พิธต ี ักบาตรเทโว(ว ันพระเจ้าเปิ ดโลก)
มีปรากฎในอรรถกถาธรรมบทว่า ในขณะนัน ้ พระพุทธเจ ้าจาพรรษาอยูใ่ นนครสาวัตถี พรรษาที่ ๒๕ ผู ้คนในชมพูทวีปหันมาเลือ ่ มในพระพุทธศาสนา ทาให ้นักบวชของศาสนา อิจฉา เพราะเขาเหล่านัน ้ เดือดร ้อน ั การะ ในการขาดผู ้ค้าจุนดูแลและขาดลาภสก จึง ทาการกลัน ่ แกล ้ง พระพุทธศาสนาโดยประการต่าง ๆ โดยเฉพาะในเรือ ่ งฤทธิพ ์ ระองค์และเหล่าสาวกของพระองค์เอง ศาสนาอืน ่ ปลุกปั่ นจนพระองค์ทรงห ้ามเหล่าสาวกทัง้ หลายแสดงฤทธิ์ ่ กัน พระองค์ก็งดแสดงฤทธิเ์ ชน จึงทาให ้ศาสนามีจด ุ ทีจ ่ ะทาให ้ศาสนาอืน ่ ่ อาจารย์ทงั ้ ๖ และศาสนาเชน ทาการโฆษณาชวนเชอ ื่ ว่า เชน ิ้ ฤทธิห พระพุทธศาสนานัน ้ มีพระพุทธเจ ้า และสาวกสน ์ มดแล ้ว ้ อย่าไปนับถือเลยสูพวกตนไม่ ได ้ยังมีฤทธิเ์ หนือกว่าควรจะมานับถือพวกตนดีกว่า พระพุทธเจ้าทรงเห็นว่า ถือขืนปล่อยไว้เฉยต่อไป โดยไม่ตอบโต้บา้ ง ี ต่อพระพุทธศาสนา อาจเป็นผลเสย ดังนัน ้ วันเพ็ญอาสาฬหะ ั มาสม ั พุทธเจ ้าจึงทรงแสดงยมกปาฏิหาริย ์ คือแสดงฤทธิเ์ ป็ นคู่ ๆ สมเด็จพระสม ั ซงึ่ ก็มป ี รากฎเพียงครัง้ เดียวในครัง้ นัน ้ ทาให ้ผู ้คนทีเ่ คลือบแครงสงสย หันมานับถือศาสนาอย่างมัน ่ คงอีกครัง้
้ แรม ๑ คา ในว ันรุง ่ ขึน ่ เดือนอาสาฬหะ เป็นว ันอธิษฐานเข้าพรรษา ั้ พระพุทธเจ้าทรงประกาศจาพรรษาทีส ่ รรค์ชนดาวดึ งส ์ ตามธรรมเนียมทีพ ่ ระพุทธเจ้าทาก ันมาเมือ ่ พระพุทธเจ้าทรงลาบริษ ัท แล้วก็ เสด็จไป ณ ดาวดึงสเ์ ทวโลกเพือ ่ โปรดพุทธมารดาด้วยพระอภิธรรม ๗ พอครบเวลา ๓ เดือนของการโปรดพระพุทธมารดาด้วยพระอภิธรรมทงั้ ๗ ั ัสสนคร ในว ันเพ็ญเดือน ๑๑ ก็เสด็จกล ับลงมาย ังโลกมนุษย์ ณ ทีป ่ ระตูเมือง สงก
ั ท้าวสกกเทวราชพร้ อมด้วยบริวาร
