worden tot een woonwijk of uitgroeien tot een volwaardig bos. Disclaimer en toelichting berekeningen

Afb. 23 hoeveelheid saneringsgronden per gemeente

bostypen

Oppervlakte in hectare

CO2 opname

m3/ha/j na 20 jaar

startbos

31.250

x 9 ton = 281.250

Omvormen bos

94.500

x 9 ton = 850.500

x 6 m3 = 567.000

/ 90 ton = 9.450

/ 61 m3 = 9.295

Productie bos

62.500

x 9 ton = 562.500

x 10 m3 = 625.000

/ 90 ton = 6.250

/ 61 m3 = 10.245

Tiny houses in het bos

62.500

x 9 ton = 562.500

x 3 m3 = 187.500

/ 90 ton = 6.250

/ 61 m3 = 3.073

25.075

22.613

Op dit moment zijn er 250.000 saneringsgronden in Nederland. Naar schatting zijn deze gronden gemiddeld 1 hectare groot, wat 250.000 hectare saneringsgrond oplevert.

TOTAAL

Woningen Woningen van gecompenhout per jaar seerd per jaar na 20 jaar / 90 ton = 3.125

Tabel 7 berekingen hoeveel woningen er uiteindelijk gemaakt kunnen worden en hoeveel gecompenseerd met de saneringsbossen (bron: CO2 opslag VBNE 2020)

nieuwe bossen voor woningbouw

3. LOCATIE UITWERKING: HAVEN VLISSINGEN

Recreatieve routes langs het water richting de bebouwde kern om Vlissingen te verbinden met nieuwe bossen

Tiny houses als kostendragers en uitbreiding van de wijk

CLT fabriek en houtzagerij op het bedrijventerrein plaatsen. Met een recreatieve hotspot waar producten van hout gekocht kunnen worden.

Productiebossen zijn geoptimaliseerd met een zo hoog mogelijke houtproductie

Afb. 24 ruimtelijke weergave van de saneringsbossen nieuwe bossen voor woningbouw

Afb. 25 doorsnede laat zien wat de bossen opbrengen aan hout en CO2 maar ook voor de nevenfuncties

4.5 TOELICHTEN SANERING VAN GRONDEN MET BOS

Stap 1 Onderzoek waar de grond vervuild is en in welke mate.

Stap 2 Plant in het gebied niet veeleisende soorten, zoals wilgen en populieren. Deze groeien snel en gebruiken veel water, zodat grond en water uiteindelijk schoner worden. Daarnaast wordt er door middel van deze soorten een gezondere bosbodem ontwikkeld.

Stap 3 Daar waar de vervuiling is afgenomen kan begonnen worden met het vervangen van de niet veeleisende soorten door boomsoorten geschikt voor houtproductie.

Stap 4 Het doel is bereikt. Het gebied is volledig gesaneerd en er is een gezonde bosbodem ontstaan. Alle niet veeleisende soorten kunnen vervangen worden door boomsoorten geschikt voor de houtproductie.

Afb. 26 stappenplan sanering van gronden door middel van bos

nieuwe bossen voor woningbouw

5. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN

nieuwe bossen voor woningbouw

GECOMBINEERDE STRATEGIE VOOR BOSAANPLANT, CO2 COMPENSATIE EN HOUTBOUW

204.000HA NIEUW BOS* 25% HOUTBOUW** 5% HOUT UIT BESTAANDE BOSSEN

6% HOUT UIT HET BUITENLAND

14% HOUT UIT NIEUWE BOSSEN 7.250.000 TON CO2

UITSTOOT DOOR BOUW IN

2020

2030

2040

2050

2050 20.000 TON CO2

BUFFER DOOR NIEUWE BOSSEN CO2 BALANS***

132.900.000 TON CO2 BUFFER IN BOUWMATERIAAL IN 2050

Afb. 27 combinatie strategie van houtproductie en CO2 compensatie * Het aantal hectare nieuw bos is een schatting op basis van een realisatie van 20% van de in het vorige hoofdstuk beschreven strategiën Afb. 26percentage stappenplan ontwikkelaar ** Het houtbouw in 2050 is een schatting op basis van de potentie van nieuwe bossen, de optimalisatie in de houtketen en het beperken van de import van hout uit het buitenland. *** De C02 balans is een het verschil tussen de uitstoot en opname van CO2 op basis van een verwacht percentage houtbouw van 25% in 2050 36 nieuwe bossen voor woningbouw