ตามลงมาเสด็จทางบ ันใดสวรรค์จนถึงขนพิ ั้ ภพ ้ ท พระพุทธเจ้าทรงใชอ ิ ธิฤทธิบ ์ ันดาลให้โลกทงั้ ๓ ั นรก มองเห็นก ันทงหมด มี เทวโลก , มนุษย์โลก , สตว์ ั้ จึงเรียกว ันนนว่ ั้ า ว ันพระเจ้าเปิ ดโลก ้ เป็นว ันแรม ๑ คา พอว ันรุง ่ ขึน ่ เดือน ๑๑ ผูค ้ นในชมพูทวีป ่ าตรพระสงฆ์มพ พาก ันมาใสบ ี ระพุทธเจ้าเป็นประมุข การต ักบาตรในครงน ั้ นมิ ั้ ได้น ัดหมายก ันมาก่อนเลย ต่างคนก็ตา ่ งมาด้วยศร ัทธาจึง ทาให้คนมามากมาย เมือ ่ มีมามากทาให้ไม่ถงึ บาตรพระภิกษุสงฆ์ ่ าตรพระ จึงเอาข้าวของตนห่อหรือปัน ้ เป็นก้อน โยนใสบ ่ าตรพระในว ันเทโวณหณะ ด้วยเหตุนต ี้ อ ่ มาภายหล ังจึงนิยมทาข้าวต้มลูกโยนใสบ
พิธต ี ักบาตรเทโวโรหณะในสม ัยปัจจุบ ัน ตอนรุง่ อรุณของวันตักบาตรเทโว พระภิกษุ สามเณรลงทาวัตรในพระอุโบสถ พอพระอาทิตย์ขน ึ้ ก็สมมติวา่ พระลงมาจากบันใดสวรรค์ บางทีก ่ ็มด ี นตรีบรรเลงเพลงไทยเดิม สมมุตวิ า่ เป็ นพวกเทวดาบรรเลง ขับกล่อมตามสง่ พระพุทธเจ ้า ี ก ยังมีพวกแฟนตาซอ ี แต่งเป็ นพวกยักษ์ เทวดา พระอินทร์ พรหม นางเทพธิดา นาหน ้าขบวนพระภิกษุ สามเณร ่ าตรด ้วยอาหารหวาน อาหารคาว ชาวบ ้านก็จะใสบ
ั ข้าวต้มลูกโยน ข้าวต้มม ัดจึงเป็นสญล ักษณ์ของพิธน ี ี้ ภาคกลาง จังหวัดนครปฐม ทีพ ่ ระปฐมเจดีย ์ พระภิกษุ สามเณรจะมารวมกันทีอ ่ งค์พระปฐมเจดีย ์ แล ้วก็เดินลงมาจากบันใดนาคหน ้าวิหารพระร่วง ่ าตร สมมติวา่ พระเดินลงมาจากบันใดสวรรค์ชาวบ ้านก็คอยใสบ จังหวัดอุทย ั ธานีซงึ่ ตัง้ อยูบ ่ นยอดเขาสูง ณ วัดสะแกกรัง พระภิกษุ จะเดินลงมาจากเขารับบิณฑบาตรจากชาวบ ้าน อนึง่ ขบวนพระภิกษุสงฆ์นนที ั้ ล ่ งมาจากบ ันใดนนนิ ั้ ยมให้มพ ี ระพุทธรูป ้ ระปางอุม นาหน้าสมมติวา ่ เป็นพระพุทธเจ้าจะใชพ ้ บาตร ห้ามมาร ห้ามสมุทร ราพึง ถวายเนตรหรือปางลีลา โดยตงบนรถ ั้ หรือตงบนคานหาม ั้ มีทต ี่ งบาตรส ั้ าหร ับอาหารบิณฑบาตร สาหรับบางทีไ่ ม่นย ิ มตักบาตรเทโว ้ ี แต่นย ิ มตักบาตรตอนเชาถวายอาหารพระภิ กษุ แล ้ว ฟั งเทศน์รักษา อุโบสถศล สาหรับทีน ่ ย ิ มตักบาตรเทโว จะทาบุญเป็ น ๒ วันคือวันออกพรรษากับวันเทโว ในวันแรม ๑ คา่ เดือน ๑๑ ในวันออกพรรษานัน ้ ขึน ้ ๑๕ คา่ เดือน ๑๑ ี ก็มก ี ารฟั งเทศน์ตอนสาย และรักษาอุโบสถศล ภ า ค ใ ต้ ั พระ (พระพุทธรูป) ทางภาคใต ้เรียกว่า ประเพณีชก ั พระทางบก และชก ั พระทางน้ า พิธล ี ากพระมีสองกรณี คือ ชก ถึงแม ้ภาคนีจ ้ ะมีความแตกต่างไปจากภาคอืน ่ ภาคใต ้ ก็มจ ี ด ุ ประสงค์ปรารภเหตุ การเสด็จลงมาของพระพุทธเจ ้าจากเทวโลกมาถึงพืน ้ โลก ่ เดียวกัน ในวันปวารณาออกพรรษาเชน ก็จัดให ้มีประเพณีแห่พระพุทธรูป ในวันแรม ๑ คา่ เดือน ๑๑ ั พระ มี ๒ ประเภท จึงนามากล่าวในทีน ่ ด ี้ ้วยประเพณีชก ั พระทางบก กับชก ั พระทางน้ า คือ ชก
พิ ธี ช ั ก พ ร ะ ท า ง บ ก
ั พระ ๒ วันจะมีพธิ ใี สบ ่ าตรหน ้าล ้อ จังหวัดนครศรีธรรมราช ก่อนวันชก ั ลักษณ์ของงาน " ปัด" นอกจากอาหารคาวหวาน ยังมีสงิ่ ทีเ่ ป็ นสญ คือข ้าวต ้มผัด น้ ากะทิหอ ่ ด ้วยใบมะพร ้าว บางทีห ่ อ ่ ด ้วยใบกะพ ้อ (ปาล์มชนิดหนึง่ ) ในภาคกลางเขาเรียกว่า ข ้าวต ้มลูกโยน ั ดาห์ทางวัดจะทาเรือบก ก่อนจะถึงวันออกพรรษา ๑ - ๒ สป คือเอาท่อนไม ้ขนาดใหญ่ ๒ ท่อนมาทาเป็ นพญานาค ๒ ตัว เป็ นแม่เรือทีถ ่ ก ู ยึดไว ้อย่างแข็งแรง แล ้วปูกระดาน วางบุษบก (ร ้านม ้า)บนบุษบก จะนาพระพุทธรูปยืนรอบบุษบกก็วางเครือ ่ งดนตรี ไว ้บรรเลง ่ ริเวณงาน เวลาเคลือ ่ นพระไปสูบ ้ น ๑ คา่ เดือน ๑๑ ชาวบ ้านจะชว่ ยกันชก ั พระ พอเชาวั ื กขนาดใหญ่ ๒ เสนที ้ ผ โดยถือเชอ ่ ก ู ไว ้กับพญานาคทัง้ ๒ ตัว เมือ ่ ถึงบริเวณงานจะมีการสมโภช และมีการเล่นกีฬาพืน ้ เมืองต่าง ๆ ั พระทีป กลางคืนมีงานฉลองอย่างมโหฬาร การชก ่ ั ตตานี มีอส ิ ลามร่วมด ้วย พิ ธี ช ั ก พ ร ะ ท า ง นา้
ก่อนถึงวันแรม ๑ คา่ เดือน ๑๑ ทางวัดทีอ ่ ยูร่ ม ิ น้ า ก็จะเตรียมการต่าง ๆ ก็จะนาเรือมา ๒ - ๓ ลา มาปูด ้วยไม ้กระดานเพือ ่ ตัง้ บุษบก หรือพนมพระประดับประดาด ้วยธงทิว ในบุษบกก็ตงั ้ พระพุทธรูปในเรือบางที่ ก็มเี ครือ ่ งดนตรีประโคมตลอดทาง ่ ด ทีเ่ รือเคลือ ่ นทีไ่ ปสูจ ุ กาหนด คือบริเวณงานท่าน้ าทีเ่ ป็ นบริเวณงานจะมีเรือพระหลาย ๆ วัดมาร่วมงาน ้ อยนต์จงู แทนการพาย ปั จจุบน ั จะนิยมใชเรื