De belangrijkste aanbevelingen binnen de casestudie richten zich op de manier waarop een ontwikkelaar kan voorzien in hout uit Nederland ten behoeve van de bouw van houten woningen: Aanplant van nieuw bos Het aanplanten van nieuwe bossen vraagt om een lange termijn investering. Deze bossen hebben 20 tot 30 jaar nodig om volwassen te worden. Dit lijkt een investering voor de lange termijn, maar dat is het niet. Op de korte termijn levert het CO2 compensatie op.Ook nemen bossen stikstof op, wat gunstig is voor de bouw, aangezien de bouw een groot deel van de stikstofproblematiek uitmaakt.

Meekoppelen andere opgaven Om vanaf 2050 CO2 neutraal te zijn moet er nu een start worden gemaakt met het aanplanten van bossen en het bouwen van woningen in hout. Er liggen diverse kansen om anders naar gebieden te kijken en met een specifiek bossenstrategie meerdere doelen in een keer te bereiken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verbetering van het leefklimaat in krimpgebieden, verbetering van Natura 2000 gebieden die veel schade ondervinden van stikstof of het aanpakken van saneringsgebieden die binnen een bepaalde tijd gesaneerd moeten worden. Zo onstaat er, door de aanplant van bossen voor met name houtproductie te combineren met andere opgaven, kansen om gebieden te verbeteren en draagvlak bij de lokale stakeholders te krijgen.

Bestaande bossen beter benutten Om op de korte termijn toch in hout te kunnen bouwen zullen ontwikkelaars met partijen als Staatsbosbeheer om de tafel moeten zitten. Samen kunnen zij op zoek gaan naar geschikte bossen in Nederland voor de productie van hout. Dit is een win-win situatie, aangezien Staatsbosbeheer een duidelijke partij krijgt voor de afzet van hout en de monocultuur naaldbossen langzaam omgezet worden naar gemengde loofbossen. Deze bossen zijn klimaat robuuster en minder gevoelig voor plagen. Voor Synchroon is het gunstig omdat het hout voor de houtbouw direct beschikbaar is en dichtbij. Daarnaast is het ook van belang dat de huidige houtketen geoptimaliseerd wordt. Zo gaat er nu bijvoorbeeld veel geschikt loofhout verloren als haardhout. Door deze keten te optimaliseren kan er meer geschikt bouwhout uit de bossen gehaald worden.

CLT fabriek in Nederland Het realiseren van een of meerdere CLT fabrieken in Nederland draagt bij aan het optimaliseren van de houtketen. Hierdoor kan het materiaal voor de woningcasco, dat het grootste aantal kuub hout vraagt, in Nederland gemaakt worden. Zonder CLT fabriekt zou het hout van Nederland naar een CLT fabriek in het buitenland geëxporteerd moeten worden om vervolgens weer geïmporteerd te worden. Dit zorgt voor veel onnodig transport en veel onnodige CO2 uitstoot. Het is dan ook aan te bevelen om een of meerdere CLT fabrieken in Nederland te realiseren.

nieuwe bossen voor woningbouw

LITERATUURLIJST Bakker, K. (2021) Ja, twee derde van Nederland wordt gebruikt voor landbouw, https:// nieuwscheckers.nl/nieuwscheckers/twee-derde-van-de-nederlandse-grond-wordtgebruikt-voor-landbouw/#:~:text=De%20recentste%20cijfers%20%2C%20uit%20 2015,een%20CBS%2Dpublicatie%20uit%202018%20