ั พระถึงบริเวณงานทัง้ หมดทุกวัดทีม เมือ ่ ชก ่ าร่วม จะมีการฉลองสมโภชพระ มีการเล่นต่าง ๆ อย่างสนุกสนาน ่ แข่งเรือปาโคลน ซด ั ข ้าวต ้ม เป็ นต ้น เชน ั พระกลับวัด เมือ ่ ฉลองเสร็จ ก็จะชก บางทีก็จะแย่งเรือกัน ฝ่ ายใดชนะก็ยด ึ เรือ ี ค่าไถ่ให ้ฝ่ ายชนะ จึงจะได ้เรือคืน ฝ่ ายใดแพ ้ต ้องเสย พิ ธี ร ั บ พ ร ะ ภ า ค ก ล า ง
พิธรี ับพระเป็ นพิธบ ี ช ู าพระพุทธเจ ้า ในโอกาสทีพ ่ ระพุทธเจ ้าเสด็จจากการจาพรรษา ณ ดาวดึงสเ์ ทวโลก พิธน ี ม ี้ ก ั จะปรากฏในภาคกลางทีอ ่ ยูต ่ ด ิ กับแม่น้ า ลาคลอง ทีเ่ ป็ นคมนาคมทางน้ า ่ อาเภอบางบ่อ บางพลี จังหวัดสมุทรปราการ เชน ิ พระพุทธรูปยืนลงบุษบกในตัวเรือแล ้วแห่ไปตามลาคลอง ทางวัดจะอัญเชญ ชาวบ ้านก็จะโยนดอกบัวจากฝั่ งให ้ตกในเรือหน ้าพระ-พุทธรูป แล ้วโยนข ้าวต ้ม ยังมีการแข่งขันเรือชงิ รางวัลอีกด ้วย
ป ร ะ เ พ ณี ต ั ก บ า ต ร พ ร ะ ร้ อ ย
่ าตรพระร ้อยรูป "ประเพณีต ักบาตรพระร้อย" หรือ ใสบ เป็ นบุญประเพณีของชาวประเพณีโดยเฉพาะ สว่ นมากจัดพิธข ี น ึ้ ทางน้ าเนือ ่ งด ้วยแต่เดิมบ ้านอยูต ่ ด ิ ริมน้ าลาคลอง ้ อส ญ ั จร พระสว่ นมากจึงใชเรื ้ อบิณฑบาต จึงใชเรื ื่ เดิมว่าหลังวันเสด็จลงจากเทวโลก เนือ ่ งมาแต่ความเชอ คือวันแรม ๑ คา่ เดือน ๑๑ หรือวันตักบาตรเทโว ั มาสม ั พุทธเจ ้า ได ้ทรงนาพระภิกษุ สงฆ์จานวนเป็ นร ้อยออกบิณฑบาต พระสม ั การะต ้อนรับด ้วยดอกไม ้และบิณฑบาตทาน ชาวประชาจึงหลัง่ ไหลมาถวายสก จึงมีพธิ ต ี ก ั บาตรเทโวขึน ้ แต่ชาวปทุมธานีนย ิ มกาหนดเอาพระบิณฑบาตจานวนร ้อยรูป ื มา จึงเรียกว่า ตักบาตรพระร ้อยสบ
ประโยชน์ของพิธอ ี อกพรรษา ๑. เมือ ่ ว ันออกพรรษามาถึงเป็นการเตือนใจชาวพุทธว่า เวลาทีผ ่ า่ นไป ชวี ต ิ ก็ใกล ้ตายเข ้าไปทุกขณะแล ้ว ควรเร่งทากุศล และยังได ้ถึงความปี ต ิ ทีไ่ ด ้บาเพ็ญกิจมาตลอดพรรษา และเป็ นการเตือนสติอย่าให ้จิตของตนละเลิกการทาอกุศล ่ างอบายมากเกินไป ไม่ให ้ตกไปสูท ๒. ประโยชน์ทโี่ ดดเด่น คือประโยชน์ของการปวารณา ทีส ่ งฆ์การกระทากันในวันออกพรรษา เพือ ่ ให ้สงฆ์ดารงค์ความเป็ นปึ กแผ่นแน่นเหนียวยากแก่การทาลาย ถ ้าคนในชาติเราทุกฝ่ ายหันมา ปวารณากัน คือเปิ ดใจกัน เปิ ดเผยซงึ่ กันและกัน หันหน ้ามารวมพลังกันพัฒนาประเทศความทุกข์ก็จะบรรเทาเบาบางลง
จากพิธอ ี อกพรรษา ๑. เตือนสติวา่ เวลาทีผ ่ า่ นพ ้นไปอีกพรรษาหนึง่ แล ้วได ้คร่าชวี ต ิ มนุษย์ ให ้ผู ้คนนัน ้ ดารงค์อยูใ่ นความไม่ประมาทและหันมาสร ้างกุศล ๒. การทาบุญออกพรรษาเปิ ดโอกาสให ้ผู ้อืน ่ ชาระความผิดของตนได ้ ั คือหลักปวารณา ปกติคนเราคบกันนาน ๆ ก็จะเผย "สนดาน" ทีแ ่ ท ้ออกมาอาจจะไม่ดน ี ั กแต่ตนเองไม่รู ้ตัวแล ้วมองไม่เห็น แต่ผอ ู ้ ยูข ่ า้ ง ๆ มองเห็นแต่ไม่กล้าเตือน ้ี นะได้ ด ังนนตนเองต้ ั้ องปวารณาต ัวให้ผอ ู้ น ื่ ชแ ั ันธ์ก็จะดีขน ความสมพ ึ้ และยง่ ั ยืน ๓. ได ้ข ้อคิดทีว่ า่ คนเราสว่ นใหญ่มก ั จะลาเอียงเข ้าข ้างตนเองเป็ นฝ่ ายถูก ความผิดของคนอืน ่ เห็นง่ายสว่ นตนเองนัน ้ ความผิดนัน ้ เห็นยาก ั ชาตญาณของคนเรา นีแ ่ หละสญ ั พันธ์ทด ๔. เป็ นการให ้รู ้ถึงการมีมนุษย์สม ี่ ใี นการเปิ ดใจซงึ่ กันและกัน โดยไม่ม ี เล่หเ์ หลีย ่ มลับลมคมในใด ๆ ต่อกัน ในการคบหาหรืออยูร่ ว่ มกันอย่างมีความสุข
บรรณานุกรม ๑. จ. เปรียญ. ประเพณีและพิธม ี งคลไทย. ธรรมบรรณาคาร. ๒๕๑๘ กรุงเทพ ฯ. ้ ๒. สมปราชญ์ อัมมะพันธ์. ประเพณีและพิธก ี รรมในวรรณคดี. โอ. เอส. พริน ้ ติง้ เฮา.๒๕๓๖ กรุงเทพ ฯ. ้ ๒๕๓๒ . กรุงเทพ ฯ. ๓. สุเมธ เมธาวิทยกุล. สงั กัปพิธก ี รรม. พริน ้ ติง้ เฮา. ๔. แสงฉาย อนงคาราม. อานิสงค์จากพระไตรปิ ฎก. ส. ธรรมภักดี. กรุงเทพ ฯ. ๕. ประพันธ์ กุลวินจ ิ ฉัย เทศกาลและพิธก ี รรมทางพุทธศาสนา คณะมนุษยศาสตร์ ม.มจร กรุงเทพ ฯ. ..................................... ข้อมูลและภาพจาก สาน ักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ http://www.onab.moe.go.th http://www.dhammajak.net/budday/pansa2.php