Bouhuijzen, B (2020) Stoppende boerenbedrijven minder aangekocht door collega’s die doorgaan, https://www.vee-en-gewas.nl/artikel/369282-stoppende-boerenbedrijvenminder-aangekocht-door-collegas-die-doorgaan/

Henssen, M. & van den Heuvel, F. (2015) De schoonmaakkracht van planten: mooier en groener kan het niet!, Bioclear earth, ISO 9001:2015,

Julen, J (2021) Nieuw woonakkoord moet productie versnellen: 100.000 woningen per jaar - waaronder ‘sociale koop’, Trouw

Keur, J. & Norén, I., (2019) Factsheet agroforestry Klimaatcompensatie met agroforestry, wat is mogelijk?, Wageningen University & Research

Bouwfonds ontwikkeling (2011) NAW dossier, woningplattegronden

BügelHajema, HNS, Tauw, Sweco en Witteveen+Bos (2021) Naar een Natuurinclusieve Ruimtelijke Inrichting rond Natura 2000-gebieden, in opdracht van: Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Ministerie van Binnenlandse Zaken

CBS (2020) Geen bedrijfsopvolger voor meer dan 16 duizend boerderijen, https://www. cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/02/geen-bedrijfsopvolger-voor-meer-dan-16-duizendboerderijen

Centrum hout (2021) Bereken in 2 stappen hoeveel CO2 is vastgelegd in uw houtproducten https://opslagco2inhout.nl/

Cobouw (2019) In 2040 kunnen alle huizen in hout gebouwd zijn

Desiree Uitzetter (2021) Nieuw woonakkoord moet productie versnellen: 100.000 woningen per jaar - waaronder ‘sociale koop’, Trouw

Natuurmonumenten (2020) stikstof, https://www.natuurmonumenten.nl/standpunten/ stikstof

den Ouden, J., (2015) Bodemvruchtbaarheid en bosbeheer, Wageningen universiteit

Probos en WUR (2020) Meer hoogwaardig gebruik van Nederlands hout Een studie in het kader van de Nationale Bossenstrategie en de Strategische verkenning biobased bouwen, Stichting Probos

Probos: Schelhaas, M.J., Clerkx, A.P.P.M., Daamen, W.P., Oldenburger, J.F., Velema, G. & Schnitger, P. (2014) Zesde Nederlandse Bosinventarisatie: methoden en basisresultaten

Rijksuniversiteit Groningen (2020) Stikstof zorgt voor regionale terugslag in de woningbouw, https://www.omgevingsweb.nl/nieuws/stikstof-zorgt-voor-regionale-terugslag-in-dewoningbouw/, Geraadpleegd op 22 maar 2021

studiomarcovermeulen (2019) biobasecamp, bouwen tegen klimaatverandering, https:// marcovermeulen.eu/nl/projecten/biobasecamp/

Climate Cleanup (2020) https://climatecleanup.org/co2open/modle/ VBNE (2020) Boomsoortenkeuze, https://www.vbne.nl/klimaatslimbosennatuurbeheer/ maatregel/boomsoortenkeuze 38

nieuwe bossen voor woningbouw

Vermeulen, M. (2020) Ruimte voor Biobased Bouwen, Strategische Verkenning de Vos, B., (1994) De aanpak van primaire natuurtechnische milieubouw op baggerslibgronden, Groene band, ISSN 0250-7684

Vos, M., Yildiz, B., Jackson, G. en van den Berg, J., (2021) Cross Laminated Timber – Handleiding voor architecten en bouwkundigen

Vista (2020) Landschap versterken met bomen en bos Advies en ontwerpverkenning, in opdracht van CRA

Wageningen universiteit (2019) Building a future for the peat meadow landscape

nieuwe bossen voor woningbouw